3. 3.

DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. I, 2. DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. I, 2.

catum simpliciter, sed dispositio ad pec- catum simpliciter, sed dispositio ad pec- catum, ita non unum, sed multa habet catum, ita non unum, sed multa habet remedia in contrarium disponentia, sicut remedia in contrarium disponentia, sicut est aqua benedicta, tunsio pectoris, con- est aqua benedicta, tunsio pectoris, con- fessio communis in Prima, et ante Mis- fessio communis in Prima, et ante Mis- sam, et in Completorio, benedictio sam, et in Completorio, benedictio Episcopalis, et hujusmodi: non est Episcopalis, et hujusmodi: non est ergo aliquod speciale remedium contra ergo aliquod speciale remedium contra hoc ordinatum. hoc ordinatum.

Hæc igitur considerando dicimus, quod Hæc igitur considerando dicimus, quod in veritate Eucharistia est sacramentum, in veritate Eucharistia est sacramentum, et est contra peccatum in sua gratia et est contra peccatum in sua gratia quam substantialiter principaliter con- quam substantialiter principaliter con- fert ordinatum: sed non est ordinatum fert ordinatum: sed non est ordinatum contra veniale peccatum, sicut valde contra veniale peccatum, sicut valde theologice probant rationes inductæ. Sed theologice probant rationes inductæ. Sed dicimus cum objectione prima, quod dicimus cum objectione prima, quod omnis gratia sacramentalis contra pec- omnis gratia sacramentalis contra pec- catum vel aliquid quod est in peccato, catum vel aliquid quod est in peccato, est ordinata et bene concedimus, quod est ordinata et bene concedimus, quod contra originale ordinatur baptismus: contra originale ordinatur baptismus: et si alia peccata remittuntur in baptis- et si alia peccata remittuntur in baptis- mo, hoc est ex consequenti, et non ex mo, hoc est ex consequenti, et non ex ordine sacramenti, Consequens autem ordine sacramenti, Consequens autem vocamus quod dicit Ambrosius, quia vocamus quod dicit Ambrosius, quia impium est a Deo dimidiam sperare impium est a Deo dimidiam sperare veniam. Et ideo cum gratia datur contra veniam. Et ideo cum gratia datur contra originale, ex ratione gratiæ est, quod originale, ex ratione gratiæ est, quod nullum peccatum in anima cum gratia nullum peccatum in anima cum gratia remaneat et ideo omnia peccata delet remaneat et ideo omnia peccata delet tam originale qnam actuale: sed hoc tam originale qnam actuale: sed hoc non est sacramento, sed ex ratione non est sacramento, sed ex ratione gratiæ gratum facientis, quæ secum non gratiæ gratum facientis, quæ secum non dimittit esse peccatum mortale in anima. dimittit esse peccatum mortale in anima. Gratiam autem gratum facientem con- Gratiam autem gratum facientem con- fert baptismus. fert baptismus.

Bene etiam concedimus, quod poeni- Bene etiam concedimus, quod poeni- tentia per eumdem modum etiam ordi- tentia per eumdem modum etiam ordi- natur contra actuale. Reliquiæ autem natur contra actuale. Reliquiæ autem quæ relinquuntur ex peccato, sunt se- quæ relinquuntur ex peccato, sunt se- cundum primam divisionem duplices. cundum primam divisionem duplices. Una autem pars reliquiarum facit ad Una autem pars reliquiarum facit ad malum pronitatem, sive ex impotentia malum pronitatem, sive ex impotentia boni, sive ex ignorantia, sive etiam ex boni, sive ex ignorantia, sive etiam ex libidine ad malum. Alia autem pars re- libidine ad malum. Alia autem pars re- liquiarum est ex longo defectu boni. Ex liquiarum est ex longo defectu boni. Ex

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad

357 357

ho- ho-

prima autem parte reliquiarum duo prima autem parte reliquiarum duo incurrit homo incommoda, quorum incurrit homo incommoda, quorum unum est, ut dicit Augustinus 1, con- unum est, ut dicit Augustinus 1, con- cupiscentia ruitura in præceps, nisi cupiscentia ruitura in præceps, nisi in actum prolapsa, aliqua honestate in actum prolapsa, aliqua honestate excipiatur. Et contra hanc ordinatur excipiatur. Et contra hanc ordinatur medicina matrimonii : quia concu- medicina matrimonii : quia concu- piscentia ruitura in præceps, in actum piscentia ruitura in præceps, in actum concubitus progressa, excipitur concubitus progressa, excipitur nestate nuptiarum, vel fide thori, vel nestate nuptiarum, vel fide thori, vel signo sacramenti, vel spe prolis, vel signo sacramenti, vel spe prolis, vel duobus his aut certe tribus excusata. Si duobus his aut certe tribus excusata. Si autem concupiscentia non progreditur in autem concupiscentia non progreditur in actum, tunc duobus modis attenditur : actum, tunc duobus modis attenditur : aut enim consideratur in ipsa pronitate aut enim consideratur in ipsa pronitate sola ad malum et difficultate ad bonum, sola ad malum et difficultate ad bonum, et sic contra ipsam est medicina confir- et sic contra ipsam est medicina confir- mationis aut consideratur secundum id mationis aut consideratur secundum id quod relinquitur in viribus animæ et quod relinquitur in viribus animæ et membris corporis, scilicet impedimen- membris corporis, scilicet impedimen- tum gratiæ et gloriæ, quod est mala tum gratiæ et gloriæ, quod est mala dispositio impediens utrumque, et sic dispositio impediens utrumque, et sic contra reliquias illas extrema unctio or- contra reliquias illas extrema unctio or- dinatur. Si autem considerentur reliquiæ dinatur. Si autem considerentur reliquiæ secundum defectum boni, cujus longus secundum defectum boni, cujus longus defectus inediam inducit boni naturalis defectus inediam inducit boni naturalis secundum destitutionem sui in seipso, secundum destitutionem sui in seipso, sicut longus defectus cibi inducit ine- sicut longus defectus cibi inducit ine- diam et defectum boni corporis in se- diam et defectum boni corporis in se- ipso, sic contra reliquias peccati ordina- ipso, sic contra reliquias peccati ordina- tur sacramentum Eucharistiæ per modum tur sacramentum Eucharistiæ per modum medicinæ dicit enim Augustinus, quod medicinæ dicit enim Augustinus, quod fames et sitis infirmitates sunt, contra fames et sitis infirmitates sunt, contra quas infirmitates sumenda sunt alimenta quas infirmitates sumenda sunt alimenta quemadmodum medicamenta: et sicut quemadmodum medicamenta: et sicut hic dicitur de fame et siti corporalibus, hic dicitur de fame et siti corporalibus, ita intelligendum est de fame et siti spi- ita intelligendum est de fame et siti spi- ritualibus. Amos, VIII, 11: Mittam fa- ritualibus. Amos, VIII, 11: Mittam fa- mem in terram : non famem panis, mem in terram : non famem panis, neque sitim aquæ, sed audiendi verbum neque sitim aquæ, sed audiendi verbum Domini. Et sic inedia edulii spiritualis Domini. Et sic inedia edulii spiritualis cibi et sitis destitutionem et inediam in- cibi et sitis destitutionem et inediam in- ducunt spiritualis vitæ et principiorum ducunt spiritualis vitæ et principiorum ejus, quæ inedia causatur ex peccato : ejus, quæ inedia causatur ex peccato : et contra hanc substantiali operatione et contra hanc substantiali operatione ordinatur cibus sacramenti Eucharistiæ, ordinatur cibus sacramenti Eucharistiæ, sicut in præmissis in tertio hujus ope- sicut in præmissis in tertio hujus ope-

litteram, cap. 7. litteram, cap. 7.

4. 4.

358 358

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ris tractatu per multa est probatum 1. ris tractatu per multa est probatum 1. Et ex hoc etiam patet solutio objectio- Et ex hoc etiam patet solutio objectio- nis quæ facta est ad hoc quod Euchari- nis quæ facta est ad hoc quod Euchari- stia non sit sacramentum. stia non sit sacramentum.

De opinionibus autem quæ inductæ De opinionibus autem quæ inductæ sunt, dicimus quod satis per rationes sunt, dicimus quod satis per rationes theologicas probatum est, quod illæ opi- theologicas probatum est, quod illæ opi- niones non habent per se satis conve- niones non habent per se satis conve- nientem rationem: et ideo concedimus, nientem rationem: et ideo concedimus, quod falsæ sunt et sine ratione positæ. quod falsæ sunt et sine ratione positæ.

Ex omnibus quæ dicta sunt, patet, Ex omnibus quæ dicta sunt, patet, quod necessitas institutionis hujus sacra- quod necessitas institutionis hujus sacra- menti est medicina contra peccatum, et menti est medicina contra peccatum, et contra defectum peccati quem incurrit contra defectum peccati quem incurrit homo ex longa abstinentia cibi spiritualis: homo ex longa abstinentia cibi spiritualis: et contra hunc defectum nullam aliam et contra hunc defectum nullam aliam propriam et singularem vel essentialem propriam et singularem vel essentialem medicinam habemus, nisi istam quæ per medicinam habemus, nisi istam quæ per se est cibus spiritualis, sicut in ante ha- se est cibus spiritualis, sicut in ante ha- bitis dictum est, et sicut dicitur, Isa. bitis dictum est, et sicut dicitur, Isa. LXV, 13 Servi mei comedent, et vos LXV, 13 Servi mei comedent, et vos esurietis servi mei bibent, et vos sitie- esurietis servi mei bibent, et vos sitie- tis. Et in Psalmo XXII, 5: Parasti in tis. Et in Psalmo XXII, 5: Parasti in conspectu meo mensam, adversus eos conspectu meo mensam, adversus eos qui tribulant me. Tribulationes enim qui tribulant me. Tribulationes enim nostræ sunt dæmones, cibum spiritua- nostræ sunt dæmones, cibum spiritua- lem auferentes. Contra quod malum lem auferentes. Contra quod malum famis et sitis hæc mensa paratur. famis et sitis hæc mensa paratur.

Hoc etiam signatum est, Tob. vi, Hoc etiam signatum est, Tob. vi, 8 et 9, ubi dixit Raphael, qui medicina 8 et 9, ubi dixit Raphael, qui medicina Dei vocatur, de pisce quem exenterari Dei vocatur, de pisce quem exenterari præceperat Cordis ejus particulam si præceperat Cordis ejus particulam si super carbones ponas, fumus ejus extri- super carbones ponas, fumus ejus extri- cat omne genus dæmoniorum, sive a viro, cat omne genus dæmoniorum, sive a viro, sive a muliere, ita ut ultra non accedat sive a muliere, ita ut ultra non accedat ad eos. Et fel valet ad ungendos oculos ad eos. Et fel valet ad ungendos oculos in quibus fuerit albugo, et sanabuntur. in quibus fuerit albugo, et sanabuntur.

Quamvis enim cor Domini incisum Quamvis enim cor Domini incisum per partes non fuerit, tamen non minima per partes non fuerit, tamen non minima ejus cordis particula est Eucharistia, ejus cordis particula est Eucharistia, quam nobis ex tanta cordis sui dedit quam nobis ex tanta cordis sui dedit charitate. Non minima etiam cordis ejus charitate. Non minima etiam cordis ejus particula est sanguis, qui de latere cordis particula est sanguis, qui de latere cordis

1 Vide supra, Dist. III, Tract. I et u. 1 Vide supra, Dist. III, Tract. I et u.

fluxit. Hæ particulæ super carbones po- fluxit. Hæ particulæ super carbones po- nuntur, quando in igne cordis nostri be- nuntur, quando in igne cordis nostri be- néficia cordis Dominici nobis impensa néficia cordis Dominici nobis impensa recordantur carbones enim sunt bene- recordantur carbones enim sunt bene- ficia et judicia charitatis Dei quæ nos ficia et judicia charitatis Dei quæ nos incendunt et in his carbonibus fumat incendunt et in his carbonibus fumat per devotionem, ita quod fumum istum per devotionem, ita quod fumum istum dæmones sustinere non possunt. Id au- dæmones sustinere non possunt. Id au- tem quod sic assum est, reficit ad omnem tem quod sic assum est, reficit ad omnem restaurationem spiritualium in nobis. restaurationem spiritualium in nobis. Exod. xII, 9: Non comedetis ex eo cru- Exod. xII, 9: Non comedetis ex eo cru- dum quid, nec coctum aqua, sed tantum dum quid, nec coctum aqua, sed tantum assum igni. Fel autem amaritudo est assum igni. Fel autem amaritudo est passionis, in cujus commemorationem passionis, in cujus commemorationem hoc sacramentum celebratur, quod pro hoc sacramentum celebratur, quod pro certo illuminat oculos spirituales lumine certo illuminat oculos spirituales lumine gratiæ et veritatis, ita quod omnis al- gratiæ et veritatis, ita quod omnis al- bugo tollatur in oculis cordis de mundi bugo tollatur in oculis cordis de mundi vanitate contracta. II ad Corinth. III, 16 vanitate contracta. II ad Corinth. III, 16 et 17 Cum conversus fuerit ad Domi- et 17 Cum conversus fuerit ad Domi- num, auferetur velamen. Dominus autem num, auferetur velamen. Dominus autem spiritus est. Sic ergo hoc sacramentum spiritus est. Sic ergo hoc sacramentum est institutum in medicinam. Sapient. est institutum in medicinam. Sapient. XVI, 12 Neque herba, neque malagma XVI, 12 Neque herba, neque malagma sanavit eos sed tuus, Domine, sermo, sanavit eos sed tuus, Domine, sermo, qui sanat omnia. Sermo, inquam, in vir- qui sanat omnia. Sermo, inquam, in vir- tute istius sacramenti. Psal. CVI, 20: tute istius sacramenti. Psal. CVI, 20: Misit verbum suum, et sanavit eos, et Misit verbum suum, et sanavit eos, et eripuit eos de interitionibus eorum. Ver- eripuit eos de interitionibus eorum. Ver- bum istud in velamine cibi mittit in bum istud in velamine cibi mittit in omni Missa. Propter quod etiam finita omni Missa. Propter quod etiam finita Missa clamat Diaconus : « Ite, Missa Missa clamat Diaconus : « Ite, Missa est. » Et propter hanc missionem qua est. » Et propter hanc missionem qua hostiam in cibum mittit ad nos, quam et hostiam in cibum mittit ad nos, quam et nos sumptam et nos eidem incorporatos nos sumptam et nos eidem incorporatos remittimus ad eum, missa, nomen remittimus ad eum, missa, nomen Missæ accepit. Et de hoc exclamat Psal- Missæ accepit. Et de hoc exclamat Psal- mista in laudibus, Psal. cx, 4 et 5: Me- mista in laudibus, Psal. cx, 4 et 5: Me- moriam fecit mirabilium suorum, mise- moriam fecit mirabilium suorum, mise- ricors et miserator Dominus. Escam ricors et miserator Dominus. Escam dedit timentibus se. Et iterum, Psal. dedit timentibus se. Et iterum, Psal. CIII, 27 et 28 Omnia a te exspectant ut CIII, 27 et 28 Omnia a te exspectant ut des illis escam in tempore. Dante te illis, des illis escam in tempore. Dante te illis, colligent, etc. colligent, etc.

DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. I, 3. DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. I, 3.

359 359

CAPUT III. CAPUT III.

De tempore institutionis hujus sacramenti. De tempore institutionis hujus sacramenti.

1. 1.

Videndum est post hæc de tempore Videndum est post hæc de tempore mplex institutionis hujus sacramenti. mplex institutionis hujus sacramenti.

A cur A cur charis- charis-

lim de- lim de-

tut. tut.

Dicunt enim quidam mysteria Dei ir- Dicunt enim quidam mysteria Dei ir- lege ridentes, quod si hoc sacramentum in lege ridentes, quod si hoc sacramentum in insti- medicinam morbi quem ex inedia incur- insti- medicinam morbi quem ex inedia incur- rit homo, institutum est, tunc statim rit homo, institutum est, tunc statim facto peccato debuit a principio mundi facto peccato debuit a principio mundi institui. Hi autem illusores sunt, et non institui. Hi autem illusores sunt, et non advertunt, quod etiam in cibo corporali advertunt, quod etiam in cibo corporali non semper est hora comedendi. Oportet non semper est hora comedendi. Oportet enim in hora comedendi tria attendere. enim in hora comedendi tria attendere. Unum quidem ex abstinentia præcedenti Unum quidem ex abstinentia præcedenti desiderium famis. Secundum autem, desiderium famis. Secundum autem, quod in corpore consumptus sit malus quod in corpore consumptus sit malus chymus, si ille in corpore est per cibum chymus, si ille in corpore est per cibum male ante comestum. Tertium autem est male ante comestum. Tertium autem est hora illa qua etiam virtute coelesti juvan- hora illa qua etiam virtute coelesti juvan- tur vires corporis ad cibi sumptionem et tur vires corporis ad cibi sumptionem et profectum. profectum.

Unde antequam cibus iste daretur, Unde antequam cibus iste daretur, oportuit quod desiderium famis in ip- oportuit quod desiderium famis in ip- sum excitaretur, et quod sentiret bomo, sum excitaretur, et quod sentiret bomo, quod sine isto edulio reparari non pote- quod sine isto edulio reparari non pote- rat. Et ideo quamdiu per bona naturæ rat. Et ideo quamdiu per bona naturæ in naturali lege refici præsumpsit, cibus in naturali lege refici præsumpsit, cibus iste non parabatur, et quamdiu per iste non parabatur, et quamdiu per bona legis factorum refici putabat, non bona legis factorum refici putabat, non parabatur cibus, sed significabatur tam parabatur cibus, sed significabatur tam in lege naturæ, quam in lege Moysi. In in lege naturæ, quam in lege Moysi. In lege quidem naturæ per panes Angelo- lege quidem naturæ per panes Angelo- rum, quos Abraham fecit . In lege au- rum, quos Abraham fecit . In lege au- tem Moysi per panes propositionum 2. tem Moysi per panes propositionum 2. Quando autem famem sensit, et vidit, Quando autem famem sensit, et vidit, quod aliunde refici non potuit, tunc sub quod aliunde refici non potuit, tunc sub lege gratiæ iste cibus paratus fuit. Et lege gratiæ iste cibus paratus fuit. Et

1 Genes. XVIII, 1 Genes. XVIII,

6. 6.

hoc est quod sub typo humani generis hoc est quod sub typo humani generis dixit filius prodigus, Luc. xv, 17 et 18: dixit filius prodigus, Luc. xv, 17 et 18: Quanti mercenarii in domo patris mei Quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus! ego autem hic fame abundant panibus! ego autem hic fame pereo! Surgam, et ibo ad patrem meum, pereo! Surgam, et ibo ad patrem meum, et dicam ei, etc. Thren. Iv, 4: Parvuli et dicam ei, etc. Thren. Iv, 4: Parvuli petierunt panem, et non erat qui frange- petierunt panem, et non erat qui frange- ret eis. Thren. 11, 12 Matribus suis ret eis. Thren. 11, 12 Matribus suis dixerunt: Ubi est triticum et vinum ? dixerunt: Ubi est triticum et vinum ? cum deficerent quasi vulnerati in plateis cum deficerent quasi vulnerati in plateis civitatis, cum exhalarent animas suas in civitatis, cum exhalarent animas suas in sinu matrum suarum, scilicet propter sinu matrum suarum, scilicet propter sterilitatem et tempestatem famis. sterilitatem et tempestatem famis.

Hoc ergo sensu fame excitata in homi- Hoc ergo sensu fame excitata in homi- nibus statim parabatur iste cibus: fasti- nibus statim parabatur iste cibus: fasti- dientibus enim non debebat ingeri, etc. dientibus enim non debebat ingeri, etc.

Similiter autem sicut dicit secunda Similiter autem sicut dicit secunda causa quia chymus valde malus creatus causa quia chymus valde malus creatus erat in homine ex comestione vetiti, qui erat in homine ex comestione vetiti, qui nullo modo fuit tenendus in corpore cum nullo modo fuit tenendus in corpore cum cibo sancto et ideo expediebat, quod cibo sancto et ideo expediebat, quod ille prius per longam abstinentiam con- ille prius per longam abstinentiam con- sumeretur et tunc demum cibus sani- sumeretur et tunc demum cibus sani- tatis præpararetur. Oportuit ergo, quod tatis præpararetur. Oportuit ergo, quod expulsiva et evacuativa homo sumeret expulsiva et evacuativa homo sumeret antequam cibus iste præpararetur : hæc antequam cibus iste præpararetur : hæc autem evacuativa fuerunt legis austeri- autem evacuativa fuerunt legis austeri- tas, et prophetiæ exhortatio: et tunc tas, et prophetiæ exhortatio: et tunc demum expulso malo chymo, qui ex ve- demum expulso malo chymo, qui ex ve- tito creatus fuerat, cibus gratiæ perfectæ tito creatus fuerat, cibus gratiæ perfectæ sanitatis parabatur. Eccli. xxx1, 25: Si sanitatis parabatur. Eccli. xxx1, 25: Si coactus fueris in edendo multum, surge coactus fueris in edendo multum, surge e medio, evome, et refrigerabit te, et non e medio, evome, et refrigerabit te, et non adduces corpori tuo infirmitatem. Ideo adduces corpori tuo infirmitatem. Ideo

2 Exod. xxv, 30. 2 Exod. xxv, 30.

2. 2.

3. 3.

360 360

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dicitur, Proverb. xxx, 1 : Verba Congre- dicitur, Proverb. xxx, 1 : Verba Congre- gantis, filii Vomentis. Quia pro certo gantis, filii Vomentis. Quia pro certo per confessionem et antidotum pœniten- per confessionem et antidotum pœniten- tiæ fellei humores sunt evomendi ante- tiæ fellei humores sunt evomendi ante- quam salutaris cibus exhibeatur. Et ideo quam salutaris cibus exhibeatur. Et ideo oportuit differri hunc cibum usque dum oportuit differri hunc cibum usque dum felleus humor et pestiferus chymus ex felleus humor et pestiferus chymus ex gustu vetiti contractus, sentiretur per in- gustu vetiti contractus, sentiretur per in- firmitatem, et medicina requireretur, et firmitatem, et medicina requireretur, et tunc vomeretur : et tunc evacuato ab tunc vomeretur : et tunc evacuato ab illis, cibus homini pararetur et exhibe- illis, cibus homini pararetur et exhibe-

retur. retur.

Et hæc est secunda causa. Et hæc est secunda causa.

Adhuc tertia causa est, quod non erat Adhuc tertia causa est, quod non erat parandus cibus donec virtute cœlesti na- parandus cibus donec virtute cœlesti na- tura ad sumendum cibum juvaretur : tura ad sumendum cibum juvaretur : quamdiu enim sol in meridie ascendit, quamdiu enim sol in meridie ascendit, calorem naturalem de intimis evocat ad calorem naturalem de intimis evocat ad exteriora, et relinquitur locus digestionis exteriora, et relinquitur locus digestionis frigidus et destitutus : et ideo quando frigidus et destitutus : et ideo quando post meridiem quando frigus incipit post meridiem quando frigus incipit obrepere membris exterioribus, ex sub- obrepere membris exterioribus, ex sub- tractione caloris luminis solis, tunc calor tractione caloris luminis solis, tunc calor revertitur ad interiora, et spiritus con- revertitur ad interiora, et spiritus con- fortant locum digestionis, et secundum fortant locum digestionis, et secundum naturam sumendus est cibus. Unde etiam naturam sumendus est cibus. Unde etiam Petrus, Act. 11, 15, arguit Apostolos Petrus, Act. 11, 15, arguit Apostolos esse sobrios ex hora tertia diei dicens: esse sobrios ex hora tertia diei dicens: Non enim, sicut vos æstimatis, hi ebrii Non enim, sicut vos æstimatis, hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia : quia in sunt, cum sit hora diei tertia : quia in tertia sol ascendit, et calorem de me- tertia sol ascendit, et calorem de me- dullis corporis ad exteriora ducit, et nu- dullis corporis ad exteriora ducit, et nu- trimentum jam digestum secum trahit ad trimentum jam digestum secum trahit ad nutrimentum membrorum : et tunc nutrimentum membrorum : et tunc fluxus nutrimenti ad membra non est fluxus nutrimenti ad membra non est impediendus per alterius cibi sumptio- impediendus per alterius cibi sumptio- nem : sed quando præcedens cibus nem : sed quando præcedens cibus membris per calorem et motum solis in- membris per calorem et motum solis in- vectus est, tunc alius cibus sumendus vectus est, tunc alius cibus sumendus est non est autem invectus quamdiu est non est autem invectus quamdiu sol et calor ascendunt secundum natu- sol et calor ascendunt secundum natu- ram quia motus ascensionis luminis et ram quia motus ascensionis luminis et caloris solis, motus est evocativus nutri- caloris solis, motus est evocativus nutri- menti ad organa exteriora : et ideo post menti ad organa exteriora : et ideo post occasum solis a meridie sumendus est occasum solis a meridie sumendus est cibus secundum naturam motus coelestis, cibus secundum naturam motus coelestis, sicut dicunt boni medici, qui vim naturæ sicut dicunt boni medici, qui vim naturæ et calorem ad coelestem referunt circulum. et calorem ad coelestem referunt circulum.

-Et similiter est in die mundi, quod an- -Et similiter est in die mundi, quod an- tequam sol inclinaret a meridie, hoc est, tequam sol inclinaret a meridie, hoc est, in fine mundi, non erat parandus cibus in fine mundi, non erat parandus cibus salutaris: tunc enim in vespera mundi salutaris: tunc enim in vespera mundi paratus jam membris vacuis ingeritur paratus jam membris vacuis ingeritur cibus salutaris et tunc avide appetitur cibus salutaris et tunc avide appetitur et salubriter accipitur et tunc Dominus et salubriter accipitur et tunc Dominus noster cibum salutatem paravit: et ideo noster cibum salutatem paravit: et ideo coena Domini dicitur, et non prandium: coena Domini dicitur, et non prandium: quia in fine mundi parata hæc cœna quia in fine mundi parata hæc cœna aliam se sequentem non habebit. Matth. aliam se sequentem non habebit. Matth. xx11, 2, dicitur, quod simile factum est xx11, 2, dicitur, quod simile factum est regnum cœlorum homini regi, qui fecit regnum cœlorum homini regi, qui fecit nuptias filio suo. Luc. XIV, 16: Homo nuptias filio suo. Luc. XIV, 16: Homo quidam fecit cœnam magnam, etc. Apo- quidam fecit cœnam magnam, etc. Apo- cal. 11, 20: Si quis aperuerit mihi janu- cal. 11, 20: Si quis aperuerit mihi janu- am, intrabo ad illum, et conabo cum am, intrabo ad illum, et conabo cum illo, et ipse mecum. Et ideo etiam iste illo, et ipse mecum. Et ideo etiam iste cibus dicitur cœna, Joan. xm, 4 et 5: cibus dicitur cœna, Joan. xm, 4 et 5: Surgit a cœna, et ponit vestimenta sua, Surgit a cœna, et ponit vestimenta sua, hoc est, corporis indumenta,... et cœpit hoc est, corporis indumenta,... et cœpit lavare pedes discipulorum. Hoc etiam lavare pedes discipulorum. Hoc etiam signatum est, Matth. xxvi, 20, et Marc. signatum est, Matth. xxvi, 20, et Marc. XIV, 18, ubi dicitur, quod vespere facto XIV, 18, ubi dicitur, quod vespere facto discubuit cum duodecim: quia licet statim discubuit cum duodecim: quia licet statim post meridiem sit pro certo quantum ad post meridiem sit pro certo quantum ad motum coeli comedendum, tamen adhuc motum coeli comedendum, tamen adhuc salubre est abstinere usque ad vesperum, salubre est abstinere usque ad vesperum, donec fumi præcedentis cibi consuman- donec fumi præcedentis cibi consuman- tur, et nutrimentum bene membris unia- tur, et nutrimentum bene membris unia- tur. Et ideo sapientes comedunt post tur. Et ideo sapientes comedunt post meridiem parum ante vesperam : quia meridiem parum ante vesperam : quia tunc statim residet cibus in locum dige- tunc statim residet cibus in locum dige- stionis, et calor subducto exteriori radio stionis, et calor subducto exteriori radio solis recedit ab exterioribus corporis, et solis recedit ab exterioribus corporis, et obrepente frigore in exterioribus corpo- obrepente frigore in exterioribus corpo- ris calor interior in loco digestionis con- ris calor interior in loco digestionis con- cluditur, et frigiditas exterior inducit cluditur, et frigiditas exterior inducit somnum, in quo cibus fortiter digeratur, somnum, in quo cibus fortiter digeratur, et sic digestus in aurora solis calore et sic digestus in aurora solis calore redeunte iterum membris nutriendis per redeunte iterum membris nutriendis per motum solis invehatur. Et ideo mane motum solis invehatur. Et ideo mane comedentes reprehenduntur: quia rem comedentes reprehenduntur: quia rem committunt innaturalem et stultam, quæ committunt innaturalem et stultam, quæ est contra rationem. Eccle. x, 16: Væ est contra rationem. Eccle. x, 16: Væ tibi terra, cujus rex puer est, et cujus tibi terra, cujus rex puer est, et cujus principes mane comedunt, scilicet non ad principes mane comedunt, scilicet non ad necessitatem, sed ad ebrietatem. Isa. v, necessitatem, sed ad ebrietatem. Isa. v, 11: Væ qui consurgitis mane ad ebrieta- 11: Væ qui consurgitis mane ad ebrieta-

DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. Í, DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. Í,

tem sectandam, et potandum usque ad tem sectandam, et potandum usque ad vesperam, ut vino æstuetis ! Dominus vesperam, ut vino æstuetis ! Dominus ergo ea quæ sunt naturæ volens confor- ergo ea quæ sunt naturæ volens confor- mare his quæ sunt gratiæ, voluit in ve- mare his quæ sunt gratiæ, voluit in ve- spera mundi cibum suum parare, ut per spera mundi cibum suum parare, ut per hoc infrugalis homo disceret abstinen- hoc infrugalis homo disceret abstinen- tiam, et qualiter se per abstinentiam pa- tiam, et qualiter se per abstinentiam pa- rare deberet ad cibum salutarem. Et hoc rare deberet ad cibum salutarem. Et hoc signans dicit Apostolus, I ad Corinth. signans dicit Apostolus, I ad Corinth. x1, 18 et seq. Primum quidem conve- x1, 18 et seq. Primum quidem conve- nientibus vobis in ecclesiam,... jam non nientibus vobis in ecclesiam,... jam non est Dominicam cœnam manducare: unus- est Dominicam cœnam manducare: unus- quisque enim suam cœnam præsumit ad quisque enim suam cœnam præsumit ad manducandum. Et alius quidem esurit, manducandum. Et alius quidem esurit, alius autem ebrius est. Non enim expe- alius autem ebrius est. Non enim expe-

4. 4.

361 361

dit nec est honestum crapulam saturitatis dit nec est honestum crapulam saturitatis hesternæ eructare super cœnam Domini, hesternæ eructare super cœnam Domini, sed cum desiderio famis exinanito cor- sed cum desiderio famis exinanito cor- pore ad coenam Domini accedere: sic pore ad coenam Domini accedere: sic enim ut dicitur, Matth. v, 6: Beati qui enim ut dicitur, Matth. v, 6: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, hoc est, esuriunt et sitiunt justitiam, hoc est, hanc plenæ justitiæ cœnam : quoniam hanc plenæ justitiæ cœnam : quoniam ipsi saturabuntur. ipsi saturabuntur.

His ergo tribus de causis tempus insti- His ergo tribus de causis tempus insti- tutioni congruum fuit finis mundi, tutioni congruum fuit finis mundi, quando sol jam cœpit vergere ad occa- quando sol jam cœpit vergere ad occa- sum. Sic enim dicitur, Eccle. 11, 1: sum. Sic enim dicitur, Eccle. 11, 1: Omnia tempus habent, et suis spatiis Omnia tempus habent, et suis spatiis transeunt universa, etc. transeunt universa, etc.

CAPUT IV. CAPUT IV.

De modo institutionis hujus sacramenti. De modo institutionis hujus sacramenti.

Quarto de modo institutionis hujus sa- Quarto de modo institutionis hujus sa- cramenti est videndum. cramenti est videndum.

In modo autem illo oportet, quod In modo autem illo oportet, quod verba Domini attendantur: quia ex qui- verba Domini attendantur: quia ex qui- busdam eorum accipitur modus institu- busdam eorum accipitur modus institu- tionis, et ex quibusdam collatio pote- tionis, et ex quibusdam collatio pote- statis ex ordine hoc sacramentum cele- statis ex ordine hoc sacramentum cele- brandi, et ex quibusdam accipitur injun- brandi, et ex quibusdam accipitur injun- ctio usus sacramenti istius in Ecclesia. Ex ctio usus sacramenti istius in Ecclesia. Ex hoc enim quod dicit: Accipite, sicut di- hoc enim quod dicit: Accipite, sicut di- citur, Matth. xxv1, 26, vel sumite, sicut citur, Matth. xxv1, 26, vel sumite, sicut dicitur, Marc. xiv, 22, vel, sicut dicitur, dicitur, Marc. xiv, 22, vel, sicut dicitur, Luc. XXII, 17 Accipite, et dividite inter Luc. XXII, 17 Accipite, et dividite inter vos, pro certo cum porrexerit sacramen- vos, pro certo cum porrexerit sacramen- tum, intelligitur sacramenti institutio : tum, intelligitur sacramenti institutio : non enim porrexit tantum panem vel non enim porrexit tantum panem vel vinum, sed porrigendo panem et vinum, vinum, sed porrigendo panem et vinum, in ipsa porrectione dixit formam trans- in ipsa porrectione dixit formam trans- substantiantem, et sic porrigendo eis sa- substantiantem, et sic porrigendo eis sa- mentum significavit a se procedere in mentum significavit a se procedere in personas Ecclesiasticas: et hoc est insti- personas Ecclesiasticas: et hoc est insti- tuere sacramentum. tuere sacramentum.

Et hoc verum esse ostenditur per verba Et hoc verum esse ostenditur per verba Apostoli, I ad Corinth. xi, 23 et 24, ubi Apostoli, I ad Corinth. xi, 23 et 24, ubi sic dicit: Ego enim accepi a Domino sic dicit: Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis, quoniam Dominus quod et tradidi vobis, quoniam Dominus Jesus, in qua nocte tradebatur, accepit Jesus, in qua nocte tradebatur, accepit panem, et gratias agens fregit, et dixit : panem, et gratias agens fregit, et dixit : Accipite, el manducate. Ex quo accipitur, Accipite, el manducate. Ex quo accipitur, quod porrigendo sacramentum instituit in quod porrigendo sacramentum instituit in tali materia et in tali forma, sicut tenetur tali materia et in tali forma, sicut tenetur in Ecclesia. Non enim potuit aliud inten- in Ecclesia. Non enim potuit aliud inten- dere porrigendo nisi institutionem: quia dere porrigendo nisi institutionem: quia porrigendo signavit hoc sacramentum ex porrigendo signavit hoc sacramentum ex sua auctoritate procedere, et processum sua auctoritate procedere, et processum illum verbo acceptionis in imperativo po- illum verbo acceptionis in imperativo po- sito expressit dicendo: Accipite, vel su- sito expressit dicendo: Accipite, vel su- mite. Et ex hoc modo inestimabile do- mite. Et ex hoc modo inestimabile do- num nobis contulit. Ad Ephes. IV, 8: num nobis contulit. Ad Ephes. IV, 8: Dedit dona hominibus. Et ideo dicitur, Dedit dona hominibus. Et ideo dicitur, Sapient. 11, 14: Dabitur illi fidei do- Sapient. 11, 14: Dabitur illi fidei do- num electum, et sors in templo Dei accep- num electum, et sors in templo Dei accep- tissima. Nullum enim sanctificationis tissima. Nullum enim sanctificationis nostræ donum electius est, quam in quo nostræ donum electius est, quam in quo

362 362

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ipse secundum omnia quæ in ipso sunt, ipse secundum omnia quæ in ipso sunt, dat seipsum in divinis et humanis, nec dat seipsum in divinis et humanis, nec aliqua sors in templo acceptabilior esse aliqua sors in templo acceptabilior esse potest, quam potestas conficiendi corpus potest, quam potestas conficiendi corpus Christi et ipsum communicandi fidelibus. Christi et ipsum communicandi fidelibus. Hoc autem modo donationis utitur insti- Hoc autem modo donationis utitur insti- tuendo sacramentum, ut ostendat, quod tuendo sacramentum, ut ostendat, quod ex sua liberali et gratuita largitate pro- ex sua liberali et gratuita largitate pro- cedit, et intima charitate, qua in nobis cedit, et intima charitate, qua in nobis per hunc modum communionis esse vo- per hunc modum communionis esse vo- luit, verificans hoc quod dixit, Proverb. luit, verificans hoc quod dixit, Proverb. VIII, 31 Deliciæ meæ esse cum filiis homi- VIII, 31 Deliciæ meæ esse cum filiis homi- num. Sic enim substantiæ suæ et vitæ et num. Sic enim substantiæ suæ et vitæ et gratiæ sumus participes, quibus caret qui gratiæ sumus participes, quibus caret qui non communicat. Joan. vi, 54: Amen, non communicat. Joan. vi, 54: Amen, amen dico vobis, nisi manducaveritis amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Unde in hoc fecit quod dicitur, Sapient. Unde in hoc fecit quod dicitur, Sapient. XVI, 21 Substantia enim tua dulcedi- XVI, 21 Substantia enim tua dulcedi- nem tuam quam in filios habes ostende- nem tuam quam in filios habes ostende- bat, et deserviens uniuscujusque volun- bat, et deserviens uniuscujusque volun- tati, ad quod quisque volebat converte- tati, ad quod quisque volebat converte- batur. In modo ergo constituendi gratui- batur. In modo ergo constituendi gratui- tam dulcedinem indicat, quando impe- tam dulcedinem indicat, quando impe- rium quod importatur in imperativo, rium quod importatur in imperativo, dono largissimo nobis dato dulcoravit, dono largissimo nobis dato dulcoravit, ostendens quod dixit, Psal. LXVII, 11: ostendens quod dixit, Psal. LXVII, 11: Parasti in dulcedine tua pauperi, Deus. Parasti in dulcedine tua pauperi, Deus. Levissimum enim institutionis imperium Levissimum enim institutionis imperium quod princeps instituere vel facere potest, quod princeps instituere vel facere potest, est quod dicit, Accipite, quando donum est quod dicit, Accipite, quando donum suæ dat magnificentiæ, quod omnem suæ dat magnificentiæ, quod omnem supplet defectum accipientis. Esther, 11, supplet defectum accipientis. Esther, 11, 18: Dona largitus est juxta magnificen- 18: Dona largitus est juxta magnificen- tiam principalem. Hoc igitur modo in- tiam principalem. Hoc igitur modo in- stituit sacramentum, et reverenter voluit stituit sacramentum, et reverenter voluit accipi ab Ecclesia. accipi ab Ecclesia.

Potestatem autem celebrandi dedit, Potestatem autem celebrandi dedit, quando dixit: Hoc facite in meam com- quando dixit: Hoc facite in meam com- memorationem, sicut dicitur, Luc. xx11, memorationem, sicut dicitur, Luc. xx11, 19, et I ad Corinth. x1, 24. Per hoc enim 19, et I ad Corinth. x1, 24. Per hoc enim quod dicit: Hoc facile, dedit potestatem quod dicit: Hoc facile, dedit potestatem faciendi quia facere duo dicit quando faciendi quia facere duo dicit quando ponitur in imperativo. Dicit enim colla- ponitur in imperativo. Dicit enim colla- tionem potestatis, quando tali verbo uti- tionem potestatis, quando tali verbo uti- tur is qui princeps est, et auctoritatem tur is qui princeps est, et auctoritatem habet ad inferiorem: quia tunc idem est, habet ad inferiorem: quia tunc idem est, hoc facite, ac si diceret: Hoc faciendi hoc facite, ac si diceret: Hoc faciendi

habete auctoritatem et potestatem. Et habete auctoritatem et potestatem. Et tunc in hoc verbo sacerdotalem discipu- tunc in hoc verbo sacerdotalem discipu- lis contulit ordinem, sicut tradunt hi qui lis contulit ordinem, sicut tradunt hi qui inter Doctores sunt probabiliores. Unde inter Doctores sunt probabiliores. Unde similibus verbis utitur Episcopus, quando similibus verbis utitur Episcopus, quando sacerdotalem confert ordinem. Dicit enim sacerdotalem confert ordinem. Dicit enim sic porrigendo calicem cum hostia panis sic porrigendo calicem cum hostia panis et sacrificio vini cum aqua : « Accipite po- et sacrificio vini cum aqua : « Accipite po- testatem in Ecclesia offerre sacrificium testatem in Ecclesia offerre sacrificium Deo, Missamque celebrare tam pro vivis Deo, Missamque celebrare tam pro vivis quam pro mortuis, in nomine Domini. >> quam pro mortuis, in nomine Domini. >> Sic ergo in ore Domini verbum, facite, Sic ergo in ore Domini verbum, facite, traductionem potestatis ex ordine signat traductionem potestatis ex ordine signat a Domino in discipulos. Quando enim a Domino in discipulos. Quando enim princeps confert potestatem, tali verbo princeps confert potestatem, tali verbo utitur, etiam quando subditus minister utitur, etiam quando subditus minister nihil facit, sicut et nos dicimus potesta- nihil facit, sicut et nos dicimus potesta- tem signando, dicentes: Sacerdos cele- tem signando, dicentes: Sacerdos cele- brat Missam, quam non celebrat nisi sa- brat Missam, quam non celebrat nisi sa- cerdos, non signantes actum, sed pote- cerdos, non signantes actum, sed pote- statem. Unde Joannes in Apocalypsi, 1, 5 statem. Unde Joannes in Apocalypsi, 1, 5 et 6, gratias egit de tanta dignitate, di- et 6, gratias egit de tanta dignitate, di- cens: Princeps regum terræ dilexit nos, cens: Princeps regum terræ dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sangui- et lavit nos a peccatis nostris in sangui- ne suo, et fecit nos regnum et sacerdotes ne suo, et fecit nos regnum et sacerdotes Deo et Patri suo: ipsi gloria et impe- Deo et Patri suo: ipsi gloria et impe- rium in sæcula sæculorum. Amen. Isa. rium in sæcula sæculorum. Amen. Isa. LXVI, 21 Assumam ex eis in sacerdotes LXVI, 21 Assumam ex eis in sacerdotes et levitas, dicit Dominus. Apocal. v, 10: et levitas, dicit Dominus. Apocal. v, 10: Fecisti nos Deo nostro regnum, et sacer- Fecisti nos Deo nostro regnum, et sacer- dotes, et regnabimus super terram. Isa. dotes, et regnabimus super terram. Isa. LXI, 6 Vos autem sacerdotes Dei vocabi- LXI, 6 Vos autem sacerdotes Dei vocabi- mini Ministri Dei nostri, dicetur vobis. mini Ministri Dei nostri, dicetur vobis. Apocal. xx, 6: Erunt sacerdotes Dei et Apocal. xx, 6: Erunt sacerdotes Dei et Christi, et regnabunt cum illo mille an- Christi, et regnabunt cum illo mille an- nis, hoc est, per totum tempus gratiæ. nis, hoc est, per totum tempus gratiæ. Sic ergo in verbo dicto collatio acci- Sic ergo in verbo dicto collatio acci- pitur potestatis. pitur potestatis.

Si autem verbum illud ad usum refe- Si autem verbum illud ad usum refe- ratur operis, sicut innuit illud quod ad- ratur operis, sicut innuit illud quod ad- ditur: In meam commemorationem, tunc ditur: In meam commemorationem, tunc sensus est: Hoc facite in meam comme- sensus est: Hoc facite in meam comme- morationem, hoc est, hoc in usu et fre- morationem, hoc est, hoc in usu et fre- quentatione habete in meam commemo- quentatione habete in meam commemo- rationem et tunc in hoc eodem verbo rationem et tunc in hoc eodem verbo injungit usum. Unde, Act. II, 46 et 47: injungit usum. Unde, Act. II, 46 et 47: Quotidie quoque perdurantes unanimiter Quotidie quoque perdurantes unanimiter in templo, et frangentes circa domos pa- in templo, et frangentes circa domos pa- nes, sumebant cibum cum exsultatione nes, sumebant cibum cum exsultatione

DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. I, 4. DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. I, 4.

et simplicitate cordis, collaudantes et simplicitate cordis, collaudantes Deum, et habentes gratiam ad omnem Deum, et habentes gratiam ad omnem plebem. I ad Corinth. x1, 26: Quoties- plebem. I ad Corinth. x1, 26: Quoties- cunque manducabitis panem hunc, et ca- cunque manducabitis panem hunc, et ca- licem Domini bibetis, mortem Domini licem Domini bibetis, mortem Domini annuntiabitis donec veniat. annuntiabitis donec veniat.

Sic ergo dicendo Accipite, etc., et Sic ergo dicendo Accipite, etc., et sacramentum instituit et inæstimabile sacramentum instituit et inæstimabile donum dedit. Quando autem ut princeps donum dedit. Quando autem ut princeps regum terræ dixit: Hoc facite, faciendi regum terræ dixit: Hoc facite, faciendi illud contulit potestatem. Quando autem illud contulit potestatem. Quando autem hanc potestatem ad actum retulit adjun- hanc potestatem ad actum retulit adjun- gens, quod in sui fieret commemoratio- gens, quod in sui fieret commemoratio- nem, pro certo injunxit usum quo exer- nem, pro certo injunxit usum quo exer- cendo nos in Ecclesia sanctificaremur et cendo nos in Ecclesia sanctificaremur et Christo incorporaremur. In primo horum Christo incorporaremur. In primo horum mirabilis est gratia, in secundo dignitas mirabilis est gratia, in secundo dignitas immensa, in tertio vero sanctificatio cu- immensa, in tertio vero sanctificatio cu- mulata. mulata.

De primo horum dicitur, Esther, xv, De primo horum dicitur, Esther, xv, 17: Valde mirabilis es, Domine, et facies 17: Valde mirabilis es, Domine, et facies

363 363

tua plena gratiarum. Joan. 1, 16: De tua plena gratiarum. Joan. 1, 16: De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. gratiam pro gratia.

De secundo dicit Apostolus, II ad Co- De secundo dicit Apostolus, II ad Co- rinth. III, 6: Idoneos nos fecit ministros rinth. III, 6: Idoneos nos fecit ministros Novi Testamenti, non littera, sed spiritu. Novi Testamenti, non littera, sed spiritu. I ad Corinth. IV, 1: Sic nos existimet I ad Corinth. IV, 1: Sic nos existimet homo ut ministros Christi, et dispensa- homo ut ministros Christi, et dispensa- tores mysteriorum Dei. tores mysteriorum Dei.

De tertio dicitur ad Ecclesiam, Cantic. De tertio dicitur ad Ecclesiam, Cantic. VII, 2 Venter tuus sicut acervus tritici, VII, 2 Venter tuus sicut acervus tritici, vallatus liliis. Ac si dicat: Venter tuus vallatus liliis. Ac si dicat: Venter tuus qui ex gustu vetiti concupiscentia et do- qui ex gustu vetiti concupiscentia et do- loribus plenus fuit, modo est sicut acer- loribus plenus fuit, modo est sicut acer- vus tritici, sæpius sumpto sacramento vus tritici, sæpius sumpto sacramento corporis Domini, coacervatam habet corporis Domini, coacervatam habet sanctitatem, et liliis castitatis mentis et sanctitatem, et liliis castitatis mentis et corporis est circumpositus undique : quia corporis est circumpositus undique : quia plenam attingit ex usu sacramenti virtu- plenam attingit ex usu sacramenti virtu- tis sanctificationem. tis sanctificationem.

364 364

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS II. TRACTATUS II.

DE MATERIA ET FORMA HUJUS SACRAMENTI. DE MATERIA ET FORMA HUJUS SACRAMENTI.

CAPUT I. CAPUT I.

De materia sacramenti. De materia sacramenti.

1. 1.

In sacra- In sacra- mento est mento est

SECUNDO hic oportet inquiri de materia SECUNDO hic oportet inquiri de materia et forma hujus sacramenti. et forma hujus sacramenti.

Circa quod duo inquiri est necesse, sci- Circa quod duo inquiri est necesse, sci- licet quæ sit materia et quæ sit forma. licet quæ sit materia et quæ sit forma.

Circa materiam autem quinque dubi- Circa materiam autem quinque dubi- tata a sanctis patribus inveniuntur: quo- tata a sanctis patribus inveniuntur: quo- rum primum est, ad quid oportet circa rum primum est, ad quid oportet circa sacramentum corporalem esse materiam? sacramentum corporalem esse materiam? Secundum autem, quæ sit hujus sacra- Secundum autem, quæ sit hujus sacra- menti corporalis materia? Tertium au- menti corporalis materia? Tertium au- tem, quis sit modus transsubstantiationis tem, quis sit modus transsubstantiationis materiæ in corpus Christi? Quartum, ad materiæ in corpus Christi? Quartum, ad quid oportet manere accidentia præce- quid oportet manere accidentia præce- dentis materiæ post transsubstantiatio- dentis materiæ post transsubstantiatio- nem in corpus Christi jam factanı ? Quin- nem in corpus Christi jam factanı ? Quin- tum, qualiter ibi manent illa accidentia? tum, qualiter ibi manent illa accidentia? Hæc enim a sanctis patribus ante nos Hæc enim a sanctis patribus ante nos sunt inquisita, quamvis in quibusdam sunt inquisita, quamvis in quibusdam eorum determinatio sit valde obscura. eorum determinatio sit valde obscura.

Dicimus autem circa primum, quod Dicimus autem circa primum, quod corporalis oportet esse in sacramento corporalem corporalis oportet esse in sacramento corporalem materia materiam propter tres causas: quarum materia materiam propter tres causas: quarum tescau- prima sumitur de ratione sacramenti. tescau- prima sumitur de ratione sacramenti. 888. Secunda, de causa institutionis sacra- 888. Secunda, de causa institutionis sacra-

propter propter

menti. Tertia, ex imperfectione hominis menti. Tertia, ex imperfectione hominis in usu gratiæ sacramentalis. in usu gratiæ sacramentalis.

Prima igitur: quia, sicut dicit Augusti- Prima igitur: quia, sicut dicit Augusti- nus, quod sacramentum est invisibilis nus, quod sacramentum est invisibilis gratiæ visibile signum, cujus imaginem gratiæ visibile signum, cujus imaginem gerat, et causa existat. Visibile autem gerat, et causa existat. Visibile autem signum non potest esse nisi in visibili signum non potest esse nisi in visibili aliquo corpore sumptum, quod corpus aliquo corpore sumptum, quod corpus est sacramenti elementum quia ex ipso est sacramenti elementum quia ex ipso sacramentum componitur corporaliter sacramentum componitur corporaliter sicut naturalia corpora componuntur ex sicut naturalia corpora componuntur ex elementis. Et ideo dicit Magister Hugo elementis. Et ideo dicit Magister Hugo de sancto Victore in libro suo de Sacra- de sancto Victore in libro suo de Sacra- mentis, quod sacramentum est visibile et mentis, quod sacramentum est visibile et corporale elementum ex institutione di- corporale elementum ex institutione di- vina signans, ex similitudine repræsen- vina signans, ex similitudine repræsen- tans, ex sanctificatione invisibilem gra- tans, ex sanctificatione invisibilem gra- tiam conferens. Quia igitur Eucharistia tiam conferens. Quia igitur Eucharistia sacramentum est et in genere sacramenti sacramentum est et in genere sacramenti ponitur, et definitio generis tota salvatur ponitur, et definitio generis tota salvatur in specie, oportet quod Eucharistia visi- in specie, oportet quod Eucharistia visi- bile sit elementum quantum ad mate- bile sit elementum quantum ad mate- riam. Et hæc est prima causa ad erudi- riam. Et hæc est prima causa ad erudi- tionem ordinata: quia ex visibili elemen- tionem ordinata: quia ex visibili elemen- to et proprietatibus ejus erudit nos Do- to et proprietatibus ejus erudit nos Do-

DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. II, 1.

minus quid conferat invisibili gratia in minus quid conferat invisibili gratia in sacramento. Unde Paulus ad Titum, 11, sacramento. Unde Paulus ad Titum, 11, 11 et 12 Apparuit enim gratia Dei, 11 et 12 Apparuit enim gratia Dei, salvatoris nostri, omnibus hominibus, salvatoris nostri, omnibus hominibus, erudiens nos, ut abnegantes impietatem erudiens nos, ut abnegantes impietatem et sæcularia desideria, sobrie, et juste, et et sæcularia desideria, sobrie, et juste, et pie vivamus in hoc sæculo. Ad hoc enim pie vivamus in hoc sæculo. Ad hoc enim visibilia signa sacramentalia instituit, ut visibilia signa sacramentalia instituit, ut erudiamur de gratia quam ipse in sacra- erudiamur de gratia quam ipse in sacra- mento in nobis efficit. Isa. XLVIII, 17: mento in nobis efficit. Isa. XLVIII, 17: Ego Dominus Deus tuus, docens te uti- Ego Dominus Deus tuus, docens te uti- lia, gubernans te in via qua ambulas. lia, gubernans te in via qua ambulas. Non enim sciremus has sacramentales Non enim sciremus has sacramentales gratias, nisi signis visibilibus erudire- gratias, nisi signis visibilibus erudire- mur. Propter quod dicit Gregorius, quod mur. Propter quod dicit Gregorius, quod etiam ipse Christus visibilis effectus est, etiam ipse Christus visibilis effectus est, ut ex visibilibus ad invisibiles gratias ut ex visibilibus ad invisibiles gratias erudiamur. erudiamur.

Hinc est etiam, quod in multis appari- Hinc est etiam, quod in multis appari- tionibus patribus ad sensum visibilia tionibus patribus ad sensum visibilia proposuit, ut ex omnibus illis ad invisi- proposuit, ut ex omnibus illis ad invisi- bilia erudirentur. Osee, xII, 10: Ego vi- bilia erudirentur. Osee, xII, 10: Ego vi- sionem multiplicavi eis, et in manu Pro- sionem multiplicavi eis, et in manu Pro- phetarum assimilatus sum. Psal. LXXXVIII, phetarum assimilatus sum. Psal. LXXXVIII, 20 Tunc locutus es in visione sanctis 20 Tunc locutus es in visione sanctis tuis, et dixisti Posui adjutorium in po- tuis, et dixisti Posui adjutorium in po- tente, etc. In omnibus enim his formis tente, etc. In omnibus enim his formis visibilibus invisibilem docuit gratiæ effe- visibilibus invisibilem docuit gratiæ effe- ctum, quem spiritualiter intelligimus, ctum, quem spiritualiter intelligimus, quando visibilia per similitudinem ad quando visibilia per similitudinem ad invisibilem gratiam comparamus. Prop- invisibilem gratiam comparamus. Prop- ter quod dicitur, Daniel. x, 1, quod in- ter quod dicitur, Daniel. x, 1, quod in- telligentia est opus in visione: quia per telligentia est opus in visione: quia per intellectum oportet corporalia ad spiri- intellectum oportet corporalia ad spiri- tualium acceptionem comparare. Et ideo tualium acceptionem comparare. Et ideo dicit Augustinus, quod sacramentum dicit Augustinus, quod sacramentum præter speciem corporalem quam ingerit præter speciem corporalem quam ingerit sensibus, aliud facit in notitiam venire. sensibus, aliud facit in notitiam venire. Et præpositio præter quæ ibi ponitur, non Et præpositio præter quæ ibi ponitur, non est exceptiva, sicut quidam male intelli- est exceptiva, sicut quidam male intelli- gentes existimant, sed potius ponitur ibi gentes existimant, sed potius ponitur ibi pro juxta, ut sit nota similitudinis, et sit pro juxta, ut sit nota similitudinis, et sit sensus, quod præter; hoc est, juxta spe- sensus, quod præter; hoc est, juxta spe- ciem sive formam corporalem quam in- ciem sive formam corporalem quam in- gerit sensibus, aliud spirituale ad simili- gerit sensibus, aliud spirituale ad simili- tudinem translationis sumptum facit ve- tudinem translationis sumptum facit ve- nire in notitiam mentis. nire in notitiam mentis.

Et hoc dicit Hugo de sancto Victore, Et hoc dicit Hugo de sancto Victore, quod est ex similitudine repræsentans. quod est ex similitudine repræsentans.

365 365

Secunda autem causa quæ sumitur ex Secunda autem causa quæ sumitur ex institutione sacramenti, est Hieronymi. institutione sacramenti, est Hieronymi. Dicit enim, quod sacramentum ideo ma- Dicit enim, quod sacramentum ideo ma- terialem et elementalem et corporalem terialem et elementalem et corporalem habet materiam, quod quia homo super- habet materiam, quod quia homo super- biendo per creaturæ libidinem recessit a biendo per creaturæ libidinem recessit a Deo, dignum fuit ut subjectus corporali Deo, dignum fuit ut subjectus corporali elemento salutem quæreret in eodem in elemento salutem quæreret in eodem in quo perdidit salutem. Et hoc maxime quo perdidit salutem. Et hoc maxime in isto effectum est sacramento, conside- in isto effectum est sacramento, conside- rando materiam secundum genus: quia rando materiam secundum genus: quia in edulio corporali homo perdidit vitam : in edulio corporali homo perdidit vitam : ideo constitutum est ut in edulio corpo- ideo constitutum est ut in edulio corpo- rali vitam recuperaret: et ideo oportuit rali vitam recuperaret: et ideo oportuit ut cibus spiritualis materiam haberet cor- ut cibus spiritualis materiam haberet cor- poralem, ut, sicut dicit Gregorius: « Ut poralem, ut, sicut dicit Gregorius: « Ut unde mors oriebatur, inde vita resurge- unde mors oriebatur, inde vita resurge- ret. » Et hoc quidem verum est secun- ret. » Et hoc quidem verum est secun- dum generis convenientiam, et non se- dum generis convenientiam, et non se- cundum convenientiam speciei: quia cundum convenientiam speciei: quia enim vitam perdidit homo in fructu ligni enim vitam perdidit homo in fructu ligni vetiti, vitam invenit in specie panis et vetiti, vitam invenit in specie panis et vini, qui tamen panis coctus est in ligno vini, qui tamen panis coctus est in ligno crucis et ideo dicitur fructus ligni vitæ. crucis et ideo dicitur fructus ligni vitæ. III Regum, XVII, 12: En colligo duo III Regum, XVII, 12: En colligo duo ligna ut ingrediar, et faciam illum (hoc ligna ut ingrediar, et faciam illum (hoc est, panem) mihi et filio meo, ut com- est, panem) mihi et filio meo, ut com- edamus, et moriamur. Nec ista sunt ege- edamus, et moriamur. Nec ista sunt ege- na elementa, de quibus dicit Paulus, ad na elementa, de quibus dicit Paulus, ad Galat. iv, 3, sed potius sunt elementa, in Galat. iv, 3, sed potius sunt elementa, in quorum effectu Deus constituit nostram quorum effectu Deus constituit nostram salutem quia quamvis talibus corpora- salutem quia quamvis talibus corpora- libus elementis salutem non alligaverit, libus elementis salutem non alligaverit, tamen in istis elementis salus invenitur, tamen in istis elementis salus invenitur, et perditur vita, quando non requiruntur, et perditur vita, quando non requiruntur, nisi articulus necessitatis, et non contem- nisi articulus necessitatis, et non contem- ptus religionis elementum sacramentale ptus religionis elementum sacramentale excludat. Unde et Christus, Matth. xxvi, excludat. Unde et Christus, Matth. xxvi, 26, elementum corporale exhibens, et 26, elementum corporale exhibens, et exhibendo demonstrans, dicit: Accipite exhibendo demonstrans, dicit: Accipite et comedite: lloc est corpus meum. Et et comedite: lloc est corpus meum. Et similiter dixit demonstrans sanguinem similiter dixit demonstrans sanguinem sub specie vini, ibidem, yy. 27 et 28: sub specie vini, ibidem, yy. 27 et 28: Bibite ex hoc omnes. Hic est enim san- Bibite ex hoc omnes. Hic est enim san- guis meus novi testamenti, qui pro mul- guis meus novi testamenti, qui pro mul- tis effundetur in remissionem peccato- tis effundetur in remissionem peccato- rum. Hinc est quod dixit, Joan. vi, 51 rum. Hinc est quod dixit, Joan. vi, 51 et 52: Ego sum panis vivus, qui de cœlo et 52: Ego sum panis vivus, qui de cœlo descendi. Si quis manducaverit ex hoc descendi. Si quis manducaverit ex hoc

2. 2.

3. 3.

366 366

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pane, vivet in æternum. Quamvis enim pane, vivet in æternum. Quamvis enim homo per naturam illam qua factus est homo per naturam illam qua factus est ad imaginem Dei, superior sit omni cor- ad imaginem Dei, superior sit omni cor- pore inanimato, tamen quia se peccato pore inanimato, tamen quia se peccato subdidit per concupiscentiam rei corpo- subdidit per concupiscentiam rei corpo- ralis, juste humiliatus est, ut salutem ralis, juste humiliatus est, ut salutem quærat in eo quod secundum naturam quærat in eo quod secundum naturam inferius est ipso, et sic sanetur superbia inferius est ipso, et sic sanetur superbia ejus, qua voluit esse æqualis ei qui est ejus, qua voluit esse æqualis ei qui est super omnia per comestionem corporalis super omnia per comestionem corporalis elementi vetiti. Unde, Jacobi, IV, 6, et elementi vetiti. Unde, Jacobi, IV, 6, et I Petri, v, 5: Deus superbis resistit, hu- I Petri, v, 5: Deus superbis resistit, hu- milibus autem dat gratiam. Hinc est milibus autem dat gratiam. Hinc est quod dicitur, Proverb. 1x, 5: Venite, com- quod dicitur, Proverb. 1x, 5: Venite, com- edite panem meum, et bibite vinum edite panem meum, et bibite vinum quod miscui vobis. Quia in corporali cibo quod miscui vobis. Quia in corporali cibo vitam perdidistis, ideo ego corporalem vitam perdidistis, ideo ego corporalem cibum paravi vobis, in quo vitam inve- cibum paravi vobis, in quo vitam inve- nietis. Hinc est quod de sapientia quæ nietis. Hinc est quod de sapientia quæ Filius Dei est, dicitur. Proverb. 111, 18: Filius Dei est, dicitur. Proverb. 111, 18: Lignum vitæ est his qui apprehenderint Lignum vitæ est his qui apprehenderint eam: et qui tenuerit eam, beatus. Unde, eam: et qui tenuerit eam, beatus. Unde, Joan. vi, 27 Operamini non cibum qui Joan. vi, 27 Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam æter- perit, sed qui permanet in vitam æter- nam, quem Filius hominis dabit vobis. nam, quem Filius hominis dabit vobis. Hunc enim Pater signavit Deus. Hunc enim Pater signavit Deus.

Hæc ergo est secunda causa. Hæc ergo est secunda causa.

Tertia autem causa est quam tangit Tertia autem causa est quam tangit beatus Dionysius : quia, sicut dicit, beatus Dionysius : quia, sicut dicit, impossibile est nobis lucere divinum ra- impossibile est nobis lucere divinum ra- dium, nisi sit sacris velaminibus circum- dium, nisi sit sacris velaminibus circum- velatum est enim homo materialem velatum est enim homo materialem valde habens intellectum, qui ideo quod valde habens intellectum, qui ideo quod conjungitur sensui et imaginationi, pa- conjungitur sensui et imaginationi, pa- rum vel nihil potest accipere spiritua- rum vel nihil potest accipere spiritua- lium nisi in similitudine corporalium si- lium nisi in similitudine corporalium si- bi illa proponantur. Et hoc est quod dici- bi illa proponantur. Et hoc est quod dici- tur, Sapient. ix, 14 et 15: Cogitationes tur, Sapient. ix, 14 et 15: Cogitationes mortalium timidæ, et incertæ provi- mortalium timidæ, et incertæ provi- dentiæ nostræ corpus enim quod cor- dentiæ nostræ corpus enim quod cor- rumpitur aggravat animam, et terrena rumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogi- inhabitatio deprimit sensum multa cogi- tantem. Hæc est ergo causa, quod spiri- tantem. Hæc est ergo causa, quod spiri- tualia sine quibus non est salus, et quæ tualia sine quibus non est salus, et quæ nos oportet scire, conveniens fuit nos do- nos oportet scire, conveniens fuit nos do- ceri sub similitudine elementi corporalis: ceri sub similitudine elementi corporalis:

1 Vide supra, Dist. III, Tract. 1 et 11. 1 Vide supra, Dist. III, Tract. 1 et 11.

gratiam enim refectionis spiritualis non gratiam enim refectionis spiritualis non intelligeret homo carnalis sine similitudi- intelligeret homo carnalis sine similitudi- ne corporali, sicut dicit Gregorius: « Re- ne corporali, sicut dicit Gregorius: « Re- gnum coelorum ideo terrenis rebus si- gnum coelorum ideo terrenis rebus si- mile esse dicitur, quatenus ex his quæ mile esse dicitur, quatenus ex his quæ animus novit, surgat ad incognita quæ animus novit, surgat ad incognita quæ non novit, et per ea quæ usu didicit, dis- non novit, et per ea quæ usu didicit, dis- cat amare quæ nescit. » Unde, Sapient. cat amare quæ nescit. » Unde, Sapient. 1x, 16, dicitur: Difficile æstimamus 1x, 16, dicitur: Difficile æstimamus quæ in terra sunt, et quæ in prospectu quæ in terra sunt, et quæ in prospectu sunt invenimus cum labore: quæ autem sunt invenimus cum labore: quæ autem in cœlis sunt quis investigabit? Unde per in cœlis sunt quis investigabit? Unde per omnia hujusmodi oportet hominem ma- omnia hujusmodi oportet hominem ma- nuduci ad coelestium intellectum. Et hæc nuduci ad coelestium intellectum. Et hæc est scala Jacob, per quam ascendit ad est scala Jacob, per quam ascendit ad coelestium apparitionem et notitiam di- coelestium apparitionem et notitiam di- vinorum, Genes, xxvIII, 12 et 13, ubi di- vinorum, Genes, xxvIII, 12 et 13, ubi di- citur, quod Jacob vidit in somnis scalam citur, quod Jacob vidit in somnis scalam stantem super terram, et cacumen illius stantem super terram, et cacumen illius tangens cœlum:... et Dominum innixum tangens cœlum:... et Dominum innixum scalæ, etc. Quia per similitudinem corpo- scalæ, etc. Quia per similitudinem corpo- ralium translatione facta ad spiritualia, ralium translatione facta ad spiritualia, coelestia cognoscimus. Et de hoc dicitur, coelestia cognoscimus. Et de hoc dicitur, Sapient. x, 10: Justum deduxit Domi- Sapient. x, 10: Justum deduxit Domi- nus per vias rectas: et ostendit illi regnum nus per vias rectas: et ostendit illi regnum Dei, et dedit illi scientiam sanctorum. Dei, et dedit illi scientiam sanctorum. Quia viæ rectæ sunt, quas possibile est Quia viæ rectæ sunt, quas possibile est hominem secundum intellectum mate- hominem secundum intellectum mate- rialem ambulare: et illæ sunt, ut scalis rialem ambulare: et illæ sunt, ut scalis similitudinum corporalium ad notitiam similitudinum corporalium ad notitiam elevetur divinorum, et illis ostenditur si- elevetur divinorum, et illis ostenditur si- bi regni Dei mysterium, et datur sibi no- bi regni Dei mysterium, et datur sibi no- titia sanctitatis sanctorum. titia sanctitatis sanctorum.

Hæ igitur tres causæ sunt propter Hæ igitur tres causæ sunt propter quas in sacramentis conveniens est esse quas in sacramentis conveniens est esse corporale elementum, etc. corporale elementum, etc.

Secundo dicere habemus, quæ corpo- Secundo dicere habemus, quæ corpo- ralis elementi substantia istius sacramenti ralis elementi substantia istius sacramenti sit materia. sit materia.

4. 4. Quæ sit Quæ sit materia materia sacramen sacramen

tiæ ? tiæ ?

Jam autem in præmissis in quibus de Eucharis Jam autem in præmissis in quibus de Eucharis tertio genere sacramenti locuti sumus ¹, tertio genere sacramenti locuti sumus ¹, ostensum est quomodo oportet esse ma- ostensum est quomodo oportet esse ma- teriam panis de frumento et materiam teriam panis de frumento et materiam vini. vini.

Sunt tamen quidam qui dicunt contra Sunt tamen quidam qui dicunt contra hoc dicentes, quod ex quo hoc sacra- hoc dicentes, quod ex quo hoc sacra-

DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. II, 1. DE EUCHARISTIA, DIST. VI, TRACT. II, 1.

mentum communiter toti Ecclesiæ ubique mentum communiter toti Ecclesiæ ubique per totum orbem terrarum diffusæ de- per totum orbem terrarum diffusæ de- tum est, quod deberet habere materiam tum est, quod deberet habere materiam quæ in toto terrarum orbe possit inve- quæ in toto terrarum orbe possit inve- niri, nec triticum autem nec vinum com- niri, nec triticum autem nec vinum com- muniter invenitur : quia in terris Aqui- muniter invenitur : quia in terris Aqui- lonaribus glaciali frigiditate constrictis, lonaribus glaciali frigiditate constrictis, nec triticum nascitur, neque vinum : et nec triticum nascitur, neque vinum : et sic cum in terris illis diffusa sit Ecclesia, sic cum in terris illis diffusa sit Ecclesia, videtur quod illa pars Ecclesiæ frequen- videtur quod illa pars Ecclesiæ frequen- ter privetur tanto sacramento: quod ter privetur tanto sacramento: quod valde inconveniens esse videtur, ex quo valde inconveniens esse videtur, ex quo in eo consistit necessarium remedium in eo consistit necessarium remedium contra peccatum. contra peccatum.

Adhuc autem objiciunt: Ex similibus Adhuc autem objiciunt: Ex similibus conveniens est nutrimentum: carnes au- conveniens est nutrimentum: carnes au- tem similiores sunt complexioni huma- tem similiores sunt complexioni huma- næ quam panis, et carnes communius næ quam panis, et carnes communius per terrarum spatia inveniuntur quam tri- per terrarum spatia inveniuntur quam tri- ticum et sic videtur, quod carnes aliquæ ticum et sic videtur, quod carnes aliquæ hujus sacramenti deberent esse materia. hujus sacramenti deberent esse materia.

Ad hæc omnia et similia dicimus, quod Ad hæc omnia et similia dicimus, quod si omnia quæ in nutrimento attenduntur, si omnia quæ in nutrimento attenduntur, simul considerentur, non invenitur adeo simul considerentur, non invenitur adeo naturale et commune nutrimentum sicut naturale et commune nutrimentum sicut triticum et vinum: ea autem sunt sub- triticum et vinum: ea autem sunt sub- stantiæ puritas, complexionis æqualitas: stantiæ puritas, complexionis æqualitas: quia triticum est moderate calidum et hu- quia triticum est moderate calidum et hu- midum. Sunt etiam substantiæ subtilitas midum. Sunt etiam substantiæ subtilitas ad penetrandum, et nutrimenti hæsibi- ad penetrandum, et nutrimenti hæsibi- litas, quod non facile a membris evella- litas, quod non facile a membris evella- tur, etc., quæ in ante habitis determinata tur, etc., quæ in ante habitis determinata sunt, tam de pane de frumento, quam de sunt, tam de pane de frumento, quam de vino et ideo nulla est materia istius sa- vino et ideo nulla est materia istius sa- cramenti nisi panis et vinum. cramenti nisi panis et vinum.

Ad hoc autem quod objicitur, dicen- Ad hoc autem quod objicitur, dicen- dum, quod triticum et vinum aut ubique dum, quod triticum et vinum aut ubique sunt, aut de facili, aut de propinquo ad sunt, aut de facili, aut de propinquo ad usum sacramenti adducuntur. Si autem usum sacramenti adducuntur. Si autem alicubi non invenirentur aliquando, et alicubi non invenirentur aliquando, et non contemptus religionis, sed articulus non contemptus religionis, sed articulus necessitatis hoc efficeret, dicimus cum necessitatis hoc efficeret, dicimus cum Augustino, quod ideo Deus sacramentis Augustino, quod ideo Deus sacramentis suis gratiam non alligavit, quin gratiam suis gratiam non alligavit, quin gratiam suam sacramentalem et sine sacramentis suam sacramentalem et sine sacramentis in habentibus fidem et devotionem ad in habentibus fidem et devotionem ad sacramentum operetur. Et hæc vocatur sacramentum operetur. Et hæc vocatur spiritualis perceptio sacramenti: et in spiritualis perceptio sacramenti: et in hujusmodi casu dicit Augustinus: « Ut hujusmodi casu dicit Augustinus: « Ut

367 367

quid paras dentem et ventrem? Creda, quid paras dentem et ventrem? Creda, et manducasti. » Sicut ille in quo bap- et manducasti. » Sicut ille in quo bap- tismus non contemptu religionis, sed tismus non contemptu religionis, sed per articulum necessitatis excluditur, per articulum necessitatis excluditur, non amittit fructum baptismi, sed bapti- non amittit fructum baptismi, sed bapti- zatus baptismo flaminis in Spiritu sancto zatus baptismo flaminis in Spiritu sancto reputatur. Ad hoc autem ordinata est reputatur. Ad hoc autem ordinata est manducatio spiritualis qua Christo incor- manducatio spiritualis qua Christo incor- poramur, sicut in præhabitis dictum est. poramur, sicut in præhabitis dictum est.

Ad hoc autem quod de carnibus obji- Ad hoc autem quod de carnibus obji- citur, dicendum quod caro in genere si- citur, dicendum quod caro in genere si- milior est carni: sed quoad exigentiam milior est carni: sed quoad exigentiam omnium eorum quæ conveniens faciunt omnium eorum quæ conveniens faciunt nutrimentum, caro non est propinquius nutrimentum, caro non est propinquius et convenientius nutrimentum: quia, et convenientius nutrimentum: quia, sicut dicunt physici, omnis caro inflam- sicut dicunt physici, omnis caro inflam- mat, quod non facit triticum: sed tamen mat, quod non facit triticum: sed tamen hoc non attenditur: sed quia congregata hoc non attenditur: sed quia congregata in pane et in vino inveniuntur, quæ in pane et in vino inveniuntur, quæ faciunt naturalia cibum et potum, et quia faciunt naturalia cibum et potum, et quia Christus grano frumenti et viti se com- Christus grano frumenti et viti se com- paravit, et præcipue quia Christus pri- paravit, et præcipue quia Christus pri- mitus hoc sacramentum in pane de fru- mitus hoc sacramentum in pane de fru- mento et vino instituit. Oportet igi- mento et vino instituit. Oportet igi- tur hujus sacramenti esse materiam tur hujus sacramenti esse materiam panem de frumento et vinum. Genes. panem de frumento et vinum. Genes. XXVII, 37: Frumento et vino stabilivi XXVII, 37: Frumento et vino stabilivi eum. Oleum enim stabilit ad unctiones eum. Oleum enim stabilit ad unctiones gratiæ sacramentalis, quia omne sacra- gratiæ sacramentalis, quia omne sacra- mentum est in peccati remedium : sed mentum est in peccati remedium : sed frumentum et vinum stabilit ad corpo- frumentum et vinum stabilit ad corpo- rale et spirituale nutrimentum. Deuter. rale et spirituale nutrimentum. Deuter. XXXIII, 28 Oculus Jacob in terra fru- XXXIII, 28 Oculus Jacob in terra fru- menti et vini. Et ex his idem accipitur menti et vini. Et ex his idem accipitur quod prius quia super oleum ad unctio- quod prius quia super oleum ad unctio- nem gratiæ refertur sacramentalis. Psal. nem gratiæ refertur sacramentalis. Psal. IV, 8: A fructu frumenti, vini, et olei IV, 8: A fructu frumenti, vini, et olei sui, multiplicati sunt, scilicet multipli- sui, multiplicati sunt, scilicet multipli- catione spirituali, qua fideles multipli- catione spirituali, qua fideles multipli- cantur ex sacramentorum procreatione. cantur ex sacramentorum procreatione. Zachar. Ix, 7 Quid bonum ejus est, et Zachar. Ix, 7 Quid bonum ejus est, et quid pulchrum ejus, nisi frumentum quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum, et vinum germinans virgines? electorum, et vinum germinans virgines? hoc est, virgineas mentes. hoc est, virgineas mentes.

Hoc etiam ab ipsis nominibus accipi- Hoc etiam ab ipsis nominibus accipi- tur: quia frumentum a verbo fruor, tur: quia frumentum a verbo fruor, frueris, derivatur: eo quod ipsum præ frueris, derivatur: eo quod ipsum præ aliis fructum facit nutitionis. Et vinum aliis fructum facit nutitionis. Et vinum derivatur à vi : eo quod vim specialem derivatur à vi : eo quod vim specialem

5. 5.

modus modus

368 368

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

habet ad potandum membra, si tempe- habet ad potandum membra, si tempe- rate et ordinate sumatur. Hoc signatum rate et ordinate sumatur. Hoc signatum est, Ezechiel. xxvi, 17, ubi de Tyro di- est, Ezechiel. xxvi, 17, ubi de Tyro di- citur Juda et terra Israël ipsi institores citur Juda et terra Israël ipsi institores tui in frumento primo. Tyrus enim an- tui in frumento primo. Tyrus enim an- gustia interpretatur, et signat eos qui ex gustia interpretatur, et signat eos qui ex angustia mundi ad Dominum convertun- angustia mundi ad Dominum convertun- tur, de quibus ipse dicit: Venite ad me, tur, de quibus ipse dicit: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Illi enim frumentum se reficiam vos. Illi enim frumentum se nutriens et stabiliens in gratia habere nutriens et stabiliens in gratia habere non possunt, nisi ex Juda qui clerum si- non possunt, nisi ex Juda qui clerum si- gnat, et ex terra Israël quæ signal popu- gnat, et ex terra Israël quæ signal popu- lum religionis Christianæ. Propter quod lum religionis Christianæ. Propter quod et, Matth. xv, 27, mulier Syrophonissa, et, Matth. xv, 27, mulier Syrophonissa, quæ prima panem filiorum a Domino quæ prima panem filiorum a Domino petivit, de finibus Tyri et Sidonis legitur petivit, de finibus Tyri et Sidonis legitur fuisse egressa quia venationem cupidi- fuisse egressa quia venationem cupidi- tatis sæcularis et angustias mundi dimi- tatis sæcularis et angustias mundi dimi- serat, ad fidem Christi conversa. serat, ad fidem Christi conversa.