Ad quæst. Ad quæst.

3. 3.

Ad quæst. Ad quæst.

4. 4.

552 552

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum ligitur, si volo: et similiter cum dicitur, AD ID quod ulterius quæritur, Utrum ligitur, si volo: et similiter cum dicitur, omnis voluntas sit finis? omnis voluntas sit finis? possum ambulare, et possum intelligere, possum ambulare, et possum intelligere, et sic de aliis. Et hoc est quod dicit Au- et sic de aliis. Et hoc est quod dicit Au- gustinus, quod nulla est causa cum in- gustinus, quod nulla est causa cum in- telligibile est in anima, quare quandoque telligibile est in anima, quare quandoque actu intelligit et quandoque non, nisi actu intelligit et quandoque non, nisi voluntas. voluntas.

Dicendum quod sic, si accipiatur vo- Dicendum quod sic, si accipiatur vo- luntas respectu voliti extra: sed ibi finis. luntas respectu voliti extra: sed ibi finis. accipitur ut sit ultimum intentum per accipitur ut sit ultimum intentum per appetitum hoc enim est semper deter- appetitum hoc enim est semper deter- minatum et propter hoc de ipso non est minatum et propter hoc de ipso non est inquisitio et consilium: sed modus ac- inquisitio et consilium: sed modus ac- quirendi ipsum non est determinatus, et quirendi ipsum non est determinatus, et ideo consilium est de ipso. Si autem ac- ideo consilium est de ipso. Si autem ac- cipiatur voluntas non respectu objecti cipiatur voluntas non respectu objecti extra, sed respectu virium intra animam extra, sed respectu virium intra animam quas movet ad actum, tunc verum est, quas movet ad actum, tunc verum est, quod voluntarie ratiocinatur et volunta- quod voluntarie ratiocinatur et volunta- rie disponit et consulit: et hoc modo vo- rie disponit et consulit: et hoc modo vo- luntas potest esse ejus quod est ad finem: luntas potest esse ejus quod est ad finem: sed sic non proprie sumitur voluntas sed sic non proprie sumitur voluntas 6o6nos, ut patet per ante dicta. 6o6nos, ut patet per ante dicta.

Si vero quæratur, Quare voluntas Si vero quæratur, Quare voluntas bodnos non sit de eo quod est ad finem? bodnos non sit de eo quod est ad finem? Dicendum, quod nulla potentia appetiti- Dicendum, quod nulla potentia appetiti- va tantum, id est, cujus non est appre- va tantum, id est, cujus non est appre- hendere sed affici circa objectum, distin- hendere sed affici circa objectum, distin- guit aliquid vel ordinat: et omnis distin- guit aliquid vel ordinat: et omnis distin- ctio vel ordinatio est ex præcedenti ctio vel ordinatio est ex præcedenti apprehensione. Cum igitur in his quæ apprehensione. Cum igitur in his quæ sunt ad finem propter incertitudinem sunt ad finem propter incertitudinem ipsorum exigitur distinctio et inquisitio ipsorum exigitur distinctio et inquisitio et ordinatio, non potest esse voluntas de et ordinatio, non potest esse voluntas de his. Finis autem in omni appetente sup- his. Finis autem in omni appetente sup- positus est certus: et ideo voluntas est positus est certus: et ideo voluntas est de ipso. Nec debet dici, ut quidam di- de ipso. Nec debet dici, ut quidam di- cunt, quod finis sumatur ibi pro ultimo cunt, quod finis sumatur ibi pro ultimo ultimo fine qui est Deus: hoc enim non ultimo fine qui est Deus: hoc enim non est de intentione Auctorum, ut patet ex est de intentione Auctorum, ut patet ex prædictis. prædictis.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod duplex est potestas, scilicet dum quod duplex est potestas, scilicet generalis, et hæc est quæ dividitur in generalis, et hæc est quæ dividitur in omnes vires, et est simplicior voluntate. omnes vires, et est simplicior voluntate. Alia est potestas quæ dicitur quasi po- Alia est potestas quæ dicitur quasi po- tentia stans in actu, et hæc sequitur vo- tentia stans in actu, et hæc sequitur vo- luntatem, si sunt respectu ejusdem po- luntatem, si sunt respectu ejusdem po- testas et voluntas: quia, ut supra habi- testas et voluntas: quia, ut supra habi- tum est, voluntas uno modo dicta est tum est, voluntas uno modo dicta est motor generalis omnium potentiarum ad motor generalis omnium potentiarum ad actum et propter hoc dicit Anselmus, actum et propter hoc dicit Anselmus, quod cum dico, possum loqui, subintel- quod cum dico, possum loqui, subintel-

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum aliquis sit consensus voluntatis? Utrum aliquis sit consensus voluntatis?

Tertio, Quæritur de consensu volunta- Tertio, Quæritur de consensu volunta- tis. tis.

Videtur autem, quod nullus consensus Videtur autem, quod nullus consensus sit voluntatis proprie. sit voluntatis proprie.

1. De illo enim est consensus quod in- 1. De illo enim est consensus quod in- inquiritur per consilium: nullius autem inquiritur per consilium: nullius autem quod inquiritur hoc modo, est voluntas: quod inquiritur hoc modo, est voluntas: ergo consensus non proprie est volunta- ergo consensus non proprie est volunta- tis. PRIMA probatur per hoc quod con- tis. PRIMA probatur per hoc quod con- sensus dicitur quasi sensus cum alio, et sensus dicitur quasi sensus cum alio, et non est alius cum quo sentiatur nisi con- non est alius cum quo sentiatur nisi con- silium præcedens. SECUNDA vero proba- silium præcedens. SECUNDA vero proba- tur per ante dicta : quia voluntas est tur per ante dicta : quia voluntas est proprie finis. proprie finis.

2. Item, Nomen consensus sonat in 2. Item, Nomen consensus sonat in apprehensionem pausantem super ap- apprehensionem pausantem super ap- prehensum: voluntatis autem non est prehensum: voluntatis autem non est consentire. consentire.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Voluntas frequenter contraria est ra- Voluntas frequenter contraria est ra- tioni, sicut in inabstinentibus: contrarie- tioni, sicut in inabstinentibus: contrarie- tas autem illa nihil aliud est quam dis- tas autem illa nihil aliud est quam dis- sensus ejus ergo voluntatis est dissen- sensus ejus ergo voluntatis est dissen- tire sed cujuscumque est dissentire, ejus tire sed cujuscumque est dissentire, ejus etiam est consentire: ergo voluntatis etiam est consentire: ergo voluntatis ejus est consentire. ejus est consentire.

JUXTA hoc etiam iterum quæritur, Quæ JUXTA hoc etiam iterum quæritur, Quæ differentia sit inter now et Boúknow et differentia sit inter now et Boúknow et Exov de quibus mentionem facit Damas- Exov de quibus mentionem facit Damas- cenus? cenus?

SOLUTIO. Dicendum, quod quidam con- SOLUTIO. Dicendum, quod quidam con-

Sed cc Sed cc

Qual Qual

Soluti Soluti Ad 1 e Ad 1 e

HI P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 66. HI P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 66.

sensus est rationis, et quidam volunta- sensus est rationis, et quidam volunta- tis. Rationis consensus est quasi senten- tis. Rationis consensus est quasi senten- tia de faciendo, secundum quod dicit tia de faciendo, secundum quod dicit Damascenus, quod sententia est disposi- Damascenus, quod sententia est disposi- tum et amatum quod judicatum est ex tum et amatum quod judicatum est ex consilio et ille consensus semper est in consilio et ille consensus semper est in rem ex consilio inventam. Voluntas au- rem ex consilio inventam. Voluntas au- tem consensus est in concordia rationis. tem consensus est in concordia rationis. Dicunt autem quidam, quod est consen- Dicunt autem quidam, quod est consen- sus in verum, et consensus in bonum. sus in verum, et consensus in bonum. Consensus in verum est rationis, consen- Consensus in verum est rationis, consen- sus autem in bonum est voluntatis. Sed sus autem in bonum est voluntatis. Sed hoc nihil est quia consensus in verum hoc nihil est quia consensus in verum proprie speculativæ potentiæ est, de qua proprie speculativæ potentiæ est, de qua non est hic sermo. Rationis autem pra- non est hic sermo. Rationis autem pra- cticæ est inquirere de actuali bono et con- cticæ est inquirere de actuali bono et con- sentire, voluntatis autem appetere: et sentire, voluntatis autem appetere: et propter hoc consensus utriusque est in propter hoc consensus utriusque est in

553 553

bonum: sed rationis consensus est in bonum: sed rationis consensus est in sententia, voluntatis autem ut concordia. sententia, voluntatis autem ut concordia. Et per hoc patet solutio ad duo prima. Et per hoc patet solutio ad duo prima. AD ALIUD dicendum, quod contrarietas AD ALIUD dicendum, quod contrarietas voluntatis ad rationem non est in allega- voluntatis ad rationem non est in allega- tis et consultis, sed potius in hoc quod tis et consultis, sed potius in hoc quod appetitus voluntatis contrarie se habet appetitus voluntatis contrarie se habet ad allegata et consulta per rationem: et ad allegata et consulta per rationem: et propter hoc dissensus ejus est discordia, propter hoc dissensus ejus est discordia, et consensus ejus concordia vocatur. et consensus ejus concordia vocatur.

AD ID quod ulterius quæritur, Quæ Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Quæ Ad quæst. differentia sit inter βούλησιν et θέλησιν ? differentia sit inter βούλησιν et θέλησιν ? patet ex dictis. Oxov autem nihil aliud patet ex dictis. Oxov autem nihil aliud est quam volitum, quod Damascenus vo- est quam volitum, quod Damascenus vo- cat voluntabile : θέλικον autem Latine cat voluntabile : θέλικον autem Latine est volens. est volens.

QUÆSTIO LXVI. QUÆSTIO LXVI.

De concupiscibili. De concupiscibili.

Deinde quæritur de concupiscibili. Deinde quæritur de concupiscibili.

Et quæruntur tria. Et quæruntur tria.

Quorum primum est, Quid sit? Quorum primum est, Quid sit?

Secundum, Quis sit proprius ejus actus? Secundum, Quis sit proprius ejus actus?

Tertium, Quare a Sanctis dicatur esse corrupta et infecta, cum aliæ vires Tertium, Quare a Sanctis dicatur esse corrupta et infecta, cum aliæ vires animæ sint corruptæ tantum ? animæ sint corruptæ tantum ?

554 554

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit concupiscibilis ? Quid sit concupiscibilis ?

Ad primum sic proceditur : Ad primum sic proceditur :

1. Dicit Avicenna in VII de Naturali- 1. Dicit Avicenna in VII de Naturali- bus, quod motiva animæ sensibilis du- bus, quod motiva animæ sensibilis du- plex est una imperans motum, et alia plex est una imperans motum, et alia efficiens. Primum imperans habet duas efficiens. Primum imperans habet duas partes, scilicet irascibilem, et concupi- partes, scilicet irascibilem, et concupi- scibilem. Vis autem concupiscibilis est vis scibilem. Vis autem concupiscibilis est vis imperans moveri ut appropinquatur ad imperans moveri ut appropinquatur ad ea quæ putantur necessaria aut utilia ap- ea quæ putantur necessaria aut utilia ap- petitui delectamenti. petitui delectamenti.

SED CONTRA objicitur: Omnis enim vis SED CONTRA objicitur: Omnis enim vis obediens potius debet diffiniri per obe- obediens potius debet diffiniri per obe- dientiam quam per imperium concupi- dientiam quam per imperium concupi- scibilis est hujusmodi: ergo potius debet scibilis est hujusmodi: ergo potius debet diffiniri per obedientiam quam per im- diffiniri per obedientiam quam per im- perium. PRIMA patet per se. SECUNDA perium. PRIMA patet per se. SECUNDA scribitur ab Aristotele in fine libri primi scribitur ab Aristotele in fine libri primi Ethicorum. Ethicorum.

2. Præterea, Ea quæ ponuntur in dif- 2. Præterea, Ea quæ ponuntur in dif- finitione alicujus, semper debent conco- finitione alicujus, semper debent conco- mitari ipsum imperare autem motum mitari ipsum imperare autem motum non semper convenit concupiscibili: ergo non semper convenit concupiscibili: ergo videtur, quod non debeat per ipsum dif- videtur, quod non debeat per ipsum dif- finiri. finiri.

3. Item, Putare rationis actus est: 3. Item, Putare rationis actus est: ergo videtur concupiscibilis esse pars ra- ergo videtur concupiscibilis esse pars ra- tionis. tionis.

4. Item, Utile est, quod sic in faculta- 4. Item, Utile est, quod sic in faculta- tem rationis assumitur quod ad aliud tem rationis assumitur quod ad aliud refertur et sic utile videtur pertinere ad refertur et sic utile videtur pertinere ad rationem ergo non erit proprium con- rationem ergo non erit proprium con- cupiscibilis. cupiscibilis.

5. Præterea, Delectatio est ex conjun- 5. Præterea, Delectatio est ex conjun- ctione convenientis ad conveniens: hoc ctione convenientis ad conveniens: hoc autem videtur convenire omni potentiæ autem videtur convenire omni potentiæ motivæ ex conjunctione sui finis cum motivæ ex conjunctione sui finis cum ipsa et ita non erit proprium concupi- ipsa et ita non erit proprium concupi- scibilis. scibilis.

SOLUTIO. Dicendum, quod concupisci Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod concupisci Solutio. bilis proprie loquendo est vis sensibilis bilis proprie loquendo est vis sensibilis animæ, cujus proprius finis est delecta- animæ, cujus proprius finis est delecta- bile in sensu, et imperat motum ad con- bile in sensu, et imperat motum ad con- secutionem illius: et hoc attendit Avi- secutionem illius: et hoc attendit Avi- cenna in diffinitione sua. cenna in diffinitione sua.

AD PRIMUM autem dicendum, quod est AD PRIMUM autem dicendum, quod est imperium primum simpliciter, et in ali- imperium primum simpliciter, et in ali- quo tantum, et est imperium primum in quo tantum, et est imperium primum in genere illo et in omnibus. Imperium au- genere illo et in omnibus. Imperium au- tem primum simpliciter et in aliquo tan- tem primum simpliciter et in aliquo tan- tum est imperium rationis et est in ho- tum est imperium rationis et est in ho- mine tantum. In homine enim ratio mine tantum. In homine enim ratio imperat concupiscibili et irascibili prop- imperat concupiscibili et irascibili prop- ter hoc quod ordinantur ad ipsam, sicut ter hoc quod ordinantur ad ipsam, sicut habetur in fine libri primi Ethicorum : et habetur in fine libri primi Ethicorum : et hoc infra determinabitur. In genere autem hoc infra determinabitur. In genere autem sensibilis prima imperativa est irascibilis sensibilis prima imperativa est irascibilis et concupiscibilis: et hoc in omnibus et concupiscibilis: et hoc in omnibus animalibus quia etiam in homine non animalibus quia etiam in homine non de necessitate sequitur imperium ratio- de necessitate sequitur imperium ratio- nis, sed imperat per seipsam, sicut in eo nis, sed imperat per seipsam, sicut in eo qui a Philosopho dicitur inabstinens. qui a Philosopho dicitur inabstinens.

AD ALIUD dicendum, quod imperare AD ALIUD dicendum, quod imperare motum dicitur duobus modis. Uno mo- motum dicitur duobus modis. Uno mo- do imperare motivæ quæ est in nervis do imperare motivæ quæ est in nervis et musculis, ut exsequatur motum ad et musculis, ut exsequatur motum ad exsecutionem delectabilis. Alio modo exsecutionem delectabilis. Alio modo affici circa hoc quod per motum est ac- affici circa hoc quod per motum est ac- quisitum. Et altero istorum modorum quisitum. Et altero istorum modorum semper imperat motum. Vel dicatur me- semper imperat motum. Vel dicatur me- lius, quod motus non dicitur hic motus lius, quod motus non dicitur hic motus processivus, sed potius immutatio cor- processivus, sed potius immutatio cor- poris ad susceptionem delectationis quæ poris ad susceptionem delectationis quæ concupiscitur, sicut quando est concu- concupiscitur, sicut quando est concu- piscentia coitus, imperat virtuti exten- piscentia coitus, imperat virtuti exten- denti membrum, et spiritui impellenti denti membrum, et spiritui impellenti semen ad genitalia, et hujusmodi. semen ad genitalia, et hujusmodi.

AD ALIUD dicendum, quod putare po- AD ALIUD dicendum, quod putare po- nitur ibi pro æstimare secundum phan- nitur ibi pro æstimare secundum phan- tasiam. tasiam.

AD ALIUD dicendum, quod utile dicitur AD ALIUD dicendum, quod utile dicitur duobus modis, scilicet secundum mate- duobus modis, scilicet secundum mate- riam, et secundum formam et rationem. riam, et secundum formam et rationem. Secundum materiam utile est id per quod Secundum materiam utile est id per quod obtinetur finis appetitus. Secundum ra- obtinetur finis appetitus. Secundum ra- tionem vero quando apprehenditur in tionem vero quando apprehenditur in ratione utilis et hoc modo loquitur Au- ratione utilis et hoc modo loquitur Au- gustinus. Primo autem modo aliquid gustinus. Primo autem modo aliquid

Ad. 1. Ad. 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

5. 5.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 66. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 66.

utile est etiam in appetitu sensibili, sci- utile est etiam in appetitu sensibili, sci- licet per quod ultima delectatio intenta licet per quod ultima delectatio intenta obtinetur. obtinetur.

AD ALIUD dicendum, quod antonoma- AD ALIUD dicendum, quod antonoma- stice dicitur delectatio in concupiscibili: stice dicitur delectatio in concupiscibili: quia ipsa habet delectationem maximam, quia ipsa habet delectationem maximam, quæ quidem est secundum sensum, et quæ quidem est secundum sensum, et præcipue secundum tactum, in cujus ob- præcipue secundum tactum, in cujus ob- jecto proprie est delectatio, ut supra pro- jecto proprie est delectatio, ut supra pro- batum est in quæstione de tactu. batum est in quæstione de tactu.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

555 555

ergo sunt unius vis. Cum igitur ira- ergo sunt unius vis. Cum igitur ira- scibilis sit respectu tristabilis, irasci- scibilis sit respectu tristabilis, irasci- bilis et concupiscibilis videntur esse una bilis et concupiscibilis videntur esse una vis. vis.

5. Si forte dicatur, quod irascibilis 5. Si forte dicatur, quod irascibilis non est detestari, sed insurgere contra non est detestari, sed insurgere contra nocivum et pugnare. CONTRA: Quæcum- nocivum et pugnare. CONTRA: Quæcum- que vis debet a se repellere contrarium, que vis debet a se repellere contrarium, ipsam necesse est insurgere contra illud : ipsam necesse est insurgere contra illud : ergo si vis concupiscibilis debeat re- ergo si vis concupiscibilis debeat re- pellere contrarium sibi, necesse est ip- pellere contrarium sibi, necesse est ip- sam insurgere contra illud: ergo non sam insurgere contra illud: ergo non solius irascibilis est insurgere. solius irascibilis est insurgere.

SOLUTIO. Dicendum, quod concupi- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod concupi- Solutio. scere proprius actus est concupiscibilis: scere proprius actus est concupiscibilis:

Quis sit proprius actus concupiscibilis ? unumquodque enim determinari habet Quis sit proprius actus concupiscibilis ? unumquodque enim determinari habet

ab ultimo et maximo sui generis: con- ab ultimo et maximo sui generis: con- cupiscentia autem sonat in maximum cupiscentia autem sonat in maximum

Secundo quæritur, Quis sit actus ejus appetitum, cupido enim dicit vehemen- Secundo quæritur, Quis sit actus ejus appetitum, cupido enim dicit vehemen- proprius? proprius? tem appetitum circa aliquid sed con- tem appetitum circa aliquid sed con-

Et videtur, quod concupiscere delecta- cupiscentia ex vi propositionis adhuc Et videtur, quod concupiscere delecta- cupiscentia ex vi propositionis adhuc bile quod pertinet ad corpus. bile quod pertinet ad corpus.

Sed tunc quæritur, Quid hoc addat Sed tunc quæritur, Quid hoc addat supra appetere? Et videtur, quod nihil. supra appetere? Et videtur, quod nihil. Appetere enim semper est respectu Appetere enim semper est respectu delectabilis, et detestatio respectu con- delectabilis, et detestatio respectu con- trarii. Cum igitur concupiscibile sit re- trarii. Cum igitur concupiscibile sit re- spectu ejusdem, videtur quod idem sint. spectu ejusdem, videtur quod idem sint.

2. Item, Contraria sunt ejusdem po- 2. Item, Contraria sunt ejusdem po- tentiæ, ut dicit Aristoteles: cum igitur tentiæ, ut dicit Aristoteles: cum igitur delectabile et tristabile contraria sunt, delectabile et tristabile contraria sunt, cujus potentiæ est delectabile, ejus etiam cujus potentiæ est delectabile, ejus etiam erit tristabile. Si ergo proprius actus erit tristabile. Si ergo proprius actus est concupiscere, erit concupiscentia re- est concupiscere, erit concupiscentia re- spectu tristabilis. spectu tristabilis.

3. Si forte dicatur, quod sicut sunt 3. Si forte dicatur, quod sicut sunt duo contraria in objecto, ita etiam sunt duo contraria in objecto, ita etiam sunt duo in actu. Unde respectu tristabilis est duo in actu. Unde respectu tristabilis est actus qui est detestari et fugere. CONTRA: actus qui est detestari et fugere. CONTRA: Detestari et fugere nocivum proprius Detestari et fugere nocivum proprius actus est irascibilis, ut dicit Avicenna. Cum actus est irascibilis, ut dicit Avicenna. Cum ergo irascibilis non sit eadem vis cum ergo irascibilis non sit eadem vis cum concupiscibili, non erit actus ille concu- concupiscibili, non erit actus ille concu- piscibilis. piscibilis.

4. Item, Secundum hoc videtur, quod 4. Item, Secundum hoc videtur, quod concupiscibilis et irascibilis sint una concupiscibilis et irascibilis sint una vis contraria enim sunt unius vis: sed vis contraria enim sunt unius vis: sed tristabile est contrarium delectabili : tristabile est contrarium delectabili :

sonat in majorem intensionem circa de- sonat in majorem intensionem circa de- lectabile concupitum et hoc est ex ve- lectabile concupitum et hoc est ex ve- hementia dulcedinis objecti: cum enim hementia dulcedinis objecti: cum enim ipsum per se sit delectabile, plus movet ipsum per se sit delectabile, plus movet appetitum quam aliud quod non habet appetitum quam aliud quod non habet hujusmodi delectationem. hujusmodi delectationem.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod con- AD PRIMUM ergo dicendum, quod con- cupiscere addit supra appetere sicut spe- cupiscere addit supra appetere sicut spe- cies super genus appetere enim dicit cies super genus appetere enim dicit generalem inclinationem appetitus in generalem inclinationem appetitus in appetibile concupiscere autem sonat in appetibile concupiscere autem sonat in motum quasi quærentem refici in dele- motum quasi quærentem refici in dele- ctabili et frui ipso. ctabili et frui ipso.

AD ALIUD dicendum, quod sine dubio AD ALIUD dicendum, quod sine dubio contraria sunt ejusdem vis, sed non sunt contraria sunt ejusdem vis, sed non sunt ambo fines. Unde licet tristabile sit con- ambo fines. Unde licet tristabile sit con- cupiscibile, tamen non est finis ejus : et cupiscibile, tamen non est finis ejus : et propter hoc etiam detestatio sine fuga propter hoc etiam detestatio sine fuga tristabilis non est finalis actus ejus, sed tristabilis non est finalis actus ejus, sed consequens propter hoc enim detesta- consequens propter hoc enim detesta- tur tristabile, quia concupiscit delecta- tur tristabile, quia concupiscit delecta- bile. bile.

AD ALIUD dicendum, quod detestatio AD ALIUD dicendum, quod detestatio in genere sive fuga non est actus irasci- in genere sive fuga non est actus irasci- bilis, sed potius aggredi cum ira et ani- bilis, sed potius aggredi cum ira et ani- mositate, sicut postea dicetur. mositate, sicut postea dicetur.

AD ALIUD dicendum, quod concupi- AD ALIUD dicendum, quod concupi-

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

556 556

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

scibilis et irascibilis non sunt una vis : scibilis et irascibilis non sunt una vis : tristabile enim in sensu non est pro- tristabile enim in sensu non est pro- prium objectum irascibilis, sed potius prium objectum irascibilis, sed potius concupiscibilis. De irascibilis autem ob- concupiscibilis. De irascibilis autem ob- jecto postea dicetur. jecto postea dicetur.

AD ULTIMUM autem dicendum, quod AD ULTIMUM autem dicendum, quod duplex est insurgere, scilicet insurgere duplex est insurgere, scilicet insurgere generaliter contra contristans in sensu, generaliter contra contristans in sensu, et hoc non est proprium irascibilis: et et hoc non est proprium irascibilis: et est insurgere ex animositate contra alte- est insurgere ex animositate contra alte- rum repugnans, et hoc est proprium ira- rum repugnans, et hoc est proprium ira- scibilis. scibilis.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quare concupiscibilis dicatur a Sanctis Quare concupiscibilis dicatur a Sanctis esse corrupta et infecta, cum aliæ vi- esse corrupta et infecta, cum aliæ vi- res sint corruptæ tantum ? res sint corruptæ tantum ?

Tertio quæritur, Quare concupiscibilis Tertio quæritur, Quare concupiscibilis dicatur a Sanctis esse corrupta et infe- dicatur a Sanctis esse corrupta et infe- cta, cum aliæ vires sint corruptæ tan- cta, cum aliæ vires sint corruptæ tan-

tum ? tum ?

1. Corruptio enim et infectio sunt duo. 1. Corruptio enim et infectio sunt duo. Similiter in peccato sunt duo, scilicet Similiter in peccato sunt duo, scilicet culpa, et poena. Si igitur corruptio per- culpa, et poena. Si igitur corruptio per- tineat ad poenam et infectio ad culpam, tineat ad poenam et infectio ad culpam, videtur omnis vis infecta et corrupta. videtur omnis vis infecta et corrupta.

2. Præterea, Illud proprie dicitur in- 2. Præterea, Illud proprie dicitur in- fectum, quod corruptum est ex aliquo fectum, quod corruptum est ex aliquo corrupto humore imbibito: corruptum corrupto humore imbibito: corruptum autem generaliter dicitur quod scilicet autem generaliter dicitur quod scilicet recessit a complemento: et secundum recessit a complemento: et secundum hoc videtur omnis vis esse corrupta et hoc videtur omnis vis esse corrupta et infecta in omnibus enim est imbibitus infecta in omnibus enim est imbibitus humor corruptus boni commutabilis, et humor corruptus boni commutabilis, et recessus a complemento quod est sum- recessus a complemento quod est sum- mum bonum. mum bonum.

3. Item, Nos ponimus secundum Au- 3. Item, Nos ponimus secundum Au- gustinum, quod omne peccatum est ex gustinum, quod omne peccatum est ex concupiscentia ipse enim dicit, quod concupiscentia ipse enim dicit, quod concupiscentia ex qua est omne malum, concupiscentia ex qua est omne malum, parvulum facit concupiscibilem, et adul- parvulum facit concupiscibilem, et adul- tum concupiscentem. Quæritur ergo, tum concupiscentem. Quæritur ergo, Quæ sit differentia hujus concupiscentiæ Quæ sit differentia hujus concupiscentiæ ad concupiscentiam concupiscibilis ? ad concupiscentiam concupiscibilis ?

4. Item, Augustinus dicit in libro de 4. Item, Augustinus dicit in libro de Libero arbitrio, quod omne peccatum Libero arbitrio, quod omne peccatum est ex libidine. Libido autem proprie vi- est ex libidine. Libido autem proprie vi- detur pertinere ad concupiscibilem. Ergo detur pertinere ad concupiscibilem. Ergo omne peccatum est ex concupiscibili. omne peccatum est ex concupiscibili.

SOLUTIO. Dicendum, quod tribus de SOLUTIO. Dicendum, quod tribus de causis vis concupiscibilis præ aliis dici- causis vis concupiscibilis præ aliis dici- tur corrupta et infecta. Quarum una est, tur corrupta et infecta. Quarum una est, quia suum objectum est delectabile sim- quia suum objectum est delectabile sim- pliciter corruptum, et idcirco vehemen- pliciter corruptum, et idcirco vehemen- tius movet et hæc corruptio proprie tius movet et hæc corruptio proprie dicitur infectio a dulcedine delectabilis : dicitur infectio a dulcedine delectabilis : et habet insuper corruptionem quæ est et habet insuper corruptionem quæ est ex peccato cum aliis viribus communem. ex peccato cum aliis viribus communem. Secunda ratio est, quia licet objectum Secunda ratio est, quia licet objectum concupiscibilis in ratione sit unum quod concupiscibilis in ratione sit unum quod est tactus, delectatio enim quæ est in est tactus, delectatio enim quæ est in gustu quæ est per se delectatio, non est gustu quæ est per se delectatio, non est in eo nisi in quantum est quidam ta- in eo nisi in quantum est quidam ta- ctus, ut dicit Aristoteles in Ethicis, est ctus, ut dicit Aristoteles in Ethicis, est tamen duplex delectans corpus, scilicet tamen duplex delectans corpus, scilicet in nutrimento, et generatione: corru- in nutrimento, et generatione: corru- ptio igitur est respectu nutrimenti, sed ptio igitur est respectu nutrimenti, sed in generatione est infectio propter imbi- in generatione est infectio propter imbi- bitum corruptum humorem concupi- bitum corruptum humorem concupi- scentiæ. Sic autem non est in aliis viri- scentiæ. Sic autem non est in aliis viri- bus. Tertia ratio est, quia concupiscibilis bus. Tertia ratio est, quia concupiscibilis est infundens corruptionem in totam est infundens corruptionem in totam naturam per generationem, et ita non naturam per generationem, et ita non solum habet corruptionem quamdam in solum habet corruptionem quamdam in se in pronitate ad illicitum, sed etiam se in pronitate ad illicitum, sed etiam est infecta et inficiens naturam. est infecta et inficiens naturam.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod infe- AD PRIMUM ergo dicendum, quod infe- ctio bene potest appropriari commuta- ctio bene potest appropriari commuta- bili bono quod movet appetitum : sed bili bono quod movet appetitum : sed quia hoc maxime movet concupiscibi- quia hoc maxime movet concupiscibi- lem, propter hoc illa specialiter dicitur lem, propter hoc illa specialiter dicitur infecta. infecta.

AD ALIUD dicendum, quod si dulcedo AD ALIUD dicendum, quod si dulcedo objecti moventis dicatur humor corru- objecti moventis dicatur humor corru- ptus, tunc planum est, quod concupisci- ptus, tunc planum est, quod concupisci- bilis est infecta: maxime quia in ejus bilis est infecta: maxime quia in ejus objecto maxima est dulcedo. objecto maxima est dulcedo.

Sol Sol

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod concupi- Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod concupi- Ad 3. scentia dicitur large, et stricte. Large scentia dicitur large, et stricte. Large concupiscentia est pronitas appetitus ad concupiscentia est pronitas appetitus ad illicitum et sic omne peccatum est ex illicitum et sic omne peccatum est ex concupiscentia. Stricte dicitur duobus concupiscentia. Stricte dicitur duobus

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 67. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 67.

modis, scilicet in comparatione ad con- modis, scilicet in comparatione ad con- cupiscentem, et in comparatione ad aliud cupiscentem, et in comparatione ad aliud concupiscibile. Et primo modo proprie concupiscibile. Et primo modo proprie est actus concupiscibilis. Secundo modo est actus concupiscibilis. Secundo modo autem dicitur duobus modis secundum autem dicitur duobus modis secundum duo objecta, scilicet delectabile carnis, duo objecta, scilicet delectabile carnis, et delectabile oculorum, secundum quod et delectabile oculorum, secundum quod dicitur a Joanne concupiscentia carnis et dicitur a Joanne concupiscentia carnis et concupiscentia oculorum ¹. concupiscentia oculorum ¹.

557 557

AD ULTIMUM dicendum, quod libido AD ULTIMUM dicendum, quod libido dicitur generaliter, et specialiter. Primo dicitur generaliter, et specialiter. Primo enim modo est improba voluntas, ut di- enim modo est improba voluntas, ut di- cit Augustinus, ex qua est omne pecca- cit Augustinus, ex qua est omne pecca- tum, ita quod voluntas pro appetitu su- tum, ita quod voluntas pro appetitu su- matur. Improba enim voluntas nihil matur. Improba enim voluntas nihil aliud est secundum Augustinum quam aliud est secundum Augustinum quam immoderata placentia cujuscumque boni immoderata placentia cujuscumque boni mutabilis, etc. mutabilis, etc.

Ad 4. Ad 4.

QUESTIO LXVII. QUESTIO LXVII.

De irascibili. De irascibili.

Deinde quæritur de irascibili. Deinde quæritur de irascibili. Et quæruntur duo, scilicet quid sit? Et quæruntur duo, scilicet quid sit? Et, Quid sit proprium ejus objectum ? Et, Quid sit proprium ejus objectum ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit irascibilis? Quid sit irascibilis?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit Avicenna, quod vis irascibilis est Dicit Avicenna, quod vis irascibilis est vis imperans moveri ad repellendum id vis imperans moveri ad repellendum id quod putatur ut nocivum corrumpens quod putatur ut nocivum corrumpens appetitum vincendi. appetitum vincendi.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Unaquæque vis repellit id quod 1. Unaquæque vis repellit id quod putatur nocivum sibi : ergo repellere putatur nocivum sibi : ergo repellere nocivum non est proprius actus irasci- nocivum non est proprius actus irasci- bilis. bilis.

1 I Joan. II, 16: Omne quod est in mundo, 1 I Joan. II, 16: Omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, et concupiscentia ocu- concupiscentia carnis est, et concupiscentia ocu- lorum, etc. lorum, etc.

2. Præterea, Irascibilis non videtur 2. Præterea, Irascibilis non videtur esse pars appetitus: nemo enim irasci- esse pars appetitus: nemo enim irasci- tur ei quod appetit. tur ei quod appetit.

3. Præterea, Irascibile est detestabile : 3. Præterea, Irascibile est detestabile : detestabile autem et appetibile oppositas detestabile autem et appetibile oppositas habent rationes: ergo et detestans et habent rationes: ergo et detestans et appetens et ita cum irascibilis sit dete- appetens et ita cum irascibilis sit dete- stabilis, non videtur esse virtus appetitiva. stabilis, non videtur esse virtus appetitiva.

4. Præterea, Damascenus dicit, quod 4. Præterea, Damascenus dicit, quod ira est illud quod audax est mentis, ira est illud quod audax est mentis, vindex concupiscentiæ : ergo videtur, vindex concupiscentiæ : ergo videtur, quod irascibilis vindicet concupiscen- quod irascibilis vindicet concupiscen- tiam repellendo contrarium: sed contra- tiam repellendo contrarium: sed contra- rium concupiscentiæ est tristabile: ergo rium concupiscentiæ est tristabile: ergo videtur, quod irascibilis repellat trista- videtur, quod irascibilis repellat trista- bile. Cum ergo contraria sunt ejusdem bile. Cum ergo contraria sunt ejusdem vis, videtur quod irascibilis et concupi- vis, videtur quod irascibilis et concupi- scibilis sint eadem vis. scibilis sint eadem vis.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho. 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho. doxa, cap. 16. doxa, cap. 16.

Solutio. Solutio.

558 558

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. SED CONTRA: SED CONTRA:

SOLUTIO. Dicendum, quod irascibilis SOLUTIO. Dicendum, quod irascibilis prout diffinitur ab Avicenna, ex diverso prout diffinitur ab Avicenna, ex diverso dividitur contra concupiscibilem, et est dividitur contra concupiscibilem, et est pars appetitus repellens nocivum insur- pars appetitus repellens nocivum insur- gendo contra ipsum. gendo contra ipsum.

Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum, quod Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum, quod nocivum est duobus modis, scilicet sim- nocivum est duobus modis, scilicet sim- pliciter et secundum quid. Simpliciter pliciter et secundum quid. Simpliciter nocivum est id quod violenter oppu- nocivum est id quod violenter oppu- gnando nititur lædere et destruere totam gnando nititur lædere et destruere totam substantiam et circa hoc principaliter substantiam et circa hoc principaliter est irascibilis. Secundum quid autem est irascibilis. Secundum quid autem nocivum est, quod contrarium est dele- nocivum est, quod contrarium est dele- ctabili unius virtutis. ctabili unius virtutis.

Ad 2. Ad 2.

Ad aliud dicendum, quod licet noci- Ad aliud dicendum, quod licet noci- vum in ratione nocivi non sit appetibile, vum in ratione nocivi non sit appetibile, tamen in ratione ardui et alti movet ani- tamen in ratione ardui et alti movet ani- mositatem et sic appetitum : et secun- mositatem et sic appetitum : et secun- dum hoc etiam irascibilis erit pars appe- dum hoc etiam irascibilis erit pars appe- titus. titus. Ad 3 et 4. AD ALIUD dicendum, quod irascibilis Ad 3 et 4. AD ALIUD dicendum, quod irascibilis est concupiscentiæ vindex prohæretice, est concupiscentiæ vindex prohæretice, hoc est, quod violenter pugnando inten- hoc est, quod violenter pugnando inten- dit destruere concupiscentiam et concu- dit destruere concupiscentiam et concu- piscentem bellum enim semper est piscentem bellum enim semper est propter quietem et pacem, ut dicit Au- propter quietem et pacem, ut dicit Au- gustinus. Sic autem vindicare concupi- gustinus. Sic autem vindicare concupi- scentiam est irascibilis. Quod autem hoc scentiam est irascibilis. Quod autem hoc intendit Damascenus patet per id quod intendit Damascenus patet per id quod sequitur, ubi sic dicit : « Cum enim sequitur, ubi sic dicit : « Cum enim quippiam concupiscimus, et prohibemur quippiam concupiscimus, et prohibemur ab aliquo, irascimur adversus eum ut ab aliquo, irascimur adversus eum ut injusta passi, mente scilicet judicante di- injusta passi, mente scilicet judicante di- gnum querela et indignatione quod fa- gnum querela et indignatione quod fa-

ctum est. » ctum est. »

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit proprium objectum irascibilis? Quid sit proprium objectum irascibilis?

1. Irascibilis est pars appetitus: ergo 1. Irascibilis est pars appetitus: ergo aliquid appetibile per se et primo debet aliquid appetibile per se et primo debet objectum habere. objectum habere.

2. Præterea, Concupiscibilis cum sit 2. Præterea, Concupiscibilis cum sit ad duo, scilicet ad delectabile, et trista- ad duo, scilicet ad delectabile, et trista- bile, ipsa tamen denominatur respectu bile, ipsa tamen denominatur respectu ejus quod appetibile est : ergo similiter ejus quod appetibile est : ergo similiter irascibilis debet denominari respectu ejus irascibilis debet denominari respectu ejus quod est proprium objectum : hoc au- quod est proprium objectum : hoc au- tem est arduum et altum : ergo ad id de- tem est arduum et altum : ergo ad id de- bet denominari, et non ad detestabile per bet denominari, et non ad detestabile per iram. iram.

3. Item, Cum arduum sit per se ob- 3. Item, Cum arduum sit per se ob- jectum irascibilis, videtur quod potius jectum irascibilis, videtur quod potius deberet poni in ejus diffinitione quam deberet poni in ejus diffinitione quam nocivum. nocivum.

Ad 2 e Ad 2 e

SOLUTIO. Dicendum, quod arduum et Solut SOLUTIO. Dicendum, quod arduum et Solut altum in quantum hujusmodi proprium altum in quantum hujusmodi proprium objectum est irascibilis: et cum duo int objectum est irascibilis: et cum duo int ardua, scilicet nocivum impugnans, et ardua, scilicet nocivum impugnans, et quod est altum excellentia dignitatis, quod est altum excellentia dignitatis, arduum eminentius est in nocivo impu- arduum eminentius est in nocivo impu- gnante, quam in dignitate. Hoc probatur gnante, quam in dignitate. Hoc probatur per hoc quod arduum in nocivo est in per hoc quod arduum in nocivo est in victoria periculorum vitæ, quæ altissima victoria periculorum vitæ, quæ altissima sunt: et ideo quia per hoc irascibilis sunt: et ideo quia per hoc irascibilis ponitur in altissimo, diffinitur et deno- ponitur in altissimo, diffinitur et deno- minatur in comparatione ad ipsum : sic- minatur in comparatione ad ipsum : sic- ut et concupiscibilis in altissimo ponitur ut et concupiscibilis in altissimo ponitur per delectabile tactus, et ideo diffinitur per delectabile tactus, et ideo diffinitur et denominatur ab ipso, licet sit multo- et denominatur ab ipso, licet sit multo- rum aliorum delectabilium. Hoc etiam rum aliorum delectabilium. Hoc etiam patet per hoc quod in homine proprius patet per hoc quod in homine proprius habitus ordinans concupiscibilem est habitus ordinans concupiscibilem est temperantia, cujus materia est propria temperantia, cujus materia est propria delectabilis tactus, ut probatur in Ethi- delectabilis tactus, ut probatur in Ethi- cis. Proprius autem habitus ordinans cis. Proprius autem habitus ordinans irascibilem est fortitudo, quæ in pericu- irascibilem est fortitudo, quæ in pericu- lis vitæ est, ut habetur in Ethicis. lis vitæ est, ut habetur in Ethicis.

Et per hoc patet solutio ad duo ul- Et per hoc patet solutio ad duo ul- tima. tima.

AD PRIMUM autem dicendum, quod ar- AD PRIMUM autem dicendum, quod ar- Secundo quæritur, Quid sit proprium duum et simpliciter appetibile non est in Secundo quæritur, Quid sit proprium duum et simpliciter appetibile non est in altissimo et ideo non potest esse pro- altissimo et ideo non potest esse pro-

ejus objectum ? ejus objectum ?

Et videtur ex præhabitis, quod noci prium objectum irascibilis. Et videtur ex præhabitis, quod noci prium objectum irascibilis. vum impugnans. vum impugnans.

Ad 1. Ad 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 68. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 68.

559 559

QUESTIO LXVIII. QUESTIO LXVIII.

De viribus moventibus in communi. De viribus moventibus in communi.

Deinde quæritur de his in communi. Deinde quæritur de his in communi.

Et quæruntur tria. Et quæruntur tria.

Quorum primum est de appetitu qui dividitur in hæc tria tamquam in Quorum primum est de appetitu qui dividitur in hæc tria tamquam in partes. partes.

Secundum est de divisionibus motivæ virtutis, quæ diversæ ab Auctori- Secundum est de divisionibus motivæ virtutis, quæ diversæ ab Auctori- bus positæ inveniuntur. bus positæ inveniuntur.

Tertium est de sufficientia istorum trium. Tertium est de sufficientia istorum trium.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum appetitus includat omnes vires Utrum appetitus includat omnes vires appetitivas ? appetitivas ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Appetitus dicitur ab appetendo: sed 1. Appetitus dicitur ab appetendo: sed in omnibus viribus aliquid appetitur, in omnibus viribus aliquid appetitur, scilicet proprius finis: ergo videtur ap- scilicet proprius finis: ergo videtur ap- petitiva includere omnes vires. petitiva includere omnes vires.

2. Item, In III de Anima' habetur, 2. Item, In III de Anima' habetur, quod appetitiva altera est ratione et po- quod appetitiva altera est ratione et po- tentia a rationali et irrationali. Similiter tentia a rationali et irrationali. Similiter ibidem habetur, quod si trina est anima, ibidem habetur, quod si trina est anima, in unaquaque est appetitus, hoc est, in in unaquaque est appetitus, hoc est, in vegetabili, et sensibili, et rationali. Et vegetabili, et sensibili, et rationali. Et appetitus est in motivo secundum locum. appetitus est in motivo secundum locum. Et ex istis duobus verbis videntur sequi Et ex istis duobus verbis videntur sequi contradictoria. Si enim appetitiva ra- contradictoria. Si enim appetitiva ra- tione et potentia altera est a rationali et tione et potentia altera est a rationali et

1 III de Anima, tex. com. 52 et infra. 1 III de Anima, tex. com. 52 et infra.

irrationali anima, tunc videtur esse in irrationali anima, tunc videtur esse in neutra et ita videtur cum voluntas sit neutra et ita videtur cum voluntas sit pars appetitus, quod non sit in rationali : pars appetitus, quod non sit in rationali : et cum irascibilis et concupiscibilis sint et cum irascibilis et concupiscibilis sint partes appetitus, quod non sit in irratio- partes appetitus, quod non sit in irratio- nali. Si vero in omnibus tribus est quæ nali. Si vero in omnibus tribus est quæ sunt in anima, scilicet in vegetabili, sen- sunt in anima, scilicet in vegetabili, sen- sibili, et rationali, tunc appetitiva erit sibili, et rationali, tunc appetitiva erit in rationali et irrationali. in rationali et irrationali.

PRÆTEREA est desiderium et placitum Quæst. PRÆTEREA est desiderium et placitum Quæst. et libens et quæritur, Quomodo ista et libens et quæritur, Quomodo ista differant ab appetitu ? differant ab appetitu ?

SOLUTIO. Supra distinctum est, quod Solutio. SOLUTIO. Supra distinctum est, quod Solutio. appetitus dicitur duobus modis, scilicet appetitus dicitur duobus modis, scilicet generaliter secundum quod dicit quam- generaliter secundum quod dicit quam- libet inclinationem in id quod est conve- libet inclinationem in id quod est conve- niens et specialiter secundum quod di- niens et specialiter secundum quod di- cit inclinationem in bonum apprehensum cit inclinationem in bonum apprehensum ut nunc vel simpliciter, et sic sumitur ut nunc vel simpliciter, et sic sumitur appetitus quando dividitur in virtutes appetitus quando dividitur in virtutes appetitivas. appetitivas.

Et per hoc patet solutio ad primum. Et per hoc patet solutio ad primum. AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles

Ad 1. Ad 1.

Ad quæst. Ad quæst.

560 560

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

in primo verbo nititur repellere distin- in primo verbo nititur repellere distin- ctionem quorumdam dividentium partes ctionem quorumdam dividentium partes animæ in rationale et in irrationale tam- animæ in rationale et in irrationale tam- quam per opposita. Si enim sic esset, quam per opposita. Si enim sic esset, tunc omnes potentiæ animæ caderent sub tunc omnes potentiæ animæ caderent sub rationali vel irrationali, et nulla sub rationali vel irrationali, et nulla sub utraque, quod falsum est de appetitiva, utraque, quod falsum est de appetitiva, quæ in ratione diffinitiva differt ab utra- quæ in ratione diffinitiva differt ab utra- que, et potentia, id est, subjecto differt que, et potentia, id est, subjecto differt ab utraque divisim. Si enim tantum esset ab utraque divisim. Si enim tantum esset in rationali, non inveniretur in irratio- in rationali, non inveniretur in irratio- nali, quod falsum est. Per hoc autem nali, quod falsum est. Per hoc autem quod invenitur in irrationali, differt a quod invenitur in irrationali, differt a rationali. Similiter si tantum esset in ir- rationali. Similiter si tantum esset in ir- rationali, non inveniretur in rationali. rationali, non inveniretur in rationali. Per hoc autem quod invenitur in ratio- Per hoc autem quod invenitur in ratio- nali, differt ab irrationali potentia sub- nali, differt ab irrationali potentia sub- jecti et materiæ. Unde patet, quod divi- jecti et materiæ. Unde patet, quod divi- sio non est per opposita. In sequenti au- sio non est per opposita. In sequenti au- tem verbo accipit Philosophus appetitum tem verbo accipit Philosophus appetitum large. large.

Ad ultimum dicendum, quod appetitus Ad ultimum dicendum, quod appetitus est nomen generis. Desiderium autem est nomen generis. Desiderium autem proprie loquendo trahit appetitum ad proprie loquendo trahit appetitum ad sensibilem animam propter hoc dicit sensibilem animam propter hoc dicit Philosophus, quod in irrationali anima Philosophus, quod in irrationali anima sunt desiderium et animus partes au- sunt desiderium et animus partes au- tem desiderii sunt irascibilis et concupi- tem desiderii sunt irascibilis et concupi- scibilis. Voluntas autem est appetitus in scibilis. Voluntas autem est appetitus in ratione. Utrum autem habeat partes, vel ratione. Utrum autem habeat partes, vel non, postea determinabitur. Placitum non, postea determinabitur. Placitum autem dicit appetitum placentem in ap- autem dicit appetitum placentem in ap- petibili. Libens autem appetitus est qui petibili. Libens autem appetitus est qui conjunctus est dulci, sed minus sonat conjunctus est dulci, sed minus sonat quam placentia. quam placentia.

11 Ethicorum, cap. 8. 11 Ethicorum, cap. 8.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De divisionibus motivæ virtutis quæ di- De divisionibus motivæ virtutis quæ di- versæ ab Auctoribus positæ inveniun- versæ ab Auctoribus positæ inveniun-

tur. tur.

Secundo, Quæritur de divisionibus Secundo, Quæritur de divisionibus motivæ virtutis, quæ diversæ ab Aucto- motivæ virtutis, quæ diversæ ab Aucto- ribus positæ inveniuntur. ribus positæ inveniuntur.

In fine enim libri primi Ethicorum¹ In fine enim libri primi Ethicorum¹ habetur ista, quod animæ hoc est irra- habetur ista, quod animæ hoc est irra- tionale, hoc autem rationem habens. Ir- tionale, hoc autem rationem habens. Ir- rationale autem hoc quidem assimilatur rationale autem hoc quidem assimilatur communi, id est, plantativo. Dico autem communi, id est, plantativo. Dico autem quod est causa nutriendi et augendi. quod est causa nutriendi et augendi. Aliud autem est participans qualiter ra- Aliud autem est participans qualiter ra- tione, ut irascibile, et universaliter desi- tione, ut irascibile, et universaliter desi- derabile participat qualiter. Rationale derabile participat qualiter. Rationale autem dicit quod particulariter in seipso autem dicit quod particulariter in seipso habet rationem. habet rationem.

Hanc eamdem divisionem innuit Da- Hanc eamdem divisionem innuit Da- mascenus dicens: « Dividuntur animæ mascenus dicens: « Dividuntur animæ virtutes in rationalem et irrationalem. virtutes in rationalem et irrationalem. Irrationalis vero partes sunt duæ : hæc Irrationalis vero partes sunt duæ : hæc quidem obediens rationi, illa vero ino- quidem obediens rationi, illa vero ino- bediens. Inobediens quidem rationi bediens. Inobediens quidem rationi Totxov, id est, vitale, quod et pulsativum Totxov, id est, vitale, quod et pulsativum vocatur, et seminativum sive generati- vocatur, et seminativum sive generati- vum augmentativum et nutritivum, et vum augmentativum et nutritivum, et omnino plantativum, cujus est corpora omnino plantativum, cujus est corpora plasmare hæc enim non gubernantur plasmare hæc enim non gubernantur ratione, sed natura. Obediens vero divi- ratione, sed natura. Obediens vero divi- ditur in concupiscentiam et iram 2. » ditur in concupiscentiam et iram 2. »

Augustinus autem dividit motivas in Augustinus autem dividit motivas in tres, scilicet in irascibilem, et concupisci- tres, scilicet in irascibilem, et concupisci- bilem, et rationem. bilem, et rationem.

Avicennæ autem divisio videtur esse, Avicennæ autem divisio videtur esse, quod motivarum alia est imperans mo- quod motivarum alia est imperans mo- tum, et alia efficiens. Imperans autem tum, et alia efficiens. Imperans autem est irascibilis, aut concupiscibilis. Effi- est irascibilis, aut concupiscibilis. Effi- ciens autem est infusa in nervis et mu- ciens autem est infusa in nervis et mu-

cap. 12. cap. 12.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 68. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 68.

sculis contrahens chorda et ligamento sculis contrahens chorda et ligamento conjuncta membris, aut relaxans et ex- conjuncta membris, aut relaxans et ex- tendens. tendens.

Aristotelis autem divisio videtur, quod Aristotelis autem divisio videtur, quod movens aut est ex parte animæ rationa- movens aut est ex parte animæ rationa- lis, aut ex parte animæ sensibilis. Et pri- lis, aut ex parte animæ sensibilis. Et pri- mo modo est intellectus practicus et vo- mo modo est intellectus practicus et vo- luntas. Secundo autem modo est phan- luntas. Secundo autem modo est phan- tasia practica, et desiderium, et animus. tasia practica, et desiderium, et animus.

CONTRA primam divisionem objicitur : CONTRA primam divisionem objicitur : 1. Videtur enim plantativum qualiter 1. Videtur enim plantativum qualiter participare rationem cujuscumque enim participare rationem cujuscumque enim actus et materia ordinabilia sunt per vir- actus et materia ordinabilia sunt per vir- tutem moralem quæ pars honesti est, il- tutem moralem quæ pars honesti est, il- lud est participans qualiter in ratione: lud est participans qualiter in ratione: actus autem et materia nutritivæ et ge- actus autem et materia nutritivæ et ge- nerativæ sunt hujusmodi: ergo sunt nerativæ sunt hujusmodi: ergo sunt participantia qualiter rationem. participantia qualiter rationem.

2. Item, Dicit Damascenus, quod ani- 2. Item, Dicit Damascenus, quod ani- malia bruta potius aguntur a natura malia bruta potius aguntur a natura quam agant ergo videtur, quod vires quam agant ergo videtur, quod vires illæ quas communes habemus cum bru- illæ quas communes habemus cum bru- tis, ferri debeant secundum impetum a tis, ferri debeant secundum impetum a natura sed hæ sunt irascibilis et concu- natura sed hæ sunt irascibilis et concu- piscibilis ergo feruntur secundum im- piscibilis ergo feruntur secundum im- petum ad actum : sed quæcumque fe- petum ad actum : sed quæcumque fe- runtur secundum impetum, non partici- runtur secundum impetum, non partici- pant qualiter rationem : ergo irascibilis pant qualiter rationem : ergo irascibilis et concupiscibilis non participant qualiter et concupiscibilis non participant qualiter

rationem. rationem.

3. Item, In Topicis habetur, quod hoc 3. Item, In Topicis habetur, quod hoc participat aliquid quod substantialiter participat aliquid quod substantialiter capit illud in sui diffinitione concupisci capit illud in sui diffinitione concupisci

bilis autem et irascibilis rationem non bilis autem et irascibilis rationem non sic accipiunt in sui diffinitione : ergo non sic accipiunt in sui diffinitione : ergo non participant qualiter rationem. participant qualiter rationem.

Eadem disputatio est contra divisio- Eadem disputatio est contra divisio- nem Damasceni. nem Damasceni.

561 561

sionis immediate concupiscibilis autem sionis immediate concupiscibilis autem et irascibilis sunt animæ rationalis, ratio et irascibilis sunt animæ rationalis, ratio autem est rationalis: ergo videtur, quod autem est rationalis: ergo videtur, quod non in eadem divisione immediate de- non in eadem divisione immediate de- beant poni. beant poni.

CONTRA divisionem autem Avicennæ CONTRA divisionem autem Avicennæ est, quod ipse nullam motivam ponit ex est, quod ipse nullam motivam ponit ex parte animæ rationalis: similiter ex par- parte animæ rationalis: similiter ex par- te animæ sensibilis omittit phantasiam : te animæ sensibilis omittit phantasiam : et sic videtur esse insufficiens. et sic videtur esse insufficiens.

CONTRA vero ultimam divisionem est, CONTRA vero ultimam divisionem est, quod dicit Aristoteles, quod quod dicit Aristoteles, quod

1. Sensus quandoque diffundit concu- 1. Sensus quandoque diffundit concu- piscentiam omne autem diffundens con- piscentiam omne autem diffundens con- cupiscentiam est motivum : ergo sensus cupiscentiam est motivum : ergo sensus motivus est et sic ex parte animæ sen- motivus est et sic ex parte animæ sen- sibilis quatuor movent, scilicet sensus, et sibilis quatuor movent, scilicet sensus, et phantasia, concupiscibilis, et irascibilis. phantasia, concupiscibilis, et irascibilis.

2. Item, Videtur per Augustinum qui 2. Item, Videtur per Augustinum qui ponit sensualitatem inter virtutes moti- ponit sensualitatem inter virtutes moti- vas in libro XII de Trinitate. vas in libro XII de Trinitate.

3. Item, Accipitur ex Genesi, III, 6, 3. Item, Accipitur ex Genesi, III, 6, ubi dicitur Vidit igitur mulier quod ubi dicitur Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, et bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, adspectuque delecta- pulchrum oculis, adspectuque delecta- bile. Ex his enim verbis patet, quod sen- bile. Ex his enim verbis patet, quod sen- sus primo modo diffunderet in ea concu- sus primo modo diffunderet in ea concu- piscentiam. piscentiam.

4. Præterea, Ex parte animæ sensibi- 4. Præterea, Ex parte animæ sensibi- lis post phantasiam quæ movet per ap- lis post phantasiam quæ movet per ap- prehensionem, sunt duo moventia sine prehensionem, sunt duo moventia sine apprehensione, scilicet irascibilis, et con- apprehensione, scilicet irascibilis, et con- cupiscibilis ergo videtur, quod similiter cupiscibilis ergo videtur, quod similiter ex parte animæ rationalis post intelle- ex parte animæ rationalis post intelle- ctum moventem sunt duo et sic videtur ctum moventem sunt duo et sic videtur insufficienter ponere tantum voluntatem. insufficienter ponere tantum voluntatem. 3. Item, Sicut in materia sensibilium 3. Item, Sicut in materia sensibilium inveniuntur duo objecta, scilicet arduum, inveniuntur duo objecta, scilicet arduum, et delectabile in tactu, ita quod duo ob- et delectabile in tactu, ita quod duo ob-

CONTRA divisionem vero Augustini vi- jecta habemus moventia in appetitu sen- CONTRA divisionem vero Augustini vi- jecta habemus moventia in appetitu sen- detur esse, quod detur esse, quod

1. Ipse omittit voluntatem ex parte 1. Ipse omittit voluntatem ex parte animæ rationalis, et phantasiam ex parte animæ rationalis, et phantasiam ex parte animæ sensibilis, quæ tamen moventes animæ sensibilis, quæ tamen moventes

sunt. sunt.

2. Præterea, Quæ non sunt ejusdem 2. Præterea, Quæ non sunt ejusdem generis, non videntur esse ejusdem divi- generis, non videntur esse ejusdem divi-

XXXV XXXV

sibili similiter ex parte incorruptibilium sibili similiter ex parte incorruptibilium bonum simpliciter et arduum simplici- bonum simpliciter et arduum simplici- ter. Ergo respectu illorum debemus ha- ter. Ergo respectu illorum debemus ha- bere irascibilem ef concupiscibilem, quæ bere irascibilem ef concupiscibilem, quæ sunt partes animæ rationalis. sunt partes animæ rationalis.

6. Item, Intellectus practici est nun- 6. Item, Intellectus practici est nun- tiare ad quid debeat fieri motus: si ergo tiare ad quid debeat fieri motus: si ergo

36 36

Sed contra. Sed contra.

562 562

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliquid nuntiaverit ad quod non potest aliquid nuntiaverit ad quod non potest esse appetitus, tunc videtur esse imper- esse appetitus, tunc videtur esse imper- fectio in consecutione boni: sed intelle- fectio in consecutione boni: sed intelle- ctus practicus nuntiat de arduo æterno, ctus practicus nuntiat de arduo æterno, quod non est in sensibus. Aut ergo ha- quod non est in sensibus. Aut ergo ha- bemus irascibilem rationalis animæ con- bemus irascibilem rationalis animæ con- sequentem illud arduum, aut appetitus sequentem illud arduum, aut appetitus ērit imperfectus in consecutione boni ērit imperfectus in consecutione boni nuntiati per intellectum. nuntiati per intellectum.

7. Item, Nos charitatem ponimus in 7. Item, Nos charitatem ponimus in concupiscibili, et spem in irascibili, cum concupiscibili, et spem in irascibili, cum nec charitas nec spes objecta sua habeant nec charitas nec spes objecta sua habeant in sensibus: omnis autem virtus animæ in sensibus: omnis autem virtus animæ sensibilis in sensibus habet objecta: er- sensibilis in sensibus habet objecta: er- go quædam irascibilis et quædam concu- go quædam irascibilis et quædam concu- piscibilis sunt partes animæ rationalis. piscibilis sunt partes animæ rationalis. Si forte propter hoc dicatur, quod con- Si forte propter hoc dicatur, quod con- cupiscibilis et irascibilis duobus modis cupiscibilis et irascibilis duobus modis considerantur, scilicet in se, et ut ordi- considerantur, scilicet in se, et ut ordi- natæ a ratione. Et primo modo sistunt in natæ a ratione. Et primo modo sistunt in objectis sensibus. Secundo vero possunt objectis sensibus. Secundo vero possunt etiam in ea quæ separata sunt a sensibus etiam in ea quæ separata sunt a sensibus et in æterna. et in æterna.

CONTRA: CONTRA:

1. Ordo rationis, ut dicit Aristoteles in 1. Ordo rationis, ut dicit Aristoteles in fine libri primi Ethicorum, in hoc est, fine libri primi Ethicorum, in hoc est, quod omnia honesta concordant rationi. quod omnia honesta concordant rationi. Hæc autem concordia attenditur in ope- Hæc autem concordia attenditur in ope- ribus temperantiæ et fortitudinis, in qui- ribus temperantiæ et fortitudinis, in qui- bus non mutatur materia sensibilis pro- bus non mutatur materia sensibilis pro- pter ordinem rationis : continentia enim pter ordinem rationis : continentia enim sive temperantia materiam habent sensi- sive temperantia materiam habent sensi- bilem delectationem, fortitudo materiam bilem delectationem, fortitudo materiam habet periculum sensibile. Ergo videtur, habet periculum sensibile. Ergo videtur, quod similiter in aliis propter ordinem quod similiter in aliis propter ordinem rationis non mutetur materia. Superiores rationis non mutetur materia. Superiores autem rationes quædam probant quæ- autem rationes quædam probant quæ- dam objecta esse sensibilia et æterna. dam objecta esse sensibilia et æterna.

: :

2. Item, Quod substantiale est alicui, 2. Item, Quod substantiale est alicui, ipso permanente in esse non permutatur ipso permanente in esse non permutatur ex aliquo ordine substantiale autem est ex aliquo ordine substantiale autem est quod est diffinitivum: cum igitur poten- quod est diffinitivum: cum igitur poten- tiæ diffiniantur per actus et objecta talia, tiæ diffiniantur per actus et objecta talia, non permutabuntur ex ordine ad ratio- non permutabuntur ex ordine ad ratio-

nem. nem.

3. Item, Propter ordinem ad rationem 3. Item, Propter ordinem ad rationem virtus organica non efficitur sine organo: virtus organica non efficitur sine organo:

1 I Ethicorum, cap. 8. 1 I Ethicorum, cap. 8.

omnis autem virtus animæ sensibilis est omnis autem virtus animæ sensibilis est in organo: ergo nulla earum efficitur in organo: ergo nulla earum efficitur sine organo propter ordinem ad ratio- sine organo propter ordinem ad ratio- nem sed quæcumque vis est in organo, nem sed quæcumque vis est in organo, non habet objectum extra sensibilia non habet objectum extra sensibilia concupiscibilis igitur et irascibilis etiam concupiscibilis igitur et irascibilis etiam cum ordinatæ sunt ad rationem, adhuc cum ordinatæ sunt ad rationem, adhuc objecta sua habebunt in sensibilibus. objecta sua habebunt in sensibilibus.

SOLUTIO. Dicendum, quod duæ primæ Sc SOLUTIO. Dicendum, quod duæ primæ Sc divisiones dantur de movente in compa- divisiones dantur de movente in compa- ratione ad primum ordinans motum, ratione ad primum ordinans motum, quod est ratio : aliquid enim nullo mo- quod est ratio : aliquid enim nullo mo- do est ordinabile, eo quod ipsum nullo do est ordinabile, eo quod ipsum nullo modo subjacet imperio rationis et liber- modo subjacet imperio rationis et liber- tati voluntatis, sicut commune plantati- tati voluntatis, sicut commune plantati- vum, hoc est, vegetabile secundum quod vum, hoc est, vegetabile secundum quod est in omnibus, hominibus scilicet, et in est in omnibus, hominibus scilicet, et in brutis, et in plantis. Aliquid autem or- brutis, et in plantis. Aliquid autem or- dinem rationis participat per hoc quod dinem rationis participat per hoc quod subjacet imperio rationis et libertati vo- subjacet imperio rationis et libertati vo- luntatis, sicut virtutes quædam interiores luntatis, sicut virtutes quædam interiores animæ sensibilis. Aliquid autem partici- animæ sensibilis. Aliquid autem partici- pat rationem particulariter, id est, in pat rationem particulariter, id est, in parte sui, ut virtutes animæ rationalis. parte sui, ut virtutes animæ rationalis. Causa autem quare vegetabiles virtutes Causa autem quare vegetabiles virtutes non possunt participare rationem, duplex non possunt participare rationem, duplex est. Una scilicet ex parte corporis, alia est. Una scilicet ex parte corporis, alia vero ex parte animæ. Ex parte corporis vero ex parte animæ. Ex parte corporis est hæc, quod omnes illæ operantur actu est hæc, quod omnes illæ operantur actu calidi, frigidi, humidi, et sicci, quorum calidi, frigidi, humidi, et sicci, quorum operationes sunt ad unum tantum, et de operationes sunt ad unum tantum, et de necessitate non sic autem operantur vir- necessitate non sic autem operantur vir- tutes animæ sensibilis, et præcipue inte- tutes animæ sensibilis, et præcipue inte- riores, sed potius componendo et divi- riores, sed potius componendo et divi- dendo apprehensa et æstimando ea : et dendo apprehensa et æstimando ea : et ideo etiam non sunt ad unum, nec de ne- ideo etiam non sunt ad unum, nec de ne- cessitate, sed contingenter ad duo oppo- cessitate, sed contingenter ad duo oppo- sita, scilicet ad apparens verum vel fal- sita, scilicet ad apparens verum vel fal- sum in apprehendendo, et apparens bonum sum in apprehendendo, et apparens bonum et malum in movendo. Ex parte autem et malum in movendo. Ex parte autem animæ hæc est causa: quia virtus nullo animæ hæc est causa: quia virtus nullo modo apprehensiva non potest percipere modo apprehensiva non potest percipere imperium motoris superioris, sive sit imperium motoris superioris, sive sit conjunctus sibi, sive non conjunctus, sed conjunctus sibi, sive non conjunctus, sed aliquo modo apprehensiva percipit ip- aliquo modo apprehensiva percipit ip- sum, et ordinatur ab ipso si sequitur ip- sum, et ordinatur ab ipso si sequitur ip-

||visio- ||visio-

11. 11.

Il P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 68. Il P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 68.

sum. Vires autem animæ vegetabilis nul- sum. Vires autem animæ vegetabilis nul- lo modo sunt apprehensivæ, et ideo non lo modo sunt apprehensivæ, et ideo non percipiunt imperium rationis. Sensibiles percipiunt imperium rationis. Sensibiles autem vires cum sint apprehensivæ, per- autem vires cum sint apprehensivæ, per- cipiunt ipsum, et si sequuntur, ordinan- cipiunt ipsum, et si sequuntur, ordinan- tur, sed non de necessitate sequuntur, tur, sed non de necessitate sequuntur, quia contingenter se habent ad opus. quia contingenter se habent ad opus.

Ad illud autem quod contra objicitur, Ad illud autem quod contra objicitur, 1. dicendum quod generativa duobus mo- 1. dicendum quod generativa duobus mo- dis consideratur, scilicet in substantiali dis consideratur, scilicet in substantiali sibi, et in annexo per accidens. Si con- sibi, et in annexo per accidens. Si con- sideratur in substantiali, sic habet actus sideratur in substantiali, sic habet actus non subjacentes rationi, sicut est abstra- non subjacentes rationi, sicut est abstra- here semen ad locum generationis, et here semen ad locum generationis, et conferre sibi virtutem informativam cum conferre sibi virtutem informativam cum quinque suis operibus, scilicet assimila- quinque suis operibus, scilicet assimila- tivo, concavo, perforabili, aspero, et tivo, concavo, perforabili, aspero, et lævi. Quorum primum adæquat partes lævi. Quorum primum adæquat partes explanando exterius. Secundum autem explanando exterius. Secundum autem cavat quædam membra, ut sint vasa hu- cavat quædam membra, ut sint vasa hu- midi. Tertium vero perforat spondilia, midi. Tertium vero perforat spondilia, ut sit concavus transitus nuchæ, ut ha- ut sit concavus transitus nuchæ, ut ha- beatur vicarius cerebri in collatione mo- beatur vicarius cerebri in collatione mo- tus et sensus per totum corpus. Quartum tus et sensus per totum corpus. Quartum vero exasperat quædam membra, ut sto- vero exasperat quædam membra, ut sto- machum facit interius villosum, quo ma- machum facit interius villosum, quo ma- gis retineat cibum, et matricem interius gis retineat cibum, et matricem interius villosam, quo magis retineat semen con- villosam, quo magis retineat semen con- ceptum. Quintum autem lævificat, et hoc ceptum. Quintum autem lævificat, et hoc in multis membris quæ lævia sunt. An- in multis membris quæ lævia sunt. An- nexum autem per accidens est motus nexum autem per accidens est motus voluntarius et delectabile tactus: hoc voluntarius et delectabile tactus: hoc enim non in omnibus habet unum, sed enim non in omnibus habet unum, sed illud respicit ad animam sensibilem et illud respicit ad animam sensibilem et ulterius ad rationem. ulterius ad rationem.

Similiter dicendum est de nutritiva: Similiter dicendum est de nutritiva: opera enim substantialia nutritivæ sunt opera enim substantialia nutritivæ sunt appetere cibum, et digerere ad locum appetere cibum, et digerere ad locum digestionis, et expellere a loco digestio- digestionis, et expellere a loco digestio- nis ad membra, et pascere membra per nis ad membra, et pascere membra per unionem cibi ad substantiam membri, unionem cibi ad substantiam membri, et informare cibum forma membri et et informare cibum forma membri et quantum ad hoc non ordinatur a ratione, quantum ad hoc non ordinatur a ratione, sed quantum ad annexa per accidens quæ sed quantum ad annexa per accidens quæ non habet in omnibus, sicut est tempus non habet in omnibus, sicut est tempus et qualitas cibi et delectatio sensibilis: et qualitas cibi et delectatio sensibilis: secundum hoc enim est sub voluntate et secundum hoc enim est sub voluntate et viribus animæ sensibilis. viribus animæ sensibilis.

563 563

AD ALIUD dicendum, quod irascibilis et AD ALIUD dicendum, quod irascibilis et concupiscibilis in brutis ex defectu mo- concupiscibilis in brutis ex defectu mo- toris superioris feruntur secundum im- toris superioris feruntur secundum im- petum. In homine autem in eadem sub- petum. In homine autem in eadem sub- stantia animæ conjuncta sunt motori stantia animæ conjuncta sunt motori superiori, et ideo possunt ordinari et re- superiori, et ideo possunt ordinari et re- tineri ab ipso. tineri ab ipso.

AD ALIUD dicendum, quod hoc ipsum AD ALIUD dicendum, quod hoc ipsum quod dicit Philosophus, participare, ex- quod dicit Philosophus, participare, ex- trahitur a ratione sua per hoc quod addi- trahitur a ratione sua per hoc quod addi- tur qualiter qualiter enim participare tur qualiter qualiter enim participare non est participare simpliciter, sed se- non est participare simpliciter, sed se- cundum aliquem modum cundum aliquem modum

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

nem 2. nem 2. Ad 1. Ad 1.

DE DIVISIONE Augustini dicendum, quod Ad divisio- DE DIVISIONE Augustini dicendum, quod Ad divisio- datur penes genera moventium, scilicet datur penes genera moventium, scilicet rationale, et sensibile: et sub rationali rationale, et sensibile: et sub rationali comprehenditur voluntas. Ad id autem comprehenditur voluntas. Ad id autem quod objicitur de phantasia, dicendum quod objicitur de phantasia, dicendum quod ipsa in homine non movet ad vir- quod ipsa in homine non movet ad vir- tutem nisi per imperium rationis, et Au- tutem nisi per imperium rationis, et Au- gustinus principaliter loquitur de mo- gustinus principaliter loquitur de mo- ventibus in homine et ad virtutem. ventibus in homine et ad virtutem.

AD ALIUD dicendum, quod ratio et AD ALIUD dicendum, quod ratio et concupiscibilis et irascibilis uniuntur in concupiscibilis et irascibilis uniuntur in genere moventis, et dividuntur in modo genere moventis, et dividuntur in modo movendi ratio enim movet cum appre- movendi ratio enim movet cum appre- hensione, irascibilis autem et concupisci- hensione, irascibilis autem et concupisci- bilis sine apprehensione: et licet non bilis sine apprehensione: et licet non sint partes ejusdem animæ, non tamen sint partes ejusdem animæ, non tamen cadunt in una divisione, eo quod retor- cadunt in una divisione, eo quod retor- quentur ad unum motum ratione mo- quentur ad unum motum ratione mo- vente et ordinante, et irascibili et con- vente et ordinante, et irascibili et con- cupiscibili imperatis et ordinatis. cupiscibili imperatis et ordinatis.

Ad 2. Ad 2.

nem 3. nem 3.

AD ID quod objicitur de divisione Avi- Ad divisio. AD ID quod objicitur de divisione Avi- Ad divisio. cennæ, dicendum quod ipse non ponit cennæ, dicendum quod ipse non ponit nisi moventia animæ sensibilis: quia ibi nisi moventia animæ sensibilis: quia ibi non enumerat nisi vires animæ sensi- non enumerat nisi vires animæ sensi- bilis. bilis.

AD IDEM dicendum, quod tacet phan- AD IDEM dicendum, quod tacet phan- tasiam: quia non est pure movens, sed tasiam: quia non est pure movens, sed etiam apprehendens: et ibi non enume- etiam apprehendens: et ibi non enume- rat vires nisi quæ sunt tantum moventes. rat vires nisi quæ sunt tantum moventes.

nem 4. nem 4.

AD ID quod objicitur de divisione Aris- Ad divisio AD ID quod objicitur de divisione Aris- Ad divisio totelis, dicendum quod proprius sensus Ad 1. totelis, dicendum quod proprius sensus Ad 1. non movent, eo quod non componit ali- non movent, eo quod non componit ali- quid ex compositione autem elicitur ap- quid ex compositione autem elicitur ap-

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

564 564

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

parens bonum vel malum. Sensus autem parens bonum vel malum. Sensus autem per accidens et communis quidem mo- per accidens et communis quidem mo- vet, sed non per se, sed mediante æstima vet, sed non per se, sed mediante æstima tione et phantasia, per quas elicitur ap- tione et phantasia, per quas elicitur ap- parens bonum vel malum ex sensibilibus parens bonum vel malum ex sensibilibus compositis vel divisis. compositis vel divisis.

AD ALIUD dicendum, quod sensualitas AD ALIUD dicendum, quod sensualitas non nominat vim unam, sed totum ap- non nominat vim unam, sed totum ap- petitum qui digeritur in quinque corporis petitum qui digeritur in quinque corporis sensus, ut dicit Augustinus. Et hoc supra sensus, ut dicit Augustinus. Et hoc supra explanatum est in quæstione de tentatio- explanatum est in quæstione de tentatio- nibus. nibus.

AD ALIUD dicendum, quod ipse modus AD ALIUD dicendum, quod ipse modus loquendi innuit actus sensus communis loquendi innuit actus sensus communis et phantasiæ per hoc quod dicit, quod et phantasiæ per hoc quod dicit, quod vidit mulier, quod bonum esset lignum vidit mulier, quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, ad- ad vescendum, et pulchrum oculis, ad- spectuque delectabile. Hæc enim non spectuque delectabile. Hæc enim non sunt opera unius sensus: delectatio enim sunt opera unius sensus: delectatio enim refertur ad tactum convenientis, et sua- refertur ad tactum convenientis, et sua- vitas ad gustum, et pulchritudo ad vi- vitas ad gustum, et pulchritudo ad vi- sum. Sensus autem communis et phan- sum. Sensus autem communis et phan- tasia exposuerunt ista eliciendo apparens tasia exposuerunt ista eliciendo apparens bonum ad quod movebatur mulier. bonum ad quod movebatur mulier.