Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 5. Ad 5.

642 642

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sic videtur, quod plantæ illæ numquam sic videtur, quod plantæ illæ numquam habent fructum. habent fructum.

SOLUTIO. Dicendum est cum Damasce- SOLUTIO. Dicendum est cum Damasce- no quod pulchritudo paradisi et amœni- no quod pulchritudo paradisi et amœni- tas, omnis formæ sensibilis quæ est apud tas, omnis formæ sensibilis quæ est apud nos excedit intellectum, ut locus qui Dei nos excedit intellectum, ut locus qui Dei imagini dignum habitaculum erat præ- imagini dignum habitaculum erat præ- paratus. Unde cum per manus Dei ope- paratus. Unde cum per manus Dei ope- ratio Dei intelligitur, locus ille qui præ ratio Dei intelligitur, locus ille qui præ aliis divinæ benevolentiæ sortitus est de- aliis divinæ benevolentiæ sortitus est de- corem, antonomastice plantatio manuum corem, antonomastice plantatio manuum Dei dicitur. Dei dicitur.

AD ALIUD dicendum, quod ab indefi- AD ALIUD dicendum, quod ab indefi- cientia deliciarum dicitur plantatus in cientia deliciarum dicitur plantatus in deliciis radicis enim indeficientia causat deliciis radicis enim indeficientia causat fructus indeficientiam. fructus indeficientiam.

AD ALIUD dicendum, quod coelum est AD ALIUD dicendum, quod coelum est promptuarium gaudii spiritualis, sed pa- promptuarium gaudii spiritualis, sed pa- radisus corporalis, pertinens ad animali- radisus corporalis, pertinens ad animali- tatem corporis immortalis primorum tatem corporis immortalis primorum hominum. hominum.

AD ALIUD dicendum, quod homo spe- AD ALIUD dicendum, quod homo spe- cialissime opus manuum Dei dicitur : eo cialissime opus manuum Dei dicitur : eo quod est ad imaginem Dei: sed inter quod est ad imaginem Dei: sed inter irrationabilia præcipue opus manuum irrationabilia præcipue opus manuum Dei dicitur paradisus. Dei dicitur paradisus.

Ad 6 et 4. AD ULTIMUM dicendum, quod nihil pro- Ad 6 et 4. AD ULTIMUM dicendum, quod nihil pro- hibet eamdem plantam habere flores et hibet eamdem plantam habere flores et fructus in eodem tempore, præcipue ubi fructus in eodem tempore, præcipue ubi non deficit temperies aeris et humor ra- non deficit temperies aeris et humor ra- dicis. dicis.

Quod autem Damascenus dicit eum Quod autem Damascenus dicit eum plenum lumine, intelligitur secundum plenum lumine, intelligitur secundum effectum luminis, qui est movere plantas effectum luminis, qui est movere plantas ad germen calido vivificativo: et sic non ad germen calido vivificativo: et sic non debet accipi, quod non occidat ibi sol, debet accipi, quod non occidat ibi sol, cum expresse legamus, quod deambula- cum expresse legamus, quod deambula- bat Dominus in paradiso ad auram post bat Dominus in paradiso ad auram post meridiem. meridiem.

1 Genes. III, 8. 1 Genes. III, 8.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Ad quid sit paradisus ? Ad quid sit paradisus ?

Tertio quæritur, Ad quid sit paradi- Tertio quæritur, Ad quid sit paradi- sus? Quia dicit Damascenus quod ad sus? Quia dicit Damascenus quod ad habitaculum imaginis Dei. Dicit etiam, habitaculum imaginis Dei. Dicit etiam, quod nullum irrationabilium ibi habita- quod nullum irrationabilium ibi habita- bat, sed solus homo qui erat divinarum bat, sed solus homo qui erat divinarum manuum plasma. manuum plasma.

SED CONTRA hoc est quod SED CONTRA hoc est quod

1. Nos legimus, Genes. 11, 19: For- 1. Nos legimus, Genes. 11, 19: For- matis igitur, Dominus Deus de humo matis igitur, Dominus Deus de humo cunctis animantibus terræ, et universis cunctis animantibus terræ, et universis volatilibus cæli, adduxit ea ad Adam, volatilibus cæli, adduxit ea ad Adam, ut videret quid vocaret ea. Non autem ut videret quid vocaret ea. Non autem adduxit nisi in paradisum: quia ibi erat adduxit nisi in paradisum: quia ibi erat homo. Ergo et alia animantia ibi habi- homo. Ergo et alia animantia ibi habi- tabant. tabant.

Si forte dicatur, quod adduxit in men- Si forte dicatur, quod adduxit in men- tem hominis, et non corporaliter. Con- tem hominis, et non corporaliter. Con- TRA hoc sunt Glossa et Magister in Histo- TRA hoc sunt Glossa et Magister in Histo- riis dicentes, quod fecit Deus ut omnia riis dicentes, quod fecit Deus ut omnia venirent simul eo nutu quo omnia crea- venirent simul eo nutu quo omnia crea- vit, vel forte per Angelos adduxit. vit, vel forte per Angelos adduxit.

2 2

2. Præterea, super illud: Ut operare- 2. Præterea, super illud: Ut operare- tur et custodiret illum dicit Augustinus, tur et custodiret illum dicit Augustinus, quod non erat opus suum propter indi- quod non erat opus suum propter indi- gentiam, sed ut haberet experientiam gentiam, sed ut haberet experientiam sensibilem in creaturis, et per illam di- sensibilem in creaturis, et per illam di- sceret Deum. Ergo eadem ratione expe- sceret Deum. Ergo eadem ratione expe- rientiam sensibilem debuit habere in rientiam sensibilem debuit habere in aliis animalibus irrationabilibus : et sic aliis animalibus irrationabilibus : et sic irrationabilia. in præsentia sua habitare irrationabilia. in præsentia sua habitare debuerunt in paradiso. debuerunt in paradiso.

3. Præterea, Expresse legimus, quod 3. Præterea, Expresse legimus, quod serpens fuit in paradiso. : ergo multo serpens fuit in paradiso. : ergo multo magis alia irrationabilia. magis alia irrationabilia.

4. Præterea, Secundum litteram Gene- 4. Præterea, Secundum litteram Gene- sis, videtur homo positus esse in paradi- sis, videtur homo positus esse in paradi- so, ut operaretur et custodiret illum, so, ut operaretur et custodiret illum, hoc est, paradisum: vel custodiret il- hoc est, paradisum: vel custodiret il- lum, id est, hominem Deus. lum, id est, hominem Deus.

2 Genes. 11, 15. 2 Genes. 11, 15.

Jæst. Jæst.

Nutio Nutio

quæst. quæst.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 79. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 79.

PRÆTEREA quæritur ulterius, Si plan- PRÆTEREA quæritur ulterius, Si plan- tæ erant in paradiso, et sponte protule- tæ erant in paradiso, et sponte protule- runt fructus, ad quid necessarium erat runt fructus, ad quid necessarium erat opus hominis? opus hominis?

SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod habitatio dicit moram continuam. Et habitatio dicit moram continuam. Et quia paradisus secundum congruitatem quia paradisus secundum congruitatem suorum lignorum et amoenitatis suæ suorum lignorum et amoenitatis suæ tantum præstabat permanentiam homi- tantum præstabat permanentiam homi- nis, propter hoc dicitur, quod solus ho- nis, propter hoc dicitur, quod solus ho- mo ibi habitabat. Et hic est intellectus mo ibi habitabat. Et hic est intellectus Damasceni. Aliorum vero animalium Damasceni. Aliorum vero animalium non erat ibi permanentia, nisi in quan- non erat ibi permanentia, nisi in quan- tum permanebant ad exercitium perma- tum permanebant ad exercitium perma- nentiæ sapientiæ hominis vel virtutis. nentiæ sapientiæ hominis vel virtutis. Serpens enim fuit ibi ad exercitium vir- Serpens enim fuit ibi ad exercitium vir- tutis cætera vero animalia quibus no- tutis cætera vero animalia quibus no- men imposuit Adam, ad exercitium men imposuit Adam, ad exercitium sapientiæ. Nomina enim secundum pro- sapientiæ. Nomina enim secundum pro- prietatem naturæ imponere, hoc est exer- prietatem naturæ imponere, hoc est exer- citium sapientiæ. citium sapientiæ.

Et per hoc patet solutio auctoritatum Et per hoc patet solutio auctoritatum et rationum contra Damascenum indu- et rationum contra Damascenum indu- ctarum. ctarum.

AD ID quod ulterius quæritur, Quid AD ID quod ulterius quæritur, Quid erat ibi ad operandum? erat ibi ad operandum?

Dicendum cum Augustino, quod opus Dicendum cum Augustino, quod opus suum non ordinabatur nisi ad exercitium suum non ordinabatur nisi ad exercitium sapientiæ, ut scilicet ex his quæ facta sapientiæ, ut scilicet ex his quæ facta sunt intellectus invisibilia Dei cognosce- sunt intellectus invisibilia Dei cognosce- ret, dum per plantationem in circulo ret, dum per plantationem in circulo quæ esset virtus radicis intelligeret. quæ esset virtus radicis intelligeret.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

De lignis paradisi. De lignis paradisi.

Quarto, Quæritur de lignis paradisi. Quarto, Quæritur de lignis paradisi. 1. Et primo quæritur de ligno vitæ, 1. Et primo quæritur de ligno vitæ, Utrum hunc habeat effectum a quo de- Utrum hunc habeat effectum a quo de- nominatur? nominatur?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

643 643

tum, quod non comederet de ligno vitæ, tum, quod non comederet de ligno vitæ, tunc non peccasset si comedisset: sed si tunc non peccasset si comedisset: sed si non pecasset, non fuisset mortuus: ergo non pecasset, non fuisset mortuus: ergo non comedendo non moreretur: et sic non comedendo non moreretur: et sic immortalitatem non habuit a ligno vitæ. immortalitatem non habuit a ligno vitæ. Hoc autem est contra Augustinum in Hoc autem est contra Augustinum in libro VI super Genesim ad litteram, ubi libro VI super Genesim ad litteram, ubi dicit expresse quod immortalitas Adæ dicit expresse quod immortalitas Adæ erat a ligno vitæ. erat a ligno vitæ.

2. Præterea quæritur, Si lignum vitæ 2. Præterea quæritur, Si lignum vitæ suffecisset ad continuandum vitam, qua- suffecisset ad continuandum vitam, qua- re oportuit præcipere de aliis lignis, re oportuit præcipere de aliis lignis, quod comederet de ipsis? quod comederet de ipsis?

3. Præterea, Quæritur de ligno scien- 3. Præterea, Quæritur de ligno scien- tiæ boni et mali, quare sic nominetur, tiæ boni et mali, quare sic nominetur, cum Adam ante gustum ejus sciverit cum Adam ante gustum ejus sciverit bonum et malum? Si forte dicatur, quod bonum et malum? Si forte dicatur, quod illud lignum auxit scientiam Adæ, hoc illud lignum auxit scientiam Adæ, hoc non videtur eo quod ipse habuit ante non videtur eo quod ipse habuit ante scientiam omnium scibilium per natu- scientiam omnium scibilium per natu- ram, et etiam omnem modum sciendi : ram, et etiam omnem modum sciendi : topicum enim habuit, demonstrativum, topicum enim habuit, demonstrativum, et inventionem, et judicium. et inventionem, et judicium.

4. Præterea quæritur, Quare potius 4. Præterea quæritur, Quare potius dicatur fuisse in medio paradisi quam dicatur fuisse in medio paradisi quam aliud lignum? aliud lignum?

5. Quæritur etiam, Cum ipsum fuerit 5. Quæritur etiam, Cum ipsum fuerit bonum ad vescendum, et pulchrum bonum ad vescendum, et pulchrum oculis, adspectuque delectabile, quare oculis, adspectuque delectabile, quare potius fuit ei inhibitum quam aliud li- potius fuit ei inhibitum quam aliud li- gnum? gnum?

SOLUTIO. Dicendum, quod lignum vi- SOLUTIO. Dicendum, quod lignum vi- tæ ex parte corporis disponebat ad im- tæ ex parte corporis disponebat ad im- mortalitatem, ut dicit Augustinus. Et ut mortalitatem, ut dicit Augustinus. Et ut hoc intelligatur, sciendum quod immor- hoc intelligatur, sciendum quod immor- talitas Adæ quinque causas habet diffe- talitas Adæ quinque causas habet diffe- rentes, tres ex parte animæ, et duas ex rentes, tres ex parte animæ, et duas ex parte corporis. Prima ex parte animæ parte corporis. Prima ex parte animæ fuit causa efficiens prima quæ est Deus, fuit causa efficiens prima quæ est Deus, quæ quæ fuit vita animæ, ut anima posset fuit vita animæ, ut anima posset esse indeficiens vita corporis. Secunda esse indeficiens vita corporis. Secunda causa fuit meritoria causa: et hæc fuit causa fuit meritoria causa: et hæc fuit obedientia animæ qua stetit sub perpe- obedientia animæ qua stetit sub perpe- tua immortalitate. Item, Si corpus staret tua immortalitate. Item, Si corpus staret sub ipsa, ad imperium ejus regeretur sub ipsa, ad imperium ejus regeretur perpetuo, sicut anima regebatur a Deo. perpetuo, sicut anima regebatur a Deo. Tertia causa quasi forma vel proxima, et Tertia causa quasi forma vel proxima, et

Ponamus enim Adæ non esse præcep- hæc fuit gratia innocentiæ continens Ponamus enim Adæ non esse præcep- hæc fuit gratia innocentiæ continens

Solutio. Solutio. Ad 1 et 2. Ad 1 et 2.

Ad 3. Ad 3.

644 644

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

illum immunem a pœna infirmitatis et illum immunem a pœna infirmitatis et mortis, qui fuit immunis a culpa. Præ- mortis, qui fuit immunis a culpa. Præ- terea ex parte corporis fuit continentia terea ex parte corporis fuit continentia substantiæ corporis in esse, et hæc fuit substantiæ corporis in esse, et hæc fuit Adæ ex esu lignorum aliorum præter Adæ ex esu lignorum aliorum præter lignum vitæ, ut dicit Augustinus, quo- lignum vitæ, ut dicit Augustinus, quo- rum cibus virtute conjunctus partibus rum cibus virtute conjunctus partibus corporis prohibebat partium deperditio- corporis prohibebat partium deperditio- nem sed quia partes etiam non deperditæ nem sed quia partes etiam non deperditæ propter longam contrariorum actionem propter longam contrariorum actionem rigescunt et antiquantur et indurantur, rigescunt et antiquantur et indurantur, habuit lignum vitæ, quod semper redu- habuit lignum vitæ, quod semper redu- xit teneritudinem juventutis. xit teneritudinem juventutis.

Et per hoc patet solutio ad duo prima. Et per hoc patet solutio ad duo prima. AD ALIUD sciendum, quod lignum AD ALIUD sciendum, quod lignum

scientiæ boni et mali dicitur ab eventu scientiæ boni et mali dicitur ab eventu consequente, scilicet quod homo quo- consequente, scilicet quod homo quo- dammodo per comestionem ipsius scivit dammodo per comestionem ipsius scivit bonum et malum, quæ ante nescivit, bonum et malum, quæ ante nescivit, scilicet per experientiam sensus in se- scilicet per experientiam sensus in se- ipso scivit enim tunc quantum bonum ipso scivit enim tunc quantum bonum erat obedire, et quantum malum ino- erat obedire, et quantum malum ino- bedire. bedire.

AD ALIUD dicendum, quod in medio Ad♦ AD ALIUD dicendum, quod in medio Ad♦ dicitur, ut esset in præsentia sensus : dicitur, ut esset in præsentia sensus : oblectans autem dicitur ut magis virtu- oblectans autem dicitur ut magis virtu- tem excitaret. Si enim abominabile fuis- tem excitaret. Si enim abominabile fuis- set vetitum, hoc non fuisset virtutis set vetitum, hoc non fuisset virtutis exercitium. exercitium.

QUESTIO LXXX. QUESTIO LXXX.

De habitaculo hominis quod est mundus. De habitaculo hominis quod est mundus.

Postea quæritur de habitaculo hominis quod est mundus. Postea quæritur de habitaculo hominis quod est mundus.

De quo quæruntur tria. De quo quæruntur tria.

Quorum primum est, Utrum mundus est æternus, vel factus sit, et etiam Quorum primum est, Utrum mundus est æternus, vel factus sit, et etiam corruptibilis sit determinato tempore? corruptibilis sit determinato tempore?

Secundum est, Utrum sit unus vel plures ? Secundum est, Utrum sit unus vel plures ?

Tertium est, De ordine et perfectione universi. Tertium est, De ordine et perfectione universi.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 80. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 80.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum mundus sit æternus, vel factus Utrum mundus sit æternus, vel factus sit, et etiam corruptibilis sit deter- sit, et etiam corruptibilis sit deter- minato tempore¹ ? minato tempore¹ ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

In principio libri octavi Physicorum In principio libri octavi Physicorum facit Aristoteles quæstionem habentem facit Aristoteles quæstionem habentem tres partes, scilicet utrum factus sit tres partes, scilicet utrum factus sit motus aliquando cum non esset prius: motus aliquando cum non esset prius: et corrumpetur aliquando ita quod nihil et corrumpetur aliquando ita quod nihil sit moveri aut nec factus sit aut nec sit moveri aut nec factus sit aut nec corrumpatur aliquando, sed semper erat corrumpatur aliquando, sed semper erat et semper erit, et hoc immortale et sine et semper erit, et hoc immortale et sine quiete inest his quæ sunt, id est, entibus quiete inest his quæ sunt, id est, entibus ut vita quædam omnibus per naturam ut vita quædam omnibus per naturam existentibus. Hoc est quærere, Utrum existentibus. Hoc est quærere, Utrum motus semper erat, nec factus, nec gene- motus semper erat, nec factus, nec gene- ratus, et utrum semper nec corruptibilis ratus, et utrum semper nec corruptibilis nec finibilis, vel utrum est factus et nec finibilis, vel utrum est factus et finietur? et loquamur de illo motu qui finietur? et loquamur de illo motu qui est causa esse et vitæ mundi. Et ad hoc est causa esse et vitæ mundi. Et ad hoc quod ille motus semper fuit nec ali- quod ille motus semper fuit nec ali- quando factus sit, inducit Philosophus quando factus sit, inducit Philosophus rationes. rationes.

1. Quarum prima est ab auctoritate 1. Quarum prima est ab auctoritate loquentium de materia. Ratio autem loquentium de materia. Ratio autem auctoritatis Philosophorum hæc est : auctoritatis Philosophorum hæc est : Quidquid est causa communis factionis Quidquid est causa communis factionis et generationis, ipsum neque factum ne- et generationis, ipsum neque factum ne- que generatum est motus primus cœli que generatum est motus primus cœli et mundi est hujusmodi: ergo nec fa- et mundi est hujusmodi: ergo nec fa- ctum nec generatum est. PRIMA probatur ctum nec generatum est. PRIMA probatur per hoc quod si motus primus esset fa- per hoc quod si motus primus esset fa- ctus et generatus secundum naturam, ctus et generatus secundum naturam, jam non esset principium et causa effi- jam non esset principium et causa effi- ciens omnis generationis et factionis, ciens omnis generationis et factionis, sed oporteret ponere principium secun- sed oporteret ponere principium secun- dum naturam, et iretur in infinitum : dum naturam, et iretur in infinitum : quia de illo esset eadem quæstio. SECUN- quia de illo esset eadem quæstio. SECUN-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. XLIV, Art. 1. Tom. XXVI tentiarum, Dist. XLIV, Art. 1. Tom. XXVI

645 645

DA vero probatur in secundo de Genera- DA vero probatur in secundo de Genera- tione et Corruptione, ubi probatur, quod tione et Corruptione, ubi probatur, quod continuitas allationis et recessionis supe- continuitas allationis et recessionis supe- riorum corporum in obliquo circulo, est riorum corporum in obliquo circulo, est causa continuationis generationis omnis causa continuationis generationis omnis et corruptionis quæ est secundum natu- et corruptionis quæ est secundum natu-

ram. ram.

2. Secundo, Probatur per divisionem 2. Secundo, Probatur per divisionem deducendo ad impossibile. Divisio autem deducendo ad impossibile. Divisio autem hæc est, quod si incepit motus, aut in- hæc est, quod si incepit motus, aut in- cepit sicut dixit Anaxagoras aut sicut cepit sicut dixit Anaxagoras aut sicut dicit Empedocles. Dictum autem Anaxa- dicit Empedocles. Dictum autem Anaxa- goræ hoc est, quod primo fuit mixtum goræ hoc est, quod primo fuit mixtum ex omnibus in quiete, et intellectus ex omnibus in quiete, et intellectus agens post quietem illam induxit mo- agens post quietem illam induxit mo- tum, scilicet disgregando mixtum illud tum, scilicet disgregando mixtum illud in diversas partes sive substantias quæ in diversas partes sive substantias quæ sunt lignum, lapis, et coelum, et ignis, sunt lignum, lapis, et coelum, et ignis, etc. Dictum autem Empedoclis fuit, quod etc. Dictum autem Empedoclis fuit, quod multoties incipit motus et multoties de- multoties incipit motus et multoties de- sinit motus enim incipit cum amicitia et sinit motus enim incipit cum amicitia et ex multis miscibilibus facit unum mix- ex multis miscibilibus facit unum mix- tum, sicut accidit in generatione cujuslibet tum, sicut accidit in generatione cujuslibet rei. Similiter incipit motus cum discor- rei. Similiter incipit motus cum discor- dia et per resolutionem ex uno mixto facit dia et per resolutionem ex uno mixto facit plura miscibilia. Sed quies est in tempo- plura miscibilia. Sed quies est in tempo-

ribus mediis. ribus mediis.

CONTRA quæ objicit Aristoteles 2, sic: CONTRA quæ objicit Aristoteles 2, sic: 1. Supponatur principium physicum, 1. Supponatur principium physicum, quod est unamquamque passionem dif- quod est unamquamque passionem dif- finiri per suum subjectum et cum motus finiri per suum subjectum et cum motus sit passio mobilis, diffinietur per mobile : sit passio mobilis, diffinietur per mobile : diffiniens autem aliquid prius est illo se- diffiniens autem aliquid prius est illo se- cundum diffinitionem. Et quæratur de cundum diffinitionem. Et quæratur de illo mobili, Utrum ipsum sit factum, vel illo mobili, Utrum ipsum sit factum, vel semper fuit? Et si ipsum sit factum. Con- semper fuit? Et si ipsum sit factum. Con- TRA: Qmne factum prius est in fieri TRA: Qmne factum prius est in fieri quam in facto esse: si ergo primum mo- quam in facto esse: si ergo primum mo- bile est factum, ipsum fuit prius in fieri bile est factum, ipsum fuit prius in fieri quam in factum esse : sed omne fieri quam in factum esse : sed omne fieri ponit motum et mutationem : ergo ponit motum et mutationem : ergo motus et mutatio fuit ante primum mo- motus et mutatio fuit ante primum mo- bile. Quod si concedatur, sequuntur tria bile. Quod si concedatur, sequuntur tria inconvenientia, quorum primum est inconvenientia, quorum primum est quod ponit Philosophus in littera, scili- quod ponit Philosophus in littera, scili- cet quod ante primum motum erit mo- cet quod ante primum motum erit mo-

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

2 VIII Physicorum, tex. com. 4 et infra. 2 VIII Physicorum, tex. com. 4 et infra.

646 646

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tus. Secundum innuit Philosophus in tus. Secundum innuit Philosophus in principio Physicorum, quod motus sit principio Physicorum, quod motus sit ante primum mobile quod post ipsum ante primum mobile quod post ipsum debebat esse. Tertium supponamus nos, debebat esse. Tertium supponamus nos, scilicet quod ibitur in infinitum. Quæro scilicet quod ibitur in infinitum. Quæro enim de illo motu et mutatione cum sint enim de illo motu et mutatione cum sint accidentia,in quo sint subjecto? illud enim accidentia,in quo sint subjecto? illud enim de necessitate erit opinabile. Et quæro de necessitate erit opinabile. Et quæro iterum de illo mobili, utrum sit factum iterum de illo mobili, utrum sit factum ante motum vel non, et sic in infinitum. ante motum vel non, et sic in infinitum. Si vero dicitur, quod mobile non sit Si vero dicitur, quod mobile non sit factum, sed motus est factus, hoc est, factum, sed motus est factus, hoc est, quod mobile quandoque fuit sine motu quod mobile quandoque fuit sine motu in quiete, et postea incepit moveri : hoc in quiete, et postea incepit moveri : hoc contingit propter alteram duarum cau- contingit propter alteram duarum cau- sarum, scilicet aut quia non est moti- sarum, scilicet aut quia non est moti- vum quod moveret mobile, aut quia quies vum quod moveret mobile, aut quia quies secundum naturam debet præcedere mo- secundum naturam debet præcedere mo- tum. Non primo modo: quia secundum tum. Non primo modo: quia secundum Philosophum in secundo de Cœlo et Philosophum in secundo de Cœlo et mundo, causa prima movet causatum mundo, causa prima movet causatum primum causa autem prima perpetua primum causa autem prima perpetua et æterna est. Secundo modo non potest et æterna est. Secundo modo non potest esse, eo quod quies privatio motus est, esse, eo quod quies privatio motus est, et ita motus ante quietem est. Similiter et ita motus ante quietem est. Similiter nullum mobile quiescit ante causam nullum mobile quiescit ante causam quietis suæ, quæ causa est consecutio quietis suæ, quæ causa est consecutio ejus quod intendit per motum.: sed id ejus quod intendit per motum.: sed id quod intendit primum mobile per mo- quod intendit primum mobile per mo- tum, numquam est consecutum : ergo tum, numquam est consecutum : ergo adhuc numquam quievit. adhuc numquam quievit.

2. Si forte dicatur, quod primum mo- 2. Si forte dicatur, quod primum mo- vens quidem erat, sed quia mobile non vens quidem erat, sed quia mobile non erat sufficienter dispositum ad motum, erat sufficienter dispositum ad motum, et movens non erat proximus mobili ad- et movens non erat proximus mobili ad- huc, propter hoc non erat motus ante- huc, propter hoc non erat motus ante- quam disponebatur mobile, et antequam quam disponebatur mobile, et antequam movens immediate appropinquavit ei. movens immediate appropinquavit ei. CONTRA hoc objicit Philosophus dicens, CONTRA hoc objicit Philosophus dicens, quod illa dispositio mobilis de necessita- quod illa dispositio mobilis de necessita- te fuerit quædam alteratio de non mobili te fuerit quædam alteratio de non mobili faciens mobile. Ergo alteratio præces- faciens mobile. Ergo alteratio præces- sit motum localem, quod est absurdum. sit motum localem, quod est absurdum. Primus enim motus qui est causa om- Primus enim motus qui est causa om- nium motuum, est localis, circularis et nium motuum, est localis, circularis et uniformis. uniformis.

1 II de Coelo et Mundo, tex. com. 100. 1 II de Coelo et Mundo, tex. com. 100. 2 VII Physicorum, tex. com. 10. 2 VII Physicorum, tex. com. 10.

3. Amplius, Si motus incepit, cum 3. Amplius, Si motus incepit, cum tempus sit numerus motus, tunc tempus tempus sit numerus motus, tunc tempus incepit: sed tempus non incepit: ergo incepit: sed tempus non incepit: ergo nec motus. Quod vero tempus non ince- nec motus. Quod vero tempus non ince- pit, probat Aristoteles 2 duabus rationi- pit, probat Aristoteles 2 duabus rationi- bus, quarum prima est ab auctoritate bus, quarum prima est ab auctoritate omnium Philosophorum ponentium tem- omnium Philosophorum ponentium tem- pus esse ingenitum præter unum. Unde pus esse ingenitum præter unum. Unde et Democritus ad hanc universalem, et Democritus ad hanc universalem, quod omnia facta sunt, fert instantiam quod omnia facta sunt, fert instantiam pro tempore, quod impossibile est esse pro tempore, quod impossibile est esse factum. Plato autem solus gignit tempus, factum. Plato autem solus gignit tempus, hoc est, quod dicit tempus esse geni- hoc est, quod dicit tempus esse geni- tum dicit enim cum coelo ipsum factum tum dicit enim cum coelo ipsum factum

esse coelum enim factum dicit. Alia esse coelum enim factum dicit. Alia ratio hæc est: quia impossibile est in- ratio hæc est: quia impossibile est in- telligere tempus sine ipso: nunc autem telligere tempus sine ipso: nunc autem quædam medietas est et principium et quædam medietas est et principium et finem simul habens principium quidem finem simul habens principium quidem futuri temporis, finem autem præteriti: futuri temporis, finem autem præteriti: ergo quandocumque accipitur nunc, fuit ergo quandocumque accipitur nunc, fuit ante hoc præteritum tempus : et ita ante hoc præteritum tempus : et ita non potest poni tempus incepisse : ergo non potest poni tempus incepisse : ergo nec motus, cum tempus sit numerus et nec motus, cum tempus sit numerus et passio motus. passio motus.

4. Si forte diceret aliquis, quod nunc 4. Si forte diceret aliquis, quod nunc non est medietas temporis, ita quod sit non est medietas temporis, ita quod sit semper finis præteriti et principium futu- semper finis præteriti et principium futu- ri, probatur hoc multis probationibus ri, probatur hoc multis probationibus seu rationibus ex libro V1 Physicorum 4, seu rationibus ex libro V1 Physicorum 4, quarum una sufficiat hic quæ est hæc : quarum una sufficiat hic quæ est hæc : Nihil motum in indivisibili, est in mo- Nihil motum in indivisibili, est in mo- veri, sed in motum esse: nunc est indi- veri, sed in motum esse: nunc est indi- visibile ergo nihil motum in ipso erit visibile ergo nihil motum in ipso erit in moveri, sed in motum esse. Accipia- in moveri, sed in motum esse. Accipia- tur ergo quodcumque nunc, in tempore tur ergo quodcumque nunc, in tempore illo primum mobile non erit in moveri, illo primum mobile non erit in moveri, sed in motum esse : ergo motus fuit ante sed in motum esse : ergo motus fuit ante hoc nunc et ita hoc nunc fuit finis hoc nunc et ita hoc nunc fuit finis præteriti. Quod vero res mota non sit in præteriti. Quod vero res mota non sit in motum esse, sic probatur: Tempus est motum esse, sic probatur: Tempus est numerus motus: ergo tempus secundum numerus motus: ergo tempus secundum suum esse et secundum suam substan suum esse et secundum suam substan tiam non extenditur ultra motum: sed tiam non extenditur ultra motum: sed motus non est in indivisibili: ergo quod- motus non est in indivisibili: ergo quod- cumque indivisibile accipiatur, ante hoc cumque indivisibile accipiatur, ante hoc

18 Ibidem, tex. com. 11. 18 Ibidem, tex. com. 11.

* VI Physicorum, tex. com. 50 et infra. * VI Physicorum, tex. com. 50 et infra.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 80. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 80.

fuit motus, et post hoc erit igitur in fuit motus, et post hoc erit igitur in ipso indivisibili erit in motum esse : et ipso indivisibili erit in motum esse : et ita habetur propositum. ita habetur propositum.

Et tot et tales rationes habentur ab Et tot et tales rationes habentur ab Aristotele in principio libri octavi Phy- Aristotele in principio libri octavi Phy- sicorum ad primam quæstionis partem, sicorum ad primam quæstionis partem, scilicet utrum aliquando factus sit mo- scilicet utrum aliquando factus sit mo- tus 1. tus 1.

5. Ad aliam vero partem quæstionis, 5. Ad aliam vero partem quæstionis, scilicet utrum semper erit motus ? in- scilicet utrum semper erit motus ? in- ducitur alia ratio ab ipso sic : ducitur alia ratio ab ipso sic :

Quodlibet nunc acceptum in futuro Quodlibet nunc acceptum in futuro erit principium futuri : et ita post hoc erit erit principium futuri : et ita post hoc erit tempus ergo et motus similiter: sed tempus ergo et motus similiter: sed corruptio unius est generatio alterius, corruptio unius est generatio alterius, cum materia non possit esse sine aliqua cum materia non possit esse sine aliqua forma, post ultimam corruptionem erit forma, post ultimam corruptionem erit generatio ergo et mutatio et motus. generatio ergo et mutatio et motus.

Sed quia de hoc multum disputavi- Sed quia de hoc multum disputavi- mus in tractatu de resurrectione, propter mus in tractatu de resurrectione, propter hoc rationibus supersedemus. Similiter hoc rationibus supersedemus. Similiter in tractatu de cœlo multa quæsivimus, in tractatu de cœlo multa quæsivimus, utrum coelum esset factum vel non, ex utrum coelum esset factum vel non, ex quibus cognoscuntur ea per quæ ex quibus cognoscuntur ea per quæ ex libro primo de Cœlo et Mundo quidam libro primo de Cœlo et Mundo quidam voluerunt probare æternitatem mundi voluerunt probare æternitatem mundi quorum unum est in penultimo capitulo, quorum unum est in penultimo capitulo, ubi Aristoteles 2 investigat numerum ubi Aristoteles 2 investigat numerum moventium ex numero motuum, et dicit moventium ex numero motuum, et dicit

sic: sic:

1. Quoniam autem aliam substantiam 1. Quoniam autem aliam substantiam æternam non mobilem abstractam a sen- æternam non mobilem abstractam a sen- sibus manifestum est hoc modo et jam sibus manifestum est hoc modo et jam declaratum est hanc substantiam non declaratum est hanc substantiam non habere aliquam magnitudinem, sed ne- habere aliquam magnitudinem, sed ne- que partem neque divisionem habet: que partem neque divisionem habet: movet enim in tempore infinito : nullum movet enim in tempore infinito : nullum autem finitum habet potentiam infinitam. autem finitum habet potentiam infinitam. Ex hoc accipitur, quod motus primi mo- Ex hoc accipitur, quod motus primi mo- toris est in tempore infinito, et sic erit toris est in tempore infinito, et sic erit sine principio et cum ille motus sit sine principio et cum ille motus sit causa mundi, mundus erit sine princi- causa mundi, mundus erit sine princi- pio. pio.

: :

2. Item, Ibidem, Primum principium 2. Item, Ibidem, Primum principium entium non movetur accidentaliter, ne- entium non movetur accidentaliter, ne- que essentialiter, et movet et facit mo- que essentialiter, et movet et facit mo-

* Cf. VIII Physicorum, tex. com. 11 et infra. * Cf. VIII Physicorum, tex. com. 11 et infra. 2 XII Metaphys., tex. com. 43 et infra. 2 XII Metaphys., tex. com. 43 et infra.

647 647

tum primum æternum. Cum igitur mo- tum primum æternum. Cum igitur mo- tum necesse est ut moveatur per ali- tum necesse est ut moveatur per ali- quod primus autem motor non move- quod primus autem motor non move- tur per se et motus æternus fit per tur per se et motus æternus fit per motorem æternum, et unus per unum. motorem æternum, et unus per unum. Ex hoc accipitur, quod mobile primum Ex hoc accipitur, quod mobile primum movetur per motorem primum, et ipse movetur per motorem primum, et ipse est immobilis per se et per accidens: et est immobilis per se et per accidens: et ab æternitate ejus æternus est motus, et ab æternitate ejus æternus est motus, et ab unitate unus est. ab unitate unus est.

3. Item, Ibidem loquens de motibus 3. Item, Ibidem loquens de motibus sphærarum inferiorum, quia investigans sphærarum inferiorum, quia investigans numerum motorum, et ponens opinio- numerum motorum, et ponens opinio- nem Odosii 3 et Ptolemæi de numero nem Odosii 3 et Ptolemæi de numero motuum planetarum dicit: Nos vide- motuum planetarum dicit: Nos vide- mus, quod præter motum totius simpli- mus, quod præter motum totius simpli- cem, quem dicimus moveri a substantia cem, quem dicimus moveri a substantia mobili, alii sunt motus æterni qui sunt mobili, alii sunt motus æterni qui sunt erraticarum corpus enim circulare est erraticarum corpus enim circulare est æternum sine quiete. Et hoc quidem de- æternum sine quiete. Et hoc quidem de- terminatum est in Naturalibus. Necesse terminatum est in Naturalibus. Necesse est ergo ut unusquisque istorum mo- est ergo ut unusquisque istorum mo- tuum fiat per aliquid quod est æternum tuum fiat per aliquid quod est æternum per se et per substantiam æternam : na- per se et per substantiam æternam : na- tura enim stellarum æterna est. Ex hoc tura enim stellarum æterna est. Ex hoc accipitur, quod motus planetarum est accipitur, quod motus planetarum est æternus, et a motore æterno et immobili æternus, et a motore æterno et immobili

æterno. æterno.

4. Item, Ibidem, Cum motus est æter- 4. Item, Ibidem, Cum motus est æter- nus, etiam ante motum necesse est ut nus, etiam ante motum necesse est ut sit illud quod est ante substantiam. Hoc sit illud quod est ante substantiam. Hoc est, cum motus inferiorum sit æternus, est, cum motus inferiorum sit æternus, necesse est etiam substantiam æternam necesse est etiam substantiam æternam esse primum movens quod est ante esse primum movens quod est ante substantiam secundorum moventium. Et substantiam secundorum moventium. Et ex hoc iterum accipitur, quod motus sit ex hoc iterum accipitur, quod motus sit æternus. Hæc et hujusmodi accipiuntur æternus. Hæc et hujusmodi accipiuntur ex Metaphysica. ex Metaphysica.

5. Quidam etiam adducunt illud quod 5. Quidam etiam adducunt illud quod habetur in VIII Physicorum +, ubi Ari- habetur in VIII Physicorum +, ubi Ari- stoteles probat motorem primum nonesse stoteles probat motorem primum nonesse finitum neque infinitum quantitate. finitum neque infinitum quantitate. Nulla enim quantitas est infinita actu: Nulla enim quantitas est infinita actu: finitum autem non habet potentiam infi- finitum autem non habet potentiam infi- tam. Et hæc sunt ejus verba : << Deter- tam. Et hæc sunt ejus verba : << Deter- minatis autem his manifestum est, quod minatis autem his manifestum est, quod

3 Alias Eudoxii. 3 Alias Eudoxii.

4 VIII Physicorum, tex. com. 78 et 79 4 VIII Physicorum, tex. com. 78 et 79

648 648

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

impossibile est primum movens et im- impossibile est primum movens et im- mobile habere aliquam magnitudinem. mobile habere aliquam magnitudinem. Si enim magnitudinem habet, necesse Si enim magnitudinem habet, necesse est finitum esse ipsum, aut infinitum. est finitum esse ipsum, aut infinitum. Infinitum quidem igitur quod non con- Infinitum quidem igitur quod non con- tingit magnitudinem esse, ostensum est tingit magnitudinem esse, ostensum est prius in præhabitis, scilicet in tertio. prius in præhabitis, scilicet in tertio. Quod autem finitum impossibile sit ha- Quod autem finitum impossibile sit ha- bere infinitam potentiam, et quod im- bere infinitam potentiam, et quod im- possibile sit a finito moveri aliquod in possibile sit a finito moveri aliquod in tempus infinitum, demonstratum est tempus infinitum, demonstratum est nunc. Primum autem movens perpetuum nunc. Primum autem movens perpetuum movet motum et in tempore infinito. movet motum et in tempore infinito. Manifestum est itaque, quod est indivisi- Manifestum est itaque, quod est indivisi- bile, et impartibile, et incorruptibile, bile, et impartibile, et incorruptibile, nullam habens magnitudinem penitus. » nullam habens magnitudinem penitus. » Et ex hoc accipitur etiam, quod motus Et ex hoc accipitur etiam, quod motus primus est æternus et in tempore infi- primus est æternus et in tempore infi- nito. nito.

6. Quidam autem adducunt quod habe- 6. Quidam autem adducunt quod habe- tur in II de Generatione et Corruptio- tur in II de Generatione et Corruptio- ne, ubi probat Aristoteles causam ge- ne, ubi probat Aristoteles causam ge- nerationis et corruptionis esse allatio- nerationis et corruptionis esse allatio- nem superiorum in obliquo circulo, et nem superiorum in obliquo circulo, et præcipue solis, et inter cætera dicit sic: præcipue solis, et inter cætera dicit sic: « Necesse est, et si erit semper generatio « Necesse est, et si erit semper generatio et corruptio, semper aliquid moveri, ut et corruptio, semper aliquid moveri, ut non deficiant transmutationes. Continui- non deficiant transmutationes. Continui- tatis ergo quidem causa totius allatio, tatis ergo quidem causa totius allatio, præsentiæ vero et absentiæ inclinatio. » præsentiæ vero et absentiæ inclinatio. » Ex hoc accipitur, quod infinita sit gene- Ex hoc accipitur, quod infinita sit gene- ratio et corruptio, et quod causa infini- ratio et corruptio, et quod causa infini- tatis est perpetuitas allationis superio- tatis est perpetuitas allationis superio- rum in obliquo circulo, cujus motus est rum in obliquo circulo, cujus motus est a puncto Capricorni in punctum Cancri: a puncto Capricorni in punctum Cancri: quam allationem ipse vocat totius alla- quam allationem ipse vocat totius alla- tionem eo quod ipsa est movens mun- tionem eo quod ipsa est movens mun- dum in generatione et corruptione: et dum in generatione et corruptione: et quod accessus et præsentia solis in illo quod accessus et præsentia solis in illo circulo, est præsentia et causa genera- circulo, est præsentia et causa genera- tionis recessus vero et absentia est cau- tionis recessus vero et absentia est cau- sa corruptionis. Item, Ibidem, Semper sa corruptionis. Item, Ibidem, Semper est et continua erit generatio et corru- est et continua erit generatio et corru- ptio, et numquam deficiet propter quam ptio, et numquam deficiet propter quam dicimus causam, hoc est, propter inde- dicimus causam, hoc est, propter inde- ficientiam allationis superiorum. ficientiam allationis superiorum.

1 II de Generatione et Corruptione, tex. 1 II de Generatione et Corruptione, tex.

com. 56. com. 56.

7. Hinc et inde ex libris Aristotelis 7. Hinc et inde ex libris Aristotelis colliguntur verba quæ videntur hoc in- colliguntur verba quæ videntur hoc in- nuere, sicut id quod dicit in principio de nuere, sicut id quod dicit in principio de Vegetabilibus et plantis contra Abrutal- Vegetabilibus et plantis contra Abrutal- lum dicentem, quod planta habuit gene- lum dicentem, quod planta habuit gene- rationem in mundo diminuto et imperfe- rationem in mundo diminuto et imperfe- cto in complemento suo: et eo completo cto in complemento suo: et eo completo generabatur animal. Et contra hoc dicit generabatur animal. Et contra hoc dicit Aristoteles sic: « Hic sermo est inconve- Aristoteles sic: « Hic sermo est inconve- niens quia mundus est totalis perpetuus niens quia mundus est totalis perpetuus sempiternus, nec cessat umquam genera- sempiternus, nec cessat umquam genera- re animalia et plantam et omnes species re animalia et plantam et omnes species suas. Et ad hoc etiam dicitur, quod pro- suas. Et ad hoc etiam dicitur, quod pro- batur generationem esse inquietam et batur generationem esse inquietam et infinitam. » Ex hoc accipitur, quod cor- infinitam. » Ex hoc accipitur, quod cor- ruptio unius est generatio alterius. ruptio unius est generatio alterius.

8. Ad hoc idem objiciunt Magistri sic: 8. Ad hoc idem objiciunt Magistri sic: Idem eodem modo se habens, natum est Idem eodem modo se habens, natum est facere idem 2: Deus autem est idem eo- facere idem 2: Deus autem est idem eo- dem modo se habens: ergo semper facit dem modo se habens: ergo semper facit idem : ergo si creavit eum, ab æterno idem : ergo si creavit eum, ab æterno creavit eum. creavit eum.

9. Item, Si motus qui causa est gene- 9. Item, Si motus qui causa est gene- rationis mundi, inceperit, oporteret quo rationis mundi, inceperit, oporteret quo esset propter aliquam novam dispositio- esset propter aliquam novam dispositio- nem advenientem vel ipsi mobili, vel nem advenientem vel ipsi mobili, vel ipsi motivo: sed nulla dispositio advenit ipsi motivo: sed nulla dispositio advenit motivo, cum ipsum sit Deus. Similiter motivo, cum ipsum sit Deus. Similiter nulla dispositio advenit mobili, cum nulla dispositio advenit mobili, cum ipsum sit corpus uniforme. Ergo motus ipsum sit corpus uniforme. Ergo motus ille non incipit. ille non incipit.

10. Item sic potest objici: Creator et 10. Item sic potest objici: Creator et creatura sunt correlativa : ergo quoties- creatura sunt correlativa : ergo quoties- cumque ponitur creator, ponitur et cumque ponitur creator, ponitur et creatura, eo quod correlativa simul sunt creatura, eo quod correlativa simul sunt natura sed ab æterno est creator: ergo natura sed ab æterno est creator: ergo ab æterno est creatura. ab æterno est creatura.

11. Si forte dicatur, quod creator est 11. Si forte dicatur, quod creator est ab æterno, sed non creat ab æterno. ab æterno, sed non creat ab æterno. CONTRA: Hoc verbum, creat, dicit actum CONTRA: Hoc verbum, creat, dicit actum divinum qui non convenit nisi Deo, divinum qui non convenit nisi Deo, sicut dicit Augustinus: sed in Deo nihil sicut dicit Augustinus: sed in Deo nihil est novum ergo iste actus convenit ab est novum ergo iste actus convenit ab æterno et sic mundus creatur ab æter- æterno et sic mundus creatur ab æter-

no. no.

12. Item, In inferioribus videtur, quod 12. Item, In inferioribus videtur, quod

2 Ibidem. 2 Ibidem.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 80. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 80.

illa quæ uno modo se habent ad crean- illa quæ uno modo se habent ad crean- dum aliquid, creant illud mox ut sunt, dum aliquid, creant illud mox ut sunt, sicut corpus luminosum quod creat ra- sicut corpus luminosum quod creat ra- dium et lumen: ergo similiter erit in dium et lumen: ergo similiter erit in Deo, cum uno modo se habeat ad crean- Deo, cum uno modo se habeat ad crean- dum, quod ab æterno creavit omnia. dum, quod ab æterno creavit omnia.

13. Item ad hoc quidam voluerunt di- 13. Item ad hoc quidam voluerunt di- cere, quod omnes illæ rationes optimæ cere, quod omnes illæ rationes optimæ concluderent, si Deus ut causa naturalis concluderent, si Deus ut causa naturalis creasset mundum: sed quia hoc non est creasset mundum: sed quia hoc non est verum, imo creavit per voluntatem quæ verum, imo creavit per voluntatem quæ voluntas est causa dilatoria, propter hoc voluntas est causa dilatoria, propter hoc distulit quamdiu voluit et tunc creavit. distulit quamdiu voluit et tunc creavit. Si vero quæritur ab eis causa dilationis Si vero quæritur ab eis causa dilationis hujus, dicunt quod una et præcipua est: hujus, dicunt quod una et præcipua est: quia non voluit ut mundus sibi ab æter- quia non voluit ut mundus sibi ab æter- nitate æquiparetur. Et ex ista solutione nitate æquiparetur. Et ex ista solutione sequuntur duo inconvenientia seu duæ sequuntur duo inconvenientia seu duæ hæreses, quarum una est, quod potuit hæreses, quarum una est, quod potuit esse ab æterno, sed Deus non voluit. esse ab æterno, sed Deus non voluit. Alia est quod voluntas Dei mutabilis sit Alia est quod voluntas Dei mutabilis sit secundum volita. Quod sic probatur: secundum volita. Quod sic probatur: Nulla causa est secundum hanc solutio- Nulla causa est secundum hanc solutio- nem quare mundus ab æterno non ince- nem quare mundus ab æterno non ince- perit, nisi dilatio voluntatis ergo mun- perit, nisi dilatio voluntatis ergo mun- dus fuit perceptibilis durationis æternæ : dus fuit perceptibilis durationis æternæ : sed dicit Dionysius, quod Deus commu- sed dicit Dionysius, quod Deus commu- nicat communicabilia, eo quod invidia nicat communicabilia, eo quod invidia longe relegata est ab ipso, ut dicit Au- longe relegata est ab ipso, ut dicit Au- gustinus cum ergo mundus perceptibi- gustinus cum ergo mundus perceptibi- lis sit æternitatis, Deus dabit sibi æterni- lis sit æternitatis, Deus dabit sibi æterni- tatem, vel ipse erit invidus. Item, Vo- tatem, vel ipse erit invidus. Item, Vo- luntas dilatoria, ex causa dilatoria est, luntas dilatoria, ex causa dilatoria est, non stulta hæc autem causa ex parte non stulta hæc autem causa ex parte volitorum est ergo voluntas Dei dispo- volitorum est ergo voluntas Dei dispo- nitur per diversa volita, quod est hære- nitur per diversa volita, quod est hære- ticum. ticum.

14. Adhuc aliter probatur æternus esse 14. Adhuc aliter probatur æternus esse mundus dicit enim Aristoteles in II Me- mundus dicit enim Aristoteles in II Me- taphysicæ, quod manifestum est, quod taphysicæ, quod manifestum est, quod sit principium aliquod et non infinitæ sit principium aliquod et non infinitæ causæ eorum quæ sunt, neque secun- causæ eorum quæ sunt, neque secun- dum rectitudinem, neque secundum spe- dum rectitudinem, neque secundum spe- ciem. Et hoc probatur in omnibus cau- ciem. Et hoc probatur in omnibus cau- sis. Si enim hoc est ex hoc sicut ex ma- sis. Si enim hoc est ex hoc sicut ex ma- teria, contingit abire in infinitum, et non teria, contingit abire in infinitum, et non in aliqua prima materia stare. Et simi- in aliqua prima materia stare. Et simi-

.1 II Metaphys., tex. com. 5. .1 II Metaphys., tex. com. 5.

649 649

liter est in efficiente et forma et fine. Er- liter est in efficiente et forma et fine. Er- go cum unus motus sit causa alterius, go cum unus motus sit causa alterius, contingit de necessitate stare in aliquo contingit de necessitate stare in aliquo primo motu non causato a motu alio : primo motu non causato a motu alio : ergo ille motus non erit factus : et quod ergo ille motus non erit factus : et quod non est factum, non habet principium : non est factum, non habet principium : ergo ille motus non habet principium : ergo ille motus non habet principium : ergo erit æternus. ergo erit æternus.

15. Item, Quidquid per creationem 15. Item, Quidquid per creationem exivit a Deo, creatum est secundum exivit a Deo, creatum est secundum ideam et rationem: omnis autem idea ideam et rationem: omnis autem idea est ratio formæ : ergo cujus nulla est est ratio formæ : ergo cujus nulla est forma, illius nulla est idea et ratio : sed forma, illius nulla est idea et ratio : sed materiæ secundum quod materia, nulla materiæ secundum quod materia, nulla est forma ergo ipsius nulla est idea, ne- est forma ergo ipsius nulla est idea, ne- que ratio ergo erit increata : ergo mun- que ratio ergo erit increata : ergo mun- dus etiam non incipit per creationem. dus etiam non incipit per creationem. SED CONTRA : SED CONTRA :

1. In libro de Causis dicit Philosophus, 1. In libro de Causis dicit Philosophus, quod prima rerum creatarum est esse, et quod prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsam creatura alia. Esse non est ante ipsam creatura alia. Esse ergo illud aut est in natura, aut in ra- ergo illud aut est in natura, aut in ra- tione tantum. Si in ratione tantum, tunc tione tantum. Si in ratione tantum, tunc esse in ratione est id quod est in anima et esse in ratione est id quod est in anima et intellectu entis. Quidquid autem est in intellectu entis. Quidquid autem est in anima, causatur a rebus extra. Ergo esse anima, causatur a rebus extra. Ergo esse quod est intellectus entis, causatum est quod est intellectus entis, causatum est a rebus extra et non est creatum. Si au- a rebus extra et non est creatum. Si au- tem intelligitur de ente in natura, cum tem intelligitur de ente in natura, cum super ens fundetur omne quod est, omne super ens fundetur omne quod est, omne quod est erit causatum in ente, et sic quod est erit causatum in ente, et sic mundus incepit per creationem. mundus incepit per creationem.

Si forte aliquis dicat, quod auctoritas Si forte aliquis dicat, quod auctoritas prima non est vera, eo quod sunt qui prima non est vera, eo quod sunt qui illum librum non attribuunt Aristoteli, illum librum non attribuunt Aristoteli, probatur sic: Omne quod incipit ita quod probatur sic: Omne quod incipit ita quod suæ factionis nullum præponitur subje- suæ factionis nullum præponitur subje- ctum secundum esse et rationem, illud ctum secundum esse et rationem, illud non incipit per motum et generationem, non incipit per motum et generationem, sed post nihil esse sic incipit esse : ergo sed post nihil esse sic incipit esse : ergo ipsum non incipit per motum et genera- ipsum non incipit per motum et genera- tionem, sed post nihil. PRIMA probatur tionem, sed post nihil. PRIMA probatur ex præhabitis propositionibus Aristotelis ex præhabitis propositionibus Aristotelis ubi dicit, quod mobile oportet ponere ubi dicit, quod mobile oportet ponere ante motum secundum rationem. SECUN- ante motum secundum rationem. SECUN- DA probatur per hoc quod ante esse nihil DA probatur per hoc quod ante esse nihil est secundum rationem. est secundum rationem.

Sed contra. Sed contra.

650 650

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Si forte dicatur, quod hæc est falsa, Si forte dicatur, quod hæc est falsa, incipit esse, eo quod esse est æternum. incipit esse, eo quod esse est æternum. CONTRA: Esse aut æquivoce aut univoce CONTRA: Esse aut æquivoce aut univoce aut multipliciter secundum analogiam aut multipliciter secundum analogiam dicitur de universitatis principio et de dicitur de universitatis principio et de principiatis. Et si dicatur univoce, hoc principiatis. Et si dicatur univoce, hoc patet esse falsum : quia nec de principia- patet esse falsum : quia nec de principia- tis univoce dicitur. tis univoce dicitur.

Si forte dicatur, quod de substantiis Si forte dicatur, quod de substantiis dicitur univoce, et universitatis princi- dicitur univoce, et universitatis princi- pium est substantia. pium est substantia.

CONTRA: Omne CONTRA: Omne

quod ordinatur in prædicamento secun- quod ordinatur in prædicamento secun- dum univocum modum prædicandi, est dum univocum modum prædicandi, est ut genus, vel species, vel individuum: ut genus, vel species, vel individuum: universitatis principium nullo istorum universitatis principium nullo istorum modorum est ergo non est in genere modorum est ergo non est in genere per univocum modum prædicandi. Si per univocum modum prædicandi. Si forte dicatur, quod est individuum, hoc forte dicatur, quod est individuum, hoc ridiculosum est: quia individuum præ- ridiculosum est: quia individuum præ- dicamenti substantiæ compositum est: dicamenti substantiæ compositum est: primum autem principium simplicissi- primum autem principium simplicissi- mum est et infinitæ simplicitatis. Si forte mum est et infinitæ simplicitatis. Si forte dicatur, quod est in prædicamento sicut dicatur, quod est in prædicamento sicut pars substantiæ compositæ, tunc esset. pars substantiæ compositæ, tunc esset. materia vel forma: quod iterum absur- materia vel forma: quod iterum absur- dum est ergo ens primum non est or- dum est ergo ens primum non est or- dinabile in prædicamento cum aliis en- dinabile in prædicamento cum aliis en- tibus. tibus.

Si forte aliquis vult facere vim de Si forte aliquis vult facere vim de univoca prædicatione, dicendo quod ens univoca prædicatione, dicendo quod ens non prædicatur univoce de aliquo, eo non prædicatur univoce de aliquo, eo quod non habet rationem diffinitivam : quod non habet rationem diffinitivam : hoc iterum frivolum est: per univoce hoc iterum frivolum est: per univoce enim prædicare in omnibus primis intel- enim prædicare in omnibus primis intel- ligitur prædicari secundum unam com- ligitur prædicari secundum unam com- munem naturam de omnibus illis quæ munem naturam de omnibus illis quæ ordinantur sub uno genere. ordinantur sub uno genere.

Si dicatur, quod multipliciter dicitur. Si dicatur, quod multipliciter dicitur. CONTRA: Multiplicitas entis reducitur ad CONTRA: Multiplicitas entis reducitur ad divisionem quæ fit in substantiam et ac- divisionem quæ fit in substantiam et ac- cidens et ens non multipliciter dicitur cidens et ens non multipliciter dicitur de substantiis, sed dicitur multipliciter de substantiis, sed dicitur multipliciter de substantiis et accidentibus: ergo et de substantiis et accidentibus: ergo et secundum hoc aut principium primum secundum hoc aut principium primum est accidens et principiata substantiæ, est accidens et principiata substantiæ, aut e converso: quorum utrumque fal- aut e converso: quorum utrumque fal-

sum est. sum est.

Si forte dicatur, quod multipliciter Si forte dicatur, quod multipliciter dicitur secundum modum efficientis vel dicitur secundum modum efficientis vel

finis. CONTRA: Secundum hoc oporteret, finis. CONTRA: Secundum hoc oporteret, quod aliqua operatio esset vel aliquis quod aliqua operatio esset vel aliquis finis qui diversis modis efficeretur a pri- finis qui diversis modis efficeretur a pri- mo principio et principiatis: et hæc mo principio et principiatis: et hæc operatio vel finis per hoc nomen, esse, operatio vel finis per hoc nomen, esse, importatur, sicut video de medico, quod importatur, sicut video de medico, quod multipliciter dicitur de eo qui scit ar- multipliciter dicitur de eo qui scit ar- tem, et de vetula quæ medicatur sine tem, et de vetula quæ medicatur sine arte, et de instrumentis medicinalibus arte, et de instrumentis medicinalibus quæ non moventur per se ad operatio- quæ non moventur per se ad operatio- nem sanitatis, sed a motore extrinseco : nem sanitatis, sed a motore extrinseco : et operatio sanitatis significatur in nomine et operatio sanitatis significatur in nomine medici. Similiter sanum dicitur de ani- medici. Similiter sanum dicitur de ani- mali tamquam forma consistens in tem- mali tamquam forma consistens in tem- peramento humorum, de cibo autem peramento humorum, de cibo autem tamquam de conservante, et de urina ut tamquam de conservante, et de urina ut de indicante: finem tamen intentum a de indicante: finem tamen intentum a medico dicit nomine suo. Non sic autem medico dicit nomine suo. Non sic autem

est, quod nomen entis operationem di- est, quod nomen entis operationem di- cat vel finem, ad quæ diversimode se cat vel finem, ad quæ diversimode se habet prima causa et causata, eo quod habet prima causa et causata, eo quod ens est primum in natura, quidquid illud ens est primum in natura, quidquid illud est. Ergo non sic multipliciter dicitur: est. Ergo non sic multipliciter dicitur: et sic relinquitur, quod æquivoce dica- et sic relinquitur, quod æquivoce dica- tur secundum solam communitatem no- tur secundum solam communitatem no- minis. Inde sic: Prima causa est una minis. Inde sic: Prima causa est una secundum substantiam et esse et est secundum substantiam et esse et est universitatis principium: ergo causabit universitatis principium: ergo causabit alia secundum suas substantias et esse : alia secundum suas substantias et esse : esse autem non potest causari per gene- esse autem non potest causari per gene- rationem et motum: ergo creatio ėjus rationem et motum: ergo creatio ėjus erit postquam non erat et hoc virtute erit postquam non erat et hoc virtute causæ primæ: ergo esse omnium crea- causæ primæ: ergo esse omnium crea- torum incipit per creationem. torum incipit per creationem.

Item, Resolutio est compositi in sim- Item, Resolutio est compositi in sim- plicia: et secundum hanc viam a via plicia: et secundum hanc viam a via 'ultima accipitur intellectus speciei, et a 'ultima accipitur intellectus speciei, et a forma quæ est circa hanc sicut est sen- forma quæ est circa hanc sicut est sen- sus in homine, accipitur intellectus ge- sus in homine, accipitur intellectus ge- neris, et ab ea quæ est iterum circa illam neris, et ab ea quæ est iterum circa illam ascendendo, sicut est vivum in homine, ascendendo, sicut est vivum in homine, accipitur intellectus animati: et si acci- accipitur intellectus animati: et si acci- piantur ulterius, sicut corpus in homine, piantur ulterius, sicut corpus in homine, accipitur intellectus corporei, et sic as- accipitur intellectus corporei, et sic as- cendendo devenitur usque ad substan- cendendo devenitur usque ad substan- tiam, ita quod semper a forma contra- tiam, ita quod semper a forma contra- hente materiam accipitur intellectus ab hente materiam accipitur intellectus ab aliquo distinguens plus et minus, sicut aliquo distinguens plus et minus, sicut substantia distinguit a paucioribus, et substantia distinguit a paucioribus, et

Solutio. Solutio.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 80. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 80.

ultima forma quæ est a rationali, dis- ultima forma quæ est a rationali, dis- tinguit a pluribus, et mediæ distinguunt tinguit a pluribus, et mediæ distinguunt medio modo ergo intellectus ejus quod medio modo ergo intellectus ejus quod nihil distinguit, sicut est intellectus entis, nihil distinguit, sicut est intellectus entis, de necessitate per resolutionem accipie- de necessitate per resolutionem accipie- tur ab illo quod nihil contrahit et deter- tur ab illo quod nihil contrahit et deter- minat in prædicamento. Hoc autem est minat in prædicamento. Hoc autem est illud quod relinquitur post omnes formas illud quod relinquitur post omnes formas contrahentes et determinantes: sed hoc contrahentes et determinantes: sed hoc est hyle ergo intellectus entis resolvi- est hyle ergo intellectus entis resolvi- tur ad hyle ergo quod in rationibus tur ad hyle ergo quod in rationibus probatur de ente, hoc in rerum natura probatur de ente, hoc in rerum natura tenebit de hyle sed de ente probatum tenebit de hyle sed de ente probatum est, quod in omnibus causatis incipit per est, quod in omnibus causatis incipit per creationem ergo hyle omnium mate- creationem ergo hyle omnium mate- riarum a prima causa est causatum. riarum a prima causa est causatum.

: :

Sed quia sunt quidam Philosophi qui Sed quia sunt quidam Philosophi qui hoc concedunt, sed dicunt nihilominus, hoc concedunt, sed dicunt nihilominus, quod mundus duravit ab æterno, et ta- quod mundus duravit ab æterno, et ta- men a prima causa creatus est, sicut men a prima causa creatus est, sicut radius a sole, cum tamen coævus sit so- radius a sole, cum tamen coævus sit so- li unde dicunt mundum radium esse li unde dicunt mundum radium esse primæ causæ objiciamus contra hoc primæ causæ objiciamus contra hoc sic In omnibus his in quibus creatum sic In omnibus his in quibus creatum coævum est causæ, causa secundum coævum est causæ, causa secundum proprietatem suæ formæ producit illa et proprietatem suæ formæ producit illa et non ministrat eis substantiam, sicut pa- non ministrat eis substantiam, sicut pa- tet lumen enim a sole non accipit na- tet lumen enim a sole non accipit na- turam in qua sit, sed potius ab aere. Si- turam in qua sit, sed potius ab aere. Si- militer et in umbra est per oppositum. militer et in umbra est per oppositum. Sed mundus substantiam et formam et Sed mundus substantiam et formam et quidquid est, habet a prima causa. Er- quidquid est, habet a prima causa. Er- go de necessitate erunt post ipsam se- go de necessitate erunt post ipsam se- cundum durationem esse et substantiæ : cundum durationem esse et substantiæ : et non est simile de radio. et non est simile de radio.

2. Item, Supra probatum est in quæ- 2. Item, Supra probatum est in quæ- stione de æternitate, quod tempus est sub stione de æternitate, quod tempus est sub æternitate et post ipsam : ergo et tem- æternitate et post ipsam : ergo et tem- porale est sub æterno et post ipsum porale est sub æterno et post ipsum erit: et și mundus est temporalis, prima erit: et și mundus est temporalis, prima vero causa est æterna : ergo mundus vero causa est æterna : ergo mundus est sub prima causa et post ipsam. Sed est sub prima causa et post ipsam. Sed quia multa supra in quæstione de crea- quia multa supra in quæstione de crea- tione et in quæstione de materia prima tione et in quæstione de materia prima dicta sunt valentia ad ista, ideo suffi- dicta sunt valentia ad ista, ideo suffi- ciunt præhabita. ciunt præhabita.

SOLUTIO. Dicimus, quod mundus in- SOLUTIO. Dicimus, quod mundus in- cipit per creationem, sed non incipit per cipit per creationem, sed non incipit per

651 651

generationem et motum : et hoc solum generationem et motum : et hoc solum est quod nituntur probare naturales. est quod nituntur probare naturales. Demonstrationibus autem physicis non Demonstrationibus autem physicis non demonstratur qualiter materia exivit in demonstratur qualiter materia exivit in esse, co quod physicæ demonstrationes esse, co quod physicæ demonstrationes omnes supponunt motum, et motus sub- omnes supponunt motum, et motus sub- jectum, aut materiam et mobile. Secun- jectum, aut materiam et mobile. Secun- dum hoc facile erit respondere ad omnia dum hoc facile erit respondere ad omnia objecta Philosophorum. objecta Philosophorum.

DICIMUS ergo ad primum, quod verum DICIMUS ergo ad primum, quod verum dicunt Philosophi dicentes omnem mo- dicunt Philosophi dicentes omnem mo- tum et factionem quæ est secundum na- tum et factionem quæ est secundum na- turam, reduci ad primum sui generis, turam, reduci ad primum sui generis, hoc est, ad motum coeli, qui per hoc hoc est, ad motum coeli, qui per hoc quod est primus, est causa omnis motus quod est primus, est causa omnis motus inferioris per hoc autem quod est ve- inferioris per hoc autem quod est ve- locissimus et uniformis, eo quod ipse locissimus et uniformis, eo quod ipse est circularis, est mensura omnium alio- est circularis, est mensura omnium alio- rum motuum, et ille non est factus ne- rum motuum, et ille non est factus ne- que generatus eo modo quo ipse est que generatus eo modo quo ipse est causa factionis et generationis aliorum causa factionis et generationis aliorum motuum. Sed nihil prohibet ipsum esse motuum. Sed nihil prohibet ipsum esse creatum ex nihilo, non distincte qui- creatum ex nihilo, non distincte qui- dem, sed in suo mobili: sicut nec nasus, dem, sed in suo mobili: sicut nec nasus, nec oculus, nec formæ, nec accidentia, nec oculus, nec formæ, nec accidentia, fiunt primo modo distincte, sed pars fit fiunt primo modo distincte, sed pars fit in toto, et forma in materia, et accidens in toto, et forma in materia, et accidens in subjecto, et similiter motus fit in mo- in subjecto, et similiter motus fit in mo- bili, et tempus in motu. bili, et tempus in motu.

: :

AD ALIUD dicendum, quod divisio illa AD ALIUD dicendum, quod divisio illa optima est quam prosequitur Aristote- optima est quam prosequitur Aristote- les positio enim Anaxagoræ præposuit les positio enim Anaxagoræ præposuit mobile motui, scilicet mixtum, in quo mobile motui, scilicet mixtum, in quo omnia erant in omnibus per formam et omnia erant in omnibus per formam et materiam sed formæ latebant, et in- materiam sed formæ latebant, et in- tellectus agens segregabat inducendo mo- tellectus agens segregabat inducendo mo- tum qui eduxit apertum de occulto. Si- tum qui eduxit apertum de occulto. Si- militer Empedoclis positio supponit militer Empedoclis positio supponit mixtum, sed litem et amicitiam princi- mixtum, sed litem et amicitiam princi- pia agentia : et amicitia quidem multa pia agentia : et amicitia quidem multa discordantia conducendo in unum gene- discordantia conducendo in unum gene- ratum, motum generationis inducit: lis ratum, motum generationis inducit: lis vero multa discordantia resolvendo ex vero multa discordantia resolvendo ex uno generato, inducit motum corruptio- uno generato, inducit motum corruptio- nis. Et contra hoc procedit Aristoteles, nis. Et contra hoc procedit Aristoteles, quærendo utrum mobile sit factum ante quærendo utrum mobile sit factum ante motum, vel mobili existente non fuerit motum, vel mobili existente non fuerit motus, sed postea inceperit ? Et si mo- motus, sed postea inceperit ? Et si mo- bile est factum, tunc ipsum fuit in fieri, bile est factum, tunc ipsum fuit in fieri,

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad object. Ad object.

1. 1.

652 652

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et sic motus præcedit motum primum, et sic motus præcedit motum primum, et sequuntur inconvenientia præhabita. et sequuntur inconvenientia præhabita. Et patet, quod ratio optima est de fieri Et patet, quod ratio optima est de fieri quod idem est quod generari super ma- quod idem est quod generari super ma- teriam sed si extendatur fieri ad creari, teriam sed si extendatur fieri ad creari, tunc non erit super materiam, nec po- tunc non erit super materiam, nec po- nit motum, sicut supra ostendimus in nit motum, sicut supra ostendimus in quæstione de creatione et ex hoc nul- quæstione de creatione et ex hoc nul- lum trium inconvenientium sequetur. lum trium inconvenientium sequetur.

AD HOC autem quod objicitur, quod si AD HOC autem quod objicitur, quod si motus incepit a mobili præexistente, motus incepit a mobili præexistente, quod hoc convenit altera duarum causa- quod hoc convenit altera duarum causa- rum: hoc de plano concedimus, eo quod rum: hoc de plano concedimus, eo quod nos dicimus motum esse creatum non nos dicimus motum esse creatum non per se, sed in mobili, et stat in mobili per se, sed in mobili, et stat in mobili existente fuisse motum. existente fuisse motum. object. AD HOC vero quod objicitur, quod mo- object. AD HOC vero quod objicitur, quod mo- bile fuisset sufficienter dispositum ad bile fuisset sufficienter dispositum ad motum, de plano concedimus: quia hoc motum, de plano concedimus: quia hoc nihil est dictum propter naturam cœli, nihil est dictum propter naturam cœli, quæ non potest suscipere dispositiones quæ non potest suscipere dispositiones peregrinas super se. peregrinas super se.

Ad ob Ad ob

2. 2.

Ad object. Ad object.

3. 3.

Ad object. Ad object.

Ad object. Ad object. 5. 5.

Ad hoc vero quod objicitur per ratio- Ad hoc vero quod objicitur per ratio- nem temporis, dicendum quod verum nem temporis, dicendum quod verum dicunt Philosophi dicentes tempus esse dicunt Philosophi dicentes tempus esse ingenitum sed motus ingenitus est eo ingenitum sed motus ingenitus est eo modo quo diximus, scilicet quod non modo quo diximus, scilicet quod non incepit per generari et fieri, nisi fieri ex- incepit per generari et fieri, nisi fieri ex- tendatur ad creari creari autem nullum tendatur ad creari creari autem nullum ponit motum. ponit motum.

AD ID autem quod objicitur de ince- AD ID autem quod objicitur de ince- ptione temporis, sufficienter responsum ptione temporis, sufficienter responsum est in quæstione de tempore et de æter- est in quæstione de tempore et de æter- nitate licet enim nihil moveatur in nitate licet enim nihil moveatur in nunc, tamen nihil prohibet creationi co- nunc, tamen nihil prohibet creationi co- æquævum adjacere nunc, eo quod crea- æquævum adjacere nunc, eo quod crea- tio non est motus, ut dictum est. tio non est motus, ut dictum est.

AD ID autem quod videtur probari, AD ID autem quod videtur probari, quod motus semper erit, dicendum quod quod motus semper erit, dicendum quod motus non finietur ut nunc, nec tempus motus non finietur ut nunc, nec tempus finietur in nunc, si quis vim velit facere finietur in nunc, si quis vim velit facere in verbosed bene finietur ad nunc: in verbosed bene finietur ad nunc: licet enim continuum non bene finiatur licet enim continuum non bene finiatur in indivisibili, ita quod finiri dicat ulti- in indivisibili, ita quod finiri dicat ulti- mam partem ejus, tamen finitur bene ad mam partem ejus, tamen finitur bene ad indivisibile. Et si quis objiciat, quod indivisibile. Et si quis objiciat, quod illud nunc est principium futuri, hoc non illud nunc est principium futuri, hoc non erit contra fidem Catholicam, eo quod erit contra fidem Catholicam, eo quod fides Catholica bene ponit tempus dam- fides Catholica bene ponit tempus dam-

natorum futurum in sæcula. Sed verum natorum futurum in sæcula. Sed verum est, quod non erit principium secundum est, quod non erit principium secundum successionem ejusdem motus, id est, successionem ejusdem motus, id est, motus coeli. motus coeli.

1, 2, 3 1, 2, 3

AD AUCTORITATES autem quatuor quæ Ad obj AD AUCTORITATES autem quatuor quæ Ad obj inducuntur ex libro XII Metaphysicæ, una inducuntur ex libro XII Metaphysicæ, una est responsio, quam etiam posuinius in est responsio, quam etiam posuinius in quæstione de resurrectione, scilicet quod quæstione de resurrectione, scilicet quod motus cœli in comparatione ad motorem motus cœli in comparatione ad motorem et mobile, non habet principium per ge- et mobile, non habet principium per ge- nerationem, nec finem per corruptio- nerationem, nec finem per corruptio- nem et in hoc sensu procedunt rationes nem et in hoc sensu procedunt rationes physicæ. In comparatione vero ad deter- physicæ. In comparatione vero ad deter- minatam rationem movendi nihil prohi- minatam rationem movendi nihil prohi- bet motum coeli habere finem: determi- bet motum coeli habere finem: determi- nata autem hæc ratio est impletio numeri nata autem hæc ratio est impletio numeri electorum. electorum.

5. 5.

AD HOC quod objicitur in fine octavi Ad obj AD HOC quod objicitur in fine octavi Ad obj Physicorum, dicendum quod illud veris- Physicorum, dicendum quod illud veris- simum est, et probatur ex ipso, quod simum est, et probatur ex ipso, quod primus motor non est virtus naturalis, primus motor non est virtus naturalis, sicut est grave et leve, vel calidum et fri- sicut est grave et leve, vel calidum et fri- gidum, quæ in majore quantitate major, gidum, quæ in majore quantitate major, et in minore fit minor, vel in infinita et in minore fit minor, vel in infinita infinita, et in finita quantitate finita. Sed infinita, et in finita quantitate finita. Sed fit indivisibilis in se per sui simplici- fit indivisibilis in se per sui simplici- tatem et impartibilis quantitate subjecti, tatem et impartibilis quantitate subjecti, eo quod nullam habet magnitudinem, in eo quod nullam habet magnitudinem, in qua sit sicut virtus corporea, infinitum qua sit sicut virtus corporea, infinitum movet motum, non finitum duobus fini- movet motum, non finitum duobus fini- bus naturæ, quæ sunt generatio et cor- bus naturæ, quæ sunt generatio et cor- ruptio. ruptio.