462 462

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lectus est decima intelligentia numero lectus est decima intelligentia numero secundarum intelligentiarum, et ita in- secundarum intelligentiarum, et ita in- tellectus agens est intelligentia separata, tellectus agens est intelligentia separata, et non pars animæ nec anima. et non pars animæ nec anima.

5. Item, Algazel expresse dicit, quod 5. Item, Algazel expresse dicit, quod intellectus agens non est in corpore, sed intellectus agens non est in corpore, sed irradiat supra animam rationalem com- irradiat supra animam rationalem com- municando eidem lucem bonitatis suæ. municando eidem lucem bonitatis suæ. Cum igitur hoc proprium sit intelligen- Cum igitur hoc proprium sit intelligen- tiarum separatarum, intellectus agens tiarum separatarum, intellectus agens erit intelligentia separata. erit intelligentia separata.

6. Item, Avicenna in undecimo suæ 6. Item, Avicenna in undecimo suæ metaphysicæ ponit duplicem ordinem metaphysicæ ponit duplicem ordinem intelligentiarum separatarum. Quædam intelligentiarum separatarum. Quædam enim est intelligentia prima, quæ est enim est intelligentia prima, quæ est motor universitatis et principium pri- motor universitatis et principium pri- mum totius esse. Secundæ autem intel- mum totius esse. Secundæ autem intel- ligentiæ sunt in decem ordinibus, ut ipse ligentiæ sunt in decem ordinibus, ut ipse dicit, quarum prima movet cœlum uni- dicit, quarum prima movet cœlum uni- forme quod est primum mobile, secunda forme quod est primum mobile, secunda movet sphæram stellarum fixarum, et movet sphæram stellarum fixarum, et tertia sphæram Saturni, et quarta sphæ- tertia sphæram Saturni, et quarta sphæ- ram Jovis, quinta sphæram Martis, sexta ram Jovis, quinta sphæram Martis, sexta sphæram Solis, septima sphæram Ve- sphæram Solis, septima sphæram Ve- neris, octava sphæram Mercurii, nona neris, octava sphæram Mercurii, nona sphæram Lunæ. De decima vero sic sphæram Lunæ. De decima vero sic dicit : « Decima est intelligentia a qua dicit : « Decima est intelligentia a qua fluit super nostras animas, et hæc est fluit super nostras animas, et hæc est intelligentia mundi terreni, et vocamus intelligentia mundi terreni, et vocamus eam intelligentiam agentem. » Et ex eam intelligentiam agentem. » Et ex hoc accipitur, quod intellectus agens est hoc accipitur, quod intellectus agens est intelligentia separata decimi ordinis in- intelligentia separata decimi ordinis in- telligentiarum secundarum. telligentiarum secundarum.

7. Idem omnino dicit Algazel in sua 7. Idem omnino dicit Algazel in sua metaphysica: quia dicta Algazelis non metaphysica: quia dicta Algazelis non sunt nisi abbreviatio dictorum Avi- sunt nisi abbreviatio dictorum Avi- cennæ. cennæ.

probari Videmus enim, quod in cor- probari Videmus enim, quod in cor- poribus quantitativis ad motum mixtio- poribus quantitativis ad motum mixtio- nis generationis et alterationis secun- nis generationis et alterationis secun- dum naturam, primum movens et agens dum naturam, primum movens et agens est separatum a materia miscibilium et est separatum a materia miscibilium et generabilium et alterabilium secundum generabilium et alterabilium secundum naturam primum enim movens est naturam primum enim movens est coelum ergo videtur a simili, quod in coelum ergo videtur a simili, quod in spiritualibus illud quod est movens pri- spiritualibus illud quod est movens pri- mum in alteratione intellectus possibilis, mum in alteratione intellectus possibilis, sit substantia separata. Cum igitur pri- sit substantia separata. Cum igitur pri- mum movens sit intellectus agens, erit mum movens sit intellectus agens, erit substantia separata. substantia separata.

10. Item, Omnis depositio tenebra- 10. Item, Omnis depositio tenebra- rum quæ est in inferioribus, removetur rum quæ est in inferioribus, removetur per influentiam lucis a corpore supe- per influentiam lucis a corpore supe- riori, quod loco, substantia et natura riori, quod loco, substantia et natura separatum est ab inferioribus. Cum igi- separatum est ab inferioribus. Cum igi- tur similis depositio tenebrarum sit ex tur similis depositio tenebrarum sit ex phantasiis et ignorantia, intellectus pos- phantasiis et ignorantia, intellectus pos- sibilis debet removere hujusmodi tene- sibilis debet removere hujusmodi tene- bram per influentiam alicujus quod bram per influentiam alicujus quod separatum est substantia et natura ab separatum est substantia et natura ab intellectu possibili. intellectu possibili.

11. Item, Secundum Philosophos su- 11. Item, Secundum Philosophos su- periora composita sunt ex motore et periora composita sunt ex motore et mobili, et non faciunt vim, utrum mo- mobili, et non faciunt vim, utrum mo- tor ille sit intelligentia, vel anima, vel tor ille sit intelligentia, vel anima, vel utrumque. Similiter homo compositus utrumque. Similiter homo compositus est ex motore et mobili. Ergo sicut se est ex motore et mobili. Ergo sicut se habet mobile hominis ad mobile supe- habet mobile hominis ad mobile supe- rius, sic se habebit motor hominis ad rius, sic se habebit motor hominis ad motorem superiorem. Sed mobile homi- motorem superiorem. Sed mobile homi- nis accipit influentiam et impressionem a nis accipit influentiam et impressionem a mobili superiori. Dicit enim Aristoteles mobili superiori. Dicit enim Aristoteles in secundo de Generatione et Corrup- in secundo de Generatione et Corrup- tione, quod omne tempus et vita men- tione, quod omne tempus et vita men- 8. Item, Isaac in libro de Diffinitio- suratur determinata periodo. Ergo mo- 8. Item, Isaac in libro de Diffinitio- suratur determinata periodo. Ergo mo- nibus dicit, quod ratio causatur in um- tor hominis influentias et impressiones nibus dicit, quod ratio causatur in um- tor hominis influentias et impressiones bra intelligentiæ. Et vult, quod intelli- accipit a motore superiori. Cum igitur bra intelligentiæ. Et vult, quod intelli- accipit a motore superiori. Cum igitur gentia sit substantia separata et intel- motor principalis et primus uniuscujus- gentia sit substantia separata et intel- motor principalis et primus uniuscujus- lectualis, apud quam principia sunt uni- que mobilis sit intelligentia, sicut con- lectualis, apud quam principia sunt uni- que mobilis sit intelligentia, sicut con- versalia rerum quæ illuminant super corditer dicunt Philosophi, anima ratio- versalia rerum quæ illuminant super corditer dicunt Philosophi, anima ratio- animam rationalem: et per hoc innui- nalis quantum ad intellectum possibilem animam rationalem: et per hoc innui- nalis quantum ad intellectum possibilem tur, quod intellectus agens sit substan- impressiones et influentias accipit ab in- tur, quod intellectus agens sit substan- impressiones et influentias accipit ab in- tia separata. tia separata. telligentia separata. Cum autem pro- telligentia separata. Cum autem pro- 9. Per rationem autem videtur idem prium agentis sit influere super possibi- 9. Per rationem autem videtur idem prium agentis sit influere super possibi-

1 II de Generatione et Corruptione, tex. 1 II de Generatione et Corruptione, tex.

com. 57. com. 57.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55.

lem de luce sua, intellectus agens erit lem de luce sua, intellectus agens erit intelligentia separata. intelligentia separata.

12. Item, In commento super tertiam 12. Item, In commento super tertiam propositionem libri Causarum dicit Al- propositionem libri Causarum dicit Al- pharabius, quod causa prima creavit esse pharabius, quod causa prima creavit esse animæ mediante alidith, id est, intelli- animæ mediante alidith, id est, intelli- gentia et postquam creavit esse animæ, gentia et postquam creavit esse animæ, posuit eam sicut instrumentum intelli- posuit eam sicut instrumentum intelli- gentiæ, quo efficiat operationes suas, sci- gentiæ, quo efficiat operationes suas, sci- licet intelligentiæ. Ex hoc accipitur, ex licet intelligentiæ. Ex hoc accipitur, ex quo anima quantum ad intelligentiam quo anima quantum ad intelligentiam possibilem est instrumentum intelligen- possibilem est instrumentum intelligen- tiæ separatæ, quod actiones ejus fluunt tiæ separatæ, quod actiones ejus fluunt ab intelligentia separata in ipsam, sicut ab intelligentia separata in ipsam, sicut actio instrumenti fluit in instrumentum actio instrumenti fluit in instrumentum a movente primo: et sic intellectus ite- a movente primo: et sic intellectus ite- rum erit intelligentia separata. rum erit intelligentia separata.

13. In hoc etiam videtur consentire 13. In hoc etiam videtur consentire Collectanus in suo libro de Anima, qui Collectanus in suo libro de Anima, qui dicit, quod intellectus, id est, intelligen- dicit, quod intellectus, id est, intelligen- tia fluit in intellectum possibilem secun- tia fluit in intellectum possibilem secun- dum conversionem ad intelligentiam dum conversionem ad intelligentiam agentem, secundum quod possibilis pe- agentem, secundum quod possibilis pe- tit ab ipsa intelligentia agente. tit ab ipsa intelligentia agente.

14. Fortius autem ad idem objicitur 14. Fortius autem ad idem objicitur sic Intellectus agens aut agit in possi- sic Intellectus agens aut agit in possi- bilem actione suæ substantiæ, aut alicu- bilem actione suæ substantiæ, aut alicu- jus formæ existentis in ipso. Si primo jus formæ existentis in ipso. Si primo modo, cum sua substantia sit eodem mo- modo, cum sua substantia sit eodem mo- do se habens et una, non faceret in pos- do se habens et una, non faceret in pos- sibili actionem nisi uno modo se haben- sibili actionem nisi uno modo se haben- tem ut unam quod maxime falsum est, tem ut unam quod maxime falsum est, cum sint multa intelligibilia secundum cum sint multa intelligibilia secundum quæ intellectus possibilis efficitur in actu. quæ intellectus possibilis efficitur in actu. Si secundo modo, tunc intellectus agens Si secundo modo, tunc intellectus agens habebit species et formas omnium intel- habebit species et formas omnium intel- ligibilium quia secundum unam spe- ligibilium quia secundum unam spe- ciem non potest agere diversa intelligi- ciem non potest agere diversa intelligi- bilia ergo habebit penes se specialita- bilia ergo habebit penes se specialita- tes et generalitates omnium rerum. Aut tes et generalitates omnium rerum. Aut igitur habet eas per acceptionem, ita igitur habet eas per acceptionem, ita quod quandoque non habuit: aut sem- quod quandoque non habuit: aut sem- per est et fuit in actu secundum ipsas. Si per est et fuit in actu secundum ipsas. Si primo modo, tunc intellectus agens esset primo modo, tunc intellectus agens esset in potentia, et non differret a possibili. in potentia, et non differret a possibili. Si secundo modo, tunc intellectus agens Si secundo modo, tunc intellectus agens erit intelligentia plena formis magis et erit intelligentia plena formis magis et

1 III de Anima, tex. com. 20. 1 III de Anima, tex. com. 20.

463 463

minus universalibus. Cum igitur hoc sit minus universalibus. Cum igitur hoc sit proprium intelligentiæ sæparatæ, intelle- proprium intelligentiæ sæparatæ, intelle- ctus agens erit intelligentia separata. ctus agens erit intelligentia separata.

15. Et huic conclusioni videntur con- 15. Et huic conclusioni videntur con- sentire Plato et Boetius. Plato enim di- sentire Plato et Boetius. Plato enim di- xit omnia universalia esse penes intel- xit omnia universalia esse penes intel- lectum semper, et disciplinam dixit esse lectum semper, et disciplinam dixit esse reminiscentiam. Boetius autem in libro reminiscentiam. Boetius autem in libro de Consolatione philosophiæ dixit : de Consolatione philosophiæ dixit : « Universalia retinet et singularia per- « Universalia retinet et singularia per- dit. » dit. »

16. Huic etiam videtur consentire Ari- 16. Huic etiam videtur consentire Ari- stoteles, præter hoc solum quod excusat stoteles, præter hoc solum quod excusat errorem Platonis in reminiscendo. Dicit errorem Platonis in reminiscendo. Dicit enim « Separatus aut solus est hoc, enim « Separatus aut solus est hoc, quod verum est, et hoc solum immor- quod verum est, et hoc solum immor- tale perpetuumque est. Non reminisci- tale perpetuumque est. Non reminisci- tur autem per hoc quod impassibile sit. tur autem per hoc quod impassibile sit. Passivus autem intellectus corruptibilis Passivus autem intellectus corruptibilis est et sine hoc nihil intelligit¹. » Ac si est et sine hoc nihil intelligit¹. » Ac si dicat Intellectus agens, qui separatus dicat Intellectus agens, qui separatus est, est tantum verorum, est, est tantum verorum, scilicet princi- scilicet princi- piorum universalium, et est immortalis piorum universalium, et est immortalis per hoc quod ipse est virtus non depen- per hoc quod ipse est virtus non depen- dens a corpore: et est perpetuus per hoc dens a corpore: et est perpetuus per hoc quod non est in potentia. Non tamen se- quod non est in potentia. Non tamen se- quitur ex hoc quod reminiscatur in ac- quitur ex hoc quod reminiscatur in ac- cipiendo scientiam : quia intellectus cipiendo scientiam : quia intellectus agens impassibilis est, et nihil recipit. agens impassibilis est, et nihil recipit. Passivus autem et passibilis intellectus Passivus autem et passibilis intellectus corruptibilis est per hoc quod acquirit et corruptibilis est per hoc quod acquirit et amittit formas scibilium, et sine hoc ni- amittit formas scibilium, et sine hoc ni- hil intelligit anima. Hanc tamen litteram hil intelligit anima. Hanc tamen litteram omnino aliter exponunt tres Commenta- omnino aliter exponunt tres Commenta- tores, scilicet Alexander, Themistius, et tores, scilicet Alexander, Themistius, et Averroes, sed nostræ expositioni concor- Averroes, sed nostræ expositioni concor- dat littera. In hac etiam sententia ex- dat littera. In hac etiam sententia ex- presse est Avicenna in VI de Naturali- presse est Avicenna in VI de Naturali- bus, et duo sequentes vestigia ejus, sci- bus, et duo sequentes vestigia ejus, sci- licet Algazel et Collectanus. licet Algazel et Collectanus.

17. Item adhuc fortius ostenditur : 17. Item adhuc fortius ostenditur : Omne quod recipit aliquid, est in poten- Omne quod recipit aliquid, est in poten- tia ad illud intellectus agens non est in tia ad illud intellectus agens non est in potentia ad aliquid, eo quod ipse est uni- potentia ad aliquid, eo quod ipse est uni- versaliter agens: ergo intellectus agens versaliter agens: ergo intellectus agens non recipit aliquid. Inde sic: Omne non recipit aliquid. Inde sic: Omne quod non recipit aliquid intelligendo, quod non recipit aliquid intelligendo,

464 464

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

intellectu non creato a rebus intelligit : intellectu non creato a rebus intelligit : intellectus agens non recipit aliquid in- intellectus agens non recipit aliquid in- telligendo ergo intelligit intellectu non telligendo ergo intelligit intellectu non creato a rebus: sed omne quod intelligit creato a rebus: sed omne quod intelligit intellectu non creato a rebus, est intel- intellectu non creato a rebus, est intel- ligentia et substantia separata: intel- ligentia et substantia separata: intel- lectus agens sic intelligit : ergo intelle- lectus agens sic intelligit : ergo intelle- ctus agens est intelligentia et substantia ctus agens est intelligentia et substantia separata. PRIMA ultimi syllogismi pro- separata. PRIMA ultimi syllogismi pro- batur ex hoc quod anima rationalis non batur ex hoc quod anima rationalis non est in corpore, nisi ut perficiatur scien- est in corpore, nisi ut perficiatur scien- tia et virtute, ut dicunt Sancti et Phi- tia et virtute, ut dicunt Sancti et Phi- losophi. SECUNDA vero probatur in syl- losophi. SECUNDA vero probatur in syl- logismis præcedentibus. Propositiones logismis præcedentibus. Propositiones vero syllogismorum præcedentium per vero syllogismorum præcedentium per se sunt manifestæ. se sunt manifestæ.

18. Item, Probatur quod intellectus 18. Item, Probatur quod intellectus agens sit intelligentia prima, quæ Deus agens sit intelligentia prima, quæ Deus est, sic Intellectus agens non intelligit est, sic Intellectus agens non intelligit intellectu creato a rebus, ut probatum intellectu creato a rebus, ut probatum est. Aut ergo intelligit a seipso, aut ab est. Aut ergo intelligit a seipso, aut ab alio. Si a seipso, ergo est a seipso. Pro- alio. Si a seipso, ergo est a seipso. Pro- BATIO hujus conclusionis est illud quod BATIO hujus conclusionis est illud quod probatur in metaphysica Avicennæ, sci- probatur in metaphysica Avicennæ, sci- licet quod ens per se est ens necesse, et licet quod ens per se est ens necesse, et ens ab alio est ens possibile. Si enim est ens ab alio est ens possibile. Si enim est ab alio, poterit contingere, quod ipsum ab alio, poterit contingere, quod ipsum non sit, scilicet si aliquid non esset. Si- non sit, scilicet si aliquid non esset. Si- militer a quocumque est esse rei, ab eo- militer a quocumque est esse rei, ab eo- dem etiam est operatio ipsius, licet non dem etiam est operatio ipsius, licet non immediate. Si igitur intellectus agens immediate. Si igitur intellectus agens est ab aliquo, tunc etiam intelligit ab est ab aliquo, tunc etiam intelligit ab alio et sic etiam intelligit intellectu alio et sic etiam intelligit intellectu creato ab alio ergo non intelligit impas- creato ab alio ergo non intelligit impas- sibiliter, quod jam improbatum est: non sibiliter, quod jam improbatum est: non ergo intelligit ab alio. Sola autem in- ergo intelligit ab alio. Sola autem in- telligentia prima quæ est Deus, nec est telligentia prima quæ est Deus, nec est ab alio, nec intelligit ab alio. Ergo intel- ab alio, nec intelligit ab alio. Ergo intel- lectus agens est intelligentia prima, quæ lectus agens est intelligentia prima, quæ est Deus. Quod autem intelligentia sola est Deus. Quod autem intelligentia sola nec sit ab alio, nec intelligat ab alio, nec sit ab alio, nec intelligat ab alio, probatur per octavam propositionem probatur per octavam propositionem libri Causarum, ubi de secundis intelli- libri Causarum, ubi de secundis intelli- gentiis dicitur sic : « Deus enim intelli- gentiis dicitur sic : « Deus enim intelli- gentiæ fixio et essentia est per boni- gentiæ fixio et essentia est per boni-

XII Metaphysicæ, tex. com. 51. XII Metaphysicæ, tex. com. 51.

2 AVERROES, super XI Metaphysicæ, com. 51. 2 AVERROES, super XI Metaphysicæ, com. 51. 3 II ad Corinth. 11, 5: Non quod sufficientes 3 II ad Corinth. 11, 5: Non quod sufficientes

tatem puram quæ est prima causa. » tatem puram quæ est prima causa. »

1 1

19. Item, In XII Metaphysicæ dicit 19. Item, In XII Metaphysicæ dicit Aristoteles, quod si prima causa intelli- Aristoteles, quod si prima causa intelli- git per aliud a se, habebit aliud divinum, git per aliud a se, habebit aliud divinum, scilicet illud quod perficit intellectum scilicet illud quod perficit intellectum suum, quod erit divinius et nobilius suo suum, quod erit divinius et nobilius suo intellectu quod est inconveniens: et intellectu quod est inconveniens: et per hoc concluditur, quod Deus intelligit per hoc concluditur, quod Deus intelligit seipso. Idem argumentum facio de in- seipso. Idem argumentum facio de in- tellectu agente intellectus enim aut in- tellectu agente intellectus enim aut in- telligit per se, aut per aliud. Si per se, telligit per se, aut per aliud. Si per se, tunc sequitur, quod ipse sit causa prima. tunc sequitur, quod ipse sit causa prima. Si autem per aliud, tunc illud per quod Si autem per aliud, tunc illud per quod intelligit, erit nobilius ipso : et sic intel- intelligit, erit nobilius ipso : et sic intel- lectus agens non erit nobilissimum intel- lectus agens non erit nobilissimum intel- lectum, nec erit agens universaliter, cum lectum, nec erit agens universaliter, cum aliquid agat in ipsum et perficiat ipsum : aliquid agat in ipsum et perficiat ipsum : quæ ambo absurda sunt apud Philoso- quæ ambo absurda sunt apud Philoso- phos. phos.

1 1

2 2

20. Item, Averroes super XI Meta- 20. Item, Averroes super XI Meta- physicæ dicit, quod intellectus primæ physicæ dicit, quod intellectus primæ causæ est nostro intellectui æquivocus, causæ est nostro intellectui æquivocus, eo quod intellectus primæ causæ est cau- eo quod intellectus primæ causæ est cau- sa entis intellectus autem noster crea- sa entis intellectus autem noster crea- tur ab ente. Ex hoc accipitur, quod in- tur ab ente. Ex hoc accipitur, quod in- tellectus non creatus ab ente est intel- tellectus non creatus ab ente est intel- lectus primæ causæ : sed intellectus lectus primæ causæ : sed intellectus agens est intellectus non creatus ab ente, agens est intellectus non creatus ab ente, ut probatum est ergo intellectus agens ut probatum est ergo intellectus agens est intellectus primæ causæ. est intellectus primæ causæ.

21. In idem videtur incidere Augusti- 21. In idem videtur incidere Augusti- nus in libro de Magistro, ubi per totum nus in libro de Magistro, ubi per totum probat nihil posse hominem intelligere, probat nihil posse hominem intelligere, nisi Deus doceat interius. Cum ergo om- nisi Deus doceat interius. Cum ergo om- nis intellectus sit a lumine intellectus nis intellectus sit a lumine intellectus agentis, videtur intellectus agens nihil agentis, videtur intellectus agens nihil aliud esse quam Deus influens interius. aliud esse quam Deus influens interius.

22. Idem videtur dicere Apostolus ad 22. Idem videtur dicere Apostolus ad Corinthios, ubi dicit, quod non sumus Corinthios, ubi dicit, quod non sumus sufficientes aliquid cognoscere a nobis sufficientes aliquid cognoscere a nobis quasi ex nobis, sed quod sufficientia no- quasi ex nobis, sed quod sufficientia no- stra a Deo est ³. stra a Deo est ³.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Dicit Aristoteles in III de Anima: 1. Dicit Aristoteles in III de Anima: « Quoniam autem sicut in omni natura « Quoniam autem sicut in omni natura

simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. sed sufficientia nostra ex Deo est.

Sed con Sed con

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55.

aliquid est tamquam materia in unoquo- aliquid est tamquam materia in unoquo- que genere, hoc autem est potentia om- que genere, hoc autem est potentia om- nia illa, alterum est causa et efficiens nia illa, alterum est causa et efficiens quidem est, et omnia facit ut ars ad ma- quidem est, et omnia facit ut ars ad ma- teriam sustinuit, necesse est et in anima teriam sustinuit, necesse est et in anima has esse differentias¹: » ergo differentiæ has esse differentias¹: » ergo differentiæ intellectus agentis et possibilis sunt in intellectus agentis et possibilis sunt in anima ergo agens non est substantia anima ergo agens non est substantia et intelligentia separata. et intelligentia separata.

2. Item, Averroes 2 : Omnis intellectus 2. Item, Averroes 2 : Omnis intellectus immobilis existens habet duas actiones. immobilis existens habet duas actiones. Quarum una est de generatione passio- Quarum una est de generatione passio- nis, et est intelligere. Alia de genere acti- nis, et est intelligere. Alia de genere acti- onis quæ est abstrahere eas a materia, onis quæ est abstrahere eas a materia, quod nihil aliud est quam facere eas in- quod nihil aliud est quam facere eas in- tellectas in actu postquam erant intelle- tellectas in actu postquam erant intelle- ctæ in potentia. Cum ergo unus horum ctæ in potentia. Cum ergo unus horum sit intellectus agens in alterum possibi- sit intellectus agens in alterum possibi- lem, uterque istorum intellectuum erit in lem, uterque istorum intellectuum erit in nobis existens et non substantia sepa- nobis existens et non substantia sepa-

rata. rata.

3. Item, Per rationem ostenditur sic: 3. Item, Per rationem ostenditur sic: Dicit Aristoteles, quod inter movens et Dicit Aristoteles, quod inter movens et motum non est medium: sed intellectus motum non est medium: sed intellectus movens est agens, et possibilis est mo- movens est agens, et possibilis est mo- tus ergo inter ea non erit medium. Si tus ergo inter ea non erit medium. Si ergo possibilis est conjunctus corpori, ergo possibilis est conjunctus corpori, impossibile erit agentem esse separatum. impossibile erit agentem esse separatum. 4. Item, Possibilis habet potentiam ut 4. Item, Possibilis habet potentiam ut moveatur in anima humana: sed in phy- moveatur in anima humana: sed in phy- sicis sic est, quod non invenitur potentia sicis sic est, quod non invenitur potentia materiæ quæ non possit compleri per materiæ quæ non possit compleri per agens physicum conjunctum illi mate- agens physicum conjunctum illi mate- riæ ergo in anima erit potentia non re- riæ ergo in anima erit potentia non re- ceptibilis formæ, quæ non possit com- ceptibilis formæ, quæ non possit com- pleri per aliquod efficiens et agens con- pleri per aliquod efficiens et agens con- junctum ei ergo intellectus agens non junctum ei ergo intellectus agens non erit substantia separata. erit substantia separata.

5. Item, Materia in physicis per mate- 5. Item, Materia in physicis per mate- riam ejusdem potentiæ qua recipit for- riam ejusdem potentiæ qua recipit for- mam, substat formæ receptæ : ergo om- mam, substat formæ receptæ : ergo om- nis rationis potentia erit ex potentia nis rationis potentia erit ex potentia materiæ. Aut ergo intellectus agens ha- materiæ. Aut ergo intellectus agens ha- bet formas, aut non. Si sic, tunc habebit bet formas, aut non. Si sic, tunc habebit rationem potentiæ possibilis intellectus rationem potentiæ possibilis intellectus propter hoc solum quod non recipit for- propter hoc solum quod non recipit for- mam quam habet: nihilominus tamen mam quam habet: nihilominus tamen

1 III de Anima, tex. com. 17. 1 III de Anima, tex. com. 17.

XXXV XXXV

465 465

est in actu per formam quam habet, et est in actu per formam quam habet, et erit compositus et sic non erit intelle- erit compositus et sic non erit intelle- ctus primus in anima neque simplex, ctus primus in anima neque simplex, sed alius erit prior eo et simplicior : quod sed alius erit prior eo et simplicior : quod falsum est ergo intellectus agens non falsum est ergo intellectus agens non erit compositus et sic non habebit spe- erit compositus et sic non habebit spe- cies rerum apud se : ergo non erit intel- cies rerum apud se : ergo non erit intel- ligentia separata, eo quod omnis intelli- ligentia separata, eo quod omnis intelli- gentia est plena formis. gentia est plena formis.

6. Item, Si intellectus agens est intel- 6. Item, Si intellectus agens est intel- ligentia habens formas, ut dicunt, aut ligentia habens formas, ut dicunt, aut easdem quas habet, ponit in intellectu pos- easdem quas habet, ponit in intellectu pos- sibili, aut alias. Si easdem, tunc species sibili, aut alias. Si easdem, tunc species quæ sunt in anima, non abstrahuntur a quæ sunt in anima, non abstrahuntur a rebus extra, et sic a sensibus in nullo rebus extra, et sic a sensibus in nullo juvatur intellectus possibilis. Si autem juvatur intellectus possibilis. Si autem alias ponit in ipso, tunc quæritur, quæ alias ponit in ipso, tunc quæritur, quæ sunt illæ ? Si dicitur, quod abstractæ sunt sunt illæ ? Si dicitur, quod abstractæ sunt a rebus, tunc vanæ sunt illæ quæ po- a rebus, tunc vanæ sunt illæ quæ po- nuntur in intellectu agente. Et iterum nuntur in intellectu agente. Et iterum intellectus agens non erit intelligentia intellectus agens non erit intelligentia separata, quæ sit plena formis, ut di- separata, quæ sit plena formis, ut di-

cunt. cunt.

7. Item, Si sit intelligentia separata 7. Item, Si sit intelligentia separata habens formas, aut semper agit in intel- habens formas, aut semper agit in intel- lectum possibilem secundum formas il- lectum possibilem secundum formas il- las, aut non semper. Si semper, cum in las, aut non semper. Si semper, cum in sua actione semper imprimat formas, se- sua actione semper imprimat formas, se- queretur quod intellectus possibilis sem- queretur quod intellectus possibilis sem- per haberet formas in se et cum scire per haberet formas in se et cum scire sit habere formas scibilium in intellectu sit habere formas scibilium in intellectu possibili, sequeretus quod homo semper possibili, sequeretus quod homo semper sciret, quod falsum est ergo non sem- sciret, quod falsum est ergo non sem- per agit. Quæratur ergo, quid impediat per agit. Quæratur ergo, quid impediat ipsum ab actione? Aut enim impeditur ipsum ab actione? Aut enim impeditur ex hoc quod est separatus, aut ex hoc ex hoc quod est separatus, aut ex hoc quod est cum phantasmate. Si primo quod est cum phantasmate. Si primo modo, tunc semper impeditur ex hoc modo, tunc semper impeditur ex hoc quod semper est separatus, ut dicunt quod semper est separatus, ut dicunt quidam. Si secundo modo. CONTRA: Ha- quidam. Si secundo modo. CONTRA: Ha- benti formas idem est phantasma præ- benti formas idem est phantasma præ- sens et absens quoad rationem universa- sens et absens quoad rationem universa- lis. Quod probatur sic: Habens habitum, lis. Quod probatur sic: Habens habitum, eumdem non accipit a phantasmate, quia eumdem non accipit a phantasmate, quia sic haberet bis eumdem : intellectus sic haberet bis eumdem : intellectus agens habet habitum formæ : ergo in agens habet habitum formæ : ergo in agendo nihil recipit a phantasmate: ergo agendo nihil recipit a phantasmate: ergo

* AVERROES, super III de Anima, com. 19. * AVERROES, super III de Anima, com. 19.

30 30

Solutio. Solutio.

466 466

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sine phantasmate erit in eadem actione: sine phantasmate erit in eadem actione: et sic sequeretur primum inconveniens, et sic sequeretur primum inconveniens, quod semper erimus æqualiter scientes, quod semper erimus æqualiter scientes, quod falsum est: ergo intellectus agens quod falsum est: ergo intellectus agens non erit intelligentia separata habens non erit intelligentia separata habens formas, ut dicunt. formas, ut dicunt.

8. Item, Si intellectus agens est intel- 8. Item, Si intellectus agens est intel- ligentia separata habens formas univer- ligentia separata habens formas univer- sales, aut æqualiter se habet ad intelle- sales, aut æqualiter se habet ad intelle- ctum possibilem in scientia et ignoran- ctum possibilem in scientia et ignoran- tia, aut inæqualiter. Si æqualiter, tunc tia, aut inæqualiter. Si æqualiter, tunc homo in scientia et ignorantia erit sciens homo in scientia et ignorantia erit sciens æqualiter et ignorans, quod est impos- æqualiter et ignorans, quod est impos- sibile. Si inæqualiter. CONTRA: Possibi- sibile. Si inæqualiter. CONTRA: Possibi- lis semper est in potentia, et agens sem- lis semper est in potentia, et agens sem- per est in actu et nihil est medium inter per est in actu et nihil est medium inter eos quod impediat agentem ab actione eos quod impediat agentem ab actione sua, vel passibilem a passione: ergo in- sua, vel passibilem a passione: ergo in- tellectus agens semper agit in passibilem, tellectus agens semper agit in passibilem, et passibilis semper recipit et sic intel- et passibilis semper recipit et sic intel- lectus possibilis semper erit sciens, et lectus possibilis semper erit sciens, et .numquam ignorans. .numquam ignorans.

SOLUTIO. Dicendum, quod sapientes SOLUTIO. Dicendum, quod sapientes -qui fuerunt ante nos, diversificati sunt in -qui fuerunt ante nos, diversificati sunt in positione intellectus agentis, sicut partim positione intellectus agentis, sicut partim supra tactum est. Quidam enim agentem supra tactum est. Quidam enim agentem omnino dixerunt non esse, sed tantum omnino dixerunt non esse, sed tantum possibilem et speculativum. Et quidam possibilem et speculativum. Et quidam dixerunt ipsum esse habitum, et illi di- dixerunt ipsum esse habitum, et illi di- versificati sunt in tres opiniones. Quidam versificati sunt in tres opiniones. Quidam enim dixerunt eum esse habitum et spe- enim dixerunt eum esse habitum et spe- ciem primæ causæ quidam habitum ciem primæ causæ quidam habitum principiorum quidam autem habitum, principiorum quidam autem habitum, qui est in omnibus speciebus intelligibi- qui est in omnibus speciebus intelligibi- libus. Alii vero dixerunt ipsum esse in- libus. Alii vero dixerunt ipsum esse in- telligentiam separatam agentem decimi telligentiam separatam agentem decimi ordinis et cum intelligentiæ moveant ordinis et cum intelligentiæ moveant motæ sicut desideratum movet desideran- motæ sicut desideratum movet desideran- tem et desiderium, dixerunt, quod intel- tem et desiderium, dixerunt, quod intel- ligentia agens mundi terreni movet in- ligentia agens mundi terreni movet in- tellectum possibilem humanæ animæ, si tellectum possibilem humanæ animæ, si tale desideratum movet desiderantem, ita tale desideratum movet desiderantem, ita scilicet quod sicut anima coeli movet cœ- scilicet quod sicut anima coeli movet cœ- lum, ita quod conformetur intelligentiæ lum, ita quod conformetur intelligentiæ agenti, ita etiam intellectus humanus agenti, ita etiam intellectus humanus possibilis movet hominem ad hoc quod possibilis movet hominem ad hoc quod

1 AVERROES, Super lib. de Anima, com. 5 et 1 AVERROES, Super lib. de Anima, com. 5 et

conformetur intelligentiæ decimi ordinis: conformetur intelligentiæ decimi ordinis: et hoc modo fluunt bonitates ab intelli- et hoc modo fluunt bonitates ab intelli- gentia agente ad intellectum possibilem. gentia agente ad intellectum possibilem. Sed nos nihil horum dicimus: sequentes Sed nos nihil horum dicimus: sequentes enim Aristotelem et Averroem, dicimus enim Aristotelem et Averroem, dicimus coelum non habere animam præter intel- coelum non habere animam præter intel- ligentiam, ut supra in quæstione de cœlo ligentiam, ut supra in quæstione de cœlo determinatum est. Similiter dicimus in- determinatum est. Similiter dicimus in- tellectum agentem humanum esse con- tellectum agentem humanum esse con- junctum animæ humanæ, et esse simpli- junctum animæ humanæ, et esse simpli- cem, et non habere intelligibilia, sed cem, et non habere intelligibilia, sed agere ipsa in intellectu possibili ex phan- agere ipsa in intellectu possibili ex phan- tasmatibus, sicut expresse dicit Averroes tasmatibus, sicut expresse dicit Averroes in commento libri de Anima". in commento libri de Anima".

AD PRIMUM ergo dicendum, quod intel- Α AD PRIMUM ergo dicendum, quod intel- Α lectus agens dicitur separatus, eo quod lectus agens dicitur separatus, eo quod non est actus alicujus partis corporis, ut non est actus alicujus partis corporis, ut dictum est in objectione. Nihilominus dictum est in objectione. Nihilominus tamen est pars animæ intellectualis : quia tamen est pars animæ intellectualis : quia anima intellectiva sic est actus corporis, anima intellectiva sic est actus corporis, quod non secundum quamlibet partem quod non secundum quamlibet partem ejus se habet in organo, ut supra deter- ejus se habet in organo, ut supra deter- minatum est. minatum est.

AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles loquitur ibi de intellectu agente prout loquitur ibi de intellectu agente prout ipse est formale esse universalis, sicut ipse est formale esse universalis, sicut lumen formale esse est coloris. Omne lumen formale esse est coloris. Omne enim universale suum esse formale habet enim universale suum esse formale habet ab intellectu agente, licet per respectum ab intellectu agente, licet per respectum ad materiam habeat esse aliud, ut infra ad materiam habeat esse aliud, ut infra determinabitur in quæstione de intelle- determinabitur in quæstione de intelle- ctu. Dicunt tamen quidam, quod dictum ctu. Dicunt tamen quidam, quod dictum hoc est intelligendum de intellectu spe- hoc est intelligendum de intellectu spe- culativo quoad habitum principiorum : culativo quoad habitum principiorum : quia quodammodo connaturalis est no- quia quodammodo connaturalis est no- bis et dicitur immortalis, hoc est, non bis et dicitur immortalis, hoc est, non corruptibilis, quia non cedit in oblivio- corruptibilis, quia non cedit in oblivio- nem et dicitur perpetuus, eo quod non nem et dicitur perpetuus, eo quod non est in potentia. est in potentia.

Αν Αν

el el

AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad 3. sequentes Algazelem et Avicennam di- sequentes Algazelem et Avicennam di- xerunt intellectum agentem esse intelli- xerunt intellectum agentem esse intelli- gentiam separatam, et irradiare super in- gentiam separatam, et irradiare super in- tellectum possibilem in animalibus: et tellectum possibilem in animalibus: et hoc quia intellectus agens non determi- hoc quia intellectus agens non determi- nat aliquam partem, nec recipit aliquid nat aliquam partem, nec recipit aliquid a phantasmate. Et in his duobus convenit a phantasmate. Et in his duobus convenit

20. 20.

18. 18.

19 19

10. 10.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 55.

cum intelligentia angelica separata: sed cum intelligentia angelica separata: sed tamen differt in hoc, quod actus intelle- tamen differt in hoc, quod actus intelle- ctus agentis est super phantasmata abs- ctus agentis est super phantasmata abs- trahendo universale de phantasmatibus, trahendo universale de phantasmatibus, quod non facit intellectus angelicus: ta- quod non facit intellectus angelicus: ta- men propter duo in quibus convenit cum men propter duo in quibus convenit cum eo, dicitur ab Algazele, quod non est in eo, dicitur ab Algazele, quod non est in corpore neque enim est in corpore ut corpore neque enim est in corpore ut virtus sua in organo corporis, sicut vires virtus sua in organo corporis, sicut vires animæ sensibilis: nec est in corpore ut animæ sensibilis: nec est in corpore ut recipiens a phantasmatibus corporum, recipiens a phantasmatibus corporum, sicut intellectus possibilis. sicut intellectus possibilis.

Et per hoc etiam patet solutio ad dicta Et per hoc etiam patet solutio ad dicta Avicennæ. Cum enim ordines intelligen- Avicennæ. Cum enim ordines intelligen- tiarum secundum Avicennam determi- tiarum secundum Avicennam determi- nentur secundum ordines et numerum nentur secundum ordines et numerum mobilium, et intellectus agens quem dicit mobilium, et intellectus agens quem dicit esse decimam intelligentiam, moveat esse decimam intelligentiam, moveat hominem et animam humanam, non erit hominem et animam humanam, non erit intelligentia agens extra hominem et ani- intelligentia agens extra hominem et ani- mam humanam. mam humanam.

AD ALIUD dicendum, quod Isaac facit AD ALIUD dicendum, quod Isaac facit vim in intelligentia sicut in intellectu, vim in intelligentia sicut in intellectu, sicut etiam supra determinavimus. Intel- sicut etiam supra determinavimus. Intel- ligentia enim cum sit tantum verorum, ligentia enim cum sit tantum verorum, ipsa est sine inquisitione et studio con- ipsa est sine inquisitione et studio con- templativa veri, cujus prima obumbratio templativa veri, cujus prima obumbratio inquisitio est et contemplatio veri per inquisitio est et contemplatio veri per studium et propter hoc nihil loquitur studium et propter hoc nihil loquitur ibi de intellectu agente. Consequenter ibi de intellectu agente. Consequenter etiam dicit, quod sensibilis est in umbra etiam dicit, quod sensibilis est in umbra rationis creata, et vegetabilis in umbra rationis creata, et vegetabilis in umbra sensibilis. sensibilis.

AD ALIUD dicendum, quod transmutatio AD ALIUD dicendum, quod transmutatio quæ est in materia, ordinatur ad motum quæ est in materia, ordinatur ad motum coeli, qui facit transmutari materiam ge- coeli, qui facit transmutari materiam ge- nerabilium et corruptibilium, ut dicitur nerabilium et corruptibilium, ut dicitur in libro de Uno Deo. Sed in anima est in libro de Uno Deo. Sed in anima est forma separata et abstracta ideo non est forma separata et abstracta ideo non est ibi motus proprie loquendo: et propter ibi motus proprie loquendo: et propter hoc oportet, quod sit ab agente conjun- hoc oportet, quod sit ab agente conjun- cto, quod agat universalia de particula- cto, quod agat universalia de particula-

ribus. ribus.

AD ALIUD dicendum, quod sicut in ex- AD ALIUD dicendum, quod sicut in ex- terioribus corporibus per influentiam lu- terioribus corporibus per influentiam lu- cis a superiori corpore abjiciuntur tene- cis a superiori corpore abjiciuntur tene- bræ, ita quod etiam quoddam lumen de- bræ, ita quod etiam quoddam lumen de- scendat ab intelligentiis separatis super scendat ab intelligentiis separatis super animam, quando animabus revelantur animam, quando animabus revelantur

467 467

occulta in quibusdam somniis et prophe- occulta in quibusdam somniis et prophe- tiis sed talis non est actio intellectus tiis sed talis non est actio intellectus agentis, ut infra patebit. agentis, ut infra patebit.

AD ALIUD dicendum, quod corpus ho- Ad 11. AD ALIUD dicendum, quod corpus ho- Ad 11. minis mutatur ab agente conjuncto et ab minis mutatur ab agente conjuncto et ab agente separato. Et agens conjunctum agente separato. Et agens conjunctum voco quatuor qualitates primas. Agens voco quatuor qualitates primas. Agens autem separatum coelum et stellas. Et autem separatum coelum et stellas. Et similiter anima quoad intellectum possi- similiter anima quoad intellectum possi- bilem immutatur a duobus motoribus, bilem immutatur a duobus motoribus, scilicet a motore conjuncto qui est intel- scilicet a motore conjuncto qui est intel- lectus agens, et a motore separato qui lectus agens, et a motore separato qui est intelligentia angelica influens revela- est intelligentia angelica influens revela- tiones. tiones.

AD ALIUD dicendum, quod anima non AD ALIUD dicendum, quod anima non est instrumentum intelligentiæ, ita quod est instrumentum intelligentiæ, ita quod intellectus agens sit intelligentia separata: intellectus agens sit intelligentia separata: sed quia movetur ab ipsa duobus modis. sed quia movetur ab ipsa duobus modis. Uno modo secundum quod per motum Uno modo secundum quod per motum superiorum movetur corpus, qui motus superiorum movetur corpus, qui motus corporis venit ad animam. Alio modo se- corporis venit ad animam. Alio modo se- cundum quod influit ei de bonitatibus cundum quod influit ei de bonitatibus quas ipsa accipit a causa prima. quas ipsa accipit a causa prima.

AD ALIUD dicendum, quod Collectanus AD ALIUD dicendum, quod Collectanus intendit dicere, quod anima rationalis intendit dicere, quod anima rationalis non habet thesaurum super quem con- non habet thesaurum super quem con- vertatur, sed potius habet habitum scien- vertatur, sed potius habet habitum scien- tiæ, et convertitur ad ipsum et ad intelle- tiæ, et convertitur ad ipsum et ad intelle- ctum agentem, et sic efficitur considerans ctum agentem, et sic efficitur considerans in actu, non sic quod accipiat forma ab in actu, non sic quod accipiat forma ab agente sicut ab intelligentia separata. agente sicut ab intelligentia separata.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus agens agit per suam substantiam, et non agens agit per suam substantiam, et non per aliquam speciem intelligibilium quam per aliquam speciem intelligibilium quam habeat apud se. Ad aliud autem quod habeat apud se. Ad aliud autem quod contra objicitur, dicendum quod diversi- contra objicitur, dicendum quod diversi- tas actionis intellectus agentis non est ex tas actionis intellectus agentis non est ex intellectu agente, sed ex phantasmate : intellectu agente, sed ex phantasmate : et hoc est quod Averroes in commento et hoc est quod Averroes in commento super tertium de Anima dicit: « Mani- super tertium de Anima dicit: « Mani- festum est, quoniam quando omnia spe- festum est, quoniam quando omnia spe- culativa fuerunt in nobis existentia in culativa fuerunt in nobis existentia in potentia, tunc et agens continuatur nobis potentia, tunc et agens continuatur nobis in potentia, quia non continuatur nobis in potentia, quia non continuatur nobis nisi per illa et cum fuerint existentia in nisi per illa et cum fuerint existentia in nobis in actu, tunc et ipse continuatur nobis in actu, tunc et ipse continuatur nobis in actu: actio enim intellectus nobis in actu: actio enim intellectus agentis determinatur ad phantasma, et agentis determinatur ad phantasma, et sic determinata movet intellectum possi- sic determinata movet intellectum possi-

Ad 12. Ad 12.

Ad 13. Ad 13.

Ad 14. Ad 14.

Ad 15. Ad 15.

Ad 16. Ad 16.

Ad 17. Ad 17.

468 468

Et Et

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bilem et educit eum in actu: sicut actio bilem et educit eum in actu: sicut actio luminis determinatur ad colores, et sic luminis determinatur ad colores, et sic determinata visum educit in actum 1. » determinata visum educit in actum 1. » per hoc patet, quod intellectus agens per hoc patet, quod intellectus agens non est substantia separata plena formis. non est substantia separata plena formis. AD ID quod objicitur de Platone, di- AD ID quod objicitur de Platone, di- cendum quod Plato posuit universalia cendum quod Plato posuit universalia esse in intellectu possibili, et doctrinam esse in intellectu possibili, et doctrinam esse reminiscentiam, quod infra impro- esse reminiscentiam, quod infra impro- babitur. Boetius autem loquitur de intel- babitur. Boetius autem loquitur de intel- lectu principiorum, qui secundum aliquid lectu principiorum, qui secundum aliquid naturalis est nobis, et est de principiis naturalis est nobis, et est de principiis communioribus, quibus scitis non est ne- communioribus, quibus scitis non est ne- cesse, quod sciatur ars: et propter hoc cesse, quod sciatur ars: et propter hoc dicit, quod singula perdit, quia ignorat dicit, quod singula perdit, quia ignorat propria principia rei. propria principia rei.

AD DICTUM autem Aristotelis dicendum AD DICTUM autem Aristotelis dicendum quia sicut supra expositum est, et quod quia sicut supra expositum est, et quod ipse dicit, quod non reminiscimur, prop- ipse dicit, quod non reminiscimur, prop- terea dicit, ex hoc qued intellectus agens terea dicit, ex hoc qued intellectus agens possibilem conducit ad actum, crederet possibilem conducit ad actum, crederet aliquis, quod doctrina esset reminiscen- aliquis, quod doctrina esset reminiscen- tia, eo quod intellectus agens semper est tia, eo quod intellectus agens semper est in anima et possibilis semper potest in anima et possibilis semper potest converti ipsum, et ideo dicit Aristoteles, converti ipsum, et ideo dicit Aristoteles, quod hoc non sequitur, eo quod intelli- quod hoc non sequitur, eo quod intelli- gere possibilis intellectus non sit tantum gere possibilis intellectus non sit tantum intelligere ex agente, sed etiam ex phan- intelligere ex agente, sed etiam ex phan- tasmate propter quod etiam intellectus tasmate propter quod etiam intellectus possibilis corruptibilis est, non secundum possibilis corruptibilis est, non secundum sui substantiam, ut dicit Commentator, sui substantiam, ut dicit Commentator, sed secundum habitum scientiæ acceptum sed secundum habitum scientiæ acceptum a phantasmatibus per actionem intellectus a phantasmatibus per actionem intellectus agentis, quem, scilicet habitum, quando- agentis, quem, scilicet habitum, quando- que habet, et quandoque non habet. que habet, et quandoque non habet.

AD ALIUD dicendum, quod bene conce- AD ALIUD dicendum, quod bene conce- dimus, quod intellectus agens nihil reci- dimus, quod intellectus agens nihil reci- pit quia aliter non esset agens univer- pit quia aliter non esset agens univer- saliter. Et bene concedimus etiam, quod saliter. Et bene concedimus etiam, quod intellectus agens non intelligit intellectu intellectus agens non intelligit intellectu creato a rebus: sed illa præpositio, a, creato a rebus: sed illa præpositio, a, notat causam efficientem: quia res suas notat causam efficientem: quia res suas similitudines non faciunt in intellectu similitudines non faciunt in intellectu agente imo per hunc modum intellectus agente imo per hunc modum intellectus possibilis intellectu creato a rebus intel- possibilis intellectu creato a rebus intel- ligit. Si autem hæc præpositio, a, notat ligit. Si autem hæc præpositio, a, notat materiam, quam causam non notat pro- materiam, quam causam non notat pro-

* AVERROES, Super III de Anima, com. 36 in * AVERROES, Super III de Anima, com. 36 in

prie, tunc bene concedimus, quod intel- prie, tunc bene concedimus, quod intel- lectus agens intelligit intellectu creato a lectus agens intelligit intellectu creato a rebus quia intellectus ejus est super res rebus quia intellectus ejus est super res abstrahendo ab eis universale. Intellectus abstrahendo ab eis universale. Intellectus enim agens est sicut si videamus extra enim agens est sicut si videamus extra mittentes, et nihil intus suscipientes : mittentes, et nihil intus suscipientes : sic enim visio esset supra res, et ageret sic enim visio esset supra res, et ageret in eis visibilitatem. Intellectus autem in eis visibilitatem. Intellectus autem possibilis est sicut si videamus intus sus- possibilis est sicut si videamus intus sus- cipientes, et nihil extra mittentes: sic cipientes, et nihil extra mittentes: sic enim res agit in visum, et generat in eo enim res agit in visum, et generat in eo suam similitudinem. Ex hoc autem quod suam similitudinem. Ex hoc autem quod agens intelligit sic intellectu non causato agens intelligit sic intellectu non causato a rebus, non sequitur, quod sit intelli- a rebus, non sequitur, quod sit intelli- gentia separata, eo quod intellectus in- gentia separata, eo quod intellectus in- telligentiæ separatæ est determinatus ad telligentiæ separatæ est determinatus ad formam quam habet intellectus autem formam quam habet intellectus autem agens determinatur ad phantasma quod agens determinatur ad phantasma quod

est ex se. est ex se.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus agens non est a seipso, nec intelligit a agens non est a seipso, nec intelligit a seipso hoc modo quod non sit creatus ab seipso hoc modo quod non sit creatus ab alio, imo est creatus a causa prima: et alio, imo est creatus a causa prima: et quod intelligit, habet a causa prima: sed quod intelligit, habet a causa prima: sed hoc modo non intelligit ab alio intelligi- hoc modo non intelligit ab alio intelligi- bili quod in ipso faciat suam similitudi- bili quod in ipso faciat suam similitudi- nem et speciem. Unde patet, quod non nem et speciem. Unde patet, quod non sequitur, quod intellectus agens sit causa sequitur, quod intellectus agens sit causa prima. prima.

AD ALIUD dicendum, quod in anima hu- AD ALIUD dicendum, quod in anima hu- mani nihil dignius et nobilius est intelle- mani nihil dignius et nobilius est intelle- ctu agente. Et propter hoc non habet ali- ctu agente. Et propter hoc non habet ali- quid perficiens se, sed intelligit per suam quid perficiens se, sed intelligit per suam substantiam intellectus tamen ejus re- substantiam intellectus tamen ejus re- quirit aliquid extra se ad quod terminetur quirit aliquid extra se ad quod terminetur sicut ad materiam et per hoc differt ab sicut ad materiam et per hoc differt ab intellectu primæ causæ. intellectu primæ causæ.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus primæ causæ est causa entis in esse ita primæ causæ est causa entis in esse ita quod ab ipso fluit ens: sed sic agens in- quod ab ipso fluit ens: sed sic agens in- tellectus non est causa, sed in eo quod tellectus non est causa, sed in eo quod abstrahendo agit simplicitatem in uni- abstrahendo agit simplicitatem in uni- versalibus, causat nostram scientiam, versalibus, causat nostram scientiam, quæ est in intellectu possibili. quæ est in intellectu possibili.

Ad 18. Ad 18.

Ad 19 Ad 19

Ad 20 Ad 20

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad 21 AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad 21 in libro de Magistro intendit, quod omne in libro de Magistro intendit, quod omne lumen nostri intellectus est a causa pri- lumen nostri intellectus est a causa pri-

fine. fine.

Ad 22. Ad 22.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55.

ma, et sine ipso nihil possumus facere: ma, et sine ipso nihil possumus facere: sed natura illuminandi super intelligen- sed natura illuminandi super intelligen- tiam intellectus agentis agit ab ipso et tiam intellectus agentis agit ab ipso et sub ipso. sub ipso.

AD ALIUD dicendum, quod vis in hoc AD ALIUD dicendum, quod vis in hoc est quod Apostolus dicit, quod non suf- est quod Apostolus dicit, quod non suf- ficientes sumus aliquid cogitare a nobis ficientes sumus aliquid cogitare a nobis quasi ex nobis ex hoc innuit, quod quasi ex nobis ex hoc innuit, quod quædam intelligibilia non intelligimus, quædam intelligibilia non intelligimus, nisi gratia Dei illuminante, sicut ea quæ nisi gratia Dei illuminante, sicut ea quæ sunt supra rationem: quædam autem sunt supra rationem: quædam autem rationabilia intelligimus a nobis, sed non rationabilia intelligimus a nobis, sed non quasi ex nobis, sed ex virtute intellectus quasi ex nobis, sed ex virtute intellectus agentis, quæ data est nobis a Deo. agentis, quæ data est nobis a Deo.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum intellectus agens sit idem cum Utrum intellectus agens sit idem cum possibili secundum essentiam ? possibili secundum essentiam ?

Quarto quæritur, Utrum intellectus Quarto quæritur, Utrum intellectus agens sit idem cum possibili secundum agens sit idem cum possibili secundum

essentiam ? essentiam ?

Et circa hoc quæruntur duo. Et circa hoc quæruntur duo. Quorum primum est, Utrum intellectus Quorum primum est, Utrum intellectus agens sit pars animæ ? agens sit pars animæ ?

Secundum autem, Utrum idem sit cum Secundum autem, Utrum idem sit cum possibili vel pars ejus in eadem anima possibili vel pars ejus in eadem anima existens? existens?

ARTICULI QUARTI ARTICULI QUARTI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Utrum intellectus agens. sit pars Utrum intellectus agens. sit pars

animæ ? animæ ?

Ad primum sic proceditur : Ad primum sic proceditur : 1. Dicit enim Aristoteles in III de Ani- 1. Dicit enim Aristoteles in III de Ani- ma, quod in omnibus honorabilius est ma, quod in omnibus honorabilius est

III de Anima, tex. com. 19. III de Anima, tex. com. 19.

2 I de Generatione et Corruptione, tex. com. 2 I de Generatione et Corruptione, tex. com.

469 469

efficiens patiente, et principium materia. efficiens patiente, et principium materia. Et dicit hoc de intellectu agente et possi- Et dicit hoc de intellectu agente et possi- bili. Sed efficiens et patiens numquam bili. Sed efficiens et patiens numquam possunt esse ejusdem naturæ, eo quod possunt esse ejusdem naturæ, eo quod contraria sunt, ut patet in libro I de Ge. contraria sunt, ut patet in libro I de Ge. neratione et Corruptione 2 : ergo videtur, neratione et Corruptione 2 : ergo videtur, quod intellectus agens et possibilis non quod intellectus agens et possibilis non possunt esse ejusdem naturæ. Cum igi- possunt esse ejusdem naturæ. Cum igi- tur possibilis sit pars animæ, agens non tur possibilis sit pars animæ, agens non erit pars animæ. erit pars animæ.

2. Item, In corporibus ita videmus, 2. Item, In corporibus ita videmus, quod nullum totum componitur ex par- quod nullum totum componitur ex par- tibus, quarum una sit agens in alteram, tibus, quarum una sit agens in alteram, et altera patiens ab altera, nisi ipsum sit et altera patiens ab altera, nisi ipsum sit commixtum ex contrariis. Hujus proba- commixtum ex contrariis. Hujus proba- tio est in elementis, et in coelo, et in aliis tio est in elementis, et in coelo, et in aliis simplicibus corporibus. Ergo multo ma- simplicibus corporibus. Ergo multo ma- gis erit in substantiis spiritualibus. Cum gis erit in substantiis spiritualibus. Cum ergo anima rationalis sit substantia spi- ergo anima rationalis sit substantia spi- ritualis, ipsa non erit composita ex par- ritualis, ipsa non erit composita ex par- tibus agentibus et patientibus a se invi- tibus agentibus et patientibus a se invi- cem sed tales partes sunt intellectus cem sed tales partes sunt intellectus agens et possibilis, ut dicit Philosophus : agens et possibilis, ut dicit Philosophus : ergo non erit composita ex agente et ergo non erit composita ex agente et possibili. Cum ergo possibilis intellectus possibili. Cum ergo possibilis intellectus sit pars animæ rationalis, agens non po- sit pars animæ rationalis, agens non po- terit esse pars. terit esse pars.

3. Item, Nihil idem numero est in 3. Item, Nihil idem numero est in actu et potentia simul et semel. Cujus actu et potentia simul et semel. Cujus probatio est, quia quod est in potentia, probatio est, quia quod est in potentia, non est et quod est in actu, est : ergo non est et quod est in actu, est : ergo si aliquid simul et semel esset in actu et si aliquid simul et semel esset in actu et in potentia, ipsum simul et semel esset in potentia, ipsum simul et semel esset et non esset, quod est impossibile: ergo et non esset, quod est impossibile: ergo nihil idem numero simul et semel erit nihil idem numero simul et semel erit in actu et potentia: sed anima rationalis in actu et potentia: sed anima rationalis est aliquid idem numero: ergo non erit est aliquid idem numero: ergo non erit simul in actu et potentia: sed agens simul in actu et potentia: sed agens semper est in actu, possibile in potentia: semper est in actu, possibile in potentia: ergo simul erit agens et in potentia exi- ergo simul erit agens et in potentia exi- stens. Cum igitur anima in potentia sit stens. Cum igitur anima in potentia sit omnia, ut dicit Philosophus 3, ipsa non omnia, ut dicit Philosophus 3, ipsa non erit agens et ita intellectus agens non erit agens et ita intellectus agens non erit pars ejus. erit pars ejus.

4. Item, Efficiens est agens et movens 4. Item, Efficiens est agens et movens et habet motum quo movet a seipso, et et habet motum quo movet a seipso, et

48 et infra. 48 et infra.

3 III de Anima, tex. com. 3, 37 et 38. 3 III de Anima, tex. com. 3, 37 et 38.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

470 470

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non ab alio possibile autem est passum non ab alio possibile autem est passum et motum habens motum quo move- et motum habens motum quo move- tur ab alio, et non a seipso et propter tur ab alio, et non a seipso et propter hoc nullum indivisibile potest esse in hoc nullum indivisibile potest esse in actu et potentia: quia idem indivisibile actu et potentia: quia idem indivisibile non est agens et patiens, et movens et non est agens et patiens, et movens et motum, et habens motum a se et ab motum, et habens motum a se et ab aliosed anima rationalis est quoddam aliosed anima rationalis est quoddam indivisibile et simplex: ergo non potest indivisibile et simplex: ergo non potest esse in actu et in potentia. Cum igitur esse in actu et in potentia. Cum igitur sit in potentia, eo quod possibilis est pars sit in potentia, eo quod possibilis est pars ejus, agens non erit pars ejus. ejus, agens non erit pars ejus.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Actus et potentiæ sunt primæ partes Actus et potentiæ sunt primæ partes et essentiales compositi : cum igitur et essentiales compositi : cum igitur anima rationalis sit quoddam composi- anima rationalis sit quoddam composi- tum, ut supra probatum est, ipsa habe- tum, ut supra probatum est, ipsa habe- bit in se partes actu et potentia: sed po- bit in se partes actu et potentia: sed po- tentia est possibilis intellectus princi- tentia est possibilis intellectus princi- pium, actus autem agentis: ergo tam pium, actus autem agentis: ergo tam possibilis quam agens sunt partes ratio- possibilis quam agens sunt partes ratio-

nalis animæ. nalis animæ.

Item, Anima est actus : ergo multo Item, Anima est actus : ergo multo magis convenit ei agere quam pati. Cum magis convenit ei agere quam pati. Cum igitur habeat intellectum possibilem par- igitur habeat intellectum possibilem par- tem sui, multo magis esse habebit agen- tem sui, multo magis esse habebit agen-

tem. tem.

SOLUTIO. Dicimus, quod intellectus SOLUTIO. Dicimus, quod intellectus agens est pars animæ supra enim do- agens est pars animæ supra enim do- cuimus, quod diversitas proprietatum et cuimus, quod diversitas proprietatum et potentiarum animæ fiunt a diversitate potentiarum animæ fiunt a diversitate principiorum componentium ipsam, quæ principiorum componentium ipsam, quæ principia sunt quod est et quo est, vel principia sunt quod est et quo est, vel actus et potentia, si elargato nomine su- actus et potentia, si elargato nomine su- mantur. Et propter hoc dicimus, quod mantur. Et propter hoc dicimus, quod intellectus agens est pars animæ fluens intellectus agens est pars animæ fluens ab eo quo est, sive actu: possibilis autem ab eo quo est, sive actu: possibilis autem pars animæ est fluens ab eo quod est, pars animæ est fluens ab eo quod est, sive potentia. sive potentia.

AD PRIMUM ergo dicimus, quod est effi- AD PRIMUM ergo dicimus, quod est effi- ciens respectu primi esse sive actus primi, ciens respectu primi esse sive actus primi, et efficiens respectu secundi esse sive et efficiens respectu secundi esse sive actus secundi. Et primo modo dictum actus secundi. Et primo modo dictum efficiens semper est extrinsecum patienti, efficiens semper est extrinsecum patienti, quod est contrarium in forma et idem quod est contrarium in forma et idem in materia cum patiente, ut dicit Philo- in materia cum patiente, ut dicit Philo- sophus. Secundo autem modo dictum sophus. Secundo autem modo dictum efficiens potest esse idem cum forma efficiens potest esse idem cum forma

perfectiva rei, et intrinsecum ei quod perfectiva rei, et intrinsecum ei quod efficitur, et tale efficiens est intellectus efficitur, et tale efficiens est intellectus agens: est enim actio sua respectu in- agens: est enim actio sua respectu in- telligibilium, et non respectu animæ sim- telligibilium, et non respectu animæ sim- pliciter. Similiter potentia est ad intelle- pliciter. Similiter potentia est ad intelle- ctiva, et non ad esse. Et propter hoc ctiva, et non ad esse. Et propter hoc intellectus agens et possibilis possunt intellectus agens et possibilis possunt esse intrinsecæ partes animæ rationalis. esse intrinsecæ partes animæ rationalis. AD ALIUD dicendum, quod nihil homo- AD ALIUD dicendum, quod nihil homo- genium in natura habet partem unam genium in natura habet partem unam agentem in aliam, et aliam patientem ab agentem in aliam, et aliam patientem ab altera, ita quod actio sit ad esse pri- altera, ita quod actio sit ad esse pri- mum sed quoad esse secundum habet mum sed quoad esse secundum habet unam efficientem receptivam et sic est unam efficientem receptivam et sic est de intellectu agente et patiente in anima de intellectu agente et patiente in anima rationali. rationali.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod nihil est idem in actu et potentia quod nihil est idem in actu et potentia simul et semel : sed idem bene potest simul et semel : sed idem bene potest esse agens respectu alicujus formæ acci- esse agens respectu alicujus formæ acci- dentalis, et possibile ad illam recipien- dentalis, et possibile ad illam recipien- dam, licet non secundum idem et sic dam, licet non secundum idem et sic anima rationalis eadem existens respe- anima rationalis eadem existens respe- ctu intelligibilium est agens et possibilis, ctu intelligibilium est agens et possibilis, sed non secundum idem, sed secundum sed non secundum idem, sed secundum agentem agens, et secundum possibilem agentem agens, et secundum possibilem suscipiens. suscipiens.

AD ULTIMUM dicendum, quod anima AD ULTIMUM dicendum, quod anima rationalis est simplex et indivisibilis eo- rationalis est simplex et indivisibilis eo- dem modo quo supra determinatum est, dem modo quo supra determinatum est, et est divisibilis secundum potentias : et et est divisibilis secundum potentias : et sicut supra dictum est similiter, non mo- sicut supra dictum est similiter, non mo- vetur aliqua specie motus physici, licet vetur aliqua specie motus physici, licet ibi sit transmutatio secundum species in- ibi sit transmutatio secundum species in- telligibiles: et in illa transmutatione est telligibiles: et in illa transmutatione est pars ejus movens et pars ejus mota: et pars ejus movens et pars ejus mota: et propter hoc ipsa est movens et mota se- propter hoc ipsa est movens et mota se- cundum diversas partes ejus: quod non cundum diversas partes ejus: quod non est inconveniens, sicut etiam animal se- est inconveniens, sicut etiam animal se- cundum animam est movens, et secun- cundum animam est movens, et secun- dum corpus est motum, et sic idem est dum corpus est motum, et sic idem est movens et motum, sed non secundum movens et motum, sed non secundum idem. idem.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad . Ad .

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55.

ARTICULI QUARTI ARTICULI QUARTI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Utrum intellectus agens sit idem cum Utrum intellectus agens sit idem cum possibili ? possibili ?

Secundo quæritur, Utrum intellectus Secundo quæritur, Utrum intellectus agens sit idem cum possibili, vel pars agens sit idem cum possibili, vel pars ejus in eadem materia animæ existens? ejus in eadem materia animæ existens? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. In separatis enim a natura non est 1. In separatis enim a natura non est differentia agentis et patientis: sed in- differentia agentis et patientis: sed in- tellectualis natura est separata a mate- tellectualis natura est separata a mate- ria ergo in ipsa non erit differentia ria ergo in ipsa non erit differentia agentis et patientis. PRIMA probatur ex agentis et patientis. PRIMA probatur ex hoc quod omne patiens reducitur ad ma- hoc quod omne patiens reducitur ad ma- teriam. SECUNDA probatur ex hoc quod teriam. SECUNDA probatur ex hoc quod intellectualis natura non utitur corpore intellectualis natura non utitur corpore ut organo. ut organo.

2. Item, Dicit Aristoteles in III Phy- 2. Item, Dicit Aristoteles in III Phy- sicorum, quod in perpetuis non differt sicorum, quod in perpetuis non differt esse et posse: sed intellectus est perpe- esse et posse: sed intellectus est perpe- tuus ergo in ipso non differt esse et tuus ergo in ipso non differt esse et posse sed agens est secundum esse, et posse sed agens est secundum esse, et possibilis secundum posse: ergo agens et possibilis secundum posse: ergo agens et possibilis non differunt secundum mate- possibilis non differunt secundum mate- riam intellectualem. PRIMA patet per au- riam intellectualem. PRIMA patet per au- ctoritatem Aristotelis. SECUNDA scribitur ctoritatem Aristotelis. SECUNDA scribitur in II de Anima 2, ubi dicitur, quod in- in II de Anima 2, ubi dicitur, quod in- tellectus separatus est a vegetativo et tellectus separatus est a vegetativo et sensitivo sicut perpetuum a corruptibili. sensitivo sicut perpetuum a corruptibili.

3. Item, In potentia visiva sic est, quod 3. Item, In potentia visiva sic est, quod eadem potentia abstrahit sensibilia et re- eadem potentia abstrahit sensibilia et re- cipit ea. Et si forte dubitetur de visu, tunc cipit ea. Et si forte dubitetur de visu, tunc erit verum in cæteris sensibus: quia illi erit verum in cæteris sensibus: quia illi abstrahunt et recipiunt formas sensibiles. abstrahunt et recipiunt formas sensibiles. Ergo videtur, quod similiter sit in in- Ergo videtur, quod similiter sit in in- tellectu, quod eadem potentia abstrahit tellectu, quod eadem potentia abstrahit intelligibilia et recipit ea. Cum igitur intelligibilia et recipit ea. Cum igitur agens intellectus sit abstrahens, et possi- agens intellectus sit abstrahens, et possi-

1 III Physicorum, tex. com. 32. 1 III Physicorum, tex. com. 32.

471 471

bilis recipiens, idem erit intellectus bilis recipiens, idem erit intellectus agens et recipiens. agens et recipiens.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Impossibile est idem secundum 1. Impossibile est idem secundum idem esse movens et motum: sed anima idem esse movens et motum: sed anima rationalis secundum intellectum agentem rationalis secundum intellectum agentem est movens, et secundum possibilem est est movens, et secundum possibilem est mota ergo impossibile est intellectum mota ergo impossibile est intellectum agentem et possibilem esse idem. agentem et possibilem esse idem.

2. Item, Impossibile est idem secun- 2. Item, Impossibile est idem secun- dum idem esse in actu, et in potentia : dum idem esse in actu, et in potentia : rationalis anima secundum intellectum rationalis anima secundum intellectum agentem est in actu, et secundum pos- agentem est in actu, et secundum pos- sibilem in potentia: ergo idem quod sibilem in potentia: ergo idem quod prius. prius.

3. Item, Impossibile est idem secun- 3. Item, Impossibile est idem secun- dum idem esse agens et patiens: anima dum idem esse agens et patiens: anima secundum intellectum agentem est agens, secundum intellectum agentem est agens, et secundum passibilem est patiens : ergo et secundum passibilem est patiens : ergo ut prius. ut prius.

4. Item, Impossibile est idem esse 4. Item, Impossibile est idem esse susceptibile omnium, et susceptibile susceptibile omnium, et susceptibile nullius secundum intellectum autem nullius secundum intellectum autem possibilem anima est omnium suscepti- possibilem anima est omnium suscepti- bilis, ut dicit Philosophus: secundum bilis, ut dicit Philosophus: secundum agentem autem nullius est susceptibilis, agentem autem nullius est susceptibilis, eo quod ipse est universaliter agens, ut eo quod ipse est universaliter agens, ut prius habitum est: ergo agens et possi- prius habitum est: ergo agens et possi- bilis non sunt idem. bilis non sunt idem.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Dicimus, quod intellectus Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod intellectus Solutio. agens et possibilis non sunt idem, sed agens et possibilis non sunt idem, sed differunt, ut probant ultimæ objectiones. differunt, ut probant ultimæ objectiones.

AD PRIMUM autem dicendum, quod AD PRIMUM autem dicendum, quod quædam sunt separata a materia phy- quædam sunt separata a materia phy- sica et corporum et in illis non est sica et corporum et in illis non est actio et passio physica: sed tamen pot- actio et passio physica: sed tamen pot- est esse in eis agens respectu alicujus est esse in eis agens respectu alicujus dispositionis advenientis sine motu phy- dispositionis advenientis sine motu phy- sico, et patiens cujus patientis est susci- sico, et patiens cujus patientis est susci- pere dispositionem illam : et sic est in pere dispositionem illam : et sic est in intellectuali natura respectu intelligibi intellectuali natura respectu intelligibi lium. lium.

AD ALIUD dicendum, quod differentia AD ALIUD dicendum, quod differentia inter esse et posse est secundum tempus, inter esse et posse est secundum tempus, secundum quod posse præcedit esse per secundum quod posse præcedit esse per viam generationis et temporis : et sic viam generationis et temporis : et sic

2 II de Anima, tex. com. 21. 2 II de Anima, tex. com. 21.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Sed contra. Sed contra.

472 472

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non differunt esse et posse, nisi in solis non differunt esse et posse, nisi in solis generabilibus et non perpetuis et de hoc generabilibus et non perpetuis et de hoc intelligitur dictum Aristotelis. Et est diffe. intelligitur dictum Aristotelis. Et est diffe. rentia secundum essentiam inter esse et rentia secundum essentiam inter esse et posse, secundum quod esse reducitur ad posse, secundum quod esse reducitur ad quo est et forma et agens, et posse re- quo est et forma et agens, et posse re- ducitur ad id quod est et possibile: et- ducitur ad id quod est et possibile: et- sic esse et posse differunt in perpetuis. sic esse et posse differunt in perpetuis.

id id

AD ALIUD dicendum, quod in sensibili- AD ALIUD dicendum, quod in sensibili- bus agunt objecta, et non ipsi sensus: bus agunt objecta, et non ipsi sensus: quamvis enim sensus judicent sensata, quamvis enim sensus judicent sensata, tamen hoc judicium non est nisi sensuum tamen hoc judicium non est nisi sensuum existentium in actu, sicut etiain intelle- existentium in actu, sicut etiain intelle- ctus possibilis ens in actu judicat de in- ctus possibilis ens in actu judicat de in- telligibili, sed non movet motu intelle- telligibili, sed non movet motu intelle- ctus agentis, sicut sensus non movet ctus agentis, sicut sensus non movet motu objecti sensibilis, motu objecti sensibilis,

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Quid sit intellectus agens secundum Quid sit intellectus agens secundum substantiam ? substantiam ?

Deinde quæritur, Quid sit intellectus Deinde quæritur, Quid sit intellectus agens secundum substantiam et diffini- agens secundum substantiam et diffini- tionem? tionem?

Et dicit Aristoteles', quod intellectus Et dicit Aristoteles', quod intellectus agens est intellectus quo est omnia fa- agens est intellectus quo est omnia fa- cere et intelligatur de omnibus intelli- cere et intelligatur de omnibus intelli- gibilibus quia ipse agit oninia intelligi- gibilibus quia ipse agit oninia intelligi- bilia. bilia.