lutio. lutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

8, 4 et 5. 8, 4 et 5.

quæst. quæst.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 53. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 53.

Quæritur etiam, Cum opinio innixa Quæritur etiam, Cum opinio innixa rationibus fiat fides, ut dicit Aristoteles, rationibus fiat fides, ut dicit Aristoteles, in quo differt fides ab opinione et scien- in quo differt fides ab opinione et scien- tia? tia?

SOLUTIO. Dicendum, quod opinio se- SOLUTIO. Dicendum, quod opinio se- cundum substantiam proprie est habitus cundum substantiam proprie est habitus ex probabilibus consistens in potentia ex probabilibus consistens in potentia intellectiva et propter hoc etiam dicit intellectiva et propter hoc etiam dicit Aristoteles esse differentiam acceptionis Aristoteles esse differentiam acceptionis sicut scientiam et prudentiam quia ha- sicut scientiam et prudentiam quia ha- bitus sunt, sed variantur secundum ma- bitus sunt, sed variantur secundum ma- teriam. Est enim opinio habitus proba- teriam. Est enim opinio habitus proba- bilium, scientia autem habitus demon- bilium, scientia autem habitus demon- strabilium, et prudentia practicorum : strabilium, et prudentia practicorum : et cum probabile aliter potest esse, et cum probabile aliter potest esse, patet quod opinio est acceptio eorum patet quod opinio est acceptio eorum quæ possunt aliter esse. quæ possunt aliter esse.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod opi- AD PRIMUM ergo dicendum, quod opi- nio est circa verum sicut circa falsum, nio est circa verum sicut circa falsum, sed est circa verum et falsum per pro- sed est circa verum et falsum per pro- prietatem suæ materiæ quæ est proba- prietatem suæ materiæ quæ est proba- bilis. bilis.

AD ALIUD dicendum, quod scientia et AD ALIUD dicendum, quod scientia et opinio sunt circa idem in genere, sed opinio sunt circa idem in genere, sed non circa idem in specie. Aliud enim est non circa idem in specie. Aliud enim est verum in specie probabilis, et aliud in verum in specie probabilis, et aliud in specie necessarii. Vel dicatur, quod nihil specie necessarii. Vel dicatur, quod nihil prohibet idem in se et in comparatione prohibet idem in se et in comparatione ad signa esse probabile et opinabile, sed ad signa esse probabile et opinabile, sed in comparatione ad suas causas substan- in comparatione ad suas causas substan- tiales et immediatas esse demonstrabile tiales et immediatas esse demonstrabile et scibile. et scibile.

AD ALIUD dicendum, quod opinio ab AD ALIUD dicendum, quod opinio ab intellectu non differt subjecto et posi- intellectu non differt subjecto et posi- tione, sed differt esse et ratione. tione, sed differt esse et ratione.

447 447

ambiens utramque partem contradictionis ambiens utramque partem contradictionis per æqualia media. Opinio vero est ac- per æqualia media. Opinio vero est ac- ceptio unius partis cum formidine alte- ceptio unius partis cum formidine alte- rius, ita tamen quod ad illam quam for- rius, ita tamen quod ad illam quam for- midat, non habet rationem expressam, midat, non habet rationem expressam, formidatur tamen propter debilitatem formidatur tamen propter debilitatem rationis alterius partis. Fides autem est rationis alterius partis. Fides autem est perfecta persuasio unius partis per multa perfecta persuasio unius partis per multa probabilia. Sed scientia est eorum quæ probabilia. Sed scientia est eorum quæ cognoscuntur per causam, et quoniam cognoscuntur per causam, et quoniam impossibile est aliter se habere. impossibile est aliter se habere.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum opinio sit pars solius animæ ra- Utrum opinio sit pars solius animæ ra- tionalis ? tionalis ?

Secundo quæritur, Utrum opinio sit Secundo quæritur, Utrum opinio sit pars solius animæ rationalis, vel etiam pars solius animæ rationalis, vel etiam sensibilis ? sensibilis ?

Videtur, quod sit solius animæ ratio- Videtur, quod sit solius animæ ratio- nalis. nalis.

1. Per rationem positam ab Aristotele 1. Per rationem positam ab Aristotele in II de Anima', ubi probat phantasiam in II de Anima', ubi probat phantasiam non esse opinionem, sic dicens: « Opinio non esse opinionem, sic dicens: « Opinio fit vera vel falsa, sed opinioni quidem fit vera vel falsa, sed opinioni quidem adhæret fides: non enim contingit opi- adhæret fides: non enim contingit opi- nantem de quibus non videtur credere. nantem de quibus non videtur credere. Bestiarum autem nullarum est fides, Bestiarum autem nullarum est fides, phantasia autem multis inest. » Ex hoc phantasia autem multis inest. » Ex hoc accipitur, quod opinio inest solis homi- accipitur, quod opinio inest solis homi- nibus ergo inest secundum principium nibus ergo inest secundum principium

Et per prædicta etiam patet solutio ad proprium et non commune: sed pro- Et per prædicta etiam patet solutio ad proprium et non commune: sed pro- duo sequentia. duo sequentia.

AD ID quod ulterius quæritur de dubi- AD ID quod ulterius quæritur de dubi- tatione et ambiguitate, dicendum quod tatione et ambiguitate, dicendum quod illa dicunt actum rationis, vel id quod illa dicunt actum rationis, vel id quod ulterius relinquitur ex actu illo, et non ulterius relinquitur ex actu illo, et non dicunt potentiam vel habitum. Est enim dicunt potentiam vel habitum. Est enim dubitatio indeterminatus motus rationis dubitatio indeterminatus motus rationis super utramque partem contradictionis. super utramque partem contradictionis. Ambiguitas autem est motus rationis Ambiguitas autem est motus rationis

1 II de Anima, tex. com. 157. 1 II de Anima, tex. com. 157.

prium principium est anima rationalis: prium principium est anima rationalis: ergo opinio inest secundum animam ra- ergo opinio inest secundum animam ra- tionalem tantum. tionalem tantum.

2. Item, Opinio est de universali pro- 2. Item, Opinio est de universali pro- babili et nihil est de universali proba- babili et nihil est de universali proba- bili, nisi hoc quod est animæ rationalis : bili, nisi hoc quod est animæ rationalis : ergo opinio non est nisi animæ ratio- ergo opinio non est nisi animæ ratio- nalis. nalis.

Item, Aristoteles in II de Anima di- Item, Aristoteles in II de Anima di- cit, quod omnem opinionem sequitur cit, quod omnem opinionem sequitur

2 II de Anima, tex. com. 157. 2 II de Anima, tex. com. 157.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

448 448

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

fides, fidem autem persuasum esse, sua- fides, fidem autem persuasum esse, sua- sionem autem ratio. Ratio autem non sionem autem ratio. Ratio autem non consequitur aliquid animæ sensibilis, consequitur aliquid animæ sensibilis, sed solius animæ rationalis. sed solius animæ rationalis.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Aristoteles : « Opinari est quod 1. Dicit Aristoteles : « Opinari est quod quidem sentit non secundum accidens: » quidem sentit non secundum accidens: » ergo videtur, quod opinio sit ejus quod ergo videtur, quod opinio sit ejus quod sentitur per se sed illud quod sentitur sentitur per se sed illud quod sentitur per se, est animæ sensibilis: ergo opinio per se, est animæ sensibilis: ergo opinio quidem est animæ sensibilis. quidem est animæ sensibilis.

2. Item, Aristoteles « Videntur au- 2. Item, Aristoteles « Videntur au- tem et falsa, de quibus simul et veram tem et falsa, de quibus simul et veram acceptionem habet: videtur enim so₁ acceptionem habet: videtur enim so₁ unius pedis, sed creditus est major habi. unius pedis, sed creditus est major habi. tatione. »Ex hoc videtur, quod duæ tatione. »Ex hoc videtur, quod duæ sunt opiniones. Una quæ sequitur ratio- sunt opiniones. Una quæ sequitur ratio- nem, scilicet quæ ponit solem esse ma- nem, scilicet quæ ponit solem esse ma- jorem terra. Et alia quæ sequitur sen- jorem terra. Et alia quæ sequitur sen- sum, quæ ponit solem esse unius pedis. sum, quæ ponit solem esse unius pedis. Et propter hoc dicit Aristoteles quod Et propter hoc dicit Aristoteles quod quandoque contingit abjicere veram opi- quandoque contingit abjicere veram opi- nionem, eo quod lateat ratio per sen- nionem, eo quod lateat ratio per sen-

sum. sum.

SOLUTIO. Dicendum, quod nulla est SOLUTIO. Dicendum, quod nulla est

opinio animæ sensibilis, sed omnis opi- opinio animæ sensibilis, sed omnis opi- nio est animæ rationalis, ut probant nio est animæ rationalis, ut probant primæ rationes. Opinio autem rationalis primæ rationes. Opinio autem rationalis animæ quandoque sequitur rationem, animæ quandoque sequitur rationem, quandoque sensum, sicut et probabile quandoque sensum, sicut et probabile est quod videtur omnibus vel pluribus, est quod videtur omnibus vel pluribus, et tunc est secundum viam sensuum: et et tunc est secundum viam sensuum: et est quod videtur sapientibus et maxime est quod videtur sapientibus et maxime notis, et tunc est secundum viam ratio- notis, et tunc est secundum viam ratio- nis. nis.

1. 1.

AD ID autem quod contra objicitur, Ad obj AD ID autem quod contra objicitur, Ad obj dicendum quod opinio est de eodem de dicendum quod opinio est de eodem de quo est sensus, et sic non secundum ac- quo est sensus, et sic non secundum ac- cidens, et maxime de quo est sensus cidens, et maxime de quo est sensus communis qui habet componere et divi- communis qui habet componere et divi- dere sensata propria: non tamen secun- dere sensata propria: non tamen secun- dum idem sensus enim est secundum dum idem sensus enim est secundum rationem rei accipiendo sensibile, sed rationem rei accipiendo sensibile, sed opinio est de eodem secundum ratio- opinio est de eodem secundum ratio- nem probabilis. nem probabilis.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod non sunt Ad obje AD ALIUD dicendum, quod non sunt Ad obje duæ opiniones, sed duplex est respectus duæ opiniones, sed duplex est respectus opinionis et nihil prohibet aliquid se- opinionis et nihil prohibet aliquid se- cundum unum respectum videri verum, cundum unum respectum videri verum, et secundum alium falsum. et secundum alium falsum.

QUÆSTIO LIV. QUÆSTIO LIV.

De divisione intellectus. De divisione intellectus.

Deinde quærendum est de intellectu. Deinde quærendum est de intellectu.

Et quæruntur tria, scilicet de differentia intellectuum, et de differentia Et quæruntur tria, scilicet de differentia intellectuum, et de differentia intelligibilis, et de comparatione intellectus ad sensibilem animam. intelligibilis, et de comparatione intellectus ad sensibilem animam.

De differentia vero intellectuum habentur quatuor. De differentia vero intellectuum habentur quatuor.

Quorum primum est de divisione intellectus. Quorum primum est de divisione intellectus.

Secundum est de intellectu agente universaliter. Secundum est de intellectu agente universaliter.

Tertium est de intellectu possibili sive patiente universaliter. Tertium est de intellectu possibili sive patiente universaliter. Quartum, De intellectu speculativo, Quartum, De intellectu speculativo,

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 54. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 54.

449 449

ARTICULUS UNICUS. ARTICULUS UNICUS.

dicatur nomine et ratione. SECUNDA vero dicatur nomine et ratione. SECUNDA vero probatur per omnes auctoritates supra probatur per omnes auctoritates supra positas. positas.

Quæratur ergo, Quæ sit illa diffinitio Quæst. 1. Quæratur ergo, Quæ sit illa diffinitio Quæst. 1. data ab Avicenna in VI de Naturalibus, data ab Avicenna in VI de Naturalibus,

Utrum divisio intellectus sit sufficiens? ubi dicit, quod virtus contemplativa in- Utrum divisio intellectus sit sufficiens? ubi dicit, quod virtus contemplativa in-

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit Alexander Philosophus in libro Dicit Alexander Philosophus in libro de Intellectu et intelligibili, quod tres de Intellectu et intelligibili, quod tres sunt intellectus, scilicet potentialis sive sunt intellectus, scilicet potentialis sive materialis, et intellectus in habitu sive materialis, et intellectus in habitu sive formalis, et tertius qui est præter istos formalis, et tertius qui est præter istos duos qui est intellectus agens. Ex hoc duos qui est intellectus agens. Ex hoc accipitur, quod intellectus non sunt nisi accipitur, quod intellectus non sunt nisi tres differentiæ. tres differentiæ.

Cujus contrarium videtur dicere Al- Cujus contrarium videtur dicere Al- pharabius in suo libro de Intellectu et pharabius in suo libro de Intellectu et intelligibili. Nam ponit quatuor, quo- intelligibili. Nam ponit quatuor, quo- rum primus est intellectus qui semper rum primus est intellectus qui semper est in actu. Secundus intellectus qui est est in actu. Secundus intellectus qui est in potentia in anima. Tertius intellectus in potentia in anima. Tertius intellectus est cum exit in anima de potentia ad est cum exit in anima de potentia ad effectum. Quartus est intellectus quem effectum. Quartus est intellectus quem vocamus demonstrantem. Secundum au- vocamus demonstrantem. Secundum au- tem Algazelem et Avicennam quatuor tem Algazelem et Avicennam quatuor sunt differentiæ intellectus aliæ a præ- sunt differentiæ intellectus aliæ a præ- dictis in parte, scilicet agens, et possi- dictis in parte, scilicet agens, et possi- bilis, et intellectus in habitu, et intelle- bilis, et intellectus in habitu, et intelle- ctus adeptus. Secundum Aristotelem¹ vi- ctus adeptus. Secundum Aristotelem¹ vi- dentur esse duæ species intellectus: sicut dentur esse duæ species intellectus: sicut enim in omni natura quæ de potentia enim in omni natura quæ de potentia exit ad actum, est accipere agens et pos- exit ad actum, est accipere agens et pos- sibile sic etiam in anima oportet acci- sibile sic etiam in anima oportet acci- pere agentem intellectum et possibilem. pere agentem intellectum et possibilem. Averroes 2 vero videtur ponere tres spe- Averroes 2 vero videtur ponere tres spe- cies intellectus, scilicet agentem, et pos- cies intellectus, scilicet agentem, et pos- sibilem, et speculativum. sibilem, et speculativum.

Objicitur autem de his divisionibus: Objicitur autem de his divisionibus:

Omnis enim divisio sub aliqua diffini- Omnis enim divisio sub aliqua diffini- tione debet dari. Si igitur istæ divisiones tione debet dari. Si igitur istæ divisiones sunt divisiones intellectus, erit aliqua sunt divisiones intellectus, erit aliqua diffinitio intellectus quæ conveniat om- diffinitio intellectus quæ conveniat om- nibus dividentibus. PRIMA probatur per nibus dividentibus. PRIMA probatur per hoc quod divisum de dividentibus præ- hoc quod divisum de dividentibus præ-

1 III de Anima, tex. com. 17. 1 III de Anima, tex. com. 17.

XXXV XXXV

tellectus est virtus quæ solet informari a tellectus est virtus quæ solet informari a forma universali nuda a materia. forma universali nuda a materia. CONTRA: CONTRA:

1. Agens in eo quod agens nihil reci- 1. Agens in eo quod agens nihil reci- pit: omne informari est recipere: ergo pit: omne informari est recipere: ergo agens non informatur. PRIMA probatur agens non informatur. PRIMA probatur per hoc quod omne recipere est pati, et per hoc quod omne recipere est pati, et agens in eo quod agens non patitur. SE- agens in eo quod agens non patitur. SE- CUNDA probatur per rationem ejus quod CUNDA probatur per rationem ejus quod est informari. Informari enim nihil aliud est informari. Informari enim nihil aliud est quam formam recipere. Et ex hoc est quam formam recipere. Et ex hoc ulterius concluditur, quod intellectui ulterius concluditur, quod intellectui agenti non convenit diffinitio: quia ex agenti non convenit diffinitio: quia ex quo nihil recipit, non quærit informari quo nihil recipit, non quærit informari forma nuda a materia. forma nuda a materia.

2. Præterea, Videtur diffinitio nihil 2. Præterea, Videtur diffinitio nihil valere diffinitio enim deberet dari per valere diffinitio enim deberet dari per substantialia et illa non exprimuntur in substantialia et illa non exprimuntur in diffinitione ista. diffinitione ista.

3. Item, Non videtur convenire nisi 3. Item, Non videtur convenire nisi possibili intellectui: ille enim solus solet possibili intellectui: ille enim solus solet informari forma a materia. informari forma a materia.

Quæritur etiam de partibus dividenti- Quæst. 2. Quæritur etiam de partibus dividenti- Quæst. 2.

bus: bus:

1. Agens enim aut conjunctum est cum 1. Agens enim aut conjunctum est cum intrinseco possibili, aut cum extrinseco, intrinseco possibili, aut cum extrinseco, et separatur ab ipso. Si primo modo, et separatur ab ipso. Si primo modo, tunc erit forma potentialis: cujus pro- tunc erit forma potentialis: cujus pro- batio est, quod quando efficiens est in- batio est, quod quando efficiens est in- trinsecum, tunc secundum Aristotelem trinsecum, tunc secundum Aristotelem coincidit in idem cum forma et fine: et coincidit in idem cum forma et fine: et secundum hoc cum intellectus agens in- secundum hoc cum intellectus agens in- trinsecus est cum possibili, tunc coinci- trinsecus est cum possibili, tunc coinci- dit cum formali: et ita formalis agens dit cum formali: et ita formalis agens non facit numerum. Si autem est extrin- non facit numerum. Si autem est extrin- secus et separatus, tunc sequeretur, quod secus et separatus, tunc sequeretur, quod non esset pars animæ intellectivæ, quod non esset pars animæ intellectivæ, quod supponimus esse falsum. Hæc etiam supponimus esse falsum. Hæc etiam infra probabimus. infra probabimus.

2 AVERROES, III de Anima, com. 5. 2 AVERROES, III de Anima, com. 5.

29 29

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Præterea, Intellectus in habitu et Præterea, Intellectus in habitu et adeptus videntur esse idem. Nihil enim adeptus videntur esse idem. Nihil enim adipiscimur intelligendo. Intellectus igi- adipiscimur intelligendo. Intellectus igi- tur in habitu erit intellectus adeptus. tur in habitu erit intellectus adeptus.

2. Item, In divisione Alkindii et Al- 2. Item, In divisione Alkindii et Al- pharabii idem, videtur esse intellectus de- pharabii idem, videtur esse intellectus de- monstrativus, et intellectus in habitu. monstrativus, et intellectus in habitu. Dicit enim Aristoteles¹, quod cum sciens Dicit enim Aristoteles¹, quod cum sciens ex habitu considerat, non est alteratus: ex habitu considerat, non est alteratus: ergo non altero et altero intellectu uti- ergo non altero et altero intellectu uti- tur sed sicut differunt sciens et consi- tur sed sicut differunt sciens et consi- derans, sic differunt intellectus in habitu derans, sic differunt intellectus in habitu et intellectus demonstrativus secundum et intellectus demonstrativus secundum Alkindium ergo intellectus in habitu et Alkindium ergo intellectus in habitu et intellectus demonstrativus non sunt di- intellectus demonstrativus non sunt di- versi intellectus. versi intellectus.

3. Item, Materia una numero est, ut 3. Item, Materia una numero est, ut dicit Aristoteles 2, sub privatione et ha- dicit Aristoteles 2, sub privatione et ha- bitused intellectus possibilis in se et bitused intellectus possibilis in se et sub forma intelligibili existens est sicut sub forma intelligibili existens est sicut materia existens sub privatione et ha- materia existens sub privatione et ha- bitu ergo videtur, quod non habeat nu- bitu ergo videtur, quod non habeat nu- merum in illis duabus. Cum igitur in- merum in illis duabus. Cum igitur in- tellectus speculativus nihil aliud sit quam tellectus speculativus nihil aliud sit quam possibilis existens sub forma intelligibili, possibilis existens sub forma intelligibili, videtur quod possibilis et speculativus videtur quod possibilis et speculativus non faciunt numerum. non faciunt numerum.

4. Item, Videntur non esse nisi tres 4. Item, Videntur non esse nisi tres species intellectus. In omni enim quod species intellectus. In omni enim quod exit de potentia ad actum, non sunt nisi exit de potentia ad actum, non sunt nisi tria, scilicet transmutans, et transmuta- tria, scilicet transmutans, et transmuta- tum, et illud in quod est transmutatio. tum, et illud in quod est transmutatio. Cum ergo anima intellectiva in suis in- Cum ergo anima intellectiva in suis in- telligibilibus distinguatur penes ea quæ telligibilibus distinguatur penes ea quæ sunt in transmutatione, non erunt nisi sunt in transmutatione, non erunt nisi tres intellectus in ipsa, scilicet agens qui tres intellectus in ipsa, scilicet agens qui transmutans est, et possibilis qui est transmutans est, et possibilis qui est transmutatus, et speculativus in quem transmutatus, et speculativus in quem est transmutatio. est transmutatio.

5. Præterea, Videntur omnes assignatæ 5. Præterea, Videntur omnes assignatæ divisiones esse diminutæ. Invenitur enim divisiones esse diminutæ. Invenitur enim intellectus simplex et intellectus compo- intellectus simplex et intellectus compo- situs, qui sunt partes potentiæ specula- situs, qui sunt partes potentiæ specula- tivæ animæ intellectualis, et tamen non tivæ animæ intellectualis, et tamen non tanguntur in præhabitis divisionibus. tanguntur in præhabitis divisionibus.

6. Præterea, Averroes in commento 6. Præterea, Averroes in commento

1 II de Anima, tex. com. 57 et 58. 1 II de Anima, tex. com. 57 et 58.

21 Physicorum, tex. com. 62, 63 et in- 21 Physicorum, tex. com. 62, 63 et in-

libri de Anima tangit intellectum qui est libri de Anima tangit intellectum qui est ut fides, et intellectum qui est ut forma- ut fides, et intellectum qui est ut forma- tio: et illi non sunt tacti in aliqua supe- tio: et illi non sunt tacti in aliqua supe- riorum divisionum. riorum divisionum.

7. Præterea, Secundum Aristotelem 3 7. Præterea, Secundum Aristotelem 3 et Avicennam, potentiæ existentis in actu et Avicennam, potentiæ existentis in actu quatuor sunt gradus. Quorum primus est quatuor sunt gradus. Quorum primus est potentia quam dicit Alexander hylealem potentia quam dicit Alexander hylealem sive materialem, et nos vocamus eam sive materialem, et nos vocamus eam potentiam indispositam. Secundus au- potentiam indispositam. Secundus au- tem est potentiæ dispositæ quæ appro- tem est potentiæ dispositæ quæ appro- pinquat ad formam. Tertius est potentiæ pinquat ad formam. Tertius est potentiæ sub forma. Quartus est potentiæ in opere sub forma. Quartus est potentiæ in opere secundum formam acceptam. Exemplum secundum formam acceptam. Exemplum primi est potentia militandi in infirmi- primi est potentia militandi in infirmi- tate. Exemplum secundi est potentia mi- tate. Exemplum secundi est potentia mi- litandi in puero cognoscente equum et litandi in puero cognoscente equum et sellam et cætera instrumenta militaria. sellam et cætera instrumenta militaria. Exemplum tertii est potentia militandi in Exemplum tertii est potentia militandi in milite. Exemplum quarti est potentia milite. Exemplum quarti est potentia militandi in militante. Cum ergo secun- militandi in militante. Cum ergo secun- dum gradus istos distinguatur potentia dum gradus istos distinguatur potentia intellectiva, ut dicunt Philosophi, vide- intellectiva, ut dicunt Philosophi, vide- tur quod præter agentem sint quatuor in- tur quod præter agentem sint quatuor in- tellectus et sic omnes divisiones supe- tellectus et sic omnes divisiones supe- riores sunt diminuta. riores sunt diminuta.

: :

8. Præterea quæritur, Quomodo di- 8. Præterea quæritur, Quomodo di- visiones intellectus dividuntur per hu- visiones intellectus dividuntur per hu- jusmodi differentias? jusmodi differentias?

Videtur enim, quod non sit divisio Videtur enim, quod non sit divisio generis in species, ex eo quod agens et generis in species, ex eo quod agens et possibile non habent idem genus proxi- possibile non habent idem genus proxi- mum nec eamdem rationem generis. Nec mum nec eamdem rationem generis. Nec videtur esse totius in partes, eo quod videtur esse totius in partes, eo quod totum prædicatur de omnibus partibus, totum prædicatur de omnibus partibus, quod in divisione totius in partes non quod in divisione totius in partes non contingit. Nec videtur esse æquivoca di- contingit. Nec videtur esse æquivoca di- visio in significationes, eo quod non est visio in significationes, eo quod non est hic communicatio in solo nomine, sed hic communicatio in solo nomine, sed etiam in re. Similiter non est aliqua di- etiam in re. Similiter non est aliqua di- visio accidentis: nec enim dividitur hic visio accidentis: nec enim dividitur hic accidens in subjecta: nec subjectum in accidens in subjecta: nec subjectum in accidentia: et ita videtur supra dicta di- accidentia: et ita videtur supra dicta di- visio Philosophorum sine arte. visio Philosophorum sine arte.

frä. frä.

SOLUTIO. Ad hoc ultimum responden- Solut SOLUTIO. Ad hoc ultimum responden- Solut

3 III de Anima, tex. com. 21. 3 III de Anima, tex. com. 21.

Adi Adi

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 54. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 54.

dum primo est, et dicendum quod supra dum primo est, et dicendum quod supra dictæ divisiones sunt analogi, quod me- dictæ divisiones sunt analogi, quod me- dium est inter univocum et æquivocum : dium est inter univocum et æquivocum : sunt enim illæ partes ordinatæ ad unum, sunt enim illæ partes ordinatæ ad unum, scilicet ad intellectum speculativum, et scilicet ad intellectum speculativum, et agens ordinatur ad ipsum ut efficiens, agens ordinatur ad ipsum ut efficiens, possibilis vero ut recipiens, ille vero possibilis vero ut recipiens, ille vero quem Avicenna vocat in habitu, ordi- quem Avicenna vocat in habitu, ordi- natur ad ipsum ut præparans : ille vero natur ad ipsum ut præparans : ille vero quem Alkindius vocat demonstrantem, quem Alkindius vocat demonstrantem, sequitur ipsum sicut actus consequitur sequitur ipsum sicut actus consequitur habitum. habitum.

Ad primam ergo divisionem quæ est Ad primam ergo divisionem quæ est Alexandri, dicendum quod datur penes Alexandri, dicendum quod datur penes ea quæ sunt in transmutatione, scilicet ea quæ sunt in transmutatione, scilicet transmutans, transmutatum, et in quod transmutans, transmutatum, et in quod est transmutatio. Transmutans enim est est transmutatio. Transmutans enim est agens, transmutatum passibile, et in agens, transmutatum passibile, et in quod est transmutatio, est ille qui est in quod est transmutatio, est ille qui est in habitu. Et Alexander comprehendit habitu. Et Alexander comprehendit illum quem Avicenna vocat in habitu, illum quem Avicenna vocat in habitu, et illum quem appellat adeptum, sub et illum quem appellat adeptum, sub intellectu in habitu. intellectu in habitu.

Ad secundam divisionem quæ est Ad secundam divisionem quæ est Alkindii, dicendum quod accipitur penes Alkindii, dicendum quod accipitur penes ea quæ exiguntur ad perfectionem poten- ea quæ exiguntur ad perfectionem poten- tiæ egredientis in actum, quæ sunt mo- tiæ egredientis in actum, quæ sunt mo- vens, et mobile, et forma acquisita per vens, et mobile, et forma acquisita per motum, et opera secundum formam motum, et opera secundum formam illam. Unumquodque enim tunc est per- illam. Unumquodque enim tunc est per- fectum, cum propriam potest complere fectum, cum propriam potest complere operationem, ut dicit Damascenus, et operationem, ut dicit Damascenus, et penes movens est intellectus agens, pe- penes movens est intellectus agens, pe- nes mobile vero possibilis, penes for- nes mobile vero possibilis, penes for- mam acquisitam per motum est intelle- mam acquisitam per motum est intelle- ctus qui fit in effectu, penes operationes ctus qui fit in effectu, penes operationes autem est intellectus demonstrans. Et sic autem est intellectus demonstrans. Et sic iterum patet, quod sub illo qui fit in iterum patet, quod sub illo qui fit in effectu, comprehendit Alkindius eum effectu, comprehendit Alkindius eum quem vocat Avicenna in habitu adep- quem vocat Avicenna in habitu adep-

tum. tum.

Divisio autem Avicennæ et Algazelis Divisio autem Avicennæ et Algazelis accipitur penes perficientia possibilem in- accipitur penes perficientia possibilem in- tellectum illa enim sunt perficientia per tellectum illa enim sunt perficientia per modum agentis, vel per modum formæ. modum agentis, vel per modum formæ. Si per modum agentis, hoc erit aut per Si per modum agentis, hoc erit aut per modum perficientis simpliciter, aut per modum perficientis simpliciter, aut per modum instrumenti. Si primo modo, modum instrumenti. Si primo modo, tunc est agens intellectus. Si secundo tunc est agens intellectus. Si secundo

451 451

modo, tunc est intellectus in habitu : in- modo, tunc est intellectus in habitu : in- tellectus enim in habitu secundum Avi- tellectus enim in habitu secundum Avi- cennam et Algazelem nihil aliud est cennam et Algazelem nihil aliud est quam habitus principiorum, quibus, ut quam habitus principiorum, quibus, ut dicit Averroes, tamquam instrumentis dicit Averroes, tamquam instrumentis agens possibilem educit in actum. Si vero agens possibilem educit in actum. Si vero perficiens est per modum formæ, tunc perficiens est per modum formæ, tunc erit intellectus adeptus, id est, quem erit intellectus adeptus, id est, quem adipiscimur per doctrinam et inventio- adipiscimur per doctrinam et inventio- nem, qui etiam alio nomine dicitur ac- nem, qui etiam alio nomine dicitur ac- quisitus, et alio nomine accommodatus, quisitus, et alio nomine accommodatus, eo quod mutuamus ipsum a re extra. Id eo quod mutuamus ipsum a re extra. Id autem quod perficitur ab his perficienti- autem quod perficitur ab his perficienti- bus, est intellectus possibilis. bus, est intellectus possibilis.

Divisio autem Aristotelis accipitur Divisio autem Aristotelis accipitur penes ea quæ sunt partes animæ essen- penes ea quæ sunt partes animæ essen- tiales, scilicet agens, et id quod est in tiales, scilicet agens, et id quod est in potentia: et in illa divisione non cadit potentia: et in illa divisione non cadit intellectus in habitu, vel adeptus, vel intellectus in habitu, vel adeptus, vel demonstrans: eo quod illi sunt a simi- demonstrans: eo quod illi sunt a simi- litudinibus rerum quæ accidunt animæ litudinibus rerum quæ accidunt animæ et non sunt partes essentiales ipsius : po- et non sunt partes essentiales ipsius : po- tentiæ autem in omni eo in quo sunt, tentiæ autem in omni eo in quo sunt, sunt partes essentiales ipsius. sunt partes essentiales ipsius.

Divisio autem Averrois accipitur penes Divisio autem Averrois accipitur penes perfectionem intellectus : illa enim est in perfectionem intellectus : illa enim est in his tribus, scilicet in intellectu quo est his tribus, scilicet in intellectu quo est omnia fieri qui est possibilis, et intelle- omnia fieri qui est possibilis, et intelle- ctu quo est omnia facere qui est agens, ctu quo est omnia facere qui est agens, et illo qui constituitur ex illis : et ille est et illo qui constituitur ex illis : et ille est speculativus sub quo comprehenduntur speculativus sub quo comprehenduntur intellectus in habitu et adeptus et de- intellectus in habitu et adeptus et de- monstrans, ut patet per supra dicta. monstrans, ut patet per supra dicta.

AD ID autem quod contra objicitur, di- AD ID autem quod contra objicitur, di- cendum quod illa objectio procedit de cendum quod illa objectio procedit de divisione quæ sit generis per species vel divisione quæ sit generis per species vel differentias, et talis non est ista divisio, differentias, et talis non est ista divisio, ut dictum est. ut dictum est.

1. 1.

AD DIFFINITIONEM Avicennæ dicendum, Ad quæst. AD DIFFINITIONEM Avicennæ dicendum, Ad quæst. quod ipsa data est de intellectu possibili: quod ipsa data est de intellectu possibili: et per hoc patet solutio ad primum. et per hoc patet solutio ad primum.

AD ALIUD dicendum, quod substan- AD ALIUD dicendum, quod substan- tiale est potentiæ materiali recipere for- tiale est potentiæ materiali recipere for- mam ipsa enim ex seipsa est in ratione mam ipsa enim ex seipsa est in ratione subjecti et recipientis. subjecti et recipientis.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

AD ILLUD quod objicitur de partibus Ad quæst. AD ILLUD quod objicitur de partibus Ad quæst. dividentibus, dicendum quod secundum dividentibus, dicendum quod secundum

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

unam opinionem quam infra probabimus, unam opinionem quam infra probabimus, intellectus agens est pars formalis ani- intellectus agens est pars formalis ani- mæ intellectivæ, sed ipse est forma sub- mæ intellectivæ, sed ipse est forma sub- stantialis et propter hoc non incidet in stantialis et propter hoc non incidet in idem cum intellectu in habitu vel ade- idem cum intellectu in habitu vel ade- pto vel formali quia illa sunt a forma pto vel formali quia illa sunt a forma denudata a materia et abstracta a rebus, denudata a materia et abstracta a rebus, quæ accidentalis est animæ. quæ accidentalis est animæ.

AD PRIMUM dicendum, quod intellectus AD PRIMUM dicendum, quod intellectus in habitu est habitus principiorum, quæ in habitu est habitus principiorum, quæ discipulus non accipit a magistro: prin- discipulus non accipit a magistro: prin- cipia enim cognoscimus in quantum ter- cipia enim cognoscimus in quantum ter- minos scimus, ut dicit Aristoteles scito minos scimus, ut dicit Aristoteles scito enim quid est pars et quid est totum, di- enim quid est pars et quid est totum, di- citur quod totum est majus sua parte: et citur quod totum est majus sua parte: et scito quid affirmatio vel negatio, scitur scito quid affirmatio vel negatio, scitur quod de quolibet est affirmatio vel nega- quod de quolibet est affirmatio vel nega- tio vera et de nullo simul: et ideo non tio vera et de nullo simul: et ideo non incidit in idem cum intellectu adepto: incidit in idem cum intellectu adepto: quia ille est habitus eorum quæ accipi- quia ille est habitus eorum quæ accipi- mus a magistro per doctrinam vel per mus a magistro per doctrinam vel per inventionem. inventionem.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus demonstrans differt ab intellectu in ha- demonstrans differt ab intellectu in ha- bitu sicut actus primus differt ab actu bitu sicut actus primus differt ab actu secundo, et sicut scientia et considerare. secundo, et sicut scientia et considerare. AD ALIUD dicendum, quod licet una sit AD ALIUD dicendum, quod licet una sit materia sub privatione et habitu numero materia sub privatione et habitu numero

et subjecto, tamen per esse et rationem et subjecto, tamen per esse et rationem non est una et sic intellectus possibilis non est una et sic intellectus possibilis et speculativus sunt in eodem subjecto et speculativus sunt in eodem subjecto et numero, sed differunt per esse et ra- et numero, sed differunt per esse et ra- tionem. tionem.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate penes hæc sunt tres intellectus, sed sub penes hæc sunt tres intellectus, sed sub tertio comprehenduntur tres, scilicet in- tertio comprehenduntur tres, scilicet in- tellectus in habitu, et adeptus, et demon- tellectus in habitu, et adeptus, et demon-

strans. strans.

AD ALIUD dicendum, quod hæc diver- AD ALIUD dicendum, quod hæc diver- sitas intellectus qui est simplex et com- sitas intellectus qui est simplex et com- positus, accipitur penes diversitatem in- positus, accipitur penes diversitatem in- telligibilis et non intellectus. Est enim telligibilis et non intellectus. Est enim intellectus simplex qui est intelligibilis intellectus simplex qui est intelligibilis incomplexi, et intellectus compositus qui incomplexi, et intellectus compositus qui est intellectus complexi. est intellectus complexi.

AD ALIUD dicendum, quod Averroes AD ALIUD dicendum, quod Averroes vocat intellectum qui accipit formam in- vocat intellectum qui accipit formam in- telligibilis incomplexi, cui inhæret fides telligibilis incomplexi, cui inhæret fides et persuasio et sic patet qualiter illa di- et persuasio et sic patet qualiter illa di- visio iterum accipitur penes diversitatem visio iterum accipitur penes diversitatem intelligibilis, et non intellectus. intelligibilis, et non intellectus.

AD ALIUD dicendum, quod penes illos AD ALIUD dicendum, quod penes illos gradus accipiuntur intellectus possibilis gradus accipiuntur intellectus possibilis in habitu et adeptus et demonstrans, quæ in habitu et adeptus et demonstrans, quæ tria reducuntur ad duo vel ad tria, ut pa- tria reducuntur ad duo vel ad tria, ut pa- tet per supra dicta. tet per supra dicta.

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

QUESTIO LV. QUESTIO LV.

De intellectu agente. De intellectu agente.

Secundo, Quæritur de intellectu agente. Secundo, Quæritur de intellectu agente.

Et quæruntur de ipso sex. Et quæruntur de ipso sex.

Quorum primum est, An sit intellectus agens aliquis in anima? Quorum primum est, An sit intellectus agens aliquis in anima?

Secundum est, Utrum sit in genere habitus, sicut quidam videntur dí- Secundum est, Utrum sit in genere habitus, sicut quidam videntur dí-

cere? cere?

Tertium est, Utrum sit separata intelligentia, sicut dicunt quidam alii? Tertium est, Utrum sit separata intelligentia, sicut dicunt quidam alii?

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. Quartum, Utrum sit idem cum possibili secundum essentiam? Quartum, Utrum sit idem cum possibili secundum essentiam? Quintum, Quid sit secundum substantiam et diffinitionem? Quintum, Quid sit secundum substantiam et diffinitionem? Sextum, Qualiter intelligat, et de modo actionis ejus. Sextum, Qualiter intelligat, et de modo actionis ejus.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An sit intellectus agens? An sit intellectus agens?

Ad primum sic proceditur, et quæri- Ad primum sic proceditur, et quæri- tur, An sit intellectus agens? tur, An sit intellectus agens?

Et videtur, quod non sit intellectuss Et videtur, quod non sit intellectuss

agens: agens:

1. Sicut enim se habet species sensibilis 1. Sicut enim se habet species sensibilis ad sensum in eo quod perficit ipsum, ita ad sensum in eo quod perficit ipsum, ita se habet species intelligibilis ad intelle- se habet species intelligibilis ad intelle- ctum in eo quod perficit ipsum: sed ctum in eo quod perficit ipsum: sed species sensibilis seipsam potest facere species sensibilis seipsam potest facere in sensu sine omni alio agente quod sit in sensu sine omni alio agente quod sit species vel sensus: ergo species intelli- species vel sensus: ergo species intelli- gibilis seipsam faciet in intellectu possi- gibilis seipsam faciet in intellectu possi- bili sine omni alio agente quod sit spe- bili sine omni alio agente quod sit spe- cies vel intellectus. PRIMA patet per se. cies vel intellectus. PRIMA patet per se. SECUNDA vero probatur ex hoc quod SECUNDA vero probatur ex hoc quod multæ species sensibiles sunt sicut ta- multæ species sensibiles sunt sicut ta- ctus et gustus, quæ seipsas faciunt in ctus et gustus, quæ seipsas faciunt in sensibus. Et ex hoc sequitur, quod su- sensibus. Et ex hoc sequitur, quod su- pervacuum sit ponere intellectum agen- pervacuum sit ponere intellectum agen- tem et cum nullum vanum sit in natura, tem et cum nullum vanum sit in natura, sequitur quod intellectus agens non sit sequitur quod intellectus agens non sit in natura. in natura.

2. Item, Forma quæ per nullam excel- 2. Item, Forma quæ per nullam excel- lentiam sui corrumpit suscipiens, magis lentiam sui corrumpit suscipiens, magis conveniens est suscipienti, quam illa quæ conveniens est suscipienti, quam illa quæ per excellentiam sui corrumpit ejus sus- per excellentiam sui corrumpit ejus sus- cipiens: ergo si illa quæ minus convenit, cipiens: ergo si illa quæ minus convenit, potest seipsam facere in suscipiente, potest seipsam facere in suscipiente, multo magis illa quæ plus convenit: multo magis illa quæ plus convenit: sed forma sensibilis est forma per ex- sed forma sensibilis est forma per ex- cellentiam sui corrumpens sensum, et cellentiam sui corrumpens sensum, et tamen seipsam faciens in sensu forma tamen seipsam faciens in sensu forma

1 Cf. III de Anima, tex. com. 7. 1 Cf. III de Anima, tex. com. 7.

453 453

vero intelligibilis per excellentiam non vero intelligibilis per excellentiam non corrumpit intellectum : ergo multo ma- corrumpit intellectum : ergo multo ma- gis seipsam faciet in intellectu. gis seipsam faciet in intellectu.

3. Item, Omnis potentia per seipsam 3. Item, Omnis potentia per seipsam potens suscipere a potentia anteriori, potens suscipere a potentia anteriori, nobilior et dignior est et perfectior quam nobilior et dignior est et perfectior quam illa quæ per seipsam non potest facere 1 : illa quæ per seipsam non potest facere 1 : phantasia est potentia per seipsam sine phantasia est potentia per seipsam sine alio agente potens suscipere speciem a alio agente potens suscipere speciem a sensu communi: ergo si intellectus pos- sensu communi: ergo si intellectus pos- sibilis per se sine agente non potest sus- sibilis per se sine agente non potest sus- cipere speciem a phantasia, perfectior et cipere speciem a phantasia, perfectior et nobilior erit potentia phantasiæ quam nobilior erit potentia phantasiæ quam intellectus possibilis, quod est impossi- intellectus possibilis, quod est impossi- bile ergo intellectus possibilis non in- bile ergo intellectus possibilis non in- diget agente ad hoc quod suscipiat spe- diget agente ad hoc quod suscipiat spe- ciem intelligibilem: et sic iterum vanum ciem intelligibilem: et sic iterum vanum est ponere intellectum agentem. est ponere intellectum agentem.

4. Item, Detur, quod intellectus agens 4. Item, Detur, quod intellectus agens speciem intelligibılem agit in possibili, et speciem intelligibılem agit in possibili, et quæratur, Utrum intellectus agens in- quæratur, Utrum intellectus agens in- telligat speciem suam quam agit in pos- telligat speciem suam quam agit in pos- sibili, vel non? Si dicatur, quod non : sibili, vel non? Si dicatur, quod non : cum igitur possibilis intelligat eam, im- cum igitur possibilis intelligat eam, im- perfectior erit agens non intelligendo perfectior erit agens non intelligendo quam possibilis: cujus contrarium ab quam possibilis: cujus contrarium ab omnibus dicitur. Philosophus enim dicit, omnibus dicitur. Philosophus enim dicit, quod agens semper intelligit 2. Si vero quod agens semper intelligit 2. Si vero dicatur, quod intelligit eam. Cum igitur dicatur, quod intelligit eam. Cum igitur intellectus nihil intelligat nisi quod est intellectus nihil intelligat nisi quod est in ipso, oportebit hanc speciem esse in in ipso, oportebit hanc speciem esse in intellectu agente. Aut igitur semper fuit intellectu agente. Aut igitur semper fuit in ipso, aut aliquando est recepta. Si in ipso, aut aliquando est recepta. Si semper fuit, tunc sequitur, quod species semper fuit, tunc sequitur, quod species intelligibiles semper essent in anima, et intelligibiles semper essent in anima, et nulla esset acquisita: et hoc esset inci- nulla esset acquisita: et hoc esset inci- dere in errorem Platonis, qui posuit nos dere in errorem Platonis, qui posuit nos nihil addiscere, sed recordari omnium: nihil addiscere, sed recordari omnium: et hoc infra destruetur. Si vero aliquando et hoc infra destruetur. Si vero aliquando fuerint in ipso species intelligibiles, ergo fuerint in ipso species intelligibiles, ergo antequam fiant in ipso, intellectus agens antequam fiant in ipso, intellectus agens

2 III de Anima, tex. com. 19 et 20. 2 III de Anima, tex. com. 19 et 20.

Sed contra. Sed contra.

454 454

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

erit in potentia ad ipsas suscipiendas: erit in potentia ad ipsas suscipiendas: ergo nulla erit inter agentem et possibi- ergo nulla erit inter agentem et possibi- len possibilis enim propter nihil aliud len possibilis enim propter nihil aliud dicitur possibilis nisi quia potest susci- dicitur possibilis nisi quia potest susci- pere species quas non habet. pere species quas non habet.

5. Item, Ordo est in viribus animæ : 5. Item, Ordo est in viribus animæ : ergo in illo ordine est accipere primum ergo in illo ordine est accipere primum et ultimum. Prima autem vis est sensus et ultimum. Prima autem vis est sensus proprius, et ultima est intellectus, et me- proprius, et ultima est intellectus, et me- diæ sunt sensus communis et phantasia diæ sunt sensus communis et phantasia et hujusmodi. Hujus autem ordo non et hujusmodi. Hujus autem ordo non attenditur nisi in motu specierum ad attenditur nisi in motu specierum ad animam secundum apprehensionem. Er- animam secundum apprehensionem. Er- go primum erit movens tantum, et ulti- go primum erit movens tantum, et ulti- mum motum, et media moventia et mum motum, et media moventia et móta sed primum est species sensibilis móta sed primum est species sensibilis movens sensum: ultimum autem est movens sensum: ultimum autem est intellectus ergo intellectus erit motus intellectus ergo intellectus erit motus tantum ergo nullus erit intellectus mo- tantum ergo nullus erit intellectus mo- vens nec agens. Vel si detur, quod ali- vens nec agens. Vel si detur, quod ali- quis movet, ille erit de mediis potentiis, quis movet, ille erit de mediis potentiis, et erit movens et motus, et sic ipse erit et erit movens et motus, et sic ipse erit in potentia ad anteriores potentias, quod in potentia ad anteriores potentias, quod non convenit intellectui universaliter non convenit intellectui universaliter agenti ergo nullus erit intellectus agens agenti ergo nullus erit intellectus agens in anima. in anima.

6. Item, In primis et mediis potentiis 6. Item, In primis et mediis potentiis non ponitur aliqua potentia agens uni- non ponitur aliqua potentia agens uni- versaliter nullus enim sensus est uni- versaliter nullus enim sensus est uni- versaliter agens, nec aliqua phantasia : versaliter agens, nec aliqua phantasia : ergo nec in extremis, cum extremæ sint ergo nec in extremis, cum extremæ sint apprehensivæ sicut primæ et mediæ, apprehensivæ sicut primæ et mediæ, debet poni universaliter agens. His ra- debet poni universaliter agens. His ra- tionibus possunt inniti antiqui quidam tionibus possunt inniti antiqui quidam negantes intellectum agentem esse in negantes intellectum agentem esse in anima. anima.

7. Et quædam adducuntur a simili: 7. Et quædam adducuntur a simili: Sicut etiam in intellectu practico vide- Sicut etiam in intellectu practico vide- mus, quod ipse suscipit speciem boni mus, quod ipse suscipit speciem boni operabilis, et discernit ipsam, et non tan- operabilis, et discernit ipsam, et non tan- git movendo corpus ad organum motu git movendo corpus ad organum motu processivo unus numero et essentia exi- processivo unus numero et essentia exi- stens ita videtur intellectus posse susci- stens ita videtur intellectus posse susci- pere species sensibilium, insuper agere pere species sensibilium, insuper agere ad hoc quod sint in ipso. ad hoc quod sint in ipso.

CONTRA hoc sunt auctoritates omnium CONTRA hoc sunt auctoritates omnium Philosophorum. Philosophorum.

1 III de Anima, tex. com. 17. 1 III de Anima, tex. com. 17.

1. Dicit enim Aristoteles in III de 1. Dicit enim Aristoteles in III de Anima «Quoniam autem sint in omni Anima «Quoniam autem sint in omni natura quædam, quorum aliquid est tam- natura quædam, quorum aliquid est tam- quam materia, et in unoquoque genere, quam materia, et in unoquoque genere, hoc autem est potentia illa, alterum au- hoc autem est potentia illa, alterum au- tem est causa et efficiens quidem est, et tem est causa et efficiens quidem est, et omnia facit ut ars ad naturam sustinuit, omnia facit ut ars ad naturam sustinuit, necesse est et in anima has differentias necesse est et in anima has differentias esse et hujus quidem quædam differen- esse et hujus quidem quædam differen- tia est intellectus quo omnia fiunt, ille tia est intellectus quo omnia fiunt, ille vero quo est omnia facere 1. » vero quo est omnia facere 1. »

2. Item, Averroes ibidem dicit, quod 2. Item, Averroes ibidem dicit, quod in anima est intellectus quo est omnia in anima est intellectus quo est omnia facere secundum Aristotelem, et intelle- facere secundum Aristotelem, et intelle- ctus possibilis quo est omnia fieri, quod ctus possibilis quo est omnia fieri, quod dicunt Alpharabius, Alkindius, Alexan- dicunt Alpharabius, Alkindius, Alexan- der, Avicenna, et omnes Philosophi. der, Avicenna, et omnes Philosophi.

3. Per rationem autem probatur sic: 3. Per rationem autem probatur sic: Omne quod fit in actu ita quod educitur Omne quod fit in actu ita quod educitur ex potentia, non egreditur nisi per illud ex potentia, non egreditur nisi per illud quod est in actu: intellectus possibilis quod est in actu: intellectus possibilis fit in actu ita quod educitur de potentia fit in actu ita quod educitur de potentia in actum illum ergo hoc fit per aliquid in actum illum ergo hoc fit per aliquid quod est in actu et agens: ergo neces- quod est in actu et agens: ergo neces- sarium est ponere intellectum agentem. sarium est ponere intellectum agentem.

4. Item, In omni transmutatione ne- 4. Item, In omni transmutatione ne- cesse est ponere subjectum, et efficiens, cesse est ponere subjectum, et efficiens, et finem in intellectu possibili est trans- et finem in intellectu possibili est trans- mutatio ad speciem intelligibilem: ergo mutatio ad speciem intelligibilem: ergo necesse est ponere in ipso subjectum, necesse est ponere in ipso subjectum, efficiens, et finem: sed subjectum est efficiens, et finem: sed subjectum est intellectus possibilis: ergo aliquid erit intellectus possibilis: ergo aliquid erit efficiens et finis et diversum ab intellectu efficiens et finis et diversum ab intellectu possibili: quia subjectum, ut dicit Philo- possibili: quia subjectum, ut dicit Philo- sophus 2, numquam coincidit in idem sophus 2, numquam coincidit in idem cum efficiente et fine. Quæritur ergo, cum efficiente et fine. Quæritur ergo, Utrum efficiens et finis sint idem vel Utrum efficiens et finis sint idem vel non? Si non, tunc habetur propositum : non? Si non, tunc habetur propositum : quia tunc efficiens erit intellectus agens quia tunc efficiens erit intellectus agens universaliter et transmutans intellectum universaliter et transmutans intellectum possibilem. Si sic, tunc respectu ejus- possibilem. Si sic, tunc respectu ejus- dem transmutationis idem erit efficiens dem transmutationis idem erit efficiens et finis sed finis est inductum et factum et finis sed finis est inductum et factum per transmutationem, efficiens inducens per transmutationem, efficiens inducens et faciens ergo in eadem transmuta- et faciens ergo in eadem transmuta- tione idem erit inducens et faciens, in- tione idem erit inducens et faciens, in- ductum et factum, quod est impossibile: ductum et factum, quod est impossibile:

2 II Physicorum, tex. com. 70. 2 II Physicorum, tex. com. 70.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55.

nec est vis in hoc quod dicitur transmu- nec est vis in hoc quod dicitur transmu- tari intellectus possibilis, licet in eo non tari intellectus possibilis, licet in eo non sit transmutatio physica, tamen est trans- sit transmutatio physica, tamen est trans- mutatio apprehensionis. mutatio apprehensionis.

5. Item, Nulla forma seipsam facit in 5. Item, Nulla forma seipsam facit in materia et substantia: species intelligi- materia et substantia: species intelligi- biles sunt formæ : ergo nulla earum se- biles sunt formæ : ergo nulla earum se- ipsam facit in intellectu possibili. PRIMA ipsam facit in intellectu possibili. PRIMA probatur per hoc quod si daretur, quod probatur per hoc quod si daretur, quod alia forma faceret seipsam in materia et alia forma faceret seipsam in materia et subjecto, idem esset faciens et factum, et subjecto, idem esset faciens et factum, et idem esset in actu et in potentia: secun- idem esset in actu et in potentia: secun- dum enim quod est faciens, necesse est dum enim quod est faciens, necesse est ipsum esse actu, quia nihil facit nisi ipsum esse actu, quia nihil facit nisi actu ens secundum autem quod est actu ens secundum autem quod est fiens est in potentia, quia nihil fit quod fiens est in potentia, quia nihil fit quod actu est ens, sed quod possibile est fieri. actu est ens, sed quod possibile est fieri. Si forte diceretur, quod subjectum agit, Si forte diceretur, quod subjectum agit, hoc est absurdum: quia subjectum est hoc est absurdum: quia subjectum est motum, et movens et motum numquam motum, et movens et motum numquam sunt idem igitur in apprehensione in- sunt idem igitur in apprehensione in- tellectiva necesse est ponere agentem in- tellectiva necesse est ponere agentem in- tellectum, sicut ponitur possibilis et spe- tellectum, sicut ponitur possibilis et spe- culativus. culativus.

6. Item, Forma non est nisi quando 6. Item, Forma non est nisi quando est in subjecto: ergo non operatur an- est in subjecto: ergo non operatur an- tequam sit in subjecto: sed si forma in- tequam sit in subjecto: sed si forma in- tellectualis esset intellectus agens, ut qui- tellectualis esset intellectus agens, ut qui- dam dicunt, non ageret nisi quando dam dicunt, non ageret nisi quando esset in intellectu possibili: sed cum est esset in intellectu possibili: sed cum est in intellectu possibili, tunc intellectus in intellectu possibili, tunc intellectus possibilis est in actu: ergo intellectus possibilis est in actu: ergo intellectus agens non ageret nisi quando intellectus agens non ageret nisi quando intellectus possibilis esset in actu: et hoc est absur- possibilis esset in actu: et hoc est absur- dum omne enim agens agit ad hoc ut dum omne enim agens agit ad hoc ut potentia educatur in actum, et non post- potentia educatur in actum, et non post- quam est in actu. quam est in actu.

7. Item, Fiat argumentum Averrois 7. Item, Fiat argumentum Averrois super librum de Anima³, scilicet quod super librum de Anima³, scilicet quod comparatio sensus et phantasiæ ad intel- comparatio sensus et phantasiæ ad intel- lectum possibilem est comparatio parti- lectum possibilem est comparatio parti- cularis et singularis, eo quod in sensu et cularis et singularis, eo quod in sensu et phantasia non est nisi particulare et sin- phantasia non est nisi particulare et sin- gulare si ergo non esset movens intel- gulare si ergo non esset movens intel- lectum possibilem nisi phantasia, non lectum possibilem nisi phantasia, non moveretur intellectus possibilis nisi se- moveretur intellectus possibilis nisi se- cundum particularem et ita intellectus cundum particularem et ita intellectus

1 AVERROES, super librum de Anima, com. 1 AVERROES, super librum de Anima, com.

455 455

possibilis non differret a viribus animæ possibilis non differret a viribus animæ sensibilis ergo necesse est intellectum sensibilis ergo necesse est intellectum agentem ponere, qui agit universale ex agentem ponere, qui agit universale ex particulari. particulari.

8. Item, Universale est in particulari 8. Item, Universale est in particulari potentia, non actu: ergo si debeat educi potentia, non actu: ergo si debeat educi in actum, necesse est, quod hoc fiat ab in actum, necesse est, quod hoc fiat ab aliquo agente, quod agens non potest aliquo agente, quod agens non potest esse de viribus animæ sensibilis. Aut er- esse de viribus animæ sensibilis. Aut er- go hoc est idem cum intellectu possibili, go hoc est idem cum intellectu possibili, aut non. Si non, habetur propositum, aut non. Si non, habetur propositum, scilicet quod necesse est ponere intelle- scilicet quod necesse est ponere intelle- ctum universaliter agentem universalia ctum universaliter agentem universalia de particularibus. Si sic, tunc idem erit de particularibus. Si sic, tunc idem erit recipiens universale et faciens ipsum, et recipiens universale et faciens ipsum, et idem erit movens et motum : quæ om- idem erit movens et motum : quæ om- nia impossibilia sunt. nia impossibilia sunt.

9. Item, In visu sic est, quod lumen 9. Item, In visu sic est, quod lumen est agens et faciens colores potentia sen- est agens et faciens colores potentia sen- sibiles, actu sensibiles: sed intellectus sibiles, actu sensibiles: sed intellectus agens, ut dicit Philosophus, est ut lumen agens, ut dicit Philosophus, est ut lumen in visu ergo intellectus agens de neces- in visu ergo intellectus agens de neces- sitate ponetur in anima intellectiva. sitate ponetur in anima intellectiva.

SOLUTIO. Concedimus, quod intelle- Solut o SOLUTIO. Concedimus, quod intelle- Solut o ctus agens universaliter est in anima. ctus agens universaliter est in anima.

AD PRIMUM quod contra hoc objicitur, AD PRIMUM quod contra hoc objicitur, dicendum quod specierum sensibilium dicendum quod specierum sensibilium quædam sunt activæ per se, quædam quædam sunt activæ per se, quædam autem non, et illæ indigent aliquo autem non, et illæ indigent aliquo agente: et sive sint activæ per se, sive agente: et sive sint activæ per se, sive non, non tamen agunt secundum seipsas non, non tamen agunt secundum seipsas in sensibus, sed agunt in suis objectis : in sensibus, sed agunt in suis objectis : objecta enim sunt prima moventia sen- objecta enim sunt prima moventia sen- sus et propter hoc illa est falsa, quæ sus et propter hoc illa est falsa, quæ supponit, quod species sensibiles agant supponit, quod species sensibiles agant per seipsas in sensibus. Species enim per seipsas in sensibus. Species enim sensibiles non sunt actu nisi in sensibili- sensibiles non sunt actu nisi in sensibili- bus: ergo non agunt postquam non sunt bus: ergo non agunt postquam non sunt in sensibilibus. Unde si agerent in sensu in sensibilibus. Unde si agerent in sensu educendo ipsum de potentia ad actum, educendo ipsum de potentia ad actum, non agerent et non educerent ipsum, non agerent et non educerent ipsum, nisi quando sensus est in actu, quod nisi quando sensus est in actu, quod est impossibile. Et per hoc patet, quod est impossibile. Et per hoc patet, quod prima est falsa. prima est falsa.

AD ALIUD dicendum, quod nullus sen- AD ALIUD dicendum, quod nullus sen- sus ponitur agens universaliter respectu sus ponitur agens universaliter respectu

5 et 30. 5 et 30.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

456 456

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliorum et hoc contingit duabus de aliorum et hoc contingit duabus de causis. Quarum una est, quia sensus non causis. Quarum una est, quia sensus non est unius potentiæ sensibilis: visus enim est unius potentiæ sensibilis: visus enim non recipitur ab auditu, et propter hoc non recipitur ab auditu, et propter hoc non potest facere agens universale ad non potest facere agens universale ad omnia sensibilia. Sic autem non est in omnia sensibilia. Sic autem non est in intellectu quia eadem est potentia reci- intellectu quia eadem est potentia reci- piendi omnia intelligibilia, quæ potest piendi omnia intelligibilia, quæ potest habere universale agens. Secunda causa habere universale agens. Secunda causa est, quia agentia in sensibus sunt obje- est, quia agentia in sensibus sunt obje- cta et propter hoc non ponitur sensus cta et propter hoc non ponitur sensus agens universaliter: sed in intellectu agens universaliter: sed in intellectu phantasma non sufficienter movet nec phantasma non sufficienter movet nec universaliter, eo quod unumquodque universaliter, eo quod unumquodque phantasma est particulare determina- phantasma est particulare determina- tum et ideo necesse est ponere agens tum et ideo necesse est ponere agens universale esse in intellectu. universale esse in intellectu.

AD ALIUD dicendum, quod phantasia AD ALIUD dicendum, quod phantasia non recipit nisi particulare, et propter non recipit nisi particulare, et propter hoc sufficienter potest moveri a sensu hoc sufficienter potest moveri a sensu præcedente secundum actum facto: sed præcedente secundum actum facto: sed intellectus possibilis recipit universale, intellectus possibilis recipit universale, et ideo non sufficienter movetur a phan- et ideo non sufficienter movetur a phan- tasia quæ non sit in actu nisi secundum tasia quæ non sit in actu nisi secundum particulare. Nec in hoc consistit perfe- particulare. Nec in hoc consistit perfe- ctio phantasiæ et imperfectio intellectus: ctio phantasiæ et imperfectio intellectus: intellectus enim possibilis perfectior est intellectus enim possibilis perfectior est in eo quod recipit universale quod supe- in eo quod recipit universale quod supe- rius est particulari, et propter sui am- rius est particulari, et propter sui am- pliorem perfectionem requirit aliquod pliorem perfectionem requirit aliquod agens sicut et in physicis corporibus agens sicut et in physicis corporibus plura movent ad corpus organicum quam plura movent ad corpus organicum quam ad corpus mixtum vel simplex, nec ta- ad corpus mixtum vel simplex, nec ta- men corpus organicum imperfectius est men corpus organicum imperfectius est corpore mixto vel simplici, sed potius corpore mixto vel simplici, sed potius perfectius et nobilius. perfectius et nobilius.

AD ALIUD dicendum, quod hoc nihil AD ALIUD dicendum, quod hoc nihil est quærere, Utrum intellectus agens re- est quærere, Utrum intellectus agens re- cipit speciem vel intelligit eam, sicut ni- cipit speciem vel intelligit eam, sicut ni- hil est dicere, Utrum lumen videt colo- hil est dicere, Utrum lumen videt colo- res vel recipit ipsos? Lumen enim se- res vel recipit ipsos? Lumen enim se- cundum quod est in corpore, operatur cundum quod est in corpore, operatur unum visibile a potentia visus et non unum visibile a potentia visus et non duo. Similiter intellectus agens lumine duo. Similiter intellectus agens lumine suo intellectuali operatur unum intelli- suo intellectuali operatur unum intelli- gibile ab uno intellectu possibili, quod gibile ab uno intellectu possibili, quod intellectus est agentis, et possibilis, sed intellectus est agentis, et possibilis, sed agentis sicut ab ipso, et possibilis sicut agentis sicut ab ipso, et possibilis sicut in ipso et sicut in physicis corporibus in ipso et sicut in physicis corporibus

una est operatio agentis formæ et mate- una est operatio agentis formæ et mate- riæ patientis, licet non eodem modo, riæ patientis, licet non eodem modo, sicut dictum est. sicut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod ratio illa Ad 3 . AD ALIUD dicendum, quod ratio illa Ad 3 . tenet in ordine mobilium, quæ omnia tenet in ordine mobilium, quæ omnia moventur secundum formam primi mo- moventur secundum formam primi mo- ventis sed in virtutibus animæ non est ventis sed in virtutibus animæ non est ita. Primum enim movens movet secun- ita. Primum enim movens movet secun- dum formam singularem et particula- dum formam singularem et particula- rem, quæ est hic et nunc. Ultimum au- rem, quæ est hic et nunc. Ultimum au- tem motum, scilicet intellectus possibi- tem motum, scilicet intellectus possibi- lis, non lis, non movetur secundum formam movetur secundum formam illam, sed secundum rationem univer- illam, sed secundum rationem univer- salis. Et propter hoc oportet aliud esse salis. Et propter hoc oportet aliud esse agens et movens. agens et movens.

Et per hoc etiam patet solutio ad se- Et per hoc etiam patet solutio ad se- quens quia in primis et mediis non est quens quia in primis et mediis non est nisi forma primi.moventis, sed in extre- nisi forma primi.moventis, sed in extre- mis est plus et ideo in extremis oportet mis est plus et ideo in extremis oportet opponere aliud agens. opponere aliud agens.

AD ULTIMUM dicendum, quod intelle- AD ULTIMUM dicendum, quod intelle- ctus practicus movet motus: non enim ctus practicus movet motus: non enim movet corpus nisi motus a specie appe- movet corpus nisi motus a specie appe- tibilis, sicut dicit Philosophus in cap. tibilis, sicut dicit Philosophus in cap. de motore. Et sic nihil prohibet intelle- de motore. Et sic nihil prohibet intelle- ctum possibilem movere in intelligibili- ctum possibilem movere in intelligibili- bus cum enim motus est ab uno intelli- bus cum enim motus est ab uno intelli- gibilium, movet alterum. Vel, dicatur gibilium, movet alterum. Vel, dicatur mélius, quod non est simile de intelle- mélius, quod non est simile de intelle- ctu practico et contemplativo: practicus ctu practico et contemplativo: practicus enim habet apprehensionem et appeti- enim habet apprehensionem et appeti- tum : et per apprehensionem est motus, tum : et per apprehensionem est motus, per appetitum vero movens: sed intel- per appetitum vero movens: sed intel- lectus contemplativus possibilis non ha- lectus contemplativus possibilis non ha- bet nisi apprehensionem, et propter hoc bet nisi apprehensionem, et propter hoc non est nisi motus tantum et non mo- non est nisi motus tantum et non mo- vens. vens.

ARTICULUS II ARTICULUS II

Utrum intellectus agens sit in genere Utrum intellectus agens sit in genere

habitus ? habitus ?

Secundo quæritur, Utrum sit in gene- Secundo quæritur, Utrum sit in gene- re habitus? re habitus?

Ad 7. Ad 7.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 55.

Et videtur, quod sic duobus similibus Et videtur, quod sic duobus similibus

inductis ab Aristotele. inductis ab Aristotele.

1. Dicit enim in III de Anima', quod 1. Dicit enim in III de Anima', quod intellectus agens ad possibilem se habet intellectus agens ad possibilem se habet

sicut ars ad materiam: sed omnis ars sicut ars ad materiam: sed omnis ars ad materiam se habet sicut habitus acti- ad materiam se habet sicut habitus acti- vus ergo intellectus agens se habet ad vus ergo intellectus agens se habet ad possibilem ut habitus activus: ergo in- possibilem ut habitus activus: ergo in- tellectus agens est habitus. SECUNDA pro- tellectus agens est habitus. SECUNDA pro- batur, quia ars nihil aliud est quam ha- batur, quia ars nihil aliud est quam ha- bitus existens in anima, ad cujus simili- bitus existens in anima, ad cujus simili- tudinem fit aliquid in materia extrinseca. tudinem fit aliquid in materia extrinseca. PRIMA vero patet ex auctoritate Aristote- PRIMA vero patet ex auctoritate Aristote- lis 2. Aliud simile est quod dicit intelle- lis 2. Aliud simile est quod dicit intelle- ctum agentem esse sicut lumen: lu- ctum agentem esse sicut lumen: lu- men vero est esse formale colorum: et men vero est esse formale colorum: et ita videtur intellectus agens nihil aliud ita videtur intellectus agens nihil aliud esse quam esse formale intelligibilium: esse quam esse formale intelligibilium: sed tale est habitus præcipue principio sed tale est habitus præcipue principio rum ergo videtur intellectus agens esse rum ergo videtur intellectus agens esse habitus principiorum. habitus principiorum.

2. Item, Dicit Alexander expresse, 2. Item, Dicit Alexander expresse, quod intellectus agens est forma quæ quod intellectus agens est forma quæ non est materialis, quæ sola de materia non est materialis, quæ sola de materia sua est intelligibilis: forma autem quæ sua est intelligibilis: forma autem quæ non est materialis, et intelligibilis est non est materialis, et intelligibilis est habitus ergo intellectus agens nihil est habitus ergo intellectus agens nihil est aliud quam habitus. Et in alio loco dicit, aliud quam habitus. Et in alio loco dicit, quod intellectus in effectu non est aliud quod intellectus in effectu non est aliud quam forma intellectiva et ex hoc se- quam forma intellectiva et ex hoc se- quitur idem. quitur idem.

3. Item, Themistius in commento libri 3. Item, Themistius in commento libri de Anima dicit, quod agens intellectus de Anima dicit, quod agens intellectus non differt a speculativo, nisi quia spe- non differt a speculativo, nisi quia spe- culativus dicitur in quantum est forma culativus dicitur in quantum est forma possibilis considerantis speciem rece- possibilis considerantis speciem rece- ptam a phantasmate: agens autem in ptam a phantasmate: agens autem in quantum perficit possibilem. Cum igitur quantum perficit possibilem. Cum igitur speculativus intellectus sit habitus se- speculativus intellectus sit habitus se- cundum suam substantiam, agens se- cundum suam substantiam, agens se- cundum suam substantiam erit habitus. cundum suam substantiam erit habitus. 4. Per rationem autem probatur idem 4. Per rationem autem probatur idem sic Omne agens speciem suam, agit in sic Omne agens speciem suam, agit in possibili, nisi ita sit, quod possibile non possibili, nisi ita sit, quod possibile non

: :

1 III de Anima, tex. com. 17. 1 III de Anima, tex. com. 17.

2 Ibidem, tex. com. 18. 2 Ibidem, tex. com. 18.

3 Vide pro opinione Themistii Commentato- 3 Vide pro opinione Themistii Commentato- rem in III de Anima, tex. com. 5 et 20 (Nota rem in III de Anima, tex. com. 5 et 20 (Nota

457 457

posset suscipere illam intellectus agens posset suscipere illam intellectus agens agit in possibilem: ergo speciem suam agit in possibilem: ergo speciem suam imprimit in possibili, si possibilis potest imprimit in possibili, si possibilis potest suscipere eam. PRIMA probatur ex hoc suscipere eam. PRIMA probatur ex hoc quod omne agens transmutat ad se pa- quod omne agens transmutat ad se pa- tiens. SECUNDA vero probatur ex hoc tiens. SECUNDA vero probatur ex hoc quod possibilis non dicitur possibilis nisi quod possibilis non dicitur possibilis nisi respectu agentis. Cum igitur possibilis respectu agentis. Cum igitur possibilis potest suscipere speciem agentis, species potest suscipere speciem agentis, species recepta in possibili ejusdem rationis erit recepta in possibili ejusdem rationis erit cum agente sed species recepta in pos- cum agente sed species recepta in pos- sibili est habitus et forma: ergo intelle- sibili est habitus et forma: ergo intelle- ctus agens habebit rationem habitus et ctus agens habebit rationem habitus et formæ. formæ.

7 7

5. Item, Quidquid agit actione habi- 5. Item, Quidquid agit actione habi- tus, et non habet actionem a materia, tus, et non habet actionem a materia, illud est habitus: intellectus agens sic illud est habitus: intellectus agens sic agit: ergo est habitus. PROBATIO primæ agit: ergo est habitus. PROBATIO primæ per se patet, per Damascenum qui dicit per se patet, per Damascenum qui dicit res differre propriis actionibus et opera- res differre propriis actionibus et opera- tionibus. PROBATIO secundæ est, quia tionibus. PROBATIO secundæ est, quia habitus principiorum est illuminans in- habitus principiorum est illuminans in- telligibilia sequentia: et iste dicitur esse telligibilia sequentia: et iste dicitur esse intellectus agens: ergo intellectus agens intellectus agens: ergo intellectus agens non est nisi habitus principiorum. non est nisi habitus principiorum.

Quæritur etiam circa hoc de duabus Quæritur etiam circa hoc de duabus opinionibus intellectum agentem et pos- opinionibus intellectum agentem et pos- sibilem dicentium esse habitum. Quarum sibilem dicentium esse habitum. Quarum una dicit, quod est habitus constitutus una dicit, quod est habitus constitutus ex omnibus intellectibus qui sunt in ani- ex omnibus intellectibus qui sunt in ani- ma. Alia vero dicit, quod est habitus ma. Alia vero dicit, quod est habitus causæ primæ universaliter irradians su- causæ primæ universaliter irradians su- per omnia creata causæ primæ. per omnia creata causæ primæ.

Et videtur prima esse vera : Et videtur prima esse vera :

1. Omne enim agens universaliter, 1. Omne enim agens universaliter, necesse est habere convenientiam in spe- necesse est habere convenientiam in spe- cie cum omnibus his quæ educit in cie cum omnibus his quæ educit in actum intellectus agens, universaliter actum intellectus agens, universaliter est agens omnes species intelligibiles : est agens omnes species intelligibiles : ergo necesse est habere convenientiam in ergo necesse est habere convenientiam in spécie cum omnibus intelligibilibus. PRI- spécie cum omnibus intelligibilibus. PRI- MA probatur per hoc quod dicit Aristo- MA probatur per hoc quod dicit Aristo- teles, quod agens et patiens primo sunt teles, quod agens et patiens primo sunt

edit. Lugd.) edit. Lugd.)

* I de Generatione et Corruptione, tex. com. * I de Generatione et Corruptione, tex. com. 48. 48.

Quæst. Quæst.

458 458

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

contraria, et ultimo similia in fine acti- contraria, et ultimo similia in fine acti- onis. SECUNDA vero supponitur ex dictis onis. SECUNDA vero supponitur ex dictis omnium Philosophorum. Ex hoc ulte- omnium Philosophorum. Ex hoc ulte- rius sequitur, quod intellectus agens sit rius sequitur, quod intellectus agens sit omnis intellectus animæ, vel aliquid omnis intellectus animæ, vel aliquid constitutum ex omnibus. constitutum ex omnibus.

2. Item, Videtur haberi per verbum 2. Item, Videtur haberi per verbum Aristotelis in III de Anima 1, ubi dicit, Aristotelis in III de Anima 1, ubi dicit, quod intellectus qui est in potentia, tem- quod intellectus qui est in potentia, tem- pore est prior agente in uno, hoc est, in pore est prior agente in uno, hoc est, in uno et eodem intelligibili possibilis in- uno et eodem intelligibili possibilis in- tellectus prior est quam agens: et hoc tellectus prior est quam agens: et hoc non potest verum esse nisi agens sit for- non potest verum esse nisi agens sit for- ma et species quæ fit in intellectu possi- ma et species quæ fit in intellectu possi- bili bili