582 582

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

De libertate ejus. De libertate ejus.

Quarto quæritur de libertate ejus. Quarto quæritur de libertate ejus. Et circa hoc quæruntur tria, scilicet Et circa hoc quæruntur tria, scilicet quid sit libertas? Et cujus sit primo? Et quid sit libertas? Et cujus sit primo? Et de divisione libertatis. de divisione libertatis.

ARTICULI QUARTI. ARTICULI QUARTI.

PARTICULA I. PARTICULA I.

Quid sit libertas ? Quid sit libertas ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Anselmus in libro de Libero ar- 1. Dicit Anselmus in libro de Libero ar- bitrio « Putasne, quod additum minuit, bitrio « Putasne, quod additum minuit, et separatum auget libertatem, aut liber- et separatum auget libertatem, aut liber- tatem esse id, aut partem libertatis 1 ? » tatem esse id, aut partem libertatis 1 ? » Quasi diceret: Non. Sed flexibilitas ad Quasi diceret: Non. Sed flexibilitas ad oppositos actus addita libero arbitrio mi- oppositos actus addita libero arbitrio mi- nuit libertatem, et separata auget. Ergo nuit libertatem, et separata auget. Ergo non est libertas. SECUNDA probatur ex non est libertas. SECUNDA probatur ex dicto Bernardi dicentis, quod liberius est dicto Bernardi dicentis, quod liberius est in patria quam in via et tamen ibi non in patria quam in via et tamen ibi non est secundum flexibilitatem ad oppositos est secundum flexibilitatem ad oppositos actus. Præterea, Intentio Anselmi in illo actus. Præterea, Intentio Anselmi in illo libro est specialiter reprobare hoc quod libro est specialiter reprobare hoc quod quidam dixerunt, libertatem esse flexi- quidam dixerunt, libertatem esse flexi- bilem ad oppositos actus. bilem ad oppositos actus.

2. Item, Flexibilitas ad oppositos ac- 2. Item, Flexibilitas ad oppositos ac- tus est flexibilitas in bonum et ma- tus est flexibilitas in bonum et ma- lum si ergo est libertas arbitrii, erit ra- lum si ergo est libertas arbitrii, erit ra- tione utriusque potestas libertatis et non tione utriusque potestas libertatis et non ratione alterius aliter enim non dicere- ratione alterius aliter enim non dicere-

1 S. ANSELMUS, Lib. de Libero arbitrio, 1 S. ANSELMUS, Lib. de Libero arbitrio, cap. 1. cap. 1.

tur flexibilitas : ergo flexibilitas in malum tur flexibilitas : ergo flexibilitas in malum erit pars libertatis: sed quidquid in ra- erit pars libertatis: sed quidquid in ra- tione potentiæ perficit aliquid, si redu- tione potentiæ perficit aliquid, si redu- catur ad actum, magis perficit illud: catur ad actum, magis perficit illud: in omnibus enim completior est actus, in omnibus enim completior est actus, quam potentia ergo opus malum facit quam potentia ergo opus malum facit libertatem, quod est contra Evangelium libertatem, quod est contra Evangelium Joannis, VII, 34, ubi dicit Dominus: Qui Joannis, VII, 34, ubi dicit Dominus: Qui facit peccatum, servus est peccati. facit peccatum, servus est peccati.

: :

3. Præterea, In fine libri secundi Sen- 3. Præterea, In fine libri secundi Sen- tentiarum probatur, quod potentia pec- tentiarum probatur, quod potentia pec- candi magis est impotentia quam poten- candi magis est impotentia quam poten- tia sed potentia peccandi est flexibilitas tia sed potentia peccandi est flexibilitas in malum ergo flexibilitas in malum in malum ergo flexibilitas in malum non erit pars potestatis liberi arbitrii. non erit pars potestatis liberi arbitrii.

Et hoc est contra multos qui dicunt, Et hoc est contra multos qui dicunt, quod flexibilitas ad oppositos actus sit quod flexibilitas ad oppositos actus sit libertas. Quod etiam probatur sic : libertas. Quod etiam probatur sic :

1. In laude sancti viri dicitur in Eccle- 1. In laude sancti viri dicitur in Eccle- siastico Qui potuit transgredi et non est siastico Qui potuit transgredi et non est transgressus facere mala et non fecit 2, transgressus facere mala et non fecit 2, Potentia ergo faciendi malum ponit par- Potentia ergo faciendi malum ponit par- tem libertatis. tem libertatis.

2. Item, Dicunt Sancti, quod propter 2. Item, Dicunt Sancti, quod propter hoc fecit nos Deus liberi arbitrii, ne esset hoc fecit nos Deus liberi arbitrii, ne esset coactum bonum nostrum, et ita nec laude coactum bonum nostrum, et ita nec laude nec remuneratione dignum: ergo si po- nec remuneratione dignum: ergo si po- tentia faciendi bonum esset separata a tentia faciendi bonum esset separata a potentia faciendi malum, induceret co- potentia faciendi malum, induceret co- actionem sed quidquid removet coactio- actionem sed quidquid removet coactio- nem, facit libertatem: potentia faciendi nem, facit libertatem: potentia faciendi malum removet coactionem: ergo ponit malum removet coactionem: ergo ponit libertatem. libertatem.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Secundum diffinitionem Petri, libe- 1. Secundum diffinitionem Petri, libe- rum arbitrium est potestas faciendi quid- rum arbitrium est potestas faciendi quid- quid vult: quia ipse dicit, quod habet vir- quid vult: quia ipse dicit, quod habet vir- tutem ad quos voluerit actus se inclinare: tutem ad quos voluerit actus se inclinare: potestas autem faciendi quod vult, inve- potestas autem faciendi quod vult, inve- nitur in aliquo in quo non invenitur fle- nitur in aliquo in quo non invenitur fle- xibilitas ad oppositos actus, sicut in xibilitas ad oppositos actus, sicut in Sanctis in patria et Angelis: ergo flexi- Sanctis in patria et Angelis: ergo flexi- bilitas ad oppositos actus non videtur bilitas ad oppositos actus non videtur esse libertas arbitrii. esse libertas arbitrii.

Item, Potestas faciendi quid vult, non Item, Potestas faciendi quid vult, non videtur inveniri in omnibus in quibus est videtur inveniri in omnibus in quibus est

2 Eccli. xxx1, 10. 2 Eccli. xxx1, 10.

S S

lutio. lutio.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70.

liberum arbitrium, sicut in damnatis. Di- liberum arbitrium, sicut in damnatis. Di- cit enim Gregorius, quod sæpe impedi- cit enim Gregorius, quod sæpe impedi- tur voluntas dæmonum, ne tantum pos- tur voluntas dæmonum, ne tantum pos- sint quantum velint. Ergo videtur, quod sint quantum velint. Ergo videtur, quod neque potestas faciendi quod vult, sit neque potestas faciendi quod vult, sit liberum arbitrium. liberum arbitrium.

2. Item, Potestas faciendi quod vult, 2. Item, Potestas faciendi quod vult, non videtur convenire nisi omnipoten- non videtur convenire nisi omnipoten- tiæ ergo si est libertas, in solo Deo erit tiæ ergo si est libertas, in solo Deo erit libertas arbitrii. libertas arbitrii.

Si vero dicatur, quod libertas habet Si vero dicatur, quod libertas habet determinari secundum Anselmum per po- determinari secundum Anselmum per po- testatem conservandi rectitudinem pro- testatem conservandi rectitudinem pro- pter se, tunc non videbitur in dæmoni- pter se, tunc non videbitur in dæmoni- bus esse libertas: in illis enim impossi- bus esse libertas: in illis enim impossi- bilitas est ad rectitudinem. Si dicatur, bilitas est ad rectitudinem. Si dicatur, quod Anselmus solvit hoc per simile di- quod Anselmus solvit hoc per simile di- cens, quod ad visum quatuor exiguntur, cens, quod ad visum quatuor exiguntur, scilicet potestas in vidente, et potentia scilicet potestas in vidente, et potentia objecti, et medium adjuvans, ut aer, et objecti, et medium adjuvans, ut aer, et medium non prohibens, sicut quod par- medium non prohibens, sicut quod par- tes vel aliquod aliud non sit medium tes vel aliquod aliud non sit medium inter videntem et visibile. Et dicit, quod inter videntem et visibile. Et dicit, quod si desit visibile et utrumque medium, si desit visibile et utrumque medium, adhuc nihilominus remanet potestas in adhuc nihilominus remanet potestas in vidente. Similiter in damnatis quamvis vidente. Similiter in damnatis quamvis desit rectitudo, remanet tamen potestas desit rectitudo, remanet tamen potestas conservandi eam. Sed hoc non videtur conservandi eam. Sed hoc non videtur esse simile: quia in potestate videndi est esse simile: quia in potestate videndi est possibilitas ad actum: sed in damnatis possibilitas ad actum: sed in damnatis est impossibilitas ad actum rectitudinis. est impossibilitas ad actum rectitudinis.

Præterea, In primo Metaphysicæ ha- Præterea, In primo Metaphysicæ ha- betur, quod dicimus hominem liberum betur, quod dicimus hominem liberum qui causa sui est tantum: ergo videtur, qui causa sui est tantum: ergo videtur, quod libertas deberet sic determinari se- quod libertas deberet sic determinari se- cundum rationem illam, scilicet quod li- cundum rationem illam, scilicet quod li- bertas arbitrii in hoc est, quod ipsum bertas arbitrii in hoc est, quod ipsum causa sui est in actibus. causa sui est in actibus.

Hoc etiam videtur per rationem oppo- Hoc etiam videtur per rationem oppo- sitionis, quæ est inter servitutem et do- sitionis, quæ est inter servitutem et do- minium servitus enim determinatur per minium servitus enim determinatur per subesse, dominium autem per superesse: subesse, dominium autem per superesse: ergo cum libertas medium sit, videtur ergo cum libertas medium sit, videtur non debere determinari per subesse. non debere determinari per subesse.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- bitrium multipliciter determinatur. Si bitrium multipliciter determinatur. Si enim determinatur ad actus in quos pot- enim determinatur ad actus in quos pot- est per se ex natura sui, tunc est flexibi- est per se ex natura sui, tunc est flexibi-

583 583

litas ad oppositos actus. Si vero determi- litas ad oppositos actus. Si vero determi- natur secundum nomen libertatis, tunc natur secundum nomen libertatis, tunc est potestas faciendi quod vult. Sicut est potestas faciendi quod vult. Sicut enim hominem dicimus esse liberum, enim hominem dicimus esse liberum, qui potestatem habet eundi quo vult, et qui potestatem habet eundi quo vult, et qui non detinetur ab aliquo domino: ita qui non detinetur ab aliquo domino: ita liberum arbitrium dicimus, qui pote- liberum arbitrium dicimus, qui pote- statem habet faciendi quod vult, non de- statem habet faciendi quod vult, non de- tentam ab aliquo superiori. Et hoc modo tentam ab aliquo superiori. Et hoc modo loquuntur Philosophus et Damas cenus loquuntur Philosophus et Damas cenus et Gregorius Nyssenus, qui dicunt et Gregorius Nyssenus, qui dicunt nos esse dominos illorum actuum qui nos esse dominos illorum actuum qui fiunt ex libero arbitrio. Si vero determi- fiunt ex libero arbitrio. Si vero determi- natur in comparatione ad finem ad quem natur in comparatione ad finem ad quem est per habitum, tunc libertas est pote- est per habitum, tunc libertas est pote- stas conservandi rectitudinem voluntatis stas conservandi rectitudinem voluntatis propter se, sicut dicit Anselmus. propter se, sicut dicit Anselmus.

DICENDUM ergo ad primum, quod flexi- Ad 1 et 2. DICENDUM ergo ad primum, quod flexi- Ad 1 et 2. bilitas ad oppositos actus secundum sui bilitas ad oppositos actus secundum sui naturam non minuit libertatem, sed se- naturam non minuit libertatem, sed se- cundum suum actum. Et sic intelligit cundum suum actum. Et sic intelligit Anselmus qui dicit: Quod additum mi- Anselmus qui dicit: Quod additum mi- nuit. nuit.

Et per hoc patet solutio etiam ad Et per hoc patet solutio etiam ad sequens. sequens.

AD ALIUD dicendum, quod flexibilitas AD ALIUD dicendum, quod flexibilitas in malum non sonat in privationem et in malum non sonat in privationem et ligationem. Actus enim est post poten- ligationem. Actus enim est post poten- tiam ratione et natura: eo quod amplior tiam ratione et natura: eo quod amplior est privatio in actu, quam in potentia : est privatio in actu, quam in potentia : et idcirco actus minuit libertatem. et idcirco actus minuit libertatem.

Si vero dicatur, quod secundum hoc Si vero dicatur, quod secundum hoc potentia etiam ponit privationem, licet potentia etiam ponit privationem, licet minorem quam actus. Respondendum minorem quam actus. Respondendum est, quod potentia duobus modis consi- est, quod potentia duobus modis consi- deratur, scilicet secundum comparatio- deratur, scilicet secundum comparatio- nem ad actum, et secundum comparatio- nem ad actum, et secundum comparatio- nem ad oppositum. Et primo modo est nem ad oppositum. Et primo modo est in potentia et sonat in privationem. in potentia et sonat in privationem. Secundo modo est eadem cum potentia Secundo modo est eadem cum potentia quæ est in bono, eo quod omnis potentia quæ est in bono, eo quod omnis potentia rationalis est ad opposita, sed tantum rationalis est ad opposita, sed tantum addit exclusionem obligationis ad unum addit exclusionem obligationis ad unum solum, et sic est pars libertatis. solum, et sic est pars libertatis.

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ Et per hoc patet solutio ad omnia quæ objiciuntur de illa materia, præter hoc so- objiciuntur de illa materia, præter hoc so- lum, quod non sic videtur esse in Sanctis lum, quod non sic videtur esse in Sanctis in patria, et in damnatis in inferno. in patria, et in damnatis in inferno.

Et ad hoc respondendum est, quod est Et ad hoc respondendum est, quod est

Ad 3. Ad 3.

Ad object. Ad object.

1. 1.

Ad object. Ad object. 2. 2.

584 584

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

potestas in natura, et est potestas ex ha- potestas in natura, et est potestas ex ha- bitu et potestatem in natura tam Sancti bitu et potestatem in natura tam Sancti quam damnati habent ad opposita, sed quam damnati habent ad opposita, sed secundum potestatem ex habitu manent secundum potestatem ex habitu manent in uno oppositorum, ut in bono, vel in uno oppositorum, ut in bono, vel malo, malo,

AD HOC quod objicitur contra liberta- AD HOC quod objicitur contra liberta- tem quam ponit Petrus, scilicet quod li- tem quam ponit Petrus, scilicet quod li- berum arbitrium sit potestas faciendi berum arbitrium sit potestas faciendi quod vult, dicendum quod damnati ha- quod vult, dicendum quod damnati ha- bent potestatem faciendi quod volunt, eo bent potestatem faciendi quod volunt, eo quod naturam non amiserunt: sed quod quod naturam non amiserunt: sed quod numquam bonum volunt, hoc est ex de- numquam bonum volunt, hoc est ex de- pravatione habitus. Et quod dicunt San- pravatione habitus. Et quod dicunt San- cti, quod impeditur frequenter voluntas cti, quod impeditur frequenter voluntas dæmonis, ne tantum possit quantum dæmonis, ne tantum possit quantum velit, intelligendum est de exterioribus, velit, intelligendum est de exterioribus, et non de interiori opere voluntatis. et non de interiori opere voluntatis.

AD ALIUD dicendum, quod omnipoten- AD ALIUD dicendum, quod omnipoten- tiæ est facere omnia quæ vult secundum tiæ est facere omnia quæ vult secundum potentiam infinitam: sed potentia crea- potentiam infinitam: sed potentia crea- turæ est facere omnia quæ vult secun- turæ est facere omnia quæ vult secun- dum terminum suæ potestatis. Dicit enim dum terminum suæ potestatis. Dicit enim Damascenus, quod liberum arbitrium Damascenus, quod liberum arbitrium non est aliquorum nisi eorum quæ in non est aliquorum nisi eorum quæ in nostra potestate sunt. nostra potestate sunt.

AD ID quod objicitur contra libertatem AD ID quod objicitur contra libertatem quam ponit Anselmus, dicendum, quod quam ponit Anselmus, dicendum, quod in veritate damnati potestatem habent in veritate damnati potestatem habent conservandi rectitudinem, sicut ipse dicit, conservandi rectitudinem, sicut ipse dicit, ex natura et licet numquam possit re- ex natura et licet numquam possit re- duci ad actum, non est tamen superva- duci ad actum, non est tamen superva- cua remanet enim in eis propter duo, cua remanet enim in eis propter duo, scilicet propter demonstrationem justitiæ scilicet propter demonstrationem justitiæ punientis. In hoc enim apparet justitia punientis. In hoc enim apparet justitia pœnarum, eo quod habuerunt potesta- pœnarum, eo quod habuerunt potesta- tem adhuc demonstratam in eis qua po- tem adhuc demonstratam in eis qua po- tuerunt stare in justitia sibi data. Aliud tuerunt stare in justitia sibi data. Aliud est, quod ex hoc magis torquentur, vi- est, quod ex hoc magis torquentur, vi- dentes se propria voluntate cecidisse, et dentes se propria voluntate cecidisse, et non necessitate coactionis alicujus. non necessitate coactionis alicujus.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULI QUARTI ARTICULI QUARTI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Cujus sit potentiæ ? Cujus sit potentiæ ?

Secundo quæritur, Cujus sit potentiæ ? Secundo quæritur, Cujus sit potentiæ ? Et videtur, quod voluntatis. Et videtur, quod voluntatis.

1. Dicit enim Bernardus, quod liber- 1. Dicit enim Bernardus, quod liber- tatem habet propter voluntatem, arbi- tatem habet propter voluntatem, arbi- trium autem propter rationem. trium autem propter rationem.

2. Item, Supra probatum est, quod 2. Item, Supra probatum est, quod ratio licet non cogatur ex organo, tamen ratio licet non cogatur ex organo, tamen cogitur ab objecto: sed voluntas nec ab cogitur ab objecto: sed voluntas nec ab objecto nec ex organo cogitur: ergo objecto nec ex organo cogitur: ergo libertas principalius est in voluntate. libertas principalius est in voluntate. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Unaquæque proprietas est in illo 1. Unaquæque proprietas est in illo principaliter quod ab ea denominatur : principaliter quod ab ea denominatur : liberum arbitrium denominatur a liber- liberum arbitrium denominatur a liber- tate, et non ab alia potentia animæ: tate, et non ab alia potentia animæ: ergo libertas principaliter est in libero ergo libertas principaliter est in libero arbitrio, et non aliunde mutuata. arbitrio, et non aliunde mutuata.

2. Item, Habitum est supra, quod 2. Item, Habitum est supra, quod etiam cum ratio decrevit aliquid, et cum etiam cum ratio decrevit aliquid, et cum voluntas vult vel idem vel aliud, quod voluntas vult vel idem vel aliud, quod adhuc remanet libertas penes liberum adhuc remanet libertas penes liberum arbitrium quod illorum duorum sequa- arbitrium quod illorum duorum sequa- tur ergo ultima libertas et maxima re- tur ergo ultima libertas et maxima re- sidet penes liberum arbitrium: et sic sidet penes liberum arbitrium: et sic libertas primo modo et per se est in libertas primo modo et per se est in ipso, et per consequens in aliis. ipso, et per consequens in aliis.

Sed Sed

PRÆTEREA quærunt quidam, Quare Qui PRÆTEREA quærunt quidam, Quare Qui potius dicatur liberum arbitrium quam potius dicatur liberum arbitrium quam potestas arbitraria ? potestas arbitraria ?

SOLUTIO. Dicendum, quod libertas Sol SOLUTIO. Dicendum, quod libertas Sol primo est in voluntate, ut dicunt Sancti. primo est in voluntate, ut dicunt Sancti. Cum enim liberum arbitrium sit potentia Cum enim liberum arbitrium sit potentia consequens ad rationem et voluntatem, consequens ad rationem et voluntatem, accipit ab eis ea quæ habuit in seipso. accipit ab eis ea quæ habuit in seipso.

AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad o AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad o

1 1

| object. | object.

2. 2.

d quæst. d quæst.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70.

quod liberum arbitrium a libertate deno- quod liberum arbitrium a libertate deno- minatur, eo quod completur in ipso minatur, eo quod completur in ipso ultimo, licet incipiat in voluntate. ultimo, licet incipiat in voluntate.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate libertas est penes liberum arbitrium se- libertas est penes liberum arbitrium se- quendi rationem vel voluntatem: sed quendi rationem vel voluntatem: sed ista auctoritas incipit in voluntate, quæ ista auctoritas incipit in voluntate, quæ libertatem habet sequendi rationem et libertatem habet sequendi rationem et non sequendi, et completur in libero non sequendi, et completur in libero arbitrio. arbitrio.

AD ULTIMUM dicendum, quod arbitrium AD ULTIMUM dicendum, quod arbitrium non dicit judicium rationis, ut prius non dicit judicium rationis, ut prius habitum est, sed spontaneam inclinatio- habitum est, sed spontaneam inclinatio- nem ad decretum rationis vel appetitum nem ad decretum rationis vel appetitum voluntatis et hoc substantiale est libero voluntatis et hoc substantiale est libero arbitrio et propter hoc ponitur in no- arbitrio et propter hoc ponitur in no- mine ejus, ut in substantia: liberum mine ejus, ut in substantia: liberum autem potentiæ in hoc quod sui causa autem potentiæ in hoc quod sui causa est quod sequatur rationem vel volunta- est quod sequatur rationem vel volunta- tatem, et hoc est ut proprietas, et propter tatem, et hoc est ut proprietas, et propter hoc in nomine ponitur ut adjectivum. hoc in nomine ponitur ut adjectivum.

ARTICULI QUARTI ARTICULI QUARTI

PARTICULA III. PARTICULA III.

De divisione libertatis 1. De divisione libertatis 1.

Tertio, Quæritur de divisione liber- Tertio, Quæritur de divisione liber- tatis, quam ponit Bernardus in libro de tatis, quam ponit Bernardus in libro de Libero arbitrio et gratia, scilicet quod Libero arbitrio et gratia, scilicet quod alia est libertas a peccato, et alia a CO- alia est libertas a peccato, et alia a CO- actione, et alia a miseria. actione, et alia a miseria.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Omnis divisio datur secundum 1. Omnis divisio datur secundum unam communem rationem divisi, nisi unam communem rationem divisi, nisi sit divisio æquivoci: sed ista divisio non sit divisio æquivoci: sed ista divisio non est sic data: ergo videtur non esse bona. est sic data: ergo videtur non esse bona. PRIMA patet per auctoritatem Boetii in PRIMA patet per auctoritatem Boetii in libro Divisionum. SECUNDA patet per hoc libro Divisionum. SECUNDA patet per hoc

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theologiæ, Quæst. 96. Tom. XXXIII novæ edi- theologiæ, Quæst. 96. Tom. XXXIII novæ edi-

585 585

quod libertas a culpa dicitur secundum quod libertas a culpa dicitur secundum magis et minus, ut dicit Bernardus, non magis et minus, ut dicit Bernardus, non autem libertas a coactione. autem libertas a coactione.

2. Præterea, Dicit Bernardus quod 2. Præterea, Dicit Bernardus quod libertas a coactione est liberi arbitrii, et libertas a coactione est liberi arbitrii, et libertas a culpa liberi consilii, libertas libertas a culpa liberi consilii, libertas autem a miseria est libertas complaciti. autem a miseria est libertas complaciti. Et quæritur ratio istius adaptationis, eo Et quæritur ratio istius adaptationis, eo quod consilium non proprie videtur per- quod consilium non proprie videtur per- tinere ad gratiam. tinere ad gratiam.

3. Præterea, Ipse dicit quod arbitrii 3. Præterea, Ipse dicit quod arbitrii est discernere quid liceat, consilii autem est discernere quid liceat, consilii autem videre quid expediat, complaciti vero ex- videre quid expediat, complaciti vero ex- periri quid libeat: et quæritur ratio istius periri quid libeat: et quæritur ratio istius adaptationis. Quid enim expediat, et quid adaptationis. Quid enim expediat, et quid liceat, indifferenter videtur pertinere ad liceat, indifferenter videtur pertinere ad arbitrium et consilium. arbitrium et consilium.

4. Præterea, Ibidem dicit, quod arbi- 4. Præterea, Ibidem dicit, quod arbi- trii est liberum velle, consilii autem sa- trii est liberum velle, consilii autem sa- pere verum, complaciti vero plenum pere verum, complaciti vero plenum posse. Et hoc non videtur bene esse posse. Et hoc non videtur bene esse adaptatum quia liberum velle habet adaptatum quia liberum velle habet homo in gratia, et libertate naturæ, et homo in gratia, et libertate naturæ, et similiter verum sapere. similiter verum sapere.

5. Præterea, Quæritur de alia divi- 5. Præterea, Quæritur de alia divi- sione Sanctorum, scilicet Augustini et sione Sanctorum, scilicet Augustini et aliorum, qui dividunt ipsum in liberta- aliorum, qui dividunt ipsum in liberta- tem naturæ, gratiæ, et gloriæ, quomodo tem naturæ, gratiæ, et gloriæ, quomodo reducatur ad istam ? reducatur ad istam ?

6. Præterea, Cum libertas gratiæ et 6. Præterea, Cum libertas gratiæ et gloriæ sint secundum magis et minus, gloriæ sint secundum magis et minus, quæritur quare libertas naturæ etiam quæritur quare libertas naturæ etiam non sit secundum magis et minus, cum non sit secundum magis et minus, cum cadat in eadem disivione cum illis. cadat in eadem disivione cum illis.

7. Præterea, Quæritur de divisione 7. Præterea, Quæritur de divisione quam dat Anselmus, scilicet quod liber- quam dat Anselmus, scilicet quod liber- tas quædam est accepta, et quædam non. tas quædam est accepta, et quædam non. Et acceptarum libertatum quædam est Et acceptarum libertatum quædam est cum rectitudine, et quædam non. Et cum rectitudine, et quædam non. Et earum quædam cum rectitudine amissi- earum quædam cum rectitudine amissi- bili, et quædam non. bili, et quædam non.

SOLUTIO. Dicendum, quod divisio li- SOLUTIO. Dicendum, quod divisio li- bertatis datur secundum duplicem com- bertatis datur secundum duplicem com- parationem ipsius, scilicet ad actum, et parationem ipsius, scilicet ad actum, et ad finem. Si enim comparatur ad actum, ad finem. Si enim comparatur ad actum,

tionis nostræ. tionis nostræ.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

586 586

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tunc erit libertas a coactione, quæ cau- tunc erit libertas a coactione, quæ cau- satur a tribus quæ supra diximus, scili- satur a tribus quæ supra diximus, scili- cet ex eo quod liberum arbitrium non cet ex eo quod liberum arbitrium non est potentia obligata materiæ, et hoc est potentia obligata materiæ, et hoc habet commune cum ratione: et ex hoc habet commune cum ratione: et ex hoc quod non cogitur ab objecto exteriori ad quod non cogitur ab objecto exteriori ad consentiendum vel non consentiendum, consentiendum vel non consentiendum, et hoc habet commune cum voluntate: et hoc habet commune cum voluntate: et ex hoc quod non compellitur sequi et ex hoc quod non compellitur sequi voluntatem vel rationem, et hoc est sibi voluntatem vel rationem, et hoc est sibi proprium. Si vero comparatur ad finem, proprium. Si vero comparatur ad finem, hoc contingit duobus modis, scilicet in hoc contingit duobus modis, scilicet in dispositione propinqua fini, et sic libertas dispositione propinqua fini, et sic libertas est a peccato: vel in fine ipso, et sic est est a peccato: vel in fine ipso, et sic est libertas a miseria. libertas a miseria.

Ad objectum contra, dicendum quod Ad objectum contra, dicendum quod libertas non dividitur ut genus in hæc libertas non dividitur ut genus in hæc tria, sed ut subjectum in accidentia: et tria, sed ut subjectum in accidentia: et in illa divisione non oportet dividentia in illa divisione non oportet dividentia esse ejusdem rationis et divisum in ipsa. esse ejusdem rationis et divisum in ipsa.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, quod libertas a coactione est libertas quod libertas a coactione est libertas arbitrii, arbitrium sumitur ibi pro illa arbitrii, arbitrium sumitur ibi pro illa libertate qua secundum suum velle libe- libertate qua secundum suum velle libe- rum arbitrium potest se inclinare ad vo- rum arbitrium potest se inclinare ad vo- luntatem vel rationem. Cum vero dici- luntatem vel rationem. Cum vero dici- tur, quod libertas a peccato est libertas tur, quod libertas a peccato est libertas consilii, consilium dicitur electio boni consilii, consilium dicitur electio boni melioris quod elicitur per gratiam, sicut melioris quod elicitur per gratiam, sicut patet in diffinitione Augustini supra assi- patet in diffinitione Augustini supra assi- gnata. gnata.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, liberi arbitrii est discernere quid liceat, liberi arbitrii est discernere quid liceat, hoc est verum secundum quod arbitrium hoc est verum secundum quod arbitrium refertur ad finem propter quem datum refertur ad finem propter quem datum est. Cum vero dicitur, quod consilii est est. Cum vero dicitur, quod consilii est videre quid expediat, hoc attribuitur videre quid expediat, hoc attribuitur consilio secundum quod est de his quæ consilio secundum quod est de his quæ sunt ad finem. Ordinatorum enim ad sunt ad finem. Ordinatorum enim ad finem alterum est efficacius ad obtinen- finem alterum est efficacius ad obtinen- dum finem, et alterum minus efficax: dum finem, et alterum minus efficax: et ad hæc discernenda datur gratia ho- et ad hæc discernenda datur gratia ho- mini. mini.

AD ALIUD dicendum, quod liberum AD ALIUD dicendum, quod liberum velle attribuitur libertati primæ propter velle attribuitur libertati primæ propter flexibilitatem voluntatis, quæ non magis flexibilitatem voluntatis, quæ non magis inclinatur ad unum quam ad alterum. inclinatur ad unum quam ad alterum.

1 JEAN. VIII, 34. 1 JEAN. VIII, 34.

Verum autem nosse attribuitur libertati Verum autem nosse attribuitur libertati a peccato propter gratiam adminiculan- a peccato propter gratiam adminiculan- tem ad intellectum veri, secundum quod tem ad intellectum veri, secundum quod dicitur in Joanne, VIII, 36: Si vos Filius dicitur in Joanne, VIII, 36: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis. Plenum liberaverit, vere liberi eritis. Plenum vero posse attribuitur libertati compla- vero posse attribuitur libertati compla- citi, eo quod per felicitatem beatitudinis Ad 5 et citi, eo quod per felicitatem beatitudinis Ad 5 et ponitur in maxima sui perfectione. ponitur in maxima sui perfectione.

AD ALIUD dicendum, quod divisio alio- AD ALIUD dicendum, quod divisio alio- rum Sanctorum eadem est cum divisione rum Sanctorum eadem est cum divisione Bernardi: libertas enim naturæ nihil Bernardi: libertas enim naturæ nihil aliud est quam libertas a coactione: sed aliud est quam libertas a coactione: sed differt in ratione nominis. Dicitur enim differt in ratione nominis. Dicitur enim libertas a coactione, eo quod est causa libertas a coactione, eo quod est causa sui in operibus, ut supra dictum est: sui in operibus, ut supra dictum est: libertas vero naturæ dicitur, eo quod libertas vero naturæ dicitur, eo quod sequitur naturam substantiæ rationalis. sequitur naturam substantiæ rationalis. Et propter hoc dicit Bernardus, quod Et propter hoc dicit Bernardus, quod non est major in Angelo quam in ho- non est major in Angelo quam in ho- mine, nec in justo quam in peccatore. mine, nec in justo quam in peccatore. Libertas autem gratiæ et libertas a pec- Libertas autem gratiæ et libertas a pec- cato omnino idem sunt, nisi quod gratia cato omnino idem sunt, nisi quod gratia dicit habitum liberantem, peccatum vero dicit habitum liberantem, peccatum vero dicit id a quo liberatur: quia qui facit dicit id a quo liberatur: quia qui facit peccatum, servus est peccati 1. Similiter peccatum, servus est peccati 1. Similiter libertas gloriæ et libertas a miseria non libertas gloriæ et libertas a miseria non differunt secundum rem, nisi quia mise- differunt secundum rem, nisi quia mise- ria nominat id a quo liberamur, scilicet ria nominat id a quo liberamur, scilicet effectum pœnæ et culpæ gloria vero effectum pœnæ et culpæ gloria vero dicit statum beatitudinis liberantis, quæ dicit statum beatitudinis liberantis, quæ secundum Boetium est status congre- secundum Boetium est status congre- gatione omnium bonorum perfectus. gatione omnium bonorum perfectus.

AD ALIUD dicendum, quod divisio An- AD ALIUD dicendum, quod divisio An- selmi datur secundum diversitatem ha- selmi datur secundum diversitatem ha- bentium liberum arbitrium: Deus enim bentium liberum arbitrium: Deus enim habet non acceptum, Sancti vero habent habet non acceptum, Sancti vero habent acceptum cum rectitudine, et inamissibi- acceptum cum rectitudine, et inamissibi- liter in patria, amissibiliter autem via- liter in patria, amissibiliter autem via- tores, peccatores autem sine rectitudine tores, peccatores autem sine rectitudine acceptum, et recuperabiliter viatores, acceptum, et recuperabiliter viatores, irrecuperabiliter vero damnati. irrecuperabiliter vero damnati.

Ad 7. Ad 7.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

De statibus liberi arbitrii ¹. De statibus liberi arbitrii ¹.

Quinto, Quæritur de statibus liberi Quinto, Quæritur de statibus liberi arbitrii, qui dicuntur esse quatuor a arbitrii, qui dicuntur esse quatuor a Sanctis, scilicet status innocentiæ, et Sanctis, scilicet status innocentiæ, et status culpæ, et status gratiæ, et status status culpæ, et status gratiæ, et status gloriæ. gloriæ.

1. Et dicit Augustinus, quod in primo 1. Et dicit Augustinus, quod in primo statu liberum arbitrium poterat peccare statu liberum arbitrium poterat peccare et non peccare. In secundo autem statu et non peccare. In secundo autem statu potest peccare et non potest non peccare potest peccare et non potest non peccare damnabiliter. In tertio vero potest pec- damnabiliter. In tertio vero potest pec- care et non potest non peccare venialiter. care et non potest non peccare venialiter. In quarto vero statu non potest peccare. In quarto vero statu non potest peccare. Ex hoc videtur, quod liberum arbitrium Ex hoc videtur, quod liberum arbitrium in statu peccati sit coactum ad malum. in statu peccati sit coactum ad malum.

2. Item, In libro II Sententiarum, 2. Item, In libro II Sententiarum, distinct. XXV, agitur de his statibus distinct. XXV, agitur de his statibus liberi arbitrii in illo capite: Et possunt liberi arbitrii in illo capite: Et possunt in homine notari quatuor status liberi in homine notari quatuor status liberi arbitrii, ubi dicitur sic: « Post pecca- arbitrii, ubi dicitur sic: « Post pecca- tum ante reparationem gratiæ, premitur tum ante reparationem gratiæ, premitur a concupiscentia et vincitur, et habet a concupiscentia et vincitur, et habet infirmitatem in malo, sed non habet infirmitatem in malo, sed non habet gratiam in bono: et ideo potest peccare, gratiam in bono: et ideo potest peccare, et non potest non peccare, etiam dam- et non potest non peccare, etiam dam- nabiliter. Post reparationem vero, ante nabiliter. Post reparationem vero, ante confirmationem premitur a concupiscen- confirmationem premitur a concupiscen- tia, sed non vincitur: et habet quidem tia, sed non vincitur: et habet quidem infirmitatem in malo, sed gratiam in infirmitatem in malo, sed gratiam in bono ut possit peccare propter liberta- bono ut possit peccare propter liberta- tem et infirmitatem, et possit non pec- tem et infirmitatem, et possit non pec- care ad mortem propter libertatem et care ad mortem propter libertatem et gratiam adjuvantem 2. » Ex hoc accipi- gratiam adjuvantem 2. » Ex hoc accipi- tur, quod existens in peccato mortali tur, quod existens in peccato mortali non potest non peccare damnabiliter. non potest non peccare damnabiliter.

3. Item, Augustinus in Enchiridion: 3. Item, Augustinus in Enchiridion: « Libero arbitrio male utens homo, et « Libero arbitrio male utens homo, et

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 95 et 96. Tom. XXXIII hujusce logiæ, Quæst. 95 et 96. Tom. XXXIII hujusce novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

587 587

se perdidit, et ipsum 3. » Ergo homo in se perdidit, et ipsum 3. » Ergo homo in peccato existens non habet liberum ar- peccato existens non habet liberum ar- bitrium, sed necessitate compellitur ad bitrium, sed necessitate compellitur ad peccandum. peccandum.

4. Item, Augustinus: « Tres sunt li- 4. Item, Augustinus: « Tres sunt li- bertates arbitrii. Prima in qua poterat bertates arbitrii. Prima in qua poterat peccare, et non peccare. Ultima vero peccare, et non peccare. Ultima vero erit, in qua poterit non peccare, et non erit, in qua poterit non peccare, et non poterit peccare. Media vero, in qua pot- poterit peccare. Media vero, in qua pot- est peccare, et non potest non peccare: est peccare, et non potest non peccare: ante reparationem etiam mortaliter, post ante reparationem etiam mortaliter, post reparationem vero saltem venialiter. » reparationem vero saltem venialiter. » SED CONTRA hoc videtur esse SED CONTRA hoc videtur esse

1. Dictum Bernardi, qui dicit, quod 1. Dictum Bernardi, qui dicit, quod voluntas libertatem amittere non potest. voluntas libertatem amittere non potest. Quod autem non potest non esse, necesse Quod autem non potest non esse, necesse est ipsum esse: et quod necesse est esse, est ipsum esse: et quod necesse est esse, non est liberum ad hoc et ad aliud: ergo non est liberum ad hoc et ad aliud: ergo si in statu mortalis peccati liberum ar- si in statu mortalis peccati liberum ar- bitrium non potest non peccare damna- bitrium non potest non peccare damna- biliter, ipsum amittit libertatem. biliter, ipsum amittit libertatem.

2. Item, Bernardus in auctoritate 2. Item, Bernardus in auctoritate supra notata dicit, quod libertas a co- supra notata dicit, quod libertas a co- actione æqualiter inest justis et injustis, actione æqualiter inest justis et injustis, et hominibus et Angelis. Ergo videtur, et hominibus et Angelis. Ergo videtur, quod non necesse sit damnabiliter pec- quod non necesse sit damnabiliter pec- care illum qui est in mortali peccato. care illum qui est in mortali peccato.

3. Item, Anselmus in libro de Liber- 3. Item, Anselmus in libro de Liber- tate arbitrii quærit, Utrum amiserunt tate arbitrii quærit, Utrum amiserunt libertatem arbitrii, qui dicunt se non libertatem arbitrii, qui dicunt se non posse resistere peccato propter impor- posse resistere peccato propter impor- tunitatem tentationis? Et dicit, quod tunitatem tentationis? Et dicit, quod non quia dicimus nos non posse facere non quia dicimus nos non posse facere hoc quod difficulter possumus, nihilo- hoc quod difficulter possumus, nihilo- minus tamen ex libero arbitrio facimus. minus tamen ex libero arbitrio facimus.

4. Item, Augustinus contra Tullium 4. Item, Augustinus contra Tullium objicit dicentem, quod si præscientia est, objicit dicentem, quod si præscientia est, liberum arbitrium perit. Et dicit, quod liberum arbitrium perit. Et dicit, quod hoc non sequitur: quia quod per libe- hoc non sequitur: quia quod per libe- rum arbitrium est futurum, per volunta- rum arbitrium est futurum, per volunta- tem est futurum : quod autem est volun- tem est futurum : quod autem est volun- tarium, non est necessarium. Ex hoc tarium, non est necessarium. Ex hoc accipitur iterum, quod homo in statu accipitur iterum, quod homo in statu peccati potest non peccare si vult. peccati potest non peccare si vult.

5. Item, Magister in libro II Senten- 5. Item, Magister in libro II Senten-

2 II Sententiarum, Dist. XXV, cap. G, post 2 II Sententiarum, Dist. XXV, cap. G, post initium. initium.

3 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30. 3 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30.

Sed contra. Sed contra.

588 588

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD..

tiarum, distinct. XXV, determinans su- tiarum, distinct. XXV, determinans su- pra inductas auctoritates, dicit : « Est pra inductas auctoritates, dicit : « Est namque libertas triplex, scilicet a neces- namque libertas triplex, scilicet a neces- sitate, a peccato, a miseria. A necessita- sitate, a peccato, a miseria. A necessita- te et ante peccatum et post peccatum, te et ante peccatum et post peccatum, æque liberum est arbitrium. Sicut enim æque liberum est arbitrium. Sicut enim tunc cogi non poterat, ita nec modo. tunc cogi non poterat, ita nec modo. Ideoque voluntas merito apud Deum ju- Ideoque voluntas merito apud Deum ju- dicatur, quæ semper a necessitate libera dicatur, quæ semper a necessitate libera est et numquam cogi potest '. » est et numquam cogi potest '. »

6. Item, Ibidem Magister: « Ubi neces- 6. Item, Ibidem Magister: « Ubi neces- sitas, ibi non est libertas: ubi non est sitas, ibi non est libertas: ubi non est libertas, nec voluntas, et ideo nec meri- libertas, nec voluntas, et ideo nec meri- tum nec demeritum *. » tum nec demeritum *. »

Item, Ibidem: « Hæc libertas, scilicet Item, Ibidem: « Hæc libertas, scilicet a coactione in omnibus est, tam in malis a coactione in omnibus est, tam in malis quam in bonis 3. » In his verbis innuit quam in bonis 3. » In his verbis innuit Magister, quod si possent non peccare Magister, quod si possent non peccare homines mali, peccatum non imputaretur homines mali, peccatum non imputaretur eis ad poenam. eis ad poenam.

7. Præterea, Nos videmus, quod gratia 7. Præterea, Nos videmus, quod gratia non ligat liberum arbitrium in bonis ita non ligat liberum arbitrium in bonis ita quod necesse sit bene facere: ergo ab quod necesse sit bene facere: ergo ab oppositis peccatum non ita corrumpit oppositis peccatum non ita corrumpit liberum arbitrium quod necesse sit male liberum arbitrium quod necesse sit male facere. facere.

Ad hoc quidam dixerunt, quod liberum Ad hoc quidam dixerunt, quod liberum arbitrium dupliciter accipitur, cum gratia arbitrium dupliciter accipitur, cum gratia scilicet gratis data, et cum gratia gratum scilicet gratis data, et cum gratia gratum faciente. Cum gratia gratis data potest faciente. Cum gratia gratis data potest non peccare mortaliter etiam in statu non peccare mortaliter etiam in statu peccati. Cum gratia gratum faciente peccati. Cum gratia gratum faciente vero liberatur etiam a peccato etiam in vero liberatur etiam a peccato etiam in quo est: sed si sine utraque gratia sit, quo est: sed si sine utraque gratia sit, tunc non potest non peccare damnabili- tunc non potest non peccare damnabili- ter. Inducunt autem isti pro se illud de ter. Inducunt autem isti pro se illud de Evangelio Joannis, xv, 5. Sine me nihil Evangelio Joannis, xv, 5. Sine me nihil potestis facere. Et illud Isaiæ, xxvi, 12: potestis facere. Et illud Isaiæ, xxvi, 12: Omnia opera nostra operatus es nobis, Omnia opera nostra operatus es nobis, Domine. Domine.

Sed quod hoc frivolum sit, sic proba- Sed quod hoc frivolum sit, sic proba- tur Dicit enim Augustinus in præhabi- tur Dicit enim Augustinus in præhabi- tis verbis, quod ante reparationem libe- tis verbis, quod ante reparationem libe- rum arbitrium non potest non peccare rum arbitrium non potest non peccare mortaliter. Gratia vero gratis data non mortaliter. Gratia vero gratis data non

4 II Sententiarum, Dist. XXV; cap. 1. 4 II Sententiarum, Dist. XXV; cap. 1. 2 Ibidem. 2 Ibidem.

reparat. Ergo nihil est ad propositum reparat. Ergo nihil est ad propositum quod dicunt de gratia gratis data. quod dicunt de gratia gratis data.

Si vero diceretur, quod gratia gratis Si vero diceretur, quod gratia gratis data reparat secundum quid, et non sim- data reparat secundum quid, et non sim- pliciter. CONTRA hoc est, quod omnis ho- pliciter. CONTRA hoc est, quod omnis ho- mo secundum hoc est reparatus, et nul- mo secundum hoc est reparatus, et nul- lus est in statu hominis damnati, de quo lus est in statu hominis damnati, de quo hic loquitur Augustinus. Item, Nec Adam hic loquitur Augustinus. Item, Nec Adam cecidit a gratia gratis data per peccatum, cecidit a gratia gratis data per peccatum, nec damnati in inferno carent omni gra- nec damnati in inferno carent omni gra- tia gratis data eo quod dicit Dionysius', tia gratis data eo quod dicit Dionysius', quod data illis naturalia bona nequaquam quod data illis naturalia bona nequaquam mutata sunt, sed sunt integra et splen- mutata sunt, sed sunt integra et splen- didissima. didissima.

: :

SOLUTIO. Sine præjudicio melioris sen- Solutio SOLUTIO. Sine præjudicio melioris sen- Solutio tentiæ cum Sanctis pluribus dicimus, quod tentiæ cum Sanctis pluribus dicimus, quod liberum arbitrium in statu mortalis pec- liberum arbitrium in statu mortalis pec- cati non habet necessitatem peccandi mor- cati non habet necessitatem peccandi mor- taliter et auctoritates Augustini primo taliter et auctoritates Augustini primo inductas solvimus cum Magistro in Sen- inductas solvimus cum Magistro in Sen- tentiis, quod intelliguntur de libertate a tentiis, quod intelliguntur de libertate a peccato, et non de libertate a necessitate et peccato, et non de libertate a necessitate et a coactione. Et sic resolvendæ non sunt : a coactione. Et sic resolvendæ non sunt : post peccatum ante reparationem non post peccatum ante reparationem non potest non peccare etiam damnabiliter, potest non peccare etiam damnabiliter, hoc est, non potest non esse in peccato hoc est, non potest non esse in peccato damnabili, eo quod libertatem a peccato damnabili, eo quod libertatem a peccato et gratiam amisit. Cum vero dicit Augu- et gratiam amisit. Cum vero dicit Augu- stinus, quod post peccatum trahitur et stinus, quod post peccatum trahitur et vincitur, dicendum quod trahitur per ten- vincitur, dicendum quod trahitur per ten- tationem et pondere peccati ad aliud tationem et pondere peccati ad aliud peccatum: sed vincitur, eo quod sua po- peccatum: sed vincitur, eo quod sua po- testate non potest exire de peccato per- testate non potest exire de peccato per- petrato : quia homo est spiritus vadens, petrato : quia homo est spiritus vadens, et non rediens. Quod vero dicit Augu- et non rediens. Quod vero dicit Augu- stinus, quod homo male utens libero ar- stinus, quod homo male utens libero ar- bitrio et se amisit, et ipsum, expresse ex- bitrio et se amisit, et ipsum, expresse ex- planat Magister in Sententiis de libertate planat Magister in Sententiis de libertate a peccato, et dicit non debere intelligi de a peccato, et dicit non debere intelligi de libertate a coactione. libertate a coactione.

Si vero quæratur, in quæ bona libe- Quæst. Si vero quæratur, in quæ bona libe- Quæst. rum arbitrium posset sine gratia gratum rum arbitrium posset sine gratia gratum faciente ? faciente ?

* S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibus, * S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

$ Ibidem. $ Ibidem.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70.

Dicendum, quod multiplex est bonum Dicendum, quod multiplex est bonum et malum, scilicet bonum in genere et et malum, scilicet bonum in genere et malum sibi oppositum, et bonum cir- malum sibi oppositum, et bonum cir- cumstantiæ per quod inducitur bonum cumstantiæ per quod inducitur bonum virtutis politicæ, et ipsum bonum virtu- virtutis politicæ, et ipsum bonum virtu- tis civilis cum sibi opposito malo, et post tis civilis cum sibi opposito malo, et post hæc bona bonum gratiæ et suum oppo- hæc bona bonum gratiæ et suum oppo- situm malum culpæ. Similiter sunt multi situm malum culpæ. Similiter sunt multi status liberi arbitrii, quorum primus est, status liberi arbitrii, quorum primus est, qui consistit in ratione et voluntate, ita qui consistit in ratione et voluntate, ita quod voluntas sequatur rationem : et ex quod voluntas sequatur rationem : et ex illo ordine potest in bonum in genere et illo ordine potest in bonum in genere et ex defectu illius ordinis incidit in malum ex defectu illius ordinis incidit in malum in genere. Si vero voluntas amplius se- in genere. Si vero voluntas amplius se- quitur rationem, scilicet inquirentem quitur rationem, scilicet inquirentem pulchrum et decens in operibus, tunc pot- pulchrum et decens in operibus, tunc pot- est in bonum circumstantiæ, quod gene- est in bonum circumstantiæ, quod gene- rativum est virtutis politicæ : per actus rativum est virtutis politicæ : per actus enim vestitos circumstantiis generatur enim vestitos circumstantiis generatur virtus politica in nobis: per hunc enim virtus politica in nobis: per hunc enim modum, ut dicit Philosophus, nati su- modum, ut dicit Philosophus, nati su- mus suscipere virtutes. Propter quod mus suscipere virtutes. Propter quod etiam in Glossa super Matthæum, illæ etiam in Glossa super Matthæum, illæ virtutes naturales vocantur. Si vero de- virtutes naturales vocantur. Si vero de- ficiat ordo iste, tunc incidit in malum ficiat ordo iste, tunc incidit in malum circumstantiæ. Sed in actum virtutis circumstantiæ. Sed in actum virtutis ethicæ non potest nisi conjunctum sit ha- ethicæ non potest nisi conjunctum sit ha- bitui virtutis consuetudinalis, et ex defe- bitui virtutis consuetudinalis, et ex defe- ctu illius habitus incidit in malum sibi ctu illius habitus incidit in malum sibi contrarium. In bonum vero gratiæ non contrarium. In bonum vero gratiæ non potest nisi cum gratia gratum faciente, ex potest nisi cum gratia gratum faciente, ex cujus defectu incidit in malum culpæ. cujus defectu incidit in malum culpæ. Et per hoc patet solutio ad omnia ob- Et per hoc patet solutio ad omnia ob- jecta. jecta.

Sed notandum, quod Sancti loquuntur Sed notandum, quod Sancti loquuntur de quadam libertate, quæ non est tacta de quadam libertate, quæ non est tacta superius, quæ est libertas a justitia, de superius, quæ est libertas a justitia, de qua dicit Apostolus: Cum servi essetis qua dicit Apostolus: Cum servi essetis peccati, liberi fuistis justitiæ. Et hæc peccati, liberi fuistis justitiæ. Et hæc libertas est simpliciter servitus, et secun- libertas est simpliciter servitus, et secun- dum quid libertas, scilicet quia peccator dum quid libertas, scilicet quia peccator voluntarie et libere dicitur servire pecca- voluntarie et libere dicitur servire pecca- to, quando se offert ad peccandum. to, quando se offert ad peccandum.

1 Ad Roman. VI, 20. 1 Ad Roman. VI, 20.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

De comparatione ejus ad liberum De comparatione ejus ad liberum arbitrium Angeli et Dei. arbitrium Angeli et Dei.

589 589

Ultimo quæritur de comparatione ejus Ultimo quæritur de comparatione ejus ad liberum arbitrium Angeli et Dei. ad liberum arbitrium Angeli et Dei. Videtur autem in Deo non esse liberum Videtur autem in Deo non esse liberum arbitrium. arbitrium.

1. Supra enim habitum est, quod ubi 1. Supra enim habitum est, quod ubi est necessitas, ibi non est libertas: sed est necessitas, ibi non est libertas: sed in Deo est necessitas bene volendi, et in Deo est necessitas bene volendi, et impossibilitas male volendi : ergo in Deo impossibilitas male volendi : ergo in Deo non est libertas. non est libertas.

2. Eadem est objectio de libertate Chri- 2. Eadem est objectio de libertate Chri- sti et Angelorum et Sanctorum confirma- sti et Angelorum et Sanctorum confirma- torum, et per contrarium de diabolo et torum, et per contrarium de diabolo et damnatis. Ergo si liberum arbitrium di- damnatis. Ergo si liberum arbitrium di- citur de omnibus illis, videtur quod æqui- citur de omnibus illis, videtur quod æqui- voce dicatur. voce dicatur.

3. Præterea, Liberum arbitrium primi 3. Præterea, Liberum arbitrium primi status non videtur differre a libero arbi- status non videtur differre a libero arbi- trio secundi status. In primo enim statu trio secundi status. In primo enim statu potuit peccare, et non peccare: in secun- potuit peccare, et non peccare: in secun- do similiter. do similiter.

Solutio. Dicendum, quod liberum ar- Solutio. Solutio. Dicendum, quod liberum ar- Solutio. bitrium quantum ad libertatem a coa- bitrium quantum ad libertatem a coa- ctione habet duas comparationes. Unam ctione habet duas comparationes. Unam ad substantiam cujus est, et sic in Deo ad substantiam cujus est, et sic in Deo non est acceptum, in creatura vero ratio- non est acceptum, in creatura vero ratio- nali acceptum et nomen liberi arbitrii nali acceptum et nomen liberi arbitrii per analogiam est commune ad utrumque. per analogiam est commune ad utrumque. Similiter vero comparatur ad actum, qui Similiter vero comparatur ad actum, qui est libere eligere quod vult dum placue- est libere eligere quod vult dum placue- rit, et sic per unam rationem, ut dicit rit, et sic per unam rationem, ut dicit Bernardus, inest omni naturæ rationali. Bernardus, inest omni naturæ rationali.

Ad id autem quod contra objicitur, Ad 1 et 2. Ad id autem quod contra objicitur, Ad 1 et 2. dicendum quod Deus et confirmati Sancti dicendum quod Deus et confirmati Sancti libere volunt quod faciunt, et quod non libere volunt quod faciunt, et quod non possunt male velle, non est ex coactione possunt male velle, non est ex coactione quæ tollat liberum arbitrium, sed ex im- quæ tollat liberum arbitrium, sed ex im-

Ad 3. Ad 3.

590 590

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mobilitate honestatis quæ per naturam mobilitate honestatis quæ per naturam est in Deo, in Sanctis autem per firma- est in Deo, in Sanctis autem per firma- tionem habitus. Eodem modo per contra- tionem habitus. Eodem modo per contra- rium dicendum est de damnatis. rium dicendum est de damnatis.

Ad aliud dicendum, quod in primo Ad aliud dicendum, quod in primo statu liberum arbitrium potuit peccare et statu liberum arbitrium potuit peccare et

non peccare, sed sine habitu trahente in non peccare, sed sine habitu trahente in malum. In secundo vero statu est cum malum. In secundo vero statu est cum habitu disponente ad malum propter fo- habitu disponente ad malum propter fo- mitem. In ultimo vero statu erit cum mitem. In ultimo vero statu erit cum habitu affirmante in bonum. habitu affirmante in bonum.

QUÆSTIO LXXI. QUÆSTIO LXXI.

De synderesi. De synderesi.

Consequenter etiam quæritur de synderesi. Consequenter etiam quæritur de synderesi.

Primo, Quid sit secundum sui substantiam et diffinitionem? Primo, Quid sit secundum sui substantiam et diffinitionem? Secundo, Utrum ipsam contingat peccare aliquando, vel numquam. Secundo, Utrum ipsam contingat peccare aliquando, vel numquam. Et tertio, Utrum ipsam contingat exstingui? Et tertio, Utrum ipsam contingat exstingui?

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

Quid sit synderesis secundum sui sub- Quid sit synderesis secundum sui sub- stantiam et diffinitionem? stantiam et diffinitionem?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1. Dicit Basilius super principium Pro- 1. Dicit Basilius super principium Pro- verbiorum in originali : « Quoniam qui- verbiorum in originali : « Quoniam qui- dem habemus, quod sit naturale quod- dem habemus, quod sit naturale quod- dam animæ judicium, per quod malum dam animæ judicium, per quod malum segregamus a bonis, quod est virtus ani- segregamus a bonis, quod est virtus ani- mi habens in se naturaliter sibi insita et mi habens in se naturaliter sibi insita et inserta semina judicandi. Si vero hujus- inserta semina judicandi. Si vero hujus- modi justitiæ eruditionibus excolatur,. modi justitiæ eruditionibus excolatur,. rectum et æquum tenebit judicii ac dis- rectum et æquum tenebit judicii ac dis-

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theologiæ, Quæst. 99, membr. 1, art. 1. theologiæ, Quæst. 99, membr. 1, art. 1. Tom. XXXIII hujusce novæ editionis. Tom. XXXIII hujusce novæ editionis.

cretionis examen. » Ex hoc accipiuntur cretionis examen. » Ex hoc accipiuntur tria de synderesi, quorum primum est tria de synderesi, quorum primum est diffinitio synderesis, scilicet quod ipsa est diffinitio synderesis, scilicet quod ipsa est virtus animi habens in se naturaliter sibi virtus animi habens in se naturaliter sibi insita et inserta semina judicandi, per insita et inserta semina judicandi, per quam mala segregamus a bonis. Tertium quam mala segregamus a bonis. Tertium est, quod ipsa est naturale animi judi- est, quod ipsa est naturale animi judi- cium. Secundum est, potentia animæ et cium. Secundum est, potentia animæ et non habitus, ut quidam dixerunt. non habitus, ut quidam dixerunt.

Si forte aliquid diceret, quod loquitur Si forte aliquid diceret, quod loquitur de ratione et non de synderesi. CONTRA de ratione et non de synderesi. CONTRA hoc est, quod ratio non habet judicium hoc est, quod ratio non habet judicium naturale, sed potius inquisitivum, ut su- naturale, sed potius inquisitivum, ut su- pra determinatum est. Similiter ratio non pra determinatum est. Similiter ratio non habet naturaliter inserta semina justitiæ, habet naturaliter inserta semina justitiæ, sed potius acquirit ea per doctrinam pru. sed potius acquirit ea per doctrinam pru. dentiæ et consuetudinem. dentiæ et consuetudinem.

2. Item, Quod ipsa sit virtus animæ 2. Item, Quod ipsa sit virtus animæ habetur a beato Augustino 2, qui dicit, habetur a beato Augustino 2, qui dicit,

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Libero arbitrio, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Libero arbitrio, cap. 10. cap. 10.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 71. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 71.

quod universalia juris scripta sunt natu- quod universalia juris scripta sunt natu- raliter in naturali judicatorio: appellans raliter in naturali judicatorio: appellans naturale judicatorium synderesim. Cum naturale judicatorium synderesim. Cum igitur habitus non sit nisi in potentia et igitur habitus non sit nisi in potentia et virtute animæ, erit synderesis potentia virtute animæ, erit synderesis potentia quædam animæ. quædam animæ.

3. Item, Glossa Hieronymi super Eze- 3. Item, Glossa Hieronymi super Eze- chielem 1, 10 Similitudo vultus eorum, chielem 1, 10 Similitudo vultus eorum, facies hominis, etc., dicit : « Plerique facies hominis, etc., dicit : « Plerique juxta Platonem, rationale animæ et ira- juxta Platonem, rationale animæ et ira- scitivum et concupiscitivum, quod ille scitivum et concupiscitivum, quod ille λογικὸν et τύμικὸν et ἐπιτυμίθικον vocat, ad λογικὸν et τύμικὸν et ἐπιτυμίθικον vocat, ad minem et leonem ac vitulum referunt : minem et leonem ac vitulum referunt : rationem et cognitionem et mentem et rationem et cognitionem et mentem et consilium, eamdemque virtutem atque consilium, eamdemque virtutem atque sapientiam in cerebri arce ponentes. sapientiam in cerebri arce ponentes. Feritatem vero et iracundiam atque vio- Feritatem vero et iracundiam atque vio- lentiam in leone, quæ consistat in felle. lentiam in leone, quæ consistat in felle. Porro libidinem, luxuriam et omnium Porro libidinem, luxuriam et omnium voluptatum cupidinem in jecore, id est, in voluptatum cupidinem in jecore, id est, in vitulo, qui terræ operibus hæret. Quar- vitulo, qui terræ operibus hæret. Quar- tamque ponunt quæ super hæc et extra tamque ponunt quæ super hæc et extra hæc tria, quam Græci vocant ovenfo hæc tria, quam Græci vocant ovenfo quæ scintilla conscientiæ in Cain quoque quæ scintilla conscientiæ in Cain quoque non exstinguitur pectore, et qua victi non exstinguitur pectore, et qua victi voluptatibus, vel furore, ipsaque inter- voluptatibus, vel furore, ipsaque inter- dum rationis decepti similitudine, nos dum rationis decepti similitudine, nos peccare sentimus. Quam proprie aquilæ peccare sentimus. Quam proprie aquilæ deputant, non se miscentem tribus, sed deputant, non se miscentem tribus, sed tria errantia corrigentem. » Ex istá Glossa tria errantia corrigentem. » Ex istá Glossa quatuor accipiuntur circa synderesim. quatuor accipiuntur circa synderesim. Quorum primum est, quod ipsa est virtus Quorum primum est, quod ipsa est virtus animæ condivisa rationali et irascibili et animæ condivisa rationali et irascibili et concupiscibili, ita quod per rationalem concupiscibili, ita quod per rationalem supponitur cognitio et mens et consilium supponitur cognitio et mens et consilium el sapientia per irascibilem autem sup- el sapientia per irascibilem autem sup- ponitur feritas et iracundia et violentia: ponitur feritas et iracundia et violentia: per concupiscibilem vero supponitur li- per concupiscibilem vero supponitur li- bido, luxuria, et omnium voluptatum cu- bido, luxuria, et omnium voluptatum cu- pido. Per hoc igitur habemus in quo pido. Per hoc igitur habemus in quo genere sit synderesis, quia in genere po- genere sit synderesis, quia in genere po- tentiæ animæ. Secundum est, quod syn- tentiæ animæ. Secundum est, quod syn- deresis est scintilla conscientiæ: et quia deresis est scintilla conscientiæ: et quia scintilla semper micat ex igne sibi natu- scintilla semper micat ex igne sibi natu- raliter conjuncto, ex hoc habetur, quod raliter conjuncto, ex hoc habetur, quod illa potentia non est sine suo habitu, sic- illa potentia non est sine suo habitu, sic- ut prius dictum est in auctoritate Basilii ut prius dictum est in auctoritate Basilii

1 I ad Thessal. v, 23. 1 I ad Thessal. v, 23.

591 591

supra posita. Tertium est, quod ipsa sola supra posita. Tertium est, quod ipsa sola inter quatuor est sine organo per omnem inter quatuor est sine organo per omnem modum, ex eo quod ratio ponitur in arce modum, ex eo quod ratio ponitur in arce cerebri, irascibilis vero in felle, concupi- cerebri, irascibilis vero in felle, concupi- scibilis autem in jecore, ista vero extra, scibilis autem in jecore, ista vero extra, hoc est, supra hæc. Quartum est, quod hoc est, supra hæc. Quartum est, quod ipsa non est potentia per aliquem modum ipsa non est potentia per aliquem modum mixta cæteris motivis viribus animæ, sed mixta cæteris motivis viribus animæ, sed errata corrigens in eis. errata corrigens in eis.

4. Ad hoc vero quod sit potentia ani- 4. Ad hoc vero quod sit potentia ani- mæ, quod est primum inter quatuor, in- mæ, quod est primum inter quatuor, in- ducitur aliud verbum Hieronymi ibidem ducitur aliud verbum Hieronymi ibidem sic « Synderesis est spiritus qui inter- sic « Synderesis est spiritus qui inter- pellat pro nobis gemitibus inenarrabili- pellat pro nobis gemitibus inenarrabili- bus. Nemo enim scit ea quæ hominis sunt, bus. Nemo enim scit ea quæ hominis sunt, nisi spiritus qui est in eo. Unde Paulus: nisi spiritus qui est in eo. Unde Paulus: Ipse Deus pacis sanctificet vos per om- Ipse Deus pacis sanctificet vos per om- nia, ut integer spiritus vester, et anima, nia, ut integer spiritus vester, et anima, et corpus sine querela in adventu Domini et corpus sine querela in adventu Domini nostri Jesu Christi servetur » Constat nostri Jesu Christi servetur » Constat autem, quod spiritus ille vis animæ autem, quod spiritus ille vis animæ

est. est.

5. Item, Quædam vis est in nobis sem- 5. Item, Quædam vis est in nobis sem- per distorta et ad malum inclinata, sicut per distorta et ad malum inclinata, sicut sensibilitas ergo per oppositum id quod sensibilitas ergo per oppositum id quod semper est in bonum inclinans et remur- semper est in bonum inclinans et remur- murans malo, erit etiam quædam vis murans malo, erit etiam quædam vis animæ: hoc autem est synderesis: ergo animæ: hoc autem est synderesis: ergo erit quædam vis animæ. erit quædam vis animæ.

6. Item, Ex parte theorici intellectus 6. Item, Ex parte theorici intellectus quidam est intellectus semper in actu et quidam est intellectus semper in actu et semper agens, qui dicitur intellectus semper agens, qui dicitur intellectus agens, ut dictum est supra, et est respe- agens, ut dictum est supra, et est respe- ctu veri scibilis: ergo ex parte motiva- ctu veri scibilis: ergo ex parte motiva- rum a simili debet esse quædam vis ani- rum a simili debet esse quædam vis ani- mæ, quæ sit semper in actu respectu boni mæ, quæ sit semper in actu respectu boni operabilis : hæc autem non est ratio, cum operabilis : hæc autem non est ratio, cum illa quamdoque decipiatur : ergo erit syn- illa quamdoque decipiatur : ergo erit syn- deresis, quæ est supra rationem. deresis, quæ est supra rationem.

Si propter hoc concedatur, quod est Si propter hoc concedatur, quod est vis animæ. CONTRA: vis animæ. CONTRA:

1. Synderesis secundum suum no- 1. Synderesis secundum suum no- men sonat hæsionem quamdam per men sonat hæsionem quamdam per scientiam boni et mali : componitur scientiam boni et mali : componitur enim ex Græca propositione σúv et diprois, enim ex Græca propositione σúv et diprois, quod idem est quod opinio vel scientia quod idem est quod opinio vel scientia hærens in aliquo per rationem: ergo hærens in aliquo per rationem: ergo

592 592

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

secundum suum nomen dicit habitum spiritum, et animam, et corpus, scilicet secundum suum nomen dicit habitum spiritum, et animam, et corpus, scilicet

potius quam potentiam. potius quam potentiam.

2. Item, Id quod inclinat in malum 2. Item, Id quod inclinat in malum semper, est habitus, qui dicitur fomes: semper, est habitus, qui dicitur fomes: ergo per oppositionem id quod inclinat ergo per oppositionem id quod inclinat in bonum semper, est habitus oppositus in bonum semper, est habitus oppositus illi. Cum igitur hoc sit synderesis, syn- illi. Cum igitur hoc sit synderesis, syn- deresis erit habitus. deresis erit habitus.

3. Item, Voluntatem deliberativam 3. Item, Voluntatem deliberativam quæ est in libero arbitrio, duo circum- quæ est in libero arbitrio, duo circum-

stant. stant.

Unum ex parte inferiori inclinans ad Unum ex parte inferiori inclinans ad malum, quod est fomes. Alterum ex malum, quod est fomes. Alterum ex parte superiori adjuvans ad bonum, parte superiori adjuvans ad bonum, quod est synderesis. Cum igitur nihil quod est synderesis. Cum igitur nihil adjuvet et deprimat potentiam nisi ha- adjuvet et deprimat potentiam nisi ha- bitus, synderesis erit habitus. bitus, synderesis erit habitus.

Si propter hoc dicatur, quod sine du- Si propter hoc dicatur, quod sine du- bio synderesis dicit potentiam cum habi- bio synderesis dicit potentiam cum habi- tu, tunc quæritur, Utrum dicat unam, tu, tunc quæritur, Utrum dicat unam, vel plures, vel aliquid conjunctum plu- vel plures, vel aliquid conjunctum plu- ribus potentiis? ribus potentiis?

Videtur enim, quod sit idem cum Videtur enim, quod sit idem cum intellectu practico : intellectu practico :

1. Supra enim habitum est a dicto 1. Supra enim habitum est a dicto Philosophi, quod intellectus practicus Philosophi, quod intellectus practicus semper est rectus. Cum igitur hoc attri- semper est rectus. Cum igitur hoc attri- buatur synderesi, et quæcumque sunt buatur synderesi, et quæcumque sunt eadem etiam substantia, videtur synde- eadem etiam substantia, videtur synde- resis idem esse quod intellectus pra- resis idem esse quod intellectus pra- cticus. cticus.

2. Item, A Philosophis ex parte ra- 2. Item, A Philosophis ex parte ra- tionis non ponitur vis motiva in bonum tionis non ponitur vis motiva in bonum per modum cognitionis vel judicii, nisi per modum cognitionis vel judicii, nisi intellectus practicus et ratio practica. intellectus practicus et ratio practica. Cum igitur talis vis animæ sit synderesis, Cum igitur talis vis animæ sit synderesis, erit synderesis eadem vis cum ratione erit synderesis eadem vis cum ratione vel intellectu practico. vel intellectu practico.

3. Item, Idem Hieronymus illud ver- 3. Item, Idem Hieronymus illud ver- bum Apostoli in epist. I ad Thessaloni- bum Apostoli in epist. I ad Thessaloni- censes, v, 23: Integer spiritus vester, censes, v, 23: Integer spiritus vester, et anima, etc., exponit de synderesi. Et et anima, etc., exponit de synderesi. Et ibidem dicit Glossa, quod spiritus po- ibidem dicit Glossa, quod spiritus po- nitur pro ratione. Ergo synderesis est nitur pro ratione. Ergo synderesis est ratio. ratio.

4. Item, Ibidem Glossa dicit, quod 4. Item, Ibidem Glossa dicit, quod Apostolus in prædicto verbo tria ponit: Apostolus in prædicto verbo tria ponit:

1 S. GREGORIUS, Lib. II de Moralium, cap. 1 S. GREGORIUS, Lib. II de Moralium, cap.

illud quo intelligimus, et illud quo vivi- illud quo intelligimus, et illud quo vivi- mus, et illud quo visibiles et contrecta- mus, et illud quo visibiles et contrecta- biles sumus. Ergo synderesis est id quo biles sumus. Ergo synderesis est id quo intelligimus sed id quo intelligimus, intelligimus sed id quo intelligimus, est intellectus ergo synderesis est in- est intellectus ergo synderesis est in- tellectus. tellectus.

5. Item, Communiter dicitur, quod 5. Item, Communiter dicitur, quod synderesis significatur per illum nun- synderesis significatur per illum nun- tium Job, qui solus evasit ut damna nun- tium Job, qui solus evasit ut damna nun- tiaret. Et ibi dicit Gregorius *, quod tiaret. Et ibi dicit Gregorius *, quod unus fugit, id est, discretio rationis ad unus fugit, id est, discretio rationis ad animam redit, quæ amissa nuntiat, ut animam redit, quæ amissa nuntiat, ut quod præoccupata mens perdidit, afflicta quod præoccupata mens perdidit, afflicta accipiat. Ergo synderesis quæ renuntiat accipiat. Ergo synderesis quæ renuntiat mala, videtur esse ratio. mala, videtur esse ratio.

6. Item, Sancti enumerantes vires 6. Item, Sancti enumerantes vires motivas animæ, non ponunt nisi tres, motivas animæ, non ponunt nisi tres, irascibilem, concupiscibilem, et rationa- irascibilem, concupiscibilem, et rationa- lem. Ergo videtur, quod synderesis si lem. Ergo videtur, quod synderesis si est vis motiva, et non continetur sub est vis motiva, et non continetur sub concupiscibili et irascibili, quod conti- concupiscibili et irascibili, quod conti- neatur sub ratione. neatur sub ratione.

Quod si concedatur, CONTRA: Hab- Quod si concedatur, CONTRA: Hab- tum est in auctoritate Hieronymi, quod. tum est in auctoritate Hieronymi, quod. synderesis est extra et supra eas et non synderesis est extra et supra eas et non miscet se tribus, sed errata corrigit in miscet se tribus, sed errata corrigit in eis. Ergo synderesis non est ratio nec eis. Ergo synderesis non est ratio nec intellectus. intellectus.

7. PRÆTEREA, Videtur quod synderesis 7. PRÆTEREA, Videtur quod synderesis non sit potentia una, sed plures: non non sit potentia una, sed plures: non enim ejusdem potentiæ est appetere et enim ejusdem potentiæ est appetere et judicare: synderesis autem judicat de judicare: synderesis autem judicat de faciendo, et appetit etiam bonum: ergo faciendo, et appetit etiam bonum: ergo non videtur esse potentia una. non videtur esse potentia una.

8. Item, Synderesis insurgit contra 8. Item, Synderesis insurgit contra malum, quod videtur esse irascibilis. malum, quod videtur esse irascibilis. Cum ergo non sit ejusdem potentiæ in- Cum ergo non sit ejusdem potentiæ in- surgere, appetere, et judicare, non vide- surgere, appetere, et judicare, non vide- tur synderesis esse potentia una, sed tur synderesis esse potentia una, sed tres. tres.

9. Præterea, Videtur quod synderesis 9. Præterea, Videtur quod synderesis sit quoddam conjunctum omnibus viri- sit quoddam conjunctum omnibus viri- bus superioribus animæ. Cum enim ho- bus superioribus animæ. Cum enim ho- mo per peccatum corruptus fuit in natu- mo per peccatum corruptus fuit in natu- ralibus, non adeo fuit corruptus, quod ralibus, non adeo fuit corruptus, quod nihil remaneret integrum. Ergo in sin- nihil remaneret integrum. Ergo in sin-

34. 34.

Best. Best.

atio. atio.

et 2. et 2.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 71. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 71.

gulis viribus aliquid manet rectum, gulis viribus aliquid manet rectum, quod in judicando et appetendo concor- quod in judicando et appetendo concor- dat rectitudini primæ in qua creatus est dat rectitudini primæ in qua creatus est homo et hujusmodi ejusdem est mur- homo et hujusmodi ejusdem est mur- murare contra omne non rectum. Cum murare contra omne non rectum. Cum ergo hoc sit officium synderesis in homi- ergo hoc sit officium synderesis in homi- ne, synderesis est rectitudo manens in ne, synderesis est rectitudo manens in singulis viribus concordans rectitudini singulis viribus concordans rectitudini primæ. primæ.