II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 69. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 69.

thodoxa, ubi dicit, quod primum est thodoxa, ubi dicit, quod primum est inquisitio et perscrutatio de bono appre- inquisitio et perscrutatio de bono appre- henso, et post hoc consilium sive consi- henso, et post hoc consilium sive consi- liatio. Deinde judicat quid melius. Deinde liatio. Deinde judicat quid melius. Deinde disponit et amat quod ex consilio judica- disponit et amat quod ex consilio judica- tum est, et vocatur sententia. Deinde tum est, et vocatur sententia. Deinde post dispositionem fit electio. Electio post dispositionem fit electio. Electio autem est duobus præjacentibus hoc præ autem est duobus præjacentibus hoc præ altero optare. Deinde impetum facit ad altero optare. Deinde impetum facit ad operationem, et dicitur impetus. Deinde operationem, et dicitur impetus. Deinde utitur, et dicitur usus. Et deinde cessat utitur, et dicitur usus. Et deinde cessat ab impetu vel appetitu post usum. ab impetu vel appetitu post usum. Sed objicitur: Sed objicitur:

1. Apprehensio enim boni est ante 1. Apprehensio enim boni est ante scrutationem ipsius aut inquisitionem: et scrutationem ipsius aut inquisitionem: et illos actus non ponit Damascenus: ergo illos actus non ponit Damascenus: ergo est diminutus. est diminutus.

2. Præterea dicit, quod consilium est 2. Præterea dicit, quod consilium est appetitus inquisitivus de eis quæ in nobis appetitus inquisitivus de eis quæ in nobis sunt rebus cum finis appetitus sit sine sunt rebus cum finis appetitus sit sine cognitione, et sic sine inquisitione. cognitione, et sic sine inquisitione.

3. Item, Consilium est de ignorato: 3. Item, Consilium est de ignorato: appetitus autem non nisi de certo et ap- appetitus autem non nisi de certo et ap- prehenso. prehenso.

4. Præterea, Judicium non videtur dif- 4. Præterea, Judicium non videtur dif- fere a consilio : consilium enim omne fere a consilio : consilium enim omne judicans est quomodo melius perveniatur judicans est quomodo melius perveniatur

ad finem. ad finem.

5. Præterea, Dispositio et amor non 5. Præterea, Dispositio et amor non videntur esse unus actus: dispositio enim videntur esse unus actus: dispositio enim est in ordine, amor autem non considerat est in ordine, amor autem non considerat ordinem. ordinem.

6. Præterea, Hæc dispositio sive amor 6. Præterea, Hæc dispositio sive amor non videtur proprie dici sententia. Dicit non videtur proprie dici sententia. Dicit enim Isaac in libro de Diffinitionibus, quod enim Isaac in libro de Diffinitionibus, quod sententia est credulitas alicujus rei :credu- sententia est credulitas alicujus rei :credu- litas autem non est amor vel dispositio. litas autem non est amor vel dispositio.

7. Similiter, Electio potius videtur 7. Similiter, Electio potius videtur convenire libero arbitrio vel eligentiæ convenire libero arbitrio vel eligentiæ quam rationi. quam rationi.

8. Præterea dicit, quod impetus sequi- 8. Præterea dicit, quod impetus sequi- tur post electionem et videtur falsum: tur post electionem et videtur falsum: quia voluntas perfecta est ante impetum quia voluntas perfecta est ante impetum et post electionem. et post electionem.

9. Item, Impetus non est actus rationis, 9. Item, Impetus non est actus rationis, sed potius virium illarum quæ diffuse sed potius virium illarum quæ diffuse sunt in nervis et musculis. sunt in nervis et musculis.

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho-

567 567

10. Præterea, Quæritur quid ipse ap- 10. Præterea, Quæritur quid ipse ap- pellet usum? Si enim sic accipitur, ut pellet usum? Si enim sic accipitur, ut dicit Augustinus, quod aliquid in facul- dicit Augustinus, quod aliquid in facul- tatem voluntatis assumitur et ad aliud tatem voluntatis assumitur et ad aliud refertur quod opinandum est, tunc fal- refertur quod opinandum est, tunc fal- sum est quod dicit Damascenus, quod sum est quod dicit Damascenus, quod cessat ab appetitu post usum adhuc cessat ab appetitu post usum adhuc enim non cessat ab appetitu nisi obtineat enim non cessat ab appetitu nisi obtineat illud quod intendit per usum. illud quod intendit per usum.

11. Præterea, Aliqui istorum actuum 11. Præterea, Aliqui istorum actuum non videntur esse rationis, sed voluntatis, non videntur esse rationis, sed voluntatis, sicut amare. sicut amare.

SOLUTIO. Dicendum, quod Damascenus Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Damascenus Solutio. ponit omnes actus rationis qui sunt ad ponit omnes actus rationis qui sunt ad consecutionem ultimi voliti, sive sint ra- consecutionem ultimi voliti, sive sint ra- tionis in se, sive sint aliarum potentia- tionis in se, sive sint aliarum potentia- rum per imperium rationis. Primum igi- rum per imperium rationis. Primum igi- tur est apprehensio boni simpliciter, sive tur est apprehensio boni simpliciter, sive finis et continue sequitur voluntas in finis et continue sequitur voluntas in illud ante omnem actum rationis. Unde illud ante omnem actum rationis. Unde hos duos actus supponit Damascenus, hos duos actus supponit Damascenus, unum intellectus practici, et alterum vo- unum intellectus practici, et alterum vo- luntatis, quæ tantum finis est, et non luntatis, quæ tantum finis est, et non ejus quod est ad finem. Ratio autem est ejus quod est ad finem. Ratio autem est eorum quæ sunt ad finem. Primus autem eorum quæ sunt ad finem. Primus autem actus est perscrutari sive perquirere per actus est perscrutari sive perquirere per quæ deveniatur ad finem et cum multa quæ deveniatur ad finem et cum multa inquirat, erit secundus ejus actus exa- inquirat, erit secundus ejus actus exa- minare quærendo consilium quod eorum minare quærendo consilium quod eorum melius sit ad consecutionem finis. Post melius sit ad consecutionem finis. Post consilium vero suasum de uno dat judi- consilium vero suasum de uno dat judi- cium de ipso tamquam illud melius: et cium de ipso tamquam illud melius: et hoc cum aliis multis sit ei oppositum, hoc cum aliis multis sit ei oppositum, præoptat illud per consilium et praeligit : præoptat illud per consilium et praeligit : post electionem autem est imperium ra- post electionem autem est imperium ra- tionis ad agendum illud, quia mediante tionis ad agendum illud, quia mediante illo obtinetur res et hoc vocatur impe- illo obtinetur res et hoc vocatur impe- tus ad opus quia id vero quod obtinetur tus ad opus quia id vero quod obtinetur est desideratum, non habetur sine gaudio: est desideratum, non habetur sine gaudio: et hoc est fructus rei desideratæ secundum et hoc est fructus rei desideratæ secundum quod fructus est cum gaudio uti, ut dicit quod fructus est cum gaudio uti, ut dicit Augustinus et quia appetitus pervenit Augustinus et quia appetitus pervenit ad finem intentum, cessat ab appetendo. ad finem intentum, cessat ab appetendo.

DICENDUM ergo ad primum, quod ap- DICENDUM ergo ad primum, quod ap- prehensio supponitur ut actus intellectus prehensio supponitur ut actus intellectus practici. practici.

doxa, cap. 22. doxa, cap. 22.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

568 568

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod consilium AD ALIUD dicendum, quod consilium est appetitus a specie appetibilis: omnis est appetitus a specie appetibilis: omnis enim potentia in qua est species deside- enim potentia in qua est species deside- rabilis, appetitiva est vel simpliciter vel rabilis, appetitiva est vel simpliciter vel secundum quid: unde potentia cognitiva secundum quid: unde potentia cognitiva practica appetitiva est secundum quid. practica appetitiva est secundum quid.

AD ALIUD dicendum, quod consilium AD ALIUD dicendum, quod consilium quiddam supponit ut certum, scilicet fi- quiddam supponit ut certum, scilicet fi- nem et quiddam quærit ut ignorans, nem et quiddam quærit ut ignorans, scilicet modum perveniendi ad finem. scilicet modum perveniendi ad finem. Item, Appetitus consilii certificatur ex Item, Appetitus consilii certificatur ex fine. fine.

AD ALIUD dicendum, quod duplex est AD ALIUD dicendum, quod duplex est judicium, scilicet discretionis, et hoc est judicium, scilicet discretionis, et hoc est inquirens consilium. Et est judicium inquirens consilium. Et est judicium quod est promulgatio sententiæ, et hoc quod est promulgatio sententiæ, et hoc est post consilium: et de hoc intelligit est post consilium: et de hoc intelligit Damascenus, ita quod ante decretum il- Damascenus, ita quod ante decretum il- lius judicii adhuc sit dubitare propter de- lius judicii adhuc sit dubitare propter de- bilitatem persuasionis. bilitatem persuasionis.

AD ALIUD dicendum, quod amor dicitur AD ALIUD dicendum, quod amor dicitur ibi inclinatio appetitus in melius consulta, ibi inclinatio appetitus in melius consulta, et non ponitur ibi pro passione volunta- et non ponitur ibi pro passione volunta- tis. tis.

AD ALIUD dicendum, quod est electio ex AD ALIUD dicendum, quod est electio ex libertate quæ non est aliud quam libertas libertate quæ non est aliud quam libertas faciendi quod vult: et hæc acceptio con- faciendi quod vult: et hæc acceptio con- venit libero arbitrio. Est etiam acceptio venit libero arbitrio. Est etiam acceptio electio unius præ altero propter rationis electio unius præ altero propter rationis persuasionem, et hæc est actus rationis. persuasionem, et hæc est actus rationis.

AD ALIUD dicendum, quod voluntas AD ALIUD dicendum, quod voluntas non est in ordinatis ad finem, sed ipsius non est in ordinatis ad finem, sed ipsius finis. Damascenus autem non enumerat finis. Damascenus autem non enumerat nisi illos actus, qui sunt in his quæ sunt nisi illos actus, qui sunt in his quæ sunt ad finem. ad finem. AD ALIUD dicendum, quod impetus est AD ALIUD dicendum, quod impetus est rationis per imperium, licet sit motivæ rationis per imperium, licet sit motivæ quæ est in nervis et musculis per exten- quæ est in nervis et musculis per exten- sionem. sionem.

AD ALIUD dicendum, quod uti est frui AD ALIUD dicendum, quod uti est frui cum gaudio, prout frui sumitur genera- cum gaudio, prout frui sumitur genera- liter pro qualibet refectione quæ est ex liter pro qualibet refectione quæ est ex consecutione desiderati et post hujus- consecutione desiderati et post hujus- modi refectionem cessat ab impetu. modi refectionem cessat ab impetu.

AD ALIUD dicendum, videlicet ad ulti- AD ALIUD dicendum, videlicet ad ulti- mum, quod omnes actus enumerati sunt mum, quod omnes actus enumerati sunt rationis per se, vel per imperium, ut rationis per se, vel per imperium, ut dictum est. dictum est.

Ac Ac

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

Ad 1 Ad 1

QUÆSTIO LXX. QUÆSTIO LXX.

De libero arbitrio. De libero arbitrio.

Tertio, Quæritur de libero arbitrio. Tertio, Quæritur de libero arbitrio.

Et quæruntur sex. Et quæruntur sex.

Quorum primum est, Utrum liberum arbitrium tantum insit rationabili- Quorum primum est, Utrum liberum arbitrium tantum insit rationabili- bus, vel etiam brutis ? bus, vel etiam brutis ?

Secundum, Quid sit per diffinitionem et substantiam ? Secundum, Quid sit per diffinitionem et substantiam ?

Tertium, De actibus ejus. Tertium, De actibus ejus.

Quartum, De libertate ejus. Quartum, De libertate ejus.

Quintum, De statibus ejus. Quintum, De statibus ejus.

Sextum, De comparatione ejus ad liberum arbitrium Angeli et Dei. Sextum, De comparatione ejus ad liberum arbitrium Angeli et Dei.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum liberum arbitrium tantum insit Utrum liberum arbitrium tantum insit rationalibus, vel etiam brutis ? rationalibus, vel etiam brutis ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

: :

1. Omne quod habet potestatem judi- 1. Omne quod habet potestatem judi- candi contraria et inclinandi se ad quod candi contraria et inclinandi se ad quod cumque voluerit, habet liberum arbi- cumque voluerit, habet liberum arbi- trium anima sensibilis in multis anima- trium anima sensibilis in multis anima- libus brutis est hujusmodi: ergo habet libus brutis est hujusmodi: ergo habet liberum arbitrium. PRIMA probatur per liberum arbitrium. PRIMA probatur per diffinitionem Petri de libero arbitrio qui diffinitionem Petri de libero arbitrio qui dicit, quod liberum arbitrium est pote- dicit, quod liberum arbitrium est pote- stas faciendi quod vult. SECUNDA vero pro- stas faciendi quod vult. SECUNDA vero pro- batur ex supra dictis, ubi habitum est, batur ex supra dictis, ubi habitum est, quod judicium phantasiæ est inter con- quod judicium phantasiæ est inter con- traria, et similiter appetitus, et non obli- traria, et similiter appetitus, et non obli- gatur ad aliquod illorum ex necessitate. gatur ad aliquod illorum ex necessitate. 2. Item, In quocumque ex seipso est 2. Item, In quocumque ex seipso est virtus appetendi bonum vel malum abs- virtus appetendi bonum vel malum abs- que coactione ad alterum, in ipso est li- que coactione ad alterum, in ipso est li- bertas appetitus in multis brutis est bertas appetitus in multis brutis est hujusmodi ergo in multis brutis est li- hujusmodi ergo in multis brutis est li- ber appetitus. PRIMUM probatur in primo ber appetitus. PRIMUM probatur in primo Metaphysicæ, ubi dicitur, quod liberum Metaphysicæ, ubi dicitur, quod liberum est quod suiipsius causa est. SECUNDUM est quod suiipsius causa est. SECUNDUM probatur per ante dicta. Inde sic: Cujus- probatur per ante dicta. Inde sic: Cujus- cumque inest liber appetitus, illi inest cumque inest liber appetitus, illi inest libertas appetendi quod vult, quia secun- libertas appetendi quod vult, quia secun- dum Sanctos nihil aliud est quam libe- dum Sanctos nihil aliud est quam libe- rum arbitrium: brutis inest liber appeti- rum arbitrium: brutis inest liber appeti- tus ergo illi inest libertas appetendi tus ergo illi inest libertas appetendi quod vult, quod idem est cum libero ar- quod vult, quod idem est cum libero ar- bitrio. bitrio.

Si forte dicatur, quod habent quidem Si forte dicatur, quod habent quidem liberum appetitum, sed non habent libe- liberum appetitum, sed non habent libe- rum arbitrium, eo quod non arbitrantur rum arbitrium, eo quod non arbitrantur de appetibili. CONTRA: Non est appetitus de appetibili. CONTRA: Non est appetitus sine judicio appetibilis: bruta liberum sine judicio appetibilis: bruta liberum habent appetitum: ergo judicium habent habent appetitum: ergo judicium habent de appetibilised judicare est arbitrari: de appetibilised judicare est arbitrari: ergo habent arbitrium, et sic habent am- ergo habent arbitrium, et sic habent am- bo ea quæ exiguntur ad liberum arbi- bo ea quæ exiguntur ad liberum arbi-

trium. trium.

569 569

Si dicatur, quod arbitrium est rationis Si dicatur, quod arbitrium est rationis et voluntatis simul, in quibus principali- et voluntatis simul, in quibus principali- ter consistit liberum arbitrium, eo quod ter consistit liberum arbitrium, eo quod Augustinus dicat, quod liberum arbitrium Augustinus dicat, quod liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis. est facultas rationis et voluntatis. CONTRA: CONTRA:

1. Secundum hoc nihil differt in ho- 1. Secundum hoc nihil differt in ho- mine et brutis, nisi quia in brutis judi- mine et brutis, nisi quia in brutis judi- cium est de sensibilibus et phantasiæ, et cium est de sensibilibus et phantasiæ, et appetitus est desiderium sensibilis: in ho- appetitus est desiderium sensibilis: in ho- mine autem est rationis et voluntatis : mine autem est rationis et voluntatis : ergo in sensibilibus bruta habent liberta- ergo in sensibilibus bruta habent liberta- tem judicandi et appetendi : sed quæcum- tem judicandi et appetendi : sed quæcum- que habent libertatem talem, possunt que habent libertatem talem, possunt abstinere a delectabilibus et non abstine- abstinere a delectabilibus et non abstine- re bruta habent talem libertatem : ergo re bruta habent talem libertatem : ergo bruta possunt abstinere et non abstinere : bruta possunt abstinere et non abstinere : omnis autem abstinentia a delectabilibus omnis autem abstinentia a delectabilibus est a ratione, ut dicit Aristoteles : ergo est a ratione, ut dicit Aristoteles : ergo bruta habent rationem, quod falsum est. bruta habent rationem, quod falsum est.

2. Item, Quæcumque moveri possunt 2. Item, Quæcumque moveri possunt secundum abstinens et inabstinens, sunt secundum abstinens et inabstinens, sunt susceptiva virtutis et vitii: bruta sic pos- susceptiva virtutis et vitii: bruta sic pos- sunt moveri ergo sunt susceptiva virtu- sunt moveri ergo sunt susceptiva virtu- tis et vitii. tis et vitii.

3. Item, Quæcumque aguntur magis 3. Item, Quæcumque aguntur magis impetu naturæ quam agunt, non habent impetu naturæ quam agunt, non habent liberum arbitrium: sed bruta magis liberum arbitrium: sed bruta magis aguntur impetu naturæ quam agant, ut aguntur impetu naturæ quam agant, ut dicit Damascenus: ergo non habent li- dicit Damascenus: ergo non habent li- berum arbitrium. berum arbitrium.

SOLUTIO. Dicendum, quod bruta non Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod bruta non Solutio. habent liberum arbitrium, nec liberi ar- habent liberum arbitrium, nec liberi ar- bitrii judicium, nec liberum appetitum. bitrii judicium, nec liberum appetitum. Liberum enim arbitrium dicitur a liber- Liberum enim arbitrium dicitur a liber- tate arbitrandi de bono simpliciter et ma- tate arbitrandi de bono simpliciter et ma- lo simpliciter, magis arbitrando in ipsis lo simpliciter, magis arbitrando in ipsis secundum rationem honesti vel inhone- secundum rationem honesti vel inhone- sti, quam secundum rationem delectantis sti, quam secundum rationem delectantis vel non delectantis. Similiter judicium vel non delectantis. Similiter judicium liberi arbitrii est de honesto vel inhone- liberi arbitrii est de honesto vel inhone- sto: quod probatur ex hoc quod ab om- sto: quod probatur ex hoc quod ab om- nibus liberum arbitrium ponitur princi- nibus liberum arbitrium ponitur princi- pium in motibus. Libertas etiam appeti- pium in motibus. Libertas etiam appeti- tus consistit in hoc quod habet facultatem tus consistit in hoc quod habet facultatem inclinandi se in judicatum, vel declinandi inclinandi se in judicatum, vel declinandi ab ipso. Et hæc non sunt in brutis: judi- ab ipso. Et hæc non sunt in brutis: judi- cium enim brutorum non est nisi in dele- cium enim brutorum non est nisi in dele-

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

570 570

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ctabili, et non elevatur ad judicium ho- ctabili, et non elevatur ad judicium ho- nesti, et propter hoc ipsum non est ab- nesti, et propter hoc ipsum non est ab- solute liberum ex obligatione enim ma- solute liberum ex obligatione enim ma- teriæ, in qua est sicut in organo, cogitur teriæ, in qua est sicut in organo, cogitur ad sistendum in particulari et in sensibili ad sistendum in particulari et in sensibili bono. Similiter appetitus ex organo in bono. Similiter appetitus ex organo in quo est, obligatur in bonum ut nunc, vel quo est, obligatur in bonum ut nunc, vel malum ut nunc, et propter hoc non est malum ut nunc, et propter hoc non est omnino liber. omnino liber.

AD PRIMUM dicendum, quod hoc argu- AD PRIMUM dicendum, quod hoc argu- mentum procedit bene de habente pote- mentum procedit bene de habente pote- statem absolutam et omnino liberam. statem absolutam et omnino liberam.

AD ALIUD dicendum, quod virtus appe- AD ALIUD dicendum, quod virtus appe- tendi bonum vel malum in brutis non est tendi bonum vel malum in brutis non est omnino libera et sine coactione, imo ex omnino libera et sine coactione, imo ex sensibili bono mota propter obligationem sensibili bono mota propter obligationem quam habent ad materiam, feruntur se- quam habent ad materiam, feruntur se- cundum impetum, et non exspectant ju- cundum impetum, et non exspectant ju- dicium honesti vel inhonesti. dicium honesti vel inhonesti.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit liberum arbitrium 1 ? Quid sit liberum arbitrium 1 ?

Secundo quæritur, Quid sit liberum Secundo quæritur, Quid sit liberum arbitrium secundum substantiam et diffi- arbitrium secundum substantiam et diffi- nitionem. nitionem.

Et quia multæ sunt diffinitiones, dispu- Et quia multæ sunt diffinitiones, dispu- tabimus de singulis. tabimus de singulis.

1. Primo de diffinitione beati Augusti- 1. Primo de diffinitione beati Augusti- ni, quæ ponitur in libro II Sententiarum, ni, quæ ponitur in libro II Sententiarum, distinct. XXIV, quæ hæc est : «Liberum distinct. XXIV, quæ hæc est : «Liberum << arbitrium est facultas rationis et volun- << arbitrium est facultas rationis et volun- « tatis, qua bonum eligitur gratia assi- « tatis, qua bonum eligitur gratia assi- « stente, et malum ea deserente. » « stente, et malum ea deserente. » Quæratur ergo, Quid supponit facul- Quæratur ergo, Quid supponit facul-

tas ? tas ?

1. Si enim supponit facilem potesta- 1. Si enim supponit facilem potesta- tem, ut quidam dicunt, et potestas non tem, ut quidam dicunt, et potestas non est separata ab eo cujus est potestas, erit est separata ab eo cujus est potestas, erit et hæc potestas in ratione et voluntate : et hæc potestas in ratione et voluntate :

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXIV, Art. 5, Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXIV, Art. 5, Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. hujusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part.

cum igitur liberum arbitrium sit illa po- cum igitur liberum arbitrium sit illa po- testas, liberum arbitrium non erit poten- testas, liberum arbitrium non erit poten- tia animæ per se separata a ratione et vo- tia animæ per se separata a ratione et vo- luntate. luntate.

2. Præterea, Potentia non accipit faci- 2. Præterea, Potentia non accipit faci- litatem nisi ex habitu: cum igitur libe- litatem nisi ex habitu: cum igitur libe- rum arbitrium supponit facultatem in rum arbitrium supponit facultatem in recto, ipsum erit habitus per quem facilis recto, ipsum erit habitus per quem facilis fit ad actum ratio in judicando, et volun- fit ad actum ratio in judicando, et volun- tas in volendo: habitus autem facilem tas in volendo: habitus autem facilem faciens rationem ad actum, est scientia faciens rationem ad actum, est scientia agendorum: ergo liberum arbitrium in agendorum: ergo liberum arbitrium in ratione nihil aliud est quam scientia agen- ratione nihil aliud est quam scientia agen- dorum, quod aperte falsum est. dorum, quod aperte falsum est.

3. Si forte dicatur, quod est habitus 3. Si forte dicatur, quod est habitus innatus. CONTRA: Habitus innatus non innatus. CONTRA: Habitus innatus non perficit potentiam nisi ad actum, sicut perficit potentiam nisi ad actum, sicut visus oculum. Si ergo liberum arbitrium visus oculum. Si ergo liberum arbitrium est habitus rationis, non perficiet ratio- est habitus rationis, non perficiet ratio- nem nisi ad judicandum: nihil autem nem nisi ad judicandum: nihil autem perficit rationem ad actum talem nisi perficit rationem ad actum talem nisi scientia ergo liberum arbitrium in ra- scientia ergo liberum arbitrium in ra- tione quædam scientia erit naturalis. tione quædam scientia erit naturalis.

4. Præterea, Nullus habitus idem nu- 4. Præterea, Nullus habitus idem nu- mero existens perfectivus est duarum mero existens perfectivus est duarum potentiarum. Si ergo liberum arbitrium potentiarum. Si ergo liberum arbitrium sit hujusmodi facultas habitualis, non sit hujusmodi facultas habitualis, non erit nisi unius potentiæ idem numero erit nisi unius potentiæ idem numero existens si ergo est facultas rationis, existens si ergo est facultas rationis, non erit facultas voluntatis, vel oportet, non erit facultas voluntatis, vel oportet, quod sit aliud numero. quod sit aliud numero.

5. Item, Facultas quandoque est no- 5. Item, Facultas quandoque est no- men rerum quæ possidentur ad nutum : men rerum quæ possidentur ad nutum : et ideo quidam dicunt, quod in tali me- et ideo quidam dicunt, quod in tali me- taphora ponitur hic, eo quod liberum taphora ponitur hic, eo quod liberum arbitrium ad nutum habet rationem et arbitrium ad nutum habet rationem et voluntatem. SED CONTRA: Secundum hoc voluntatem. SED CONTRA: Secundum hoc facultas ponitur in diffinitione liberi ar- facultas ponitur in diffinitione liberi ar- bitrii effective: et erit sensus, liberum bitrii effective: et erit sensus, liberum arbitrium est facultas rationis et volun- arbitrium est facultas rationis et volun- tatis, hoc est, facilem faciens rationem tatis, hoc est, facilem faciens rationem et voluntatem. Cum autem sit in anima, et voluntatem. Cum autem sit in anima, erit potentia, vel passio, vel habitus. Si erit potentia, vel passio, vel habitus. Si potentia. CONTRA: Nulla potentia perficit potentia. CONTRA: Nulla potentia perficit per se aliam ad facilitatem actus : liberum per se aliam ad facilitatem actus : liberum

Summæ theologiæ, Quæst. 91, membr. 1 et Summæ theologiæ, Quæst. 91, membr. 1 et infra. Tom. XXXIII ejusdem editionis. infra. Tom. XXXIII ejusdem editionis.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70.

arbitrium est potentia: ergo non perficit arbitrium est potentia: ergo non perficit rationem et voluntatem ad actus facili- rationem et voluntatem ad actus facili- tatem. PRIMA probatur per deductionem tatem. PRIMA probatur per deductionem ad inconveniens. Si enim una potentia ad inconveniens. Si enim una potentia perficeret aliam ad actum, cum animæ perficeret aliam ad actum, cum animæ semper insint suæ potentiæ, semper semper insint suæ potentiæ, semper essent perfectæ. Si vero dicatur, quod essent perfectæ. Si vero dicatur, quod sit habitus, tunc erit habitus innatus et sit habitus, tunc erit habitus innatus et infusus, vel acquisitus. Si innatus, tunc infusus, vel acquisitus. Si innatus, tunc non deberet esse liberius in patria quam non deberet esse liberius in patria quam in via, nec in via quam in inferno. Ea in via, nec in via quam in inferno. Ea enim quæ naturalia sunt, nequaquam enim quæ naturalia sunt, nequaquam mutantur in inferno, sicut dicit Diony- mutantur in inferno, sicut dicit Diony- sius 1 sed sunt integra et splendidissi- sius 1 sed sunt integra et splendidissi- ma. Præterea, Secundum hoc idem nu- ma. Præterea, Secundum hoc idem nu- mero accidens esset in duobus subjectis : mero accidens esset in duobus subjectis : ergo si liberum arbitrium est habitus ergo si liberum arbitrium est habitus naturalis, facilem faciens rationem et naturalis, facilem faciens rationem et voluntatem, erit in utroque idem nume- voluntatem, erit in utroque idem nume- ro existens. Si dicatur, quod est infusus ro existens. Si dicatur, quod est infusus habitus, vel acquisitus, sequitur quod habitus, vel acquisitus, sequitur quod liberum arbitrium separabile sit ab ani- liberum arbitrium separabile sit ab ani- ma rationali: omnis enim habitus infu- ma rationali: omnis enim habitus infu- sus et acquisitus est accidens separabile. sus et acquisitus est accidens separabile. Si propter hoc concedatur, quod fa- Si propter hoc concedatur, quod fa- cultas in prædicta diffinitione non sup- cultas in prædicta diffinitione non sup- ponit habitum. ponit habitum.

CONTRA: CONTRA:

1. Quidquid capit intensionem et re- 1. Quidquid capit intensionem et re- missionem secundum essentiam sui, missionem secundum essentiam sui, illud est accidens: facultas liberi arbitrii illud est accidens: facultas liberi arbitrii capit intensionem et remissionem: ergo capit intensionem et remissionem: ergo est accidens. PRIMA probatur ex hoc est accidens. PRIMA probatur ex hoc quod essentialia sunt diffinientia quæ quod essentialia sunt diffinientia quæ non insunt secundum magis et minus. non insunt secundum magis et minus. SECUNDA probatur ex dicto multorum SECUNDA probatur ex dicto multorum Sanctorum, et præcipue Bernardi et An- Sanctorum, et præcipue Bernardi et An- selmi qui dicunt, quod liberius est in selmi qui dicunt, quod liberius est in Angelis quam in hominibus existentibus Angelis quam in hominibus existentibus in via, et liberius in justis quam in pec- in via, et liberius in justis quam in pec- catoribus, et liberius in peccatoribus catoribus, et liberius in peccatoribus quam in condemnatis. quam in condemnatis.

2. Item, Quidquid determinatur per 2. Item, Quidquid determinatur per magis et minus, illud inest accidentaliter: magis et minus, illud inest accidentaliter: facultas arbitrii sic determinatur per facultas arbitrii sic determinatur per magis et minus: ergo inest accidentali- magis et minus: ergo inest accidentali- ter. PRIMA probatur per hoc quod sub- ter. PRIMA probatur per hoc quod sub-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

571 571

stantialia non insunt secundum magis et stantialia non insunt secundum magis et minus. SECUNDA probatur per hoc quod minus. SECUNDA probatur per hoc quod dicunt Sancti, quod major est libertas a dicunt Sancti, quod major est libertas a peccato quam a coactione, et major est peccato quam a coactione, et major est libertas a miseria quam a peccato. libertas a miseria quam a peccato.

3. Item, Quidquid secundum se acce- 3. Item, Quidquid secundum se acce- ptum est de consequentibus naturam li- ptum est de consequentibus naturam li- beri arbitrii, est secundum se acceptum beri arbitrii, est secundum se acceptum in homine et Angelo: ergo erit de con- in homine et Angelo: ergo erit de con- sequentibus naturam. PRIMA patet per sequentibus naturam. PRIMA patet per hoc quod acceptum consequens est se- hoc quod acceptum consequens est se- cundum sui naturam. SECUNDA scribitur cundum sui naturam. SECUNDA scribitur ab Anselmo in libro de Libero arbitrio, ab Anselmo in libro de Libero arbitrio, qui dicit, quod liberum aritrium in Deo qui dicit, quod liberum aritrium in Deo est a seipso in homine autem et Ange- est a seipso in homine autem et Ange- lo acceptum est ab alio. Inde sic: Omne lo acceptum est ab alio. Inde sic: Omne consequens naturam alicujus est acci- consequens naturam alicujus est acci- dens liberum arbitrium est consequens dens liberum arbitrium est consequens naturam hominis et Angeli: ergo est ac- naturam hominis et Angeli: ergo est ac- cidens. Cum ergo non possit poni in ali- cidens. Cum ergo non possit poni in ali- quo genere accidentis quam in habitu, quo genere accidentis quam in habitu, liberum arbitrium erit habitus. liberum arbitrium erit habitus.

Si hoc concedatur, objicitur per verba Si hoc concedatur, objicitur per verba Bernardi in libro de Libero arbitrio et Bernardi in libro de Libero arbitrio et gratia, ubi dicit, quod libertas a neces- gratia, ubi dicit, quod libertas a neces- sitate, id est, a coactione, æque et in- sitate, id est, a coactione, æque et in- differenter Deo, universæque tam malæ differenter Deo, universæque tam malæ quam bonæ rationali convenit creaturæ, quam bonæ rationali convenit creaturæ, nec peccato nec miseria amittitur vel nec peccato nec miseria amittitur vel minuitur, nec major in justo est quam in minuitur, nec major in justo est quam in peccatore, nec plenior in homine quam peccatore, nec plenior in homine quam in Angelo. Ex hoc accipitur, quod libe- in Angelo. Ex hoc accipitur, quod libe- rum arbitrium non est secundum magis rum arbitrium non est secundum magis et minus omnis autem habitus, sive et minus omnis autem habitus, sive sit naturalis, sive acquisitus, sive infu- sit naturalis, sive acquisitus, sive infu- sus, inest secundum magis et minus: sus, inest secundum magis et minus: ergo liberum arbitrium non est habitus. ergo liberum arbitrium non est habitus. SECUNDA probatur per inductionem : SECUNDA probatur per inductionem : unus enim magis indiget visu quam unus enim magis indiget visu quam alius, cum tamen visus sit habitus natu- alius, cum tamen visus sit habitus natu- ralis, et sic de aliis. ralis, et sic de aliis.

DEINDE quæritur de hoc quod sequitur DEINDE quæritur de hoc quod sequitur in diffinitione, quod dicit esse voluntatis in diffinitione, quod dicit esse voluntatis et rationis hoc enim non potest intelli- et rationis hoc enim non potest intelli- gi nisi uno trium modorum, scilicet gi nisi uno trium modorum, scilicet quod sit rationis et voluntatis ut unius quod sit rationis et voluntatis ut unius

cap. 4. cap. 4.

572 572

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

potentiæ tertiæ compactæ ab illis dua- potentiæ tertiæ compactæ ab illis dua- bus, sicut dixerunt quidam vel quod bus, sicut dixerunt quidam vel quod sit rationis et voluntatis ut duarum di- sit rationis et voluntatis ut duarum di- versarum potentiarum: vel quod sit versarum potentiarum: vel quod sit unius principaliter et alterius secundario unius principaliter et alterius secundario et per illam, et hoc aut rationis aut vo- et per illam, et hoc aut rationis aut vo- luntatis. Si primo modo, tunc una po- luntatis. Si primo modo, tunc una po- tentia per compositionem est ex ratione tentia per compositionem est ex ratione et voluntate et illa est liberum arbi- et voluntate et illa est liberum arbi- trium. trium.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Proprietas compositionem non ha- 1. Proprietas compositionem non ha- bet cum proprietate ad constituendum bet cum proprietate ad constituendum aliquod tertium: sed ratio et voluntas aliquod tertium: sed ratio et voluntas sunt proprietates animæ, ut dicit Au- sunt proprietates animæ, ut dicit Au- gustinus in libro de Trinitate, et Ma- gustinus in libro de Trinitate, et Ma- gister in libro primo Sententiarum, dis- gister in libro primo Sententiarum, dis- tinct. IV ergo voluntas et ratio non tinct. IV ergo voluntas et ratio non conveniunt ad constitutionem alicujus conveniunt ad constitutionem alicujus tertii. PRIMA probatur ex tertii. PRIMA probatur ex hoc quod hoc quod omne proprium inest speciei et substan- omne proprium inest speciei et substan- tiæ, ut cum qua habet compositionem. tiæ, ut cum qua habet compositionem.

2. Item, Quæcumque duo componunt 2. Item, Quæcumque duo componunt aliquod tertium, unum eorum est per aliquod tertium, unum eorum est per modum actus, et alterum per modum modum actus, et alterum per modum potentiæ, quod absurdum est. potentiæ, quod absurdum est.

3. Præterea, In nullo umquam in- 3. Præterea, In nullo umquam in- ventum est simile in potentiis spiritua- ventum est simile in potentiis spiritua- lis naturæ, scilicet quod duæ potentiæ lis naturæ, scilicet quod duæ potentiæ componunt aliquam tertiam : ergo vide- componunt aliquam tertiam : ergo vide- tur, quod nec in isto posset esse. tur, quod nec in isto posset esse.

4. Item, Videmus expresse quod in 4. Item, Videmus expresse quod in electione liberi arbitrii ratio sæpe con- electione liberi arbitrii ratio sæpe con- tradicit voluntati ea autem ex quibus tradicit voluntati ea autem ex quibus fit unum, fit unum, non contradicunt sibi in actu non contradicunt sibi in actu illius ergo ex ratione et voluntate non illius ergo ex ratione et voluntate non fit unum quod sit liberum arbitrium. fit unum quod sit liberum arbitrium.

5. Item, Secundum hoc ratio et vo- 5. Item, Secundum hoc ratio et vo- luntas essent partes liberi arbitrii: aut luntas essent partes liberi arbitrii: aut ergo essentiales, aut integrales, aut sub- ergo essentiales, aut integrales, aut sub- jective. Si primo modo, tunc erunt sicut jective. Si primo modo, tunc erunt sicut actus et potentia: sed potentia non po- actus et potentia: sed potentia non po- nitur in diffinitione alicujus: ergo altera nitur in diffinitione alicujus: ergo altera ipsarum quæcumque est ut potentia, non ipsarum quæcumque est ut potentia, non debet poni in diffinitione liberi arbitrii. debet poni in diffinitione liberi arbitrii. Si vero integrales, tunc nullo modo de- Si vero integrales, tunc nullo modo de- bent ponitales enim partes nullo mo- bent ponitales enim partes nullo mo- do habent actum nisi actum totius. Unde do habent actum nisi actum totius. Unde si diffiniantur, diffiniri habent per sua si diffiniantur, diffiniri habent per sua

tota. Si tertio modo, tunc erunt cons e- tota. Si tertio modo, tunc erunt cons e- quentia liberum arbitrium sicut inferius quentia liberum arbitrium sicut inferius consequitur superius : et sic iterum non consequitur superius : et sic iterum non debent poni in diffinitione ejus. debent poni in diffinitione ejus.

6. Item, Si compositio est ibi, illa 6. Item, Si compositio est ibi, illa non est physica ex materia et forma, non est physica ex materia et forma, neque logica, scilicet ex genere et diffe- neque logica, scilicet ex genere et diffe- rentia. Cum ergo non sit aliud genus rentia. Cum ergo non sit aliud genus compositionis faciens rem, non videbi- compositionis faciens rem, non videbi- tur ibi esse compositio. tur ibi esse compositio.

7. Item, Hæc compositio propter ali- 7. Item, Hæc compositio propter ali- quid est, et non nisi propter actum, cum quid est, et non nisi propter actum, cum actus sint prævii potentiis secundum ra- actus sint prævii potentiis secundum ra- tionem. Quæratur ergo, Quis sit ille tionem. Quæratur ergo, Quis sit ille actus compositus ? Rationis enim et vo- actus compositus ? Rationis enim et vo- luntatis non invenimus nisi actus sim- luntatis non invenimus nisi actus sim- plices, scilicet judicare, et velle. plices, scilicet judicare, et velle.

8. Item, In movendo ad actum ratio 8. Item, In movendo ad actum ratio præit voluntatem secundum naturam: præit voluntatem secundum naturam: quorumcumque autem unum est prius quorumcumque autem unum est prius et alterum posterius, in actu illorum et alterum posterius, in actu illorum nulla est unio ad actum unum et simul: nulla est unio ad actum unum et simul: ergo ratio et voluntas non uniuntur ad ergo ratio et voluntas non uniuntur ad actum unum. actum unum.

: :

9. Item, Habitum est supra, quod 9. Item, Habitum est supra, quod in sensibili anima sunt duo moventia, in sensibili anima sunt duo moventia, scilicet phantasia, et desiderium quod scilicet phantasia, et desiderium quod habet partes concupiscibiles et irascibi-` habet partes concupiscibiles et irascibi-` les et hæc non uniuntur ad constitu- les et hæc non uniuntur ad constitu- tionem unius actus et unius potentiæ : tionem unius actus et unius potentiæ : ergo a ergo a simili duo moventia rationalis simili duo moventia rationalis animæ, scilicet ratio et voluntas, non animæ, scilicet ratio et voluntas, non debent uniri ad actum vel potentiam debent uniri ad actum vel potentiam constituendam. constituendam.

Si propter hoc dicatur, quod liberum Si propter hoc dicatur, quod liberum arbitrium non est compositum nisi ex arbitrium non est compositum nisi ex ratione et voluntate, sed est ipsa ratio ratione et voluntate, sed est ipsa ratio et ipsa voluntas. et ipsa voluntas.

CONTRA: CONTRA:

1. Unum et idem et una ratione sum- 1. Unum et idem et una ratione sum- ptum non est duo diversa quæ non sunt ptum non est duo diversa quæ non sunt unius rationis: liberum arbitrium in unius rationis: liberum arbitrium in homine et in Angelo est unum et idem homine et in Angelo est unum et idem in una ratione sumptum : ergo non est in una ratione sumptum : ergo non est duo diversa quæ non sunt unius ratio- duo diversa quæ non sunt unius ratio- nis ratio autem et voluntas in homine nis ratio autem et voluntas in homine et Angelo sunt duo diversa non existen- et Angelo sunt duo diversa non existen- tia unius rationis ergo liberum arbi- tia unius rationis ergo liberum arbi- trium non est ratio et voluntas. trium non est ratio et voluntas.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70.

2. Item, Liberum arbitrium sæpe eligit 2. Item, Liberum arbitrium sæpe eligit contra rationem: ergo si liberum ar- contra rationem: ergo si liberum ar- bitrium est ratio, ipsum sæpe eligit con- bitrium est ratio, ipsum sæpe eligit con- tra seipsum, quod est absurdum. tra seipsum, quod est absurdum.

Si vero dicatur, quod liberum arbi- Si vero dicatur, quod liberum arbi- trium sit una illarum potentiarum prin- trium sit una illarum potentiarum prin- cipaliter, et alia secundario, tunc quæ- cipaliter, et alia secundario, tunc quæ- ratur, Quæ sit illa? Et videtur, quod ratur, Quæ sit illa? Et videtur, quod ratio. ratio.

: :

1. Arbitrari enim rationis est in ho- 1. Arbitrari enim rationis est in ho- mine liberum arbitrium arbitrium au- mine liberum arbitrium arbitrium au- tem ponitur ut substantia, et liberum ut tem ponitur ut substantia, et liberum ut adjectivum ergo substantialiter liberi adjectivum ergo substantialiter liberi arbitrii erit arbitrari: et cum arbitrari sit arbitrii erit arbitrari: et cum arbitrari sit rationis, liberum arbitrium principaliter rationis, liberum arbitrium principaliter erit ratio. erit ratio.

2. Item, Hoc accipitur ex verbo beati 2. Item, Hoc accipitur ex verbo beati Bernardi in libro de Libero arbitrio et Bernardi in libro de Libero arbitrio et gratia, ubi dicit, quod liberum arbitrium gratia, ubi dicit, quod liberum arbitrium est liberum de voluntate judicium: est liberum de voluntate judicium: judicium autem quod cadit in recto in judicium autem quod cadit in recto in diffinitione ista, rationis est: ergo libe- diffinitione ista, rationis est: ergo libe- rum arbitrium est ratio. rum arbitrium est ratio.

SED CONTRA hoc est, quod SED CONTRA hoc est, quod

1. Libertas arbitrii, ut dicit beatus 1. Libertas arbitrii, ut dicit beatus Bernardus, principaliter est circa volun- Bernardus, principaliter est circa volun- tatem ergo liberum arbitrium principa- tatem ergo liberum arbitrium principa- liter est voluntas. liter est voluntas.

2. Item, Habetur per hoc quod dicit 2. Item, Habetur per hoc quod dicit Augustinus, quod in voluntate est pec- Augustinus, quod in voluntate est pec- catum peccatum autem perficitur penes catum peccatum autem perficitur penes liberum arbitrium: ergo liberum arbi- liberum arbitrium: ergo liberum arbi- trium est voluntas. trium est voluntas.

3. Item, Anselmus : « Liberum ar- 3. Item, Anselmus : « Liberum ar- bitrium est potestas servandi rectitudi- bitrium est potestas servandi rectitudi- nem voluntatis propter se: » hic enim nem voluntatis propter se: » hic enim non facit mentionem de ratione: ergo non facit mentionem de ratione: ergo videtur, quod liberum arbitrium non sit videtur, quod liberum arbitrium non sit ratio sed voluntas. ratio sed voluntas.

4. Item, Objicitur sic per rationem : 4. Item, Objicitur sic per rationem : Omne peccatum est malus usus liberi Omne peccatum est malus usus liberi arbitrii omnis mala voluntas est pec- arbitrii omnis mala voluntas est pec- catum ergo omnis mala voluntas est catum ergo omnis mala voluntas est malus usus liberi arbitrii : ergo voluntas malus usus liberi arbitrii : ergo voluntas est liberum arbitrium. est liberum arbitrium.

5. Item, Augustinus dicit, quod vo- 5. Item, Augustinus dicit, quod vo- luntas in nobis semper libera est, sed luntas in nobis semper libera est, sed

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho-

: :

573 573

semper bona non est : ergo libertas pro- semper bona non est : ergo libertas pro- proprie est voluntatis et sic iterum se- proprie est voluntatis et sic iterum se- quitur, quod voluntas sit liberi arbi- quitur, quod voluntas sit liberi arbi- trii. trii.

6. Item, Illud videtur esse liberi ar- 6. Item, Illud videtur esse liberi ar- bitrii penes quod videtur esse auctoritas bitrii penes quod videtur esse auctoritas eorum quæ in nobis sunt: sed hoc est eorum quæ in nobis sunt: sed hoc est voluntas, quia penes voluntatem est au- voluntas, quia penes voluntatem est au- ctoritas faciendi quod vult: ergo libe- ctoritas faciendi quod vult: ergo libe- rum arbitrium est voluntas. rum arbitrium est voluntas.

7. Item, Dicit Bernardus, quod liber- 7. Item, Dicit Bernardus, quod liber- tas naturæ est libertas a coactione: sed tas naturæ est libertas a coactione: sed hæc libertas est penes voluntatem, et hæc libertas est penes voluntatem, et non penes rationem. Quod sic probatur: non penes rationem. Quod sic probatur: Vero existente in anima, cogitur ratio Vero existente in anima, cogitur ratio consentire ei: sed adhuc manet libertas consentire ei: sed adhuc manet libertas penes voluntatem volendi vel non vo penes voluntatem volendi vel non vo lendi ergo in aliquo casu cogitur ratio, lendi ergo in aliquo casu cogitur ratio, ubi non cogitur voluntas: ergo libertas ubi non cogitur voluntas: ergo libertas a coactione principaliter est penes vo- a coactione principaliter est penes vo- luntatem. Cum igitur liberum arbitrium luntatem. Cum igitur liberum arbitrium denominetur ab illa libertate, liberi ar- denominetur ab illa libertate, liberi ar- bitrii principaliter erit voluntas. bitrii principaliter erit voluntas.

8., Item, In operibus quæ fiunt a libe- 8., Item, In operibus quæ fiunt a libe- ro arbitrio, ratio non operatur nisi per ro arbitrio, ratio non operatur nisi per modum consilii, voluntas autem ut effi- modum consilii, voluntas autem ut effi- ciens: ergo principalior in operibus ciens: ergo principalior in operibus liberi arbitrii erit voluntas quam ratio : liberi arbitrii erit voluntas quam ratio : ergo liberum arbitrium principaliter est ergo liberum arbitrium principaliter est voluntas. Et hoc multi concesserunt. voluntas. Et hoc multi concesserunt.

SED CONTRA Dicit Bernardus, quod SED CONTRA Dicit Bernardus, quod liberum arbitrium est consensus rationis liberum arbitrium est consensus rationis et voluntatis ergo videtur, quod libe- et voluntatis ergo videtur, quod libe- rum arbitrium æqualiter sit rationis et rum arbitrium æqualiter sit rationis et voluntatis. Hoc etiam videtur ex suo no- voluntatis. Hoc etiam videtur ex suo no- mine libertas enim voluntatis proprie mine libertas enim voluntatis proprie est et rationis arbitrium. est et rationis arbitrium.

Item, Videtur quod liberum arbitrium Item, Videtur quod liberum arbitrium non tantum sit rationis et voluntatis, sed non tantum sit rationis et voluntatis, sed etiam aliarum plurium potentiarum. Di- etiam aliarum plurium potentiarum. Di- cit enim Damascenus in libro secundo cit enim Damascenus in libro secundo de Fide orthodoxa ', quod in omnibus de Fide orthodoxa ', quod in omnibus rationabilibus entibus ducitur magis na- rationabilibus entibus ducitur magis na- turalis appetitus, quam ducit: libero turalis appetitus, quam ducit: libero enim arbitrio et cum ratione movetur, enim arbitrio et cum ratione movetur, quia conjugatæ sunt in eodem cogniti- quia conjugatæ sunt in eodem cogniti- væ et animales virtutes: libero igitur væ et animales virtutes: libero igitur

doxa, cap. 22. doxa, cap. 22.

574 574

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

arbitrio appetit, et libero arbitrio vult, arbitrio appetit, et libero arbitrio vult, et libro arbitrio inquirit et perscrutatur, et libro arbitrio inquirit et perscrutatur, et libero arbitrio judicat, et libero arbi- et libero arbitrio judicat, et libero arbi- trio disponit, et libero arbitrio eligit, et trio disponit, et libero arbitrio eligit, et libero arbitrio impetum facit, et libero libero arbitrio impetum facit, et libero arbitrio agit. Ex hoc accipitur, quod arbitrio agit. Ex hoc accipitur, quod liberum arbitrium sit appetitus et vo- liberum arbitrium sit appetitus et vo- luntatis et rationis et motivæ poten- luntatis et rationis et motivæ poten-

tiæ. tiæ.

Deinde objicitur contra illam partem Deinde objicitur contra illam partem diffinitionis, Qua bonum eligitur gratia diffinitionis, Qua bonum eligitur gratia assistente, etc. assistente, etc.

Dicit enim Damascenus, quod electio Dicit enim Damascenus, quod electio est duobus præjacentibus optare hoc præ est duobus præjacentibus optare hoc præ altero ergo electio videtur esse actus altero ergo electio videtur esse actus eligentiæ et sic videtur liberum arbi- eligentiæ et sic videtur liberum arbi- trium esse idem cum eligentia. trium esse idem cum eligentia.

Hoc etiam videtur per hoc quod Ari- Hoc etiam videtur per hoc quod Ari- stoteles in quarto Ethicorum eligentiam stoteles in quarto Ethicorum eligentiam ponit inter efficientes causas virtutis ponit inter efficientes causas virtutis consuescibilis. Causa autem efficiens consuescibilis. Causa autem efficiens istarum virtutum videtur esse liberum istarum virtutum videtur esse liberum arbitrium. arbitrium.

Si hoc concedatur. CONTRA: Dicit Ari- Si hoc concedatur. CONTRA: Dicit Ari- stoteles, quod voluntarium majus est stoteles, quod voluntarium majus est quam eligentia, id est, in plus : quia quam eligentia, id est, in plus : quia pueri agunt voluntarie, sed non secun- pueri agunt voluntarie, sed non secun- dum prohæresim sive eligentiam : et dum prohæresim sive eligentiam : et repentina et voluntaria sunt, sed non se- repentina et voluntaria sunt, sed non se- cundum eligentiam facta. Cum igitur cundum eligentiam facta. Cum igitur omne quod est in libero arbitrio, sit vo- omne quod est in libero arbitrio, sit vo- luntarium et nihil plus, videbitur libe- luntarium et nihil plus, videbitur libe- rum arbitrium non esse eligentia sive rum arbitrium non esse eligentia sive prohæresis et ita videtur, quod male prohæresis et ita videtur, quod male diffiniatur liberum arbitrium per actum diffiniatur liberum arbitrium per actum eligentiæ, qui est eligere, ut dicit Ari- eligentiæ, qui est eligere, ut dicit Ari- stoteles. stoteles.

: :

Deinde quæritur de aliis diffinitioni- Deinde quæritur de aliis diffinitioni- bus, quæ licet non sunt adeo in usu ut bus, quæ licet non sunt adeo in usu ut ista, tamen ponuntur a Sanctis. ista, tamen ponuntur a Sanctis.

Et primo accipiatur illa quæ est in Et primo accipiatur illa quæ est in Itinerario Clementis in secunda disputa- Itinerario Clementis in secunda disputa- tione contra sermonem magnum data a tione contra sermonem magnum data a Petro Apostolo, sic : « Liberi arbitrii Petro Apostolo, sic : « Liberi arbitrii potestas est sensus animæ habens virtu- potestas est sensus animæ habens virtu-

1 ARISTOTELES, Lib. IV Ethicorum, cap. 1. 1 ARISTOTELES, Lib. IV Ethicorum, cap. 1.

tem, qua se possit ad quos velit actus tem, qua se possit ad quos velit actus inclinare. » inclinare. »

ET CONTRA hanc objicitur sic: ET CONTRA hanc objicitur sic:

1. Sensus enim animæ sunt interiores 1. Sensus enim animæ sunt interiores vel exteriores, ut dicit Algazel: et exte- vel exteriores, ut dicit Algazel: et exte- riores sunt quinque, et interiores quin- riores sunt quinque, et interiores quin- que, scilicet sensus communis, imagina- que, scilicet sensus communis, imagina- tio, phantasia, æstimatio, et memoria. tio, phantasia, æstimatio, et memoria. Cum igitur liberum arbitrium nullus Cum igitur liberum arbitrium nullus istorum sensuum sit, non videbitur esse istorum sensuum sit, non videbitur esse sensus animæ. sensus animæ.

2. Præterea, Nihil videtur esse dictu 2. Præterea, Nihil videtur esse dictu quod dicit Petrus, quod liberum arbi- quod dicit Petrus, quod liberum arbi- trium potestas est sensus habens virtu- trium potestas est sensus habens virtu- tem habere enim virtutem est habere tem habere enim virtutem est habere potestatem et hoc ibit in infinitum si potestatem et hoc ibit in infinitum si diffinitio bona est. diffinitio bona est.

3. Præterea, Non videtur esse conve- 3. Præterea, Non videtur esse conve- niens quod dicit, Ad quos velit actus : niens quod dicit, Ad quos velit actus : velle enim actus voluntatis est, et sic velle enim actus voluntatis est, et sic per ipsum non debet diffiniri arbitrium. per ipsum non debet diffiniri arbitrium.

Aliam diffinitionem dat Bernardus in Aliam diffinitionem dat Bernardus in libro de Libero arbitrio et gratia, sic: libro de Libero arbitrio et gratia, sic: « Liberum arbitrium est consensus ob vo- « Liberum arbitrium est consensus ob vo- luntatis inamissibilem libertatem, ratio- luntatis inamissibilem libertatem, ratio- nis quæ semper portat secum et ubique nis quæ semper portat secum et ubique indeclinabile judicium, ipse liber sui, indeclinabile judicium, ipse liber sui, propter voluntatem: ipse judex sui, propter voluntatem: ipse judex sui, propter rationem. >> propter rationem. >>

CONTRA hoc objicitur sic : CONTRA hoc objicitur sic :

1. Supra probatum est, quod consensus 1. Supra probatum est, quod consensus est rationis et voluntatis. Communiter est rationis et voluntatis. Communiter autem dicitur, quod liberi arbitrii po- autem dicitur, quod liberi arbitrii po- tentia distincta sit a ratione et volunta- tentia distincta sit a ratione et volunta- tate ergo male diffinitur liberum arbi- tate ergo male diffinitur liberum arbi- trium per consensum.. trium per consensum..

2. Item, Contra judicium rationis sæpe 2. Item, Contra judicium rationis sæpe agitur per liberum arbitrium: ergo vi- agitur per liberum arbitrium: ergo vi- detur, quod in consensu liberi arbitrii detur, quod in consensu liberi arbitrii ratio non semper et ubique portat inde- ratio non semper et ubique portat inde- clinabile judicium. clinabile judicium.

3. Præterea, Nihil videtur esse dictu 3. Præterea, Nihil videtur esse dictu quod dicit hunc consensum esse judicem quod dicit hunc consensum esse judicem sui sui

quia judicium est ante consensum : quia judicium est ante consensum : et ita consensus non erit judex sui, sed et ita consensus non erit judex sui, sed alius judex ante judicabit ipsum. alius judex ante judicabit ipsum.

Quæst. Quæst.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 70.

Item, Anselmus in libro primo de Item, Anselmus in libro primo de Libero arbitrio diffinit sic: << Libertas Libero arbitrio diffinit sic: << Libertas arbitrii est potestas conservandi rectitu- arbitrii est potestas conservandi rectitu- dinem voluntatis propter ipsam rectitu- dinem voluntatis propter ipsam rectitu- dinem. » dinem. »

ET CONTRA hoc objicitur sic: ET CONTRA hoc objicitur sic:

1. Liberum arbitrium est potentia ra- 1. Liberum arbitrium est potentia ra- tionalis animæ : omnis autem potentia tionalis animæ : omnis autem potentia rationalis est ad opposita, ut proba- rationalis est ad opposita, ut proba- tur in decimo Metaphysicæ : ergo libe- tur in decimo Metaphysicæ : ergo libe- rum arbitrium est ad opposita : ergo rum arbitrium est ad opposita : ergo non debet diffiniri ad unum opposito- non debet diffiniri ad unum opposito- rum tantum, quod est rectitudo volun- rum tantum, quod est rectitudo volun- tatis. tatis.

2. Item, Habetur per diffinitionem Pe- 2. Item, Habetur per diffinitionem Pe- tri, qui dicit, quod habet virtutem ad tri, qui dicit, quod habet virtutem ad quos velit actus se inclinare. quos velit actus se inclinare.

3. Et etiam per diffinitionem Augu- 3. Et etiam per diffinitionem Augu- stini qui dicit, quod liberum arbitrium stini qui dicit, quod liberum arbitrium eligit bonum gratia assistente, et malum eligit bonum gratia assistente, et malum ea deserente. ea deserente.

4. Item, Liberum arbitrium est poten- 4. Item, Liberum arbitrium est poten- tia ordinata ad actum : potentia autem tia ordinata ad actum : potentia autem servandi secundum quod hujusmodi non servandi secundum quod hujusmodi non est potentia agendi: ergo videtur, quod est potentia agendi: ergo videtur, quod liberum arbitrium potius deberet diffiniri liberum arbitrium potius deberet diffiniri per agere, quam per servare. per agere, quam per servare.

5. Item, Rectitudo voluntatis non pot- 5. Item, Rectitudo voluntatis non pot- est conservari nisi habita: rectitudinem est conservari nisi habita: rectitudinem autem voluntatis non habent mali: ergo autem voluntatis non habent mali: ergo mali non habent potestatem liberi arbi- mali non habent potestatem liberi arbi- trii. trii.

6. Item, Sicut liberum arbitrium est 6. Item, Sicut liberum arbitrium est liberum ad actum quem vult, ita est li- liberum ad actum quem vult, ita est li- berum ad finem quem vult et ita nihil berum ad finem quem vult et ita nihil videtur esse dictu quod dicit, Potestas videtur esse dictu quod dicit, Potestas servandi rectitudinem propter ipsam re- servandi rectitudinem propter ipsam re- ctitudinem. ctitudinem.

Ultimo quæritur etiam, Penes quid Ultimo quæritur etiam, Penes quid sumantur hujusmodi diffinitiones? sumantur hujusmodi diffinitiones?

SOLUTIO. Dicendum, quod liberi arbi- SOLUTIO. Dicendum, quod liberi arbi- Solutio. trii potentia est specialis secundum or- Solutio. trii potentia est specialis secundum or- dinem naturæ et hoc patet per actum dinem naturæ et hoc patet per actum ipsius liberi arbitrii, qui est eligere, qui ipsius liberi arbitrii, qui est eligere, qui habet aliquid rationis et aliquid volunta- habet aliquid rationis et aliquid volunta-

1 S. ANSELMUS, Lib. I de Libero arbitrio, 1 S. ANSELMUS, Lib. I de Libero arbitrio,

575 575

tis eligere enim duobus præpositis alte- tis eligere enim duobus præpositis alte- rum præoptare est : duo vero præponere rum præoptare est : duo vero præponere rationis est, alterum vero præoptare vo- rationis est, alterum vero præoptare vo- luntatis est. luntatis est.

Et ut hoc melius intelligatur, notan- Et ut hoc melius intelligatur, notan- dum, quod quatuor succedunt sibi in dum, quod quatuor succedunt sibi in opere rationalis animæ, quorum primum opere rationalis animæ, quorum primum est actus rationis, qui considerando pro- est actus rationis, qui considerando pro- ponit animæ appetibilia et discernit quid ponit animæ appetibilia et discernit quid appetibile sit. Secundum est voluntatis appetibile sit. Secundum est voluntatis consentientis in unum appetibilium. Ter- consentientis in unum appetibilium. Ter- tium est id quod eligit amatum a volun- tium est id quod eligit amatum a volun- tate et hoc vocamus liberum arbitrium. tate et hoc vocamus liberum arbitrium. Et quartum est perfecta voluntas, quæ Et quartum est perfecta voluntas, quæ movet ad consecutionem appetibilis de- movet ad consecutionem appetibilis de- creti per rationem, et optati per volun- creti per rationem, et optati per volun- tatem, et electi per liberum arbitrium. tatem, et electi per liberum arbitrium. Quia vero arbitrari de appetibilibus ra- Quia vero arbitrari de appetibilibus ra- tionis est, libertas autem volendi vel tionis est, libertas autem volendi vel non volendi voluntatis est, liberum arbi- non volendi voluntatis est, liberum arbi- trium sequitur utrumque : et idcirco no- trium sequitur utrumque : et idcirco no- men suum componitur ex utroque. men suum componitur ex utroque.

Sciendum tamen, quod aliud est arbi- Sciendum tamen, quod aliud est arbi- trari, et aliud judicare: Judex enim in trari, et aliud judicare: Judex enim in judicio ordinem juris tenet: et hoc con- judicio ordinem juris tenet: et hoc con- venit proprie rationi, quæ judex est ap- venit proprie rationi, quæ judex est ap- petibilium ideo ratio secundum quod petibilium ideo ratio secundum quod est judex, semper dissentit malo. Quan- est judex, semper dissentit malo. Quan- do autem compromittitur in arbitros, do autem compromittitur in arbitros, tunc compromittentes cedunt a jure suo, tunc compromittentes cedunt a jure suo, et arbitrorum est moderari pro utraque et arbitrorum est moderari pro utraque parte possunt tamen deflecti ad grava- parte possunt tamen deflecti ad grava- men partis unius et alterius: et hoc pro- men partis unius et alterius: et hoc pro- prie convenit libero arbitrio, cujus est prie convenit libero arbitrio, cujus est moderari inter decretum rationis, et ap- moderari inter decretum rationis, et ap- petitum voluntatis, et per electionem petitum voluntatis, et per electionem potest declinare in unum vel in alterum. potest declinare in unum vel in alterum. Et propter hoc dicitur esse liberum arbi- Et propter hoc dicitur esse liberum arbi- trium : quia in arbitrando non habet trium : quia in arbitrando non habet limites sibi præfixos quantum debeat limites sibi præfixos quantum debeat moderari pro ratione, et quantum pro moderari pro ratione, et quantum pro voluntate. Sed, sicut dicit Petrus, pote- voluntate. Sed, sicut dicit Petrus, pote- statem habet ad quos voluerit actus se statem habet ad quos voluerit actus se inclinare. Infra tamen declarabitur quid inclinare. Infra tamen declarabitur quid sit ejus libertas, et utrum habeat eam a sit ejus libertas, et utrum habeat eam a seipso, vel ab alio. seipso, vel ab alio.

cap. 3. cap. 3.

Ad diffinit. Ad diffinit. 1. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

576 576

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

In diffinitione autem Augustini, cum In diffinitione autem Augustini, cum dicitur, «Liberum arbitrium est facultas dicitur, «Liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis, » facultas ponitur rationis et voluntatis, » facultas ponitur pro perfecta potestate arbitrii volentis eli- pro perfecta potestate arbitrii volentis eli- gere quodcumque voluerit, scilicet de- gere quodcumque voluerit, scilicet de- cretum a ratione, vel desideratum a vo- cretum a ratione, vel desideratum a vo- luntate. Et dicitur rationis et voluntatis, luntate. Et dicitur rationis et voluntatis, eo quod semper est arbitrium ejus inter eo quod semper est arbitrium ejus inter decretum rationis et concupiscentiam vo- decretum rationis et concupiscentiam vo- luntatis, et non ita quod sit voluntas, vel luntatis, et non ita quod sit voluntas, vel ratio, vel utrumque secundum suum esse ratio, vel utrumque secundum suum esse et rationem, licet idem sit substantia et et rationem, licet idem sit substantia et subjectum. Non enim assentimus qui- subjectum. Non enim assentimus qui- busdam dicentibus eamdem potentiam busdam dicentibus eamdem potentiam esse rationem et voluntatem et liberum esse rationem et voluntatem et liberum arbitrium, sed differre per actus. Esse arbitrium, sed differre per actus. Esse enim liberi arbitrii a perfectione potesta- enim liberi arbitrii a perfectione potesta- tis arbitrariæ, quæ est ex eo quod non tis arbitrariæ, quæ est ex eo quod non ligatur arbiter quin possit arbitrari se- ligatur arbiter quin possit arbitrari se- cundum utramque partem æqualiter, cundum utramque partem æqualiter, pro altera in gravamen reliquæ. Esse pro altera in gravamen reliquæ. Esse vero rationis est a perfectione potestatis vero rationis est a perfectione potestatis judiciariæ quæ est ex eo quod tenetur judiciariæ quæ est ex eo quod tenetur ordo juris et justitia causæ secundum ordo juris et justitia causæ secundum rei veritatem. Esse vero voluntatis est a rei veritatem. Esse vero voluntatis est a perfectione appetitus inclinantis se in perfectione appetitus inclinantis se in appetibile. Substantia tamen et subjecto appetibile. Substantia tamen et subjecto idem sunt. Et voco subjectum naturam idem sunt. Et voco subjectum naturam animæ rationalis motivæ ad operabilia: animæ rationalis motivæ ad operabilia: substantiam autem voco illud quod sub- substantiam autem voco illud quod sub- stat omnibus potentiis animæ, et natura- stat omnibus potentiis animæ, et natura- libus potentiis suis et proprietatibus. libus potentiis suis et proprietatibus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod facul- AD PRIMUM ergo dicendum, quod facul- tas facilem et perfectam potestatem suppo- tas facilem et perfectam potestatem suppo- nit, quæ non est ita rationis et voluntatis nit, quæ non est ita rationis et voluntatis tamquam in ipsis existat, sed tamquam tamquam in ipsis existat, sed tamquam inter quæ, ut patet ex prædictis : est inter quæ, ut patet ex prædictis : est enim facultas hæc perfecta potestas arbi- enim facultas hæc perfecta potestas arbi- trarie eligendi decretum a ratione, vel trarie eligendi decretum a ratione, vel concupitum a voluntate. concupitum a voluntate.

AD ALIUD dicendum, quod facultas non AD ALIUD dicendum, quod facultas non supponit habitum, licet hoc quidam di- supponit habitum, licet hoc quidam di- xerunt decepti a modo significandi qui xerunt decepti a modo significandi qui est in nomine, scilicet quia illud nomen est in nomine, scilicet quia illud nomen videtur nominare formam a materia abs- videtur nominare formam a materia abs- tractam componibilem cum potentia, tractam componibilem cum potentia, sicut habitus componitur: sed supponit sicut habitus componitur: sed supponit potentiam completam ad actum ex sibi in- potentiam completam ad actum ex sibi in- natis, quæ innata quidam vocant habitus. natis, quæ innata quidam vocant habitus.

AD ALIUD dicendum, quod ille habitus AD ALIUD dicendum, quod ille habitus non est rationis, ut patet ex prædictis, non est rationis, ut patet ex prædictis, etiamsi sit innatus : et propter hoc non etiamsi sit innatus : et propter hoc non sequitur, quod sit scientia, sed est per- sequitur, quod sit scientia, sed est per- fectio potestatis arbitrariæ, ut jam di- fectio potestatis arbitrariæ, ut jam di-

ctum est. ctum est.

AD ALIUD dicendum, quod facultas AD ALIUD dicendum, quod facultas non est aliquid existens in duobus idem non est aliquid existens in duobus idem numero ens: eo quod non dicitur facul- numero ens: eo quod non dicitur facul- tas rationis et voluntatis tamquam sit in tas rationis et voluntatis tamquam sit in illis, sed tamquam inter quæ. illis, sed tamquam inter quæ.

AD ALIUD dicendum, quod facultas hic AD ALIUD dicendum, quod facultas hic potest bene sumi per similitudinem a potest bene sumi per similitudinem a rebus exterioribus, quæ dicuntur facul- rebus exterioribus, quæ dicuntur facul- tates, eo quod possideantur ad nutum : tates, eo quod possideantur ad nutum : sed non sic dicitur, eo quod illam facul- sed non sic dicitur, eo quod illam facul- tatem ponat in ratione et voluntate, eo tatem ponat in ratione et voluntate, eo quod faciat eas faciles, sed quia habet quod faciat eas faciles, sed quia habet eam in seipsa, ut diximus et ideo ces- eam in seipsa, ut diximus et ideo ces- sant quatuor objectiones sequentes. sant quatuor objectiones sequentes.

Ad J Ad J

Ad 1 Ad 1

Ad 5. Ad 5.

1 et 2 1 et 2

AD ID quod objicitur, quod facultas Ad obje AD ID quod objicitur, quod facultas Ad obje dicat intensionem habitus, eo quod capit dicat intensionem habitus, eo quod capit intensionem et remissionem, dicendum intensionem et remissionem, dicendum quod facultas supponit potentiam perfe- quod facultas supponit potentiam perfe- ctam, ut dictum est. Sed tamen potentia ctam, ut dictum est. Sed tamen potentia duobus modis potest considerari, scilicet duobus modis potest considerari, scilicet in se, et in comparatione ad exteriora in se, et in comparatione ad exteriora quibus adjuvatur ad optimum vel impe- quibus adjuvatur ad optimum vel impe- ditur ab ipso. Si primo modo, tunc non ditur ab ipso. Si primo modo, tunc non capit intensionem vel remissionem. Unde capit intensionem vel remissionem. Unde Bernardus in libro de Libero arbitrio et Bernardus in libro de Libero arbitrio et gratia, dicit quod libertas a coactione, gratia, dicit quod libertas a coactione, nec peccato nec miseria amittitur vel mi- nec peccato nec miseria amittitur vel mi- nuitur, nec major est in justo quam in nuitur, nec major est in justo quam in peccatore, nec in Angelo plenior quam peccatore, nec in Angelo plenior quam in homine. Si vero secundo modo con- in homine. Si vero secundo modo con- sideratur, tunc accipit intensionem et sideratur, tunc accipit intensionem et remissionem, secundum quod gratia vel remissionem, secundum quod gratia vel felicitate juvatur ad optimum, vel con- felicitate juvatur ad optimum, vel con- trariis horum, scilicet peccato et miseria trariis horum, scilicet peccato et miseria impeditur ab ipso. Et hæc eadem consi- impeditur ab ipso. Et hæc eadem consi- deratio est in omni potentia animæ. In deratio est in omni potentia animæ. In comparatione enim ad habitus et ad comparatione enim ad habitus et ad finem unus est rationabilior alio. Si ta- finem unus est rationabilior alio. Si ta- men ratio in se consideretur, sunt omnes men ratio in se consideretur, sunt omnes æque rationales. æque rationales.

Et per hoc patet solutio ad sequens. Et per hoc patet solutio ad sequens. AD ALIUD dicendum, quod liberum ar- Ad object AD ALIUD dicendum, quod liberum ar- Ad object bitrium non sic dicitur hic acceptum, bitrium non sic dicitur hic acceptum,

3. 3.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 70.

quod prius fuerit natura animæ rationa- quod prius fuerit natura animæ rationa-

lis, et postea acceperit ipsum : sed quia lis, et postea acceperit ipsum : sed quia datum est ei cum natura sicut omnes datum est ei cum natura sicut omnes aliæ potentiæ naturales. aliæ potentiæ naturales.

Ad hoc autem quod objicitur, quod Ad hoc autem quod objicitur, quod omne consequens naturam est accidens, omne consequens naturam est accidens, dicendum quod hoc verum est de conse- dicendum quod hoc verum est de conse- quentibus tempore, sed non de conse- quentibus tempore, sed non de conse- quentibus natura et ratione. Animal quentibus natura et ratione. Animal enim universaliter, ut dicit Philosophus enim universaliter, ut dicit Philosophus in primo de Anima¹, aut nihil est, aut in primo de Anima¹, aut nihil est, aut posterius est, et tamen non est accidens. posterius est, et tamen non est accidens.

AD HOC quod objicitur contra hoc, AD HOC quod objicitur contra hoc, quod liberum arbitrium dicitur esse fa- quod liberum arbitrium dicitur esse fa- cultas voluntatis et rationis, dicendum cultas voluntatis et rationis, dicendum quod nullo trium modorum intelligitur, quod nullo trium modorum intelligitur, sed modo præhabito. Et ideo rationes sed modo præhabito. Et ideo rationes illas quæ sunt contra opinionem dicen- illas quæ sunt contra opinionem dicen- tem unam potentiam compactam esse ex tem unam potentiam compactam esse ex ratione et voluntate quæ sit liberum ar- ratione et voluntate quæ sit liberum ar- bitrium, concedimus de plano. Similiter bitrium, concedimus de plano. Similiter rationes illas quæ sunt contra opinionem rationes illas quæ sunt contra opinionem dicentem, quod liberum arbitrium est dicentem, quod liberum arbitrium est ratio et voluntas, concedimus: eo quod ratio et voluntas, concedimus: eo quod nos dicimus tres potentias esse unam in nos dicimus tres potentias esse unam in substantia et subjecto, ut supra dixi- substantia et subjecto, ut supra dixi-

mus. mus.

AD ILLAS autem quæ videntur proba- AD ILLAS autem quæ videntur proba- re, quod liberum arbitrium sit ratio, re, quod liberum arbitrium sit ratio, dicendum quod arbitrium quod ponitur in dicendum quod arbitrium quod ponitur in nomine liberi arbitrii, non est idem quod nomine liberi arbitrii, non est idem quod judicium, nec est actus rationis: quod judicium, nec est actus rationis: quod sic probatur Loquitur aliquis ad alium sic probatur Loquitur aliquis ad alium proponendo sibi id quod est rationis, et proponendo sibi id quod est rationis, et id quod est voluntatis, dicens castitatem id quod est voluntatis, dicens castitatem esse de numero honestorum et virtutum esse de numero honestorum et virtutum et meritorum, fornicationem autem de- et meritorum, fornicationem autem de- lectabilem concupiscentiæ voluntatis, sed lectabilem concupiscentiæ voluntatis, sed tuo arbitrio est relictum quid eligas. In tuo arbitrio est relictum quid eligas. In ista enim locutione proponitur rationis ista enim locutione proponitur rationis judicium in uno, et concupiscentia vo- judicium in uno, et concupiscentia vo- luntatis in alio, et sequitur arbitrium luntatis in alio, et sequitur arbitrium electionis utriusque. Judex autem post electionis utriusque. Judex autem post sententiam non arbitratur. Unde cum sententiam non arbitratur. Unde cum arbitrium hic sequatur sententiam ra- arbitrium hic sequatur sententiam ra- tionis, arbitrium illud non erit rationis, tionis, arbitrium illud non erit rationis,

1 I de Anima, tex. com. 8. 1 I de Anima, tex. com. 8.

XXXV XXXV

577 577

sed alterius potentiæ est liberum arbi- sed alterius potentiæ est liberum arbi- trium. trium.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicit AD ALIUD dicendum, quod cum dicit Bernardus, quod liberum arbitrium est Bernardus, quod liberum arbitrium est liberum de voluntate judicium, ponitur liberum de voluntate judicium, ponitur pro arbitrio, et non secundum ordinem pro arbitrio, et non secundum ordinem juris pro electione justitiæ. juris pro electione justitiæ.

AD ID quod objicitur, quod liberum AD ID quod objicitur, quod liberum arbitrium sit voluntas, dicendum quod arbitrium sit voluntas, dicendum quod licet libertas in voluntate sit plus quam licet libertas in voluntate sit plus quam in ratione, tamen non sequitur ex hoc in ratione, tamen non sequitur ex hoc quod liberum arbitrium sit voluntas: eo quod liberum arbitrium sit voluntas: eo enim quod liberum arbitrium sit conse- enim quod liberum arbitrium sit conse- quens rationem et voluntatem, habet ali- quens rationem et voluntatem, habet ali- quid de utroque. quid de utroque.