13. 13.

æst. æst.

lutio. lutio.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 62. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 62.

AD ULTIMUM dicendum, quod motus AD ULTIMUM dicendum, quod motus processivus est motus compositus, ut processivus est motus compositus, ut jam dictum est et ideo nihil prohibet, jam dictum est et ideo nihil prohibet, quod quiescit in parte una, scilicet in quod quiescit in parte una, scilicet in pulsu, quando motus est in altera, scili- pulsu, quando motus est in altera, scili- cet in tractu. cet in tractu.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Ad quid sit motus processivus ? Ad quid sit motus processivus ?

Tertio quæritur, Ad quid sit motus Tertio quæritur, Ad quid sit motus processivus? processivus?

Et videntur Philosophi dicere, quod Et videntur Philosophi dicere, quod ad cibum qui non est in loco uno sicut ad cibum qui non est in loco uno sicut plantarum quarum cibus totus congrega- plantarum quarum cibus totus congrega- tur circa radicem. tur circa radicem.

Sed hoc videtur falsum: Sed hoc videtur falsum:

1. Videmus enim animalia alia dele- 1. Videmus enim animalia alia dele- ctabilia quærere in diversis locis quam ctabilia quærere in diversis locis quam ciborum, et præcipue hominem. ciborum, et præcipue hominem.

2. Præterea, Sicut habetur in libro de 2. Præterea, Sicut habetur in libro de Animalibus, multa moventur solum Animalibus, multa moventur solum propter hoc ut excitent sibi calorem di- propter hoc ut excitent sibi calorem di- gestivum, quo magis digerant sibi ciba- gestivum, quo magis digerant sibi ciba- ria, et illa non videntur moveri ad mo- ria, et illa non videntur moveri ad mo- tum aliquem cibi. tum aliquem cibi.

Præterea quæritur juxta hoc, Quare Præterea quæritur juxta hoc, Quare diversa sunt organa processivi motus, diversa sunt organa processivi motus, cum per quodlibet illorum possunt mo- cum per quodlibet illorum possunt mo- veri animalia ad diversa loca? veri animalia ad diversa loca?

SOLUTIO. Dicendum, quod motus pro- SOLUTIO. Dicendum, quod motus pro- 1 et 2. cessivus principaliter est ad cibum, et 1 et 2. cessivus principaliter est ad cibum, et secundario ad alia est delectabilia : et per secundario ad alia est delectabilia : et per hoc patet solutio ad duo prima. hoc patet solutio ad duo prima.

quæst. quæst.

AD ALIUD dicendum, quod quorumdam AD ALIUD dicendum, quod quorumdam animalium est cibus multum sparsus, et animalium est cibus multum sparsus, et illa indigent ala. Quædam habent corpora illa indigent ala. Quædam habent corpora excellenter longa, et illa moventur annulo excellenter longa, et illa moventur annulo vel costis: quia si natura fecisset eis pe- vel costis: quia si natura fecisset eis pe- des, factum fuisset corpus eorum nimis des, factum fuisset corpus eorum nimis

537 537

osseum, ita quod impedita fuissent spi- osseum, ita quod impedita fuissent spi- ritualia et nutritiva eorum. Si autem ritualia et nutritiva eorum. Si autem paucos pedes habuissent, fuisset corpus paucos pedes habuissent, fuisset corpus in alia parte tractum in terra et in alia in alia parte tractum in terra et in alia parte elevatum. Scribitur tamen in libro parte elevatum. Scribitur tamen in libro de Animalibus de carabo et cancro et de Animalibus de carabo et cancro et aliis, quæ multos habent pedes, et di- aliis, quæ multos habent pedes, et di- cuntur multipedia, et de quodam ani- cuntur multipedia, et de quodam ani- mali quod dicitur quadragintaquatuor, mali quod dicitur quadragintaquatuor, eo quod tot habeat pedes et videmus eo quod tot habeat pedes et videmus multos vermes multos habere pedes, sicut multos vermes multos habere pedes, sicut eruca et hujusmodi. Sed in omnibus his eruca et hujusmodi. Sed in omnibus his animalibus accidit contrarium ejus quod animalibus accidit contrarium ejus quod est in bipedibus, vel in quadrupedibus, vel est in bipedibus, vel in quadrupedibus, vel natatilibus. In omnibus enim talibus nu- natatilibus. In omnibus enim talibus nu- cha quæ vicarius est cerebri, quantum ad cha quæ vicarius est cerebri, quantum ad posteriorem partem est in superiori parte posteriorem partem est in superiori parte corporis sui, ministrans virtutem moti- corporis sui, ministrans virtutem moti- vam nervis suorum organorum processi- vam nervis suorum organorum processi- vorum et propter hoc crura eorum et vorum et propter hoc crura eorum et alæ eorum colligantur ad dorsum: molle alæ eorum colligantur ad dorsum: molle autem eorum in ventre, et locus spiritua- autem eorum in ventre, et locus spiritua- lium est inferius: sed in multipedibus est lium est inferius: sed in multipedibus est contrarium nucha enim illorum vel id contrarium nucha enim illorum vel id quod est in loco nuchæ, est subtus per quod est in loco nuchæ, est subtus per modum cujusdam pontis, et infiguntur modum cujusdam pontis, et infiguntur in ipsa pedes mobiles per longitudinem in ipsa pedes mobiles per longitudinem totius corporis ex utraque parte, et super totius corporis ex utraque parte, et super illud disponuntur spiritualia et nutritiva. illud disponuntur spiritualia et nutritiva. Causa autem hujus est duplex. Quarum Causa autem hujus est duplex. Quarum una est, quod animalia talia non acci- una est, quod animalia talia non acci- piunt tantum cibi, quod venter eorum in- piunt tantum cibi, quod venter eorum in- tumescat, propter quod necesse sit, quod tumescat, propter quod necesse sit, quod natura removeat eis obstaculum tumoris natura removeat eis obstaculum tumoris illius, sicut fit in his quæ habent pedes illius, sicut fit in his quæ habent pedes paucos vel nullos. Alia est, quia talia paucos vel nullos. Alia est, quia talia animalia fere omnia sunt testea: et cum animalia fere omnia sunt testea: et cum testa semper continua debeat esse a dorso testa semper continua debeat esse a dorso descendens impediret motum crurum si descendens impediret motum crurum si collectio esset ad dorsum. collectio esset ad dorsum.

Notandum est etiam, quod omne ani- Notandum est etiam, quod omne ani- mal organa processivi motus habet pa- mal organa processivi motus habet pa- ria, et secundum naturam motus ejus ria, et secundum naturam motus ejus semper incipit a dextro: cujus signum semper incipit a dextro: cujus signum est in homine et leone, qui semper præ- est in homine et leone, qui semper præ- ponunt pedem dextrum, nisi aliter fiat ponunt pedem dextrum, nisi aliter fiat per præmeditationem vel læsionem. per præmeditationem vel læsionem.

538 538

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO LXIII. QUÆSTIO LXIII.

De intellectu practico. De intellectu practico.

Consequenter quæritur de singulis viribus moventibus. Consequenter quæritur de singulis viribus moventibus.

Et quæruntur duo, scilicet de unaquaque earum per se, et de ratione Et quæruntur duo, scilicet de unaquaque earum per se, et de ratione earum et sufficientia. earum et sufficientia.

Cira primum duo quæruntur, scilicet de his quæ movent per apprehen- Cira primum duo quæruntur, scilicet de his quæ movent per apprehen- sionem et appetitum, et de his quæ antecedunt eas quæ non nisi imperant sionem et appetitum, et de his quæ antecedunt eas quæ non nisi imperant

motum. motum.

Moventes autem per apprehensionem et appetitum sunt tres, scilicet in- Moventes autem per apprehensionem et appetitum sunt tres, scilicet in- tellectus practicus, et phantasia, et partes appetitus. tellectus practicus, et phantasia, et partes appetitus.

Primo igitur quærendum est de intellectu practico, circa quem quærun- Primo igitur quærendum est de intellectu practico, circa quem quærun- tur quatuor. tur quatuor.

Primum quorum est, Quid sit intellectus practicus ? Primum quorum est, Quid sit intellectus practicus ?

Secundum, Utrum ipse sit vis una vel plures? Secundum, Utrum ipse sit vis una vel plures?

Tertium, Utrum ipse semper sit practicus quemadmodum videtur Philo- Tertium, Utrum ipse semper sit practicus quemadmodum videtur Philo- sophus dicere? sophus dicere?

Quartum, Quæ differentia sit ipsius ad intellectum speculativum ? Quartum, Quæ differentia sit ipsius ad intellectum speculativum ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit intellectus practicus ? Quid sit intellectus practicus ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: Dicit Avicenna in libro sexto de Natu- Dicit Avicenna in libro sexto de Natu- ralibus, quod intellectus practicus est vis ralibus, quod intellectus practicus est vis activa quæ est principium movens cor- activa quæ est principium movens cor- pus hominis ad actiones singulas quæ pus hominis ad actiones singulas quæ sunt propriæ cogitationis, secundum quod sunt propriæ cogitationis, secundum quod intentionibus convenit quæ ad placitum intentionibus convenit quæ ad placitum

præparantur ei, et habet respectum in præparantur ei, et habet respectum in comparatione virtutis vitalis appetitivæ, comparatione virtutis vitalis appetitivæ, et respectum in comparatione virtutis vi- et respectum in comparatione virtutis vi- talis imaginabilis et æstimabilis, et re- talis imaginabilis et æstimabilis, et re- spectum in comparatione ipsius ad se. spectum in comparatione ipsius ad se. Videtur enim non debere dici vis in- Videtur enim non debere dici vis in- tellectus practicus. tellectus practicus.

1. Augustinus enim in libro de Spiritu 1. Augustinus enim in libro de Spiritu et anima distinguit inter vim et poten- et anima distinguit inter vim et poten- tiam dicens, quod vis proprie est appre- tiam dicens, quod vis proprie est appre- hensiva, sed potentia proprie refertur ad hensiva, sed potentia proprie refertur ad motivas ergo videtur male dicere Avi- motivas ergo videtur male dicere Avi- cenna, quod intellectus practicus sit vis. cenna, quod intellectus practicus sit vis.

2. Præterea, Intellectus non est alicu- 2. Præterea, Intellectus non est alicu- jus corporis actus, sive sit practicus, sive jus corporis actus, sive sit practicus, sive speculativus: ergo videtur male diffiniri speculativus: ergo videtur male diffiniri

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 63. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 63.

per hoc quod dicit principium movens per hoc quod dicit principium movens corpus. corpus.

3. Præterea, Supra habitum est, quod 3. Præterea, Supra habitum est, quod motus corporis quandoquè est contra in- motus corporis quandoquè est contra in- tellectum practicum: motus autem num- tellectum practicum: motus autem num- quam est contra principium movens : quam est contra principium movens : ergo videtur, quod intellectus practicus ergo videtur, quod intellectus practicus non sit principium movens. non sit principium movens.

4. Item, Avicenna ibidem dicit, quod 4. Item, Avicenna ibidem dicit, quod intellectus practicus factus est principium intellectus practicus factus est principium movens alias vires quæ sunt substratæ movens alias vires quæ sunt substratæ ei, ut illæ cogantur sequi affectum ejus, ei, ut illæ cogantur sequi affectum ejus, et non e converso: ergo intellectus pra- et non e converso: ergo intellectus pra- cticus est principium movens phantasiam cticus est principium movens phantasiam et appetitum, et non principium movens et appetitum, et non principium movens corpus. corpus.

Si forte dicatur, quod movet utrum- Si forte dicatur, quod movet utrum- que, scilicet vires substratas et corpus. que, scilicet vires substratas et corpus. CONTRA: Aut movet utrumque imme- CONTRA: Aut movet utrumque imme- diate, aut unum per alterum. Si primo diate, aut unum per alterum. Si primo modo, sequuntur duo inconvenientia : modo, sequuntur duo inconvenientia : cum enim non sit motus in mobili nisi cum enim non sit motus in mobili nisi quia est a movente, sequitur quod nullus quia est a movente, sequitur quod nullus motus sit in viribus inferioribus nisi qui motus sit in viribus inferioribus nisi qui est ab intellectu et sic numquam move- est ab intellectu et sic numquam move- buntur motu contrario, quod falsum est, buntur motu contrario, quod falsum est, sicut patet per ante dicta. Secundum in- sicut patet per ante dicta. Secundum in- conveniens est, quod secundum hoc ab conveniens est, quod secundum hoc ab uno motore et simplici moventur duo uno motore et simplici moventur duo mobilia immediate, quod est contra om- mobilia immediate, quod est contra om- nem naturam. Si secundo modo capitur, nem naturam. Si secundo modo capitur, sequuntur iterum duo inconvenientia, sequuntur iterum duo inconvenientia, quorum unum est, quod in artibus me- quorum unum est, quod in artibus me- chanicis, quæ omnes principiantur ab chanicis, quæ omnes principiantur ab intellectu practico, ut habetur in Meta- intellectu practico, ut habetur in Meta- physica, immediate movet virtutes infe- physica, immediate movet virtutes infe- riores, scilicet irascibilem et concupi- riores, scilicet irascibilem et concupi- scibilem, quæ sunt partes appetitus scibilem, quæ sunt partes appetitus sensibilis: quod patet esse falsum: opera sensibilis: quod patet esse falsum: opera enim mechanicorum et medicorum sine enim mechanicorum et medicorum sine concupiscentia et ira sunt. Secundum, concupiscentia et ira sunt. Secundum, quod non erit motus in inferioribus qui quod non erit motus in inferioribus qui non sit ab intellectu, quod tamen impro- non sit ab intellectu, quod tamen impro-

batum est. batum est.

5. Præterea, Objicitur contra hoc quod 5. Præterea, Objicitur contra hoc quod dicit, quod est principium ad singulas dicit, quod est principium ad singulas actiones quæ sunt propriæ cogitationis, actiones quæ sunt propriæ cogitationis, secundum quod intentionibus convenit secundum quod intentionibus convenit quæ ad placitum præparantur ei: om- quæ ad placitum præparantur ei: om-

539 539

nis enim intellectus est speciei denudatæ nis enim intellectus est speciei denudatæ a materia omnis autem talis species est a materia omnis autem talis species est universalis: ergo nulla videtur esse ad universalis: ergo nulla videtur esse ad actiones singulas, quia illæ sunt singu- actiones singulas, quia illæ sunt singu- lares. lares.

6. Præterea, Intentiones quæ præpa- 6. Præterea, Intentiones quæ præpa- rantur ad placitum, videntur esse signa rantur ad placitum, videntur esse signa quæ per institutionem aliquid significant, quæ per institutionem aliquid significant, sicut sunt nomina significantia et verba: sicut sunt nomina significantia et verba: et sic videtur intellectus practicus esse et sic videtur intellectus practicus esse talium signorum: ergo non differt a dis- talium signorum: ergo non differt a dis- ciplina quæ est per auditum. ciplina quæ est per auditum.

7. Præterea, Hoc videtur esse falsum 7. Præterea, Hoc videtur esse falsum quod dicit, quod habet respectum in com- quod dicit, quod habet respectum in com- paratione virtutis vitalis appetitivæ : paratione virtutis vitalis appetitivæ : partes enim vegetabilis animæ appetitivæ partes enim vegetabilis animæ appetitivæ sunt et de his dicit Aristoteles in fine li- sunt et de his dicit Aristoteles in fine li- bri tertii Ethicorum, quod non suaden- bri tertii Ethicorum, quod non suaden- tur a ratione: ergo intellectus practicus tur a ratione: ergo intellectus practicus non habet respectum ad ipsas. non habet respectum ad ipsas.

Præterea, Hoc experimentum patet, Præterea, Hoc experimentum patet, quod virtutes illæ quandoque contra ra- quod virtutes illæ quandoque contra ra- tionem moventur. tionem moventur.

8. Præterea, Dicit Avicenna, quod re- 8. Præterea, Dicit Avicenna, quod re- spectus quem habet comparatione sui ad spectus quem habet comparatione sui ad se, est modus qui generat in eo actionem se, est modus qui generat in eo actionem et intellectum contemplantem: sed in- et intellectum contemplantem: sed in- tellectus contemplans est intellectus spe- tellectus contemplans est intellectus spe- culativus ergo intellectus speculativus culativus ergo intellectus speculativus nascitur ex intellectu practico, quod fal- nascitur ex intellectu practico, quod fal-

sum est. sum est.

SOLUTIO. Dicendum, quod diffinitio Solutio... SOLUTIO. Dicendum, quod diffinitio Solutio... Avicennæ bona est et datur in compara- Avicennæ bona est et datur in compara- tione ad ea quæ sunt ex intellectu pra- tione ad ea quæ sunt ex intellectu pra- ctico pás enim idem est quod opus: ctico pás enim idem est quod opus: omne autem humanum opus est per omne autem humanum opus est per corpus, sive sit in moribus humanis corpus, sive sit in moribus humanis per consuetudinem, sive sit per natu- per consuetudinem, sive sit per natu- ram exterius in artibus mechanicis : ram exterius in artibus mechanicis : et propter hoc dicitur intellectus pra- et propter hoc dicitur intellectus pra- cticus movens corpus. Quia vero in- cticus movens corpus. Quia vero in- tellectus practicus, ut dicit Averroes, tellectus practicus, ut dicit Averroes, movet per suam scientiam secundum movet per suam scientiam secundum quod scientia est dispositio operabilium, quod scientia est dispositio operabilium, ideo dicit Avicenna, quod illud prin- ideo dicit Avicenna, quod illud prin- cipium est ad actiones singulas quæ sunt cipium est ad actiones singulas quæ sunt propriæ cogitationis, secundum quod in- propriæ cogitationis, secundum quod in- tentionibus convenit quæ præparantur tentionibus convenit quæ præparantur

Ad 1. Ad 1.

540 540

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ei ad placitum cogitatio enim hæc ei ad placitum cogitatio enim hæc dicitur quasi coagitatio, et est discursus dicitur quasi coagitatio, et est discursus rationis practicæ in inquisitione opera- rationis practicæ in inquisitione opera- bilium, quorum omnium rationes sunt bilium, quorum omnium rationes sunt in intentionibus præparatis ad placitum, in intentionibus præparatis ad placitum, hoc est, ad voluntatem, eo quod omnia hoc est, ad voluntatem, eo quod omnia opera nostra voluntaria sunt. Per hujus- opera nostra voluntaria sunt. Per hujus- modi autem collationem operabilium est modi autem collationem operabilium est intellectus practici ordinare principia re- intellectus practici ordinare principia re- spicientia opus: hæc autem sunt aut in spicientia opus: hæc autem sunt aut in opere, aut in ratione operis. Si primo opere, aut in ratione operis. Si primo modo, aut sunt in ratione operis perti- modo, aut sunt in ratione operis perti- nentis ad consuetudinem, et sic egre- nentis ad consuetudinem, et sic egre- diuntur per partes appetitus, quæ sunt diuntur per partes appetitus, quæ sunt irascibilis et concupiscibilis, sicut opera irascibilis et concupiscibilis, sicut opera castitatis et fortitudinis: et sic dicitur in- castitatis et fortitudinis: et sic dicitur in- tellectus practicus habere respectum ad tellectus practicus habere respectum ad vitalem appetitivam vitale enim secun- vitalem appetitivam vitale enim secun- dum proprietatem Arabici sermonis dici- dum proprietatem Arabici sermonis dici- tur sensibile appetitivum autem est tur sensibile appetitivum autem est irascibile et concupiscibile, quod ordinari irascibile et concupiscibile, quod ordinari habet ab intellectu practico, ut habetur habet ab intellectu practico, ut habetur in fine libri primi Ethicorum et a Grego- in fine libri primi Ethicorum et a Grego- rio Nysseno. Si vero pertinet opus ad rio Nysseno. Si vero pertinet opus ad naturam extra, sicut in artibus mecha- naturam extra, sicut in artibus mecha- nicis, tunc illud opus est figura artificii nicis, tunc illud opus est figura artificii æstimativa ad utilitatem aliquam : et æstimativa ad utilitatem aliquam : et propter hoc opus egreditur ab intellectu propter hoc opus egreditur ab intellectu mediante imaginatione et æstimatione, mediante imaginatione et æstimatione, ut imaginatio referatur ad figuram, et ut imaginatio referatur ad figuram, et æstimatio ad utilitatem. Si vero est in ra- æstimatio ad utilitatem. Si vero est in ra- tione operis, tunc est in principiis quibus tione operis, tunc est in principiis quibus regitur intellectus in opere, quæ sunt regitur intellectus in opere, quæ sunt accepta ut per se nota in operationibus, accepta ut per se nota in operationibus, sicut quod mentiri est turpe, et quod sicut quod mentiri est turpe, et quod unicuique est tradendum quod suum unicuique est tradendum quod suum estet habet intellectus comparationem estet habet intellectus comparationem sui ad se. Et ideo dicit Avicenna, quod sui ad se. Et ideo dicit Avicenna, quod in comparatione prima innascuntur in in comparatione prima innascuntur in intellectu affectiones, sicut erubescentia, intellectu affectiones, sicut erubescentia, et usus, et hujusmodi, et præcipue qua- et usus, et hujusmodi, et præcipue qua- tuor passiones naturales quæ sunt timor, tuor passiones naturales quæ sunt timor, spes, gaudium, et tristitia. In secunda spes, gaudium, et tristitia. In secunda vero fiunt ab ipso artes mechanicæ. In vero fiunt ab ipso artes mechanicæ. In tertia autem principia operum quæ sunt tertia autem principia operum quæ sunt dignitates. dignitates.

hoc, dicendum, quod Augustinus stricte hoc, dicendum, quod Augustinus stricte accipit vim secundum quod est vigor in- accipit vim secundum quod est vigor in- tus et quia potentia passiva non exten- tus et quia potentia passiva non exten- dit se extra patiens, eo quod non est dit se extra patiens, eo quod non est nisi recipiens tantum, et propter hoc nisi recipiens tantum, et propter hoc ipse dicit apprehensivas esse vires. Acti- ipse dicit apprehensivas esse vires. Acti- va vero est dans, et sic extendit se extra va vero est dans, et sic extendit se extra se, et propter hoc potentia quæ est se, et propter hoc potentia quæ est ad aliud, dicitur attribui motivis, eo ad aliud, dicitur attribui motivis, eo quod illæ extendunt se ad rem extra. quod illæ extendunt se ad rem extra. Sed Avicenna large sumit unum pro Sed Avicenna large sumit unum pro alio. alio.

AD ALIUD dicendum, quod licet intelle- AD ALIUD dicendum, quod licet intelle- ctus non sit actus alicujus corporis per ctus non sit actus alicujus corporis per affixionem in organa, tamen practicus affixionem in organa, tamen practicus utitur corpore ut instrumento, per quod utitur corpore ut instrumento, per quod explet operationes suas. explet operationes suas.

AD ALIUD dicendum, quod licet motus AD ALIUD dicendum, quod licet motus corporis quandoque sit contra intelle- corporis quandoque sit contra intelle- ctum, tamen non sic est e converso, eo ctum, tamen non sic est e converso, eo quod plura movent corpus : sed non quod plura movent corpus : sed non omne opus quod fit per corpus, est in- omne opus quod fit per corpus, est in- tellectus practici, eo quod quandoque tellectus practici, eo quod quandoque phantasia movet in contrarium. phantasia movet in contrarium.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus numquam immediate movet corpus, ad numquam immediate movet corpus, ad minus enim media est vis quæ est in minus enim media est vis quæ est in nervis et musculis sed in artificiatis nervis et musculis sed in artificiatis mechanicis movet mediante phantasia mechanicis movet mediante phantasia et æstimatione, sine concupiscentia et et æstimatione, sine concupiscentia et ira et hic est respectus secundus secun- ira et hic est respectus secundus secun- dum Avicennam. In consuetudinibus au- dum Avicennam. In consuetudinibus au- tem per partes appetitus quæ sunt ira- tem per partes appetitus quæ sunt ira- scibilis et concupiscibilis: et hic est scibilis et concupiscibilis: et hic est respectus primus. Et tamen non sequitur respectus primus. Et tamen non sequitur ex hoc quod nullus motus sit qui non ex hoc quod nullus motus sit qui non sit ab intellectu: partes enim appetitus sit ab intellectu: partes enim appetitus moventur a duobus, quorum utrumque moventur a duobus, quorum utrumque habet proprium motum ab uno, scilicet habet proprium motum ab uno, scilicet superiori motore, hoc est, ab intellectu, superiori motore, hoc est, ab intellectu, et ab alio inferiori, hoc est, a phantasia : et ab alio inferiori, hoc est, a phantasia : et si inferior sequatur superiorem, egre- et si inferior sequatur superiorem, egre- diuntur mores boni, ut dicit Avicenna: diuntur mores boni, ut dicit Avicenna: si vero superior sequatur inferiorem, si vero superior sequatur inferiorem, egrediuntur mores perversi et hujusmo- egrediuntur mores perversi et hujusmo- di. Simile ponit Aristoteles ' in motori- di. Simile ponit Aristoteles ' in motori- AD PRIMUM ergo quod objicitur contra bus coeli, quorum quilibet habet suum AD PRIMUM ergo quod objicitur contra bus coeli, quorum quilibet habet suum

1 III de Anima, tex. com. 57. 1 III de Anima, tex. com. 57.

Ad Ad

Ad Ad

Ad 4 Ad 4

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 63. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 63.

motum proprium : et tamen inferius se- motum proprium : et tamen inferius se- quitur superiorem in motu diurno. quitur superiorem in motu diurno.

AD ALIUD dicendum, quod formæ de- AD ALIUD dicendum, quod formæ de- nudatæ a materia sunt duobus modis, ut nudatæ a materia sunt duobus modis, ut supra diximus, scilicet abstractionis quæ supra diximus, scilicet abstractionis quæ deserviunt intellectui speculativo, et deserviunt intellectui speculativo, et compositionis quæ deserviunt practico, compositionis quæ deserviunt practico, quæ licet sint universales, particulari- quæ licet sint universales, particulari- zantur tamen per comparationem ad zantur tamen per comparationem ad materiam, eo quod omne opus sit in materiam, eo quod omne opus sit in particularibus. particularibus.

AD ALIUD dicendum, quod ad placitum AD ALIUD dicendum, quod ad placitum est hic ad voluntatem: opera enim vo- est hic ad voluntatem: opera enim vo- luntaria sunt. luntaria sunt.

AD ALIUD dicendum, quod æquivoca- AD ALIUD dicendum, quod æquivoca- tio est in vitali: secundum enim Ara- tio est in vitali: secundum enim Ara- bicum sermonem vitale est æquivocum bicum sermonem vitale est æquivocum ad vegetabile et sensibile: unde alia ad vegetabile et sensibile: unde alia littera habet sensibile appetitus autem littera habet sensibile appetitus autem sensibilis persuasibilis est a ratione. sensibilis persuasibilis est a ratione.

AD ULTIMUM dicendum quod intelle- AD ULTIMUM dicendum quod intelle- ctus contemplans dicitur hic intellectus ctus contemplans dicitur hic intellectus cognoscens principia operum in quan- cognoscens principia operum in quan- tum operum, sicut quod oportet paren- tum operum, sicut quod oportet paren- tes honorare, et quod oportet incontinen- tes honorare, et quod oportet incontinen- tiam fugere, et hujusmodi: quæ licet tiam fugere, et hujusmodi: quæ licet etiam speculativus quandoque cognoscat, etiam speculativus quandoque cognoscat, tamen ipse refert ea ad finem veri et non tamen ipse refert ea ad finem veri et non ad opus, et ideo non cognoscit ea in ad opus, et ideo non cognoscit ea in quantum sunt principia operis. quantum sunt principia operis.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum intellectus praticus sit vis una Utrum intellectus praticus sit vis una

vel plures? vel plures?

Secundo quæritur, Utrum intellectus Secundo quæritur, Utrum intellectus practicus sit vis una vel plures? practicus sit vis una vel plures?

Et videtur, quod una. Una enim vis Et videtur, quod una. Una enim vis est, cujus est unus actus, et unus finis est, cujus est unus actus, et unus finis qui est objectum operabile autem in qui est objectum operabile autem in quantum operabile est objectum unum et quantum operabile est objectum unum et finis ergo super ipsum est unus actus : finis ergo super ipsum est unus actus : ergo et potentia erit una. ergo et potentia erit una.

SED CONTRA: SED CONTRA:

541 541

In intellectu practico sunt principia In intellectu practico sunt principia operum universalia: ergo abstrahuntur operum universalia: ergo abstrahuntur de necessitate ab aliquo: omne autem de necessitate ab aliquo: omne autem abstrahere est agere : ergo necessarius abstrahere est agere : ergo necessarius est intellectus agens in operationibus. est intellectus agens in operationibus.

Item, Rationes operum non semper Item, Rationes operum non semper sunt in intellectu: ergo antequam sint sunt in intellectu: ergo antequam sint in ipso, intellectus praticus est potentia in ipso, intellectus praticus est potentia omnia illa ergo necessarius erit intel- omnia illa ergo necessarius erit intel- lectus possibilis. lectus possibilis.

Item, In intellectu practico acquiruntur Item, In intellectu practico acquiruntur species operabilium: acquisitio autem species operabilium: acquisitio autem talis constituit intellectum formalem et talis constituit intellectum formalem et adeptum : ergo erit etiam ibi intellectus adeptum : ergo erit etiam ibi intellectus adeptus. adeptus.

PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Utrum PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Utrum intellectus practicus sit idem quod ratio intellectus practicus sit idem quod ratio practica vel non? practica vel non?

Et videtur, quod non. Ratio enim est Et videtur, quod non. Ratio enim est divisa contra concupiscibilem et irasci- divisa contra concupiscibilem et irasci- bilem, intellectus autem practicus contra bilem, intellectus autem practicus contra speculativum. speculativum.

Præterea, Ratio est vis ordinativa Præterea, Ratio est vis ordinativa unius ad alterum, intellectus autem vide- unius ad alterum, intellectus autem vide- tur esse simplicium. tur esse simplicium.

QUÆRITUR etiam ulterius, Utrum sit QUÆRITUR etiam ulterius, Utrum sit vis activa, ut quidam dicunt, vel pas- vis activa, ut quidam dicunt, vel pas- siva? siva?

Et videtur, quod activa. Et videtur, quod activa.

1. Quidquid enim est principium ope- 1. Quidquid enim est principium ope- rum operabilium per nos, est simpliciter rum operabilium per nos, est simpliciter activum talis est intellectus practicus: activum talis est intellectus practicus: ergo simplex est activa potentia. ergo simplex est activa potentia.

2. Præterea, A Philosophis omnibus 2. Præterea, A Philosophis omnibus dicitur intellectus activus. dicitur intellectus activus.

SED CONTRA : SED CONTRA :

: :

Apprehendere est recipere: recipere Apprehendere est recipere: recipere autem pati cum igitur intellectus pra- autem pati cum igitur intellectus pra- cticus apprehendit species operabilium, cticus apprehendit species operabilium, ipse erit virtus passiva. ipse erit virtus passiva.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Dicendum, quod ad perfe- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod ad perfe- Solutio. ctionem intellectus practici exigitur actio ctionem intellectus practici exigitur actio agentis, sicut etiam ad perfectionem spe- agentis, sicut etiam ad perfectionem spe- culativised non est aliud agens hinc culativised non est aliud agens hinc inde, eo quod non agit ea in quantum inde, eo quod non agit ea in quantum

Ad objet. Ad objet.

Ad quæst. Ad quæst.

Ad Ad

1. 1.

quæst. quæst.

542 542

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

operabilia sunt vel scibilia, sed in quan- operabilia sunt vel scibilia, sed in quan- tum simplicia denudata a materia: et in tum simplicia denudata a materia: et in hoc conveniunt operabilia et scibilia. hoc conveniunt operabilia et scibilia. Concedimus etiam bene, quod intellectus Concedimus etiam bene, quod intellectus practicus prius est in potentia et postea practicus prius est in potentia et postea in actu, et est idem in substantia, diffe- in actu, et est idem in substantia, diffe- rens tamen ratione. Utrum autem rens tamen ratione. Utrum autem idem sit cum speculativo, infra deter- idem sit cum speculativo, infra deter- minabitur. minabitur.

AD ID autem quod objicitur, quod sit AD ID autem quod objicitur, quod sit una potentia, dicendum quod in omnibus una potentia, dicendum quod in omnibus una est operatio potentia et actu : quia una est operatio potentia et actu : quia potentia non operatur nisi secundum potentia non operatur nisi secundum quod est in actu: et sic etiam est una quod est in actu: et sic etiam est una potentia intellectus practici in substantia, potentia intellectus practici in substantia,

ut dictum est. ut dictum est.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum intellectus practicus semper sit Utrum intellectus practicus semper sit rectus ? rectus ?

Tertio quæritur, Utrum intellectus Tertio quæritur, Utrum intellectus practicus semper sit rectus? practicus semper sit rectus?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Quidquid semper de natura sua 1. Quidquid semper de natura sua jubet retrahere a malo, semper inclinat jubet retrahere a malo, semper inclinat ad bonum, et sic inclinando semper est ad bonum, et sic inclinando semper est rectum. Dicunt autem Avicenna et Ari- rectum. Dicunt autem Avicenna et Ari-

AD ID quod quæritur, Utrum sit idem stoteles, quod intellectus de natura sua AD ID quod quæritur, Utrum sit idem stoteles, quod intellectus de natura sua cum ratione practica? cum ratione practica?

Dicendum, quod idem est in substan- Dicendum, quod idem est in substan- tia, sed differt, quia simplicior est in tia, sed differt, quia simplicior est in subjecto sive objecto: ratio enim ordinat subjecto sive objecto: ratio enim ordinat unum ad alterum, sed intellectus proprie unum ad alterum, sed intellectus proprie est principiorum secundum quæ est or- est principiorum secundum quæ est or- dinatio illa sed tamen ambo sunt una dinatio illa sed tamen ambo sunt una vis animæ. vis animæ.

: :

Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad id quod contra objicitur, dicendum quod quando ratio dividitur contra con- quod quando ratio dividitur contra con- cupiscibilem et irascibilem, tunc intelle- cupiscibilem et irascibilem, tunc intelle- ctus practicus includitur in ratione: ra- ctus practicus includitur in ratione: ra- tio enim ponitur ibi pro omni eo quod tio enim ponitur ibi pro omni eo quod movet ex parte animæ rationalis. Quan- movet ex parte animæ rationalis. Quan- do autem practicus dividitur contra spe- do autem practicus dividitur contra spe- culativum, tunc differentia notatur in culativum, tunc differentia notatur in fine, sicut dicit Philosophus in libro se- fine, sicut dicit Philosophus in libro se- cundo Metaphysicæ speculativæ enim cundo Metaphysicæ speculativæ enim est veritas, practicæ autem opus. est veritas, practicæ autem opus.

AD ID quod ultimo quæritur, Utrum AD ID quod ultimo quæritur, Utrum sit potentia activa vel passiva? sit potentia activa vel passiva?

Dicendum, quod secundum quid est Dicendum, quod secundum quid est passiva, et simpliciter activa : respicit passiva, et simpliciter activa : respicit enim speciem operabilium ut agat, et enim speciem operabilium ut agat, et non ut speculetur receptum : unde fina- non ut speculetur receptum : unde fina- liter est ad opus. liter est ad opus.

semper jubet retrahere a malo. Ergo semper jubet retrahere a malo. Ergo semper inclinat ad bonum, et sic incli- semper inclinat ad bonum, et sic incli- nando semper est rectus. nando semper est rectus.

2. Item, Nihil inclinat in aliquid nisi 2. Item, Nihil inclinat in aliquid nisi quod cognoscit et judicat bonum: in- quod cognoscit et judicat bonum: in- tellectus autem non est cognoscens et tellectus autem non est cognoscens et judicans nisi bonum universale : ergo judicans nisi bonum universale : ergo non inclinat nisi in illud. PRIMA probatur non inclinat nisi in illud. PRIMA probatur per hoc quod cognitio mali est causa per hoc quod cognitio mali est causa fugæ. SECUNDA vero probatur per hoc fugæ. SECUNDA vero probatur per hoc quod intellectus est universalium et non quod intellectus est universalium et non particularium. Inde sic: Circa universale particularium. Inde sic: Circa universale bonum cognitum semper est rectitudo, bonum cognitum semper est rectitudo, et numquam error: intellectus semper et numquam error: intellectus semper est circa tale bonum: ergo semper est est circa tale bonum: ergo semper est rectus, et numquam errat. PRIMA pro- rectus, et numquam errat. PRIMA pro- batur per hoc quod universale bonum batur per hoc quod universale bonum est bonum simpliciter error autem est est bonum simpliciter error autem est in bono ut nunc et in particulari. SE- in bono ut nunc et in particulari. SE- CUNDA vero probatur in syllogismo par- CUNDA vero probatur in syllogismo par- ticulari præcedenti. ticulari præcedenti.

3. Item, Sicut se habet sensus et vis 3. Item, Sicut se habet sensus et vis sensibilis ad bonum commutabile et cor- sensibilis ad bonum commutabile et cor- ruptibile quod est particulare ut nunc, ruptibile quod est particulare ut nunc, ita se habet intellectus ad bonum sim- ita se habet intellectus ad bonum sim- plex et incommutabile: sed sensus sem- plex et incommutabile: sed sensus sem- per inclinat ad bonum út nunc: ergo per inclinat ad bonum út nunc: ergo intellectus semper ad bonum simpliciter, intellectus semper ad bonum simpliciter, et sic numquam errat. PRIMA probatur et sic numquam errat. PRIMA probatur per hoc quod sensus est vis corruptibilis per hoc quod sensus est vis corruptibilis et corporea particularia cognoscens cum et corporea particularia cognoscens cum

ed contra. ed contra.

Solutio. Solutio.

II P. SUMMA DE CREATURIS, QUÆST. 63. II P. SUMMA DE CREATURIS, QUÆST. 63.

hic et nunc intellectus autem nullius hic et nunc intellectus autem nullius corporis est actus cognoscens universa- corporis est actus cognoscens universa- lia et simplicia. lia et simplicia.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Omnis motor vincibilis a motore 1. Omnis motor vincibilis a motore inferiore, quandoque sequitur motum in- inferiore, quandoque sequitur motum in- feriorum sed intellectus est talis motor: feriorum sed intellectus est talis motor: ergo intellectus quandoque sequitur mo- ergo intellectus quandoque sequitur mo- tum inferiorum: sed inferior est phan- tum inferiorum: sed inferior est phan- tasia quæ movetur quandoque non re- tasia quæ movetur quandoque non re- cte ergo intellectus est quandoque non cte ergo intellectus est quandoque non rectus. rectus.

2. Item, Omnis potentia æqualiter ju- 2. Item, Omnis potentia æqualiter ju- dicativa boni et mali quandoque deflecti- dicativa boni et mali quandoque deflecti- tur in unum, quandoque in alterum: in- tur in unum, quandoque in alterum: in- tellectus practicus est hujusmodi : ergo tellectus practicus est hujusmodi : ergo quandoque deflectitur in bonum, et quandoque deflectitur in bonum, et quandoque in malum: sed deflectendo in quandoque in malum: sed deflectendo in malum est non rectus: ergo quandoque malum est non rectus: ergo quandoque

est non rectus. est non rectus.

SOLUTIO. Dicendum, quod intellectus SOLUTIO. Dicendum, quod intellectus practicus tribus modis accipitur, scilicet practicus tribus modis accipitur, scilicet prout est natura quædam et pars ratio- prout est natura quædam et pars ratio- nalis animæ, et prout est potentia intelli- nalis animæ, et prout est potentia intelli- gibilia et operabilia, et prout est princi- gibilia et operabilia, et prout est princi- piorum operabilium. Si primo modo piorum operabilium. Si primo modo accipiatur, tunc etiam ex seipso deflecti accipiatur, tunc etiam ex seipso deflecti potest in malum et hoc probat natura potest in malum et hoc probat natura Angeli, cujus intellectus deflexus est in Angeli, cujus intellectus deflexus est in malum, etiam absque hoc quod esset malum, etiam absque hoc quod esset conjunctus phantasiæ. Et propter hoc conjunctus phantasiæ. Et propter hoc dicit Damascenus, quod omne creabile dicit Damascenus, quod omne creabile vertibile est aut secundum naturam, aut vertibile est aut secundum naturam, aut secundum electionem. Secundum natu- secundum electionem. Secundum natu- ram, ut generabilia et corruptibilia. Se- ram, ut generabilia et corruptibilia. Se- cundum electionem, ut rationabilia et cundum electionem, ut rationabilia et voluntaria. Si secundo modo accipiatur, voluntaria. Si secundo modo accipiatur, tunc ipse potentia est omnia intelligibi- tunc ipse potentia est omnia intelligibi- lia operabilia vero principia sunt in lia operabilia vero principia sunt in particularibus, unde extendi habet in particularibus, unde extendi habet in particularia : et cum circa particularia particularia : et cum circa particularia plurimus sit error, contingit ipsum plurimus sit error, contingit ipsum quandoque iterum deflecti in malum ex quandoque iterum deflecti in malum ex errore et ignorantia. Si tertio modo ac- errore et ignorantia. Si tertio modo ac- cipiatur, tunc ipse erit circa universalia cipiatur, tunc ipse erit circa universalia juris, in quibus non est error, et sic juris, in quibus non est error, et sic

1 III de Anima, tex. com. 47. 1 III de Anima, tex. com. 47.

543 543

semper est rectus: et quia sic proprie semper est rectus: et quia sic proprie accipitur, eo quod sit de ratione intelle- accipitur, eo quod sit de ratione intelle- ctus, ut dicit Avicenna, quod sit circa ctus, ut dicit Avicenna, quod sit circa universalia remota a materia et appen- universalia remota a materia et appen- diciis materiæ, dicit Philosophus, quod diciis materiæ, dicit Philosophus, quod semper est rectus. semper est rectus.

Potest tamen dici. sicut quidam dixe- Potest tamen dici. sicut quidam dixe- runt, quod intellectus ordinatur antece- runt, quod intellectus ordinatur antece- denter ad voluntatem et consequenter: denter ad voluntatem et consequenter: et quando antecedenter, tunc movet vo- et quando antecedenter, tunc movet vo- luntatem, et non errat, et ille est ordo luntatem, et non errat, et ille est ordo proprius quando vero consequenter, proprius quando vero consequenter, tunc quandoque errat, et ille est ordo in- tunc quandoque errat, et ille est ordo in- debitus et innaturalis, per quem egre- debitus et innaturalis, per quem egre- diuntur mores perversi, ut dicit Avi- diuntur mores perversi, ut dicit Avi-

cenna. cenna.

Et per hanc distinctionem patet solutio Et per hanc distinctionem patet solutio ad omnia objecta. ad omnia objecta.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quæ sit differentia ipsius practici ad Quæ sit differentia ipsius practici ad speculativum ? speculativum ?

Quarto quæritur, Quæ sit differentia Quarto quæritur, Quæ sit differentia ipsius intellectus practici ad speculati- ipsius intellectus practici ad speculati-

vum? vum?

Et consuevit dici, quod speculativus Et consuevit dici, quod speculativus per extensionem fit practicus, propter per extensionem fit practicus, propter illud verbum Aristotelis in tertio de Ani- illud verbum Aristotelis in tertio de Ani- ma, ubi dicit « Amplius extendente se ma, ubi dicit « Amplius extendente se intellectu et dicente intelligibilia fugere intellectu et dicente intelligibilia fugere aut imitari, non movetur, sed secundum aut imitari, non movetur, sed secundum desiderium agit, ut inabstinens ¹. » desiderium agit, ut inabstinens ¹. »

Sed tunc quæritur, Quæ sit ista exten- Sed tunc quæritur, Quæ sit ista exten- sio? Et dicunt quidam, quod sit a ratio- sio? Et dicunt quidam, quod sit a ratio- ne veri in rationem boni vel mali, secun- ne veri in rationem boni vel mali, secun- dum quod videtur Philosophus dicere in dum quod videtur Philosophus dicere in Ethicis, quod opus ethicum non est con- Ethicis, quod opus ethicum non est con- templandi gratia, sed ut boni fiamus. templandi gratia, sed ut boni fiamus. SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Scientiæ ethica quæ considerant 1. Scientiæ ethica quæ considerant unumquodque in ratione boni, sine ap- unumquodque in ratione boni, sine ap-

Solutio. Solutio.

344 344

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

petitu sunt ergo sunt sine motu ad bo- petitu sunt ergo sunt sine motu ad bo- num dicit enim Philosophus, quod nihil num dicit enim Philosophus, quod nihil movet nisi in quantum est appetitivum. movet nisi in quantum est appetitivum. Cum ergo intellectus practicus sit mo- Cum ergo intellectus practicus sit mo- vens, non videbitur hoc sufficere, quod vens, non videbitur hoc sufficere, quod extendat se in rationem boni tantum. extendat se in rationem boni tantum.

2. Præterea quæritur, Quare potius 2. Præterea quæritur, Quare potius dicatur extendi a vero in bonum, quam dicatur extendi a vero in bonum, quam e converso? e converso?

3. Præterea, Supra habitum est ex 3. Præterea, Supra habitum est ex verbis Philosophi, quod intelligentia ex- verbis Philosophi, quod intelligentia ex- tensa accipit naturalia, reflexa autem tensa accipit naturalia, reflexa autem metaphysica. Quæritur ergo, Quare in metaphysica. Quæritur ergo, Quare in practicis non sit reflexa intelligentia sicut practicis non sit reflexa intelligentia sicut est in theoricis ? est in theoricis ?

4. Præterea, Secundum istam diffini- 4. Præterea, Secundum istam diffini- tionem intellectus practici, videtur pra- tionem intellectus practici, videtur pra- cticus in substantia non differre a specu- cticus in substantia non differre a specu- lativo cum tamen videatur dicere Avi- lativo cum tamen videatur dicere Avi- cenna, quod sit alia vis animæ. cenna, quod sit alia vis animæ.

5. Hoc etiam per rationem videtur pos- 5. Hoc etiam per rationem videtur pos- se probari sic Potentia cujus non est se probari sic Potentia cujus non est unus habitus cum alia, non est eadem in unus habitus cum alia, non est eadem in substantia cum ipsa : potentiæ practica substantia cum ipsa : potentiæ practica non est unus habitus cum potentia specu- non est unus habitus cum potentia specu- lativa: ergo non est eadem cum ipsa in lativa: ergo non est eadem cum ipsa in substantia. PRIMA probatur per hoc, quod substantia. PRIMA probatur per hoc, quod dicit Philosophus, quod idem accidente dicit Philosophus, quod idem accidente est idem numero. SECUNDA patet per se. est idem numero. SECUNDA patet per se. 6. Item, Potentia diffinitur per actus 6. Item, Potentia diffinitur per actus et objecta sed alius est actus et objectum et objecta sed alius est actus et objectum practici secundum rationem quam spe- practici secundum rationem quam spe- culativi ergo alia est potentia hinc et culativi ergo alia est potentia hinc et inde. inde.

: :

SOLUTIO. Dicimus, quod speculativus SOLUTIO. Dicimus, quod speculativus et practicus conveniunt in substantia, et practicus conveniunt in substantia, et differunt ratione et hæc ratio est ex- et differunt ratione et hæc ratio est ex- tensio a vero in bonum, sicut dicit Phi- tensio a vero in bonum, sicut dicit Phi- losophus. Extenditur autem principaliter losophus. Extenditur autem principaliter ad tria, scilicet ad bonum, et ad actuale ad tria, scilicet ad bonum, et ad actuale Isive operabile, et ad appetitum. Bonum Isive operabile, et ad appetitum. Bonum enim est primum movens : primus autem enim est primum movens : primus autem motus boni est ejus cui fit nuntium de ip- motus boni est ejus cui fit nuntium de ip- so et hic est intellectus practicus in so et hic est intellectus practicus in quantum practicus. Cum autem hoc bo- quantum practicus. Cum autem hoc bo- num sit actuale sive operabile, ipsum erit num sit actuale sive operabile, ipsum erit in particularibus: quia omne opus est in particularibus: quia omne opus est circa particularia. Quod patet per circum- circa particularia. Quod patet per circum-

stantias in quibus est opus, quæ dicuntur stantias in quibus est opus, quæ dicuntur in ethicis singularia, ubi dicit Philoso- in ethicis singularia, ubi dicit Philoso- phus, quod voluntarium est, cujus prin- phus, quod voluntarium est, cujus prin- cipium est in ipso cognoscente singularia cipium est in ipso cognoscente singularia in quibus est opus. Item, bonum non in quibus est opus. Item, bonum non nuntiat nisi in quantum est appetibile. nuntiat nisi in quantum est appetibile. Propter hoc extendit se intellectus mo- Propter hoc extendit se intellectus mo- vendo appetitum ad consecutionem boni: vendo appetitum ad consecutionem boni: et hoc est quod dicit Philosophus, quod et hoc est quod dicit Philosophus, quod nihil movet nisi in quantum est appetiti- nihil movet nisi in quantum est appetiti- vum. In speculativis enim status est. In vum. In speculativis enim status est. In illis enim accipitur verum non ut bonum illis enim accipitur verum non ut bonum sibi. Et si accipiatur bonum, accipitur ut sibi. Et si accipiatur bonum, accipitur ut verum sicut enim uniuscujusque ratio verum sicut enim uniuscujusque ratio est principium veritatis de ipso, ita et est principium veritatis de ipso, ita et ratio boni. Nec fit ibi extensio ad parti- ratio boni. Nec fit ibi extensio ad parti- cularia, nec ad appetitum, eo quod spe- cularia, nec ad appetitum, eo quod spe- culativus nihil actuale considerat, ut dicit culativus nihil actuale considerat, ut dicit Philosophus. Philosophus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod bo- AD PRIMUM ergo dicendum, quod bo- num ethicum aliter est in volente et ope- num ethicum aliter est in volente et ope- rante, et aliter est in sciente tantum. rante, et aliter est in sciente tantum. Primo modo est ut actuale bonum et ap- Primo modo est ut actuale bonum et ap- petibile. Secundo autem modo est ut sci- petibile. Secundo autem modo est ut sci- bile, de quo est ratio veri. Et hoc est bile, de quo est ratio veri. Et hoc est quod dicit Philosophus in Ethicis, quod quod dicit Philosophus in Ethicis, quod scire nihil aut parum prodest ad virtu- scire nihil aut parum prodest ad virtu- tem, velle autem et perseverare in operi- tem, velle autem et perseverare in operi- bus multum. Et iterum in alio loco : bus multum. Et iterum in alio loco : Sunt qui ethica non faciunt, ad rationes Sunt qui ethica non faciunt, ad rationes autem confugientes quærunt philosopha- autem confugientes quærunt philosopha- ri et esse boni, aliquid simile facientes ri et esse boni, aliquid simile facientes ægris qui medicos quidem studiose au- ægris qui medicos quidem studiose au- diunt, faciunt autem operandorum nihil. diunt, faciunt autem operandorum nihil. Et quemadmodum illi numquam bene Et quemadmodum illi numquam bene habebunt corpus sic curati, sic nec isti habebunt corpus sic curati, sic nec isti animam sic philosophantes. animam sic philosophantes.

い い

AD ALIUD dicendum, quod bonum est AD ALIUD dicendum, quod bonum est post verum in intellectu: verum enim est post verum in intellectu: verum enim est in ratione speciei universalis, bonum au- in ratione speciei universalis, bonum au- tem in particularibus operum. Et propter tem in particularibus operum. Et propter hoc necesse est extendi intellectum ultra hoc necesse est extendi intellectum ultra id quod est intellectus proprium : pro- id quod est intellectus proprium : pro- prium enim suum in quantum est intel- prium enim suum in quantum est intel- lectus, est stare in universali: sed si de- lectus, est stare in universali: sed si de- beret esse practicus, necesse est extendi beret esse practicus, necesse est extendi ad particularia in quibus est ipsa praxis. ad particularia in quibus est ipsa praxis.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod extensio in Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod extensio in Ad 3. theoricis est ad materiam per hoc quod theoricis est ad materiam per hoc quod

14. 14.

d 5. d 5.

16. 16.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 63. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 63.

consideratur forma quæ est in materia consideratur forma quæ est in materia subjecta transmutata: reflexio autem est subjecta transmutata: reflexio autem est ad formam quæ non secundum id quod ad formam quæ non secundum id quod est, est in tali materia. Sed in ethicis ni- est, est in tali materia. Sed in ethicis ni- hil separatum consideratur a particulari- hil separatum consideratur a particulari- bus et propter hoc ibi reflexio esse non bus et propter hoc ibi reflexio esse non potest. potest.

AD ALIUD dicendum, quod Avicenna AD ALIUD dicendum, quod Avicenna non considerat verum in ratione substan- non considerat verum in ratione substan- tiæ, sed in ratione potentiæ ratio autem tiæ, sed in ratione potentiæ ratio autem potentiæ est ad aliud: et propter hoc ipse potentiæ est ad aliud: et propter hoc ipse dicit aliam vim esse practicam et specu- dicit aliam vim esse practicam et specu- lativam, quia ad aliud est. lativam, quia ad aliud est.

AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- sitio falsa est, potentia cujus non est unus sitio falsa est, potentia cujus non est unus habitus cum alia, non est eadem in sub- habitus cum alia, non est eadem in sub- stantia cum alia sunt enim diversi ha- stantia cum alia sunt enim diversi ha- bitus in una potentia secundum substan- bitus in una potentia secundum substan- tiam. Ad id per quod probat eam, dicen- tiam. Ad id per quod probat eam, dicen- dum quod licet idem accidente sit idem dum quod licet idem accidente sit idem numero, nihil tamen prohibet in uno nu- numero, nihil tamen prohibet in uno nu- mero esse multa accidentia. mero esse multa accidentia.

AD ALIUD dicendum, quod differentia AD ALIUD dicendum, quod differentia actuum et objectorum differre facit pra- actuum et objectorum differre facit pra- cticum a speculativo in ratione virtutis et cticum a speculativo in ratione virtutis et potentiæ, sed non in ratione subjecti. potentiæ, sed non in ratione subjecti. Differentia vero inter speculativum et Differentia vero inter speculativum et practicum multiplex est: sed tamen qua- practicum multiplex est: sed tamen qua- tuor differentiæ colliguntur ex dictis Ari- tuor differentiæ colliguntur ex dictis Ari- stotelis et Avicennæ. stotelis et Avicennæ.

Quarum prima est, quod practicus ac- Quarum prima est, quod practicus ac- cipit speciem secundum quod est princi- cipit speciem secundum quod est princi- pium operis, speculativus autem secun- pium operis, speculativus autem secun- dum quod est principium scientiæ: et dum quod est principium scientiæ: et hoc est quod dicit Aristoteles in II Meta- hoc est quod dicit Aristoteles in II Meta- physicæ, quod finis speculativæ scientiæ physicæ, quod finis speculativæ scientiæ est veritas, et finis operativæ est opus. est veritas, et finis operativæ est opus. Operantes enim licet considerant in eo Operantes enim licet considerant in eo

1 II Metaphys., tex. com. 3. 1 II Metaphys., tex. com. 3. 2 I de Anima, tex. com: 48. 2 I de Anima, tex. com: 48.

545 545

quod agant, tamen non perscrutantur per quod agant, tamen non perscrutantur per causam propter seipsam, sed respectu causam propter seipsam, sed respectu ejus quod agunt, ut nos non sciamu ejus quod agunt, ut nos non sciamu veritatem absque eo quod sciamus cau- veritatem absque eo quod sciamus cau- sam ejus. Et in I de Anima: « Practica- sam ejus. Et in I de Anima: « Practica- rum intelligentiæ non sunt termini: rum intelligentiæ non sunt termini: omnes enim alterius causa sunt, scilicet omnes enim alterius causa sunt, scilicet operis. Speculativæ vero rationibus ter- operis. Speculativæ vero rationibus ter- minantur 2. » minantur 2. »

Secunda est, quod practicus intellectus Secunda est, quod practicus intellectus habet formam operativam rei, et per hoc habet formam operativam rei, et per hoc componitur cum re operata: dicit enim componitur cum re operata: dicit enim Aristoteles in VII Metaphysicæ 3, quod Aristoteles in VII Metaphysicæ 3, quod sanitas quæ inducitur in ægro, est a sa- sanitas quæ inducitur in ægro, est a sa- nitate quæ est in anima medici, et dicitur nitate quæ est in anima medici, et dicitur forma compositionis. Forma vero quæ forma compositionis. Forma vero quæ est in intellectu speculativo, non est ad est in intellectu speculativo, non est ad rem, sed a re per abstractionem, et ideo rem, sed a re per abstractionem, et ideo dicitur forma abstractionis. dicitur forma abstractionis.

Tertia est, quia intellectus practicus Tertia est, quia intellectus practicus per hoc quod est practicus, cognoscit per hoc quod est practicus, cognoscit particularia in quibus est opus, ut tem- particularia in quibus est opus, ut tem- pus, et locum, et partes materiæ, sicut pus, et locum, et partes materiæ, sicut patet in arcario, qui cognoscit lignum ex patet in arcario, qui cognoscit lignum ex quo est arca, et partes ejus, sicut opercu- quo est arca, et partes ejus, sicut opercu- lum, et fundum. Intellectus autem spe- lum, et fundum. Intellectus autem spe- culativus est universalium, et non co- culativus est universalium, et non co- gnoscit materiam vel materialia in quibus gnoscit materiam vel materialia in quibus species universalis tantum per materiam species universalis tantum per materiam diversificatur. diversificatur.

Quarta est, quia intellectus practicus Quarta est, quia intellectus practicus per hoc quod appetitivus immittitur cor- per hoc quod appetitivus immittitur cor- pori et influit virtutem motivam in ipsum, pori et influit virtutem motivam in ipsum, ut possit exsequi motum ejus, ut dicit ut possit exsequi motum ejus, ut dicit Avicenna sed speculativus non immit- Avicenna sed speculativus non immit- titur corpori, sed abstrahit se ab ipso per titur corpori, sed abstrahit se ab ipso per hoc quod ipse stat in universali. hoc quod ipse stat in universali.

3 VII Metaphys., tex. com. 29. 3 VII Metaphys., tex. com. 29.

XXXV XXXV

546 546

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUESTIO LXIV. QUESTIO LXIV.

De phantasia. De phantasia.

Deinde quæritur de phantasia movente, Quid sit? Deinde quæritur de phantasia movente, Quid sit?

Et quæruntur duo. Primum est quod dictum est, scilicet quid sit? Et quæruntur duo. Primum est quod dictum est, scilicet quid sit? Et secundo, Unde contingat ei esse rectam et non rectam ? Et secundo, Unde contingat ei esse rectam et non rectam ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit phantasia? Quid sit phantasia?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit Aristoteles, quod phantasia est Dicit Aristoteles, quod phantasia est motus a sensu secundum actum perfe- motus a sensu secundum actum perfe- ctus. Si autem phantasia movet, move- ctus. Si autem phantasia movet, move- bit ab aliqua specie quæ sit a sensu se- bit ab aliqua specie quæ sit a sensu se- cundum actum facto. Sed in sensu non cundum actum facto. Sed in sensu non sunt nisi sensibilia propria et communia. sunt nisi sensibilia propria et communia. Ergo movebit ab illis. Ergo movebit ab illis.

Si hoc concedatur. CONTRA: Si hoc concedatur. CONTRA:

1. Nihil movet nisi per intentionem bo- 1. Nihil movet nisi per intentionem bo- ni vel mali. Intentio boni vel mali non ni vel mali. Intentio boni vel mali non accipitur a sensibus, ut supra habitum accipitur a sensibus, ut supra habitum est. Ergo phantasia non movet per hoc est. Ergo phantasia non movet per hoc quod accipit a sensu. quod accipit a sensu.

2. Præterea, Dicit Philosophus 2 quod 2. Præterea, Dicit Philosophus 2 quod phantasia est potentia secundum quam phantasia est potentia secundum quam phantasma nobis fit. Et dicit alibi, quod phantasma nobis fit. Et dicit alibi, quod ad hujusmodi imaginationes in anima ad hujusmodi imaginationes in anima nos habemus sicut si adspicientes simus nos habemus sicut si adspicientes simus ad scripturas sine appetitu et tenore. Er- ad scripturas sine appetitu et tenore. Er-

1 II de Anima, tex. com. 60. 1 II de Anima, tex. com. 60. III de Anima, tex. com. 46. III de Anima, tex. com. 46.

go videtur, quod non possit movere go videtur, quod non possit movere phantasia. phantasia.

3. Item, In III de Anima 3 dicit, quod 3. Item, In III de Anima 3 dicit, quod intellectus qui propter aliquid ratiocina- intellectus qui propter aliquid ratiocina- tur, practicus est, et differt a speculativo tur, practicus est, et differt a speculativo in fine. Ergo videtur a simili, quod talis in fine. Ergo videtur a simili, quod talis etiam sit differentia inter phantasiam etiam sit differentia inter phantasiam cognitivam, et motivam, scilicet quod cognitivam, et motivam, scilicet quod cognitiva accipit imaginem prout est prin- cognitiva accipit imaginem prout est prin- cipium cognitionis sensibilis, motiva au- cipium cognitionis sensibilis, motiva au- tem prout est apparens bonum vel ma- tem prout est apparens bonum vel ma- lum. lum.

SOLUTIO. Dicimus, quod ultima verum SOLUTIO. Dicimus, quod ultima verum concludit. Duo enim habet phantasia mo- concludit. Duo enim habet phantasia mo- tiva, scilicet quod sibi sit nuntium de tiva, scilicet quod sibi sit nuntium de apparenti bono vel malo, et quod immit- apparenti bono vel malo, et quod immit- titur corpori movendo ipsum per appeti- titur corpori movendo ipsum per appeti- tum sensibilem. Dicitur tamen phantasia tum sensibilem. Dicitur tamen phantasia large et stricte, ut habitum est supra : large et stricte, ut habitum est supra : et hic intelligitur movens large secundum et hic intelligitur movens large secundum quod includit etiam æstimationem. quod includit etiam æstimationem.

Solutio Solutio Ad obje Ad obje

3. 3.

1. 1.

AD OBJECTUM contra, dicendum quod Ad obje AD OBJECTUM contra, dicendum quod Ad obje licet bonum et malum non accipiantur a licet bonum et malum non accipiantur a sensibili, tamen non separantur a sensi- sensibili, tamen non separantur a sensi- bilibus prout sunt in phantasia. Et hoc bilibus prout sunt in phantasia. Et hoc est quod dicit Avicenna, quod sensus est quod dicit Avicenna, quod sensus quandoque diffundit concupiscentiam, per quandoque diffundit concupiscentiam, per hoc scilicet quod sensibilis vis id quod hoc scilicet quod sensibilis vis id quod

2 Ibidem, tex. com. 49. 2 Ibidem, tex. com. 49.

object. object.

2. 2.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 65. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 65.

videtur bonum, non separat a sensibili, videtur bonum, non separat a sensibili, sed accipit cum ipso: et hæc supra suffi- sed accipit cum ipso: et hæc supra suffi- cienter explanata sunt in quæstione de cienter explanata sunt in quæstione de æstimativa. æstimativa.

AD ALIUD dicendum, quod si pure phan- AD ALIUD dicendum, quod si pure phan- tasia attendatur, tunc est sicut pictura: tasia attendatur, tunc est sicut pictura: sed sic non accipitur ipsum phantasma sed sic non accipitur ipsum phantasma movens, sed conjunctum apparenti bono movens, sed conjunctum apparenti bono vel malo. vel malo.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

547 547

sensus enim propriorum verus est : ergo sensus enim propriorum verus est : ergo ab illo non habet errare. ab illo non habet errare.

Si dicatur, quod habet hoc a sensu Si dicatur, quod habet hoc a sensu communi. CONTRA: Objecta sensus com- communi. CONTRA: Objecta sensus com- munis sunt species quantitatis: illis au- munis sunt species quantitatis: illis au- tem non est conjuncta intentio apparentis tem non est conjuncta intentio apparentis boni vel mali : aliter enim bonum et ma- boni vel mali : aliter enim bonum et ma- lum consideratur in mathematicis si bo- lum consideratur in mathematicis si bo- num et malum essent passiones quanti. num et malum essent passiones quanti. Cum igitur phantasia sit de apparenti bo- Cum igitur phantasia sit de apparenti bo- no vel malo, ipsa non erit de objectis no vel malo, ipsa non erit de objectis sensus communis: ergo ab illis non ha- sensus communis: ergo ab illis non ha- bet errare. bet errare.

SOLUTIO. Dicendum, quod phantasia Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod phantasia Solutio. errare habet apprehendendo a sensu errare habet apprehendendo a sensu

Utrum phantasia est recta et non recta? communi, ut habetur in Il de Anima 1 : Utrum phantasia est recta et non recta? communi, ut habetur in Il de Anima 1 :

Secundo quæritur, Unum contingat ei Secundo quæritur, Unum contingat ei esse rectam et non rectam ? esse rectam et non rectam ?

Videtur enim, quod semper sit recta: Videtur enim, quod semper sit recta:

sensus enim communis non tantum sensus enim communis non tantum habet apprehendere sensata communia, habet apprehendere sensata communia, sed etiam dividere propria, ex qua colla- sed etiam dividere propria, ex qua colla- tione resultet intentio apparentis boni tione resultet intentio apparentis boni vel mali. vel mali.

QUESTIO LXV. QUESTIO LXV.

De voluntate. De voluntate.

Deinde quæritur de partibus appetitus, et quia dicit Philosophus, quod Deinde quæritur de partibus appetitus, et quia dicit Philosophus, quod in rationali voluntas sit, et in irrationali desiderium et animus, innuuntur in rationali voluntas sit, et in irrationali desiderium et animus, innuuntur tres esse partes appetitus, scilicet voluntas ex parte rationalis animæ, et tres esse partes appetitus, scilicet voluntas ex parte rationalis animæ, et desiderium sive concupiscentia, et animus sive irascibilis ex parte irratio- desiderium sive concupiscentia, et animus sive irascibilis ex parte irratio- nalis animæ, hoc est, sensibilis. nalis animæ, hoc est, sensibilis.

Quærendum est igitur primo de voluntate. Quærendum est igitur primo de voluntate.

Secundo, De concupiscibili. Secundo, De concupiscibili.

Tertio, De irascibili. Tertio, De irascibili.

Quarto, De tribus in communi. Quarto, De tribus in communi.

* Cf. II de Anima, tex. com. 136 et infra. * Cf. II de Anima, tex. com. 136 et infra.

* III de Anima, tex. com. 48. * III de Anima, tex. com. 48.

548 548

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

De voluntate autem quæruntur tria, scilicet quid sit voluntas? De voluntate autem quæruntur tria, scilicet quid sit voluntas?

Et secundo, Utrum sit potentia una per se, vel diffusa in omnibus aliis Et secundo, Utrum sit potentia una per se, vel diffusa in omnibus aliis viribus ? viribus ?

Et tertio, De consensu voluntatis. Et tertio, De consensu voluntatis.

Sed contra. Sed contra.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit voluntas 1 ? Quid sit voluntas 1 ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit Damascenus in libro II de Fide Dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa : « Oportet scire, quoniam orthodoxa : « Oportet scire, quoniam animæ naturaliter inserta est virtus ap- animæ naturaliter inserta est virtus ap- petitiva ejus quod secundum naturam petitiva ejus quod secundum naturam est, et omnium quæ substantialiter na- est, et omnium quæ substantialiter na- turæ adsunt contentiva, quæ voluntas turæ adsunt contentiva, quæ voluntas vocatur. » Ex hoc accipitur, quod vo- vocatur. » Ex hoc accipitur, quod vo- luntas est virtus appetitiva ejus quod luntas est virtus appetitiva ejus quod secundum naturam est, et contentiva secundum naturam est, et contentiva omnium quæ substantialiter adsunt na- omnium quæ substantialiter adsunt na- turæ. turæ.

SED CONTRA hoc objicitur: SED CONTRA hoc objicitur:

1. Id quod secundum naturam est, aut 1. Id quod secundum naturam est, aut intelligitur id quod pertinet ad consisten- intelligitur id quod pertinet ad consisten- tiam vitæ, aut id ad quod ordinatur na- tiam vitæ, aut id ad quod ordinatur na- tura. Si primo modo, tunc non essent tura. Si primo modo, tunc non essent voluntaria nisi quæ pertinent ad conser- voluntaria nisi quæ pertinent ad conser- vationem vitæ, quod patet esse falsum. vationem vitæ, quod patet esse falsum. Si autem intelligitur id ad quod ordina- Si autem intelligitur id ad quod ordina- tur natura, tunc non esset voluntas nisi tur natura, tunc non esset voluntas nisi veritatis, et hoc iterum falsum est. veritatis, et hoc iterum falsum est.

2. Præterea, Dicit Damascenus expo- 2. Præterea, Dicit Damascenus expo- nens quomodo voluntas sit eorum quæ nens quomodo voluntas sit eorum quæ sunt secundum naturam, quod substan- sunt secundum naturam, quod substan- tia quidem et esse, et vivere, et moveri tia quidem et esse, et vivere, et moveri secundum intellectum et sensum appetit, secundum intellectum et sensum appetit, propriam concupiscens et naturalem et propriam concupiscens et naturalem et

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXVI, Art. 8. Tom. XXVII hu- tiarum, Dist. XXVI, Art. 8. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Summæ Theologiæ, Quæst. 99, membr. 1. Summæ Theologiæ, Quæst. 99, membr. 1.

plenam essentiam. Ergo videtur, quod plenam essentiam. Ergo videtur, quod voluntas non sit nisi ad esse, et vivere, voluntas non sit nisi ad esse, et vivere, et sentire, et intelligere. et sentire, et intelligere.

3. Præterea, Dicit Damascenus, quod 3. Præterea, Dicit Damascenus, quod voluntas est ipse naturalis et rationalis voluntas est ipse naturalis et rationalis appetitus et simplex virtus omnium na- appetitus et simplex virtus omnium na- turæ constitutivorum. Naturam autem turæ constitutivorum. Naturam autem constituentia non sunt nisi principia ex constituentia non sunt nisi principia ex quibus est natura, vel ex quibus conser- quibus est natura, vel ex quibus conser- vatur: sed voluntas est eorum ex quibus vatur: sed voluntas est eorum ex quibus est natura et cum ea ex quibus est, est natura et cum ea ex quibus est, præcedant voluntatem, voluntas erit præcedant voluntatem, voluntas erit præcedentium se: omne autem ex quibus præcedentium se: omne autem ex quibus est voluntas, est voluntarium: ergo ali- est voluntas, est voluntarium: ergo ali- quid est voluntarium voluntate quæ non- quid est voluntarium voluntate quæ non- dum est, quod falsum est. dum est, quod falsum est.

Præterea, Talia de necessitate jam Præterea, Talia de necessitate jam sunt habita ergo voluntas erit eorum sunt habita ergo voluntas erit eorum quæ de necessitate habentur. quæ de necessitate habentur.

Item, Talium proprium principium est Item, Talium proprium principium est natura ergo voluntas erit principium natura ergo voluntas erit principium eorumdem quorum est natura princi- eorumdem quorum est natura princi- pium quæ omnia falsa sunt. Si autem pium quæ omnia falsa sunt. Si autem est eorum ex quibus conservatur natura, est eorum ex quibus conservatur natura, tunc non esset nisi cibi et potus, quod tunc non esset nisi cibi et potus, quod falsum est, cum dicat Damascenus, quod falsum est, cum dicat Damascenus, quod voluntas est in his quæ sunt in nobis, et voluntas est in his quæ sunt in nobis, et in his quæ non sunt in nobis, hoc est, in his quæ non sunt in nobis, hoc est, in possibilibus et in impossibilibus. in possibilibus et in impossibilibus.

SOLUTIO. Dicendum secundum Dama- SOLUTIO. Dicendum secundum Dama- scenum et Gregorium Nyssenum, quod scenum et Gregorium Nyssenum, quod duplex est voluntas, scilicet naturalis, duplex est voluntas, scilicet naturalis, et deliberativa. Naturalis enim est de et deliberativa. Naturalis enim est de constituentibus et salvantibus naturam. constituentibus et salvantibus naturam. Deliberativa vero est de his quæ secun- Deliberativa vero est de his quæ secun- dum prohæresim eliguntur. Tamen ex dum prohæresim eliguntur. Tamen ex

Tom. XXXIII ejusdem editionis. Tom. XXXIII ejusdem editionis.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap cap 22. 22.

Soluti Soluti

object. object. et 2. et 2.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 65. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 65.

verbis Damasceni voluntas non naturalis verbis Damasceni voluntas non naturalis nec etiam deliberativa est eorum quæ nec etiam deliberativa est eorum quæ possibile est fieri non per nos, et etiam possibile est fieri non per nos, et etiam impossibilium, sicut quod volumus nos impossibilium, sicut quod volumus nos numquam mori, quod tamen est impos- numquam mori, quod tamen est impos- sibile et hæc etiam voluntas est possi- sibile et hæc etiam voluntas est possi- bilium quæ non fiunt per nos, sicut quod bilium quæ non fiunt per nos, sicut quod volumus esse reges, quod quidem possi- volumus esse reges, quod quidem possi- bile est, sed non fit per nos. Has tres bile est, sed non fit per nos. Has tres voluntates nominat tribus modis. Prima voluntates nominat tribus modis. Prima enim dicitur 0, hoc est, naturalis enim dicitur 0, hoc est, naturalis voluntas. Secunda autem proprie dicitur voluntas. Secunda autem proprie dicitur voluntas rationalis. Tertia vero dicitur voluntas rationalis. Tertia vero dicitur bonos, hoc est, qualiscumque voluntas, bonos, hoc est, qualiscumque voluntas, eo quod generalis est appetitus possibi- eo quod generalis est appetitus possibi- lium et impossibilium, sive per nos, sive lium et impossibilium, sive per nos, sive non per nos operandorum. non per nos operandorum.