DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 8. DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 8.

rum. Joan. I, 18 Deum nemo vidit rum. Joan. I, 18 Deum nemo vidit umquam unigenitus Filius, qui est in umquam unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Matth. XI, sinu Patris, ipse enarravit. Matth. XI, 27 Nemo novit Filium, nisi Pater: 27 Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius, et neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare 1. Hoc igitur cui voluerit Filius revelare 1. Hoc igitur fit in omni veritate et auctoritate præ- fit in omni veritate et auctoritate præ- eminens, sicut legitur et auditur. eminens, sicut legitur et auditur.

Cum autem lectum est Evangelium, Cum autem lectum est Evangelium, diaconus librum claudit, et dat subdia- diaconus librum claudit, et dat subdia- cono ad portandum : quia jam subdia- cono ad portandum : quia jam subdia- conus per susceptionem libri instructus conus per susceptionem libri instructus esse ostenditur. Ac si dicat illud Joan- esse ostenditur. Ac si dicat illud Joan- nis, xv1, 29 et 30: Ecce nunc palam lo- nis, xv1, 29 et 30: Ecce nunc palam lo- queris, et proverbium nullum dicis. queris, et proverbium nullum dicis. Nunc scimus quia scis omnia, et non Nunc scimus quia scis omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget. opus est tibi ut quis te interroget.

Descendens autem descendit diaconus Descendens autem descendit diaconus per viam et gradum Aquilonis, ut jam per viam et gradum Aquilonis, ut jam significet se contra Aquilonis malitiam significet se contra Aquilonis malitiam triumphasse. Ac si dicat illud Lucæ, x, triumphasse. Ac si dicat illud Lucæ, x, 17: Domine, etiam dæmonia subjiciun- 17: Domine, etiam dæmonia subjiciun- tur nobis in nomine tuo. Et tunc in pro- tur nobis in nomine tuo. Et tunc in pro- cessione illa præcedunt acolythi et thuri- cessione illa præcedunt acolythi et thuri- ferarius sicut prius: sed diaconum præ- ferarius sicut prius: sed diaconum præ- cedit subdiaconus, quod prius non fecit, cedit subdiaconus, quod prius non fecit,

37 37

ut ostendat omnibus quod jam instru- ut ostendat omnibus quod jam instru- ctus est ad perfectionem. Psal. LXV, 16: ctus est ad perfectionem. Psal. LXV, 16: Venite, audite, et narrabo, omnes qui ti- Venite, audite, et narrabo, omnes qui ti- metis Deum, quanta fecit animæ meæ. metis Deum, quanta fecit animæ meæ. Psal. XXXIII, 12: Venite, filii, audite me, Psal. XXXIII, 12: Venite, filii, audite me, timorem Domini docebo vos. Hac autem timorem Domini docebo vos. Hac autem processione ad sanctitatis perfectorem re- processione ad sanctitatis perfectorem re- vertuntur, ut ostendant omnia bona in vertuntur, ut ostendant omnia bona in Deum esse referenda. Job, xxxvIII, 35: Deum esse referenda. Job, xxxvIII, 35: Numquid emittes fulgura, et ibunt, et re- Numquid emittes fulgura, et ibunt, et re- vertentia dicent tibi: Adsumus? Fulgura vertentia dicent tibi: Adsumus? Fulgura enim micantia exemplis et tonantia verbis enim micantia exemplis et tonantia verbis sunt Evangelistæ, qui revertuntur ad sunt Evangelistæ, qui revertuntur ad Dominum per gratiarum actionem de Dominum per gratiarum actionem de profectibus eorum. Baruch, 111, 34 et 35 : profectibus eorum. Baruch, 111, 34 et 35 : Stellæ dederunt lumen in custodiis suis, Stellæ dederunt lumen in custodiis suis, et lætatæ sunt: vocatæ sunt, et dixerunt: et lætatæ sunt: vocatæ sunt, et dixerunt: Adsumus et luxerunt ei cum jucundi- Adsumus et luxerunt ei cum jucundi- tate qui fecit illas. tate qui fecit illas.

Librum osculatur sanctitatis perfector Librum osculatur sanctitatis perfector primo, deinde diaconus, ut dicant id primo, deinde diaconus, ut dicant id Apostoli, ad Roman. vII, 22: Conde- Apostoli, ad Roman. vII, 22: Conde- lector enim legi Dei secundum interio- lector enim legi Dei secundum interio- rem hominem. rem hominem.

Et in hoc est finita sancti Evangelii Et in hoc est finita sancti Evangelii lectio, quæ nobis est salus et protectio lectio, quæ nobis est salus et protectio contra diabolum. contra diabolum.

CAPUT VIII. CAPUT VIII.

De acclamatione chori per Symbolum, et quid nomlne illo dicatur? De acclamatione chori per Symbolum, et quid nomlne illo dicatur?

Sequitur autem acclamatio chori ex Sequitur autem acclamatio chori ex parte omnium per Credo in Deum,' vel parte omnium per Credo in Deum,' vel Credo in unum Deum Patrem omnipo- Credo in unum Deum Patrem omnipo- tentem. Quia jam instructi per Evange- tentem. Quia jam instructi per Evange- listam audiunt Petrum in I Canonica, listam audiunt Petrum in I Canonica, III, 15 Parati semper ad satisfactionem III, 15 Parati semper ad satisfactionem omni poscenti vos rationem de ea quæ in omni poscenti vos rationem de ea quæ in

1 Cf. Luc. x, 22 et Joan. vi, 46; VII, 28; VIII, 1 Cf. Luc. x, 22 et Joan. vi, 46; VII, 28; VIII,

vobis est spe. Spes enim est hic dicta vobis est spe. Spes enim est hic dicta res sperata, et hæc non est in nobis nisi res sperata, et hæc non est in nobis nisi per fidem: quia fides ad speranda oculos per fidem: quia fides ad speranda oculos aperit, spes erigit, charitas figit. Ad aperit, spes erigit, charitas figit. Ad Hebr. x1, 1: Fides est sperandarum Hebr. x1, 1: Fides est sperandarum substantia rerum, argumentum non ap- substantia rerum, argumentum non ap- parentium. Et ideo jam clamat popu- parentium. Et ideo jam clamat popu-

19; x, 15. 19; x, 15.

Quare sa- Quare sa-

cipit Cre- cipit Cre- do? do?

58 58

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lus instructus, quod toto corde cre- lus instructus, quod toto corde cre-

dit. dit.

Sed objicitur contra: quia secundum Sed objicitur contra: quia secundum hoc non sanctitatis perfector, scilicet sa- hoc non sanctitatis perfector, scilicet sa- cerdos, vel Episcopus deberet incipere cerdos, vel Episcopus deberet incipere symbolum, sed aliquis de populo: vel symbolum, sed aliquis de populo: vel saltem de choro. saltem de choro.

Sed ad hoc dicendum, quod sancti- Sed ad hoc dicendum, quod sancti- tatis perfector ideo incipit, ut ostendat tatis perfector ideo incipit, ut ostendat quod fides donum Dei est, et quod a Deo quod fides donum Dei est, et quod a Deo per sanctitatis perfectores bona proce- per sanctitatis perfectores bona proce- dunt in populum ordinate per gradus dunt in populum ordinate per gradus Ecclesiæ, sicut dicit Psalmista, Psal. Ecclesiæ, sicut dicit Psalmista, Psal. CXXXII, 2 Sicut unguentum in capite, CXXXII, 2 Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam quod descendit in barbam, barbam Aaron, quod descendit in oram vesti- Aaron, quod descendit in oram vesti- menti ejus sicut, I ad Corinth. xiv, 40: menti ejus sicut, I ad Corinth. xiv, 40: Omnia autem honeste et secundum ordi- Omnia autem honeste et secundum ordi- nem fiant, scilicet in vobis. Et ideo dicit nem fiant, scilicet in vobis. Et ideo dicit Dionysius in libro de Coelesti hierar- Dionysius in libro de Coelesti hierar- chia, quod lex divinitatis est per pri- chia, quod lex divinitatis est per pri- ma media et per media ultima redu- ma media et per media ultima redu-

cere. cere.

: :

Incipiente sanctitatis perfectore sym- Incipiente sanctitatis perfectore sym- cerdos in- bolum, concinit statim chorus, ut osten- cerdos in- bolum, concinit statim chorus, ut osten- dat, quod omnes illam fidem operantem dat, quod omnes illam fidem operantem per dilectionem recipiunt et receperunt per dilectionem recipiunt et receperunt per eum qui est perfectionis instructor: per eum qui est perfectionis instructor: ac si quilibet dicat de se, Judicum, v, 3 : ac si quilibet dicat de se, Judicum, v, 3 : Ego sum, ego sum quæ Domino canam, Ego sum, ego sum quæ Domino canam, psallam Domino Deo Israel. psallam Domino Deo Israel.

2. 2.

Symbo- Symbo-

Ilic autem circa symbolum tria sunt Ilic autem circa symbolum tria sunt notanda, scilicet quid dicatur per no- notanda, scilicet quid dicatur per no- lum, quid? men, et quæ divisio symboli, et quare lum, quid? men, et quæ divisio symboli, et quare plura facta sunt symbola. plura facta sunt symbola.

Ad primum autem dicimus, quod sym- Ad primum autem dicimus, quod sym- bolum in Græco idem est quod Latine bolum in Græco idem est quod Latine collatio, et dicitur per compositionem a collatio, et dicitur per compositionem a Gú quod est cum, et 66n, quod est pars Gú quod est cum, et 66n, quod est pars masticata semel in ore sive in bucca: masticata semel in ore sive in bucca: quia quilibet Apostolorum in eo bolum, quia quilibet Apostolorum in eo bolum, hoc est, articulum diu per masticationem hoc est, articulum diu per masticationem meditationis perfectum posuit. Apostoli meditationis perfectum posuit. Apostoli enim quando dividendi erant in totam enim quando dividendi erant in totam terram ad prædicandum, convenerunt terram ad prædicandum, convenerunt Jerusalem, et ibi contulerunt articulos Jerusalem, et ibi contulerunt articulos fidei quam prædicaturi erant, ut unifor- fidei quam prædicaturi erant, ut unifor- miter prædicarent, et non essent in eis miter prædicarent, et non essent in eis

schismata. I ad Corinth. 1, 10: Obsecro schismata. I ad Corinth. 1, 10: Obsecro

vos, fratres, per nomen Domini nostri vos, fratres, per nomen Domini nostri Jesu Christi, ut idipsum dicatis omnes, Jesu Christi, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata. Ad et non sint in vobis schismata. Ad Galat. 1, 2 Ascendi Jerosolymam, et Galat. 1, 2 Ascendi Jerosolymam, et contuli cum illis, hoc est, cum Petro et contuli cum illis, hoc est, cum Petro et Jacobo, evangelium quod prædico in Jacobo, evangelium quod prædico in Gentibus, ne forte in vacuum currerem, Gentibus, ne forte in vacuum currerem, aut cucurrissem. Hæc igitur est ratio aut cucurrissem. Hæc igitur est ratio nominis. nominis.

Dicitur autem hoc symbolum etiam Dicitur autem hoc symbolum etiam fides. fides.

Sed fides dicitur tripliciter, scilicet qua Sed fides dicitur tripliciter, scilicet qua creditur in Deum, et est forma quæ est creditur in Deum, et est forma quæ est lumen a Deo infusum per quod aliquis lumen a Deo infusum per quod aliquis assensit primæ veritati propter se et su- assensit primæ veritati propter se et su- per omnia, quam tamen veritatem ra- per omnia, quam tamen veritatem ra- tione non comprehendit. Ad Hebr. xi, tione non comprehendit. Ad Hebr. xi, 1 Fides est sperandarum substantia 1 Fides est sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. rerum, argumentum non apparentium. Substantia ibi ab Apostolo dicitur funda- Substantia ibi ab Apostolo dicitur funda- mentum quia fundat in nobis res spe- mentum quia fundat in nobis res spe- randas in gratia et gloria et venia, quæ randas in gratia et gloria et venia, quæ aliter non erant fundatæ in nobis assensu aliter non erant fundatæ in nobis assensu immobili, nisi Deus lumine suo nobis immobili, nisi Deus lumine suo nobis vel patribus revelato tales res fundaret in vel patribus revelato tales res fundaret in nobis quia nisi ipse lumen suum ad nobis quia nisi ipse lumen suum ad hoc infunderet, dubitaremus de talibus, hoc infunderet, dubitaremus de talibus, vel omnino ea negaremus. I ad Corinth. vel omnino ea negaremus. I ad Corinth. III, 11 Fundamentum aliud nemo post III, 11 Fundamentum aliud nemo post ponere, præter id quod positum est, quod ponere, præter id quod positum est, quod est Christus Jesus. Glossa Ambrosii : est Christus Jesus. Glossa Ambrosii : « Hæc est fides Jesu Christi. » Et quia « Hæc est fides Jesu Christi. » Et quia per fidem homo talibus quæ supra ratio- per fidem homo talibus quæ supra ratio- nem sunt, consentit firmo et immobili et nem sunt, consentit firmo et immobili et indubitato assensu, ideo dicitur fides indubitato assensu, ideo dicitur fides argumentum non apparentium, hoc est, argumentum non apparentium, hoc est, arguens, id est, convincens mentem de arguens, id est, convincens mentem de non apparentibus rationi: quia sicut non apparentibus rationi: quia sicut dicit Richardus de sancto Victore, et ante dicit Richardus de sancto Victore, et ante eum Hilarius « Fides est supra ratio- eum Hilarius « Fides est supra ratio- nem, et infra intelligentiam veritatis nem, et infra intelligentiam veritatis quam aperta contemplatione de Deo ha- quam aperta contemplatione de Deo ha- bebimus in patria. » Unde Dionysius bebimus in patria. » Unde Dionysius dicit in libro de Divinis nominibus, quod dicit in libro de Divinis nominibus, quod fides est lumen collocans per assen- fides est lumen collocans per assen- sum mentis credentes in veritate quæ sum mentis credentes in veritate quæ de Deo est, et veritatem collocans in de Deo est, et veritatem collocans in

3. 3.

DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 8. DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 8.

credentibus. Hæc igitur est fides habi- credentibus. Hæc igitur est fides habi- tualis virtus qua creditur in Deum. tualis virtus qua creditur in Deum.

Est iterum fides id quod creditur, sci- Est iterum fides id quod creditur, sci- licet quod Deus est trinus et unus, et licet quod Deus est trinus et unus, et quod unigenitus Dei conceptus et natus quod unigenitus Dei conceptus et natus est ex Maria Virgine, et quod passus est, est ex Maria Virgine, et quod passus est, et alia hujusmodi quæ credit sancta Ec- et alia hujusmodi quæ credit sancta Ec- clesia. Et sic dicitur fides articulus. clesia. Et sic dicitur fides articulus.

Articulus antem, ut dicit Richardus de Articulus antem, ut dicit Richardus de sancto Victore, est minimum credibile sancto Victore, est minimum credibile arctans nos ad credendum: sicut enim arctans nos ad credendum: sicut enim corpus humanum ex articulis compo- corpus humanum ex articulis compo- nitur, ita quod in qualibet junctura duo nitur, ita quod in qualibet junctura duo conjunguntur, quorum utrumque est ar- conjunguntur, quorum utrumque est ar- ticulus, sicut apparet in digito, in quo ticulus, sicut apparet in digito, in quo per duas juncturas tres articuli conjun- per duas juncturas tres articuli conjun- guntur : ita in Catholica fide sunt guntur : ita in Catholica fide sunt membra articulatim composita, ex quibus membra articulatim composita, ex quibus fides componitur Catholica. Et hæc com- fides componitur Catholica. Et hæc com- positio symbolum vocatur. Et sicut in positio symbolum vocatur. Et sicut in corpore ubicumque est inflexus et jun- corpore ubicumque est inflexus et jun- ctura duorum, non est articulus unus, sed ctura duorum, non est articulus unus, sed plures ita et in symbolo ubi res una est plures ita et in symbolo ubi res una est et ad unum pertinens, unus est articulus. et ad unum pertinens, unus est articulus. Et ubi res in diversa fleétitur et ex plu- Et ubi res in diversa fleétitur et ex plu- ribus componitur, non est unus articulus, ribus componitur, non est unus articulus, sed plures, sicut quod dicam Filium uni- sed plures, sicut quod dicam Filium uni- genitum qui conceptus est de Maria Vir- genitum qui conceptus est de Maria Vir- gine. Ibi enim alia res credenda est qua gine. Ibi enim alia res credenda est qua Christus unigenitus Dei est generatione Christus unigenitus Dei est generatione eterna, et alia qua conceptus est secun- eterna, et alia qua conceptus est secun- dum carnem : et ideo hæc duo sunt arti- dum carnem : et ideo hæc duo sunt arti- culi. culi.

59 59

tizatus fuerit, hic salvus erit: qui vero tizatus fuerit, hic salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur. non crediderit, condemnabitur.

5, 5,

Fides ha- Fides ha-

Hoc modo dicta fides habet anteceden- Hoc modo dicta fides habet anteceden- tia quæ sunt principia per quæ probatur: tia quæ sunt principia per quæ probatur: habet et credita quæ sunt quasi con- bet ante- habet et credita quæ sunt quasi con- bet ante- cedentia, cedentia, clusiones ex illis antecedentibus princi- conclusio- clusiones ex illis antecedentibus princi- conclusio- piis elicita: et habet consequentia quæ piis elicita: et habet consequentia quæ sunt quasi conclusiones ulteriores ex istis sunt quasi conclusiones ulteriores ex istis conclusionibus habitæ, quæ a Philoso- conclusionibus habitæ, quæ a Philoso- phis corollaria vocantur. phis corollaria vocantur.

Antecedentia autem sunt, sicut quod Antecedentia autem sunt, sicut quod Deus sit, et quod verax sit in dictis, Deus sit, et quod verax sit in dictis, et quod revelatum sit ab ipso quod et quod revelatum sit ab ipso quod hoc immobilem habeat veritatem, et hoc immobilem habeat veritatem, et quod Scriptura sit revelata ab ipso: et quod Scriptura sit revelata ab ipso: et ideo major sit Scripturæ auctoritas quam ideo major sit Scripturæ auctoritas quam omnis humani ingenii perspicacitas: et omnis humani ingenii perspicacitas: et ideo Scripturæ sit credendum in omni- ideo Scripturæ sit credendum in omni- bus in quibus etiam aliquid præter ra- bus in quibus etiam aliquid præter ra- tionem humanam dicere videretur. Ad tionem humanam dicere videretur. Ad Hebr. x1, 6 : Credere oportet accedentem Hebr. x1, 6 : Credere oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se re- ad Deum quia est, et inquirentibus se re- munerator sit. Sicut enim in philosophia munerator sit. Sicut enim in philosophia de principio relinquitur et supponitur de principio relinquitur et supponitur quia est, et ita de istis non requiritur, quia est, et ita de istis non requiritur, sed supponitur quia ita sunt, hoc est, sed supponitur quia ita sunt, hoc est, quod certissime vera sunt. quod certissime vera sunt.

Conclusiones autem per scripturas et Conclusiones autem per scripturas et revelationes probatæ sunt articuli fidei, revelationes probatæ sunt articuli fidei, quos de Scriptura elicitos et per revela- quos de Scriptura elicitos et per revela- tionem acceptos nobis credendos Apo- tionem acceptos nobis credendos Apo- stoli proposuerunt, de quibus in exposi- stoli proposuerunt, de quibus in exposi- tione symboli dicemus. tione symboli dicemus.

Cum autem articulus dicitur minimum Consequentia sunt, sicut ea quæ per- Cum autem articulus dicitur minimum Consequentia sunt, sicut ea quæ per- credibile, non debet intelligi simpliciter tinent ad determinationem articulorum credibile, non debet intelligi simpliciter tinent ad determinationem articulorum minimum, sed ita minimum, quod ulte- et explanationem, sicut si articulus est minimum, sed ita minimum, quod ulte- et explanationem, sicut si articulus est rius non dividatur in symboli resolutione Christum esse incarnatum, consequens rius non dividatur in symboli resolutione Christum esse incarnatum, consequens et divisione. Sicut et in corpore hominis est ut de aliqua matre incarnatus sit, et et divisione. Sicut et in corpore hominis est ut de aliqua matre incarnatus sit, et magnum organum qui est coxa vel crus, aliquo operante et sic creditur, quod de magnum organum qui est coxa vel crus, aliquo operante et sic creditur, quod de et tamen quia in divisione corporis non Virgine Maria tempore Cæsaris Augusti, et tamen quia in divisione corporis non Virgine Maria tempore Cæsaris Augusti, dividitur nisi in duo membra, ideo dici- dividitur nisi in duo membra, ideo dici- et operante Spiritu sancto. Et si credo et operante Spiritu sancto. Et si credo tur articulus corporis. Quod autem dici- vitam æternam, consequens est, quod vita tur articulus corporis. Quod autem dici- vitam æternam, consequens est, quod vita tnr arctans ad credendum, ideo dicitur, æterna percipiatur a dignis vita, et quod tnr arctans ad credendum, ideo dicitur, æterna percipiatur a dignis vita, et quod quia ad salutem exigitur quod credatur, qui mortuus est in peccato, non dignus quia ad salutem exigitur quod credatur, qui mortuus est in peccato, non dignus et nisi credatur, homo salvari non pot- sit vita, et quod quædam peccata sint et nisi credatur, homo salvari non pot- sit vita, et quod quædam peccata sint est. Marc. xvi, 16: Qui crediderit et bap-mortem illam inferentia: et si consequens est. Marc. xvi, 16: Qui crediderit et bap-mortem illam inferentia: et si consequens

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 7. cap. 7.

nes, et nes, et consequen- consequen-

tia. tia.

60 60

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est, quod fornicatio et adulterium et fur- est, quod fornicatio et adulterium et fur- tum et alia quæ morte Dominus condem- tum et alia quæ morte Dominus condem- nat, et vitam æternam impediunt, sicut nat, et vitam æternam impediunt, sicut peccata mortalia. Et sic est facile videre peccata mortalia. Et sic est facile videre in omnibus. in omnibus.

Hæc igitur fides quæ creditur, sive Hæc igitur fides quæ creditur, sive quod credatur in antecedentibus princi- quod credatur in antecedentibus princi- piis et conclusionibus et in consequenti- piis et conclusionibus et in consequenti- bus ex istis. Et qui sie ista credit, fidelis bus ex istis. Et qui sie ista credit, fidelis dicitur et Catholicus. Qui autem ista vel dicitur et Catholicus. Qui autem ista vel aliquod horum non credit, dicitur infide- aliquod horum non credit, dicitur infide- lis et hæreticus. Infidelis quidem, quia fi- lis et hæreticus. Infidelis quidem, quia fi- dem non habet. Hæreticus autem Græce, dem non habet. Hæreticus autem Græce, Latine sectæ suæ assertor et defensor est: Latine sectæ suæ assertor et defensor est: quia suas sequitur phantasias errorum, quia suas sequitur phantasias errorum, et illas præsert auctoritati divinæ. et illas præsert auctoritati divinæ.

Hæc fides dicitur Catholica et Aposto- Hæc fides dicitur Catholica et Aposto- lica, ut dicit Boerius in libro de Duabus lica, ut dicit Boerius in libro de Duabus naturis in una persona Christi. Catholica naturis in una persona Christi. Catholica duabus de causis: quia scilicet principia duabus de causis: quia scilicet principia ejus non particulariter, sed universaliter ejus non particulariter, sed universaliter vera sunt sine omni instantia. Et alia de vera sunt sine omni instantia. Et alia de causa quia universaliter et non particu- causa quia universaliter et non particu- lariter in toto mundo est tenenda. Quod lariter in toto mundo est tenenda. Quod non fuit lex vetus: quia ad illam non te- non fuit lex vetus: quia ad illam non te- nebantur nisi illi qui fuerunt in domibus nebantur nisi illi qui fuerunt in domibus Patriarcharum et quando a domo Pa- Patriarcharum et quando a domo Pa- triarchæ illi qui intus erant, separaban- triarchæ illi qui intus erant, separaban- tur, ex tunc ad legis observantiam non tur, ex tunc ad legis observantiam non tenebantur, sicut dicit Glossa Apostoli su- tenebantur, sicut dicit Glossa Apostoli su- per epistolam ad Romanos. Apostolica per epistolam ad Romanos. Apostolica

autem dicitur: quia collatione Apostolo- autem dicitur: quia collatione Apostolo- rum per articulos est edita, quolibet rum per articulos est edita, quolibet Apostolorum in ea aliquid conferente. Apostolorum in ea aliquid conferente.

Tertio dicitur fides, qua itur in Deum Tertio dicitur fides, qua itur in Deum per fidei devotionem et bonorum merito- per fidei devotionem et bonorum merito- rum profectum. Et ista est quæ operatur rum profectum. Et ista est quæ operatur per dilectionem. Ad Galat. v, 6: Fides per dilectionem. Ad Galat. v, 6: Fides quæ per charitatem operatur, quando quæ per charitatem operatur, quando scilicet ex fide veritati credendorum scilicet ex fide veritati credendorum assentio, et per devotionem in eo corde, assentio, et per devotionem in eo corde, ore et opere tendo ut veniam ad ea quæ ore et opere tendo ut veniam ad ea quæ credo. credo.

Ex his quæ sunt jam dicta, patet quod Ex his quæ sunt jam dicta, patet quod qui credit et male operatur, habet fidem qui credit et male operatur, habet fidem primo modo dictam et qui credit et se- primo modo dictam et qui credit et se- cundum hoc operatur, habet fidem tertio cundum hoc operatur, habet fidem tertio modo dictam. Et hinc est, quod quidam modo dictam. Et hinc est, quod quidam in numero fidelium sunt in Ecclesia so- in numero fidelium sunt in Ecclesia so- la numero, alii autem numero et merito. la numero, alii autem numero et merito. Ad Titum, 1, 16: Confitentur se nosse Ad Titum, 1, 16: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Deum, factis autem negant.

Ex dictis etiam patet, quod fides quæ Ex dictis etiam patet, quod fides quæ creditur, valde ampla est, ex quo in se creditur, valde ampla est, ex quo in se antecedentia fidei, et conclusiones, et antecedentia fidei, et conclusiones, et consequentia comprehendit. Patet etiam, consequentia comprehendit. Patet etiam, quia aliud est articulus qui est credibile quia aliud est articulus qui est credibile quoddam sicut conclusio, et aliud deter- quoddam sicut conclusio, et aliud deter- minatio articuli quæ est ex consequen- minatio articuli quæ est ex consequen- tibus. tibus.

CAPUT IX. CAPUT IX.

De symbolo Apostolorum et divisione ejus. De symbolo Apostolorum et divisione ejus.

1. 1.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

His itaque præhabitis, accipiamus His itaque præhabitis, accipiamus symbolum Apostolorum, et divisionem symbolum Apostolorum, et divisionem illius et explanationem ostendamus. illius et explanationem ostendamus.

Dividendo igitur dicimus, quod Petrus, Dividendo igitur dicimus, quod Petrus, Apostolorum princeps in concilio Apo- Apostolorum princeps in concilio Apo- stolorum, primum articulum posuit, di- stolorum, primum articulum posuit, di- cens: Credo in Deum, Patrem omnipo- cens: Credo in Deum, Patrem omnipo- tentem, creatorem cœli et terræ. Et ibi ta- tentem, creatorem cœli et terræ. Et ibi ta- cuit. Et iste est articulus primus. cuit. Et iste est articulus primus.

Et quod dicit Credo, idem est ac si Et quod dicit Credo, idem est ac si

DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 9. DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 9.

dicat Corde assentio, devotione tendo dicat Corde assentio, devotione tendo in Deum, qui paternitate sua est princi- in Deum, qui paternitate sua est princi- pium totius divinitatis: quia ab ipso est pium totius divinitatis: quia ab ipso est Filius per generationem, et Spiritus Filius per generationem, et Spiritus sanctus per processionem. sanctus per processionem.

Et quod addit: Omnipotentem, intelli- Et quod addit: Omnipotentem, intelli- gitur, quod sibi posse sit pro voluntate gitur, quod sibi posse sit pro voluntate liberum, non lege alicujus inferioris vel liberum, non lege alicujus inferioris vel ignobilis naturæ retractum, sicut nos ignobilis naturæ retractum, sicut nos multa non possumus lege ponderosæ na- multa non possumus lege ponderosæ na- turæ nostræ retracti. Secundo, quod turæ nostræ retracti. Secundo, quod posse suum nulla infirmitate sit depres- posse suum nulla infirmitate sit depres- sun.Et tertio, quod nulla re in contrarium sun.Et tertio, quod nulla re in contrarium operante sit umquam impeditum, sed ad operante sit umquam impeditum, sed ad voluntatem omnimo liberum, nec retra- voluntatem omnimo liberum, nec retra- elum, nec depressum, nec impeditum. Sa- elum, nec depressum, nec impeditum. Sa- pient. XII, 18: Subest tibi cum volueris pient. XII, 18: Subest tibi cum volueris posse. Psal. CXIII, 11 : Omnia quæcumque posse. Psal. CXIII, 11 : Omnia quæcumque voluit, fecit. Esther, XIII, 9: Domine Deus, voluit, fecit. Esther, XIII, 9: Domine Deus, rer omnipotens, in ditione tua cuncia rer omnipotens, in ditione tua cuncia sunt posita, et non est qui possit tuæ resi- sunt posita, et non est qui possit tuæ resi- stere voluntati. Ad Roman. ix, 19: Vo- stere voluntati. Ad Roman. ix, 19: Vo- luntati ejus quis resistit ? Sic ergo dici- luntati ejus quis resistit ? Sic ergo dici- tur omnipotens Deus. tur omnipotens Deus.

Quod autem dicitur: Creatorem cœli et Quod autem dicitur: Creatorem cœli et terræ, ad eumdem pertinet articulum sic- terræ, ad eumdem pertinet articulum sic- ut effectus pertinet ad suam causam: quia ut effectus pertinet ad suam causam: quia sicut artifex qui facit domum vel arcam, sicut artifex qui facit domum vel arcam, necesse est ut gignat primo suo intellectu necesse est ut gignat primo suo intellectu verbum et artem, quod est forma et ra- verbum et artem, quod est forma et ra- ti faciendi operis: ita necesse fuit ex ti faciendi operis: ita necesse fuit ex quo Deus per sapientiam suam fecit mun- quo Deus per sapientiam suam fecit mun- dum, quod prius de suo intellectu sub- dum, quod prius de suo intellectu sub- tantiali gigneret Verbum, quod est for- tantiali gigneret Verbum, quod est for- ma idealis et ars et ratio faciendi operis: ma idealis et ars et ratio faciendi operis: quia aliter nesciret quid operaretur. Et quia aliter nesciret quid operaretur. Et nie patet, quod Deus est Pater Verbi, et nie patet, quod Deus est Pater Verbi, et hee est causa formalis et idealis faciendi hee est causa formalis et idealis faciendi mundi. Et sicut in artifice qui operatur mundi. Et sicut in artifice qui operatur per intellectum, necesse est quod ab ipso per intellectum, necesse est quod ab ipso Huat spiritus qui verbum, quod est idea Huat spiritus qui verbum, quod est idea et ars et forma operis, vehit in id quod et ars et forma operis, vehit in id quod facit vel facere intendit: ita necesse fuit, facit vel facere intendit: ita necesse fuit, quod a summo Patre procederet spiritus quod a summo Patre procederet spiritus Verbi sui, qui verbum vehat in facienda Verbi sui, qui verbum vehat in facienda ive faciat in opere creationis, sive in ope- ive faciat in opere creationis, sive in ope- re sanctificationis, sive in opere glorifi- re sanctificationis, sive in opere glorifi-

• Psal, xxxII, 6. • Psal, xxxII, 6.

61 61

cationis. Et sic patet, quod processio per- cationis. Et sic patet, quod processio per- sonarum a Patre causa est processus sonarum a Patre causa est processus creationis et glorificationis et gratificatio- creationis et glorificationis et gratificatio- nis a tribus personis. Et hoc est dictum nis a tribus personis. Et hoc est dictum Anselmi in Monologio. Et sic probat sic- Anselmi in Monologio. Et sic probat sic- ut hoc probatum est. Hujus signum est, ut hoc probatum est. Hujus signum est, quod in primordio mundi, statim ut crea- quod in primordio mundi, statim ut crea- turæ formatæ sunt, ante semper præmitti- turæ formatæ sunt, ante semper præmitti- tur: «Dixit Deus: Fiat hoc vel illud.» Et tur: «Dixit Deus: Fiat hoc vel illud.» Et dicit Glossa, hoc est, Verbum genuit in dicit Glossa, hoc est, Verbum genuit in quo erat ut fieret. De Spiritu autem di- quo erat ut fieret. De Spiritu autem di- citur simul et Verbo: Verbo Domini co- citur simul et Verbo: Verbo Domini co- li formati sunt: et spiritu oris ejus om- li formati sunt: et spiritu oris ejus om- nis virtus eorum 1. Sic ergo patet, quod nis virtus eorum 1. Sic ergo patet, quod ad idem pertinet Pater Filii, et creatorem ad idem pertinet Pater Filii, et creatorem esse cœli et terræ. Ideo dicit Apostolus, esse cœli et terræ. Ideo dicit Apostolus, ad Coloss. 1, 15 et 16, de Filio qui est ad Coloss. 1, 15 et 16, de Filio qui est imago Dei invisibilis, primogenitus om- imago Dei invisibilis, primogenitus om- nis creaturæ: quoniam in ipso condita nis creaturæ: quoniam in ipso condita sunt universa. Matth. x1, 25: Confiteor sunt universa. Matth. x1, 25: Confiteor tibi, Pater cœli et terræ. tibi, Pater cœli et terræ.

Ostenso igitur, quod hæc ad idem Ostenso igitur, quod hæc ad idem pertinent, et non habent flexum et divi- pertinent, et non habent flexum et divi- sionem in diversa, dicimus quod hic est sionem in diversa, dicimus quod hic est articulus primus quem statuendo posuit articulus primus quem statuendo posuit Petrus. Petrus.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Secundus autem in concilio fuit An- Secundus autem in concilio fuit An- dreas, frater Simonis Petri, qui bolum dreas, frater Simonis Petri, qui bolum suum posuit dicendo: Et in Jesum Chri- suum posuit dicendo: Et in Jesum Chri- stum, Filium ejus unicum, Dominum stum, Filium ejus unicum, Dominum nostrum. Et hoc dicto siluit. nostrum. Et hoc dicto siluit.

Quod enim dixit: Et in Jesum Chri- Quod enim dixit: Et in Jesum Chri- stum, notat mediatoris personam, sicut stum, notat mediatoris personam, sicut constat ex habitis. constat ex habitis.

Quod autem dixit: Filium ejus uni- Quod autem dixit: Filium ejus uni- cum, in Filio ejus notat et generationis cum, in Filio ejus notat et generationis processionem et connaturalitatem divini- processionem et connaturalitatem divini- tatis, quæ inter hominem generantem est tatis, quæ inter hominem generantem est et genitum, si ab ipso naturaliter et sub- et genitum, si ab ipso naturaliter et sub- stantialiter generatur. Et cum deitas nec stantialiter generatur. Et cum deitas nec secundum esse nec per naturam possit secundum esse nec per naturam possit

62 62

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

multiplicari, oportet quod inter generan- multiplicari, oportet quod inter generan- tem et genitum consubstantialitas esse tem et genitum consubstantialitas esse credatur. credatur.

Quod autem dicit: Unicum, notat quod Quod autem dicit: Unicum, notat quod totam gloriam Patris possedit, et eam totam gloriam Patris possedit, et eam cum alio secundo genito non divisit, ut cum alio secundo genito non divisit, ut in ante habitis ex verbis Basilii habitum in ante habitis ex verbis Basilii habitum est. est.

concupiscentia, et in gravidatione sine concupiscentia, et in gravidatione sine pondere, et in partu sine dolore. De pondere, et in partu sine dolore. De conceptu autem dicitur, Luc. 1, 35: Spi- conceptu autem dicitur, Luc. 1, 35: Spi- ritus sanctus superveniet in te, et virtus ritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. De nativitate Altissimi obumbrabit tibi. De nativitate autem in utero dicitur, Matth. 1, 20: autem in utero dicitur, Matth. 1, 20: Quod enim in ea natum est, de Spiritu Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. De nativitate autem ex sancto est. De nativitate autem ex utero dicitur in Psalmo xvIII, 6: In so- utero dicitur in Psalmo xvIII, 6: In so- le posuit tabernaculum suum: et ipse le posuit tabernaculum suum: et ipse tamquam sponsus procedens de thala- tamquam sponsus procedens de thala- mo suo. Quia sicut sol radium, ita ma- mo suo. Quia sicut sol radium, ita ma- ter virgo filium de thalamo uteri sui ter virgo filium de thalamo uteri sui protulit incorrupta. De hoc autem quod protulit incorrupta. De hoc autem quod Hæc autem omnia in ante habitis sunt virgo mansit ante partum, et in partu, et Hæc autem omnia in ante habitis sunt virgo mansit ante partum, et in partu, et exposita. exposita.

Et quod dicit Dominum, notat quod Et quod dicit Dominum, notat quod omnium divitiarum sit possessor et lar- omnium divitiarum sit possessor et lar- gitor. gitor.

Et quod dicit: Nostrum, notatur quod Et quod dicit: Nostrum, notatur quod noster debitor ex sua charitate qua nostra noster debitor ex sua charitate qua nostra in se suscepit, sit effectus. in se suscepit, sit effectus.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Post hunc, scilicet Andream, propo- Post hunc, scilicet Andream, propo- suit Jacobus major, qui dixit: Qui con- suit Jacobus major, qui dixit: Qui con- ceptus est de Spiritu sancto, natus ex ceptus est de Spiritu sancto, natus ex Maria Virgine. Hæc enim duo, concep- Maria Virgine. Hæc enim duo, concep- tus et nativitas, ad idem pertinent sacra- tus et nativitas, ad idem pertinent sacra- mentum incarnationis: quia consumma- mentum incarnationis: quia consumma- tio conceptionis est nativitas. tio conceptionis est nativitas.

Quod autem dicit: De Spiritu sancto, Quod autem dicit: De Spiritu sancto, præpositio de quidem notat potestatem et præpositio de quidem notat potestatem et operationem, ut sit sensus: Qui conce- operationem, ut sit sensus: Qui conce- ptus est de potestate et operatione Spiri- ptus est de potestate et operatione Spiri- tus sancti. Non autem notat substantiam tus sancti. Non autem notat substantiam vel materiam quia qui de substantia vel materiam quia qui de substantia alicujus conceptus est, filius ejus est: alicujus conceptus est, filius ejus est: Christus autem non est filius Spiritus Christus autem non est filius Spiritus sancti secundum temporalem generatio- sancti secundum temporalem generatio- nem, quia secundum illam generationem nem, quia secundum illam generationem non est factus de substantia Spiritus non est factus de substantia Spiritus sancti. sancti.

Quod autem dicitur: Natus, intelligit Quod autem dicitur: Natus, intelligit duas nativitates: unam in utero, quia duas nativitates: unam in utero, quia Christus naturam nostram assumpsit et Christus naturam nostram assumpsit et sibi univit et aliam ex utero, qua de ute- sibi univit et aliam ex utero, qua de ute- ro in lucem processit, non reseratis clau- ro in lucem processit, non reseratis clau- stris virginei pudoris. Et ideo dicit: De stris virginei pudoris. Et ideo dicit: De Maria Virgine, quod sicut ante partum Maria Virgine, quod sicut ante partum fuit illibata, ita in conceptione fuit sine fuit illibata, ita in conceptione fuit sine

post partum, dicitur, Ezechiel XLIV, 2: post partum, dicitur, Ezechiel XLIV, 2: Porta hæc, quam vidisti, clausa erit: Porta hæc, quam vidisti, clausa erit: non aperietur,... quoniam Dominus Deus non aperietur,... quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam: eritque Israel ingressus est per eam: eritque clausa principi, hoc est, ad honorem clausa principi, hoc est, ad honorem principis. principis.

Hic igitur est tertius articulus. Hic igitur est tertius articulus.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Joannes autem Evangelista quarto lo- Joannes autem Evangelista quarto lo- co posuit bolum, dicens: Passus sub co posuit bolum, dicens: Passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et sepultus. Articulus enim iste est passio sepultus. Articulus enim iste est passio Christi: determinatio autem articuli est, Christi: determinatio autem articuli est, quod sub Pontio Pilato est passus : qui quod sub Pontio Pilato est passus : qui quidem Pontius dicitur, quia devicit quidem Pontius dicitur, quia devicit Pontum insulam, sicut Scipio dicitur Pontum insulam, sicut Scipio dicitur Africanus, quia devicit Africam. Africanus, quia devicit Africam.

Quod autem addit: Crucifixus, mo- Quod autem addit: Crucifixus, mo- dum explanat passionis. Et quod dicit: dum explanat passionis. Et quod dicit: Mortuus, dicit multæ passionis quantita- Mortuus, dicit multæ passionis quantita- tem. Et sumitur de verbis Apostoli, ad tem. Et sumitur de verbis Apostoli, ad Philip. 11, 8, ubi dicitur factus obediens Philip. 11, 8, ubi dicitur factus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. crucis.

Quod autem addit: Sepultus, non Quod autem addit: Sepultus, non aliud dicit, sed circa mortem addit offi- aliud dicit, sed circa mortem addit offi- cium funeris. Tobiæ, IV, 3: Cum accepe- cium funeris. Tobiæ, IV, 3: Cum accepe- rit Deus animam meam, corpus meum rit Deus animam meam, corpus meum sepeli. Et ideo sepultura nihil addit nisi sepeli. Et ideo sepultura nihil addit nisi

DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 9. DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 9.

quod ad mortem pertinet. Propter quod quod ad mortem pertinet. Propter quod totum illud ad unum et eumdem pertinet totum illud ad unum et eumdem pertinet articulum. Isa. x1, 10: Erit sepulcrum articulum. Isa. x1, 10: Erit sepulcrum cjus gloriosum. cjus gloriosum.

ARTICULUS V ARTICULUS V

Quinto loco suum bolum posuit Phi- Quinto loco suum bolum posuit Phi- lippus, dicens Descendit ad inferos: lippus, dicens Descendit ad inferos: tertia die resurrexit a mortuis. In quo tertia die resurrexit a mortuis. In quo quidam multum dubitaverunt, utrum quidam multum dubitaverunt, utrum descensus ad inferos, et resurrectio mor- descensus ad inferos, et resurrectio mor- tuorum ad unum et idem credibile, quod tuorum ad unum et idem credibile, quod vocatur articulus, pertineant. Sed salvo vocatur articulus, pertineant. Sed salvo judicio melioris sententiæ dicendum vi- judicio melioris sententiæ dicendum vi- detur, quod resurrectio duplex est, animæ detur, quod resurrectio duplex est, animæ scilicet et corporis, et descensus ad in- scilicet et corporis, et descensus ad in- fernum, ut dicit Damascenus, animæ fernum, ut dicit Damascenus, animæ Christi deificatæ, ideo in inferno vitam Christi deificatæ, ideo in inferno vitam fecit beatitudinis in visione deitatis con- fecit beatitudinis in visione deitatis con- junctæ cum anima Christi, et ibi implevit junctæ cum anima Christi, et ibi implevit quod dicitur Osee, XIII, 14: Ero mors tua, quod dicitur Osee, XIII, 14: Ero mors tua, » mors! morsus tuus ero, inferne ! Peri- » mors! morsus tuus ero, inferne ! Peri- mere autem mortem et mordere infer- mere autem mortem et mordere infer- mum sunt actus vitæ et non mortis: ibi mum sunt actus vitæ et non mortis: ibi enim implebit quod dixit, Matth. XII, 29, enim implebit quod dixit, Matth. XII, 29, quod fortior Christus intravit in domum quod fortior Christus intravit in domum fortis, scilicet diaboli, et alligavit for- fortis, scilicet diaboli, et alligavit for- tem, et omnia vasa illius diripuit *. Et tem, et omnia vasa illius diripuit *. Et have omnia pro certo sunt actus vitæ et have omnia pro certo sunt actus vitæ et ad resurrectionem relata: et ideo cum ad resurrectionem relata: et ideo cum resurrectione in eodem credibili ab Apo- resurrectione in eodem credibili ab Apo- stolo conjuncta. Eccli. xxiv, 45: Pene- stolo conjuncta. Eccli. xxiv, 45: Pene- trabo omnes inferiores partes terræ, et trabo omnes inferiores partes terræ, et inspiciam omnes dormientes, et illumi- inspiciam omnes dormientes, et illumi- nabo omnes sperantes in Domino. nabo omnes sperantes in Domino.

De resurrectione autem dicitur in De resurrectione autem dicitur in P'salmo CXXXVIII, 18: Exsurrexi, et P'salmo CXXXVIII, 18: Exsurrexi, et dhuc sum tecum. Non enim in toto perii dhuc sum tecum. Non enim in toto perii per mortem, sicut inimici mei Judæi per mortem, sicut inimici mei Judæi arbitrati sunt. Psal. 111, 6: Ego dormivi arbitrati sunt. Psal. 111, 6: Ego dormivi et soporatus sum: et exsurrexi, quia Do- et soporatus sum: et exsurrexi, quia Do- minus suscepit me. minus suscepit me.

Cf. Luc. x1, 22. Cf. Luc. x1, 22.

Vulgata habet, Isa. xxvi, 10: Misereamur Vulgata habet, Isa. xxvi, 10: Misereamur

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

63 63

Post hoc proposuit Bartholomæus : Post hoc proposuit Bartholomæus : Ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis. Sedere enim a Dei Patris omnipotentis. Sedere enim a dextris Dei Patris, terminus est ascensio- dextris Dei Patris, terminus est ascensio- nis. Et ideo ad idem pertinet credibile. nis. Et ideo ad idem pertinet credibile. Quia autem Christus verus Deus fuit, ideo Quia autem Christus verus Deus fuit, ideo propria virtute, non Angelorum manibus propria virtute, non Angelorum manibus supervectus, sicut Lazarus loris ascendit. supervectus, sicut Lazarus loris ascendit. Michææ, 11, 13: Ascendet pandens iter Michææ, 11, 13: Ascendet pandens iter ante eos. Joan. xx, 17: Ascendo ad Pa- ante eos. Joan. xx, 17: Ascendo ad Pa- trem meum et Patrem vestrum, Deum trem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum. Et secundum meum et Deum vestrum. Et secundum deitatem quidem sedere ad dexteram deitatem quidem sedere ad dexteram Patris, est sedere in æqualitate Patris. Patris, est sedere in æqualitate Patris. Secundum autem humanitatem sedere a Secundum autem humanitatem sedere a dextris, est potissimis bonis ultra om- dextris, est potissimis bonis ultra om- nem creaturam perfrui. Ad Coloss. ut, nem creaturam perfrui. Ad Coloss. ut, 1 et 2: Quæ sursum sunt quærite, ubi 1 et 2: Quæ sursum sunt quærite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quæ Christus est in dextera Dei sedens: quæ sursum sunt sapite, non quæ super sursum sunt sapite, non quæ super

terram. terram.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Thomas post illum adjunxit bolum, di- Thomas post illum adjunxit bolum, di- cens Inde venturus est judicare vivos cens Inde venturus est judicare vivos et mortuos. Act. 1, 11: Sic veniet quemad- et mortuos. Act. 1, 11: Sic veniet quemad- modum vidistis eum euntem in cælum. modum vidistis eum euntem in cælum. In forma autem humana ivit: quia in In forma autem humana ivit: quia in forma divina nusquam defuit. Et ideo in forma divina nusquam defuit. Et ideo in forma humana redibit ad judicium, in forma humana redibit ad judicium, in qua et a bonis et a malis videbitur. Joan. qua et a bonis et a malis videbitur. Joan. XIX, 37 Videbunt in quem transfixe- XIX, 37 Videbunt in quem transfixe- runt. A malis autem forma divina videri runt. A malis autem forma divina videri non poterit quia, sicut dicit Augusti- non poterit quia, sicut dicit Augusti- nus «Hanc nemo videre poterit, nisi nus «Hanc nemo videre poterit, nisi gaudeat et glorietur in ea. » Isa. XXVI, 10: gaudeat et glorietur in ea. » Isa. XXVI, 10: « Tollatur impius ne videat gloriam « Tollatur impius ne videat gloriam Dei: » et est translatio Septuaginta 2. Act. Dei: » et est translatio Septuaginta 2. Act.

impio, et non discet justitiam in terra sancto- impio, et non discet justitiam in terra sancto- rum iniqua gessit, et non videbit gloriam Domini. rum iniqua gessit, et non videbit gloriam Domini.

64 64

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

XVII, 31 Statuit diem in quo judicatu- XVII, 31 Statuit diem in quo judicatu- rus est orbem in æquitate, in viro in quo rus est orbem in æquitate, in viro in quo statuit, fidem præbens omnibus, suscitans statuit, fidem præbens omnibus, suscitans eum a mortuis. Il ad Corinth. v, 10: Om- eum a mortuis. Il ad Corinth. v, 10: Om- nes nos manifestari oportet ante tribunal nes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sive corporis prout gessit, sive bonum, sive malum. Et hic modus judicii, Matth. xxv, malum. Et hic modus judicii, Matth. xxv, 33 et seq., describitur, ubi dicitur quod rex 33 et seq., describitur, ubi dicitur quod rex noster Christus statuet oves a dextris, noster Christus statuet oves a dextris, hodos autem a sinistris. Et bonis dicet: hodos autem a sinistris. Et bonis dicet: Venite, benedicti Patris mei. Malis autem: Venite, benedicti Patris mei. Malis autem: Discedite a me, maledicti, in ignem æter- Discedite a me, maledicti, in ignem æter-

пит. пит.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

Matthæus autem post hunc bolum po- Matthæus autem post hunc bolum po- suit, dicens: Credo in Spiritum sanctum. suit, dicens: Credo in Spiritum sanctum. Quia post sacramenta quæ fuerunt de Fi- Quia post sacramenta quæ fuerunt de Fi- lii divinitate et humanitate, consequens lii divinitate et humanitate, consequens est de Spiritu sancto qui procedit ab est de Spiritu sancto qui procedit ab utroque, a Patre scilicet et Filio. utroque, a Patre scilicet et Filio.

Dicitur autem hic : Credo : quia a pri- Dicitur autem hic : Credo : quia a pri- mo articulo usque huc intermissum fue- mo articulo usque huc intermissum fue- rat et ideo consequens erat hic iterare, rat et ideo consequens erat hic iterare, quando de alia persona articuli erant po- quando de alia persona articuli erant po- nendi. nendi.

Spiritus autem dicitur: quia spirat vi- Spiritus autem dicitur: quia spirat vi- tam gratiæ et intelligentiæ : et sic dicitur, tam gratiæ et intelligentiæ : et sic dicitur, Joan. vi, 64, de primo: Spiritus est qui vi- Joan. vi, 64, de primo: Spiritus est qui vi- vificat. De secundo dicitur, Job, xxxII, 8: vificat. De secundo dicitur, Job, xxxII, 8: Sed, ut video, spiritus est in hominibus, et Sed, ut video, spiritus est in hominibus, et inspiratio Omnipotentis dat intelligen- inspiratio Omnipotentis dat intelligen- tiam. Ex primo habet, quod dicitur spi- tiam. Ex primo habet, quod dicitur spi- ritus bonitatis et bonus. Psal. CXLII, 10: ritus bonitatis et bonus. Psal. CXLII, 10: Spiritus tuus bonus deducet me in terram Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. Ex secundo quod dicitur spiritus rectam. Ex secundo quod dicitur spiritus veritatis. Joan. xvi, 13: Cum autem ve- veritatis. Joan. xvi, 13: Cum autem ve- nerit ille spiritus veritatis, docebit vos nerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem et quæ ventura sunt omnem veritatem et quæ ventura sunt annuntiabit vobis. Ex utroque probat se annuntiabit vobis. Ex utroque probat se esse spiritum Christi, sicut dicitur, Joan. esse spiritum Christi, sicut dicitur, Joan. I, 17 Gratia et veritas per Jesum Chri- I, 17 Gratia et veritas per Jesum Chri- slum facta est. slum facta est.

Sanctus autem dicitur: quia est omnis Sanctus autem dicitur: quia est omnis sanctitatis perfector. Sanctitas enim, ut sanctitatis perfector. Sanctitas enim, ut

dicit Dionysius, est ab omni inquinamen- dicit Dionysius, est ab omni inquinamen- to libera munditia. Liberat autem cor et to libera munditia. Liberat autem cor et corpus ab immunditia peccati, virtutem corpus ab immunditia peccati, virtutem ab immunditia fictionis, intellectum ab ab immunditia fictionis, intellectum ab immunditia erroris, et opus ab immundi- immunditia erroris, et opus ab immundi- tia negligentiæ et omissionis. De primo tia negligentiæ et omissionis. De primo horum dicitur, I ad Corinth. vi, 19: An horum dicitur, I ad Corinth. vi, 19: An nescitis quoniam membra vestra tem- nescitis quoniam membra vestra tem- plum sunt Spiritus sancti, qui in vobis plum sunt Spiritus sancti, qui in vobis est, quem habetis a Deo. Ac si dicat: est, quem habetis a Deo. Ac si dicat: Spiritus sanctus sanctificavit vel munda- Spiritus sanctus sanctificavit vel munda- vit vos ab immunditia carnis sua sancti- vit vos ab immunditia carnis sua sancti- tate et ideo iterum non estis inqui- tate et ideo iterum non estis inqui- nandi. De secundo, Sapient. VII, nandi. De secundo, Sapient. VII, 22: 22: Est enim in illa spiritus intelligentiæ, Est enim in illa spiritus intelligentiæ, sanctus, hoc est, qui intellectum sancti- sanctus, hoc est, qui intellectum sancti- ficat ab immunditia erroris per inspiratam ficat ab immunditia erroris per inspiratam veritatem. De tertio simul et duobus veritatem. De tertio simul et duobus præmissis dicitur, Sapient. 1, 5 : Spiritus præmissis dicitur, Sapient. 1, 5 : Spiritus sanctus disciplinæ effugiet fictum, et sic sanctus disciplinæ effugiet fictum, et sic mundat virtutem a fictione et auferet se mundat virtutem a fictione et auferet se a cogitationibus quæ sunt sine intellectu, a cogitationibus quæ sunt sine intellectu, et sic liberat intellectum ab errore. Et et sic liberat intellectum ab errore. Et parum ante, y. 4, dicit: Quoniam in parum ante, y. 4, dicit: Quoniam in malevolam animam non introibit sapien- malevolam animam non introibit sapien- tia, hoc est, sapientiæ spiritus, nec habi- tia, hoc est, sapientiæ spiritus, nec habi- tabit in corpore subdito peccatis, et sic tabit in corpore subdito peccatis, et sic mundat cor et corpus a peccato, ante- mundat cor et corpus a peccato, ante- quam introeat in illa. De liberatione au- quam introeat in illa. De liberatione au- tem operis a negligentia omissionis di- tem operis a negligentia omissionis di- citur, I ad Corinth. xII, 11, quia hæc om- citur, I ad Corinth. xII, 11, quia hæc om- nia operatur unus atque idem spiritus, nia operatur unus atque idem spiritus, dividens singulis prout vult. Spiritus dividens singulis prout vult. Spiritus enim sanctus omnia operatur, et nihil enim sanctus omnia operatur, et nihil negligit. negligit.

Sic ergo credendum est in Spiritum Sic ergo credendum est in Spiritum sanctum. sanctum.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Deinde suum bolum ponit Jacobus Deinde suum bolum ponit Jacobus minor, dicens: Sanctam Ecclesiam Ca- minor, dicens: Sanctam Ecclesiam Ca- tholicam, Sanctorum communionem. tholicam, Sanctorum communionem.

Respiciens autem ad hoc quod Spiritus Respiciens autem ad hoc quod Spiritus sanctus datur et mittitur ad sanctifican- sanctus datur et mittitur ad sanctifican- dam creaturam, quæ sanctitas numquam dam creaturam, quæ sanctitas numquam

DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 9. DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 9.

fallit in Ecclesia, sed nonnumquam fallit fallit in Ecclesia, sed nonnumquam fallit in persona, dixit: Sanctam Ecclesiam. in persona, dixit: Sanctam Ecclesiam. Et quia omnis articulus fundatur in di- Et quia omnis articulus fundatur in di- vina et æterna veritate, non super crea- vina et æterna veritate, non super crea- tam veritatem, quia omnis creatura vana tam veritatem, quia omnis creatura vana est et non habet solidam veritatem, ideo est et non habet solidam veritatem, ideo iste articulus sic resolvendus est ad pro- iste articulus sic resolvendus est ad pro- prium opus Spiritus sancti, hoc est, prium opus Spiritus sancti, hoc est, Credo in Spiritum sanctum, non tantum Credo in Spiritum sanctum, non tantum secundum se, sicut dicit præcedens arti- secundum se, sicut dicit præcedens arti- culus, sed etiam in eum credo secundum culus, sed etiam in eum credo secundum proprium opus ejus, quod est, quod proprium opus ejus, quod est, quod sanctificat Ecclesiam, quam sanctitatem sanctificat Ecclesiam, quam sanctitatem perfundit in sacramentis et virtutibus et perfundit in sacramentis et virtutibus et donis quæ dat ad sanctitatis perfectionem, donis quæ dat ad sanctitatis perfectionem, et tandem in miraculis et donis gratis da- et tandem in miraculis et donis gratis da- tis, sicut sapientia, scientia, fides, dis- tis, sicut sapientia, scientia, fides, dis- cretio spirituum, operatio sanitatum, et cretio spirituum, operatio sanitatum, et prophetia, et hujusmodi quæ dat Spiritus prophetia, et hujusmodi quæ dat Spiritus ad sanctitatis Ecclesiæ demonstrationem. ad sanctitatis Ecclesiæ demonstrationem.

Hanc Ecclesiam dicit esse Catholicam, Hanc Ecclesiam dicit esse Catholicam, hoc est, universalem, duabus de causis, hoc est, universalem, duabus de causis, sicut diximus in ante habitis: quia sci- sicut diximus in ante habitis: quia sci- licet principia ejus universaliter vera licet principia ejus universaliter vera sunt, et quia per totum orbem universa- sunt, et quia per totum orbem universa- liter dilatanda. liter dilatanda.

Quod autem dicit: Sanctorum com- Quod autem dicit: Sanctorum com- munionem, non facit alium articulum, munionem, non facit alium articulum, sed declarat eumdem: quia ad sanctita- sed declarat eumdem: quia ad sanctita- tis Ecclesiæ perfectionem pertinet San- tis Ecclesiæ perfectionem pertinet San- ctorum communio. Sicut enim in homine ctorum communio. Sicut enim in homine unus spiritus hominis, qui est in ipso, unus spiritus hominis, qui est in ipso, bona unius membri vehit ad profectum bona unius membri vehit ad profectum alterius, sicut ex cerebro sensum et mo- alterius, sicut ex cerebro sensum et mo- tum, ex corde vitalem et pulsantem spi- tum, ex corde vitalem et pulsantem spi- ritum, et ex stomacho et hepate cibum ritum, et ex stomacho et hepate cibum et naturalem spiritum : ita Spiritus Chri- et naturalem spiritum : ita Spiritus Chri- sti in corpore mystico a capite Christo et sti in corpore mystico a capite Christo et aliis membris nobilibus, sicut Apostoli, aliis membris nobilibus, sicut Apostoli, et beata Virgo, et sancti martyres, et alii et beata Virgo, et sancti martyres, et alii sancti excellentes sunt et fuerunt, vehit sancti excellentes sunt et fuerunt, vehit bona in omnia membra, et sic efficitur bona in omnia membra, et sic efficitur commune quod est uniuscujusque pro- commune quod est uniuscujusque pro- prium, et sic sanctitas perficitur in Eccle- prium, et sic sanctitas perficitur in Eccle- sia unde, Numer. xi, 17, cum commu- sia unde, Numer. xi, 17, cum commu- nicare vellet Dominus bona Moysi aliis nicare vellet Dominus bona Moysi aliis de populo, dixit: Et auferam de spiritu de populo, dixit: Et auferam de spiritu tuo, tradamque eis, ut sustentent tecum tuo, tradamque eis, ut sustentent tecum onus populi. Et hanc communionis san- onus populi. Et hanc communionis san-

XXXVIII XXXVIII

65 65

ctificationem ostendit Dominus, Joan. xx, ctificationem ostendit Dominus, Joan. xx, 22, quando insufflavit in dicipulos, et 22, quando insufflavit in dicipulos, et dixit Accipite Spiritum sanctum. Hoc dixit Accipite Spiritum sanctum. Hoc etiam signatum est, IV Regum, 11, 15, ubi etiam signatum est, IV Regum, 11, 15, ubi spiritus Eliæ requievit super Eliseum. spiritus Eliæ requievit super Eliseum. Iste est ergo articulus quem sic intel- Iste est ergo articulus quem sic intel- ligendum posuit Jacobus minor. ligendum posuit Jacobus minor.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

Simon autem Cananæus, qui zelotes Simon autem Cananæus, qui zelotes interpretatur, eo quod de Cana Galilææ interpretatur, eo quod de Cana Galilææ fuisse dicitur, quæ zelus interpretatur, fuisse dicitur, quæ zelus interpretatur, post Jacobum fratrem suum carnalem po- post Jacobum fratrem suum carnalem po- suit bolum detulit enim fratri primatum, suit bolum detulit enim fratri primatum, eo quod Jacobus ille episcopus erat Jero- eo quod Jacobus ille episcopus erat Jero- solymorum. Dixit igitur : Remissionem solymorum. Dixit igitur : Remissionem peccatorum. Hoc autem dixit respiciens peccatorum. Hoc autem dixit respiciens ad sanctum opus Spiritus sancti. Et est ad sanctum opus Spiritus sancti. Et est sensus Credo in Spiritum sanctum, qui sensus Credo in Spiritum sanctum, qui facit remissionem peccatorum: quia sic- facit remissionem peccatorum: quia sic- ut diximus, omnis articulus habet sub- ut diximus, omnis articulus habet sub- stratam sibi divinam veritatem, vel in stratam sibi divinam veritatem, vel in essentia divina, vel in personis, vel in essentia divina, vel in personis, vel in propriis personarum operationibus, vel propriis personarum operationibus, vel passionibus. Non enim fit remissio pecca- passionibus. Non enim fit remissio pecca- torum, nisi in Spiritu sancto: quod torum, nisi in Spiritu sancto: quod ostenditur, Joan. xx. 22 et 23, ubi dici- ostenditur, Joan. xx. 22 et 23, ubi dici- tur Accipite Spiritum sanctum : quo- tur Accipite Spiritum sanctum : quo- rum remiseritis peccata, remittuntur eis. rum remiseritis peccata, remittuntur eis. Et sic omnis baptismus qui est peccati Et sic omnis baptismus qui est peccati ablutio, dicitur fieri in Spiritu sancto. ablutio, dicitur fieri in Spiritu sancto. Act. 1, 5 Vos baptizabimini Spiritu Act. 1, 5 Vos baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies. sancto non post multos hos dies.

ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.

Post hunc Judas Thaddeus, tertius Post hunc Judas Thaddeus, tertius frater duorum, quem Thaddæum, hoc frater duorum, quem Thaddæum, hoc est, corculum eo quod custos esset cor- est, corculum eo quod custos esset cor- dis, vocabant Apostoli, suum bolum po- dis, vocabant Apostoli, suum bolum po- suit, dicens Carnis resurrectionem. Qui suit, dicens Carnis resurrectionem. Qui articulus fundatur tam in opere Filii, articulus fundatur tam in opere Filii,

5 5

66 66

99 99

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam in opere Spiritus sancti. In opera- quam in opere Spiritus sancti. In opera- tione quidem Filii: quia, sicut dicit Au- tione quidem Filii: quia, sicut dicit Au- gustinus « Christi resurrectio causa est gustinus « Christi resurrectio causa est nostræ resurrectionis. » Unde, I ad Co- nostræ resurrectionis. » Unde, I ad Co- rinth. xv, 16 Si mortui non resurgunt, rinth. xv, 16 Si mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit. Et infra, yy. 20 neque Christus resurrexit. Et infra, yy. 20 et 21 Nunc autem Christus resurrexit et 21 Nunc autem Christus resurrexit a mortuis, primitiæ dormientium: quo- a mortuis, primitiæ dormientium: quo- niam quidem per hominem mors, et per niam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Et ideo, hominem resurrectio mortuorum. Et ideo, Apocal. 1, 5, dicitur: Primogenitus mor- Apocal. 1, 5, dicitur: Primogenitus mor- tuorum, et princeps regum terræ. Super tuorum, et princeps regum terræ. Super opus autem Spiritus sancti fundatur: opus autem Spiritus sancti fundatur: quia spiritus gloriæ et incorruptionis in- quia spiritus gloriæ et incorruptionis in- spirabit corpora resurgentium, cujus do- spirabit corpora resurgentium, cujus do- natio attribuitur Spiritui sancto. Spiritus natio attribuitur Spiritui sancto. Spiritus quidem gloriæ in sanctis resurgentibus quidem gloriæ in sanctis resurgentibus ad gloriam spiritus autem incorruptio- ad gloriam spiritus autem incorruptio- nis in omnibus: quia omnes mortui tam nis in omnibus: quia omnes mortui tam in complexione, quam in compositione in complexione, quam in compositione membrorum resurgent incorrupti. Unde, membrorum resurgent incorrupti. Unde, I ad Corinth. xv, 52: Canet enim tuba, I ad Corinth. xv, 52: Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos im- et mortui resurgent incorrupti, et nos im- mutabimur. De isto spiritu mortuos vivi- mutabimur. De isto spiritu mortuos vivi- ficante dicitur, Ezechiel. xxxvii, 9: A ficante dicitur, Ezechiel. xxxvii, 9: A quatuor ventis veni, spiritus, et insuffla quatuor ventis veni, spiritus, et insuffla super interfectos istos, et reviviscant. super interfectos istos, et reviviscant.

ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.

Ultimus processit Mathias, quem adje- Ultimus processit Mathias, quem adje- cit ad numerum Apostolorum, complens cit ad numerum Apostolorum, complens bolo suo symbolum, dixit: Vitam æter- bolo suo symbolum, dixit: Vitam æter-

nam. nam.

Et hic articulus fundatur super trium Et hic articulus fundatur super trium personarum operationem in gloria, ubi personarum operationem in gloria, ubi Pater ministrat posse, Filius autem nos- Pater ministrat posse, Filius autem nos- se, et Spiritus vitam secundum omne se, et Spiritus vitam secundum omne posse et nosse. Æterna enim vita est posse et nosse. Æterna enim vita est æternum a vita, quæ numquam habebit æternum a vita, quæ numquam habebit durationis terminum, quæ est actus durationis terminum, quæ est actus fluens divinus a Deo in beatos, ut totum fluens divinus a Deo in beatos, ut totum quod in ipsis est, feliciter juvet, omnibus quod in ipsis est, feliciter juvet, omnibus infirmitatibus quæ sunt mortis prælu- infirmitatibus quæ sunt mortis prælu- dia, fugatis. I ad Corinth. xv, 54: Ab- dia, fugatis. I ad Corinth. xv, 54: Ab- sorpta est mors in victoria. Bibitur au- sorpta est mors in victoria. Bibitur au- tem hæc vita in fonte vitæ Deo Trinitate, tem hæc vita in fonte vitæ Deo Trinitate, sicut dicit Psalmista, xxxv, 10: Apud sicut dicit Psalmista, xxxv, 10: Apud te est fons vitæ, et in lumine tuo videbi- te est fons vitæ, et in lumine tuo videbi- mus lumen. mus lumen.

Sic ergo in grosso expositum est sym- Sic ergo in grosso expositum est sym-

bolum Apostolorum quod fuit primum. bolum Apostolorum quod fuit primum.

CAPUT X. CAPUT X.

De expositione symboli Apostolorum, sive de symbolo Patrum in De expositione symboli Apostolorum, sive de symbolo Patrum in Nicæna synodo explanato. Nicæna synodo explanato.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Multiplicatis autem hæresibus, conve- Multiplicatis autem hæresibus, conve- nerunt Ecclesiastici Patres in Nicæna sy- nerunt Ecclesiastici Patres in Nicæna sy- nodo, et symbolum non aliud ab ipso nodo, et symbolum non aliud ab ipso

quod dictum est, sed eosdem articulos quod dictum est, sed eosdem articulos magis ad erroris exclusionem explana- magis ad erroris exclusionem explana- verunt, et primum quidem articulum ita verunt, et primum quidem articulum ita expresserunt, dicentes: Credo in unum expresserunt, dicentes: Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem Deum Patrem omnipotentem, factorem cœli et terræ, visibilium omnium et invi- cœli et terræ, visibilium omnium et invi- sibilium. Et iste totus ita est expressus sibilium. Et iste totus ita est expressus contra errorem paganorum et hæretico- contra errorem paganorum et hæretico- rum, qui Manichæi a quodam Manes he- rum, qui Manichæi a quodam Manes he-

In- In-

DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 10. DE SACRIFICIO MISSÆ, II, 10.

resiarcha eorum dicuntur. Pagani enim resiarcha eorum dicuntur. Pagani enim multos deos essentialem divinitatem ha- multos deos essentialem divinitatem ha- bentes et ab invicem differentes esse bentes et ab invicem differentes esse dixerunt. Manes autem docuit duos deos, dixerunt. Manes autem docuit duos deos, ". et duo esse principia, scilicet Deum lu- ". et duo esse principia, scilicet Deum lu- cis, et Deum tenebrarum: unum Deum cis, et Deum tenebrarum: unum Deum bonorum principium, et alium princi- bonorum principium, et alium princi- pium malorum. Et hoc ideo quia erran- pium malorum. Et hoc ideo quia erran- tes putaverunt malum esse essentiam, et tes putaverunt malum esse essentiam, et ideo habere efficientem causam, quæ ideo habere efficientem causam, quæ cum non possit esse bonus Deus, dixe- cum non possit esse bonus Deus, dixe- runt Deum malum esse principium ma- runt Deum malum esse principium ma-

lorum. lorum.

Contra quod dixerunt Patres Credo Contra quod dixerunt Patres Credo in unum Deum, etc., quia, Deuter. v1, 4, in unum Deum, etc., quia, Deuter. v1, 4, dicitur Dominus Deus noster, Dominus dicitur Dominus Deus noster, Dominus unus est. Exod. xx, 2: Non habebis deos unus est. Exod. xx, 2: Non habebis deos alienos coram me. Psal. LXXX, 10 et alienos coram me. Psal. LXXX, 10 et 11: Non erit in te Deus recens, neque 11: Non erit in te Deus recens, neque adorabis Deum alienum. Ego enim sum adorabis Deum alienum. Ego enim sum Dominus Deus tuus. Dominus Deus tuus.

Cum autem dicitur unus Deus, non Cum autem dicitur unus Deus, non est hæc unitas quæ in aliquo cadat gene- est hæc unitas quæ in aliquo cadat gene- re vel specie unitatis creatæ. Omnis re vel specie unitatis creatæ. Omnis enim unitas creata multiplicatur in om- enim unitas creata multiplicatur in om- nibus suis suppositis in quibus est. Pe- nibus suis suppositis in quibus est. Pe- trus enim et Martinus non sunt unum trus enim et Martinus non sunt unum animal, neque unus homo secundum esse animal, neque unus homo secundum esse animalis vel hominis. Hæc autem unitas animalis vel hominis. Hæc autem unitas naturæ vel essentiæ divinæ tanta est, naturæ vel essentiæ divinæ tanta est, quod in suis suppositis, quæ sunt tres quod in suis suppositis, quæ sunt tres personæ, non multiplicatur: quia Pater personæ, non multiplicatur: quia Pater et Filius et Spiritus sanctus non sunt et Filius et Spiritus sanctus non sunt tres dii secundum esse divinitatis, sed tres dii secundum esse divinitatis, sed unus Deus et sic sunt una substantia, unus Deus et sic sunt una substantia, et una essentia, et una sapientia, et sic et una essentia, et una sapientia, et sic de omnibus aliis quæ absolute et non re- de omnibus aliis quæ absolute et non re- lative dicuntur de personis. Et si alii sunt lative dicuntur de personis. Et si alii sunt dii, non essentialiter, sed participative, dii, non essentialiter, sed participative, sicut sancti vel nuncupative, sicut idola sicut sancti vel nuncupative, sicut idola dii dicuntur. Et quando tales dii plures dii dicuntur. Et quando tales dii plures sunt in suppositis, tunc multiplicatur eo- sunt in suppositis, tunc multiplicatur eo- rum divinitas in ipsis. Et de participa- rum divinitas in ipsis. Et de participa- tive quidem dictis diis dicitur in Psalmo tive quidem dictis diis dicitur in Psalmo LXXXI, 6: Ego dixi: Dii estis, et filii Ex- LXXXI, 6: Ego dixi: Dii estis, et filii Ex- celsi omnes. De aliis autem dicitur in Psal- celsi omnes. De aliis autem dicitur in Psal- mo xcv, 4: Omnes dii gentium dæmonia, mo xcv, 4: Omnes dii gentium dæmonia, Dominus autem cœlos fecit. De omnibus Dominus autem cœlos fecit. De omnibus autem istis simul dicitur, I ad Corinth. autem istis simul dicitur, I ad Corinth.

67 67

viii, 4 et seq.: Scimus quoniam idolum viii, 4 et seq.: Scimus quoniam idolum nihil est in mundo, et nullus est Deus, nihil est in mundo, et nullus est Deus, nisi unus. Nam etsi sunt qui dicantur nisi unus. Nam etsi sunt qui dicantur dii, sive in cælo, sive in terra, (siquidem dii, sive in cælo, sive in terra, (siquidem sunt dii multi, et domini multi), nobis ta- sunt dii multi, et domini multi), nobis ta- men unus est Deus, Pater, ex quo om- men unus est Deus, Pater, ex quo om- nia, et nos in illum: et unus Dominus, nia, et nos in illum: et unus Dominus, Jesus Christus, per quem omnia, et nos Jesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. per ipsum.

Quia autem secta Manichæi divisa est Quia autem secta Manichæi divisa est in tres, quia una ejus pars dicit duos in tres, quia una ejus pars dicit duos deos, sic apparet in epistola Funda- deos, sic apparet in epistola Funda- menti, quam fecit Manes, et destruxit menti, quam fecit Manes, et destruxit Augustinus in libro quem fecit contra Augustinus in libro quem fecit contra epistolam Fundamenti. Alia autem secta epistolam Fundamenti. Alia autem secta derivata ab illo, dixit unum quidem esse derivata ab illo, dixit unum quidem esse Deum, sed duos factores, qui materiam Deum, sed duos factores, qui materiam factam ab uno Deo in divisa formave- factam ab uno Deo in divisa formave- runt. Et illi dixerunt, quod unus factor runt. Et illi dixerunt, quod unus factor fecit incorruptibilia, sicut coelum et cor- fecit incorruptibilia, sicut coelum et cor- pora coelestia alter autem fecit corrup- pora coelestia alter autem fecit corrup- tibilia pugnantia et se invicem destruen- tibilia pugnantia et se invicem destruen- tia. Alii etiam ex Manichæis dixerunt, tia. Alii etiam ex Manichæis dixerunt, quod unus factor fecit invisibilia, sicut quod unus factor fecit invisibilia, sicut animas et Angelos: alius autem visibilia, animas et Angelos: alius autem visibilia, sicut hæc inferiora: ideo Patres ut utrum- sicut hæc inferiora: ideo Patres ut utrum- que horum errorum excluderent, dixe- que horum errorum excluderent, dixe- runt Patrem omnipotentem, fatorem runt Patrem omnipotentem, fatorem coli et terræ, visibilium omnium et in- coli et terræ, visibilium omnium et in- visibilium, fundantes explanationem su- visibilium, fundantes explanationem su- per verbum Apostoli, ad Coloss. 1, 16: per verbum Apostoli, ad Coloss. 1, 16: Quoniam in ipso condita sunt omnia in Quoniam in ipso condita sunt omnia in calo et in terra, visibilia et invisibilia. calo et in terra, visibilia et invisibilia.