Mio. Mio.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 71. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 71.

ferioribus usque ad verticem pertingit, ferioribus usque ad verticem pertingit, quando castam celsitudinem mentis dif- quando castam celsitudinem mentis dif- fidentiæ morbo corrumpit. Casta autem fidentiæ morbo corrumpit. Casta autem celsitudo mentis, est celsitudo syndere- celsitudo mentis, est celsitudo syndere- sis. Ergo synderesis corrumpitur diffi- sis. Ergo synderesis corrumpitur diffi- dentiæ morbo, et ita exstinguitur. dentiæ morbo, et ita exstinguitur.

2. Item, Fomes et synderesis per in- 2. Item, Fomes et synderesis per in- clinationes suas habent se modo opposi- clinationes suas habent se modo opposi- to sed inclinatio fomitis in aliquo ho- to sed inclinatio fomitis in aliquo ho- mine in toto est exstincta, sicut in beata mine in toto est exstincta, sicut in beata Virgine ergo inclinatio synderesis in Virgine ergo inclinatio synderesis in aliquo homine per peccatum ex toto aliquo homine per peccatum ex toto potest exstingui, sicut in Antichristo qui potest exstingui, sicut in Antichristo qui erit pessimus hominum. erit pessimus hominum.

3. Præterea, Ad quid maneret in 3. Præterea, Ad quid maneret in damnatis, cum non posset retrahere a damnatis, cum non posset retrahere a mala voluntate vel a pœna? mala voluntate vel a pœna?

SOLUTIO. Quidam ante nos dixerunt SOLUTIO. Quidam ante nos dixerunt ad hoc, quod duplex est bonum, scilicet ad hoc, quod duplex est bonum, scilicet naturæ et gratiæ : et duplex est malum, naturæ et gratiæ : et duplex est malum, scilicet poenæ et culpæ et cum syn- scilicet poenæ et culpæ et cum syn- deresis inclinet ad bonum et retrahat deresis inclinet ad bonum et retrahat a malo, dicunt quod in damnatis non a malo, dicunt quod in damnatis non inclinat ad bonum gratiæ. Bonum au- inclinat ad bonum gratiæ. Bonum au- tem naturæ consideratur duobus mo- tem naturæ consideratur duobus mo- dis, scilicet in se, et sic appetunt bonum dis, scilicet in se, et sic appetunt bonum naturæ damnati: et in comparatione ad naturæ damnati: et in comparatione ad perversam voluntatem, et sic non appe- perversam voluntatem, et sic non appe- tunt, sed post perversam voluntatem: tunt, sed post perversam voluntatem: et quoad hoc dicunt synderesim exstin- et quoad hoc dicunt synderesim exstin- gui. Similiter damnati appetunt pec- gui. Similiter damnati appetunt pec- care et sic iterum exstinguitur. Pœna care et sic iterum exstinguitur. Pœna vero consideratur dupliciter, scilicet in vero consideratur dupliciter, scilicet in comparatione ad culpam, vel in se. Et comparatione ad culpam, vel in se. Et primo modo appetunt eam. Dicunt enim, primo modo appetunt eam. Dicunt enim, quod potius volunt esse in pœnis cum quod potius volunt esse in pœnis cum culpa et peccato, quam sine pœnis et culpa et peccato, quam sine pœnis et sine culpa, et sic iterum exstinguitur. Si sine culpa, et sic iterum exstinguitur. Si vero consideratur pœna in se, et sic non vero consideratur pœna in se, et sic non

597 597

appetunt eam. Sed sine præjudicio di- appetunt eam. Sed sine præjudicio di- cimus, quod iste appetitus perversæ vo- cimus, quod iste appetitus perversæ vo- luntatis est qui est in libero arbitrio : luntatis est qui est in libero arbitrio : appetitus autem synderesis semper est appetitus autem synderesis semper est rectus et in damnatis et vivis, et est re- rectus et in damnatis et vivis, et est re- mordens de malo commisso et bono mordens de malo commisso et bono omisso. Et propter hoc dicitur vermis omisso. Et propter hoc dicitur vermis mordens vel rodens damnatos. mordens vel rodens damnatos.

1. 1.

AD PRIMUM autem quod contra objici- Ad object. AD PRIMUM autem quod contra objici- Ad object. tur, dicendum quod celsitudo mentis tur, dicendum quod celsitudo mentis dicitur lumen fidei in eminentia rationis: dicitur lumen fidei in eminentia rationis: et hoc est quod dicit Glossa, diffidentiæ et hoc est quod dicit Glossa, diffidentiæ morbo, hoc est, infidelitatis per quam morbo, hoc est, infidelitatis per quam fides corrumpitur. fides corrumpitur.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod gratia am- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod gratia am- Ad object. plioris potentiæ est quam peccatum: et plioris potentiæ est quam peccatum: et propter hoc licet fomes exstinguatur per propter hoc licet fomes exstinguatur per gratiam in aliquo, tamen non propter gratiam in aliquo, tamen non propter hoc necessarium est quod synderesis hoc necessarium est quod synderesis exstinguatur per peccatum. exstinguatur per peccatum.

3. 3.

AD ULTIMUM dicendum, quod remanet Ad object, AD ULTIMUM dicendum, quod remanet Ad object, in damnatis ad majus tormentum : non in damnatis ad majus tormentum : non enim parva poena est corrosio vermis: enim parva poena est corrosio vermis: hoc enim facit impios intra semetipsos hoc enim facit impios intra semetipsos gemere et seram pœnitentiam facere, gemere et seram pœnitentiam facere, sicut habetur, Sapientiæ, v, 2 et seq., sicut habetur, Sapientiæ, v, 2 et seq., quod turbabuntur impii timore horribili quod turbabuntur impii timore horribili et mirabuntur in subitatione insperatæ et mirabuntur in subitatione insperatæ salutis, scilicet bonorum, dicentes intra salutis, scilicet bonorum, dicentes intra se, pœnitentiam agentes, et præ angustia se, pœnitentiam agentes, et præ angustia spiritus gementes: Hi sunt quos habui- spiritus gementes: Hi sunt quos habui- mus aliquando in derisum, et in simi- mus aliquando in derisum, et in simi- litudinem improperii. Nos insensati, vi- litudinem improperii. Nos insensati, vi- tam illorum æstimabamus insaniam, et tam illorum æstimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Manet etiam finem illorum sine honore. Manet etiam ad hoc, quod contrarietas sit inter ipsos ad hoc, quod contrarietas sit inter ipsos dum perversa voluntas liberi arbitrii dum perversa voluntas liberi arbitrii irascendo contra appetitum synderesis irascendo contra appetitum synderesis consentit malo. consentit malo.

598 598

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO LXXII. QUÆSTIO LXXII.

De conscientia. De conscientia.

Deinde quæritur de conscientia. Deinde quæritur de conscientia.

Et quæruntur tria, scilicet quid sit conscientia? Et quæruntur tria, scilicet quid sit conscientia?

Et secundo, Utrum ipsa sit recta, vel possit esse non recta? Et secundo, Utrum ipsa sit recta, vel possit esse non recta? Et tertio, Utrum exstingui possit in aliquo ? Et tertio, Utrum exstingui possit in aliquo ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit conscientia ' ? Quid sit conscientia ' ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Actus sunt prævii potentiis secun- 1. Actus sunt prævii potentiis secun- dum rationem. Dictare autem aliquid dum rationem. Dictare autem aliquid faciendum vel non faciendum est actus faciendum vel non faciendum est actus rationis, ut prius habitum est: cum ergo rationis, ut prius habitum est: cum ergo ille idem actus sit conscientiæ, videbitur ille idem actus sit conscientiæ, videbitur conscientia esse ratio. conscientia esse ratio.

2. Præterea, Conscientia per suum 2. Præterea, Conscientia per suum nomen ponit scientiam: sed omnis nomen ponit scientiam: sed omnis scientia est in ratione: ergo conscientia scientia est in ratione: ergo conscientia vel erit ratio vel rationis. vel erit ratio vel rationis.

3. Item, Aliquem dicimus esse con- 3. Item, Aliquem dicimus esse con- scium qui scit aliquid nobiscum: ergo scium qui scit aliquid nobiscum: ergo videtur conscientia esse scientia alicujus videtur conscientia esse scientia alicujus cum societate alterius, quod falsum est, cum societate alterius, quod falsum est, cum conscientia supponat secretum cum conscientia supponat secretum

cordis. cordis.

4. Præterea, Videtur conscientia non 4. Præterea, Videtur conscientia non esse potentia, vel habitus, sed actus. esse potentia, vel habitus, sed actus.

Cum enim dicimus, quod remordet nos Cum enim dicimus, quod remordet nos conscientia, non intelligimus de habitu conscientia, non intelligimus de habitu vel de potentia, sed de actu. Cum autem vel de potentia, sed de actu. Cum autem hic actus sit memoriæ, ut videtur, Ec- hic actus sit memoriæ, ut videtur, Ec- cle. VII, 23 Scit conscientia tua quia cle. VII, 23 Scit conscientia tua quia et tu crebro maledixisti aliis. et tu crebro maledixisti aliis.

5. Præterea, Conscientia videtur esse 5. Præterea, Conscientia videtur esse fides. Dicitur in epistola ad Romanos, fides. Dicitur in epistola ad Romanos, XIV, 23 Omne quod non est ex fide, XIV, 23 Omne quod non est ex fide, peccatum est. Ubi dicit Glossa: Quid- peccatum est. Ubi dicit Glossa: Quid- quid est contra conscientiam, etc. quid est contra conscientiam, etc.

6. Item, Videtur quod sit spes. I ad 6. Item, Videtur quod sit spes. I ad Timoth. 1, 5, super illud: Finis præce- Timoth. 1, 5, super illud: Finis præce- pti est charitas de corde puro, et con- pti est charitas de corde puro, et con- scientia bona. Glossa, id est, spe. scientia bona. Glossa, id est, spe.

7. Præteare, Damascenus dicit, quod 7. Præteare, Damascenus dicit, quod conscientia est lex nostri intellectus. Lex conscientia est lex nostri intellectus. Lex autem intellectus est habitus intellectus. autem intellectus est habitus intellectus.

8. Juxta hoc quæritur, Quomodo syn- 8. Juxta hoc quæritur, Quomodo syn- deresis scintilla conscientiæ potius dica- deresis scintilla conscientiæ potius dica- tur quam ratio, cum conscientia juvetur tur quam ratio, cum conscientia juvetur ex synderesi et ratione? ex synderesi et ratione?

9. Præterea, Cum omnis nostra scien- 9. Præterea, Cum omnis nostra scien- tia sumatur ex phantasmatibus, ut prius tia sumatur ex phantasmatibus, ut prius est habitum, videbitur potius, quam est habitum, videbitur potius, quam phantasmata sint scintillæ conscientiæ phantasmata sint scintillæ conscientiæ potius quam synderesis. potius quam synderesis.

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- hujusce novæ editionis nostræ. 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- hujusce novæ editionis nostræ. logiæ, Quæst. 99, membr. 3, art. 1. Tom. XXXIII logiæ, Quæst. 99, membr. 3, art. 1. Tom. XXXIII

JI P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 72. JI P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 72.

Jutio. SOLUTIO. Dicimus, quod conscientia Jutio. SOLUTIO. Dicimus, quod conscientia conclusio est rationis practicæ ex duo- conclusio est rationis practicæ ex duo- bus præmissis, quarum major est syn- bus præmissis, quarum major est syn- deresis, et minor rationis. Quod sic pa- deresis, et minor rationis. Quod sic pa- tet Quæritur ab aliquo, Quare con- tet Quæritur ab aliquo, Quare con- scientia sibi dictet hoc esse faciendum? scientia sibi dictet hoc esse faciendum? Et respondebit, quod hoc est bonum. Et Et respondebit, quod hoc est bonum. Et quæritur ulterius, Quare propter hoc sit quæritur ulterius, Quare propter hoc sit faciendum, quia bonum ? Et responde- faciendum, quia bonum ? Et responde- bit, quoniam omne bonum faciendum. bit, quoniam omne bonum faciendum. Et istæ quæstiones ponunt talem syllo- Et istæ quæstiones ponunt talem syllo- gismum Omne bonum faciendum: hoc gismum Omne bonum faciendum: hoc est bonum ergo hoc est faciendum. est bonum ergo hoc est faciendum. Major autem istius syllogismi est syn- Major autem istius syllogismi est syn- deresis, cujus est inclinare in bonum per deresis, cujus est inclinare in bonum per universales rationes boni. Minor vero universales rationes boni. Minor vero est rationis, cujus est conferre particulare est rationis, cujus est conferre particulare ad universale. Conclusio autem est con- ad universale. Conclusio autem est con- scientiæ. Quod sic probatur: Ab omni- scientiæ. Quod sic probatur: Ab omni- bus communiter supponitur, quod con- bus communiter supponitur, quod con- scientia aggravat vel excusat in toto vel scientia aggravat vel excusat in toto vel in parte. Inter tres autem actus præhabi- in parte. Inter tres autem actus præhabi- tos primus non attingit actum particula- tos primus non attingit actum particula- rem, sive opus meritorium vel demeri- rem, sive opus meritorium vel demeri- torium hoc vel illud. Secundus autem torium hoc vel illud. Secundus autem qui rationis est, non est de faciendo, sed qui rationis est, non est de faciendo, sed de ratione faciendi: cum enim dicit, de ratione faciendi: cum enim dicit, quod hoc est bonum, rationem dicit fa- quod hoc est bonum, rationem dicit fa- ciendi, sed nec adhuc imperat faciendum ciendi, sed nec adhuc imperat faciendum vel non faciendum: sed quando infert vel non faciendum: sed quando infert per modum sententiæ hoc esse facien- per modum sententiæ hoc esse facien- dum vel non faciendum, tunc excusat si dum vel non faciendum, tunc excusat si sequitur in illo opere, vel excusat si non sequitur in illo opere, vel excusat si non sequitur. sequitur.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

DICENDUM ergo ad primum, quod actus DICENDUM ergo ad primum, quod actus conscientiæ est actus rationis, sed conse- conscientiæ est actus rationis, sed conse- quens ex alio actu præcedente. quens ex alio actu præcedente.

AD ALIUD dicendum, quod scientia pro- AD ALIUD dicendum, quod scientia pro- prie conclusionis est, ut dicit Aristote- prie conclusionis est, ut dicit Aristote- les in Posterioribus: sed propositio quæ les in Posterioribus: sed propositio quæ apponitur per compositionem, notat si- apponitur per compositionem, notat si- multatem ad duo præscita: quorum al- multatem ad duo præscita: quorum al- terum est in synderesi per se notum, terum est in synderesi per se notum, alterum vero in actu rationis quod sup- alterum vero in actu rationis quod sup- ponitur ut notum, sed ut frequenter eget ponitur ut notum, sed ut frequenter eget probatione, eo quod circa particularia probatione, eo quod circa particularia multipliciter contingit érrare. multipliciter contingit érrare.

AD ALIUD dicendum, quod conscientia AD ALIUD dicendum, quod conscientia actu aggravans vel excusans est rationis actu aggravans vel excusans est rationis

599 599

actus quæ est conclusio, ut probat obje- actus quæ est conclusio, ut probat obje- ctio. ctio.

Ad 4. Ad 4.

AD ALIUD dicendum, quod reminisci AD ALIUD dicendum, quod reminisci non est sine ratione, ut supra probatum non est sine ratione, ut supra probatum est, licet concernat rationem præteriti. est, licet concernat rationem præteriti. Vel, dicatur melius, quod intellectus et Vel, dicatur melius, quod intellectus et ratio non sunt tantum quia est aliquid, ratio non sunt tantum quia est aliquid, sed quia fuit et erit, ut supra dictum est. sed quia fuit et erit, ut supra dictum est. AD ALIUD dicendum, quod conscientia Ad 5 et 6. AD ALIUD dicendum, quod conscientia Ad 5 et 6. est nomen multipliciter dictum : sed ta- est nomen multipliciter dictum : sed ta- men in epistola ad Romanos fides ponitur men in epistola ad Romanos fides ponitur pro fiducia securitatis, quam dat conscien- pro fiducia securitatis, quam dat conscien- tia quando vere concludit. In epistola vero tia quando vere concludit. In epistola vero ad Timotheum conscientia pro spe poni- ad Timotheum conscientia pro spe poni- tur, eo quod causa spei una est ex scientia tur, eo quod causa spei una est ex scientia meritorum spes enim est certa exspec- meritorum spes enim est certa exspec- tatio futuræ beatitudinis ex meritis et tatio futuræ beatitudinis ex meritis et gratia proveniens. gratia proveniens.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus ponitur pro ratione, et conscientia dici- ponitur pro ratione, et conscientia dici- tur lex intellectus, eo quod ligat ad fa- tur lex intellectus, eo quod ligat ad fa- ciendum vel non faciendum. ciendum vel non faciendum.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod synderesis dicitur conscientiæ dum quod synderesis dicitur conscientiæ scintilla potius quam ratio, eo quod ex scintilla potius quam ratio, eo quod ex parte illa semper micat: ex parte autem parte illa semper micat: ex parte autem rationis quandoque obtenebratur errore. rationis quandoque obtenebratur errore.

AD ULTIMUM dicendum, quod licet spe- AD ULTIMUM dicendum, quod licet spe- cies cognoscibilium abstrahantur a phan- cies cognoscibilium abstrahantur a phan- tasmatibus, lux tamen principiorum est tasmatibus, lux tamen principiorum est a luce intelligentiæ agentis et propter a luce intelligentiæ agentis et propter hoc phantasmata non possunt dici scin- hoc phantasmata non possunt dici scin-

tillæ. tillæ.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum conscientia semper sit recta? Utrum conscientia semper sit recta?

Secundo quæritur, Utrum conscientia Secundo quæritur, Utrum conscientia semper sit recta, vel quandoque possit semper sit recta, vel quandoque possit

esse non recta? esse non recta?

Et videtur, quod semper sit recta. Et videtur, quod semper sit recta.

1. Quidquid enim est contra quod fa- 1. Quidquid enim est contra quod fa- cere semper est non rectum, illud sem- cere semper est non rectum, illud sem- per in se rectum est contra conscien- per in se rectum est contra conscien-

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Sed contra. Sed contra.

[Quæst. 1. [Quæst. 1.

600 600

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tiam facere semper est non rectum : ergo tiam facere semper est non rectum : ergo conscientia semper in se recta est. PRIMA conscientia semper in se recta est. PRIMA pars patet per se. SECUNDA probatur per pars patet per se. SECUNDA probatur per illam auctoritatem : « Qui facit contra illam auctoritatem : « Qui facit contra conscientiam, ædificat ad gehennam. »> conscientiam, ædificat ad gehennam. »>

2. Item, Majorem influentiam super 2. Item, Majorem influentiam super conclusionem in syllogismo habet ma- conclusionem in syllogismo habet ma- jor, quam minor. Cum ergo synderesis jor, quam minor. Cum ergo synderesis numquam erret, et conscientia semper numquam erret, et conscientia semper participet lumen synderesis, videtur et participet lumen synderesis, videtur et ipsa numquam errare. ipsa numquam errare.

3. Item, Quidquid indeclinabile testi- 3. Item, Quidquid indeclinabile testi- monium fert veritati, illud videtur non monium fert veritati, illud videtur non posse declinare a recto: conscientia est posse declinare a recto: conscientia est hujusmodi ergo conscientia non potest hujusmodi ergo conscientia non potest declinare a recto. PRIMA probatur per declinare a recto. PRIMA probatur per hoc quod juramento veritas dicti quæ hoc quod juramento veritas dicti quæ mobilis est, non potest probari nisi per mobilis est, non potest probari nisi per acceptionem alicujus immobilis veritatis. acceptionem alicujus immobilis veritatis. SECUNDA pars probatur per dictum Apo- SECUNDA pars probatur per dictum Apo- stoli ad Romanos, ix, 1, ubi dicit: Ve- stoli ad Romanos, ix, 1, ubi dicit: Ve- ritatem dico in Christo non mentior, ritatem dico in Christo non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto. Et, II ad Corinth. mea in Spiritu sancto. Et, II ad Corinth. I, 12 Gloria nostra hæc est, testimo- I, 12 Gloria nostra hæc est, testimo- nium conscientiæ nostræ. nium conscientiæ nostræ.

SED CONTRA : SED CONTRA :

CONTRA: CONTRA:

1. Quidquid quandoque est erroneum, 1. Quidquid quandoque est erroneum, secundum quod hujusmodi, non obligat secundum quod hujusmodi, non obligat ad faciendum conscientia est hujusmo- ad faciendum conscientia est hujusmo- di : ergo non semper obligat ad facien- di : ergo non semper obligat ad facien- dum. dum.

2. Item, Illud quod non est facien- 2. Item, Illud quod non est facien- dum est falsum : ergo non potest sciri : dum est falsum : ergo non potest sciri : quia nullum falsum scitur propria scien- quia nullum falsum scitur propria scien- tia ergo a superiori non potest sciri : tia ergo a superiori non potest sciri : et sic non potest esse in conscientia : et sic non potest esse in conscientia : et si non est in conscientia, non obli- et si non est in conscientia, non obli- gat ad aliquid ergo conscientia erronea gat ad aliquid ergo conscientia erronea non obligat. non obligat.

Sed cont Sed cont

PRÆTEREA, Quæritur hic de regula Quæst. 1 PRÆTEREA, Quæritur hic de regula Quæst. 1 quorumdam dicentium, quod si aliquis quorumdam dicentium, quod si aliquis est dubius de aliquo an sit mortale pec- est dubius de aliquo an sit mortale pec- carum, et facit illud peccatum, mortali- carum, et facit illud peccatum, mortali- ter peccat propter contemptum. Pona- ter peccat propter contemptum. Pona- mus enim, quod dubitet, et habet proba- mus enim, quod dubitet, et habet proba- biles rationes ad oppositum, sed tamen biles rationes ad oppositum, sed tamen non sufficientes: tunc enim non videtur non sufficientes: tunc enim non videtur contemnere, eo quod sequitur magis pro- contemnere, eo quod sequitur magis pro- babile. babile.

PRÆTEREA, Quæritur de hoc quod Quæst. 3 PRÆTEREA, Quæritur de hoc quod Quæst. 3 Conscientia erronea ponitur a Sanctis, etiam datur pro regula, quod dubia in Conscientia erronea ponitur a Sanctis, etiam datur pro regula, quod dubia in quæ deponi debet. quæ deponi debet.

Præterea, Hoc videmus in hæreticis et Præterea, Hoc videmus in hæreticis et infidelibus, qui conscientia instigante se infidelibus, qui conscientia instigante se tradunt ignibus pro errore defendendo. tradunt ignibus pro errore defendendo.

ITEM, Juxta hoc ulterius quæritur, ITEM, Juxta hoc ulterius quæritur, Utrum conscientia semper obligat ad fa- Utrum conscientia semper obligat ad fa- ciendum? ciendum?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Ex supra dicta auctoritate, scilicet 1. Ex supra dicta auctoritate, scilicet qui facit contra conscientiam, etc. qui facit contra conscientiam, etc.

2. Item, Ponitur, quod si conscientia 2. Item, Ponitur, quod si conscientia dictet aliquid esse faciendum per modum dictet aliquid esse faciendum per modum præcepti, quod tamen non sit præcep- præcepti, quod tamen non sit præcep- tum, si non facit, contemnit quantum in tum, si non facit, contemnit quantum in se est præcipientem et præceptum. Omne se est præcipientem et præceptum. Omne autem contemnens præceptum peccat autem contemnens præceptum peccat mortaliter. Ergo iste peccat mortaliter : mortaliter. Ergo iste peccat mortaliter : ergo obligatur ad faciendum: et non nisi ergo obligatur ad faciendum: et non nisi ex conscientia ergo conscientia obligat ex conscientia ergo conscientia obligat ad faciendum. ad faciendum.

securiorem partem interpretanda sunt : securiorem partem interpretanda sunt : securior enim videtur pars esse, quæ securior enim videtur pars esse, quæ plures habet rationes: ergo videtur, quod plures habet rationes: ergo videtur, quod dubium in hoc interpretandum est quod dubium in hoc interpretandum est quod plures habet rationes. plures habet rationes.

CONTRA: CONTRA:

Ibi non est securitas, ubi est timor pe- Ibi non est securitas, ubi est timor pe- riculi. Sæpe autem ibi est timor pericu- riculi. Sæpe autem ibi est timor pericu- li, ubi sunt plures rationes. li, ubi sunt plures rationes.

Sed contr Sed contr

SOLUTIO. Dicimus, quod conscientia Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod conscientia Solutio. quandoque est erronea, et quandoque quandoque est erronea, et quandoque

recta. recta.

AD PRIMUM dicendum, quod contra hoc AD PRIMUM dicendum, quod contra hoc est, quod intelligitur dictum illud de est, quod intelligitur dictum illud de scientia quæ conclusionem suam suppo- scientia quæ conclusionem suam suppo- nit ut scitam, secundum quod scitum est nit ut scitam, secundum quod scitum est per rationes et principia vera probatum, per rationes et principia vera probatum, vel quæ vera sunt ut supposita et con- vel quæ vera sunt ut supposita et con- cessa licet enim tunc quandoque sit cessa licet enim tunc quandoque sit erronea, tamen faciens contra ipsam ædi- erronea, tamen faciens contra ipsam ædi-

Ad 1. Ad 1.

2. 2.

3. 3.

quæst. quæst.

1. 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 72. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 72.

ficat ad gehennam propter præceptum ficat ad gehennam propter præceptum adjunctum. adjunctum.

AD ALIUD dicendum, quod falsum se- AD ALIUD dicendum, quod falsum se- quitur ex altera præmissarum falsa exi- quitur ex altera præmissarum falsa exi- stente, et assumpta rationis frequenter stente, et assumpta rationis frequenter est falsa, ut supra dictum est : conscien- est falsa, ut supra dictum est : conscien- tia enim licet participet synderesim, ta- tia enim licet participet synderesim, ta- men non solam illam participat, et ideo men non solam illam participat, et ideo quandoque errat. quandoque errat.

AD ALIUD dicendum, quod conscientia AD ALIUD dicendum, quod conscientia non est sufficiens testimonium veritatis : non est sufficiens testimonium veritatis : sed tamen tribus efficitur sufficiens ad sed tamen tribus efficitur sufficiens ad tria testificanda: cum justitia enim na- tria testificanda: cum justitia enim na- tura sufficit ad testimonium excusationis : tura sufficit ad testimonium excusationis : et sic loquitur Apostolus ad Romanos, et sic loquitur Apostolus ad Romanos, 1, 14 et 15, loquens de Gentibus sic : 1, 14 et 15, loquens de Gentibus sic : Cum gentes quæ legem non habent, na- Cum gentes quæ legem non habent, na- turaliter ea quæ legis sunt, faciunt, turaliter ea quæ legis sunt, faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex: qui ostendunt opus legis scri- sunt lex: qui ostendunt opus legis scri- ptum in cordibus suis, testimonium red- ptum in cordibus suis, testimonium red- dente illis conscientia ipsorum. - In Spi- dente illis conscientia ipsorum. - In Spi- ritu sancto qui testimonium est veritatis: ritu sancto qui testimonium est veritatis: et sic loquitur ad Romanos, IX, 1 : et et sic loquitur ad Romanos, IX, 1 : et propter hoc non dicitur simpliciter : propter hoc non dicitur simpliciter : Testimonium mihi perhibente conscientia Testimonium mihi perhibente conscientia mea sed addit, In Spiritu sancto. Cum mea sed addit, In Spiritu sancto. Cum meritis vero est testimonium gloriæ spei: meritis vero est testimonium gloriæ spei: et sic loquitur, II ad Corinthios, 1, 12, et et sic loquitur, II ad Corinthios, 1, 12, et propter hoc ibi addit: Gloria nostra hæc propter hoc ibi addit: Gloria nostra hæc est, testimonium conscientiæ nostræ, est, testimonium conscientiæ nostræ, quod in simplicitate cordis et sinceritate quod in simplicitate cordis et sinceritate Dei, et non in sapientia carnali, sed in Dei, et non in sapientia carnali, sed in gratia Dei, conversati sumus in hoc gratia Dei, conversati sumus in hoc mundo. mundo.

I, I,

AD ID quod ulterius quæritur solven- AD ID quod ulterius quæritur solven- dum, recolenda est distinctio quam supra dum, recolenda est distinctio quam supra posuimus, scilicet quod aliud est dubium, posuimus, scilicet quod aliud est dubium, et aliud est ambiguum, et aliud persua- et aliud est ambiguum, et aliud persua- sum vel creditum, et aliud scitum. Unde sum vel creditum, et aliud scitum. Unde quod est in conscientia, habet se per quod est in conscientia, habet se per aliquem istorum modorum, et secundum aliquem istorum modorum, et secundum hoc magis et minus obligat sed sine hoc magis et minus obligat sed sine præjudicio loquendo dicimus, quod non præjudicio loquendo dicimus, quod non obligat ad faciendum, nisi sit ut opina- obligat ad faciendum, nisi sit ut opina- tum, vel creditum, vel scitum id quod tum, vel creditum, vel scitum id quod est in conscientia, et tunc obligat, sive est in conscientia, et tunc obligat, sive conscientia sit erronea, sive ratio erro- conscientia sit erronea, sive ratio erro-

601 601

nea et hoc propter contemptum, sicut nea et hoc propter contemptum, sicut probat objectio, probat objectio,

1. 1.

AD ID quod contra objicitur, dicen- Ad object. AD ID quod contra objicitur, dicen- Ad object. dum quod non rectum ut non rectum dum quod non rectum ut non rectum non obligat, quamdiu tale esse supponi- non obligat, quamdiu tale esse supponi- tur. tur.

Si objiciatur, quod secundum hoc ali- Si objiciatur, quod secundum hoc ali- quis erit perplexus: sive enim sequatur quis erit perplexus: sive enim sequatur conscientiam, peccabit faciendo non re- conscientiam, peccabit faciendo non re- ctum sive non sequatur eam, peccabit ctum sive non sequatur eam, peccabit faciendo contra conscientiam. Dicendum faciendo contra conscientiam. Dicendum est, quod non erit perplexus: quia pot- est, quod non erit perplexus: quia pot- est deponere conscientiam. est deponere conscientiam.

Si quæratur, Qualiter deponenda sit? Si quæratur, Qualiter deponenda sit? Dicendum, quod per examinationem Dicendum, quod per examinationem minoris propositionis, quæ assumitur a minoris propositionis, quæ assumitur a ratione hæc enim frequenter falsa est : ratione hæc enim frequenter falsa est : et si examinaretur, ultro se offeret falsi- et si examinaretur, ultro se offeret falsi- tas ejus, et tunc cessabit conscientia. tas ejus, et tunc cessabit conscientia.

: :

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod falsum non Ad object. AD ALIUD dicendum, quod falsum non Ad object. scitur si scientia stricte accipiatur : sed scitur si scientia stricte accipiatur : sed tamen propter imaginationem veri quam tamen propter imaginationem veri quam habet, frequenter supponitur ut scitum. habet, frequenter supponitur ut scitum.

2. 2.

AD ILLUD quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. AD ILLUD quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. cendum quod duplex est dubitans, scili- cendum quod duplex est dubitans, scili- cet dubitans supponens aliquid magis cet dubitans supponens aliquid magis esse quam non esse, et de tali intelligi- esse quam non esse, et de tali intelligi- tur regula et est dubitans nihil suppo- tur regula et est dubitans nihil suppo- nens, et hoc non est verum. nens, et hoc non est verum.

3. 3.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. dum quod duplex est securius, scilicet dum quod duplex est securius, scilicet remotius a falso, et remotius a periculo. remotius a falso, et remotius a periculo. Et secundo modo intelligitur regula. Et secundo modo intelligitur regula. Prima vero objectio procedit in sensu Prima vero objectio procedit in sensu primo. primo.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum conscientia in aliquo possit Utrum conscientia in aliquo possit exstingui ? exstingui ?

Tertio quæritur, Utrum in aliquo pos- Tertio quæritur, Utrum in aliquo pos- sit exstingui? sit exstingui?

602 602

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et videtur, quod sic: multi enim non Et videtur, quod sic: multi enim non habent conscientiam in delictis. Similiter habent conscientiam in delictis. Similiter Sed contra. in ignorantibus videtur nihil redarguere. Sed contra. in ignorantibus videtur nihil redarguere. SED CONTRA hoc est: SED CONTRA hoc est:

1. Frequenter mali præoccupant pes- 1. Frequenter mali præoccupant pes- sima, redarguente conscientia. Dicitur sima, redarguente conscientia. Dicitur enim, Sapient. XVII, 10: Cum sit enim enim, Sapient. XVII, 10: Cum sit enim timida nequitia, dat testimonium con- timida nequitia, dat testimonium con- demnationis semper enim præsumit demnationis semper enim præsumit sæva, perturbata conscientia. Ergo mali sæva, perturbata conscientia. Ergo mali per conscientiam præoccupant sibi peri- per conscientiam præoccupant sibi peri- cula quæ exspectant: et conscientia est cula quæ exspectant: et conscientia est testimonium condemnationis eorum. testimonium condemnationis eorum.

2. Præterea, Conscientia est liber con- 2. Præterea, Conscientia est liber con-

tinens sententiam quæ proferetur contra tinens sententiam quæ proferetur contra impios in die judicii, ut dicunt Sancti. impios in die judicii, ut dicunt Sancti.

3. Præterea, Dicit Augustinus in libro 3. Præterea, Dicit Augustinus in libro de Pænitentia, quod in confessione stat de Pænitentia, quod in confessione stat accusans conscientia. accusans conscientia.

SOLUTIO. Dicimus, quod conscientia SOLUTIO. Dicimus, quod conscientia non exstinguitur ita quod non accuset non exstinguitur ita quod non accuset vel excuset, sicut probant ultimæ aucto- vel excuset, sicut probant ultimæ aucto-

ritates. ritates.

AD PRIMUM autem dicendum, quod AD PRIMUM autem dicendum, quod mali quandoque conscientiam dissimu- mali quandoque conscientiam dissimu- lant non tamen exstinguitur in eis. lant non tamen exstinguitur in eis.

S S

Ad Ad

QUESTIO LXXIII. QUESTIO LXXIII.

De imagine. De imagine.

Consequenter quæritur de imagine. Consequenter quæritur de imagine. Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit ? Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit ?

Et, Quæ sunt partes ejus? Et, Quæ sunt partes ejus?

Et, Qualiter imitatur Trinitatem increatam? Et, Qualiter imitatur Trinitatem increatam?

Et quarto, Cujus sit primo, et cujus consequenter? Et quarto, Cujus sit primo, et cujus consequenter?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit imago ' ? Quid sit imago ' ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit Hilarius « Imago est rei ad rem Dicit Hilarius « Imago est rei ad rem coæquandæ imaginata et indiscreta simi- coæquandæ imaginata et indiscreta simi- litudo ². >> litudo ². >>

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 10. Tom. XXV novæ tentiarum, Dist. III, Art. 10. Tom. XXV novæ

CONTRA hoc objicitur sic: CONTRA hoc objicitur sic:

1. Res indiscreta ab alia est penitus 1. Res indiscreta ab alia est penitus eadem cum eo cujus est imago: ergo in eadem cum eo cujus est imago: ergo in diffinitione ejus male ponitur indiscreta. diffinitione ejus male ponitur indiscreta.

2. Hoc etiam habetur per hoc quod di- 2. Hoc etiam habetur per hoc quod di- cit, Similitudo. Similitudo enim, ut di- cit, Similitudo. Similitudo enim, ut di- cit Boetius, est rerum differentium ea- cit Boetius, est rerum differentium ea- dem qualitas. dem qualitas.

3. Præterea, Nihil videtur dictum quod 3. Præterea, Nihil videtur dictum quod dicit, Imaginata. Idem enim non cadit dicit, Imaginata. Idem enim non cadit in diffinitione suiipsius. in diffinitione suiipsius.

Præterea, Dicit Augustinus, quod alia Quæs Præterea, Dicit Augustinus, quod alia Quæs

editionis nostræ. editionis nostræ.

2 S. HILARIUS, Lib. de Synodis. 2 S. HILARIUS, Lib. de Synodis.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 3. Quæst. 3.

Quæst. 4. Quæst. 4.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 73. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 73.

est imago creationis, et alia est imago re- est imago creationis, et alia est imago re- creationis, et alia est imago similitudi- creationis, et alia est imago similitudi-

nis. nis.

Quæritur ergo, Utrum imago commu- Quæritur ergo, Utrum imago commu- niter hic diffiniatur? Et videtur, quod niter hic diffiniatur? Et videtur, quod non. Imago enim recreationis est gratia non. Imago enim recreationis est gratia quæ non est rei ad rem coæquandam quæ non est rei ad rem coæquandam imaginata et indiscreta similitudo. imaginata et indiscreta similitudo.

Præterea, Est imago increata, ut Fi- Præterea, Est imago increata, ut Fi- lius dicitur imago Patris 1: et est imago lius dicitur imago Patris 1: et est imago creata, sicut homo qui dicitur ad imagi- creata, sicut homo qui dicitur ad imagi- nem Dei factus. nem Dei factus.

Quæritur ergo, Utrum secundum ali- Quæritur ergo, Utrum secundum ali- quod commune diffiniatur hic? Et vide- quod commune diffiniatur hic? Et vide- tur, quod sic utraque enim imago est rei tur, quod sic utraque enim imago est rei ad rem coæquandæ imaginata et indis- ad rem coæquandæ imaginata et indis- creta similitudo. Probat enim Augustinus creta similitudo. Probat enim Augustinus in libro de Trinitate, quod tres personæ in libro de Trinitate, quod tres personæ in unam naturam entis sunt, sicut tres in unam naturam entis sunt, sicut tres personæ in unam essentiam Trinitatis, personæ in unam essentiam Trinitatis, et sic æquant, ut videtur, trinitatem in et sic æquant, ut videtur, trinitatem in unitate. unitate.

SED CONTRA hoc: SED CONTRA hoc:

1. Dicitur homo factus ad imaginem 1. Dicitur homo factus ad imaginem Dei 2. Filius autem non dicitur ad ima- Dei 2. Filius autem non dicitur ad ima- ginem, sed imago Patris. Ergo vide- ginem, sed imago Patris. Ergo vide- tur, quod non communiter dicatur imago tur, quod non communiter dicatur imago de Filio et homine. de Filio et homine.

2. Item, Nihil est commune creatori 2. Item, Nihil est commune creatori et creaturæ ergo nec imago. et creaturæ ergo nec imago.

ITEM, Quæritur de hoc quod dicit, Simi- ITEM, Quæritur de hoc quod dicit, Simi- litudo. Ponit enim Augustinus tria no- litudo. Ponit enim Augustinus tria no- mina, scilicet imago, similitudo, et æqua- mina, scilicet imago, similitudo, et æqua- litas, dicens quod ubi est æqualitas, ibi litas, dicens quod ubi est æqualitas, ibi est convenientiæ similitudo, sed non con- est convenientiæ similitudo, sed non con- vertitur: et ubi est imago, ibi est æqua- vertitur: et ubi est imago, ibi est æqua- litas et similitudo, sed non convertitur: litas et similitudo, sed non convertitur: ergo videtur, quod æqualitas magis acce- ergo videtur, quod æqualitas magis acce- dit ad imaginem quam similitudo: et ita dit ad imaginem quam similitudo: et ita magis deberet poni in diffinitione ejus. magis deberet poni in diffinitione ejus.

ITEM dicit Augustinus in libro de De- ITEM dicit Augustinus in libro de De- cem chordis, quod imago regis aliter est cem chordis, quod imago regis aliter est

1 II ad Corinth. IV, 4: Ut non fulgeat illis 1 II ad Corinth. IV, 4: Ut non fulgeat illis illuminatio evangelii gloriæ Christi, qui est illuminatio evangelii gloriæ Christi, qui est imago Dei. Ad Coloss. I, 15: Qui (Filius) est imago Dei. Ad Coloss. I, 15: Qui (Filius) est

603 603

in filio, et aliter in solido aureo: quia in in filio, et aliter in solido aureo: quia in filio est hoc quod rex: in solido aureo filio est hoc quod rex: in solido aureo non est hoc quod rex. Similiter dat non est hoc quod rex. Similiter dat aliam comparationem, quod aliter imago aliam comparationem, quod aliter imago nostra est in nobis, et aliter in speculo. nostra est in nobis, et aliter in speculo. Similiter aliud est imago Dei in Filio, et Similiter aliud est imago Dei in Filio, et aliud in creatura rationali. aliud in creatura rationali.

Et tunc quæritur, Si homo factus est Et tunc quæritur, Si homo factus est ad imaginem quæ est Filius, vel aliam ad imaginem quæ est Filius, vel aliam imaginem? imaginem?

Et videtur, quod ad Filium. Et videtur, quod ad Filium.

1. Imago enim creata referri habet 1. Imago enim creata referri habet ad imaginem increatam. Cum igitur non ad imaginem increatam. Cum igitur non sit imago increata nisi Filius, eo quod sit imago increata nisi Filius, eo quod Pater non sit imago nec Spiritus sanctus, Pater non sit imago nec Spiritus sanctus, videtur quod homo sit factus ad Filium videtur quod homo sit factus ad Filium vel ad imaginem. vel ad imaginem.

2. Hoc etiam videtur accipi ex modo 2. Hoc etiam videtur accipi ex modo loquendi qui est in Genesi, 1, 26, ubi di- loquendi qui est in Genesi, 1, 26, ubi di- cit Deus Faciamus hominem ad imagi- cit Deus Faciamus hominem ad imagi- nem et similitudinem nostram. In hoc nem et similitudinem nostram. In hoc enim sermone videtur supponi imago enim sermone videtur supponi imago non facta, sed ante existens, ad cujus non facta, sed ante existens, ad cujus imitationem debet fieri homo: et videtur imitationem debet fieri homo: et videtur ita, quod ibi imago supponat aliquid in- ita, quod ibi imago supponat aliquid in-

creatum. creatum.

3. Præterea, Hoc dicit ibidem Glossa 3. Præterea, Hoc dicit ibidem Glossa distinguens, quod homo non sit imago, distinguens, quod homo non sit imago, sed ad imaginem. Filius autem imago, sed ad imaginem. Filius autem imago, sed non ad imaginem. sed non ad imaginem.

PRÆTEREA quæritur, Cum sit vesti- Quæst. 5. PRÆTEREA quæritur, Cum sit vesti- Quæst. 5. gium in creatura et ad imitationem Tri- gium in creatura et ad imitationem Tri- nitatis, quam differentiam ponit ad ima- nitatis, quam differentiam ponit ad ima- ginem ? ginem ?

PRÆTEREA, Hilarius dicit in alio loco, Quæst. 6. PRÆTEREA, Hilarius dicit in alio loco, Quæst. 6. quod imago est rei ad rem coæquandæ quod imago est rei ad rem coæquandæ similitudo et unitas. Hoc videtur falsum similitudo et unitas. Hoc videtur falsum esse imago enim est ad alterum et esse imago enim est ad alterum et quidquid est ad alterum, non est unum quidquid est ad alterum, non est unum illi. Et hoc dicit Anselmus in Monologio, illi. Et hoc dicit Anselmus in Monologio, quod imago aliquid ipsum quod est, ad quod imago aliquid ipsum quod est, ad

alterum est. alterum est.

imago Dei invisibilis. imago Dei invisibilis. 2 Genes. 1, 27. 2 Genes. 1, 27.

Quæst. 7. Quæst. 7.

Solutio. Solutio.

604 604

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

PRÆTEREA, Cum sint tria, ut dicit Au- PRÆTEREA, Cum sint tria, ut dicit Au- gustinus, imago, similitudo, et æqualitas, gustinus, imago, similitudo, et æqualitas, quæritur quæ sit differentia inter ea, et quæritur quæ sit differentia inter ea, et utrum omnia sint in imagine vel non? utrum omnia sint in imagine vel non?

SOLUTIO. Dicimus, quod multiplex est SOLUTIO. Dicimus, quod multiplex est imago. Est enim imago increata et creata. imago. Est enim imago increata et creata. Increata Filius. Quare autem Filius potius Increata Filius. Quare autem Filius potius dicitur imago, quam Spiritus sanctus, dicitur imago, quam Spiritus sanctus, vel Pater, determinari habet in quæstio- vel Pater, determinari habet in quæstio- ne de appropriatis Filio. Propter facilio- ne de appropriatis Filio. Propter facilio- rem tamen intellectum dicimus, quod rem tamen intellectum dicimus, quod Pater non potest esse imago, eo quod Pater non potest esse imago, eo quod tria intelliguntur in imagine: quorum tria intelliguntur in imagine: quorum unum non convenit Patri: quorum pri- unum non convenit Patri: quorum pri- mum est ad alterum esse, eo quod non mum est ad alterum esse, eo quod non est imago nisi alterius imago. Secundum est imago nisi alterius imago. Secundum est ab alio esse, eo quod non est imago est ab alio esse, eo quod non est imago nisi ab alio per imitationem deducta: et nisi ab alio per imitationem deducta: et hoc non convenit Patri, qui non est ab hoc non convenit Patri, qui non est ab alio. Tertium est, quod Filius de ratione alio. Tertium est, quod Filius de ratione suæ processionis ponit expressam simi- suæ processionis ponit expressam simi- litudinem et æqualitatem in natura : litudinem et æqualitatem in natura : quidquid enim generatum est ab aliquo quidquid enim generatum est ab aliquo secundum naturam, hoc est expresse si- secundum naturam, hoc est expresse si- mile et imitans in toto: et hoc non con- mile et imitans in toto: et hoc non con- venit Spiritui sancto: Spiritus enim San- venit Spiritui sancto: Spiritus enim San- ctus est a Patre et Filio non creatus, nec ctus est a Patre et Filio non creatus, nec genitus, sed procedens. Propter hoc di- genitus, sed procedens. Propter hoc di- cit Anselmus, quod licet Spiritus sanctus cit Anselmus, quod licet Spiritus sanctus in substantia sit æqualis Patri et Filio, in substantia sit æqualis Patri et Filio, tamen hoc non habet a ratione suæ pro- tamen hoc non habet a ratione suæ pro- cessionis. Et ideo Filius convenit cum cessionis. Et ideo Filius convenit cum Patre in hoc quod est aliud ab ipso esse Patre in hoc quod est aliud ab ipso esse sicut a Patre, scilicet Spiritum sanctum : sicut a Patre, scilicet Spiritum sanctum : et in hoc cum Patre non convenit Spiri- et in hoc cum Patre non convenit Spiri- tus sanctus, et ideo Spiritus sanctus non tus sanctus, et ideo Spiritus sanctus non est imago proprie loquendo de ratione est imago proprie loquendo de ratione imaginis. imaginis.

Imago vero creata est triplex, ut dicit Imago vero creata est triplex, ut dicit Augustini Glossa super Psalmum, iv, 7¹, Augustini Glossa super Psalmum, iv, 7¹, scilicet creationis, et recreationis, et si- scilicet creationis, et recreationis, et si- militudinis. Imago autem creationis est militudinis. Imago autem creationis est in qua creatus est homo, et hæc imago in qua creatus est homo, et hæc imago est ratio rei. Recreationis autem imago est ratio rei. Recreationis autem imago gratia est. Similitudinis autem est imita- gratia est. Similitudinis autem est imita-

1 Super illud, Signatum est super nos lumen 1 Super illud, Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine. vultus tui, Domine.

tio trium personarum in una natura divi- tio trium personarum in una natura divi- nitatis, de quibus jam in sequentibus erit nitatis, de quibus jam in sequentibus erit quæstio. quæstio.

DICIMUS igitur, quod Hilarius diffinit DICIMUS igitur, quod Hilarius diffinit ibi imaginem increatam, et non imagi- ibi imaginem increatam, et non imagi- nem creatam, nisi aliquis velit extende- nem creatam, nisi aliquis velit extende- re ea quæ ponuntur in diffinitione. Pro- re ea quæ ponuntur in diffinitione. Pro- prie ergo sumpta diffinitione sic intelligi- prie ergo sumpta diffinitione sic intelligi- tur, cum dicit Hilarius: Imago est rei ad tur, cum dicit Hilarius: Imago est rei ad rem, principium rei supponit Filium se- rem, principium rei supponit Filium se- cundum quod est ab alio. Secundum cundum quod est ab alio. Secundum autem quod dicit, Ad rem, supponit Pa- autem quod dicit, Ad rem, supponit Pa- trem secundum quod etiam ad ipsum per trem secundum quod etiam ad ipsum per generationem refertur Filius. Cum vero generationem refertur Filius. Cum vero dicit, Imaginata, intelligit actum imitan- dicit, Imaginata, intelligit actum imitan- di qui importatur ex ratione nominis di qui importatur ex ratione nominis generationis et filii: generatum enim et generationis et filii: generatum enim et filius habent intellectum actu imitantis filius habent intellectum actu imitantis in essentialibus et natura et specie: om- in essentialibus et natura et specie: om- nis enim filius convenit cum patre in nis enim filius convenit cum patre in essentialibus omnibus et tota natura et essentialibus omnibus et tota natura et specie. Cum vero Hilarius dicit, Indis- specie. Cum vero Hilarius dicit, Indis- creta, intelligit convenientiam Filii cum creta, intelligit convenientiam Filii cum Patre in ratione communis spirationis, Patre in ratione communis spirationis, qua Pater et Filius sunt unum princi- qua Pater et Filius sunt unum princi- pium Spiritus sancti, et qua ratione dis- pium Spiritus sancti, et qua ratione dis- tinctus est ab utroque Spiritus sanctus. tinctus est ab utroque Spiritus sanctus. Cum vero dicit, Similitudo, intelligit Cum vero dicit, Similitudo, intelligit convenientiam Filii cum Patre, non tan- convenientiam Filii cum Patre, non tan- tum in hoc quod Filius est, sed etiam tum in hoc quod Filius est, sed etiam quod Verbum est expressissime loquens quod Verbum est expressissime loquens Patrem dicentem: licet enim idem in per- Patrem dicentem: licet enim idem in per- sona sit Verbum et Filius, et eadem rela- sona sit Verbum et Filius, et eadem rela- tione dicatur Verbum et Filius, ut dicit tione dicatur Verbum et Filius, ut dicit Augustinus non tamen eadem ratione Augustinus non tamen eadem ratione nominis dicitur Verbum et Filius. In nominis dicitur Verbum et Filius. In creaturis enim similitudo refertur ad as- creaturis enim similitudo refertur ad as- sequentia naturam, ut dicit Damascenus, sequentia naturam, ut dicit Damascenus, id est, ad qualitates quæ assequuntur na- id est, ad qualitates quæ assequuntur na- turam secundum rationem. Et si hoc re- turam secundum rationem. Et si hoc re-

fertur ad divinam prædicationem in qua fertur ad divinam prædicationem in qua non sunt accidentia nec qualitates, acci- non sunt accidentia nec qualitates, acci- pietur illud in attributis Filius enim in pietur illud in attributis Filius enim in quantum est Verbum, attributum habet quantum est Verbum, attributum habet sibi appropriatum, quod est sapientia sibi appropriatum, quod est sapientia Patris, et ars Patris, et virtus ejus, in Patris, et ars Patris, et virtus ejus, in

* S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap. 2. * S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap. 2.

Ad Ad

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad quæst. Ad quæst.

1. 1.

Ad quæst. Ad quæst.

2. 2.

Ad object. Ad object.

1. 1.

Ad object. Ad object. 2. 2.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 73. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 73.

quibus attenditur similitudo. Si vero dif- quibus attenditur similitudo. Si vero dif- finitio illa extendatur ad imaginem crea- finitio illa extendatur ad imaginem crea- tam, hoc non erit secundum intentionem tam, hoc non erit secundum intentionem Hilarii. Et tunc primum solvendum est Hilarii. Et tunc primum solvendum est dicendo, quod imago ab eo cujus est dicendo, quod imago ab eo cujus est imago, est discreta quidem secundum imago, est discreta quidem secundum rem, sed non est discreta secundum rem, sed non est discreta secundum actum imitandi, eo quod perfecte debet actum imitandi, eo quod perfecte debet imitari. imitari.

AD ALIUD dicendum, quod similitudo AD ALIUD dicendum, quod similitudo dicitur hic perfecta convenientia in for- dicitur hic perfecta convenientia in for- ma et figura et quantitate et colore et in ma et figura et quantitate et colore et in aliis quæ secundum exteriora attendun- aliis quæ secundum exteriora attendun- tur, et in illis est unitas in hoc quod tur, et in illis est unitas in hoc quod unum ducit perfecte in alterum. unum ducit perfecte in alterum.

AD ALIUD dicendum, quod imaginata AD ALIUD dicendum, quod imaginata ponitur ibi pro ductu imaginationis in ponitur ibi pro ductu imaginationis in prototypum, id est, in primam figuram: prototypum, id est, in primam figuram: ab imaginatione enim dicitur imago ad ab imaginatione enim dicitur imago ad id cujus est imago. id cujus est imago.

AD ALIUD dicendum, quod hic diffini- AD ALIUD dicendum, quod hic diffini- tur imago similitudinis. De divisione tur imago similitudinis. De divisione autem Augustini infra determinabitur. autem Augustini infra determinabitur.

AD ALIUD dicendum, quod ut genus AD ALIUD dicendum, quod ut genus et species una natura per prius et poste- et species una natura per prius et poste- rius inventa in pluribus nihil est com- rius inventa in pluribus nihil est com- mune creaturæ et creatori: sed per mo- mune creaturæ et creatori: sed per mo- dum causæ efficientis aliquid est in crea- dum causæ efficientis aliquid est in crea- tore, quod secundum suam possibilitatem tore, quod secundum suam possibilitatem imitatur creatura. Et sic est de imagine imitatur creatura. Et sic est de imagine quæ secundum quod concernit persona- quæ secundum quod concernit persona- lem notionem, proprie est in Filio: se- lem notionem, proprie est in Filio: se- cundum autem quod refertur ad imita- cundum autem quod refertur ad imita- tionem et repræsentationem trium per- tionem et repræsentationem trium per- sonarum in una essentia, est in homine sonarum in una essentia, est in homine et opus totius Trinitatis, non tamen et opus totius Trinitatis, non tamen æquat eam perfecte, sed (sicut dicit Ma- æquat eam perfecte, sed (sicut dicit Ma- gister in Sententiis) plus differt quam gister in Sententiis) plus differt quam convenit. convenit.

AD ALIUD dicendum, quod Filius pro- AD ALIUD dicendum, quod Filius pro- prie dicitur imago, ut supra explanatum prie dicitur imago, ut supra explanatum est, homo vero ad imaginem, ita quod est, homo vero ad imaginem, ita quod liberum arbitrium quamdam dicat remo- liberum arbitrium quamdam dicat remo- tionem et distantiam, eo quod distat per tionem et distantiam, eo quod distat per essentiam, sed imitatur in potentiis natu- essentiam, sed imitatur in potentiis natu- ralibus quantum potest. ralibus quantum potest. AD ALIUD patet solutio. AD ALIUD patet solutio.

605 605

AD ALIUD dicendum, quod tria quæ po- Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod tria quæ po- Ad quæst. nit Augustinus, concurrunt in ratione nit Augustinus, concurrunt in ratione imaginis, scilicet æqualitas, similitudo, imaginis, scilicet æqualitas, similitudo, et imago, ita quod similitudo referatur et imago, ita quod similitudo referatur ad colorem et picturam, æqualitas autem ad colorem et picturam, æqualitas autem ad quantitatem et staturam, imago autem ad quantitatem et staturam, imago autem ad figurationem membrorum et propor- ad figurationem membrorum et propor- tionem similitudo autem ponitur in dif- tionem similitudo autem ponitur in dif- finitione, eo quod vicinius repræsentat finitione, eo quod vicinius repræsentat convenientiam qualitatis quantum ad convenientiam qualitatis quantum ad unam speciem præcipue quæ est forma et unam speciem præcipue quæ est forma et circa aliquid constans figura, quam con- circa aliquid constans figura, quam con- venientiam qualitatis. venientiam qualitatis.

4. 4. Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod in nobis est Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod in nobis est Ad quæst. imago sicut in solido aureo. In Filio vero imago sicut in solido aureo. In Filio vero est sicut in connaturali Patri. Cum au- est sicut in connaturali Patri. Cum au- tem dicitur homo esse ad imaginem, re- tem dicitur homo esse ad imaginem, re- fertur hoc ad tres personas in una natu- fertur hoc ad tres personas in una natu- ra, et non ad Filium tantum, nisi forte ra, et non ad Filium tantum, nisi forte appropriate eo quod Augustinus dicit, appropriate eo quod Augustinus dicit, quod Filius est imago ad quam omnia quod Filius est imago ad quam omnia reformantur. reformantur.

AD ALIUD dicendum, quod ex modo lo- Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod ex modo lo- Ad 2. quendi videtur supponi aliquid non crea- quendi videtur supponi aliquid non crea- tum, sicut probat objectio, et sicut expla- tum, sicut probat objectio, et sicut expla- nat Hilarius dicens ibidem, quod pro- nat Hilarius dicens ibidem, quod pro- fessio consortii sustulit intelligentiam fessio consortii sustulit intelligentiam singularis. Hoc est, consortium quod singularis. Hoc est, consortium quod profitetur Deus loquens in plurali, facia- profitetur Deus loquens in plurali, facia- mus, et nostram, hocsustulit, id est, abs- mus, et nostram, hocsustulit, id est, abs- tulit intelligentiam singularis, id est, tulit intelligentiam singularis, id est, intellectum quo intelligeretur Deus sin- intellectum quo intelligeretur Deus sin- gularis esse in persona, eo quod consor- gularis esse in persona, eo quod consor- tium non est sibiipsi solitario. Ly no- tium non est sibiipsi solitario. Ly no- stram autem supponit, quod non alieno a stram autem supponit, quod non alieno a se loquitur, sed potius Pater ad Filium et se loquitur, sed potius Pater ad Filium et Spiritum sanctum. Similiter imago non Spiritum sanctum. Similiter imago non est sola, id est, solius non est, licet sit in est sola, id est, solius non est, licet sit in uno, eo quod unus alterum imitatur in uno, eo quod unus alterum imitatur in convenientia substantiæ. Et similiter si- convenientia substantiæ. Et similiter si- militudo non est sibi, sed plurium est militudo non est sibi, sed plurium est secundum convenientiam attributorum, secundum convenientiam attributorum, ut sapientiæ, bonitatis, et virtutis, et hu- ut sapientiæ, bonitatis, et virtutis, et hu- jusmodi. jusmodi.

Similiter dicit Augustinus: Cum dicit, Similiter dicit Augustinus: Cum dicit, Ad imaginem, ostendit unam naturam Ad imaginem, ostendit unam naturam esse ad cujus imaginem homo fieret: et esse ad cujus imaginem homo fieret: et cum dicit, Nostram, ostendit eumdem cum dicit, Nostram, ostendit eumdem

Ad 3. Ad 3.

Ad quæst. Ad quæst.

5. 5.

Ad quæst. Ad quæst.

6. 6.

7. 7.

606 606

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Deum non unam sed plures personas esse. Deum non unam sed plures personas esse. Has ergo auctoritates sequendo et plu- Has ergo auctoritates sequendo et plu- rimas alias, dicimus quod imago suppo- rimas alias, dicimus quod imago suppo- nit ibi imitationem unam, qua se tres nit ibi imitationem unam, qua se tres personæ imitantur in natura una deitatis, personæ imitantur in natura una deitatis, ad cujus imitationem factus est homo. ad cujus imitationem factus est homo.

Sunt tamen qui subtilius dicunt, et Sunt tamen qui subtilius dicunt, et falsum dicunt, dicentes rationem unius- falsum dicunt, dicentes rationem unius- cujusque operis secundum naturam esse cujusque operis secundum naturam esse ante opus, licet secundum tempus non ante opus, licet secundum tempus non sit ante opus. Cum enim dicitur, Ad ima- sit ante opus. Cum enim dicitur, Ad ima- ginem, dicunt supponi rationem imagi- ginem, dicunt supponi rationem imagi- nis ad quam fieret imago, quæ est in ho- nis ad quam fieret imago, quæ est in ho- mine. Sed hoc eliditur per hoc quod di- mine. Sed hoc eliditur per hoc quod di- cit, nostram hoc enim cogit aliquid cit, nostram hoc enim cogit aliquid increatum supponi per imaginem. increatum supponi per imaginem.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum Glossam homo est ad imaginem, et non Glossam homo est ad imaginem, et non imago sicut Filius: sed tamen imago, imago sicut Filius: sed tamen imago, quæ licet distet per essentiam, imitatur quæ licet distet per essentiam, imitatur tamen in proprietatibus suæ naturæ quan- tamen in proprietatibus suæ naturæ quan- tum potest. tum potest.

AD ALIUD dicendum, quod vestigium AD ALIUD dicendum, quod vestigium est similitudo non in toto, sed in parte est similitudo non in toto, sed in parte et confuse. Dicit enim vestigium simili- et confuse. Dicit enim vestigium simili- tudinem inferioris partis pedis, totam tudinem inferioris partis pedis, totam figuram non repræsentans, et propter figuram non repræsentans, et propter hoc refertur ad creaturas irrationales, hoc refertur ad creaturas irrationales, quibus obscure Trinitatis exemplum in- quibus obscure Trinitatis exemplum in- venitur per rationem modi, speciei, et venitur per rationem modi, speciei, et ordinis sed creatura rationalis expres- ordinis sed creatura rationalis expres- sius imitatur : et propter hoc dicitur sius imitatur : et propter hoc dicitur imago, de cujus ratione est imitari in imago, de cujus ratione est imitari in toto quantum ad exteriora. toto quantum ad exteriora.

: :

AD ALIUD dicendum, quod imago uni- AD ALIUD dicendum, quod imago uni- tur ei cujus est imago per actum imi- tur ei cujus est imago per actum imi- tandi et hæc dicitur unitas ab Hilario. tandi et hæc dicitur unitas ab Hilario.

Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod similitudo Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod similitudo ponit convenientiam in qualitate præ- ponit convenientiam in qualitate præ- cipue in illa specie quæ est forma vel cipue in illa specie quæ est forma vel circa aliquid constans figura: æqualitas circa aliquid constans figura: æqualitas convenientiam ponit in quantitate præ- convenientiam ponit in quantitate præ- cipue in quantitate membrorum. Imago cipue in quantitate membrorum. Imago

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 20. Tom. XXV novæ tentiarum, Dist. III, Art. 20. Tom. XXV novæ

vero convenientiam dicit in toto quod vero convenientiam dicit in toto quod imitari potest exterius: et propter hoc imitari potest exterius: et propter hoc ambo clauduntur in intellectu imaginis. ambo clauduntur in intellectu imaginis.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quæ sunt partes imaginis ? Quæ sunt partes imaginis ?

Secundo quæritur, Quæ sunt partes Secundo quæritur, Quæ sunt partes imaginis? imaginis?

Et circa hoc quæruntur duo. Et circa hoc quæruntur duo.

Primum est de partibus quæ enume- Primum est de partibus quæ enume- rat Augustinus dicens, quod est imago rat Augustinus dicens, quod est imago creationis, et recreationis, et similitudi- creationis, et recreationis, et similitudi- nis. nis.

Et secundum est specialiter de partibus Et secundum est specialiter de partibus illius imaginis, quæ dicitur imago simi- illius imaginis, quæ dicitur imago simi- litudinis, quæ secundum Augustinum litudinis, quæ secundum Augustinum sunt memoria, intelligentia, et voluntas, sunt memoria, intelligentia, et voluntas, sive mens, notitia, et amor. sive mens, notitia, et amor.

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA I. PARTICULA I.

De partibus quas enumerat Augustinus De partibus quas enumerat Augustinus dicens, quod est imago creationis, et dicens, quod est imago creationis, et recreationis, et similitudinis'. recreationis, et similitudinis'.

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: Dicit Augustinus, quod imago creatio- Dicit Augustinus, quod imago creatio-

nis est ratio. nis est ratio.

Quæratur, Utrum ratio supponat ibi Quæratur, Utrum ratio supponat ibi pro speciali potentia animæ quæ dicitur pro speciali potentia animæ quæ dicitur ratio, vel pro rationali natura? Si primo ratio, vel pro rationali natura? Si primo modo, tunc non videtur esse imago : modo, tunc non videtur esse imago : 1. Imago enim est quæ imitatur et ha- 1. Imago enim est quæ imitatur et ha-

editionis nostræ. editionis nostræ.

næst. 1. næst. 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 73. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 73.

bet similitudinem: ratio autem illa non bet similitudinem: ratio autem illa non habet similitudinem cum Deo: ergo non habet similitudinem cum Deo: ergo non est imago. PRIMA probatur per diffinitio- est imago. PRIMA probatur per diffinitio- nem imaginis. SECUNDA probatur per su- nem imaginis. SECUNDA probatur per su- pra dicta, ubi probatum est, quod ratio pra dicta, ubi probatum est, quod ratio inquirit verum, quod non convenit Deo: inquirit verum, quod non convenit Deo: quia nihil inquirit, eo quod de nullo du- quia nihil inquirit, eo quod de nullo du- bitat. bitat.

2. Item, Ratio imperfectior est quam 2. Item, Ratio imperfectior est quam intellectus ergo magis deberet esse intellectus ergo magis deberet esse imago creationis intellectus quam ratio. imago creationis intellectus quam ratio.

3. Item, Imago, ut habitum est in ver- 3. Item, Imago, ut habitum est in ver- bis Augustini, concernit tria, scilicet si- bis Augustini, concernit tria, scilicet si- militudinem, æqualitatem, et convenien- militudinem, æqualitatem, et convenien- tiam in lineamentis exterioribus con- tiam in lineamentis exterioribus con- venientiam autem illam non importat venientiam autem illam non importat sola ratio, sed tria in uno aliquo, quæ sola ratio, sed tria in uno aliquo, quæ tria non sunt in ratione sola: ergo tria non sunt in ratione sola: ergo ratio non est imago creationis. Si dica- ratio non est imago creationis. Si dica- tur, quod tria sunt ibi, scilicet potentia, tur, quod tria sunt ibi, scilicet potentia, actus, et objectum, ut videtur dicere actus, et objectum, ut videtur dicere Augustinus in libro de Trinitate. Hoc Augustinus in libro de Trinitate. Hoc non videtur quia hæc tria non uniun- non videtur quia hæc tria non uniun- tur in aliquo uno per essentiam: actus tur in aliquo uno per essentiam: actus enim et objectum non sunt unum cum enim et objectum non sunt unum cum potentia ergo videtur secundum hoc potentia ergo videtur secundum hoc non esse imago. non esse imago.

4. Præterea, Secundum hoc in quali- 4. Præterea, Secundum hoc in quali- bet potentia animæ esset imago Trinita- bet potentia animæ esset imago Trinita- tis, quod non dicitur a Sanctis. tis, quod non dicitur a Sanctis.

SI PROPTER hoc dicatur, quod rationa- SI PROPTER hoc dicatur, quod rationa- lis natura dicitur ibi imago creationis. lis natura dicitur ibi imago creationis. CONTRA: CONTRA:

1. Angelus est rationalis: ergo Ange- 1. Angelus est rationalis: ergo Ange- lus est ad imaginem Trinitatis. Et hoc lus est ad imaginem Trinitatis. Et hoc etiam videtur per auctoritatem Gregorii, etiam videtur per auctoritatem Gregorii, qui dicit super illud, Tu signaculum si- qui dicit super illud, Tu signaculum si- militudinis, in quadam homilia 2, quod militudinis, in quadam homilia 2, quod Angelus etiam expressior imago est quam Angelus etiam expressior imago est quam homo. Hoc etiam vult dicere Damasce- homo. Hoc etiam vult dicere Damasce- nus et Isidorus. Dicit enim Damasce- nus et Isidorus. Dicit enim Damasce- nus in libro II de Fide orthodoxa nus in libro II de Fide orthodoxa « Deus Angelorum est factor et conditor, « Deus Angelorum est factor et conditor, ex non ente ad esse eos deducens, se- ex non ente ad esse eos deducens, se-

1 Ezechiel. XXVIII, 12. 1 Ezechiel. XXVIII, 12. 2 S. GREGORIUS MAGNUS, 2 S. GREGORIUS MAGNUS, cam, xv, 11 et seq. cam, xv, 11 et seq.

: :

Homilia 34 super Lu- Homilia 34 super Lu-

607 607

cundum propriam imaginem creans eos, cundum propriam imaginem creans eos, naturam incorpoream ³. » naturam incorpoream ³. »

2. Præterea, Dicit Augustinus, quod 2. Præterea, Dicit Augustinus, quod imago est in homine secundum men- imago est in homine secundum men- tem et mens est in Angelis: ergo An- tem et mens est in Angelis: ergo An- geli ad imaginem sunt. geli ad imaginem sunt.

3. Item, Memoria, intelligentia, vo- 3. Item, Memoria, intelligentia, vo- luntas, in natura una spiritus ita perfecte luntas, in natura una spiritus ita perfecte sunt in Angelo, vel perfectius sicut in ho- sunt in Angelo, vel perfectius sicut in ho- mine ergo videtur, quod Angelus ma- mine ergo videtur, quod Angelus ma- gis sit ad imaginem quam homo. gis sit ad imaginem quam homo.

4. Præterea, A Dionysio habetur, quod 4. Præterea, A Dionysio habetur, quod sunt divina agalmata: algamata autem sunt divina agalmata: algamata autem idem sunt quod imagines vel similitudi- idem sunt quod imagines vel similitudi-

nes. nes.

5. Item, In Ezechiele dicitur, Tu sig- 5. Item, In Ezechiele dicitur, Tu sig- naculum similitudinis 4. Ibi dicit Glossa, naculum similitudinis 4. Ibi dicit Glossa, quod rex Tyri imaginem Dei ad quam quod rex Tyri imaginem Dei ad quam factus est, resignavit, id est, destruxit: factus est, resignavit, id est, destruxit: et rex Tyri est diabolus secundum Glos- et rex Tyri est diabolus secundum Glos- sam. Cum igitur sit naturæ angelicæ, vi- sam. Cum igitur sit naturæ angelicæ, vi- detur quod factus sit ad imaginem. detur quod factus sit ad imaginem.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Imago creationis ordinatur ad ima- 1. Imago creationis ordinatur ad ima- ginem recreationis : sed recreationis ginem recreationis : sed recreationis imago non est in Angelo cadentes enim imago non est in Angelo cadentes enim Angeli non sunt recreati: non cadentes Angeli non sunt recreati: non cadentes vero quamvis habeant gratiam informan- vero quamvis habeant gratiam informan- tem, tamen recreantem non habent: et tem, tamen recreantem non habent: et ita videtur imago non esse in Ange- ita videtur imago non esse in Ange- lis. lis.

2. Præterea, Filius est imago Patris, 2. Præterea, Filius est imago Patris, ut habitum est illud autem quod est ad ut habitum est illud autem quod est ad imaginem specialem, videtur habere or- imaginem specialem, videtur habere or- dinem ad imaginem principalem : sed dinem ad imaginem principalem : sed homo solus propter congruitatem unibi- homo solus propter congruitatem unibi- lis est imagini quæ est Filius: ergo so- lis est imagini quæ est Filius: ergo so- lus videtur esse ad imaginem, et non lus videtur esse ad imaginem, et non Angelus. Angelus.

3. Item, Dicit Augustinus in sermone 3. Item, Dicit Augustinus in sermone quodam de Imagine, quod homo per hoc quodam de Imagine, quod homo per hoc est imago Dei, quia sicut Deus est in suo est imago Dei, quia sicut Deus est in suo universo movens et generans illud, ita universo movens et generans illud, ita anima est in suo, hoc est, in corpore. anima est in suo, hoc est, in corpore. Cum ergo Angelus non habeat talem or- Cum ergo Angelus non habeat talem or-

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- doxa, cap. 3. doxa, cap. 3.

Ezechiel. XXVIII, 12. Ezechiel. XXVIII, 12.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

608 608

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dinem ad aliquod universum, non vide. dinem ad aliquod universum, non vide. bitur esse ad imaginem. bitur esse ad imaginem.