whatever

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATÆ VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATÆ VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE R. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE R. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUETIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUETIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

AUGUSTI ET ÆMILII BORGNET, AUGUSTI ET ÆMILII BORGNET,

Sacerdotum diocesis Remensis. Sacerdotum diocesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN TRICESIMUM OCTAVUM VOLUMEN TRICESIMUM OCTAVUM

LV LV

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCIC MDCCCIC

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS ORDINIS

PRÆDICATORUM, PRÆDICATORUM,

Liber de sacrificio Missæ. Liber de sacrificio Missæ.

PROLOGUS. PROLOGUS.

Isaiæ, LXVI, 12: Dicit Dominus: Ecce ego declinabo super eam quasi fluvium Isaiæ, LXVI, 12: Dicit Dominus: Ecce ego declinabo super eam quasi fluvium pacis, et quasi torrentem inundantem gloriam gentium, quam sugetis. pacis, et quasi torrentem inundantem gloriam gentium, quam sugetis.

In quo verbo duo promittit Dominus, in quibus abundantiam bonitatis In quo verbo duo promittit Dominus, in quibus abundantiam bonitatis ostendit. Quorum primum est perceptio suæ bonitatis secundum perfectionem ostendit. Quorum primum est perceptio suæ bonitatis secundum perfectionem gratiæ. Secundum est gustus suæ dulcedinis secundum prægustationem gratiæ. Secundum est gustus suæ dulcedinis secundum prægustationem gloriæ. gloriæ.

In primo quinque notantur, scilicet suæ perceptionis evidens certitudo. Se- In primo quinque notantur, scilicet suæ perceptionis evidens certitudo. Se- cundum autem, percepti immensa, et cui nihil addi potest, perfectio. Tertium cundum autem, percepti immensa, et cui nihil addi potest, perfectio. Tertium autem, immensæ suæ perfectionis ad nostram capacitatem condescensio. autem, immensæ suæ perfectionis ad nostram capacitatem condescensio. Quartum vero est affluentissima suæ bonitatis in nos influxio. Quintum autem Quartum vero est affluentissima suæ bonitatis in nos influxio. Quintum autem est omnis nostri desiderii in influxu illo quietatio. est omnis nostri desiderii in influxu illo quietatio.

Primum horum notatur in adverbio demonstrationis, cum dicit: Ecce. Ac Primum horum notatur in adverbio demonstrationis, cum dicit: Ecce. Ac si dicat In evidenti est et omni certo certius ad oculum demonstratum Isa. si dicat In evidenti est et omni certo certius ad oculum demonstratum Isa. LII, 8: Oculo ad oculum videbunt cum converterit Dominus Sion. Genes. XLV, 12: LII, 8: Oculo ad oculum videbunt cum converterit Dominus Sion. Genes. XLV, 12: En oculi vestri, et oculi fratris mei Benjamin, vident quod os meum loquatur ad En oculi vestri, et oculi fratris mei Benjamin, vident quod os meum loquatur ad vos. Psal. xcvii, 2 : In conspectu gentium revelavit justitiam suam. Oculis enim vos. Psal. xcvii, 2 : In conspectu gentium revelavit justitiam suam. Oculis enim cordis in lumine manifestavit consolationem Patriarchis et Prophetis, ut vide- cordis in lumine manifestavit consolationem Patriarchis et Prophetis, ut vide- rent in claro lumine, et Benjamin, hoc est, filium dexteræ Dei testem haberent, rent in claro lumine, et Benjamin, hoc est, filium dexteræ Dei testem haberent, qui est candor lucis æternæ 1, in quo omnia hæc ab æterno prædestinavit. qui est candor lucis æternæ 1, in quo omnia hæc ab æterno prædestinavit.

1 Sapient. VII, 26. 1 Sapient. VII, 26.

XXXVIII XXXVIII

1 1

1. 1.

3. 3.

2. 2.

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆÆD.

Unde etiam eos qui hanc certitudinem suæ consolationis videre meruerunt, Unde etiam eos qui hanc certitudinem suæ consolationis videre meruerunt, beatos habere oculos dicit, Luc. x, 23 et 24: Beati oculi, qui vident quæ vos vi- beatos habere oculos dicit, Luc. x, 23 et 24: Beati oculi, qui vident quæ vos vi- detis. Dico enim vobis, quod multi reges et prophetæ voluerunt videre quæ vos vi- detis. Dico enim vobis, quod multi reges et prophetæ voluerunt videre quæ vos vi- detis, et non viderunt et audire quæ auditis, et non audierunt. Vidit tamen ista detis, et non viderunt et audire quæ auditis, et non audierunt. Vidit tamen ista in spiritu senex, et jam corpore non spiritu cæcutiens Simeon, Luc. 11, 30 : in spiritu senex, et jam corpore non spiritu cæcutiens Simeon, Luc. 11, 30 : Viderunt oculi mei salutare tuum. Viderunt oculi mei salutare tuum.

In adverbio ergo demonstrationis notatur suæ participationis certitudo fide- In adverbio ergo demonstrationis notatur suæ participationis certitudo fide- libus oculis demonstrata. libus oculis demonstrata.

In hoc autem quod dicit: Ego, quod significantiam et discretionem notat, In hoc autem quod dicit: Ego, quod significantiam et discretionem notat, notatur illius participationis immensa, et cui nihil addi potest, perfectio. Ac si notatur illius participationis immensa, et cui nihil addi potest, perfectio. Ac si dicat De cætero non minus aliquid quam bonum, quod ego ipse sum, in- dicat De cætero non minus aliquid quam bonum, quod ego ipse sum, in- fluam vobis, quod et est omne bonum, et est omnis boni bonum. Unde dixit Do- fluam vobis, quod et est omne bonum, et est omnis boni bonum. Unde dixit Do- minus Moysi, Exod. xxxIII, 19: Ego ostendam omne bonum tibi. Isa. LII, 6 : minus Moysi, Exod. xxxIII, 19: Ego ostendam omne bonum tibi. Isa. LII, 6 : Propter hoc sciet populus meus nomen meum in die illa quia ego ipse qui loque- Propter hoc sciet populus meus nomen meum in die illa quia ego ipse qui loque- bar, ecce adsum. Ac si dicat: Jam de cætero non loquar multifariam, sicut lo- bar, ecce adsum. Ac si dicat: Jam de cætero non loquar multifariam, sicut lo- cutus sum patribus in Prophetis' : quia forte imperfecta sunt quæ homo di- cutus sum patribus in Prophetis' : quia forte imperfecta sunt quæ homo di- cere potest, sed potius ego ipse adero in vobis. Propter quod unus eorum in cere potest, sed potius ego ipse adero in vobis. Propter quod unus eorum in seipso sentiens Christum, dixit: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus 2. seipso sentiens Christum, dixit: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus 2. Et alter, II ad Corinth. XIII, 3: An experimentum quæritis ejus qui in me loqui- Et alter, II ad Corinth. XIII, 3: An experimentum quæritis ejus qui in me loqui- tur Christus? Et, Isa. LXVI, 13 et 14 : Quomodo si cui mater blandiatur, ita ego tur Christus? Et, Isa. LXVI, 13 et 14 : Quomodo si cui mater blandiatur, ita ego consolabor vos, et in Jerusalem consolabimini. Videbitis, et gaudebit cor vestrum. consolabor vos, et in Jerusalem consolabimini. Videbitis, et gaudebit cor vestrum. In hoc ergo quod dicit: Ego, signanter et discrete immensam suæ bonitatis In hoc ergo quod dicit: Ego, signanter et discrete immensam suæ bonitatis perfectam copiam nobis instuendam promittit. perfectam copiam nobis instuendam promittit.

Tertium autem est immensæ suæ perfectionis ad nostram capacitatem con- Tertium autem est immensæ suæ perfectionis ad nostram capacitatem con- descensio, sive commensuratio: et hoc notatur in hoc quod dicit: Declinabo in descensio, sive commensuratio: et hoc notatur in hoc quod dicit: Declinabo in vos. Ac si dicat: Altitudinem meæ divinitatis quam cœli coelorum capere non vos. Ac si dicat: Altitudinem meæ divinitatis quam cœli coelorum capere non poterant, in nullo deponens, assumam inferiorem naturam, in qua ad vos de- poterant, in nullo deponens, assumam inferiorem naturam, in qua ad vos de- clinabo, ut mei possitis esse participes sicut petit Psalmista, Psal. CXLIII, 5: Do- clinabo, ut mei possitis esse participes sicut petit Psalmista, Psal. CXLIII, 5: Do- mine, inclina coelos tuos, et descende. Et, Isa. LXIV, 1: Utinam dirumperes coelos, mine, inclina coelos tuos, et descende. Et, Isa. LXIV, 1: Utinam dirumperes coelos, et descenderes. Sic enim nobis condescenderes, et nos tui faceres participes. Sic et descenderes. Sic enim nobis condescenderes, et nos tui faceres participes. Sic enim sui participationem dedit unicuique servorum suorum fidelium et pru- enim sui participationem dedit unicuique servorum suorum fidelium et pru- dentium secundum propriam virtutem. Matth. xxv, 15: Et uni dedit quinque dentium secundum propriam virtutem. Matth. xxv, 15: Et uni dedit quinque talenta, alii autem duo, alii vero unum : unicuique secundum propriam virtutem. talenta, alii autem duo, alii vero unum : unicuique secundum propriam virtutem. Sic declinavit ad nos misericors et miserator Dominus complens illud quod di- Sic declinavit ad nos misericors et miserator Dominus complens illud quod di- citur, ad Roman. Ix, 28: Verbum abbreviatum faciet Dominus super terram 3. citur, ad Roman. Ix, 28: Verbum abbreviatum faciet Dominus super terram 3. Quæ consummatio abbreviata nobis inundavit gratiam et justitiam, qua nos Quæ consummatio abbreviata nobis inundavit gratiam et justitiam, qua nos Justificavit, et gratificavit Christus Deus noster, et plus quam brevis factus est Justificavit, et gratificavit Christus Deus noster, et plus quam brevis factus est

1 Cf. ad Hebr. 1, 1. 1 Cf. ad Hebr. 1, 1.

2 Psal. LXXXIV, 9. 2 Psal. LXXXIV, 9.

3 Cf. Isa. x, 22 et 23. 3 Cf. Isa. x, 22 et 23.

PROLOGUS IN LIBRUM DE SACRIFICIO MISSÆ. PROLOGUS IN LIBRUM DE SACRIFICIO MISSÆ.

in sacramento, in quo totus in parvo percipitur ad justitiæ et gratiæ comple- in sacramento, in quo totus in parvo percipitur ad justitiæ et gratiæ comple- mentum. mentum.

Sic ergo in nos declinans coaptat et commensurat se Dominus immensus in Sic ergo in nos declinans coaptat et commensurat se Dominus immensus in seipso. seipso.

Quartum vero est affluentissima suæ bonitatis in nos influxio. Et hoc nota- Quartum vero est affluentissima suæ bonitatis in nos influxio. Et hoc nota- tur in hoc quod dicit: Quasi fluvium, quod a fluendo jugiter derivatur, et tur in hoc quod dicit: Quasi fluvium, quod a fluendo jugiter derivatur, et flumen dicitur: sicut enim dicit Psalmista, Psal. LXIV, 10: Flumen Dei repletum flumen dicitur: sicut enim dicit Psalmista, Psal. LXIV, 10: Flumen Dei repletum est aquis, scilicet gratiarum : et non est factus fons arens sine aqua, sicut sunt est aquis, scilicet gratiarum : et non est factus fons arens sine aqua, sicut sunt fluxus creaturarum, sed ipse omni fluxu gratiæ, ut dicit Chrysostomus, non de- fluxus creaturarum, sed ipse omni fluxu gratiæ, ut dicit Chrysostomus, non de- ficit, sed proficit, et continue in nos fluit, et ad Patris copiam refluit. Hic est ficit, sed proficit, et continue in nos fluit, et ad Patris copiam refluit. Hic est fluvius de quo dicitur, Psal. XLV, 5: Fluminis impetus lætificat civitatem Dei, fluvius de quo dicitur, Psal. XLV, 5: Fluminis impetus lætificat civitatem Dei, hoc est, sanctam Ecclesiam Catholicam. Psal. LXIV, 11: Rivos ejus inebria, mul- hoc est, sanctam Ecclesiam Catholicam. Psal. LXIV, 11: Rivos ejus inebria, mul- tiplica genimina ejus in stillicidiis ejus lætabitur germinans. Omnes enim tiplica genimina ejus in stillicidiis ejus lætabitur germinans. Omnes enim sancti rivi sunt hujus fluminis, qui omnes ab ipso inebriantur, in quorum stil- sancti rivi sunt hujus fluminis, qui omnes ab ipso inebriantur, in quorum stil- licidiis tota lætabitur germinans mater Ecclesia. Eccli. xxiv, 12: Dixi : Rigabo licidiis tota lætabitur germinans mater Ecclesia. Eccli. xxiv, 12: Dixi : Rigabo hortum meum plantationum, et inebriabo prati mei fructum et ecce factus est hortum meum plantationum, et inebriabo prati mei fructum et ecce factus est mihi trames abundans, et fluvius meus ad mare appropinquavit. Abundans mihi trames abundans, et fluvius meus ad mare appropinquavit. Abundans igitur et semper affluens, in hoc notatur copia suæ gratiosæ bonitatis. igitur et semper affluens, in hoc notatur copia suæ gratiosæ bonitatis.

Quintum tandem est omnis nostri desiderii in influxu illo quietatio. Et hoc Quintum tandem est omnis nostri desiderii in influxu illo quietatio. Et hoc notatur per hoc quod dicit: Pacis: pacificati enim erimus percepto illo bono notatur per hoc quod dicit: Pacis: pacificati enim erimus percepto illo bono perfecto, nihil amplius extra ipsum requirentes: et hæc tranquilla desiderii perfecto, nihil amplius extra ipsum requirentes: et hæc tranquilla desiderii pax nobis influxa notatur: quia sicut dicit Augustinus : « Pax cordis non pax nobis influxa notatur: quia sicut dicit Augustinus : « Pax cordis non nisi in summo bono reperitur. » Et hæc est pax de qua dicitur, ad Phi- nisi in summo bono reperitur. » Et hæc est pax de qua dicitur, ad Phi- lip. IV, 7 Et pax Dei quæ exsuperat omnem sensum : quia de illo bono lip. IV, 7 Et pax Dei quæ exsuperat omnem sensum : quia de illo bono dicit Apostolus, I ad Corinth. II, 9, quod oculus non vidit, nec auris audi- dicit Apostolus, I ad Corinth. II, 9, quod oculus non vidit, nec auris audi- vit, nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus iis qui diligunt illum. Et vit, nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus iis qui diligunt illum. Et quia tam altum et magnum est illud nostrum desiderium quietans bonum, quia tam altum et magnum est illud nostrum desiderium quietans bonum, ideo nulla est pax cordis, nisi cor ad ipsum deveniat et percipiat bonum illud. ideo nulla est pax cordis, nisi cor ad ipsum deveniat et percipiat bonum illud. Unde Augustinus in libro I Confessionum : « Fecisti nos, Domine, ad te, et in- Unde Augustinus in libro I Confessionum : « Fecisti nos, Domine, ad te, et in- quietum est cor nostrum, donec requiescat in te ¹. » Unde, Psal. LXXV, 3: In quietum est cor nostrum, donec requiescat in te ¹. » Unde, Psal. LXXV, 3: In pace factus est locus ejus. Isa. xxvi, 12: Domine, dabis pacem nobis, omnia enim pace factus est locus ejus. Isa. xxvi, 12: Domine, dabis pacem nobis, omnia enim opera nostra operatus es nobis. Et de hoc bono quod sic influitur nobis ad pacis opera nostra operatus es nobis. Et de hoc bono quod sic influitur nobis ad pacis illius tranquillitatem, dicit Augustinus in libro X Confessionum: « In omnibus illius tranquillitatem, dicit Augustinus in libro X Confessionum: « In omnibus quæ mente percurro, non invenio tutum et quietum locum animæ meæ, præter quæ mente percurro, non invenio tutum et quietum locum animæ meæ, præter te in quo colliguntur sparsa mea: quia quidquid bonorum in creaturis est te in quo colliguntur sparsa mea: quia quidquid bonorum in creaturis est sparsum, invenitur in æterno bono collectum. »> sparsum, invenitur in æterno bono collectum. »>

In his ergo quinque percipitur bonum divinum in gratia. In his ergo quinque percipitur bonum divinum in gratia.

4. 4.

5. 5.

1 S AUGUSTINUS, Lib. I Confessionum, cap. 1. 1 S AUGUSTINUS, Lib. I Confessionum, cap. 1.

6. 6.

7. 7.

4 4

D. ALB. MAG. ORD. PRED. D. ALB. MAG. ORD. PRED.

Horum autem primum excitat fidem, quæ sicut dicit Augustinus, certitudo Horum autem primum excitat fidem, quæ sicut dicit Augustinus, certitudo est invisibilium. Secundum accendit desiderium: quia semper desideratur id est invisibilium. Secundum accendit desiderium: quia semper desideratur id quod in bonitate est perfectum. Tertium sublevat ad spem: quia id speratur quod in bonitate est perfectum. Tertium sublevat ad spem: quia id speratur quod nobis est commensuratum et proportionatum : quia spes, ut dicit Augu- quod nobis est commensuratum et proportionatum : quia spes, ut dicit Augu- stinus, est certa exspectatio boni ex meritis et gratia proveniens. Quartum stinus, est certa exspectatio boni ex meritis et gratia proveniens. Quartum adampliat mentem, et totius intentionis expandit sinum. Quintum autem in- adampliat mentem, et totius intentionis expandit sinum. Quintum autem in- citat ad clamandum et invocandum. citat ad clamandum et invocandum.

De primo horum dicitur, ad Hebr. x1, 1: Est autem fides sperandarum sub- De primo horum dicitur, ad Hebr. x1, 1: Est autem fides sperandarum sub- stantia rerum: argumentum non apparentium. Argumentum enim ex certitudine stantia rerum: argumentum non apparentium. Argumentum enim ex certitudine arguit mentem, et convincit de fidei veritate et certitudine. arguit mentem, et convincit de fidei veritate et certitudine.

De secundo autem dicitur in Psalmo xxxVIII, 4: Concaluit cor meum intra De secundo autem dicitur in Psalmo xxxVIII, 4: Concaluit cor meum intra me, et in meditatione mea exardescet ignis. Et hoc facit fervens deside- me, et in meditatione mea exardescet ignis. Et hoc facit fervens deside- rium. rium.

De tertio dicitur, I Petri, 1, 3: Regeneravit nos in spem vivam. Ad Hebr. vi, De tertio dicitur, I Petri, 1, 3: Regeneravit nos in spem vivam. Ad Hebr. vi, 18 et 19 Confugimus ad tenendam propositam spem quam sicut anchoram ha- 18 et 19 Confugimus ad tenendam propositam spem quam sicut anchoram ha- bemus animæ tulam et firmam. Et hæc spes in exspectando ex tædio affligitur. bemus animæ tulam et firmam. Et hæc spes in exspectando ex tædio affligitur. Proverb. XIII, 12: Spes quæ differtur, affligit animam: lignum vitæ desiderium Proverb. XIII, 12: Spes quæ differtur, affligit animam: lignum vitæ desiderium veniens. veniens.

De quarto dicitur, II ad Corinth. vi, 11 et 12: Cor nostrum dilatatum est. Non De quarto dicitur, II ad Corinth. vi, 11 et 12: Cor nostrum dilatatum est. Non angustiamini in vobis. Psal. cxvIII, 32: Viam mandatorum tuorum cucurri, cum angustiamini in vobis. Psal. cxvIII, 32: Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. Isa. LX, 5: Tunc videbis, et afflues, et mirabitur, et dilatabitur dilatasti cor meum. Isa. LX, 5: Tunc videbis, et afflues, et mirabitur, et dilatabitur cor tuum. cor tuum.

De quinto dicitur, Jerem. xxx, 3: Clama ad me, et exaudiam te, et annun- De quinto dicitur, Jerem. xxx, 3: Clama ad me, et exaudiam te, et annun- tiabo tibi grandia et firma quæ nescis. Sic igitur et talibus stimulis incitata Ec- tiabo tibi grandia et firma quæ nescis. Sic igitur et talibus stimulis incitata Ec- clesia clamat magnis clamoribus, ut bonum illud in gratia percipiat. clesia clamat magnis clamoribus, ut bonum illud in gratia percipiat.

Amplius autem incitatur ex prægustatione dulcedinis et beatitudinis gloriæ Amplius autem incitatur ex prægustatione dulcedinis et beatitudinis gloriæ divinæ, quæ sequenti parte auctoritatis denotatur, cum dicit: Quasi torrentem divinæ, quæ sequenti parte auctoritatis denotatur, cum dicit: Quasi torrentem inundantem gloriam gentium, quam sugetis. In his enim verbis tria notantur, inundantem gloriam gentium, quam sugetis. In his enim verbis tria notantur, scilicet firmitas boni divini, et admirabilitas, et puritas: quia enim firmum et scilicet firmitas boni divini, et admirabilitas, et puritas: quia enim firmum et potens est in afficiendo, ideo irrumpit in affectum penetrando et afficiendo per potens est in afficiendo, ideo irrumpit in affectum penetrando et afficiendo per delectationem. Quia autem admirabile est in altitudine, ideo est illud quod delectationem. Quia autem admirabile est in altitudine, ideo est illud quod est gloria omnium gentium, et in quo gloriantur omnes gentes, et sine ipso est gloria omnium gentium, et in quo gloriantur omnes gentes, et sine ipso nihil est gloriosum. Quia vero purum est, ideo sugitur, ut nihil a masticato vel nihil est gloriosum. Quia vero purum est, ideo sugitur, ut nihil a masticato vel digesto quasi impurum abjiciatur. Quod enim dentibus dividitur et atteritur, digesto quasi impurum abjiciatur. Quod enim dentibus dividitur et atteritur, ut undique id quod purissimum est, ab eo sugatur: quod etiam in stomacho ut undique id quod purissimum est, ab eo sugatur: quod etiam in stomacho digeritur, et in hepate separatur, vel in venis eliquatur, ut ad puritatem omni- digeritur, et in hepate separatur, vel in venis eliquatur, ut ad puritatem omni- modam deducatur. Quod autem ultimo a membris sugitur, ita est purum, quod modam deducatur. Quod autem ultimo a membris sugitur, ita est purum, quod nihil abjicitur. Est igitur firmitate bonum divinum penetrans et afficiendo de- nihil abjicitur. Est igitur firmitate bonum divinum penetrans et afficiendo de- vincens affectum: admiratione et altitudine in se tenens intellectum : puritate vincens affectum: admiratione et altitudine in se tenens intellectum : puritate autem totum delectans hominem. autem totum delectans hominem.

De primo horum dicitur in Psalmo xxxv, 9: Inebriabuntur ab ubertate do- De primo horum dicitur in Psalmo xxxv, 9: Inebriabuntur ab ubertate do-

PROLOGUS IN LIBRUM DE SACRIFICIO MISSÆ. PROLOGUS IN LIBRUM DE SACRIFICIO MISSÆ.

5 5

mus tuæ, et torrente voluptatis tuæ potabis eos. Torrens enim fortissime irrumpit mus tuæ, et torrente voluptatis tuæ potabis eos. Torrens enim fortissime irrumpit et affluit. et affluit.

De admiratione et gloriositate dicit Psalmista, Psal. LXVII, 36 : Mirabilis De admiratione et gloriositate dicit Psalmista, Psal. LXVII, 36 : Mirabilis Deus in sanctis suis, etc. Deus in sanctis suis, etc.

Do puritate delectante dicitur, Isa. LXVI, 11: Ut sugatis et repleamini ab Do puritate delectante dicitur, Isa. LXVI, 11: Ut sugatis et repleamini ab ubere consolationis ejus, ut mulgeatis et deliciis affluatis ab omnimoda gloria ubere consolationis ejus, ut mulgeatis et deliciis affluatis ab omnimoda gloria ejus. Et ideo dicit Psalmista, Psal. xv, 11: Adimplebis me lætitia cum vultu tuo : ejus. Et ideo dicit Psalmista, Psal. xv, 11: Adimplebis me lætitia cum vultu tuo : delectationes in dextera tua usque in finem. Delectatio enim sicut dicit Philoso- delectationes in dextera tua usque in finem. Delectatio enim sicut dicit Philoso- phus in libro X Ethicorum, est operatio proprii et connaturalis habitus non impe- phus in libro X Ethicorum, est operatio proprii et connaturalis habitus non impe- dsta: quia delectatio est non sicut somnus, sed sicut vigilia : et quando potentia dsta: quia delectatio est non sicut somnus, sed sicut vigilia : et quando potentia vel virtus est in operatione secundum naturalem habitum, tota natura in hanc vel virtus est in operatione secundum naturalem habitum, tota natura in hanc operationem diffunditur : et quando est secundum proprium habitum, tunc na- operationem diffunditur : et quando est secundum proprium habitum, tunc na- tura illa singulariter in eam diffunditur, et nihil habet commune cum ea na- tura illa singulariter in eam diffunditur, et nihil habet commune cum ea na- turn communis in genere vel specie sua sive aliena: quando autem non impe- turn communis in genere vel specie sua sive aliena: quando autem non impe- dita est, tunc diffunditur non retracta ab aliquo, et tunc tota floret, et diffun- dita est, tunc diffunditur non retracta ab aliquo, et tunc tota floret, et diffun- ditur sicut oculus in videndo, et intellectus intelligendo et delectando in bono ditur sicut oculus in videndo, et intellectus intelligendo et delectando in bono divino. Hoc autem sentientes aliqui Patres et Prophetæ tam in gratia quam in divino. Hoc autem sentientes aliqui Patres et Prophetæ tam in gratia quam in gloria, hoc est, gloriæ prægustatione, totum cor elevantes in perceptionem gloria, hoc est, gloriæ prægustatione, totum cor elevantes in perceptionem boni divini fide vera, desiderio accenso, spe alta, corde dilatato, clamores boni divini fide vera, desiderio accenso, spe alta, corde dilatato, clamores magnos extulerunt ad vocandum in se illud bonum divinum, quod sic perfecte magnos extulerunt ad vocandum in se illud bonum divinum, quod sic perfecte percipitur in gratia, et sic dulciter et firmiter et mirabiliter prægustatur in percipitur in gratia, et sic dulciter et firmiter et mirabiliter prægustatur in gloria prægustatione, et clamabant omnes affici dulcedine boni illius. gloria prægustatione, et clamabant omnes affici dulcedine boni illius.

Talis autem perfecta perceptio boni et prægustatio gloriæ importatur in Talis autem perfecta perceptio boni et prægustatio gloriæ importatur in Misan et ideo propter preces multorum suscipimus pertractanda mysteria Misan et ideo propter preces multorum suscipimus pertractanda mysteria Mis, quæ secundum inducta in tres partes dividitur, scilicet in Introitum, in Mis, quæ secundum inducta in tres partes dividitur, scilicet in Introitum, in quo est istius boni per magnos clamores advocatio et invitatio in Instructio- quo est istius boni per magnos clamores advocatio et invitatio in Instructio- nem, in qua de hoc bono perfecta ponitur illuminatio: et in Oblationem, in nem, in qua de hoc bono perfecta ponitur illuminatio: et in Oblationem, in qua est istius boni adeptio et distributio et communicatio. qua est istius boni adeptio et distributio et communicatio.

: :

Introitus in voce clamoris desiderium significat Patrum ad istius boni invi- Introitus in voce clamoris desiderium significat Patrum ad istius boni invi- tationem et vocationem: quia ex his quæ dicta sunt in participatione gloriæ et tationem et vocationem: quia ex his quæ dicta sunt in participatione gloriæ et gratia ad clamandum sunt incitati. gratia ad clamandum sunt incitati.

Instructio autem ad perfectam hujus boni pertinet revelationem. Instructio autem ad perfectam hujus boni pertinet revelationem.

Oblatio autem pertinet ad perceptionem quantum de eo possibile est percipi. Oblatio autem pertinet ad perceptionem quantum de eo possibile est percipi. Sicut enim bonum illud exspectabatur et invocabatur ad adventum in mun- Sicut enim bonum illud exspectabatur et invocabatur ad adventum in mun- dum, et veniens mundum illuminavit, et illuminatio ad sui cognitionem mundo dum, et veniens mundum illuminavit, et illuminatio ad sui cognitionem mundo seipsum participandum præbuit, ita adventus ejus exspectatur in sacramento, seipsum participandum præbuit, ita adventus ejus exspectatur in sacramento, et do adventu ipsius populi fit illuminatio, et post illuminationem perfectio et do adventu ipsius populi fit illuminatio, et post illuminationem perfectio gratia ipsius est sua in sacramento oblatio et communicatio, et in hoc est gratia ipsius est sua in sacramento oblatio et communicatio, et in hoc est perfectum Missæ mysterium. perfectum Missæ mysterium.

Recta ergo fide accensi desiderio adventus ipsius, spe alta et protensa ad ip- Recta ergo fide accensi desiderio adventus ipsius, spe alta et protensa ad ip- sum, corde dilatato, clamore valido clamamus primo in Missa in desiderio Pa- sum, corde dilatato, clamore valido clamamus primo in Missa in desiderio Pa-

8. 8.

6 6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

trum. Secundo repræsentamus illuminationem populorum. Et tertio, oblatio- trum. Secundo repræsentamus illuminationem populorum. Et tertio, oblatio- nem et communicationem omnium suarum gratiarum. nem et communicationem omnium suarum gratiarum.

Et hæc sunt quæ in Missa Ecclesia repræsentat: Deus igitur quem vocamus Et hæc sunt quæ in Missa Ecclesia repræsentat: Deus igitur quem vocamus ut veniat, cujus illuminationibus perfruimur, ut sciamus quid secundum veri- ut veniat, cujus illuminationibus perfruimur, ut sciamus quid secundum veri- tatem quilibet in ipso inveniat, et in cujus oblatione percepimus quantum in tatem quilibet in ipso inveniat, et in cujus oblatione percepimus quantum in ipso fidelis populus habeat, sic excitat ad clamandum corde et ore, quod in ipso fidelis populus habeat, sic excitat ad clamandum corde et ore, quod in ipso mens nostra experiatur omne quod desiderat, ipso præstante Domino nostro ipso mens nostra experiatur omne quod desiderat, ipso præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in sæcula sæculo- Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in sæcula sæculo- rum. Amen. rum. Amen.

TRACTATUS I. TRACTATUS I.

DE PRIMA PARTE MISSE. DE PRIMA PARTE MISSE.

CAPUT I. CAPUT I.

De boni divini per magnos clamores advocatione. Et primo, de De boni divini per magnos clamores advocatione. Et primo, de Introitu. Introitu.

1. 1.

l'atren l'atren Christi Christi

picantes. picantes.

Isaiæ, xxvi, 9: Anima mea desidera- Isaiæ, xxvi, 9: Anima mea desidera- vit te in nocte, sed et spiritu meo in præ- vit te in nocte, sed et spiritu meo in præ- cordiis meis de mane vigilabo ad te. cordiis meis de mane vigilabo ad te. Hæc verba dicit Isaias in desiderio Pa- Hæc verba dicit Isaias in desiderio Pa- trum suspirantium in carne Christi præ- trum suspirantium in carne Christi præ- sentiam. Omne tempus quod fuit a tene- sentiam. Omne tempus quod fuit a tene- bris primi peccati parentum usque ad bris primi peccati parentum usque ad lucem qua est in tenebris exortum lumen lucem qua est in tenebris exortum lumen rectis corde in ortu Salvatoris, quando, rectis corde in ortu Salvatoris, quando, sicut dicitur, Malach. iv, 2: Orietur vo- sicut dicitur, Malach. iv, 2: Orietur vo- bis timentibus nomen meum Sol justitiæ, bis timentibus nomen meum Sol justitiæ, et sanitas in pennis ejus vocatur tam et sanitas in pennis ejus vocatur tam densarum tenebrarum, quod lumen ve- densarum tenebrarum, quod lumen ve- ritatis Evangelicæ non luxit nisi in um- ritatis Evangelicæ non luxit nisi in um- bris figurarum legis, et lumen gratiæ et bris figurarum legis, et lumen gratiæ et bonitatis in virtute caliginis peccati fuit bonitatis in virtute caliginis peccati fuit obnubilatum, ita ut omnes sederent in obnubilatum, ita ut omnes sederent in tenebris et in umbra primæ mortis, sic- tenebris et in umbra primæ mortis, sic- ut dicitur, Sap. XVII, 17: Una catena te- ut dicitur, Sap. XVII, 17: Una catena te- nebrarum omnes erant colligati, vinculis nebrarum omnes erant colligati, vinculis longæ noctis compediti nullam penitus longæ noctis compediti nullam penitus habebant consolationem, nisi in spe fu- habebant consolationem, nisi in spe fu- turi et orituri solis, qui, sicut dicitur, turi et orituri solis, qui, sicut dicitur, Joan. 1, 9 Erat lux vera, quæ illumi- Joan. 1, 9 Erat lux vera, quæ illumi- nat omnem hominem venientem in hunc nat omnem hominem venientem in hunc

mundum. Et ideo longæ noctis tetras mundum. Et ideo longæ noctis tetras umbras sustinentes omnes desiderio lucis, umbras sustinentes omnes desiderio lucis, cum quadam a Prophetis quærebant im- cum quadam a Prophetis quærebant im- patientia, dicentes illud Isaiæ, xxi, 11 et patientia, dicentes illud Isaiæ, xxi, 11 et 12 Custos, quid de nocte? Custos, quid 12 Custos, quid de nocte? Custos, quid de nocte? Dixit custos: Venit mane, et de nocte? Dixit custos: Venit mane, et nox si quæritis, quærite: convertimini nox si quæritis, quærite: convertimini et venite. Prophetam enim quemlibet et venite. Prophetam enim quemlibet custodem appellabant Domini, et ob hoc custodem appellabant Domini, et ob hoc quærebant tædio affecti quantum de quærebant tædio affecti quantum de nocte transierit, et quantum usque ad nocte transierit, et quantum usque ad ortum veræ lucis restaret de eadem. ortum veræ lucis restaret de eadem. Respondit custos verba simul consolatio- Respondit custos verba simul consolatio- nis et desolationis. Consolationis qui- nis et desolationis. Consolationis qui- dem quia venit mane, hoc est, in ve- dem quia venit mane, hoc est, in ve- niendo est mane surgentis auroræ in niendo est mane surgentis auroræ in novæ lucis exortu. Verba autem deso- novæ lucis exortu. Verba autem deso- lationis in hoc quod addit custos: Et lationis in hoc quod addit custos: Et nox est adhuc longius protelanda : et nox est adhuc longius protelanda : et ideo si lucem quæritis, vere quærite eam ideo si lucem quæritis, vere quærite eam corde et ore et opere: quia tunc citius corde et ore et opere: quia tunc citius orietur et hoc ut facere congruenter orietur et hoc ut facere congruenter possitis, convertimini ad ortum, et venite possitis, convertimini ad ortum, et venite per devotionem ad lucem, abjectis ope- per devotionem ad lucem, abjectis ope- ribus tenebrarum, sicut dicitur, ad Ro- ribus tenebrarum, sicut dicitur, ad Ro-

2. 2.

8 8

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

man. XII, 12 et 13: Abjiciamus opera man. XII, 12 et 13: Abjiciamus opera tenebrarum, et induamur arma lucis. tenebrarum, et induamur arma lucis. Sicut in die honeste ambulemus. Sicut in die honeste ambulemus.

: :

In hac ergo nocte in desiderio dixit In hac ergo nocte in desiderio dixit Isaias Anima mea desideravit te in Isaias Anima mea desideravit te in nocte. Nec mirum: quia noctis illius te- nocte. Nec mirum: quia noctis illius te- nebras, nec lux quæ interdum in verbis nebras, nec lux quæ interdum in verbis et exemplis santorum emicuit, nec fri- et exemplis santorum emicuit, nec fri- gus ejus aliqua charitate sanctorum con- gus ejus aliqua charitate sanctorum con- solari potuit. Unde, Sapient. XVII, 5 dici- solari potuit. Unde, Sapient. XVII, 5 dici- tur: Ignis quidem nulla vis poterat illis tur: Ignis quidem nulla vis poterat illis lumen præbere, nec siderum limpidæ lumen præbere, nec siderum limpidæ flammæ poterant illuminare noctam il- flammæ poterant illuminare noctam il- lam horrendam: quia etiam illa scin- lam horrendam: quia etiam illa scin- tilla sanctorum post mortem in tenebris tilla sanctorum post mortem in tenebris limbi infernalis absorpta fuit. Et ideo limbi infernalis absorpta fuit. Et ideo suspirans anima Isaiæ et sanctorum, suspirans anima Isaiæ et sanctorum, Christum lucem veram, qui tenebras fu- Christum lucem veram, qui tenebras fu- garet, desideravit. Et hoc est quod dicit : garet, desideravit. Et hoc est quod dicit : Anima mea desideravit te in nocte, sed Anima mea desideravit te in nocte, sed et spiritu meo, qui est spiritus creatus, et spiritu meo, qui est spiritus creatus, quem alloquitur in revelatione spiritus quem alloquitur in revelatione spiritus increatus, et hic est spiritus qui est ani- increatus, et hic est spiritus qui est ani- mæ pars purior et simplicior et supe- mæ pars purior et simplicior et supe- rior, in qua imago Dei dicitur descripta, rior, in qua imago Dei dicitur descripta, digito Dei depicta in præcordiis pectoris digito Dei depicta in præcordiis pectoris mei, de mane juventutis meæ, quando lux mei, de mane juventutis meæ, quando lux intelligentiæ primæ oritur, quando vigi- intelligentiæ primæ oritur, quando vigi- labo ad te desiderans et clamans ad te, labo ad te desiderans et clamans ad te, ut venias et nobis salutare tuum osten- ut venias et nobis salutare tuum osten- das. Psal. Lxii, 1 et 2 : Deus, Deus meus, das. Psal. Lxii, 1 et 2 : Deus, Deus meus, ad te luce vigilo. Sitivit in te anima mea. ad te luce vigilo. Sitivit in te anima mea. Sic enim dicitur, Eccli. xxxix, 6 Justus Sic enim dicitur, Eccli. xxxix, 6 Justus cor suum tradet ad vigilandum diluculo cor suum tradet ad vigilandum diluculo ad Dominum qui fecit illum, et in con- ad Dominum qui fecit illum, et in con- spectu Altissimi deprecabitur. spectu Altissimi deprecabitur.

Horum igitur Patrum clamorem affe- Horum igitur Patrum clamorem affe- etantium Christi adventum Ecclesia Spi- etantium Christi adventum Ecclesia Spi- Suspiria Suspiria Patrum in ritu sancto afflata, repræsentat in eo Patrum in ritu sancto afflata, repræsentat in eo

introitu introitu

Missæ re- cantu, qui dicitur Missæ introitus, quan- Missæ re- cantu, qui dicitur Missæ introitus, quan- præsentan- do subito affectu interiori victa, vocem præsentan- do subito affectu interiori victa, vocem

tur. tur.

extollit a clamore inchoans Missam, in extollit a clamore inchoans Missam, in qua celebratur Christi adventus in sacra- qua celebratur Christi adventus in sacra- nento. Dicitur autem introitus, non tam nento. Dicitur autem introitus, non tam ab introitu cel brationis Missæ, quæ in ab introitu cel brationis Missæ, quæ in hoc cantu inchoatur, quam ab introitu hoc cantu inchoatur, quam ab introitu salutis et gratiæ, cujus initium in cla- salutis et gratiæ, cujus initium in cla- more sanctorum commemoratur et re- more sanctorum commemoratur et re-

: :

præsentatur. Unde, ad Hebr. x, 19 et seq., præsentatur. Unde, ad Hebr. x, 19 et seq., dicitur Habentes itaque, fratres, fidu- dicitur Habentes itaque, fratres, fidu- ciam in introitu sanctorum in sanguine ciam in introitu sanctorum in sanguine Christi,quam initiavil nobis vitam novam Christi,quam initiavil nobis vitam novam et viventem per velamen, id est, carnem et viventem per velamen, id est, carnem suam, et sacerdotem magnum super do- suam, et sacerdotem magnum super do- mum Dei accedamus cum vero corde in mum Dei accedamus cum vero corde in plenitudine fidei, aspersi corda a con- plenitudine fidei, aspersi corda a con- scientia mala, et abluti corpus aqua mun- scientia mala, et abluti corpus aqua mun- da. Dicitur etiam hic introitus ab anti- da. Dicitur etiam hic introitus ab anti- quis antiphona, quod est verbum Græ- quis antiphona, quod est verbum Græ- cum, et est idem quod reciprocus sonus, cum, et est idem quod reciprocus sonus, et componitur ab & Græco quod est cir- et componitur ab & Græco quod est cir- ca, et pov quod est vox sive sonus: ca, et pov quod est vox sive sonus: quia est sonus circuiens geminatus ad quia est sonus circuiens geminatus ad versus Psalmi, et Gloria Patri, quod versus Psalmi, et Gloria Patri, quod post illum cantatur. Et fuit in antiquis post illum cantatur. Et fuit in antiquis Ecclesiis aliquando consuetum, quod Ecclesiis aliquando consuetum, quod totus Psalmus per singulos versus canta- totus Psalmus per singulos versus canta- batur, et ad quemlibet versum ille sonus batur, et ad quemlibet versum ille sonus geminabatur, quod modo propter pro- geminabatur, quod modo propter pro- lixitatem est dimissum, sed semel reci- lixitatem est dimissum, sed semel reci- procatur adhuc, ut ingeminatio et reci- procatur adhuc, ut ingeminatio et reci- procatio sæpius repetiti clamoris Patrum procatio sæpius repetiti clamoris Patrum et commemoretur et repræsentetur ab et commemoretur et repræsentetur ab Ecclesia, sicut dicitur, Isa. LXII, 6 et 7: Ecclesia, sicut dicitur, Isa. LXII, 6 et 7: Qui reminiscimini Domini, ne taceatis, Qui reminiscimini Domini, ne taceatis, et ne detis ei silentium. Et quia ardor et ne detis ei silentium. Et quia ardor suspirantium compulit ad clamorem po- suspirantium compulit ad clamorem po- tius quam ad orationem, ideo Missa non tius quam ad orationem, ideo Missa non incipit a precibus sicut aliæ horæ cano- incipit a precibus sicut aliæ horæ cano- nicæ, ut dicatur Domine, labia mea nicæ, ut dicatur Domine, labia mea aperies, vel, Deus in adjutorium, vel, aperies, vel, Deus in adjutorium, vel, Converte nos, Deus, salutaris noster: Converte nos, Deus, salutaris noster: sed subito totus chorus prorumpit in sed subito totus chorus prorumpit in clamorem ad desiderium adventus Do- clamorem ad desiderium adventus Do- mini. mini.

3. 3.

Sex præci Sex præci

cur Patre cur Patre

siderio siderio

Excitantia autem et incitantia Patres Excitantia autem et incitantia Patres ad sic clamandum, sex fuerunt præcipuæ. ad sic clamandum, sex fuerunt præcipuæ. Primum quidem est miseria conditionis. puæ causa Primum quidem est miseria conditionis. puæ causa Secundum autem instantia hostis. Ter- clamave- Secundum autem instantia hostis. Ter- clamave- tium, certitudo promissionis. Quartum, runt in de tium, certitudo promissionis. Quartum, runt in de tædium longæ exspectationis. Quintum, adventus tædium longæ exspectationis. Quintum, adventus imperfectio interdum consolantis. Sex- imperfectio interdum consolantis. Sex- tum autem ardor suspirii ad præsentiam tum autem ardor suspirii ad præsentiam liberatoris. Primum horum pungit, se- liberatoris. Primum horum pungit, se- cundum stimulat, tertium trahit, quar- cundum stimulat, tertium trahit, quar- tum angit quintum ab his quæ conso- tum angit quintum ab his quæ conso-

Domini. Domini.

Prima Prima EQU⭑A. EQU⭑A.

Becunda Becunda

Au Au

lari videntur, avertit lari videntur, avertit

DE SACRIFICIO MISSÆ, I, 1. DE SACRIFICIO MISSÆ, I, 1.

mandum fortiter ignit et accendit. mandum fortiter ignit et accendit.

9 9

sextum ad cla- flamma de ore ejus egreditur. In collo sextum ad cla- flamma de ore ejus egreditur. In collo ejus morabitur fortitudo, et faciem ejus ejus morabitur fortitudo, et faciem ejus præcedet egestas. Membra carnium ejus præcedet egestas. Membra carnium ejus cohærentia sibi. cohærentia sibi.

De primo dicitur in Psalmo LXXXVII, De primo dicitur in Psalmo LXXXVII, 16: Pauper sum ego, et in laboribus a 16: Pauper sum ego, et in laboribus a juventute mea exaltatus autem, humi- juventute mea exaltatus autem, humi- liatus sum et conturbatus. Pauper qui- liatus sum et conturbatus. Pauper qui- dem quia sibi homo ex suis non sufficit. dem quia sibi homo ex suis non sufficit. In laboribus autem hujus vitæ non pro- In laboribus autem hujus vitæ non pro- ficit, sed deficit. Exaltatus autem phan- ficit, sed deficit. Exaltatus autem phan- tastica mundi exaltatione, statim cadens tastica mundi exaltatione, statim cadens humiliatus, ut vile lutum colliditur, et a humiliatus, ut vile lutum colliditur, et a miseriis præsentibus conturbatur. Psal. miseriis præsentibus conturbatur. Psal. XXXVII, 11 Cor meum conturbatum est, XXXVII, 11 Cor meum conturbatum est, et inde dolor dereliquit me virtus mea, et inde dolor dereliquit me virtus mea, et inde deficiendi timor: et lumen oculo- et inde deficiendi timor: et lumen oculo- rum meorum, et ipsum non est mecum, rum meorum, et ipsum non est mecum, et inde cæcitatis error. Job, xiv, 1 et 2: et inde cæcitatis error. Job, xiv, 1 et 2: Ilomo natus de muliere, et inde plenus Ilomo natus de muliere, et inde plenus verecundia brevi vivens tempore, et inde verecundia brevi vivens tempore, et inde vitæ deficientia: repletur multis miseriis, vitæ deficientia: repletur multis miseriis, et inde infelicitas et angustia: qui quasi et inde infelicitas et angustia: qui quasi flos egreditur, et inde efficitur vana om- flos egreditur, et inde efficitur vana om- nis gloria ejus et conteritur, et inde nis gloria ejus et conteritur, et inde luctuosa et omnis defectus ærumna: et luctuosa et omnis defectus ærumna: et numquam in eodem statu permanet, et numquam in eodem statu permanet, et inde miserrima inconstantia. Quis hoc inde miserrima inconstantia. Quis hoc attendat, et non clamet, et dicat? Educ attendat, et non clamet, et dicat? Educ de custodia animam meam, ad confiten- de custodia animam meam, ad confiten- dum nomini tuo ', Domine, suspirans dum nomini tuo ', Domine, suspirans continue ad præsentiam liberatoris no- continue ad præsentiam liberatoris no- stræ naturæ. Et consideratio hujus movet stræ naturæ. Et consideratio hujus movet Patres ad clamandum, et nos hujus cla- Patres ad clamandum, et nos hujus cla- moris memores puncti cogimur clamare moris memores puncti cogimur clamare ad Redemptorem: sicut enim dicit Apo- ad Redemptorem: sicut enim dicit Apo- stolus, ad Philip. I, 20 et 21: Salvato- stolus, ad Philip. I, 20 et 21: Salvato- rem exspectamus Dominum nostrum Je- rem exspectamus Dominum nostrum Je- sum Christum, qui reformabit corpus sum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostræ configuratum corpori humilitatis nostræ configuratum corpori

claritatis suæ. Et tunc finem habebit om- claritatis suæ. Et tunc finem habebit om- nis humanæ conditionis miseria. nis humanæ conditionis miseria.

De secundo, scilicet de instantia ho- De secundo, scilicet de instantia ho- stis dicitur, Job, XLI, 10 et seq.: Do ore stis dicitur, Job, XLI, 10 et seq.: Do ore ejus lapades procedunt, sicut tædæ ignis ejus lapades procedunt, sicut tædæ ignis accensæ. De naribus ejus procedit fu- accensæ. De naribus ejus procedit fu- mus, sicut ollæ succensæ atque ferventis. mus, sicut ollæ succensæ atque ferventis. alitus ejus prunas ardere facit, et alitus ejus prunas ardere facit, et

1 Psal. CXLI, 8. 1 Psal. CXLI, 8.

Os quidem hostis verba sunt tentatoris Os quidem hostis verba sunt tentatoris impugnantis, et hæc quia de cupiditate impugnantis, et hæc quia de cupiditate sunt mundi et concupiscentia, succedunt sunt mundi et concupiscentia, succedunt sicut lampades: quia delectabilia ro- sicut lampades: quia delectabilia ro- mittit, et caro corrupta candet sicut æda mittit, et caro corrupta candet sicut æda

succensa. succensa.

Nares autem astutiam persuasioris si- Nares autem astutiam persuasioris si- gnificant, quæ persuasio fomitem carnis gnificant, quæ persuasio fomitem carnis tetrum fumum facit emittere, sicut fumat tetrum fumum facit emittere, sicut fumat olla succensa et fervens, quæ olla corpus olla succensa et fervens, quæ olla corpus significat igne fomitis succensum. significat igne fomitis succensum.

Halitus autem ejus sive sufflatio si- Halitus autem ejus sive sufflatio si- gnificat incendium quod immiscens se gnificat incendium quod immiscens se sanguini excitat. Ille enim halitus calo- sanguini excitat. Ille enim halitus calo- res nocivos jam aliquando sopitos reca- res nocivos jam aliquando sopitos reca- lescere facit ad illicita. Dicit enim Beda, lescere facit ad illicita. Dicit enim Beda, quod incensores sunt dæmones málarum quod incensores sunt dæmones málarum cogitationum, et concupiscentiarum, non cogitationum, et concupiscentiarum, non immissores. De ore autem adspirationis immissores. De ore autem adspirationis ejus dum in quo tentat corda, occulte ejus dum in quo tentat corda, occulte suggerit, egreditur flamma libidinis, et suggerit, egreditur flamma libidinis, et in collo cervicoso superbiæ suæ, quæ fa- in collo cervicoso superbiæ suæ, quæ fa- cit quod nihil sibi in malis nostris sufficit, cit quod nihil sibi in malis nostris sufficit, moratur, quæ numquam transit formido moratur, quæ numquam transit formido malis: quia hoc est valde formidandum malis: quia hoc est valde formidandum de ejus fortitudine: quia non sufficit per- de ejus fortitudine: quia non sufficit per- suasio nisi ducat ad delectationem, et suasio nisi ducat ad delectationem, et delectationem producat in moram, et delectationem producat in moram, et morosam delectationem protrahat ad morosam delectationem protrahat ad consensum, et consensum ad volunta- consensum, et consensum ad volunta- tem, et voluntatem ad impetum, et im- tem, et voluntatem ad impetum, et im- petum ad opus, et opus ad consuetudi- petum ad opus, et opus ad consuetudi- nem, et consuetudinem ad contemptum nem, et consuetudinem ad contemptum et gloriam in peccato, et contemptum ad et gloriam in peccato, et contemptum ad desperationem, et sic nudam ac ream desperationem, et sic nudam ac ream animam in æternam præcipitet inferni animam in æternam præcipitet inferni

pœnam. pœnam.

Facies autem est notitia dæmonis in Facies autem est notitia dæmonis in malis, quam semper omnis boni præce- malis, quam semper omnis boni præce- dit egestas: etenim gratuita tollit, et na- dit egestas: etenim gratuita tollit, et na- turalia corrumpit, et ab æternis avertit, turalia corrumpit, et ab æternis avertit, et temporalia ad inutilitatem convertit. et temporalia ad inutilitatem convertit.

Membra autem hostis omnes iniqui Membra autem hostis omnes iniqui

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sunt, qui licet divisi sunt voluntate et sunt, qui licet divisi sunt voluntate et opere, tamen intentione nocendi fortiter opere, tamen intentione nocendi fortiter cohærent, dum omnium una est senten- cohærent, dum omnium una est senten- tia Dei honorem exstinguere et sanctum tia Dei honorem exstinguere et sanctum semen de terra tollere. Psal. LXXXII, 6: semen de terra tollere. Psal. LXXXII, 6: Cogitaverunt unanimiter, simul adver- Cogitaverunt unanimiter, simul adver- sun te testamentum disposuerunt: taber- sun te testamentum disposuerunt: taber- nacila Idumæorum, scilicet in concupi- nacila Idumæorum, scilicet in concupi- scenia carnis, et Ismaelitæ, scilicet in scenia carnis, et Ismaelitæ, scilicet in tyramide oppressionis. Idumæus quippe tyramide oppressionis. Idumæus quippe sanguineus, carnis luxuriam: Ismael au- sanguineus, carnis luxuriam: Ismael au- tem ferus, feritatem signat oppressorum. tem ferus, feritatem signat oppressorum. Habacuc clamavit Propheta dicens, 1, 13 Habacuc clamavit Propheta dicens, 1, 13 et seq. Quare respicis super iniqua et seq. Quare respicis super iniqua agentes, et taces devorante impio ju- agentes, et taces devorante impio ju- stiorem se? Et facies homines quasi pi- stiorem se? Et facies homines quasi pi- sces maris, et quasi reptile non habens sces maris, et quasi reptile non habens principem. Totum in hamo suo subleva- principem. Totum in hamo suo subleva- vit, traxit illud in sagena sua, et con- vit, traxit illud in sagena sua, et con- gregavit in rete suum. Super hoc læta- gregavit in rete suum. Super hoc læta- bitur et exsultabit. Ita instans est hostis, bitur et exsultabit. Ita instans est hostis, sicut dicit Gregorius, quod insidiando sicut dicit Gregorius, quod insidiando circumvolat, quod promittendo decipit, circumvolat, quod promittendo decipit, quod suadendo blanditur, quod minando quod suadendo blanditur, quod minando terret, quod opprimendo rapit, quod om- terret, quod opprimendo rapit, quod om- nibus sanctis fuerunt lacrymæ suæ panes nibus sanctis fuerunt lacrymæ suæ panes die ac nocte, dum ab insultante hoste die ac nocte, dum ab insultante hoste dicitur eis quotidie: Ubi est Deus tuus ¹? dicitur eis quotidie: Ubi est Deus tuus ¹? Ita quod quasi desperantes dixerunt il- Ita quod quasi desperantes dixerunt il- lud Isaiæ, XLIX, 24: Numquid tolletur a lud Isaiæ, XLIX, 24: Numquid tolletur a forti præda, aut quod captum fuerit a forti præda, aut quod captum fuerit a robusto, salvum esse poterit ? Et ideo robusto, salvum esse poterit ? Et ideo omnes una voce clamabant ad fortiorem, omnes una voce clamabant ad fortiorem, ut veniret et alligaret fortem, et diriperet ut veniret et alligaret fortem, et diriperet in partem Dei vasa quæ ipse ante rapue- in partem Dei vasa quæ ipse ante rapue- rat et hunc clamorem Patrum comme- rat et hunc clamorem Patrum comme- moramus in Introitu, scilicet vocando moramus in Introitu, scilicet vocando fortiorem qui nos a potestate tyranni re- fortiorem qui nos a potestate tyranni re- dimat et liberet, dicendo illud Isaiæ, xxvi, dimat et liberet, dicendo illud Isaiæ, xxvi, 13: Domine Deus noster, possederunt 13: Domine Deus noster, possederunt nos domini absque te tantum in te re- nos domini absque te tantum in te re- cordemur nominis tui. Dominos au- cordemur nominis tui. Dominos au- tem vocat crudeles tyrannos dæmones, tem vocat crudeles tyrannos dæmones, qui nos injuste culpis nostris exigen- qui nos injuste culpis nostris exigen- tibus oppresserunt, et ideo isti Do- tibus oppresserunt, et ideo isti Do- mini in duro suo dominio absque Do- mini in duro suo dominio absque Do- mino, in cujus dominio benignis- mino, in cujus dominio benignis-

Psal. XLI, 4 et 11. Psal. XLI, 4 et 11.

simo de jure sumus, esse dicuntur. simo de jure sumus, esse dicuntur.

5. 5.

De tertio scilicet de certitudine pro- De tertio scilicet de certitudine pro- missionis qua promisit venire, dicitur, Tertia missionis qua promisit venire, dicitur, Tertia Deuter. XXXII, 4: Deus fidelis, et absque causa. Deuter. XXXII, 4: Deus fidelis, et absque causa. ulla iniquitate, justus et rectus. Proverb. ulla iniquitate, justus et rectus. Proverb. VIII, 8 Justi sunt omnes sermones mei, VIII, 8 Justi sunt omnes sermones mei, non est in eis pravum quid neque perver- non est in eis pravum quid neque perver- sum. Numer. XXIII, 19: Non est Deus sum. Numer. XXIII, 19: Non est Deus quasi homo ut mentiatur, neque ut filius quasi homo ut mentiatur, neque ut filius hominis ut mutetur. Tamen tot erant hominis ut mutetur. Tamen tot erant peccata hominum, quod multi dixerunt, peccata hominum, quod multi dixerunt, quod propter peccata differret promissa. quod propter peccata differret promissa. Quidam etiam fidem non habentes, dixe- Quidam etiam fidem non habentes, dixe- runt quod non esset nisi temporalibus runt quod non esset nisi temporalibus intendendum quia adventus Redempto- intendendum quia adventus Redempto- ris nullus esset exspectandus: quia Pro- ris nullus esset exspectandus: quia Pro- phetæ essent locuti spiritu suo, quando phetæ essent locuti spiritu suo, quando adventum Domini promiserunt, et quod adventum Domini promiserunt, et quod non essent locuti Spiritu sancto, sicut et non essent locuti Spiritu sancto, sicut et multi dicunt quod non erit secundus multi dicunt quod non erit secundus adventus, de quibus dicitur, II Petri, 111, adventus, de quibus dicitur, II Petri, 111, 3 et 4: Venient in novissimis diebus in 3 et 4: Venient in novissimis diebus in deceptione illusores, juxta proprias con- deceptione illusores, juxta proprias con- cupiscentias ambulantes, dicentes: Ubi cupiscentias ambulantes, dicentes: Ubi est promissio, aut adventus ejus? Ex est promissio, aut adventus ejus? Ex quo enim patres dormierunt, omnia sic quo enim patres dormierunt, omnia sic perseverant ab initio creaturæ. Contra perseverant ab initio creaturæ. Contra quos et propter quos uno ore Patres cla- quos et propter quos uno ore Patres cla- maverunt ad Dominum, dicentes in de- maverunt ad Dominum, dicentes in de- siderio spiritus illud Ecclesiastici, xxxvi, siderio spiritus illud Ecclesiastici, xxxvi, 18 Da mercedem sustinentibus te, ut 18 Da mercedem sustinentibus te, ut Prophetæ tui fideles inveniantur, hoc Prophetæ tui fideles inveniantur, hoc est, veraces, qui in spiritu tuo tuum pro- est, veraces, qui in spiritu tuo tuum pro- miserunt adventum. Et illud Psalmi L, miserunt adventum. Et illud Psalmi L, 6: Justificeris in sermonibus tuis, et vin- 6: Justificeris in sermonibus tuis, et vin- cas cum judicaris, hoc est, verax, Domi- cas cum judicaris, hoc est, verax, Domi- ne, in promissis ostendaris: quia tunc ne, in promissis ostendaris: quia tunc sermones tui justi apparebunt, et judi- sermones tui justi apparebunt, et judi- cium humanum quod judicat propter cium humanum quod judicat propter peccata promissa non impleturum, vin- peccata promissa non impleturum, vin- cas, cum te humanum judicium judicat cas, cum te humanum judicium judicat dilaturum: implendo enim quod promi- dilaturum: implendo enim quod promi- sisti, vincis judicium eorum. Jacobi, II, sisti, vincis judicium eorum. Jacobi, II, 13: Superexaltat autem misericordia 13: Superexaltat autem misericordia judicium. judicium.

Hac igitur de causa fortiter clama- Hac igitur de causa fortiter clama-

DE SACRIFICIO MISSÆ, I, 1. DE SACRIFICIO MISSÆ, I, 1.

bant Patres, ut promissa sua compleret. bant Patres, ut promissa sua compleret.

Quarta causa fuit tædium longissimæ Quarta causa fuit tædium longissimæ exspectationis. Unde, Psal. cxix, 5 et 6: exspectationis. Unde, Psal. cxix, 5 et 6: Heu mihi, quia incolatus meus prolon- Heu mihi, quia incolatus meus prolon- gatus est! Habitavi cum habitantibus gatus est! Habitavi cum habitantibus Cedar multum incola fuit anima mea. Cedar multum incola fuit anima mea. Cedar tenebræ interpretatur: quia tene- Cedar tenebræ interpretatur: quia tene- brosos in tenebris diu exspectare valde brosos in tenebris diu exspectare valde tædiosum est. Psal. x1, 1 et seq.: Us- tædiosum est. Psal. x1, 1 et seq.: Us- quequo, Domine, oblivisceris me in fi- quequo, Domine, oblivisceris me in fi- nem? Usquequo avertis faciem tuam a nem? Usquequo avertis faciem tuam a me? Quamdiu ponam consilia in anima me? Quamdiu ponam consilia in anima mea, et dolorem in corde meo per diem? mea, et dolorem in corde meo per diem? Usquequo exaltabitur inimicus meus su- Usquequo exaltabitur inimicus meus su- per me? Respice et exaudi me, Domine, per me? Respice et exaudi me, Domine, Deus meus, illumina oculos meos lumi- Deus meus, illumina oculos meos lumi- ne præsentiæ tuæ, ne umquam obdor- ne præsentiæ tuæ, ne umquam obdor- miam in morte. Hæc igitur longa exspe- miam in morte. Hæc igitur longa exspe- ctatio fecit clamoribus interpellare Do- ctatio fecit clamoribus interpellare Do- minum ut acceleraret: et si quando minum ut acceleraret: et si quando Propheta missus est ad consolandum, Propheta missus est ad consolandum, tædia affecti dicebant alii illud Ezechielis, tædia affecti dicebant alii illud Ezechielis, XII, 22: In longum differuntur dies, et XII, 22: In longum differuntur dies, et peribit omnis visio. Alii autem irridentes, peribit omnis visio. Alii autem irridentes, illud dixerunt quod dicit Isaias, xxvin, illud dixerunt quod dicit Isaias, xxvin, 13: Manda, remanda: manda, reman- 13: Manda, remanda: manda, reman- da: exspecta, reexspecta: exspecta, re- da: exspecta, reexspecta: exspecta, re- exspecta modicum ibi, modicum ibi. exspecta modicum ibi, modicum ibi. Ac si dicant: Nihil est quod dicunt Pro- Ac si dicant: Nihil est quod dicunt Pro- phetæ tota die ingeminantes ex parte phetæ tota die ingeminantes ex parte Domini: Manda, remanda, hoc est, hoc Domini: Manda, remanda, hoc est, hoc mandat Deus et remandat: et quando mandat Deus et remandat: et quando non fit sicut dicunt, tunc Prophetæ di- non fit sicut dicunt, tunc Prophetæ di- cunt: Exspecta, reexspecta: exspecta, cunt: Exspecta, reexspecta: exspecta, reexspecta, sicut dicitur. Habacuc, II, 3: reexspecta, sicut dicitur. Habacuc, II, 3: Quia adhuc visus procul et apparebit Quia adhuc visus procul et apparebit in finem, et non mentietur : si moram fe- in finem, et non mentietur : si moram fe- cerit, exspecta illum, quia veniens veniet, cerit, exspecta illum, quia veniens veniet, et non tardabit. Unde tantum exspecta- et non tardabit. Unde tantum exspecta- mus et sic exspectavimus, quod tædio mus et sic exspectavimus, quod tædio victi quasi desperamus: et ideo festina, victi quasi desperamus: et ideo festina, Domine, et ne tardaveris, et magna no- Domine, et ne tardaveris, et magna no- bis virtute succurre, ut per auxilium bis virtute succurre, ut per auxilium gratiæ tuæ quod nostra peccata præpe- gratiæ tuæ quod nostra peccata præpe- diunt, indulgentia tuæ propitiationis ac- diunt, indulgentia tuæ propitiationis ac-

1 Cf. Exod. iv, 10. 1 Cf. Exod. iv, 10.

2 Cf. Isa. VI, 5. 2 Cf. Isa. VI, 5.

11 11

celeret. Et illud Psalmi. LXXIX, 3: Exci- celeret. Et illud Psalmi. LXXIX, 3: Exci- ta potentiam tuam, et veni. ta potentiam tuam, et veni.

Quinta causa est imperfectio consola- Quinta causa est imperfectio consola- torum, qui interdum ad consolandum torum, qui interdum ad consolandum populum mittebantur, quorum nullus populum mittebantur, quorum nullus efficaciter consolari potuit: sed verba efficaciter consolari potuit: sed verba dixit, et consolationem in futuro promi- dixit, et consolationem in futuro promi- sit et ideo ipsi consolatores onerosi facti sit et ideo ipsi consolatores onerosi facti sunt populo Dei: quia in eis quod quæ- sunt populo Dei: quia in eis quod quæ- rebatur, non est inventum. Job, xv1, 21: rebatur, non est inventum. Job, xv1, 21: Verbosi amici mei: ad Deum stillat ocu- Verbosi amici mei: ad Deum stillat ocu- lus meus. Quia ille solus consolari pot- lus meus. Quia ille solus consolari pot- est. Et illud Job, xvI, 2: Audivi fre- est. Et illud Job, xvI, 2: Audivi fre- quenter talia consolatores onerosi om- quenter talia consolatores onerosi om- nes vos estis. Et paulo post, y. 4 et seq.: nes vos estis. Et paulo post, y. 4 et seq.: Atque utinam esset anima vestra pro Atque utinam esset anima vestra pro anima mea! Consolarer et ego vos ser- anima mea! Consolarer et ego vos ser- monibus, et moverem caput meum super monibus, et moverem caput meum super vos. Roborarem vos ore meo, et moverem vos. Roborarem vos ore meo, et moverem labia mea, quasi parcens vobis. Quid labia mea, quasi parcens vobis. Quid enim in Abraham consolationis esse pot- enim in Abraham consolationis esse pot- erit, quia ipse dicit, Genes. XVIII, 27: erit, quia ipse dicit, Genes. XVIII, 27: Quia semel capi, loquar ad Dominum Quia semel capi, loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis? Quid in meum, cum sim pulvis et cinis? Quid in Jacob, qui, Genes. xxx, 10, dicit: Mi- Jacob, qui, Genes. xxx, 10, dicit: Mi- nor sum cunctis miserationibus tuis ? nor sum cunctis miserationibus tuis ? Moyses fuit impeditioris linguæ, non elo- Moyses fuit impeditioris linguæ, non elo- quens ab heri et nudiustertius'. Isaias quens ab heri et nudiustertius'. Isaias vir pollutus labiis est, et in medio po- vir pollutus labiis est, et in medio po- puli polluta labia habentis habitat 2. Je- puli polluta labia habentis habitat 2. Je- remias nescit loqui, quia puer est. Et remias nescit loqui, quia puer est. Et sic omnes subjacent defectibus, et perfe- sic omnes subjacent defectibus, et perfe- ctio consolationis in eis non invenitur. ctio consolationis in eis non invenitur. Sed si consolari debeo, dixit quilibet con- Sed si consolari debeo, dixit quilibet con- solationem exspectans, ipse veniat in solationem exspectans, ipse veniat in quo non est defectus, et nos consoletur: quo non est defectus, et nos consoletur: quia sine ipso et non nisi per ipsum con- quia sine ipso et non nisi per ipsum con- solationem accipio, et aliter consolatio solationem accipio, et aliter consolatio abscondita est ab oculis meis, sicut dici- abscondita est ab oculis meis, sicut dici- tur, Osee, x, 14. Et ideo omnis qui in tur, Osee, x, 14. Et ideo omnis qui in spiritu erat, dicebat: Si cura est illi de spiritu erat, dicebat: Si cura est illi de me, non amplius mittat nuntios, sed ipse me, non amplius mittat nuntios, sed ipse veniat, et salvet me, qui salvare poterit. veniat, et salvet me, qui salvare poterit. Sic dixit Jacob, Genes. XLIX, 18: Salu- Sic dixit Jacob, Genes. XLIX, 18: Salu- tare tuum exspectabo, Domine. In hoc tare tuum exspectabo, Domine. In hoc

3 Cf. Jerem. 1, 6. 3 Cf. Jerem. 1, 6.

7. 7.

Quinta Quinta causa. causa.