contra. contra.

æst. 4. æst. 4.

uæst. 5. uæst. 5.

uæst. 6. uæst. 6.

1I P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 58. 1I P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 58.

SED CONTRA: SED CONTRA: Aut contraria intelliguntur sub ratione Aut contraria intelliguntur sub ratione contrariorum, aut non. Si non, tunc contrariorum, aut non. Si non, tunc non intelliguntur ut contraria. Si sic, non intelliguntur ut contraria. Si sic, cum ergo ratio contrariorum sit mutuo cum ergo ratio contrariorum sit mutuo se expellere ab eodem susceptibili, in- se expellere ab eodem susceptibili, in- telliguntur contraria ut mutuo se ex- telliguntur contraria ut mutuo se ex- pellentia ab eodem susceptibili, quod est pellentia ab eodem susceptibili, quod est intellectus et sic si unum inerit, alterum intellectus et sic si unum inerit, alterum non inerit. non inerit.

. .

PRÆTEREA, Quæritur de intellectu dif- PRÆTEREA, Quæritur de intellectu dif- finitionis, de quo dicit Aristoteles *, quod finitionis, de quo dicit Aristoteles *, quod dicto aliquid de aliquo ut affirmatio, aut dicto aliquid de aliquo ut affirmatio, aut vera vel falsa omnis est : intellectus au- vera vel falsa omnis est : intellectus au- tem non omnis, sed qui est ipsius quid tem non omnis, sed qui est ipsius quid est secundum quod aliquid erat esse, ve- est secundum quod aliquid erat esse, ve- rus est. Ergo intellectus diffinitionis ve- rus est. Ergo intellectus diffinitionis ve- rus: verum autem non est nisi in com- rus: verum autem non est nisi in com- paratione prædicati ad subjectum: ergo paratione prædicati ad subjectum: ergo videtur, quod in diffinitione sit hujus- videtur, quod in diffinitione sit hujus- modi compositio, quod falsum est. modi compositio, quod falsum est.

Præterea, Diffinitio est unum et non Præterea, Diffinitio est unum et non multa, ut habetur in primo Periherme- multa, ut habetur in primo Periherme- nias et in VII Metaphysicæ 2. Ergo in- nias et in VII Metaphysicæ 2. Ergo in- tellectus diffinitionis est de numero indi- tellectus diffinitionis est de numero indi- visibilium intellectuum: et intelligentia visibilium intellectuum: et intelligentia indivisibilium in his est in quibus non indivisibilium in his est in quibus non est falsum nec verum: ergo intellectus est falsum nec verum: ergo intellectus diffinitionis nec verus nec falsus est. diffinitionis nec verus nec falsus est.

PRÆTEREA, Aristoteles non invenitur PRÆTEREA, Aristoteles non invenitur dixisse de pluribus intelligibilibus quam dixisse de pluribus intelligibilibus quam enumerata sunt, scilicet de intellectu in- enumerata sunt, scilicet de intellectu in- divisibilium, et complexorum, et opposi- divisibilium, et complexorum, et opposi- torum, et diffinitionis. Avicenna autem torum, et diffinitionis. Avicenna autem loquitur de intellectu materiæ, et Dei, loquitur de intellectu materiæ, et Dei, et temporis, et privationis, et mali. Ergo et temporis, et privationis, et mali. Ergo videtur Aristoteles esse diminutus. videtur Aristoteles esse diminutus.

PRÆTEREA, Cum sint alii modi com- PRÆTEREA, Cum sint alii modi com- plexionis quam secundum enumeratio- plexionis quam secundum enumeratio- nem, sicut distinguunt species orationis nem, sicut distinguunt species orationis perfectæ et imperfectæ, quæritur, Quare perfectæ et imperfectæ, quæritur, Quare in diversitate intelligibilium non tangi- in diversitate intelligibilium non tangi- tur intellectus aliorum ? tur intellectus aliorum ?

1 III de Anima, tex. com. 26. 1 III de Anima, tex. com. 26.

2 VII Metaphysicæ, tex. com. 45. 2 VII Metaphysicæ, tex. com. 45.

507 507

SOLUTIO. Dicimus, quod verum prout Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod verum prout Solutio. est in compositione, opponitur falso, et est in compositione, opponitur falso, et sic in intellectu indivisibilium nec verum sic in intellectu indivisibilium nec verum nec falsum est. Verum autem prout est nec falsum est. Verum autem prout est rei entitas vel indivisio esse et quod quid rei entitas vel indivisio esse et quod quid est, est in indivisibili et sic dicitur, est, est in indivisibili et sic dicitur, quod sensus proprius semper verus est: quod sensus proprius semper verus est: et huic non opponitur falsum et hoc et huic non opponitur falsum et hoc verum potest esse in indivisibilibus. Et verum potest esse in indivisibilibus. Et propter hoc dicit Philosophus quod circa propter hoc dicit Philosophus quod circa indivisibilia non est falsum, et non dicit indivisibilia non est falsum, et non dicit quod circa ipsa non sit verum: quia fal- quod circa ipsa non sit verum: quia fal- sum nullo modo est circa ipsa: verum sum nullo modo est circa ipsa: verum autem uno modo. autem uno modo.

Et Et

1 et 2. 1 et 2.

per hoc patet solutio ad duo prima. per hoc patet solutio ad duo prima. AD ALIUD dicendum, quod tempus quod Ad object. AD ALIUD dicendum, quod tempus quod Ad object. adjacet compositioni, est in intellectu in- adjacet compositioni, est in intellectu in- temporabiliter, hoc est, in ratione tem- temporabiliter, hoc est, in ratione tem- poris vel sub ratione temporis: quia sim- poris vel sub ratione temporis: quia sim- plex et perpetua est et remota ab omni plex et perpetua est et remota ab omni successione prioris et posterioris. Tem- successione prioris et posterioris. Tem- poralitas autem ipsius refertur ad res in- poralitas autem ipsius refertur ad res in- tellectas, sicut et supra expeditum est in tellectas, sicut et supra expeditum est in quæstione de memoria. quæstione de memoria.

Et per hoc patet solutio ad sequens. Et per hoc patet solutio ad sequens.

: :

1. 1.

AD ALIUD dicendum, quod nota com- Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod nota com- Ad quæst. positionis quæ est inter subjectum et positionis quæ est inter subjectum et prædicatum, est ab intellectu: quod sic prædicatum, est ab intellectu: quod sic probatur Compositio quæ est in re, probatur Compositio quæ est in re, sive sit formæ et materiæ, sive univer- sive sit formæ et materiæ, sive univer- salis et particularis, sive speciei et gene- salis et particularis, sive speciei et gene- ris, sive subjecti et accidentis, semper est ris, sive subjecti et accidentis, semper est sine medio unumquodque enim horum sine medio unumquodque enim horum per seipsum inest supposito suo: sed per seipsum inest supposito suo: sed prædicatum non inest subjecto nisi me- prædicatum non inest subjecto nisi me- diante compositione et propter hoc no- diante compositione et propter hoc no- tam compositionis ponit intellectus. Pro- tam compositionis ponit intellectus. Pro- pter hoc etiam dicit Aristoteles in VI pter hoc etiam dicit Aristoteles in VI Metaphysicæ, quod verum et falsum Metaphysicæ, quod verum et falsum sunt in anima. Ad id quod in contrarium sunt in anima. Ad id quod in contrarium objicitur, dicendum cum dicitur in eo objicitur, dicendum cum dicitur in eo quod res est vel non est, oratio vera vel quod res est vel non est, oratio vera vel falsa est, ly est dicit essentiam compositi, falsa est, ly est dicit essentiam compositi, sive esse ipsius in compositione: et simi- sive esse ipsius in compositione: et simi- liter non est negat esse tale: et propter liter non est negat esse tale: et propter

VI Metaphysicæ, tex. com. 8. VI Metaphysicæ, tex. com. 8.

Ad quæst. Ad quæst.

2. 2.

Ad quæst. Ad quæst.

3. 3.

regatioet regatioet

privatio privatio

508 508

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc etiam non est totum a rebus, sed est hoc etiam non est totum a rebus, sed est etiam ab intellectu. etiam ab intellectu.

AD ID quod objicitur de intellectu pro- AD ID quod objicitur de intellectu pro- positionis, dicendum quod unus est in in- positionis, dicendum quod unus est in in- divisibili tempore: sed tamen duplex est divisibili tempore: sed tamen duplex est tempus, scilicet quod determinat com- tempus, scilicet quod determinat com- positionem in intellectu propositionis, et positionem in intellectu propositionis, et quod mensurat actum intelligendi: et de quod mensurat actum intelligendi: et de hoc secundo tempore intelligitur quod hoc secundo tempore intelligitur quod dicitur, quod intellectus propositionis est dicitur, quod intellectus propositionis est unus et indivisibilis tempore. Actus au- unus et indivisibilis tempore. Actus au- tem intelligendi qui est supra proposi- tem intelligendi qui est supra proposi- tionem, non attingit prædicatum et sub- tionem, non attingit prædicatum et sub- jectum ut duo ordinata vel inordinata, jectum ut duo ordinata vel inordinata, sed prout sunt unum in compositione: et sed prout sunt unum in compositione: et sic actus unus potest esse bene super duo, sic actus unus potest esse bene super duo, quia sic actu sunt unum potentia duo. quia sic actu sunt unum potentia duo.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus complexi in enuntiatione similitudinem complexi in enuntiatione similitudinem habet cum continuo et subjectum et habet cum continuo et subjectum et prædicatum sunt sicut partes continui: prædicatum sunt sicut partes continui: compositio autem sicut punctum conti- compositio autem sicut punctum conti- nuans. Sed quod reprehenditur Plato, nuans. Sed quod reprehenditur Plato, hoc est ideo, quia ipse posuit motum in- hoc est ideo, quia ipse posuit motum in- telligendi ut motum continui, quod non telligendi ut motum continui, quod non est verum quia motus continui est su- est verum quia motus continui est su- per partes continui, et habet continuita- per partes continui, et habet continuita- tem ad spatium, et successionem a par- tem ad spatium, et successionem a par- tibus spatii sed motus intellectus super tibus spatii sed motus intellectus super intelligibile est sicut super unum indivi- intelligibile est sicut super unum indivi- sibile sine successione. sibile sine successione.

AD ID quod objicitur de intellectu con- AD ID quod objicitur de intellectu con- trariorum, dicendum quod omnia oppo- trariorum, dicendum quod omnia oppo- sita ordinem habent ad unum: et nega- sita ordinem habent ad unum: et nega- gatio quidem cognoscitur privatione affir- gatio quidem cognoscitur privatione affir- mationis, privatio autem per hoc quod mationis, privatio autem per hoc quod non ponitur habitus, ut dicit Avicenna: non ponitur habitus, ut dicit Avicenna: et propter hoc non habent intellectus et propter hoc non habent intellectus proprios per se, sedlintelliguntur priva- proprios per se, sedlintelliguntur priva- tione suorum oppositorum. Contraria au- tione suorum oppositorum. Contraria au- tem et relativa habent intellectus per se tem et relativa habent intellectus per se proprios, quorum utrumque per speciem proprios, quorum utrumque per speciem suam est in intellectu actu: dicit enim suam est in intellectu actu: dicit enim Avicenna, quod contraria sunt in intelle- Avicenna, quod contraria sunt in intelle- ctu ut fides et simul. ctu ut fides et simul.

AD ID autem quod objicitur in contra- AD ID autem quod objicitur in contra- rium, dicendum quod species contra- rium, dicendum quod species contra-

riorum simplices sunt, et non in actu riorum simplices sunt, et non in actu contrarietatis et propter hoc non se contrarietatis et propter hoc non se expellunt mutuo ab intellectu: sed in expellunt mutuo ab intellectu: sed in materia sunt in actu contrarietatis, et materia sunt in actu contrarietatis, et propter hoc mutuo ab illa se expellunt. propter hoc mutuo ab illa se expellunt.

AD ALIUD dicendum, quod sub ratione AD ALIUD dicendum, quod sub ratione contrarietatis intelliguntur contraria: sed contrarietatis intelliguntur contraria: sed hæc ratio refertur ad res et non ad in- hæc ratio refertur ad res et non ad in- tellectum, sicut omnis ratio intelligibilis tellectum, sicut omnis ratio intelligibilis referri habet ad rem intellectam. referri habet ad rem intellectam.

AD ID quod objicitur de intellectu Ad quant ም" AD ID quod objicitur de intellectu Ad quant ም" diffinitionis, dicendum quod Aristoteles diffinitionis, dicendum quod Aristoteles

non dicit intellectum diffinitionis esse ve- non dicit intellectum diffinitionis esse ve- rum, nisi sicut sensus propriorum est rum, nisi sicut sensus propriorum est

verus. verus.

Et per hoc patet solutio ad sequens. Et per hoc patet solutio ad sequens.

5. 5.

AD ID autem quod objicitur de insuffi- Ad quæst. AD ID autem quod objicitur de insuffi- Ad quæst. cientia enumerationis intelligibilium, di- cientia enumerationis intelligibilium, di- cendum quod omnis intellectus est unus. cendum quod omnis intellectus est unus. Unum autem est unum potentia et actu, Unum autem est unum potentia et actu, aut actu et non potentia, aut potentia et aut actu et non potentia, aut potentia et non actu: non enim pluribus modis pot- non actu: non enim pluribus modis pot- est dividi unum. Si unum potentia et est dividi unum. Si unum potentia et actu, tunc est intellectus complexorum, actu, tunc est intellectus complexorum, et iste variatur secundum numerum, et et iste variatur secundum numerum, et non habet variationem in specie, et pro- non habet variationem in specie, et pro- pter hoc non reducitur in artem : multi- pter hoc non reducitur in artem : multi- plicatio enim numeralis quæ est per ma- plicatio enim numeralis quæ est per ma- teriam solam, est infinita, et in ipsa jubet teriam solam, est infinita, et in ipsa jubet Plato quiescere quia de infinitis non Plato quiescere quia de infinitis non potest esse disciplina. Si autem est actu potest esse disciplina. Si autem est actu unum, potentia vero plura aut est per unum, potentia vero plura aut est per modum essentiæ, aut per modum esse, modum essentiæ, aut per modum esse, sive sicut aliquid de aliquo. Si per mo- sive sicut aliquid de aliquo. Si per mo- dum esse, tunc est in actu compositionis dum esse, tunc est in actu compositionis prædicati ad subjectum : et sic est in- prædicati ad subjectum : et sic est in- tellectus enuntiationis. Si autem est ut tellectus enuntiationis. Si autem est ut aliquid tantum et per modum essentiæ, aliquid tantum et per modum essentiæ, quæ essentia est rei quidditas, tunc est quæ essentia est rei quidditas, tunc est sicut intellectus diffinitionis, qui variatur sicut intellectus diffinitionis, qui variatur secundum quod diffinitio est per princi- secundum quod diffinitio est per princi- pia cognoscendi, vel essendi. Primo pia cognoscendi, vel essendi. Primo modo est diffinitio logicalis. Secundo modo est diffinitio logicalis. Secundo modo est diffinitio realis, quæ variatur modo est diffinitio realis, quæ variatur tripliciter secundum quod per esse et tripliciter secundum quod per esse et essentiam est cum motu et materia, sicut essentiam est cum motu et materia, sicut naturalis diffinitio est. Et secundum quod naturalis diffinitio est. Et secundum quod

: :

id quæst. id quæst.

6. 6.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 58. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 58.

datur per ea quæ sunt ante motum, sicut datur per ea quæ sunt ante motum, sicut diffinitio mathematica. Et secundum diffinitio mathematica. Et secundum quod datur per principia essentiæ redu- quod datur per principia essentiæ redu- cta in partes entis secundum quod est cta in partes entis secundum quod est ens, sicut diffinitio metaphysica. Si au- ens, sicut diffinitio metaphysica. Si au- tem est intelligibile potentia unum et tem est intelligibile potentia unum et actu plura, tunc est intellectus opposito- actu plura, tunc est intellectus opposito- rum. Contraria enim sunt unum in po- rum. Contraria enim sunt unum in po- tentia materiæ: et similiter privatio et tentia materiæ: et similiter privatio et habitus, et affirmatio et negatio. Rela- habitus, et affirmatio et negatio. Rela- tiva autem diffiniuntur ad se invicem et tiva autem diffiniuntur ad se invicem et utrumque est diffiniens alterum, licet utrumque est diffiniens alterum, licet non sint in uno subjecto. Et cum pluri- non sint in uno subjecto. Et cum pluri- bus modis non possit variari unum in- bus modis non possit variari unum in- telligibile, Aristoteles non tangit de plu- telligibile, Aristoteles non tangit de plu- ribus. ribus.

Avicenna autem distinguit intelligibile Avicenna autem distinguit intelligibile ex modis intelligendi: et cum alius sit ex modis intelligendi: et cum alius sit modus intelligendi privationem et habi- modus intelligendi privationem et habi- tum, malum et bonum, dicit esse diversa tum, malum et bonum, dicit esse diversa intelligibilia. Similiter quod est in suc- intelligibilia. Similiter quod est in suc- cessione, habet esse debile, ut motus et cessione, habet esse debile, ut motus et tempus. Similiter quod est in potentia, tempus. Similiter quod est in potentia, ut materia. Et propter hoc modo debili ut materia. Et propter hoc modo debili intelliguntur. Similiter cujus esse est ex- intelliguntur. Similiter cujus esse est ex- cellens super nostram inquisitionem, in- cellens super nostram inquisitionem, in- telligitur debiliter, ut dicitur, propter telligitur debiliter, ut dicitur, propter debilitatem intellectus. Et hæc omnia debilitatem intellectus. Et hæc omnia comprehenduntur sub intelligentia indi- comprehenduntur sub intelligentia indi- visibilium secundum Aristotelem, licet visibilium secundum Aristotelem, licet forte diversimode et debiliter intelligan- forte diversimode et debiliter intelligan-

tur. tur.

AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles distinguit intelligibilia complexa, quæ distinguit intelligibilia complexa, quæ sunt secundum intellectum speculativum. sunt secundum intellectum speculativum. Species autem omnes orationis perfectæ Species autem omnes orationis perfectæ præter enuntiationem ordinatæ sunt ad præter enuntiationem ordinatæ sunt ad opus, sicut patet in ipsis modis verbo- opus, sicut patet in ipsis modis verbo- rum, qui sunt inclinationes animi, ut rum, qui sunt inclinationes animi, ut operativus et imperativus: et propter hoc operativus et imperativus: et propter hoc reducuntur ad intelligibile practicum. In- reducuntur ad intelligibile practicum. In- terrogativa autem non differt ab enun- terrogativa autem non differt ab enun- tiatione, nisi in modo dubitationis. Com- tiatione, nisi in modo dubitationis. Com- plexio autem quæ fit secundum oratio- plexio autem quæ fit secundum oratio- nem imperfectam, non fit nisi secundum nem imperfectam, non fit nisi secundum modum compositionis subjecti vel acci- modum compositionis subjecti vel acci-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate, cap. 1. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate, cap. 1.

509 509

dentis. Accidentia autem secundum quod dentis. Accidentia autem secundum quod componuntur cum subjecto, aut sunt componuntur cum subjecto, aut sunt plura, aut non. Si non, tunc subjectum plura, aut non. Si non, tunc subjectum vel accidens sunt unus terminus proposi- vel accidens sunt unus terminus proposi- tionis, et accipiuntur ut unum intelligi- tionis, et accipiuntur ut unum intelligi- bile ab uno actu substandi sub compo- bile ab uno actu substandi sub compo- sitione. Si autem sunt plura, tunc aut sitione. Si autem sunt plura, tunc aut sunt ordinata essentialiter ad unum, sunt ordinata essentialiter ad unum, sicut dicitur homo qualis, color actu al- sicut dicitur homo qualis, color actu al- bus, et tunc sunt unum intelligibile. Si bus, et tunc sunt unum intelligibile. Si autem non sunt ordinata ad unum, sicut autem non sunt ordinata ad unum, sicut homo albus, grammaticus, logicus, tunc homo albus, grammaticus, logicus, tunc sunt simpliciter ut plura intelligibilia. sunt simpliciter ut plura intelligibilia.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum omnia intelligibilia sunt in Utrum omnia intelligibilia sunt in anima? anima?

Tertio quæritur, Utrum omnia intelli- Tertio quæritur, Utrum omnia intelli- gibilia sunt in anima, an abstrahantur a gibilia sunt in anima, an abstrahantur a rebus extra? rebus extra?

Et videtur, quod sint in anima. Et videtur, quod sint in anima.

1. Dicit enim Augustinus in libro de- 1. Dicit enim Augustinus in libro de- cimo de Trinitate: « Ad doctrinas co- cimo de Trinitate: « Ad doctrinas co- gnoscendas plerumque nos laudantium gnoscendas plerumque nos laudantium atque prædicantium accendit auctoritas: atque prædicantium accendit auctoritas: et tamen nisi breviter impressam cujus- et tamen nisi breviter impressam cujus- que doctrinæ haberemus in anima notio- que doctrinæ haberemus in anima notio- nem, nullo ad eam discendam studio fla- nem, nullo ad eam discendam studio fla- graremus 1. » Et ex hoc accipitur, quod graremus 1. » Et ex hoc accipitur, quod omnis doctrinæ notio impressa est in omnis doctrinæ notio impressa est in anima ante studium: et sic intelligentia anima ante studium: et sic intelligentia cujuscumque doctrinæ impressa est per cujuscumque doctrinæ impressa est per se, et semper est in anima. se, et semper est in anima.

2. Item, Augustinus in eodem libro: 2. Item, Augustinus in eodem libro: «< Omnis amor studentis animi, hoc est, «< Omnis amor studentis animi, hoc est, volentis scire quod nescit, non est amor volentis scire quod nescit, non est amor ejus rei quam nescit, sed quam scit. » ejus rei quam nescit, sed quam scit. » Ergo studens amat quod scit ante slu- Ergo studens amat quod scit ante slu- dium sed nihil scitur nisi cujus scientia dium sed nihil scitur nisi cujus scientia est in anima: ergo scientia cujuslibet est in anima: ergo scientia cujuslibet

310 310

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

studii est in anima antequam discatur nebat, cogitando quasi colligere, atque studii est in anima antequam discatur nebat, cogitando quasi colligere, atque per studium. per studium.

3. Item, Dicit Augustinus ibidem : 3. Item, Dicit Augustinus ibidem : «Non solum qui dicit, scio, et verum di- «Non solum qui dicit, scio, et verum di- cit, necesse est ut quid sit scire sciat : cit, necesse est ut quid sit scire sciat : sed etiam qui dicit, nescio, idque confi- sed etiam qui dicit, nescio, idque confi- denter et verum dicit, et scit verum se denter et verum dicit, et scit verum se dicere, scit utique quid sit scire: quia et dicere, scit utique quid sit scire: quia et discernit a sciente nescientem, cum ve- discernit a sciente nescientem, cum ve- raciter se intuens dicit, nescio. » raciter se intuens dicit, nescio. »

2. Item, Augustinus: « Percurro om- 2. Item, Augustinus: « Percurro om- nes januas carnis meæ, nec invenio qua nes januas carnis meæ, nec invenio qua ingressæ sunt res quæ per sonos signifi- ingressæ sunt res quæ per sonos signifi- cantur. Oculi quidem dicunt: Si coloratæ cantur. Oculi quidem dicunt: Si coloratæ sunt, nos eas nuntiamus. Aures dicunt: sunt, nos eas nuntiamus. Aures dicunt: Si sonuerunt, a nobis indicatæ sunt. Na- Si sonuerunt, a nobis indicatæ sunt. Na- res dicunt Si oluerunt, per nos trans- res dicunt Si oluerunt, per nos trans- ierunt. Dicit etiam sensus gustandi : Si ierunt. Dicit etiam sensus gustandi : Si sapor non est, nihil me interroges. Ta- sapor non est, nihil me interroges. Ta- ctus dicit: Si corpulentum non est, non ctus dicit: Si corpulentum non est, non contrectavi, non indicavi. Unde et qua hæ contrectavi, non indicavi. Unde et qua hæ intraverunt in memoriam meam? Nescio intraverunt in memoriam meam? Nescio quomodo nam cum ea didici, non cre- quomodo nam cum ea didici, non cre- didi alieno cordi, sed in meo recognovi didi alieno cordi, sed in meo recognovi et veram esse approbavi, et commendavi et veram esse approbavi, et commendavi ei tamquam reponens, unde proferrem ei tamquam reponens, unde proferrem cum vellem. Ibi ergo erant, et antequam cum vellem. Ibi ergo erant, et antequam ea didicissem ¹. >> ea didicissem ¹. >>

5. Item, Augustinus, ibidem : 5. Item, Augustinus, ibidem : « Ubi « Ubi ergo? aut quare cum discerentur agnovi, ergo? aut quare cum discerentur agnovi, et dixi Ita est, et verum est: nisi quia et dixi Ita est, et verum est: nisi quia jam erant in memoria, sed tam remota jam erant in memoria, sed tam remota et retrusa, quasi in caveis abditioribus, et retrusa, quasi in caveis abditioribus, ut nisi admonente aliquo eruerentur, ea ut nisi admonente aliquo eruerentur, ea fortasse cogitare non possem? » Ex hoc fortasse cogitare non possem? » Ex hoc accipitur, quod omnia intelligibilia sunt accipitur, quod omnia intelligibilia sunt in anima, et quod sensus non faciant in anima, et quod sensus non faciant nisi excitare animam ut convertatur ad nisi excitare animam ut convertatur ad ea quæ sunt apud se. ea quæ sunt apud se.

6. Item, Dicit Augustinus: « Inveni- 6. Item, Dicit Augustinus: « Inveni- mus nihil esse aliud discere ista, quorum mus nihil esse aliud discere ista, quorum non per sensus haurimus imagines, sed non per sensus haurimus imagines, sed sine imaginibus, sicuti sunt quæ per sine imaginibus, sicuti sunt quæ per seipsa intus cernimus, nisi ea quæ pas- seipsa intus cernimus, nisi ea quæ pas- sim atque indisposite memoria conti- sim atque indisposite memoria conti-

10. 10.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. X Confessionum, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. X Confessionum, cap.

2 IDEM, Ibidem. cap. 11. 2 IDEM, Ibidem. cap. 11.

anima divertendo curare, ut tanquam anima divertendo curare, ut tanquam ad manum posita in ipsa memoria, ubi ad manum posita in ipsa memoria, ubi sparsa prius et neglecta latitabant, jam sparsa prius et neglecta latitabant, jam familiari intentione facile occurrant 2. » familiari intentione facile occurrant 2. » Ex hoc accipitur, quod discere nihil Ex hoc accipitur, quod discere nihil aliud est quam ordinare et ad manum aliud est quam ordinare et ad manum ponere intelligibilia quæ prius erant ponere intelligibilia quæ prius erant apud animam. apud animam.

7. Item, Ibidem : « Animus sibi hoc 7. Item, Ibidem : « Animus sibi hoc verbum proprie vindicavit, ut non quod verbum proprie vindicavit, ut non quod alibi, sed quod in anima colligitur, id alibi, sed quod in anima colligitur, id est, cogitur, cogitari proprie jam di- est, cogitur, cogitari proprie jam di-

catur. » catur. »

8. Item, Boetius in libro de Consola- 8. Item, Boetius in libro de Consola- tione Philosophiæ³: tione Philosophiæ³:

Quod si Platonis musa personat verum, Quod si Platonis musa personat verum, Quod quisque discit, immemor recordatur. Quod quisque discit, immemor recordatur.

9. Ratio autem omnium horum hæc 9. Ratio autem omnium horum hæc est Si intelligibilia non essent apud est Si intelligibilia non essent apud animam, nullo modo scirentur : et quod animam, nullo modo scirentur : et quod nullo modo scitur, nullo modo discerni- nullo modo scitur, nullo modo discerni- tur ergo intelligibilia nullo modo dis- tur ergo intelligibilia nullo modo dis- cernerentur: sed intelligibilia discernun- cernerentur: sed intelligibilia discernun- tur, cum inveniuntur : ergo per aliquid tur, cum inveniuntur : ergo per aliquid quod fuit in anima ante inventionem : et quod fuit in anima ante inventionem : et hoc non fuit nisi species intelligibilis: hoc non fuit nisi species intelligibilis: ergo species intelligibilis fuit in anima ergo species intelligibilis fuit in anima ante inventionem. ante inventionem.

10. Item, Cum discens consentit prin- 10. Item, Cum discens consentit prin- cipium docenti, aut illius consensum ac- cipium docenti, aut illius consensum ac- cipitur a Doctore, aut est in anima dis- cipitur a Doctore, aut est in anima dis- cipuli. Si primo modo: ergo discipulus cipuli. Si primo modo: ergo discipulus omnia accipit a Doctore tamquam ne- omnia accipit a Doctore tamquam ne- sciat et nescitis nemo consentit : ergo sciat et nescitis nemo consentit : ergo discipulus in nullo consentiet docenti, discipulus in nullo consentiet docenti, quod falsum est. Si secundo modo: quod falsum est. Si secundo modo: cum igitur nemo consentiat nisi per hoc cum igitur nemo consentiat nisi per hoc quod scit illud esse verum quod dicitur quod scit illud esse verum quod dicitur scientia, veritas illius dicti ante doctri- scientia, veritas illius dicti ante doctri- nam fuit in anima discipuli. nam fuit in anima discipuli.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. In principio Metaphysicæ, dicit Ari- 1. In principio Metaphysicæ, dicit Ari-

3 BOETIUS, Lib. III de Consolatione Philoso- 3 BOETIUS, Lib. III de Consolatione Philoso- phiæ, metr. 11. phiæ, metr. 11.

4 4

* I Metaphysicæ, I proæmio. * I Metaphysicæ, I proæmio.

Sed contra. Sed contra.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 58. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 58.

stoteles « Evenit autem scientia et ars stoteles « Evenit autem scientia et ars propter experimentum hominibus, et propter experimentum hominibus, et experimentum quidem artem facit, quem- experimentum quidem artem facit, quem- admodum affirmat Polus recte dicens. » admodum affirmat Polus recte dicens. » Cum igitur experimentum sit cognitio Cum igitur experimentum sit cognitio singularium, ut ibidem habet, ars et singularium, ut ibidem habet, ars et scientia accipiuntur ex cognitione sin- scientia accipiuntur ex cognitione sin- gularium sed cognitio singularium ac- gularium sed cognitio singularium ac- cipitur per sensus : ergo scientia et ars a cipitur per sensus : ergo scientia et ars a sensibus generantur in anima. sensibus generantur in anima.

2. Item, Ibidem dicit Aristoteles, 2. Item, Ibidem dicit Aristoteles, quod cum ex multis experimentis intelli- quod cum ex multis experimentis intelli- tur universaliter, una fit de similibus ac- tur universaliter, una fit de similibus ac- ceptio. ceptio.

3. Item, Ibidem, Experimentum fit ex 3. Item, Ibidem, Experimentum fit ex memoria hominibus: multæ enim me- memoria hominibus: multæ enim me- moriæ ejusdem rei experimenti poten- moriæ ejusdem rei experimenti poten- tiam perficiunt. Cum igitur memoria sit tiam perficiunt. Cum igitur memoria sit ex sensibus, ab hoc accipitur universale ex sensibus, ab hoc accipitur universale quod est artis et scientiæ principium. quod est artis et scientiæ principium.

4. Item, In Posterioribus in fine libri 4. Item, In Posterioribus in fine libri secundi: Ex sensu quidem fit memoria: secundi: Ex sensu quidem fit memoria: ex memoria autem multoties facta expe- ex memoria autem multoties facta expe- rimentum multæ enim memoriæ nu- rimentum multæ enim memoriæ nu- mero experimentum est unum. Experi- mero experimentum est unum. Experi- mento autem ex omni quiescente, uni- mento autem ex omni quiescente, uni- versali in anima uno præter multa, quod versali in anima uno præter multa, quod cum omnibus unum sit, illud idem artis cum omnibus unum sit, illud idem artis est principium et scientiæ. est principium et scientiæ.

5. Item, In libro III de Anima' etiam 5. Item, In libro III de Anima' etiam habetur, quod anima potentia est omnia, habetur, quod anima potentia est omnia, et nihil actu antequam intelligat. et nihil actu antequam intelligat.

: :

6. Per rationem autem idem proba- 6. Per rationem autem idem proba- tur Discretio fit sensibilium per sensum tur Discretio fit sensibilium per sensum communem principium autem illius communem principium autem illius discretionis est diversitas sensibilium discretionis est diversitas sensibilium propriorum quæ accipiuntur per diversos propriorum quæ accipiuntur per diversos sensus, et non sunt in anima antequam sensus, et non sunt in anima antequam accipiantur. Cum igitur intellectus po- accipiantur. Cum igitur intellectus po- tentior sit in discernendo, ad hoc quod tentior sit in discernendo, ad hoc quod ponat discretionem in rebus, non indiget ponat discretionem in rebus, non indiget quod species rerum sunt in anima ante- quod species rerum sunt in anima ante- quam discernat. quam discernat.

7. Item, Complexum causatur ab in- 7. Item, Complexum causatur ab in- complexo si igitur incomplexa non complexo si igitur incomplexa non sunt in anima, nec complexa erunt in sunt in anima, nec complexa erunt in ipsa sed incomplexa non sunt scita nisi ipsa sed incomplexa non sunt scita nisi

1 III de Anima, tex. com. 14. 1 III de Anima, tex. com. 14.

511 511

sint ergo non sunt in anima nisi sint : sint ergo non sunt in anima nisi sint : sed sunt tamen in rebus extra: ergo ad sed sunt tamen in rebus extra: ergo ad hoc quod sint cognita, oportet quod sint hoc quod sint cognita, oportet quod sint in rebus extra. Aut igitur ex hoc ipso in rebus extra. Aut igitur ex hoc ipso cognoscuntur quod sunt, aut prius sunt cognoscuntur quod sunt, aut prius sunt et ab ipsis facientibus fit cognitio eorum et ab ipsis facientibus fit cognitio eorum in anima. Si primo modo, tunc omnia a in anima. Si primo modo, tunc omnia a quolibet cognoscuntur statim ut essent, quolibet cognoscuntur statim ut essent, quod falsum est. Si secundo modo, tunc quod falsum est. Si secundo modo, tunc sunt res causæ nostræ scientiæ per hoc sunt res causæ nostræ scientiæ per hoc quod generant suas similitudines in no- quod generant suas similitudines in no- stris animabus, et sic semper fuerunt in stris animabus, et sic semper fuerunt in anima. anima.

SOLUTIO. Dicimus, quod omnia scibilia Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod omnia scibilia Solutio. possunt considerari in suis principiis, possunt considerari in suis principiis, vel in seipsis. Si in seipsis, tunc non vel in seipsis. Si in seipsis, tunc non sunt in anima antequam discantur nisi sunt in anima antequam discantur nisi potentia. Si in principiis, tunc duobus potentia. Si in principiis, tunc duobus modis considerantur, scilicet secundum modis considerantur, scilicet secundum terminos principiorum et terminorum terminos principiorum et terminorum naturam et sic generantur a sensu, naturam et sic generantur a sensu, sicut scammonea est illius naturæ, quod sicut scammonea est illius naturæ, quod purgat choleram. Considerantur etiam in purgat choleram. Considerantur etiam in terminorum habitudine, et sic semper terminorum habitudine, et sic semper sunt in anima, sed tamen in potentia, sunt in anima, sed tamen in potentia, cui potentiæ sufficit notitia terminorum cui potentiæ sufficit notitia terminorum ad hoc quod reducatur ad actum. Unde ad hoc quod reducatur ad actum. Unde dicit Philosophus, quod principia scimus dicit Philosophus, quod principia scimus in quantum terminos cognoscimus. Et in quantum terminos cognoscimus. Et hæc est sententia Aristotelis. Augustinus hæc est sententia Aristotelis. Augustinus autem dicit, quod scibilia sunt in memo- autem dicit, quod scibilia sunt in memo- ria, et accipit memoriam large pro ria, et accipit memoriam large pro mente in qua est notitia scibilium, sive mente in qua est notitia scibilium, sive sint præsentia, sive præterita, sive futu- sint præsentia, sive præterita, sive futu- ra. Est autem scibile in triplici specie, ra. Est autem scibile in triplici specie, scilicet intelligibilis secundum quod in- scilicet intelligibilis secundum quod in- telligibilis est et hanc speciem habet telligibilis est et hanc speciem habet ab intellectu agente. Et est species men- ab intellectu agente. Et est species men- tis, et sic sunt semper in anima: sed hoc tis, et sic sunt semper in anima: sed hoc est in potentia, ut supra dictum est, do- est in potentia, ut supra dictum est, do- nec adveniat phantasia quæ abstrahitur nec adveniat phantasia quæ abstrahitur ad species intellectus agentis: tunc enim ad species intellectus agentis: tunc enim efficitur in actu, et conjungitur intelle- efficitur in actu, et conjungitur intelle- ctui possibili, et mediante ipsa discerni- ctui possibili, et mediante ipsa discerni- tur hoc quod quærebatur : et hoc est tur hoc quod quærebatur : et hoc est quod dicit Augustinus, speciem latere et quod dicit Augustinus, speciem latere et

512 512

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

in abditis thesauris esse reconditam ante in abditis thesauris esse reconditam ante studium. Est etiam species intelligibilis, studium. Est etiam species intelligibilis, quæ est species rei, et hæc abstrahitur quæ est species rei, et hæc abstrahitur a rebus, et non semper est in anima. a rebus, et non semper est in anima. Et per hoc etiam patet solutio ad Et per hoc etiam patet solutio ad

objecta. Consensus enim et discretio objecta. Consensus enim et discretio sunt in discipulo per speciem intellectus sunt in discipulo per speciem intellectus agentis, quæ conjungibilis est cuilibet agentis, quæ conjungibilis est cuilibet intelligibili ad hoc quod fiat actu in in- intelligibili ad hoc quod fiat actu in in- tellectu possibili. tellectu possibili.

QUESTIO LIX. QUESTIO LIX.

De comparatione intellectus ad sensibilem animam. De comparatione intellectus ad sensibilem animam.

Deinde quæritur de comparatione intellectus ad sensibilem animam. Deinde quæritur de comparatione intellectus ad sensibilem animam. Et quæruntur duo. Et quæruntur duo.

Quorum primum est de differentia et convenientia sensus et intellectus. Quorum primum est de differentia et convenientia sensus et intellectus. Secundum est, quam utilitatem conferat sensus intellectui, etc.? Secundum est, quam utilitatem conferat sensus intellectui, etc.?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quæ est differentia et. convenientia inter Quæ est differentia et. convenientia inter intellectum et sensum? intellectum et sensum?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: Et ponantur rationes Aristotelis in Et ponantur rationes Aristotelis in principio libri tertii de Anima'. principio libri tertii de Anima'.

1. Quarum prima est: In utrisque, sci- 1. Quarum prima est: In utrisque, sci- licet in intellectu et sensu, anima judicat licet in intellectu et sensu, anima judicat aliquid et cognoscit eorum quæ sunt. Et aliquid et cognoscit eorum quæ sunt. Et formatur sic ratio : Quæcumque potentiæ formatur sic ratio : Quæcumque potentiæ ejusdem sunt actus, ipsæ sunt eædem : ejusdem sunt actus, ipsæ sunt eædem : intellectus et sensus sunt tales: ergo sunt intellectus et sensus sunt tales: ergo sunt idem. PRIMA probatur ex hoc quod po- idem. PRIMA probatur ex hoc quod po- tentiæ distinguntur per actus. SECUNDA tentiæ distinguntur per actus. SECUNDA autem per auctoritatem prius habitam. autem per auctoritatem prius habitam.

1 In libro II de Anima secundum expositio- 1 In libro II de Anima secundum expositio- nem Averrois, tex. com. 150 et infra (Nota nem Averrois, tex. com. 150 et infra (Nota edit. Lugd.) edit. Lugd.)

2. Secunda ratio sumitur ex auctori- 2. Secunda ratio sumitur ex auctori- tate antiquorum. Antiqui enim sapere et tate antiquorum. Antiqui enim sapere et sentire idem esse affirmabant, sicut Empe- sentire idem esse affirmabant, sicut Empe- docles dixit. Et ratio sua fuit, quia vo- docles dixit. Et ratio sua fuit, quia vo- luntas et desiderium non augentur nisi luntas et desiderium non augentur nisi ex aliquo cognito per intellectum et sen- ex aliquo cognito per intellectum et sen- sum et non augentur nisi ad præsens : sum et non augentur nisi ad præsens : ergo præsens est cognitum per intelle- ergo præsens est cognitum per intelle- ctum et sensum: sed præsens est singu- ctum et sensum: sed præsens est singu- lare ergo singulare est cognitum per lare ergo singulare est cognitum per intellectum et sensum. Cum igitur re- intellectum et sensum. Cum igitur re- spectu ejusdem cognoscibilis non sunt spectu ejusdem cognoscibilis non sunt diversi modi speciei cognoscendi, eadem diversi modi speciei cognoscendi, eadem cognitio erit intellectus et sensus. cognitio erit intellectus et sensus.

3. Tertia ratio sumitur ex dicto Home- 3. Tertia ratio sumitur ex dicto Home- ri dicentis, quod talis est intellectus in ri dicentis, quod talis est intellectus in terrenis hominibus, qualem inducit in die terrenis hominibus, qualem inducit in die pater virorum deorumque 2. Et appellat pater virorum deorumque 2. Et appellat deos planetas qui illuminantur a sole, deos planetas qui illuminantur a sole, et solem patrem. In die autem sol ducit et solem patrem. In die autem sol ducit lumen corporale: ergo intellectus intelli- lumen corporale: ergo intellectus intelli-

2 Tales namque insunt mentes mortalibus 2 Tales namque insunt mentes mortalibus [ipsis, [ipsis, Quales quotidie summi fert rector Olympi. Quales quotidie summi fert rector Olympi.

dcontra. dcontra.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 59. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 59.

gendo ducit lumen corporale: sed cor- gendo ducit lumen corporale: sed cor- porea apprehensio est sensus : ergo in- porea apprehensio est sensus : ergo in- tellectus est sensus. tellectus est sensus.

SED CONTRA sunt rationes Aristotelis, SED CONTRA sunt rationes Aristotelis, quas ponit in principio tertii de Anima'. quas ponit in principio tertii de Anima'.

1. Quarum prima hæc est: Si est in- 1. Quarum prima hæc est: Si est in- telligere sicut sentire, tunc si sensus pa- telligere sicut sentire, tunc si sensus pa- titur sic quod ab excellenti corrumpitur, titur sic quod ab excellenti corrumpitur, ergo et intellectus, quod falsum est. ergo et intellectus, quod falsum est.

2. Item, Sensus in una vi sensitiva non 2. Item, Sensus in una vi sensitiva non apprehendit omnia, eo quod est vis sita apprehendit omnia, eo quod est vis sita in organo, cujus natura est apprehen- in organo, cujus natura est apprehen- dere unum sensatum tantum 2: sed in- dere unum sensatum tantum 2: sed in- tellectus apprehendit omnia: ergo non tellectus apprehendit omnia: ergo non erit vis sita in organo: sed vis immixta erit vis sita in organo: sed vis immixta corpori organico et non immixta diffe- corpori organico et non immixta diffe- runt ergo intellectus et sensus diffe- runt ergo intellectus et sensus diffe-

runt. runt.

3. Item, Intellectus est locus specie- 3. Item, Intellectus est locus specie- rum per hoc quod incorruptibile esse rum per hoc quod incorruptibile esse species habet in ipso ³: sensus autem non species habet in ipso ³: sensus autem non sic est locus specierum : ergo differunt sic est locus specierum : ergo differunt sensus et intellectus. sensus et intellectus.

4. Item, Sensus post valde sensibile 4. Item, Sensus post valde sensibile debilior est in apprehendendo minus debilior est in apprehendendo minus sensibile intellectus autem post valde sensibile intellectus autem post valde intelligibile fortior est in apprehendendo intelligibile fortior est in apprehendendo minus intelligibile: ergo sensus potentia minus intelligibile: ergo sensus potentia non est potentia intellectus. PRIMA pro- non est potentia intellectus. PRIMA pro- batur per supra habita, scilicet quod batur per supra habita, scilicet quod sensus corrumpitur ex sensibili excel- sensus corrumpitur ex sensibili excel- lenti. SECUNDA probatur per hoc quod lenti. SECUNDA probatur per hoc quod principia sunt valde intelligibilia, et principia sunt valde intelligibilia, et conclusiones minus et ideo conclusio- conclusiones minus et ideo conclusio- nes magis intelliguntur post principia nes magis intelliguntur post principia intellectiva quam ante. intellectiva quam ante.

In fine autem ejusdem capituli 5 ponit In fine autem ejusdem capituli 5 ponit Aristoteles convenientiam inter sensum Aristoteles convenientiam inter sensum et intellectum. Et primo ad sensum pro- et intellectum. Et primo ad sensum pro- prium sicut enim supra diximus, sen- prium sicut enim supra diximus, sen- sus movetur a sensibili motu specie- sus movetur a sensibili motu specie- rum et non materiæ. Cum autem omnis rum et non materiæ. Cum autem omnis passio sit materiæ, erit motus sensibilis passio sit materiæ, erit motus sensibilis non permixtus passioni: et sic erit mo- non permixtus passioni: et sic erit mo-

513 513

vens perfectum, eo quod passio est dis- vens perfectum, eo quod passio est dis- positio imperfecti, sicut est in motu phy- positio imperfecti, sicut est in motu phy- sico in quo movens patitur. Similiter sico in quo movens patitur. Similiter autem est in intellectu qui movetur a autem est in intellectu qui movetur a specie, scilicet cujus nullo modo est specie, scilicet cujus nullo modo est pati unde motus speciei est aclus per- pati unde motus speciei est aclus per- fecte moventis. Et verba Aristotelis sunt fecte moventis. Et verba Aristotelis sunt hæc Videtur autem sensibile ex poten- hæc Videtur autem sensibile ex poten- tia existenti, sensitivum autem actu tia existenti, sensitivum autem actu agens non enim patitur neque alteratur agens non enim patitur neque alteratur actu agens. Unde alia hæc species est actu agens. Unde alia hæc species est motus motus enim imperfecti actus motus motus enim imperfecti actus erat, supple, in physicis simpliciter au- erat, supple, in physicis simpliciter au- tem, id est, passioni non permixtus tem, id est, passioni non permixtus actus, aliter est, qui est perfecti, scilicet actus, aliter est, qui est perfecti, scilicet moventis quod nullo modo patitur : et moventis quod nullo modo patitur : et ipsi quidem sentire simile est dicere so- ipsi quidem sentire simile est dicere so- lum et intelligere. lum et intelligere.

Deinde ponit convenientiam intellectus Deinde ponit convenientiam intellectus practici ad sensum communem dicens, practici ad sensum communem dicens, quod quando sensus communis est ne- quod quando sensus communis est ne- gans aut affirmans triste vel lætum, tunc gans aut affirmans triste vel lætum, tunc mutatur si lætum, vel fuit triste 6. Cujus mutatur si lætum, vel fuit triste 6. Cujus probatio est, quia lætari non accidit ani- probatio est, quia lætari non accidit ani- malibus nisi mediante sensibili accepto malibus nisi mediante sensibili accepto a composito per sensum communem : a composito per sensum communem : quia sensibile est bonum vel hujusmodi quia sensibile est bonum vel hujusmodi aliquid pertinens ad opus vel appeti- aliquid pertinens ad opus vel appeti- tum, et non ad apprehensionem tan- tum, et non ad apprehensionem tan- tum. tum.

Item 7, Fuga et appetitus in genere Item 7, Fuga et appetitus in genere sunt idem in actu: quia idem in genere, sunt idem in actu: quia idem in genere, scilicet species sensibilis et non intelligi- scilicet species sensibilis et non intelligi- bilis movet ad utrumque: sensibilis au- bilis movet ad utrumque: sensibilis au- tem illius secundum quod est actus sen- tem illius secundum quod est actus sen- sus, et appetitus, et fugæ differt esse: sus, et appetitus, et fugæ differt esse: quia ut sensibilis est actus sensus, et ut quia ut sensibilis est actus sensus, et ut bonum actus appetitus, et ut immixtum bonum actus appetitus, et ut immixtum actus fuga. Opus autem practici intelle- actus fuga. Opus autem practici intelle- ctus per omnia est simile: intellectivæ ctus per omnia est simile: intellectivæ enim animæ intellectu practico phantas- enim animæ intellectu practico phantas- mata ut sensibilia sunt, et prosequitur bo- mata ut sensibilia sunt, et prosequitur bo- num et fugit malum in phantasmatibus. num et fugit malum in phantasmatibus. Sicut enim aer idem in subtantia, sed Sicut enim aer idem in subtantia, sed

1 I de Anima, tex. com. 7. 1 I de Anima, tex. com. 7.

2 Ibid., tex. com. 4. 2 Ibid., tex. com. 4.

3 Ibid., tex. com. 6. 3 Ibid., tex. com. 6. Ibid., tex. com. 7. Ibid., tex. com. 7.

XXXV XXXV

5 Ibidem, tex. com. 28. 5 Ibidem, tex. com. 28.

6 Ibidem, tex. com. 28 et 29. 6 Ibidem, tex. com. 28 et 29.

7 lbidem, tex. com. 29, 30 et 31. 7 lbidem, tex. com. 29, 30 et 31.

33 33

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

514 514

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliud secundum esse est medium visus et aliud secundum esse est medium visus et auditus ita idem sensibile in sensu com- auditus ita idem sensibile in sensu com- muni, et idem phantasma comparatum muni, et idem phantasma comparatum ad practicum intellectum, diversum ta- ad practicum intellectum, diversum ta- men secundum esse operatur judicium men secundum esse operatur judicium sensus et intellectus, et immutationem et sensus et intellectus, et immutationem et fugam. fugam.

SOLUTIO. Omnes præhabitæ rationes SOLUTIO. Omnes præhabitæ rationes concedendæ sunt præter tres primas. concedendæ sunt præter tres primas.

AD PRIMAM autem illarum dicendum, AD PRIMAM autem illarum dicendum, quod apprehensio sensus et intellectus quod apprehensio sensus et intellectus sunt idem in genere et ex hoc non sunt idem in genere et ex hoc non sequitur, quod intellectus et sensus sunt sequitur, quod intellectus et sensus sunt idem simpliciter. idem simpliciter.

AD ALIUD dicendum, quod duplex est AD ALIUD dicendum, quod duplex est præsens, scilicet in anima, et in re. Præ- præsens, scilicet in anima, et in re. Præ- sens in re est singulare, præsens autem sens in re est singulare, præsens autem in anima non est singulare: et illius in anima non est singulare: et illius intellectus quandoque est in ratione uni- intellectus quandoque est in ratione uni- versalis. versalis.

AD ALIUD dicendum, quod sol simili- AD ALIUD dicendum, quod sol simili- tudinem habet cum intellectu agente, ut tudinem habet cum intellectu agente, ut supra explanatum est: sed non propter supra explanatum est: sed non propter hoc lumen agentis est lumen corporale. hoc lumen agentis est lumen corporale.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quam utilitatem conferat sensus Quam utilitatem conferat sensus intellectui? intellectui?

Secundo quæritur, Quam utilitatem Secundo quæritur, Quam utilitatem conferat sensus intellectui ? conferat sensus intellectui ?

nit habitudines inter quæcumque univer- nit habitudines inter quæcumque univer- salia secundum affirmationem et nega- salia secundum affirmationem et nega- tionem, et id de quo fuit affirmatio et tionem, et id de quo fuit affirmatio et negatio per se, non percipiet. Quod aut negatio per se, non percipiet. Quod aut non fuerit ita, dimittet quousque inve- non fuerit ita, dimittet quousque inve- nerit medium terminum. nerit medium terminum.

' '

Tertia est acquirere propositiones ex- Tertia est acquirere propositiones ex- perimentis, scilicet ut inveniatur per perimentis, scilicet ut inveniatur per sensum, quod aliquod prædicatum co- sensum, quod aliquod prædicatum co- mitatur subjectum aliquod affirmando mitatur subjectum aliquod affirmando vel negando, vel affirmando conjunctio- vel negando, vel affirmando conjunctio- nem, vel negando conjunctionem, et nem, vel negando conjunctionem, et quod sit hoc in quibusdam horum, quod sit hoc in quibusdam horum, et non in aliis, neque differenter, sed et non in aliis, neque differenter, sed semper sit donec quiescat: et quod inter semper sit donec quiescat: et quod inter naturam hujus prædicati et hujus sub- naturam hujus prædicati et hujus sub- jecti est hæc habitudo aut natura hu- jecti est hæc habitudo aut natura hu- jus consequentis comitatur naturam ac- jus consequentis comitatur naturam ac- cidentis hujus, aut removetur essentia- cidentis hujus, aut removetur essentia- liter, et tunc erit hæc conceptio adepta liter, et tunc erit hæc conceptio adepta ex sensu et syllogismo. ex sensu et syllogismo.

Quarta est illa verba quibus facile Quarta est illa verba quibus facile assentit anima, eo quod probabilia sunt. assentit anima, eo quod probabilia sunt. Sed objicitur de primo modo: Sed objicitur de primo modo:

· 1. Idem enim videtur separare ab ap- · 1. Idem enim videtur separare ab ap- pendiciis materiæ et consequentibus ma- pendiciis materiæ et consequentibus ma- teriam et ita videtur superflue addi. teriam et ita videtur superflue addi.

2. Præterea quæritur, Quare ille mo- 2. Præterea quæritur, Quare ille mo- dus dicatur acquirere principia intelli- dus dicatur acquirere principia intelli- gendi? học enim videtur tertio potius gendi? học enim videtur tertio potius convenire principia enim intelligendi convenire principia enim intelligendi sunt primæ propositiones, quæ acqui- sunt primæ propositiones, quæ acqui- runtur in tertio modo. runtur in tertio modo.

3. Præterea, Secundus modus non 3. Præterea, Secundus modus non videtur differre a quarto: secundus enim videtur differre a quarto: secundus enim modus percipit probabilia, quando in- modus percipit probabilia, quando in- venit medium tantum, et similiter quar- venit medium tantum, et similiter quar-

Et dicit Avicenna, quod quadrupli- tus. Et dicit Avicenna, quod quadrupli- tus.

cem. cem.

Quarum prima est, quod intellectus Quarum prima est, quod intellectus separat unumquodque universalium a separat unumquodque universalium a singularibus, abstrahendo intentiones singularibus, abstrahendo intentiones eorum a materia et appendiciis materiæ eorum a materia et appendiciis materiæ et a consequentibus eam, et considerat et a consequentibus eam, et considerat in quo conveniunt et in quo differunt, et in quo conveniunt et in quo differunt, et esse ejus est essentiale, et ejus acciden- esse ejus est essentiale, et ejus acciden- tale est, quo accidit universale habere tale est, quo accidit universale habere principium intelligendi. principium intelligendi.

Secunda utilitas est, quod anima po- Secunda utilitas est, quod anima po-

4. Item, In prima parte secundi modi 4. Item, In prima parte secundi modi dicitur, quod anima acquirit per eum dicitur, quod anima acquirit per eum per se nota et hoc non videtur differre per se nota et hoc non videtur differre a modo tertio quo acquirit anima princi- a modo tertio quo acquirit anima princi- pia. pia.

5. Præterea, Sophismata sunt quæ 5. Præterea, Sophismata sunt quæ acquiruntur ab anima, et non includun- acquiruntur ab anima, et non includun- tur in aliquo istorum modorum. tur in aliquo istorum modorum.

6. Item, Avicenna dicit alibi, quod 6. Item, Avicenna dicit alibi, quod tribus modis formatur intelligentia in tribus modis formatur intelligentia in anima. Quorum primus est, cum aliquid anima. Quorum primus est, cum aliquid

Il P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 59. Il P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 59.

formatur in anima in affectu indistincte formatur in anima in affectu indistincte

et inordinate qui tamen ordo commu- et inordinate qui tamen ordo commu- tabilis est secundum auditum, licet in- tabilis est secundum auditum, licet in- tellectus idem remaneat: sicut cum di- tellectus idem remaneat: sicut cum di- citur, Omnis homo est animal, et com- citur, Omnis homo est animal, et com- mutatur ordo sic, animal prædicatur de mutatur ordo sic, animal prædicatur de omni homine: tunc enim in ordine com- omni homine: tunc enim in ordine com- mutato est idem intellectus. Secundus mutato est idem intellectus. Secundus est, quia intellectus rei est acquisitus est, quia intellectus rei est acquisitus per operationes: sed anima avertitur ab per operationes: sed anima avertitur ab eis, et non respicit ad id quod jam in- eis, et non respicit ad id quod jam in- tellexerit. Tertius est sicut cum aliquod tellexerit. Tertius est sicut cum aliquod dubium a te quæritur de his quæ jam dubium a te quæritur de his quæ jam scivisti vel scire potes et tu dubitas re- scivisti vel scire potes et tu dubitas re- spondere statim, certus tamen posse re- spondere statim, certus tamen posse re- spondere postea, quamvis non sit apud spondere postea, quamvis non sit apud te ordinata responsio. Et primus modus te ordinata responsio. Et primus modus est sicut id quod de thesauro educitur, et est sicut id quod de thesauro educitur, et agis aliquid de eo. Secundus est sicut id agis aliquid de eo. Secundus est sicut id quod habens in thesauro, et non agis quod habens in thesauro, et non agis aliquid de eo. Tertius vero differt a aliquid de eo. Tertius vero differt a primo in hoc quod nondum est aliquid primo in hoc quod nondum est aliquid ordinatum in cogitatione aliquo modo, ordinatum in cogitatione aliquo modo, sed est sicut inchoatio ordinis cum ad- sed est sicut inchoatio ordinis cum ad- junctione certitudinis et differt a se- junctione certitudinis et differt a se- cundo, quia non est quod non respicia- cundo, quia non est quod non respicia- tur, sed respicitur aliquo modo conside- tur, sed respicitur aliquo modo conside- randi in actu verissime, cui propria est randi in actu verissime, cui propria est comparatio ad aliquid quod est quid re- comparatio ad aliquid quod est quid re- positum. Si igitur tres modi sint for- positum. Si igitur tres modi sint for- mandi intelligibilia in anima, et non mandi intelligibilia in anima, et non formantur nisi a sensu, videntur sensus formantur nisi a sensu, videntur sensus prodesse animæ intellectivæ tantum in prodesse animæ intellectivæ tantum in triplici modo, et non in quarto. triplici modo, et non in quarto.

7. Præterea, Inter quatuor modos pri- 7. Præterea, Inter quatuor modos pri- mos in tribus posterioribus adunantur mos in tribus posterioribus adunantur intelligibilia per intellectum componen- intelligibilia per intellectum componen- tem. Sed dicit Avicenna alibi, quod duo tem. Sed dicit Avicenna alibi, quod duo sunt tantum modi adunandi intelligibi- sunt tantum modi adunandi intelligibi- lia quorum unus est ut intentiones quæ lia quorum unus est ut intentiones quæ sunt multæ et differentes dimensionibus, sunt multæ et differentes dimensionibus, in imaginationibus fiant una intentio, in imaginationibus fiant una intentio, non differunt in distinctione. non differunt in distinctione. Aliud est ut de intentionibus generum et Aliud est ut de intentionibus generum et differentiarum componatur intentio una differentiarum componatur intentio una in diffinitione. Modi autem multiplicandi in diffinitione. Modi autem multiplicandi fiunt e contra istorum duorum modo- fiunt e contra istorum duorum modo-

tamen tamen

rum. rum.

515 515 SOLUTIO. Dicendum, quod primi qua- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod primi qua- Solutio. tuor modi sumuntur penes intelligibile tuor modi sumuntur penes intelligibile complexum et incomplexum, sive penes complexum et incomplexum, sive penes intellectum simplicem et compositum. intellectum simplicem et compositum. Primus enim modus est secundum abs- Primus enim modus est secundum abs- tractionem intelligibilis simplicis sive tractionem intelligibilis simplicis sive incomplexi. Compositio autem intelligi- incomplexi. Compositio autem intelligi- bilium fit duobus modis, scilicet penes bilium fit duobus modis, scilicet penes habitudinem terminorum in genere, et habitudinem terminorum in genere, et penes habitudinem eorum in specie. Et penes habitudinem eorum in specie. Et primo modo egreditur modus qui per se primo modo egreditur modus qui per se nota componit statim, opinabilia autem nota componit statim, opinabilia autem non componit ante inventionem medii non componit ante inventionem medii termini. Habitudo autem terminorum in termini. Habitudo autem terminorum in specie est duobus modis, scilicet per specie est duobus modis, scilicet per modum veritatis, et sic egreditur modus modum veritatis, et sic egreditur modus tertius et per modum probabilitatis, et tertius et per modum probabilitatis, et sic egreditur modus quartus. sic egreditur modus quartus.

: :

1. 1.

AD PRIMUM autem dicendum, quod vir- Ad object. AD PRIMUM autem dicendum, quod vir- Ad object. tutes animæ sensibilis tripliciter deter- tutes animæ sensibilis tripliciter deter- minant particulare, scilicet cum mate- minant particulare, scilicet cum mate- ria, et cum appendiciis materiæ, et cum ria, et cum appendiciis materiæ, et cum consequentibus eam. Cum materia de- consequentibus eam. Cum materia de- terminat sensus qui non accipit nisi terminat sensus qui non accipit nisi materia præsente. Cum appendiciis ma- materia præsente. Cum appendiciis ma- teriæ determinat phantasia et imagina- teriæ determinat phantasia et imagina- tio, quæ apprehendunt particulare ma- tio, quæ apprehendunt particulare ma- teria non præsente, sed tamen sub teria non præsente, sed tamen sub appendiciis materiæ, quæ præcipue sunt appendiciis materiæ, quæ præcipue sunt quatuor, scilicet quantitas, figura situs, quatuor, scilicet quantitas, figura situs, et qualitates sensus proprii. Quædam au- et qualitates sensus proprii. Quædam au- tem determinant ipsum non sub appen- tem determinant ipsum non sub appen- diciis, neque sub materia, sed sub con- diciis, neque sub materia, sed sub con- sequentibus utrumque, sicut æstimativa sequentibus utrumque, sicut æstimativa et memoria, quæ accipiunt intentiones et memoria, quæ accipiunt intentiones nocivi et convenientes, amici et inimici, nocivi et convenientes, amici et inimici, boni et mali ut nunc quæ licet non boni et mali ut nunc quæ licet non sint accepta a sensibus, tamen numquam sint accepta a sensibus, tamen numquam separantur a sensibus, sed accipiuntur separantur a sensibus, sed accipiuntur in illis, et non per rationes universales, in illis, et non per rationes universales, sicut supra probatum est in quæstione sicut supra probatum est in quæstione de æstimativa. Ab his autem omnibus de æstimativa. Ab his autem omnibus tribus denudat intellectus. tribus denudat intellectus.

2. 2.

AD ALIUD autem dicendum, quod in- Ad object. AD ALIUD autem dicendum, quod in- Ad object. divisibilia principia prima materialia divisibilia principia prima materialia sunt omnis intellectus : quia ex ipsis sunt omnis intellectus : quia ex ipsis constituitur intellectus compositus : in- constituitur intellectus compositus : in- telligibilia autem quæ sunt in tertio telligibilia autem quæ sunt in tertio modo, sunt principia scientiæ: quia modo, sunt principia scientiæ: quia

Ad object. Ad object. 3. 3.

Ad Ad

object. object.

Ad object. Ad object.

5, 5,

516 516

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ipsa sunt primæ propositiones, ex qui- ipsa sunt primæ propositiones, ex qui- bus habetur scientia conclusionum. bus habetur scientia conclusionum.

AD ALIUD dicendum, quod secundus AD ALIUD dicendum, quod secundus modus gratia ultimæ partis differt a modus gratia ultimæ partis differt a quarto, sicut genus a specie. Vel dicatur quarto, sicut genus a specie. Vel dicatur melius, quod differt per ambiguum ab melius, quod differt per ambiguum ab opinato. In secundo enim modo gratia opinato. In secundo enim modo gratia ultimæ partis non est inventum medium, ultimæ partis non est inventum medium, sed in quarto modo stat intellectus super sed in quarto modo stat intellectus super probabile. probabile.

AD ALIUD dicendum, quod non omnis AD ALIUD dicendum, quod non omnis propositio vera et necessaria est digni- propositio vera et necessaria est digni- tas et per hoc differt secundus modus tas et per hoc differt secundus modus gratia primæ partis a tertio modo. Se- gratia primæ partis a tertio modo. Se- cundus enim colligit propositiones ne- cundus enim colligit propositiones ne- cessarias, quæ quandoque demonstrant, cessarias, quæ quandoque demonstrant, et quandoque demonstrantur. Tertius et quandoque demonstrantur. Tertius autem colligit propositiones indemon- autem colligit propositiones indemon- strabiles quæ semper demonstrant, in strabiles quæ semper demonstrant, in quas non est via recipiendi nisi per no- quas non est via recipiendi nisi per no- titiam terminorum et experimenta sen- titiam terminorum et experimenta sen-

suum. suum.

AD ID autem quod objicitur de so- AD ID autem quod objicitur de so- phistica, dicendum quod ipsa est juxta phistica, dicendum quod ipsa est juxta

probabilem : imitatur enim sophistica probabilem : imitatur enim sophistica dialecticam, et propter hoc sub modo dialecticam, et propter hoc sub modo quarto continetur. quarto continetur.

6. 6.

AD ID quod objicitur de alia divisione, Ad obje AD ID quod objicitur de alia divisione, Ad obje dicendum quod illa datur de scientia po- dicendum quod illa datur de scientia po- tius quam de modis intelligibilium. Et tius quam de modis intelligibilium. Et primus modus est sumptus penes scire primus modus est sumptus penes scire ut agere considerando. Secundus autem ut agere considerando. Secundus autem penes scire in habitu. Tertius autem penes scire in habitu. Tertius autem penes scire cum actų reminiscentiæ. Ex penes scire cum actų reminiscentiæ. Ex hoc enim, quod aliquis non statim pot- hoc enim, quod aliquis non statim pot- est dare responsum, certus tamen quod est dare responsum, certus tamen quod postea dabit, movetur ad prius scitum : postea dabit, movetur ad prius scitum : et cum multa moverit et revolverit, ve- et cum multa moverit et revolverit, ve- nit in principium determinatum a quo nit in principium determinatum a quo procedit in responsum. procedit in responsum.

7. 7.

AD ID quod objicitur de ultima divi- Ad obie AD ID quod objicitur de ultima divi- Ad obie sione, dicendum quod illa sumitur penes sione, dicendum quod illa sumitur penes duos modos intelligibile incomplexum duos modos intelligibile incomplexum adunandi. Quorum unus est per resolu- adunandi. Quorum unus est per resolu- tionem universalis a multis particulari- tionem universalis a multis particulari- bus. Secundus est per congregationem bus. Secundus est per congregationem generis cum suis differentiis, ut diffini- generis cum suis differentiis, ut diffini- tive constituatur species. tive constituatur species.

QUÆSTIO LX. QUÆSTIO LX.

De ratione. De ratione.

Consequenter quæritur de ratione. Consequenter quæritur de ratione. Et dicit Isaac, quod ratio est cursus Et dicit Isaac, quod ratio est cursus causæ in causatum. Et secundum hoc causæ in causatum. Et secundum hoc consuevit diffiniri, quod ratio est vis consuevit diffiniri, quod ratio est vis animæ faciens currere causam in causa- animæ faciens currere causam in causa- tum. tum.

1. SED CONTRA hoc videtur esse, quod 1. SED CONTRA hoc videtur esse, quod in rationibus quandoque fit processus ab in rationibus quandoque fit processus ab effectu in causam, quandoque etiam a effectu in causam, quandoque etiam a signis, quæ non sunt causæ, sicut in signis, quæ non sunt causæ, sicut in logicis. logicis.

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

2. Item, Sicut dicit Damascenus 1, 2. Item, Sicut dicit Damascenus 1, rationale dividitur in interius dispositum rationale dividitur in interius dispositum sermonem, et exterius qui est angelus sermonem, et exterius qui est angelus intelligentiæ. Et dicit, quod homo dici- intelligentiæ. Et dicit, quod homo dici- tur rationalis ab interiori sermone, eo tur rationalis ab interiori sermone, eo quod multi sunt muti secundum exterio-. quod multi sunt muti secundum exterio-. rem illa autem ratio a qua homo sic rem illa autem ratio a qua homo sic dicitur rationalis, non videtur vis fa- dicitur rationalis, non videtur vis fa- ciens currere causam in causatum, sed ciens currere causam in causatum, sed potius discretum veri et falsi, et boni et potius discretum veri et falsi, et boni et mali. mali.

cap. 21. cap. 21.

Jutio. Jutio.

d 1. d 1.

d 2. d 2.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 60. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 60.

3. Præterea, Cum multæ sunt vires 3. Præterea, Cum multæ sunt vires rationalis animæ, quæritur quare po- rationalis animæ, quæritur quare po- tius dicitur rationalis a ratione quam a tius dicitur rationalis a ratione quam a denominatione alterius virtutis ? denominatione alterius virtutis ?

4. Præterea, Ingenium dicitur esse 4. Præterea, Ingenium dicitur esse quædam vis animæ rationalis: et quæ- quædam vis animæ rationalis: et quæ- ritur, In quo differt a ratione? subtilitas ritur, In quo differt a ratione? subtilitas enim et hebetudo sunt dispositiones ra- enim et hebetudo sunt dispositiones ra- tionis, et similiter solertia : et quæritur, tionis, et similiter solertia : et quæritur, Secundum quid determinant rationem ? Secundum quid determinant rationem ?

SOLUTIO. Ratio est nomen multiplici- SOLUTIO. Ratio est nomen multiplici- ter dictum. Quandoque enim quodlibet ter dictum. Quandoque enim quodlibet principium cognoscendi dicitur ratio, se- principium cognoscendi dicitur ratio, se- cundum quod dicimus rationales scien- cundum quod dicimus rationales scien- tias dividi contra naturales : eo quod tias dividi contra naturales : eo quod rationales considerant res per principia rationales considerant res per principia cognoscendi, naturales autem per prin- cognoscendi, naturales autem per prin- cipia essendi. Quandoque dicitur diffini- cipia essendi. Quandoque dicitur diffini- tio ratio. Quandoque dicitur vis animæ tio ratio. Quandoque dicitur vis animæ rationalis ratio, quæ nihil aliud est quam rationalis ratio, quæ nihil aliud est quam intellectus compositus, illa scilicet com- intellectus compositus, illa scilicet com- positione quæ est inter inferens et illa- positione quæ est inter inferens et illa- tum, sive probans et probatum: et sic tum, sive probans et probatum: et sic diffinitur secundum Isaac. diffinitur secundum Isaac.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod causa AD PRIMUM ergo dicendum, quod causa dicitur ibi causa consequentiæ, et non dicitur ibi causa consequentiæ, et non causa rei. causa rei.

AD ALIUD dicendum, quod ratio sonat AD ALIUD dicendum, quod ratio sonat in aptitudinem, et in actu. Et primo in aptitudinem, et in actu. Et primo modo ab ipsa dicitur anima rationalis. modo ab ipsa dicitur anima rationalis. Secundo modo duplex est actus, scilicet Secundo modo duplex est actus, scilicet interior, et exterior. Interior, quo totum interior, et exterior. Interior, quo totum sermonem formamus et transcurrimus sermonem formamus et transcurrimus apud nosipsos antequam induat aliquid apud nosipsos antequam induat aliquid vocis, et iste vocatur a Damasceno en- vocis, et iste vocatur a Damasceno en- diadectum, hoc est, interius dispositus diadectum, hoc est, interius dispositus sermo. Alius actus est in pronuntiando sermo. Alius actus est in pronuntiando sermonem, et hic vocatur angelus sive sermonem, et hic vocatur angelus sive nuntius intelligentiæ in eo quod nuntiat nuntius intelligentiæ in eo quod nuntiat extra id quod interius conceptum est ab extra id quod interius conceptum est ab intelligentia. Intelligentia enim quatuor intelligentia. Intelligentia enim quatuor modis accipitur. Substantiæ enim sepa- modis accipitur. Substantiæ enim sepa- ratæ quas vocamus Angelos, dicuntur ratæ quas vocamus Angelos, dicuntur intelligentiæ ab Isaac in libro de Causis. intelligentiæ ab Isaac in libro de Causis. Ab Alexandro autem quodlibet intelligi- Ab Alexandro autem quodlibet intelligi- bile denudatum pure a materia et mate- bile denudatum pure a materia et mate-

1 III de Anima, tex. com. 21. 1 III de Anima, tex. com. 21.

517 517

rialibus appendiciis, dicitur intelligentia.` rialibus appendiciis, dicitur intelligentia.` Sed in libro de Anima intelligentia con- Sed in libro de Anima intelligentia con- suevit appellari actus intelligendi, sicut suevit appellari actus intelligendi, sicut in tertio libro, ubi dicitur: Intelligen- in tertio libro, ubi dicitur: Intelligen- tia indivisibilium in his est circa quæ tia indivisibilium in his est circa quæ non est falsum. Richardus vero de san- non est falsum. Richardus vero de san- cto Victore simpliciorem actum intelle- cto Victore simpliciorem actum intelle- ctus dicit esse intelligentiam, et illum ctus dicit esse intelligentiam, et illum qui fertur in Deum et super cœlestia. qui fertur in Deum et super cœlestia.

AD ALIUD dicendum, quod anima ra- Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod anima ra- Ad 3. tionalis dicitur, eo quod finis intellectus tionalis dicitur, eo quod finis intellectus non est sine inquisitione et ratiocina- non est sine inquisitione et ratiocina- tione, quod non proprie convenit intelle- tione, quod non proprie convenit intelle- ctui cum enim tria sunt in ratione, ctui cum enim tria sunt in ratione, scilicet principia, et conclusiones, et scilicet principia, et conclusiones, et concursus unius in alterum, principio- concursus unius in alterum, principio- rum proprie est intellectus et propter rum proprie est intellectus et propter hoc dicit Aristoteles, quod intellectus hoc dicit Aristoteles, quod intellectus certior est scientia, in fine Posteriorum: certior est scientia, in fine Posteriorum: scientia autem est conclusionum. Scire scientia autem est conclusionum. Scire enim, ut habetur in primo Posterio- enim, ut habetur in primo Posterio- rum 2, arbitramur unumquodque cum rum 2, arbitramur unumquodque cum causam cognoscimus, et quoniam illius causam cognoscimus, et quoniam illius est causa, et quod impossibile est aliter est causa, et quod impossibile est aliter se habere. Ratio autem est in decursus se habere. Ratio autem est in decursus unius in alterum et hoc decursu pro- unius in alterum et hoc decursu pro- prie perficitur anima humana : et pro- prie perficitur anima humana : et pro- pter hoc potius dicitur anima rationa- pter hoc potius dicitur anima rationa- lis. lis.