9. 9.

372 372

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tudo notȧretur per præpositionem, quan- tudo notȧretur per præpositionem, quan- do dicitur De pane fit corpus Christi, do dicitur De pane fit corpus Christi, oporteret quod cum ordine successionis oporteret quod cum ordine successionis aliquod unum subjiceretur, quod idem aliquod unum subjiceretur, quod idem esset in substantia in pane et in corpore esset in substantia in pane et in corpore Christi et hoc absurdum est, et paulo Christi et hoc absurdum est, et paulo ante improbatum. ante improbatum.

Adhuc autem, omne quod mutatur, Adhuc autem, omne quod mutatur, prius est in medio, quam in extremo. Si prius est in medio, quam in extremo. Si ergo de pane fit corpus Christi, oportet ergo de pane fit corpus Christi, oportet quod substantia panis vel materia prius quod substantia panis vel materia prius sit in aliquo, quod est medium inter sit in aliquo, quod est medium inter corpus Christi et substantiam panis: et corpus Christi et substantiam panis: et 'tunc non esset panis, neque corpus 'tunc non esset panis, neque corpus Christi, quod est valde absurdum. Christi, quod est valde absurdum.

Adhuc autem, numquam fit aliquid ex Adhuc autem, numquam fit aliquid ex aliquo, nisi per alterationem naturæ vel aliquo, nisi per alterationem naturæ vel artis. Si ergo de pane fit corpus Christi, artis. Si ergo de pane fit corpus Christi, oportet quod in pane fiat alteratio: oportet quod in pane fiat alteratio: I omnis autem alteratio est mutatio secun- I omnis autem alteratio est mutatio secun- dum qualitatem: igitur oportet, quod dum qualitatem: igitur oportet, quod qualitates panis non maneant, quæ sunt qualitates panis non maneant, quæ sunt color et figura, sapor et odor, quod est color et figura, sapor et odor, quod est contra sensum: quia omnia hæc manere contra sensum: quia omnia hæc manere

´ videmus in sacramento. ´ videmus in sacramento.

turalis ea quæ ut partes compositio- turalis ea quæ ut partes compositio- nis assumuntur, sic assumantur, quod nis assumuntur, sic assumantur, quod unum est formale, alterum materiale, unum est formale, alterum materiale, vel ambo uniantur in tertio quod for- vel ambo uniantur in tertio quod for- male est respectu duorum, sicut corpus male est respectu duorum, sicut corpus et anima assumuntur in compositio- et anima assumuntur in compositio- nem hominis, et homo secundum ra- nem hominis, et homo secundum ra- tionem constituitur ex his duobus et tionem constituitur ex his duobus et ideo homo neque corpus est, neque ani- ideo homo neque corpus est, neque ani- ma Filius autem Dei nova usus est as- ma Filius autem Dei nova usus est as- sumptione quæ decebat auctorem naturæ, sumptione quæ decebat auctorem naturæ, naturam corporis et animæ et faciendo naturam corporis et animæ et faciendo et uniendo assumpsit, et hominem ex et uniendo assumpsit, et hominem ex corpore et anima rationali factum sibi corpore et anima rationali factum sibi univit, non ut duas partes quarum una univit, non ut duas partes quarum una formalis esset et altera materialis, quia formalis esset et altera materialis, quia nec humana natura materialis est ad nec humana natura materialis est ad divinam, nec divina formalis ad huma- divinam, nec divina formalis ad huma- nam: quia si actus et perfectio esset nam: quia si actus et perfectio esset naturæ humanæ natura divina, et es- naturæ humanæ natura divina, et es- set humana natura in formam deitatis set humana natura in formam deitatis assumpta ex hoc sequeretur, quod assumpta ex hoc sequeretur, quod Christus non esset verus homo: quia Christus non esset verus homo: quia denominatio fit ab eo quod est formale, denominatio fit ab eo quod est formale, et nomen in se continet rationem et et nomen in se continet rationem et

: :

Similiter est dum objicitur vox ista: quidditatem definitivam: et sic Christus Similiter est dum objicitur vox ista: quidditatem definitivam: et sic Christus De vino fit sanguis Christi. De vino fit sanguis Christi.

Omnia autem hæc difficultatem faciunt Omnia autem hæc difficultatem faciunt circa sacramentum: quia non habemus circa sacramentum: quia non habemus quibus verbis exprimamus fidem no- quibus verbis exprimamus fidem no- stram ad plenum: et ideo in istis oportet stram ad plenum: et ideo in istis oportet valde caute uti verbis, et quando sancti valde caute uti verbis, et quando sancti utuntur verbis ad motum vel muta- utuntur verbis ad motum vel muta- tionem pertinentibus, oportet verba tionem pertinentibus, oportet verba sanctorum pie interpretari, sicut et ipsi sanctorum pie interpretari, sicut et ipsi pium habebant intellectum, quamvis in- pium habebant intellectum, quamvis in- tellectum suum verbis propriis non ex- tellectum suum verbis propriis non ex- presserint. presserint.

Ad solvendum igitur istam difficulta- Ad solvendum igitur istam difficulta- tem dicimus, quod sicut Christus assu- tem dicimus, quod sicut Christus assu- mendo sibi naturam humanam speciali mendo sibi naturam humanam speciali et supernaturali usus est assumptione et et supernaturali usus est assumptione et mutatione, et sicut in uniendo sibi mutatione, et sicut in uniendo sibi hominem assumptum speciali et super- hominem assumptum speciali et super- naturali usus est unione, ita in sacra- · naturali usus est unione, ita in sacra- · menti confectione speciali utitur Christus menti confectione speciali utitur Christus mutatione et supernaturali. Cum enim mutatione et supernaturali. Cum enim ´ in omni assumptione compositionis na- ´ in omni assumptione compositionis na-

in quidditate definitiva esset Deus et non in quidditate definitiva esset Deus et non esset homo et ideo assumptio non est esset homo et ideo assumptio non est naturalis, sed gratiæ, quæ vocatur as- naturalis, sed gratiæ, quæ vocatur as- sumptio dignativa, qua Filius Dei di- sumptio dignativa, qua Filius Dei di- gnatus est assumere humanam naturam, gnatus est assumere humanam naturam, ut secum esset cum divina in una persona, ut secum esset cum divina in una persona, ita quod quæcumque sunt de veritate ita quod quæcumque sunt de veritate humanæ naturæ, manent in ea, sive sint humanæ naturæ, manent in ea, sive sint materialia, sive formalia: et quæcumque materialia, sive formalia: et quæcumque secundum veritatem sunt convenientia secundum veritatem sunt convenientia naturæ divinæ, manent in ea, ita quod naturæ divinæ, manent in ea, ita quod una alteram non consumit, nec infor- una alteram non consumit, nec infor- mando ad aliam specim trahit. Similiter mando ad aliam specim trahit. Similiter etiam uniendo sibi hominem ex corpore etiam uniendo sibi hominem ex corpore et anima factum sic univit, ut non ter- et anima factum sic univit, ut non ter- tium ex duobus constitueret, sed potius si- tium ex duobus constitueret, sed potius si- bi in se existentem et æternum univit, ita bi in se existentem et æternum univit, ita scilicet quod hic homo sit idem Filius scilicet quod hic homo sit idem Filius Dei, qui ab æterno genitus est a Patre, Dei, qui ab æterno genitus est a Patre, qui etiam uniendo sibi hominem sine qui etiam uniendo sibi hominem sine omni sua mutatione, assumpsit quod omni sua mutatione, assumpsit quod non erat, manens tamen immutabiliter non erat, manens tamen immutabiliter quod erat. Sic etiam in sacramento.no- quod erat. Sic etiam in sacramento.no-

10. 10.

DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1.

vo modo confectionis utitur, quo confi- vo modo confectionis utitur, quo confi- citur sacramentaliter panis in corpus Do- citur sacramentaliter panis in corpus Do- mini, ita quod substantia panis nec mini, ita quod substantia panis nec annihilatur, nec alteratur, neque secun- annihilatur, nec alteratur, neque secun- dum substantiam mutatur, sed sine omni dum substantiam mutatur, sed sine omni additione vel mutatione tota substantia additione vel mutatione tota substantia panis in materia et forma panis conver- panis in materia et forma panis conver- titur in corpus Christi sine eo quod ali- titur in corpus Christi sine eo quod ali- quid addatur corpori Christi, et absque quid addatur corpori Christi, et absque eo quod aliquid mutetur in ipso. Et hanc eo quod aliquid mutetur in ipso. Et hanc conversionem sapientes, et Doctores legis conversionem sapientes, et Doctores legis Christianæ, proprio nomine transsub- Christianæ, proprio nomine transsub- stantiationem vocaverunt: quia tota sub- stantiationem vocaverunt: quia tota sub- stantia panis simul in forma et materia stantia panis simul in forma et materia et conjunctio transit in corpus Christi, et conjunctio transit in corpus Christi, absque eo quod corpus Christi vel muta- absque eo quod corpus Christi vel muta- tionem vel additionem recipiat aliquam tionem vel additionem recipiat aliquam ex illo in illud transitu, si tamen transi- ex illo in illud transitu, si tamen transi- tus proprie potest appellari, sicut ille tus proprie potest appellari, sicut ille homo Filio Dei unitus est sine aliqua ad- homo Filio Dei unitus est sine aliqua ad- ditione vel mutatione Filii Dei: et ideo ditione vel mutatione Filii Dei: et ideo hoc novum vocatur a sanctis. Jerem. hoc novum vocatur a sanctis. Jerem. XXXI, 22 Quia creavit Dominus novum XXXI, 22 Quia creavit Dominus novum super terram: Fœmina circumdabit vi- super terram: Fœmina circumdabit vi- rum. Eccli. xxxvI, 6: Innova signa, et rum. Eccli. xxxvI, 6: Innova signa, et immuta mirabilia. Ista enim auctor na- immuta mirabilia. Ista enim auctor na- turæ facit ad suæ gratiæ novæ perfectio- turæ facit ad suæ gratiæ novæ perfectio- nem, qua hominem dignatus est redi- nem, qua hominem dignatus est redi- mere unitum sibi, et sanctificare incor- mere unitum sibi, et sanctificare incor- poratum. Isa. LXVI, 8: Quis audivit poratum. Isa. LXVI, 8: Quis audivit umquam tale? aut quis vidit huic si- umquam tale? aut quis vidit huic si- mile? Talia enim decent auctorem na- mile? Talia enim decent auctorem na- turæ, quibus non naturæ legibus sub- turæ, quibus non naturæ legibus sub- jacere, sed eminere super naturam, jacere, sed eminere super naturam, tamquam naturæ opifex, ostendatur. Isa. tamquam naturæ opifex, ostendatur. Isa. LXV, 17: Ecce ego creo cælos novos, et LXV, 17: Ecce ego creo cælos novos, et terram novam : et non erunt in memoria terram novam : et non erunt in memoria priora, et non ascendent super cor. Apo- priora, et non ascendent super cor. Apo- cal. xx1,5 Dixit qui sedebat in throno: cal. xx1,5 Dixit qui sedebat in throno: Ecce nova facio omnia. Et ideo dixit, Ecce nova facio omnia. Et ideo dixit, Levit. xxvi, 10 Comedetis vetustissima Levit. xxvi, 10 Comedetis vetustissima veterum, et vetera novis supervenientibus veterum, et vetera novis supervenientibus projicietis. projicietis.

Ad objecta igitur dicendum, quod cum Ad objecta igitur dicendum, quod cum dicitur « Ut nobis Corpus et Sanguis dicitur « Ut nobis Corpus et Sanguis fiat Domini nostri Jesu Christi » dicen- fiat Domini nostri Jesu Christi » dicen- dum quod hoc verbum, fiat, ibi nullam dum quod hoc verbum, fiat, ibi nullam notat mutationem naturalem, sed super- notat mutationem naturalem, sed super-

373 373

naturalem mutationem notat in substan- naturalem mutationem notat in substan- tia panis, quæ transit in corpus Christi. tia panis, quæ transit in corpus Christi. Nullam autem sive naturalem sive super- Nullam autem sive naturalem sive super- naturalem notat in corpore Christi : naturalem notat in corpore Christi : quia idem corpus est in altari quod quia idem corpus est in altari quod natum est de Virgine, et sedet in Dei natum est de Virgine, et sedet in Dei gloria in cœlo absque omni additione et gloria in cœlo absque omni additione et alteratione, nisi quod est in altari nunc, alteratione, nisi quod est in altari nunc, ubi non erat prius, sicut in uniendo sibi ubi non erat prius, sicut in uniendo sibi hominem Filius Dei nihil additionis et hominem Filius Dei nihil additionis et nihil mutationis recepit, sed factus est nihil mutationis recepit, sed factus est homo, cum prius homo non fuisset, ex homo, cum prius homo non fuisset, ex mutatione supernaturali in homine facta, mutatione supernaturali in homine facta, et non in Filio Dei secundum quod est et non in Filio Dei secundum quod est Filius Dei. Filius Dei.

Ad hoc autem quod dicitur de verbis Ad hoc autem quod dicitur de verbis Ambrosii, dicendum, quod cum dicit Ambrosii, dicendum, quod cum dicit Ambrosius, quod sermo Christi crea- Ambrosius, quod sermo Christi crea- turas mutat, intelligit de mutatione su- turas mutat, intelligit de mutatione su- pernaturali, quæ transsubstantiatio vo- pernaturali, quæ transsubstantiatio vo- catur: quia tota substantia panis transit catur: quia tota substantia panis transit in corpus Christi. in corpus Christi.

Ad hoc etiam quod dicit, quod substan- Ad hoc etiam quod dicit, quod substan- tia panis vel quod panis convertitur in tia panis vel quod panis convertitur in corpus Christi dicendum, quod talem corpus Christi dicendum, quod talem supernaturalem intelligit versionem, in supernaturalem intelligit versionem, in qua quidem panis vertitur in gloriosum qua quidem panis vertitur in gloriosum et divinum corpus Dominicum, sed ipsum et divinum corpus Dominicum, sed ipsum Christi corpus nullam sustinet versionem Christi corpus nullam sustinet versionem additionis vel alterationis, sed efficitur additionis vel alterationis, sed efficitur tamen in altari ubi non fuerat prius. tamen in altari ubi non fuerat prius.

Ad hoc autem quod objicitur, quod fit Ad hoc autem quod objicitur, quod fit ibi mutatio panis de esse panis in non ibi mutatio panis de esse panis in non esse dicendum, quod hoc penitus fal- esse dicendum, quod hoc penitus fal- sum est panis enim in illa supernaturali sum est panis enim in illa supernaturali mutatione numquam est in non esse : non mutatione numquam est in non esse : non esse enim aut dicit privationem, aut nega- esse enim aut dicit privationem, aut nega- tionem. Quod si diceret privationem, tunc tionem. Quod si diceret privationem, tunc diceret privationem formæ panis in ma- diceret privationem formæ panis in ma- teria panis, in qua privatione jam esset teria panis, in qua privatione jam esset per inchoationem formæ corporis Christi, per inchoationem formæ corporis Christi, quod penitus est absurdum: quia sic quod penitus est absurdum: quia sic corpus Christi novum ex pane generare- corpus Christi novum ex pane generare- tur. Si autem diceret negationem, tunc tur. Si autem diceret negationem, tunc penitus annihilaretur in sacramento sub- penitus annihilaretur in sacramento sub- stantia panis, quod fides Catholica non stantia panis, quod fides Catholica non admittit quia, sicut diximus, substantia admittit quia, sicut diximus, substantia panis tota transsubstantiatur in corpus panis tota transsubstantiatur in corpus Christi gloriosum et divinum: et sic effi- Christi gloriosum et divinum: et sic effi-

374 374

D. ALB. MAG ORD. PRÆD. D. ALB. MAG ORD. PRÆD.

citur substantia panis, quod non erat citur substantia panis, quod non erat prius et hoc est aliquid effici, et non prius et hoc est aliquid effici, et non annihilari. annihilari.

Eodem modo solvendum est id quod Eodem modo solvendum est id quod objicitur de corporis Christi generatione: objicitur de corporis Christi generatione: quia nulla penitus est ibi generatio, cum quia nulla penitus est ibi generatio, cum corpus Christi maneat ante et post se- corpus Christi maneat ante et post se- cundum eumdem statum in esse naturali cundum eumdem statum in esse naturali et divino, nisi quod efficitur in altari in et divino, nisi quod efficitur in altari in quo non erat prius, etc. quo non erat prius, etc.

Ad id autem quod probatur panis non Ad id autem quod probatur panis non esse materia corporis Dominici, est con- esse materia corporis Dominici, est con- cedendum, sicut de necessitate ad incon- cedendum, sicut de necessitate ad incon- veniens ducit objectio. Sed dicendum, veniens ducit objectio. Sed dicendum, quod panis et vinum secundum suas na- quod panis et vinum secundum suas na- turales substantias sunt materia sacra- turales substantias sunt materia sacra- menti ex quibus sacramentum constitui- menti ex quibus sacramentum constitui- tur, sicut ex corporali elemento, sicut in tur, sicut ex corporali elemento, sicut in ante habitis dictum est, et patet per ante ante habitis dictum est, et patet per ante dicta, quod supernaturali transsubstan- dicta, quod supernaturali transsubstan- tiatione transit in corpus Christi : et ideo tiatione transit in corpus Christi : et ideo non annihilatur, et tamen in Christi non annihilatur, et tamen in Christi corpore fit nulla mutatio, vel additio: et corpore fit nulla mutatio, vel additio: et ideo illa objectio non procedit. Et quam- ideo illa objectio non procedit. Et quam- vis hoc in naturalibus non habeat simile, vis hoc in naturalibus non habeat simile, tamen exemplum habet in divinis, quæ tamen exemplum habet in divinis, quæ decet in se habere totius naturæ aucto- decet in se habere totius naturæ aucto- rem, sicut diximus nuper. rem, sicut diximus nuper.

Ad hoc autem quod quæritur, quid Ad hoc autem quod quæritur, quid habitudinis notent istæ præpositiones habitudinis notent istæ præpositiones cum dicitur De pane, vel, Ex pane fit cum dicitur De pane, vel, Ex pane fit corpus Christi, satis bene probatum est, corpus Christi, satis bene probatum est, quod nec materiam notare possunt nec quod nec materiam notare possunt nec ordinem simplicem. Sed dicendum, quod ordinem simplicem. Sed dicendum, quod supernaturalis transsubstantiationis no- supernaturalis transsubstantiationis no- tant principium et ordinem: quia illa tant principium et ordinem: quia illa supernaturalis mutatio tota est in pane, supernaturalis mutatio tota est in pane, et nullum habet terminum in corpore et nullum habet terminum in corpore Dominico quia hoc non incipit esse, Dominico quia hoc non incipit esse, cum ante hoc fuerit: nec incipit esse cum ante hoc fuerit: nec incipit esse panis quia numquam fuit panis, neque panis quia numquam fuit panis, neque est, neque erit: nec forma Dominici est, neque erit: nec forma Dominici corporis incipit esse in materia panis, corporis incipit esse in materia panis, quia nihil in corpus per additionem re- quia nihil in corpus per additionem re- cipitur. Sed si aliquid notat in corpore cipitur. Sed si aliquid notat in corpore Domini, hoc non est, nisi quia sub for- Domini, hoc non est, nisi quia sub for- mis sacramentalibus panis et vini in al- mis sacramentalibus panis et vini in al- tari incepit esse corpus Domini, et san- tari incepit esse corpus Domini, et san- guis, sub quibus non fuit prius. Aliud guis, sub quibus non fuit prius. Aliud

enim in ista materia Catholice dici non enim in ista materia Catholice dici non potest. Et hoc notant habitudines præpo- potest. Et hoc notant habitudines præpo- sitionum. Nec hoc est inconveniens : sitionum. Nec hoc est inconveniens : tales enim partes indeclinabiles potius tales enim partes indeclinabiles potius consignificant, quam significent aliquid consignificant, quam significent aliquid per seipsas et ideo a conjunctis sibi per seipsas et ideo a conjunctis sibi contrahunt modum et habitudines consi- contrahunt modum et habitudines consi- gnandi: et ideo aliquando notant habi- gnandi: et ideo aliquando notant habi- tudinem principii materialis in muta- tudinem principii materialis in muta- tione aliquando autem notant ordinem tione aliquando autem notant ordinem mutationis in eodem quod secundum mutationis in eodem quod secundum esse diversificatur: aliquando autem esse diversificatur: aliquando autem notant habitudinem terminorum trans- notant habitudinem terminorum trans- substantiationis supernaturalis, secun- substantiationis supernaturalis, secun- dum quod diversis adjunguntur. Neces- dum quod diversis adjunguntur. Neces- sarium enim est, ut dicit Hilarius, quod sarium enim est, ut dicit Hilarius, quod sicut res creatæ ministrant et obsequun- sicut res creatæ ministrant et obsequun- tur ad obsequium et operationem Crea- tur ad obsequium et operationem Crea- toris, ita et sermo de rebus talibus signi- toris, ita et sermo de rebus talibus signi- ficationibus obsequatur quas admittunt ficationibus obsequatur quas admittunt operationes Creatoris: quia non sermoni operationes Creatoris: quia non sermoni sed rei sermo subjectus est. sed rei sermo subjectus est.

res, res,

Ad hoc autem quod objicitur de in- Ad hoc autem quod objicitur de in- terceptione medii in mutatione, dicen- terceptione medii in mutatione, dicen- dum quod illa objectio non procedit nisi dum quod illa objectio non procedit nisi de mutationibus compositis, in quibus de mutationibus compositis, in quibus infinita facta sunt in uno fieri: sed ista infinita facta sunt in uno fieri: sed ista mutatio est simplex et sine medio et mutatio est simplex et sine medio et ideo numquam est tempus, vel nunc ideo numquam est tempus, vel nunc temporis, in quo substantia panis nec temporis, in quo substantia panis nec sit sub forma panis, neque sub forma sit sub forma panis, neque sub forma corporis Dominici. Hæc enim supernatu- corporis Dominici. Hæc enim supernatu- ralis mutatio non abjicit a substantia ralis mutatio non abjicit a substantia ejus quod mutatur, neque accipit for- ejus quod mutatur, neque accipit for- mam post formam ejus in quod mutatur mam post formam ejus in quod mutatur supernaturaliter: sed repente sine medio supernaturaliter: sed repente sine medio tota substantia panis supernaturaliter tota substantia panis supernaturaliter transit in corpus Christi, sicut statim transit in corpus Christi, sicut statim sine medio Filius Dei sibi assumpsit na- sine medio Filius Dei sibi assumpsit na- turam hominis, et sibi univit hominem turam hominis, et sibi univit hominem in esse personæ et unitatem, absque eo in esse personæ et unitatem, absque eo quod humana natura per vices tempo- quod humana natura per vices tempo- rum exiret de potentia ad actum, et de rum exiret de potentia ad actum, et de incompleto ad completum, sed faciendo incompleto ad completum, sed faciendo naturam assumpsit et univit, et assu- naturam assumpsit et univit, et assu- mendo et uniendo fecit eam. mendo et uniendo fecit eam.

Sic igitur caute est hic loquendum : Sic igitur caute est hic loquendum : quando enim Deus tota sua virtute agit quando enim Deus tota sua virtute agit et operatur, sicut Verbo suo creavit na- et operatur, sicut Verbo suo creavit na-

11. 11.

DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1.

turam, et fecit opus incarnationis, sic turam, et fecit opus incarnationis, sic etiam operatur in sacramento ad trans- etiam operatur in sacramento ad trans- substantiationem, tunc non potest esse substantiationem, tunc non potest esse mutatio composita quæ medium interci- mutatio composita quæ medium interci- piat quia virtus qua operatur, est infi- piat quia virtus qua operatur, est infi- nita et hoc operatur in nunc, et non in nita et hoc operatur in nunc, et non in tempore et ideo in tali operatione de tempore et ideo in tali operatione de hoc fit hoc absque eo quod numquam sit hoc fit hoc absque eo quod numquam sit in medio quia si interciperet medium in medio quia si interciperet medium ipsa mutatio, tunc oporteret necessario, ipsa mutatio, tunc oporteret necessario, quod esset in tempore et hoc nullo quod esset in tempore et hoc nullo modo stare potest. modo stare potest.

375 375

est panis, et in quo transsubstantiata est est panis, et in quo transsubstantiata est in corpus in corpus Christi sed illud nunc quia Christi sed illud nunc quia est continuans nunc in tempore habet est continuans nunc in tempore habet rationem finis respectu præteriti, et rationem finis respectu præteriti, et habet rationem principii respectu futuri : habet rationem principii respectu futuri : et ideo in principio illius est panis, et in et ideo in principio illius est panis, et in fine illius factum est quod est corpus fine illius factum est quod est corpus Christi quia jam facta est transsubstan- Christi quia jam facta est transsubstan- tiatio per quam est corpus Christi. Unde tiatio per quam est corpus Christi. Unde in principio, hoc est, in ipso nunc secun- in principio, hoc est, in ipso nunc secun- dum quod habet rationem principii, dum quod habet rationem principii, factum est quod est corpus Christi, et factum est quod est corpus Christi, et ante non fuit corpus Christi. In eodem ante non fuit corpus Christi. In eodem autem secundum quod habet rationem autem secundum quod habet rationem finis est panis et continue post hoc non finis est panis et continue post hoc non erit panis. erit panis.

Si quis tamen ista subtiliter inspiciat, Si quis tamen ista subtiliter inspiciat, videbit pro certo secundum philoso- videbit pro certo secundum philoso-

SED CONTRA hæc adhuc objiciunt qui- SED CONTRA hæc adhuc objiciunt qui- dam sophistæ dicentes, quod secundum dam sophistæ dicentes, quod secundum hoc aliquod nunc temporis est in quo hoc aliquod nunc temporis est in quo substantia panis est sub forma panis, et substantia panis est sub forma panis, et aliquod nunc temporis quo substantia aliquod nunc temporis quo substantia illa transsubstantia est in corpus Christi: phiam, quod illud quod secundum sub- illa transsubstantia est in corpus Christi: phiam, quod illud quod secundum sub- hæc igitur nunc aut sunt idem nunc, hæc igitur nunc aut sunt idem nunc, aut duo nunc. Si sunt idem, tunc sequi- aut duo nunc. Si sunt idem, tunc sequi- tur, quod in eodem indivisibili nunc est tur, quod in eodem indivisibili nunc est aliquid substantia panis et corpus aliquid substantia panis et corpus Christi et ad hoc sequi videtur, quod Christi et ad hoc sequi videtur, quod contradictoria sint simul vera: quia si contradictoria sint simul vera: quia si est substantia panis, sequitur quod non est substantia panis, sequitur quod non sit corpus Christi : et sic in eodem indi- sit corpus Christi : et sic in eodem indi- visibili nunc est substantia panis, et non visibili nunc est substantia panis, et non est substantia panis et est corpus est substantia panis et est corpus Christi, et non est corpus Christi per Christi, et non est corpus Christi per

eamdem rationem: hoc autem est im- eamdem rationem: hoc autem est im- possibile ergo illa nunc quæ dicta sunt, possibile ergo illa nunc quæ dicta sunt, non idem indivisibile nunc. Si autem di- non idem indivisibile nunc. Si autem di- catur, quod sunt duo nunc, tunc, cum catur, quod sunt duo nunc, tunc, cum nihil sit medium tempus, ut jam proba- nihil sit medium tempus, ut jam proba- tum est, sequitur quod duo nunc imme- tum est, sequitur quod duo nunc imme- diate sequuntur in eodem continuo tem- diate sequuntur in eodem continuo tem- pore quod est impossibile et contra pore quod est impossibile et contra demonstrationes multas quæ in sexto demonstrationes multas quæ in sexto Physicorum inducuntur. Physicorum inducuntur.

Ad hoc autem dupliciter potest re- Ad hoc autem dupliciter potest re- sponderi. Si enim concedere volumus, sponderi. Si enim concedere volumus, quod est idem tempus omnium tempora- quod est idem tempus omnium tempora- lium quod continuitatem suam habet a lium quod continuitatem suam habet a continuitate motus cæli : et si hoc conce- continuitate motus cæli : et si hoc conce- dimus, quod ista mutatio supernaturalis dimus, quod ista mutatio supernaturalis et aliæ supernaturales mutationes sunt et aliæ supernaturales mutationes sunt in nunc temporis: tunc dicemus, quod in nunc temporis: tunc dicemus, quod idem est nunc in quo substantia panis idem est nunc in quo substantia panis

stantiam et actum et motum non est sub stantiam et actum et motum non est sub motu coeli sicut causatum ab illo, hoc motu coeli sicut causatum ab illo, hoc pro certo non cadit sub nunc temporis, pro certo non cadit sub nunc temporis, neque sub tempore: et quia tales super- neque sub tempore: et quia tales super- naturales mutationes et etiam subjecta naturales mutationes et etiam subjecta ipsarum secundum quod sunt subjecta ipsarum secundum quod sunt subjecta talium mutationum, non sunt sub motu talium mutationum, non sunt sub motu coeli, sequitur pro certo, quod nec sint in coeli, sequitur pro certo, quod nec sint in nunc temporis, neque in tempore secun- nunc temporis, neque in tempore secun- dum istam temporis rationem qua Philo- dum istam temporis rationem qua Philo- sophi de tempore loquuntur: tales enim sophi de tempore loquuntur: tales enim mutationes non sunt motus tales qui mutationes non sunt motus tales qui sunt actus imperfecti, eo quod nihil de sunt actus imperfecti, eo quod nihil de eis exit de potentia in actum, sed actus eis exit de potentia in actum, sed actus perfectissimi, in quibus non est nisi de- perfectissimi, in quibus non est nisi de- monstratio unius perfecti ex alio per- monstratio unius perfecti ex alio per- fecto, absque eo quod continue amittat fecto, absque eo quod continue amittat unum et accipiat alterum, et sunt tales unum et accipiat alterum, et sunt tales mutationes actus, sicut dicimus motus mutationes actus, sicut dicimus motus intelligentiæe actus, vel motus qui sunt intelligentiæe actus, vel motus qui sunt de luce ad lucem, numquam de potentia de luce ad lucem, numquam de potentia ad actum exeundo et non sunt tales ad actum exeundo et non sunt tales motus ut in aliquo continuo mensurante, motus ut in aliquo continuo mensurante, sed potius sunt de vicibus in vices : et sed potius sunt de vicibus in vices : et

illæ vices remanent discretæ et non con- illæ vices remanent discretæ et non con- tinuæ, sicut vices pronuntiationis ele- tinuæ, sicut vices pronuntiationis ele- mentorum litteralium in oratione et in mentorum litteralium in oratione et in talibus non est inconveniens, quod duæ talibus non est inconveniens, quod duæ vices se immediate consequantur, ita vices se immediate consequantur, ita quod nihil sui generis sit medium. Et quod nihil sui generis sit medium. Et

12. 12.

376 376

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc modo dici potest, quod in una vice hoc modo dici potest, quod in una vice est panis, et in nulla vice post illam erit est panis, et in nulla vice post illam erit panis, et in illa consequente vice est panis, et in illa consequente vice est corpus Christi, et in nulla vice ante corpus Christi, et in nulla vice ante illam erat corpus Christi. Et hanc solu- illam erat corpus Christi. Et hanc solu- tionem ego puto esse veriorem quam tionem ego puto esse veriorem quam priorem. Unde etiam, Jacobi, I, 17, priorem. Unde etiam, Jacobi, I, 17, ubi ab ipso Deo removet temporis muta- ubi ab ipso Deo removet temporis muta- tionem, statim etiam removet eam quæ tionem, statim etiam removet eam quæ est per vicis successionem, dicens: Apud est per vicis successionem, dicens: Apud quem non est transmutatio, nec vicissitu- quem non est transmutatio, nec vicissitu- dinis obumbratio. Et si dicamus, quod dinis obumbratio. Et si dicamus, quod talis vicis successio dicitur tempus, tunc talis vicis successio dicitur tempus, tunc participabit nomen temporis æquivoce participabit nomen temporis æquivoce ad tempus quod est verus motus secun- ad tempus quod est verus motus secun- dum prius et posterius, de quo Philoso- dum prius et posterius, de quo Philoso- phi loquuntur, dicentes quod adjacet id phi loquuntur, dicentes quod adjacet id motui primi mobilis, et per illud nume- motui primi mobilis, et per illud nume- rantur omnes motus qui causantur ab rantur omnes motus qui causantur ab ipso motu primi mobilis et tale nunc ipso motu primi mobilis et tale nunc temporis non continui est, quo mensu- temporis non continui est, quo mensu- ratur actus creationis, et omnes illi actus ratur actus creationis, et omnes illi actus divini qui sunt in mysterio incarnationis divini qui sunt in mysterio incarnationis et sacramenti, sicut jam ante determina- et sacramenti, sicut jam ante determina-

tum est. tum est.

Non est autem hic prætereundum, Non est autem hic prætereundum, quod cum dicimus: Corpus Christi nunc quod cum dicimus: Corpus Christi nunc incepit esse hic sub formis suis sacra- incepit esse hic sub formis suis sacra- mentalibus in altari, et non fuit hic ante mentalibus in altari, et non fuit hic ante hoc, non intelligitur quod corpus Christi hoc, non intelligitur quod corpus Christi locali motu descendat de coelo et incipiat locali motu descendat de coelo et incipiat hic esse quinimo dum incipit esse in hic esse quinimo dum incipit esse in altari, remanet in cœlo in dextera Dei, altari, remanet in cœlo in dextera Dei, et tamen incipit esse hic. Talia enim et tamen incipit esse hic. Talia enim quod corpus Christi sine omni motu et quod corpus Christi sine omni motu et mutatione sua sit simul hic et alibi, et mutatione sua sit simul hic et alibi, et incipiat esse hic et alibi, habet corpus incipiat esse hic et alibi, habet corpus Christi in quantum est divinum, et non Christi in quantum est divinum, et non in quantum est corpus et quia deitas est in quantum est corpus et quia deitas est ubique, sequens in aliquo proprietatem ubique, sequens in aliquo proprietatem deitatis corpus divinum accipit posse deitatis corpus divinum accipit posse esse in pluribus locis simul: alias autem esse in pluribus locis simul: alias autem corpus esset in uno loco tantum. Unde corpus esset in uno loco tantum. Unde sicut Deus per hoc dicitur hic vel alibi: sicut Deus per hoc dicitur hic vel alibi: quia apparet hic vel alibi sine motu et quia apparet hic vel alibi sine motu et mutatione quæ fiat in ipso : ita corpus mutatione quæ fiat in ipso : ita corpus Christi incipit esse hic vel ibi: quia visi- Christi incipit esse hic vel ibi: quia visi- biliter sub specie sacramenti apparet hic biliter sub specie sacramenti apparet hic

vel alibi sine omni mutatione et motu vel alibi sine omni mutatione et motu qui fiat in ipso. Et similiter est dicen- qui fiat in ipso. Et similiter est dicen- dum quando post sumptionem sacra- dum quando post sumptionem sacra- menti desinit esse in altari, et est in menti desinit esse in altari, et est in cœlo, quod motu locali non reascendit cœlo, quod motu locali non reascendit in cœlum a quo descendendo ante non in cœlum a quo descendendo ante non discesserat: sed tunc non est hic, quia discesserat: sed tunc non est hic, quia hic visibiliter non apparet. hic visibiliter non apparet.

rationibus rationibus

cutere, trin cutere, trin

scelera scelera

Hæc est fides Catholica in locutioni- Hæc est fides Catholica in locutioni- bus istis : et ideo hæc verba a nobis dicta bus istis : et ideo hæc verba a nobis dicta caute et fideliter sunt tenenda. Et prop- caute et fideliter sunt tenenda. Et prop- ter tales hujus materiæ difficultates dixit ter tales hujus materiæ difficultates dixit Spiritus sanctus, Exod. x11, 10: Si quid Spiritus sanctus, Exod. x11, 10: Si quid residuum fuerit, igne comburetis. Quia residuum fuerit, igne comburetis. Quia multa manent in secretis Dei residua, multa manent in secretis Dei residua, quæ humanus non potest penetrare in- quæ humanus non potest penetrare in- tellectus et hæc igni Spiritus sancti et tellectus et hæc igni Spiritus sancti et igni devotionis sine magna discussione igni devotionis sine magna discussione sunt committenda, etc. Advertendum sunt committenda, etc. Advertendum enim est quod dicitur, Amos, 11, 1 : Su- enim est quod dicitur, Amos, 11, 1 : Su- per tribus sceleribus Moab, et super qua- per tribus sceleribus Moab, et super qua- tuor non convertam eum, eo quod incen- tuor non convertam eum, eo quod incen- derit ossa regis Idumææ usque ad cine- derit ossa regis Idumææ usque ad cine- rem. Moab enim ex patre interpretatur, Qui omnia rem. Moab enim ex patre interpretatur, Qui omnia et signat eos qui quoad perfidiam sunt physicia et signat eos qui quoad perfidiam sunt physicia ex patre diabolo, qui omnia physicis ra- volunt dis ex patre diabolo, qui omnia physicis ra- volunt dis tionibus volunt discutere, qui tria et et quatuor tionibus volunt discutere, qui tria et et quatuor quatuor scelera committunt. Tria qui- commit- quatuor scelera committunt. Tria qui- commit- dem, quorum primum est: quia im- tunt. dem, quorum primum est: quia im- tunt. mensum ad inopiam physicorum corpo- mensum ad inopiam physicorum corpo- rum mensurare volunt. Secundum au- rum mensurare volunt. Secundum au- tem, quia capacitatem sui intellectus tem, quia capacitatem sui intellectus ultra immensitatem Dei extendunt, cum ultra immensitatem Dei extendunt, cum hoc sit impossibile. Tertium autem, quod hoc sit impossibile. Tertium autem, quod secreta majestatis Dei temere perscru- secreta majestatis Dei temere perscru- tantur. Et hæc tria sunt cordis eorum tantur. Et hæc tria sunt cordis eorum scelera. Quatuor autem sunt. Primum, scelera. Quatuor autem sunt. Primum, quia cum invisibilia Dei perfecte in ve- quia cum invisibilia Dei perfecte in ve- stigio et imagine non demonstrentur, isti stigio et imagine non demonstrentur, isti arguunt ad ea quæ sine exemplo sunt, arguunt ad ea quæ sine exemplo sunt, sicut exemplum in naturalibus inveniunt. sicut exemplum in naturalibus inveniunt. Secundum autem, quod ea quæ per Secundum autem, quod ea quæ per ablationem et eminentiam exponere de- ablationem et eminentiam exponere de- berent, ipsi per positionem exponant, ut berent, ipsi per positionem exponant, ut inferiora de divinis affirmentur. Tertium inferiora de divinis affirmentur. Tertium autem scelus est, quia Deo propria sua autem scelus est, quia Deo propria sua non relinquunt cum tamen omni regi non relinquunt cum tamen omni regi sua propria relinquantur. Quartum vero sua propria relinquantur. Quartum vero est, quod et maximum est: quia fidem est, quod et maximum est: quia fidem

DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1.

quæ supra intellectum et rationem est, quæ supra intellectum et rationem est, ipsi sub ratione supprimere intendunt. ipsi sub ratione supprimere intendunt.

De primo horum scelere dicitur, Isa. De primo horum scelere dicitur, Isa. XL, 18 Cui similem fecistis Deum? aut XL, 18 Cui similem fecistis Deum? aut quam imaginem ponetis ei? In omnibus quam imaginem ponetis ei? In omnibus enim physicis nihil simile penitus inve⚫ enim physicis nihil simile penitus inve⚫ nitur. nitur.

De secundo dicitur, II ad Corinth. x, De secundo dicitur, II ad Corinth. x, 4 et 5 Arma militiæ nostræ non carna- 4 et 5 Arma militiæ nostræ non carna- lia sunt, sed potentia Deo ad destructio- lia sunt, sed potentia Deo ad destructio- nem munitionum, consilia destruentes, nem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem extollentem se et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivita- adversus scientiam Dei, et in captivita- tem redigentes omnem intellectum in ob- tem redigentes omnem intellectum in ob- sequium Christi, etc. sequium Christi, etc.

De tertio dicitur, Proverb. xxv, 27: De tertio dicitur, Proverb. xxv, 27: Sicut qui mel multum comedit non est Sicut qui mel multum comedit non est ei bonum, sic qui perscrutator est maje- ei bonum, sic qui perscrutator est maje- statis opprimetur a gloria. statis opprimetur a gloria.

De quarto autem dicitur, Job, x1, 7 et De quarto autem dicitur, Job, x1, 7 et seq. Forsitan vestigia Dei comprehen- seq. Forsitan vestigia Dei comprehen- des, et usque ad perfectum Omnipoten- des, et usque ad perfectum Omnipoten- tem reperies? Excelsior cœlo est, et quid tem reperies? Excelsior cœlo est, et quid facies? profundior inferno, et unde co- facies? profundior inferno, et unde co- gnosces? Longior terra mensura ejus, et gnosces? Longior terra mensura ejus, et latior mari. Et ideo nihil invenitur in latior mari. Et ideo nihil invenitur in creaturis superioribus, vel mediis, vel creaturis superioribus, vel mediis, vel infimis, quod sufficienter opus Dei ma- infimis, quod sufficienter opus Dei ma- nifestet. nifestet.

De quinto dicitur, Isa. XL, 17: Omnes De quinto dicitur, Isa. XL, 17: Omnes gentes quasi non sint, sic sunt coram eo, gentes quasi non sint, sic sunt coram eo, et quasi nihilum et inane reputatæ sunt et quasi nihilum et inane reputatæ sunt ei ei

nihil enim omnium quæ facta sunt, nihil enim omnium quæ facta sunt, est Deus, et ab omnibus eminenter ele- est Deus, et ab omnibus eminenter ele- vatur, sicut dicitur, Eccli. XLIII, 30: vatur, sicut dicitur, Eccli. XLIII, 30: Gloriantes ad quid valebimus? ipse Gloriantes ad quid valebimus? ipse enim Omnipotens super omnia opera sua. enim Omnipotens super omnia opera sua. Unde Dionysius in libro de Divinis no- Unde Dionysius in libro de Divinis no- minibus « In ipso oportet affirmare minibus « In ipso oportet affirmare omnium positiones, et omnes potentias omnium positiones, et omnes potentias negare tamquam de eo qui super omnia negare tamquam de eo qui super omnia existit. » Et, Eccli. XLIII, 31: Terribilis existit. » Et, Eccli. XLIII, 31: Terribilis Dominus et magnus vehementer, et mi- Dominus et magnus vehementer, et mi- rabilis potentia ipsius. Et ideo sicut ipse rabilis potentia ipsius. Et ideo sicut ipse in nullo genere entis est, sed excellit in nullo genere entis est, sed excellit omnia, ita actio ipsius et opus in nullo omnia, ita actio ipsius et opus in nullo est actionis vel operationis genere, sed est actionis vel operationis genere, sed omnia excellit et ideo etiam mutatio- omnia excellit et ideo etiam mutatio- nes, quæ sunt supernaturales in sacra- nes, quæ sunt supernaturales in sacra-

377 377

mento, non sunt mutationes quæ sunt mento, non sunt mutationes quæ sunt in genere, sed sunt super omnem muta- in genere, sed sunt super omnem muta- tionem. tionem.

De sexto scelere dicitur, Isa. xxiv, De sexto scelere dicitur, Isa. xxiv, 16 Secretum meum mihi, secretum 16 Secretum meum mihi, secretum meum mihi nullus enim in sinu secreti meum mihi nullus enim in sinu secreti Dei fuit, qui propria deitatis sit scruta- Dei fuit, qui propria deitatis sit scruta- tus, nisi Filius, sicut dicitur, Joan. 1, tus, nisi Filius, sicut dicitur, Joan. 1, 18: Deum nemo vidit umquam : unige- 18: Deum nemo vidit umquam : unige- nitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse nitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit. enarravit.

De septimo autem scelere, quod fidem De septimo autem scelere, quod fidem sub intellectu et ratione ponere nituntur, sub intellectu et ratione ponere nituntur, dicit Gregorius, quod fides non habet dicit Gregorius, quod fides non habet meritum, cui humana ratio præbet expe- meritum, cui humana ratio præbet expe- rimentum. Et de talibus dicit Dominus, rimentum. Et de talibus dicit Dominus, Joan. 11, 12 Si terrena dixi vobis, et Joan. 11, 12 Si terrena dixi vobis, et non creditis, quomodo, si dixero vobis non creditis, quomodo, si dixero vobis cœlestia, credetis ? quia etiam in terrenis cœlestia, credetis ? quia etiam in terrenis multa operatur Deus, quæ non capimus multa operatur Deus, quæ non capimus per rationem, et multo minus capere per rationem, et multo minus capere possumus ista cœlestia supernaturalia et possumus ista cœlestia supernaturalia et supermundana, quæ ipse supercœlesti et supermundana, quæ ipse supercœlesti et divina sua potentia et sapientia opera- divina sua potentia et sapientia opera- tur. Sapient. ix, 16 et 17: Difficile æsti- tur. Sapient. ix, 16 et 17: Difficile æsti- mamus quæ in terra sunt, et quæ in mamus quæ in terra sunt, et quæ in prospectu sunt invenimus cum labore: prospectu sunt invenimus cum labore: quæ autem in cælis sunt quis investiga- quæ autem in cælis sunt quis investiga- bit? Sensum autem tuum quis sciet, nisi. bit? Sensum autem tuum quis sciet, nisi. tu dederis sapientiam, et miseris spiri- tu dederis sapientiam, et miseris spiri- tum sanctum tuum de altissimis ? His tum sanctum tuum de altissimis ? His

igitur erroribus occupati sunt, qui nimis igitur erroribus occupati sunt, qui nimis investigant mysteria deitati soli nota. investigant mysteria deitati soli nota. Rex enim Idumeæ Christus est, sicut Rex enim Idumeæ Christus est, sicut dicitur, Isa. LXIII, 1 Quis est iste qui dicitur, Isa. LXIII, 1 Quis est iste qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra? venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra? De quo etiam dicit Psalmista, Psal. LIX, De quo etiam dicit Psalmista, Psal. LIX, 10 In Idumæam extendam calceamen- 10 In Idumæam extendam calceamen- tum meum quia in carne et sanguine tum meum quia in carne et sanguine calceata venit ad nos divinitas. Hujus calceata venit ad nos divinitas. Hujus regis ossa, hoc est, fortiora mysteria in- regis ossa, hoc est, fortiora mysteria in- cendit in cineres, qui calore proprii in- cendit in cineres, qui calore proprii in- genii succensus usque ad minima vult genii succensus usque ad minima vult investigare : et ideo omnibus illis quæ investigare : et ideo omnibus illis quæ dicta sunt tribus et quatuor sceleribus dicta sunt tribus et quatuor sceleribus involvitur. Ad Roman. xi, 3 Dico.... involvitur. Ad Roman. xi, 3 Dico.... omnibus qui sunt inter vos, non plus omnibus qui sunt inter vos, non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Humana sapientia enim ad sobrietatem. Humana sapientia enim

13. 13.

cramenta- cramenta-

378 378

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

incerta est quia scilicet dicitur, Abdiæ, incerta est quia scilicet dicitur, Abdiæ, . 8 Perdam sapientes de Idumæa, et . 8 Perdam sapientes de Idumæa, et prudentiam de monte Esau. Et ideo di- prudentiam de monte Esau. Et ideo di- citur, I ad Corinth. 1, 17: Non in sa- citur, I ad Corinth. 1, 17: Non in sa- pientia verbi, ut non evacuetur crux pientia verbi, ut non evacuetur crux Christi. Hic igitur sic loquendum est, Christi. Hic igitur sic loquendum est, sicut diximus. sicut diximus.

Modo dicere debemus quare sacramen- Modo dicere debemus quare sacramen- tales species in hoc sacramento rema- tales species in hoc sacramento rema- Ad quid Ad quid species sa- neant, ex quo substantia panis et vini species sa- neant, ex quo substantia panis et vini les post non manent, quam substantiam prius les post non manent, quam substantiam prius transsubo affecerunt, et ex quo non afficiunt sub- transsubo affecerunt, et ex quo non afficiunt sub- nem rema- stantiam corporis et sanguinis Dominici, nem rema- stantiam corporis et sanguinis Dominici,

stantiatio- stantiatio-

nent? nent?

quæ nunc est ibi statim facta transsub- quæ nunc est ibi statim facta transsub- stantiatione, ad quid ergo manent hujus- stantiatione, ad quid ergo manent hujus- modi species accidentium, quæ sunt modi species accidentium, quæ sunt figura, color, odor, et sapor? Hoc enim figura, color, odor, et sapor? Hoc enim quidam quærunt magis curiosi quam de- quidam quærunt magis curiosi quam de- voti, et tamen oportet, quod quæstioni voti, et tamen oportet, quod quæstioni corum satisfiat: quoniam præcepit Apo- corum satisfiat: quoniam præcepit Apo- stolus Petrus, I Petri, ш, 15 : Parati stolus Petrus, I Petri, ш, 15 : Parati semper ad satisfactionem omni poscen- semper ad satisfactionem omni poscen- ti vos rationem de ea quæ in nobis ti vos rationem de ea quæ in nobis

est spe. est spe.

Ad hanc igitur quæstionem Patres Ad hanc igitur quæstionem Patres ante nos responderunt, quod sacramen- ante nos responderunt, quod sacramen- tum semper salvatur in aliqua visibili tum semper salvatur in aliqua visibili forma, quam, ut dicit Augustinus, inge- forma, quam, ut dicit Augustinus, inge- rit sensibus, et quæ sit imago gratiæ rit sensibus, et quæ sit imago gratiæ quam confert sacramentum et quia non quam confert sacramentum et quia non possunt esse sensibiles formæ quæ imago possunt esse sensibiles formæ quæ imago sunt nutrimenti spiritualis quod confert sunt nutrimenti spiritualis quod confert Eucharistia, nisi formæ nutrimenti sensi- Eucharistia, nisi formæ nutrimenti sensi- bilis panis et vini, quarum una ducit ra- bilis panis et vini, quarum una ducit ra- tionem in nutrimentum spirituale, et tionem in nutrimentum spirituale, et alia in potum spiritualem, ideo, ut di- alia in potum spiritualem, ideo, ut di- cunt, has formas manere necesse est, ex cunt, has formas manere necesse est, ex quibus in mente imago nutrimenti et quibus in mente imago nutrimenti et potus spiritualium accipiatur. Hujus potus spiritualium accipiatur. Hujus etiam assignant aliam valde convenien- etiam assignant aliam valde convenien- tem rationem quia scitur in scientia tem rationem quia scitur in scientia sacramentali, quod sacramentum novæ sacramentali, quod sacramentum novæ legis nullius causa existit, nisi cujus legis nullius causa existit, nisi cujus imaginem sensibilem gerit. Si ergo da- imaginem sensibilem gerit. Si ergo da- retur, quod formæ in sensu indicantes retur, quod formæ in sensu indicantes nutrimentum naturale et conveniens, nutrimentum naturale et conveniens, non manerent, sequeretur quod sacra- non manerent, sequeretur quod sacra- mentum illud non esset causa nutri- mentum illud non esset causa nutri-

menti spiritualis et hoc est absurdum menti spiritualis et hoc est absurdum secundum omnia dicta sanctorum et se- secundum omnia dicta sanctorum et se- cundum omnia quæ in præhabitis deter- cundum omnia quæ in præhabitis deter-

minata sunt. minata sunt.

Ad hæc autem etiam inducunt aucto- Ad hæc autem etiam inducunt aucto- ritates Dominus enim, Joan. iv, 13 et ritates Dominus enim, Joan. iv, 13 et 14, cum Samaritanam instruere vellet 14, cum Samaritanam instruere vellet de refrigerio sitis spiritualis, a sensibili de refrigerio sitis spiritualis, a sensibili aqua eamdem Samaritanam manuducere aqua eamdem Samaritanam manuducere incepit, dicens: Qui biberit ex aqua incepit, dicens: Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in æternum: quam ego dabo ei, non sitiet in æternum: sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æternam. fons aquæ salientis in vitam æternam. Quotiescumque igitur a corporalibus Quotiescumque igitur a corporalibus manuduci debet homo ad spiritualia, manuduci debet homo ad spiritualia, oportet aliquas relinqui proprietates cor- oportet aliquas relinqui proprietates cor- porales, ex quibus manuducatur. Cum porales, ex quibus manuducatur. Cum igitur ex omnibus sacramentis homo sic igitur ex omnibus sacramentis homo sic erudiatur, oportet quod species corpo- erudiatur, oportet quod species corpo- rales in sacramentis relinquantur. rales in sacramentis relinquantur.

Adhuc autem inducunt hoc quod, Adhuc autem inducunt hoc quod, Matth. x1, 34, dicitur: Sine parabolis Matth. x1, 34, dicitur: Sine parabolis non loquebatur eis. Oportet igitur sicut non loquebatur eis. Oportet igitur sicut in parabola quadam salvari proprietates in parabola quadam salvari proprietates corporis, ex quibus instructio accipiatur corporis, ex quibus instructio accipiatur divinorum. divinorum.

Adhuc autem hic arguunt ex causa in- Adhuc autem hic arguunt ex causa in- stitutionis sacramentorum quæ est tri- stitutionis sacramentorum quæ est tri- plex, eruditio, humilitas, et exercitium. plex, eruditio, humilitas, et exercitium. Sive enim dicatur, quod propter erudi- Sive enim dicatur, quod propter erudi- tionem institutum est sacramentum, tionem institutum est sacramentum, oportet eruditionem a corporalibus for- oportet eruditionem a corporalibus for- mis incipere, ex quibus similitudinem mis incipere, ex quibus similitudinem accipiamus divinorum : sive propter hu- accipiamus divinorum : sive propter hu- militatem dicatur institutum, oportet militatem dicatur institutum, oportet humiliari ad inferius elementum, sicut humiliari ad inferius elementum, sicut per elementum inferius superbientes per elementum inferius superbientes elevari volumus ad superiorem divinita- elevari volumus ad superiorem divinita- tis æqualitatem in primis parentibus: tis æqualitatem in primis parentibus: sive exercitari habeamus, ut nos diabo- sive exercitari habeamus, ut nos diabo- lus occupatos inveniat : quia sic etiam lus occupatos inveniat : quia sic etiam exercitium nostrum erit in inferioribus exercitium nostrum erit in inferioribus ad intellectum superiorum, et tunc ite- ad intellectum superiorum, et tunc ite- rum conveniens est sensibiles formas in rum conveniens est sensibiles formas in quibus exercitemur, remanere. Ad Ro- quibus exercitemur, remanere. Ad Ro- man. 1, 20 Invisibilia ipsius, scilicet man. 1, 20 Invisibilia ipsius, scilicet Dei, a creatura mundi, per ea quæ facta Dei, a creatura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur: sempi- sunt, intellecta, conspiciuntur: sempi- terna quoque virtus ejus, et divinitas. terna quoque virtus ejus, et divinitas.

DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1.

Adducunt autem ad hæc, quod verita- Adducunt autem ad hæc, quod verita- tem umbræ oportet conformari. Umbra tem umbræ oportet conformari. Umbra autem in sacramentis veteris legis fuit autem in sacramentis veteris legis fuit in corporibus et corporalibus formis, in corporibus et corporalibus formis, quæ gratiam futuram significabant. Ad quæ gratiam futuram significabant. Ad Hebr. x, 1 Umbram enim habens lex Hebr. x, 1 Umbram enim habens lex futurorum, non ipsam imaginem rerum. futurorum, non ipsam imaginem rerum. I ad Corinth. x, 11: Hæc omnia in figu- I ad Corinth. x, 11: Hæc omnia in figu- ra contingebant illis scripta sunt autem ra contingebant illis scripta sunt autem ad correptionem nostram, sive propter ad correptionem nostram, sive propter nos. Oportuit igitur, quod etiam novæ nos. Oportuit igitur, quod etiam novæ legis sacramenta essent in visibilibus legis sacramenta essent in visibilibus formis. formis.

SED ECONTRA alii objiciunt: quia se- SED ECONTRA alii objiciunt: quia se- cundum hæc videtur, quod substantia cundum hæc videtur, quod substantia panis maneat et remanere debeat potius panis maneat et remanere debeat potius quam accidens:quia dicit Aristoteles, quam accidens:quia dicit Aristoteles, quod potentia caro nutrit : forma autem quod potentia caro nutrit : forma autem accidentalis non est potentia caro, sed accidentalis non est potentia caro, sed potius substantia panis et vini sunt po- potius substantia panis et vini sunt po- tentia caro substantia ergo nutrit, non tentia caro substantia ergo nutrit, non accidens et sic substantia panis et vini accidens et sic substantia panis et vini manere debent, et non accidentia, ut vi- manere debent, et non accidentia, ut vi- detur. Et hujus signum est, quod Elias detur. Et hujus signum est, quod Elias non accepit in nutrimentum accidens non accepit in nutrimentum accidens panis, sed panis veritatem, in quo ta- panis, sed panis veritatem, in quo ta- men Eucharistia significabatur. Nec Do- men Eucharistia significabatur. Nec Do- minus cibando quinque millia hominum, minus cibando quinque millia hominum, exhibuit accidens panis, sed panis veri- exhibuit accidens panis, sed panis veri- tatem de quo tamen redarguit Ju- tatem de quo tamen redarguit Ju- dæos, qui in illis non intellexerunt Eu- dæos, qui in illis non intellexerunt Eu- charistiæ sacramentum. Adhuc autem charistiæ sacramentum. Adhuc autem exhibendo de coelo panem ³, non dedit exhibendo de coelo panem ³, non dedit accidens panis, sed veritatem : in quo accidens panis, sed veritatem : in quo tamen voluit intelligi verum nutrimen- tamen voluit intelligi verum nutrimen- tum sive cibum Eucharistiæ, sicut patet, tum sive cibum Eucharistiæ, sicut patet, Joan. vi, per totum caput. Ex omnibus Joan. vi, per totum caput. Ex omnibus his videtur, quod substantia panis ma- his videtur, quod substantia panis ma- nere debeat cum accidentibus, et non ac- nere debeat cum accidentibus, et non ac- cidens tantum quia substantia veri cibi cidens tantum quia substantia veri cibi facit significationem et non accidens facit significationem et non accidens proprietatum substantialium. proprietatum substantialium.

Ad hæc etiam addunt, quod osten- Ad hæc etiam addunt, quod osten- dendo id in sacramento quod videtur nu- dendo id in sacramento quod videtur nu- trire et non nutrit, potius videtur illusio trire et non nutrit, potius videtur illusio quam veritas. Accidens autem indicat quam veritas. Accidens autem indicat

1 Cf. III Regum, xix, 6. 1 Cf. III Regum, xix, 6.

2 Cf. Joan. vi, 11. 2 Cf. Joan. vi, 11.

379 379

esse nutrimentum, et non nutrit: sub- esse nutrimentum, et non nutrit: sub- stantia autem cum accidentibus indicat stantia autem cum accidentibus indicat et nutrit. Ergo et nutrit. Ergo dicantur manere acci- dicantur manere acci- dentia sine substantia, videtur esse po- dentia sine substantia, videtur esse po- tius sacramentum illusionis quam verita- tius sacramentum illusionis quam verita- tis. Si autem maneat substantia cum tis. Si autem maneat substantia cum accidentibus, tunc habebit veram nutri- accidentibus, tunc habebit veram nutri- tionem et veram nutrimenti significatio- tionem et veram nutrimenti significatio- nem et sic videtur esse sacramentum nem et sic videtur esse sacramentum veritatis. Sed in hoc videtur esse sicut veritatis. Sed in hoc videtur esse sicut in somno, in quo objiciuntur formæ in somno, in quo objiciuntur formæ cibi et potus et sic videtur esse si- cibi et potus et sic videtur esse si- gnificatio cibi qui penitus nullus est in gnificatio cibi qui penitus nullus est in somno. Isa. XXIX, 8: Sicut somniat esu- somno. Isa. XXIX, 8: Sicut somniat esu- riens et comedit, cum autem expergefa- riens et comedit, cum autem expergefa- ctus fuerit vacua est anima ejus : et sic- ctus fuerit vacua est anima ejus : et sic- ut somniat sitiens et bibit, et postquam ut somniat sitiens et bibit, et postquam fuerit expergefactus, lassus adhuc sitit, fuerit expergefactus, lassus adhuc sitit, et anima ejus vacua est. Talis igitur re- et anima ejus vacua est. Talis igitur re- manentia accidentium potius videtur fa- manentia accidentium potius videtur fa- cere ad illusionem quam ad sacramenti cere ad illusionem quam ad sacramenti veritatem. veritatem.

Ad hæc autem omnia et similia dicen- Ad hæc autem omnia et similia dicen- dum est, quod in veritate in sacramento dum est, quod in veritate in sacramento remanent accidentia panis et vini sine remanent accidentia panis et vini sine omni substantia illis accidentibus sub- omni substantia illis accidentibus sub- jecta, quam ipsa afficiunt accidentia : jecta, quam ipsa afficiunt accidentia : substantia enim panis et vini, quas sub- substantia enim panis et vini, quas sub- stantias illa afficiebant accidentia, tum stantias illa afficiebant accidentia, tum propter veritatem sermonis Domini, tum propter veritatem sermonis Domini, tum etiam propter sacramenti veritatem ma- etiam propter sacramenti veritatem ma- nere non poterit: quia si ibi substantiæ nere non poterit: quia si ibi substantiæ panis et vini manerent, non esset verus panis et vini manerent, non esset verus sermo Domini quem dixit: Hoc est cor- sermo Domini quem dixit: Hoc est cor- pus meum, et, Ilic est calix sanguinis pus meum, et, Ilic est calix sanguinis mei quia panis non est corpus Domini, mei quia panis non est corpus Domini, et calix vini non est calix sanguinis Do- et calix vini non est calix sanguinis Do- mini. Veritas etiam sacramenti non sal- mini. Veritas etiam sacramenti non sal- varetur quia veritas sacramenti est in varetur quia veritas sacramenti est in hoc quod significetur in sacramento esse hoc quod significetur in sacramento esse verus cibus et verus potus spiritualis, verus cibus et verus potus spiritualis, sicut ipse dicit, Joan. v1, 56: Caro mea sicut ipse dicit, Joan. v1, 56: Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Si autem manerent in sacramento potus. Si autem manerent in sacramento substantia panis et substantia vini, tunc substantia panis et substantia vini, tunc

: :

3 Cf Exod. XVI, 31 et seq. 3 Cf Exod. XVI, 31 et seq.

14. 14.

380 380

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

accidentia illa essent in substantia panis accidentia illa essent in substantia panis et substantia vini, et essent illis substan- et substantia vini, et essent illis substan- tiis propria. Et ideo non indicarent nisi tiis propria. Et ideo non indicarent nisi nutrimentum, quod potest præstare sub- nutrimentum, quod potest præstare sub- stantia panis et substantia vini: et ille stantia panis et substantia vini: et ille est cibus qui perit, sicut dicitur, Joan. est cibus qui perit, sicut dicitur, Joan. VI, 27 et ille in sacramento requiri non VI, 27 et ille in sacramento requiri non debet. Cum autem in sacramento non debet. Cum autem in sacramento non manet illa substantia, non possunt acci- manet illa substantia, non possunt acci- dentia illa ducere in tale corporale nu- dentia illa ducere in tale corporale nu- trimentum et sic necessario ducunt in trimentum et sic necessario ducunt in spirituale nutrimentum, quod in sacra- spirituale nutrimentum, quod in sacra- mento est requirendum. mento est requirendum.

Dicendum igitur ad primum, quod in Dicendum igitur ad primum, quod in veritate, sicut dicit Philosophus, non nu- veritate, sicut dicit Philosophus, non nu- trit nisi potentia caro, et potentia os, et trit nisi potentia caro, et potentia os, et potentia nervus, et sic de aliis similibus potentia nervus, et sic de aliis similibus partibus in homine. Sed quia tale nutri- partibus in homine. Sed quia tale nutri- mentum corporale quo dissimilia mem- mentum corporale quo dissimilia mem- bra in homine nutriuntur, ex hoc quod bra in homine nutriuntur, ex hoc quod similia quæ sunt in ipsis, nutriuntur in similia quæ sunt in ipsis, nutriuntur in sacramento, sicut dicit Dominus, non de- sacramento, sicut dicit Dominus, non de- bet requiri neque cogitari, ideo oportet bet requiri neque cogitari, ideo oportet quod illud corporaliter nutriens non sit quod illud corporaliter nutriens non sit in sacramento, sed totum secundum for- in sacramento, sed totum secundum for- mam et materiam transsubstantietur : mam et materiam transsubstantietur : ideo substantia panis et vini non debent ideo substantia panis et vini non debent manere in sacramento, sed accidentia manere in sacramento, sed accidentia tantum per translationem factam ad spi- tantum per translationem factam ad spi- ritualia signantia nutrimentum spiri- ritualia signantia nutrimentum spiri- tuale. Hoc signatum est, Sapient. xvi, tuale. Hoc signatum est, Sapient. xvi, 26, ubi dicit quod non nativitatis fructus 26, ubi dicit quod non nativitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderint conservat. Iloc enim in te crediderint conservat. Iloc enim verissimum est in sacramento altaris, verissimum est in sacramento altaris, in quo fructus nativitatis non manent, in quo fructus nativitatis non manent, sed sermo Domini positus in forma sa- sed sermo Domini positus in forma sa- cramenti, et facit in sacramento pastum cramenti, et facit in sacramento pastum spiritualem. spiritualem.

Quod autem objicitur de Elia et de sa- Quod autem objicitur de Elia et de sa- cramentis veteris legis, non est simile: cramentis veteris legis, non est simile: quia illa sunt signa imperfecta gratiam quia illa sunt signa imperfecta gratiam pasture spiritualis ex seipsis non confe- pasture spiritualis ex seipsis non confe- rentia et ideo manebat eorum substan- rentia et ideo manebat eorum substan- tia: quia spiritualis pastus in eis non tia: quia spiritualis pastus in eis non continebatur. Unde etiam Dominus eos continebatur. Unde etiam Dominus eos qui pastum corporalem in sacramentis qui pastum corporalem in sacramentis

1 Joan. vi, 15. 1 Joan. vi, 15.

requirebant, redarguit, dicens, Joan. VI, requirebant, redarguit, dicens, Joan. VI, 26 Amen, amen dico vobis, quæritis 26 Amen, amen dico vobis, quæritis me, non quia vidistis signa, sed quia me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis. manducastis ex panibus, et saturati estis. Illi enim parabant in sacramento fidei Illi enim parabant in sacramento fidei dentem et ventrem, et non parabant dentem et ventrem, et non parabant mentem ad fidei devotionem. Et ideo mentem ad fidei devotionem. Et ideo etiam cum cognovisset Jesus quia venturi etiam cum cognovisset Jesus quia venturi essent ut raperent eum, et facerent eum essent ut raperent eum, et facerent eum regem, sub cujus regimine cibum habe- regem, sub cujus regimine cibum habe- rent corporalem, fugit iterum in montem rent corporalem, fugit iterum in montem ipse solus: quia non dignatur homines ipse solus: quia non dignatur homines habere regendos, qui cibum corporalem habere regendos, qui cibum corporalem in sacramentis requirunt quia de illis in sacramentis requirunt quia de illis dicitur, ad Philip. 111, 19: Quorum Deus dicitur, ad Philip. 111, 19: Quorum Deus venter est, et gloria in confusione ipso- venter est, et gloria in confusione ipso- rum, qui terrena sapiunt. Et hos invi- rum, qui terrena sapiunt. Et hos invi- tans ad intellectum spiritualis nutrimenti, tans ad intellectum spiritualis nutrimenti, dixit, Joan. v1, 64: Verba quæ ego locu- dixit, Joan. v1, 64: Verba quæ ego locu- tus sum vobis, spiritus et vita sunt. Su- tus sum vobis, spiritus et vita sunt. Su- per alios autem qui cibum spiritualem per alios autem qui cibum spiritualem quærebant, non negavit se esse regem: quærebant, non negavit se esse regem: quod etiam coram Pilato confitebatur, quod etiam coram Pilato confitebatur, Joan. xvII, 37: Tu dicis quia rex sum Joan. xvII, 37: Tu dicis quia rex sum ego sed dixerat, y. 36: Regnum meum ego sed dixerat, y. 36: Regnum meum non est de hoc mundo. non est de hoc mundo.

Ad illud quod objicitur, quod illusio Ad illud quod objicitur, quod illusio et non veritatis sacramentum esse vide- et non veritatis sacramentum esse vide- retur: dicendum, quod in veritate illusio retur: dicendum, quod in veritate illusio esset si substantia panis et vini mane- esset si substantia panis et vini mane- rent quia tunc non significarent esse in rent quia tunc non significarent esse in sacramento nisi corporale nutrimentum, sacramento nisi corporale nutrimentum, et homines ad ipsum tamquam ad corpo- et homines ad ipsum tamquam ad corpo- ralem cœnam convenirent, quod prohibet ralem cœnam convenirent, quod prohibet Apostolus, I ad Corinth. x1, 20 et 21, di- Apostolus, I ad Corinth. x1, 20 et 21, di- cens Convenientibus vobis in unum, cens Convenientibus vobis in unum, jam non est Dominicam cœnam mandu- jam non est Dominicam cœnam mandu- care unusquisque enim suam cœnam care unusquisque enim suam cœnam præsumit ad manducandum. Ac si dicat: præsumit ad manducandum. Ac si dicat: Si in cœna Domini præsumitis mandu- Si in cœna Domini præsumitis mandu- care cœnam vestram corporalem, non care cœnam vestram corporalem, non estis digni, quod Dominicam cœnam estis digni, quod Dominicam cœnam manducetis tales enim estis, ut illi qui manducetis tales enim estis, ut illi qui dixerunt, Joan. VI, 61: Durus est hic dixerunt, Joan. VI, 61: Durus est hic sermo. Et infra, y. 67: Ex hoc multi sermo. Et infra, y. 67: Ex hoc multi discipulorum ejus abierunt retro, et jam discipulorum ejus abierunt retro, et jam non cum illo ambulabant: quia nescie- non cum illo ambulabant: quia nescie-

3. 3.

DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. IV, TRACT. II, 1.

runt nisi corporalia quærere. Nec ideo runt nisi corporalia quærere. Nec ideo est illusio quia accidentalis forma non est illusio quia accidentalis forma non nutrit, quia in sacramento non assumitur nutrit, quia in sacramento non assumitur ad nutriendum, sed potius ad spirituale ad nutriendum, sed potius ad spirituale nutrimentum significandum et hoc facit nutrimentum significandum et hoc facit illo modo quo corporalia signa transfe- illo modo quo corporalia signa transfe- runtur ad spiritualium significationem. runtur ad spiritualium significationem. Hoc autem in veteri lege esse non potuit: Hoc autem in veteri lege esse non potuit: quia ibi velata gratia et non revelata si- quia ibi velata gratia et non revelata si- gnificabatur, sicut diximus. Unde Apo- gnificabatur, sicut diximus. Unde Apo- stolus, ad Hebr. 1x, 8, de hoc sacramento stolus, ad Hebr. 1x, 8, de hoc sacramento et sacerdotio Novi Testamenti loquens et sacerdotio Novi Testamenti loquens per comparationem ad Vetus, dicit : per comparationem ad Vetus, dicit : Hoc significante Spiritu sancto, nondum Hoc significante Spiritu sancto, nondum propalatam esse sanctorum viam, adhuc propalatam esse sanctorum viam, adhuc priore tabernaculo habente statum. Et priore tabernaculo habente statum. Et ideo signa in illis sacramentis erant im- ideo signa in illis sacramentis erant im- perfecta sed quando velum templi scis- perfecta sed quando velum templi scis- sum est a summo usque deorsum, sicut sum est a summo usque deorsum, sicut dicitur, Matth. xxvII, 51, tunc patefacta dicitur, Matth. xxvII, 51, tunc patefacta sunt arcana Dei in signis gratiarum in sunt arcana Dei in signis gratiarum in sanguine Domini, et tunc in sacramen- sanguine Domini, et tunc in sacramen- tis revelatæ gratiæ signa perfecta daban- tis revelatæ gratiæ signa perfecta daban- tur. tur.

CONTRA ea autem quæ dicta sunt, ad- CONTRA ea autem quæ dicta sunt, ad- huc objicitur quia in multis sacramentis huc objicitur quia in multis sacramentis novæ legis manent substantiæ elemento- novæ legis manent substantiæ elemento- rum, quæ sunt materia sacramentorum, rum, quæ sunt materia sacramentorum, ex quibus sumuntur signa signantia gra- ex quibus sumuntur signa signantia gra- tiam, sicut in baptismo manet aqua, di- tiam, sicut in baptismo manet aqua, di- cente Domino, Joan. 111, 5: Nisi quis cente Domino, Joan. 111, 5: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. Et in non potest introire in regnum Dei. Et in confirmatione manet chrisma propter confirmatione manet chrisma propter quod uncti christi dicuntur. Psal. civ, quod uncti christi dicuntur. Psal. civ, 15 Nolite tangere christos meos, et in 15 Nolite tangere christos meos, et in Prophetis meis nolite malignari. Et in Prophetis meis nolite malignari. Et in unctione extrema manet oleum, sicut di- unctione extrema manet oleum, sicut di- citur, Marc. VI, 13: Et ungebant oleo citur, Marc. VI, 13: Et ungebant oleo multos ægros, et sanabant. Et tamen illa multos ægros, et sanabant. Et tamen illa sacramenta conferunt gratiam spiritua- sacramenta conferunt gratiam spiritua- lem. Videtur ergo forte alicui, quod lem. Videtur ergo forte alicui, quod etiam in hoc sacramento elementa corpo- etiam in hoc sacramento elementa corpo- ralia, quæ sunt substantia panis et vini, ralia, quæ sunt substantia panis et vini, manere deberent. manere deberent.

Ad hæc autem omnia et similia dici- Ad hæc autem omnia et similia dici- mus, quod non est simile de isto et aliis mus, quod non est simile de isto et aliis sacramentis novæ legis: quia elementa sacramentis novæ legis: quia elementa

381 381

quæ sunt materia in aliis sacramentis, ad quæ sunt materia in aliis sacramentis, ad usum significandi gratiam non assumun- usum significandi gratiam non assumun- tur propter substantias ipsorum elemen- tur propter substantias ipsorum elemen- torum, sed potius propter qualitates, sic- torum, sed potius propter qualitates, sic- ut aqua in baptismo assumitur propter ut aqua in baptismo assumitur propter vim ablutivam quam habet non a sub- vim ablutivam quam habet non a sub- stantia, sed a qualitate humiditatis, et stantia, sed a qualitate humiditatis, et propter virtutem exstinguendi et refrige- propter virtutem exstinguendi et refrige- randi incendium fomitis: et hanc virtu- randi incendium fomitis: et hanc virtu- tem non habet aqua a substantia, sed a tem non habet aqua a substantia, sed a qualitate frigiditatis. Et assumitur etiam qualitate frigiditatis. Et assumitur etiam propter nitorem puritatis quam confert, propter nitorem puritatis quam confert, et hanc vim etiam non habet a substan- et hanc vim etiam non habet a substan- tia, sed potius a puritate. Aqua autem tia, sed potius a puritate. Aqua autem secundum suam substantiam nihil signi- secundum suam substantiam nihil signi- ficat in sacramento: et ideo etiam ex ficat in sacramento: et ideo etiam ex substantia secundum quod est substantia, substantia secundum quod est substantia, nihil causat in ipso quia sicut sæpius nihil causat in ipso quia sicut sæpius diximus, sacramentum novæ legis causat diximus, sacramentum novæ legis causat id quod significat, et non plus. Similiter id quod significat, et non plus. Similiter autem est in chrismate in confirmatione, autem est in chrismate in confirmatione, quod ex proprietatibus suis unctivis et quod ex proprietatibus suis unctivis et dissolutivis et penetrativis significat et dissolutivis et penetrativis significat et causat gratiam. Et similiter oleum in causat gratiam. Et similiter oleum in unctione infirmorum. Et ideo substantia unctione infirmorum. Et ideo substantia talium manens in sacramento non impe- talium manens in sacramento non impe- dit fidem ad gratiam, quæ causatur et dit fidem ad gratiam, quæ causatur et continetur in sacramento. Sed in altaris continetur in sacramento. Sed in altaris sacramento substantiæ panis et vini nu- sacramento substantiæ panis et vini nu- triunt, et non significant ulterius aliquod triunt, et non significant ulterius aliquod nutrimentum, sed conferunt nutrimen- nutrimentum, sed conferunt nutrimen- tum quod in ipsis est, et ideo manentes tum quod in ipsis est, et ideo manentes illæ substantiæ impedirent fidem quæ ex illæ substantiæ impedirent fidem quæ ex accidentibus eorum duceretur ad creden- accidentibus eorum duceretur ad creden- dum aliud esse nutrimentum in sacra- dum aliud esse nutrimentum in sacra- mento et ideo contra fidem facerent mento et ideo contra fidem facerent manentes substantiæ, et ideo illæ sub- manentes substantiæ, et ideo illæ sub- stantiæ non manent, sed transsubstan- stantiæ non manent, sed transsubstan- tiantur. tiantur.