432 432

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

In vigilia enim contingit oblivisci per In vigilia enim contingit oblivisci per se, in somno non nisi per accidens. se, in somno non nisi per accidens. Oblivisci enim est separari ab anima Oblivisci enim est separari ab anima acceptam per memoriam scientiam, vel acceptam per memoriam scientiam, vel corruptio memoriæ. Unde sicut medita- corruptio memoriæ. Unde sicut medita- tiones salvant memoriam per se et agunt tiones salvant memoriam per se et agunt in vigilia, ita decisio meditationis per se in vigilia, ita decisio meditationis per se reducitur ad vigiliam opposita enim reducitur ad vigiliam opposita enim reducuntur ad idem. In somno autem reducuntur ad idem. In somno autem nec est oblivio, nec acceptio scientiæ, nec est oblivio, nec acceptio scientiæ, nec salus ejus cujus enim non est unum nec salus ejus cujus enim non est unum oppositorum, illius nec reliquum erit. oppositorum, illius nec reliquum erit.

Ex hoc patet solutio ad objectum. Nec Ex hoc patet solutio ad objectum. Nec enim sequitur, si in somno non salvatur enim sequitur, si in somno non salvatur scientia, quod propter hoc corrumpatur scientia, quod propter hoc corrumpatur in ipso. Quod vero in somnio non con- in ipso. Quod vero in somnio non con- tingit recordari præcedentium quæ facta tingit recordari præcedentium quæ facta sunt, in vigilia autem sequenti contingit sunt, in vigilia autem sequenti contingit recordari eorum quæ facta sunt in som- recordari eorum quæ facta sunt in som- nio, etiam non habet hanc causam, quod nio, etiam non habet hanc causam, quod in somnio sit per se oblivio, sed illam in somnio sit per se oblivio, sed illam quæ supra expedita est, scilicet quia me- quæ supra expedita est, scilicet quia me- moria immobilitatur in somno, non au- moria immobilitatur in somno, non au- tem in vigilia. tem in vigilia.

QUESTIO XLIX. QUESTIO XLIX.

Utrum contingat futura prævidere în somnio ? Utrum contingat futura prævidere în somnio ?

Deinde quærendum est de quarta quæ- Deinde quærendum est de quarta quæ- stione Aristotelis, quæ est, Utrum con- stione Aristotelis, quæ est, Utrum con- tingat futura prævidere in somnio, vel tingat futura prævidere in somnio, vel

non? non?

Et videtur, quod contingat : Et videtur, quod contingat :

: :

1. Per rationem ab Aristotele positam 1. Per rationem ab Aristotele positam quæ est hæc quia omnes æstimant ali- quæ est hæc quia omnes æstimant ali- quam figurationem futurorum habere quam figurationem futurorum habere somnia et hoc importat fidem tamquam somnia et hoc importat fidem tamquam ab experientia dictum. Quod enim ab ab experientia dictum. Quod enim ab omnibus dicitur, necesse est esse verum, omnibus dicitur, necesse est esse verum, vel in toto, vel in parte, sicut dicit Ari- vel in toto, vel in parte, sicut dicit Ari- stoteles, et etiam Alpharabius. stoteles, et etiam Alpharabius.

2. Secunda ratio est a simili: In qui- 2. Secunda ratio est a simili: In qui- busdam enim contingit aliquo modo busdam enim contingit aliquo modo conjecturari futura: ex his tamen quæ conjecturari futura: ex his tamen quæ non habent ordinem necessarium ad illa, non habent ordinem necessarium ad illa, sicut in quibusdam signis astrorum et sicut in quibusdam signis astrorum et nubium et aliis, per quæ fiunt divinatio- nubium et aliis, per quæ fiunt divinatio- nes ergo et per somnia non erit credi- nes ergo et per somnia non erit credi- bile figurari futura. bile figurari futura.

3. Item, In Genesi habetur de pin- 3. Item, In Genesi habetur de pin- cerna Pharaonis et de eo qui pistoribus cerna Pharaonis et de eo qui pistoribus

1 Cf. Genes. XL, 1 et seq. 1 Cf. Genes. XL, 1 et seq.

præerat, qui viderunt somnia nocte una præerat, qui viderunt somnia nocte una juxta interpretationem congruam sibi '. juxta interpretationem congruam sibi '. 4. Item, Alpharabius : « Somnia de- 4. Item, Alpharabius : « Somnia de- nuntiant aliquid esse cujus esse habetur nuntiant aliquid esse cujus esse habetur apud nos naturaliter ante istam cogni- apud nos naturaliter ante istam cogni- tionem, et est in hora cognitionis in tionem, et est in hora cognitionis in majori parte non ens. » majori parte non ens. »

3. Item, Aristoteles inducit rationem 3. Item, Aristoteles inducit rationem ab auctoritate medicorum, qui dicunt, ab auctoritate medicorum, qui dicunt, quod oportet valde intendere somniis, eo quod oportet valde intendere somniis, eo quod somnia aliquid significant in futu- quod somnia aliquid significant in futu-

rum. rum.

6. Item, Socrates dicit hominibus 6. Item, Socrates dicit hominibus Athenarum : « 0 homines, ego non Athenarum : « 0 homines, ego non dico, quod nostra scientia ista divina dico, quod nostra scientia ista divina somnialis figura sit: sed dico, quod ego somnialis figura sit: sed dico, quod ego sum sciens scientiam humanam. » sum sciens scientiam humanam. »

7. Præterea, Videtur hoc idem posse 7. Præterea, Videtur hoc idem posse probari per rationem: Futura enim est probari per rationem: Futura enim est necesse quod habeant aliquas causas necesse quod habeant aliquas causas præcedentes agentia. Si autem illæ inci- præcedentes agentia. Si autem illæ inci- piant in stellis sive elementis, semper piant in stellis sive elementis, semper corpora movent humana: motus autem corpora movent humana: motus autem

leontra. leontra.

Lintio. Lintio.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 49. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 49.

corporis pertingunt usque ad animam : corporis pertingunt usque ad animam : anima autem percipiendo motus illos, anima autem percipiendo motus illos, conjecturas habere potest de futuris. conjecturas habere potest de futuris.

8. Præterea, In libro Somniorum est 8. Præterea, In libro Somniorum est doctrina interpretationis somniorum, sic- doctrina interpretationis somniorum, sic- ut exaltatio lunæ est signum exaltatio- ut exaltatio lunæ est signum exaltatio- nis fortunæ, et hujusmodi: ergo vide- nis fortunæ, et hujusmodi: ergo vide- tur, quod aliquod signum habeant de tur, quod aliquod signum habeant de futuris. futuris.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Dicit Aristoteles, quod cujus nulla 1. Dicit Aristoteles, quod cujus nulla rationalis causa præcessit, ipsum non rationalis causa præcessit, ipsum non potest præcognosci : somniorum autem potest præcognosci : somniorum autem nulla est rationalis causa præcedens : nulla est rationalis causa præcedens : ergo per somnia non potest aliquid præ- ergo per somnia non potest aliquid præ- cognosci. PRIMA probatur per hoc quod cognosci. PRIMA probatur per hoc quod omne quod præcognoscitur, præcogno- omne quod præcognoscitur, præcogno- scitur in causa. SECUNDA vero probatur scitur in causa. SECUNDA vero probatur per hoc quod somnium est futuri con- per hoc quod somnium est futuri con- tingentis, et somnium non est causa ip- tingentis, et somnium non est causa ip- sius. sius.

2. Præterea, In libro primo Periher- 2. Præterea, In libro primo Periher- menias dicit Aristoteles, quod contin- menias dicit Aristoteles, quod contin- gens ad utrumlibet non magis sic vel sic gens ad utrumlibet non magis sic vel sic se habet vel habebit : sed utrumlibet se habet vel habebit : sed utrumlibet singulare est contingens de futuro: ergo singulare est contingens de futuro: ergo videtur, quod singulare contingens de videtur, quod singulare contingens de futuro non magis erit quam non erit. futuro non magis erit quam non erit. Cum igitur somnia sint frequenter de Cum igitur somnia sint frequenter de talibus, videtur quod somnia non magis talibus, videtur quod somnia non magis significent unum quam ejus oppositum, significent unum quam ejus oppositum, et ita nihil significant. et ita nihil significant.

3. Præterea, Hoc dicit Ecclesiasticus : 3. Præterea, Hoc dicit Ecclesiasticus : Multos errare fecerunt somnia, et exci- Multos errare fecerunt somnia, et exci- derunt sperantes in illis 1. derunt sperantes in illis 1.

SOLUTIO. Dicimus cum Sanctis et Phi- SOLUTIO. Dicimus cum Sanctis et Phi- losophis, quod somnia frequenter signi- losophis, quod somnia frequenter signi- ficant aliquid in futurum, et maxime, ut ficant aliquid in futurum, et maxime, ut dicit Avicenna, quæ sunt in fine dormi- dicit Avicenna, quæ sunt in fine dormi- tionis, sicut illa quæ videntur in mane : tionis, sicut illa quæ videntur in mane : omnes enim cogitationes hac hora quie- omnes enim cogitationes hac hora quie-

1 Eccli. xxxiv, 7. 1 Eccli. xxxiv, 7.

433 433

scunt, et motus humorum sunt finiti : scunt, et motus humorum sunt finiti : et ideo cum imaginativa non sit impedita et ideo cum imaginativa non sit impedita per corpus, nec impediatur ab aliis acti- per corpus, nec impediatur ab aliis acti- bus animæ, tunc obsequium ejus quod bus animæ, tunc obsequium ejus quod præstat animæ, melius est quam quod præstat animæ, melius est quam quod post et ideo in talibus imaginationibus post et ideo in talibus imaginationibus frequenter prævidentur futura. Somnium frequenter prævidentur futura. Somnium tamen licet principaliter sit futurorum, tamen licet principaliter sit futurorum, tamen etiam præteritorum est et præ- tamen etiam præteritorum est et præ- sentium, quæ latent cogitationem no- sentium, quæ latent cogitationem no- stram, ut dicit Alpharabius. stram, ut dicit Alpharabius.

AD ID ergo quod objicitur in contra- Ad object. AD ID ergo quod objicitur in contra- Ad object. rium, dicendum quod somnium quando- rium, dicendum quod somnium quando- que est signum causæ et quandoque est que est signum causæ et quandoque est signum signi, et quandoque est signum signum signi, et quandoque est signum accidentis, et præcognitio variatur se- accidentis, et præcognitio variatur se- cundum illa. cundum illa.

Ad id autem quod objicitur, quod Ad id autem quod objicitur, quod omne quod scitur, per causam scitur, omne quod scitur, per causam scitur, dicendum quod hoc est intelligendum de dicendum quod hoc est intelligendum de scientia intellectiva quæ accipitur per scientia intellectiva quæ accipitur per medium demonstrationis et syllogismi. medium demonstrationis et syllogismi. Scientia autem somnialis est, quæ habe- Scientia autem somnialis est, quæ habe- tur per proprietates imaginum apparen- tur per proprietates imaginum apparen- tium. Unde dicit Philosophus, quod ar- tium. Unde dicit Philosophus, quod ar- tificiosissimus est judex somniorum, qui tificiosissimus est judex somniorum, qui potest similitudines inspicere. potest similitudines inspicere.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod singularia Ad object. AD ALIUD dicendum, quod singularia Ad object. de futuro contingenti neque vera neque de futuro contingenti neque vera neque falsa sunt, habent tamen aliquos incur- falsa sunt, habent tamen aliquos incur- sus accidentium frequenter non semper, sus accidentium frequenter non semper, per quos contingit magis præligurari al- per quos contingit magis præligurari al- teram partem quam opposita: licet ad- teram partem quam opposita: licet ad- huc post illos incursus remanent contin- huc post illos incursus remanent contin- gentia et ideo etiam plura somniorum gentia et ideo etiam plura somniorum non eveniunt. non eveniunt.

3. 3.

AD ALIUD dicendum, quod Ecclesiasti- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod Ecclesiasti- Ad object. cus dicit de illis qui innituntur somniis cus dicit de illis qui innituntur somniis tamquam ex neccessitate futuris, cum tamquam ex neccessitate futuris, cum somnia non sint necessaria signa futuro- somnia non sint necessaria signa futuro- rum, ut dicit Philosophus. rum, ut dicit Philosophus.

XXXV XXXV

28 28

434 434

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO L. QUÆSTIO L.

Qualiter contingat futura prævidere in somniis ? Qualiter contingat futura prævidere in somniis ?

Consequenter tractanda est quæstio quinta Aristotelis, quæ est, Qualiter Consequenter tractanda est quæstio quinta Aristotelis, quæ est, Qualiter contingat futura prævidere in somniis ? contingat futura prævidere in somniis ?

Et circa hanc quæruntur tria. Et circa hanc quæruntur tria.

Quorum primum est, Quot et quibus modis contingant somnia quæ sunt Quorum primum est, Quot et quibus modis contingant somnia quæ sunt præsagia futurorum? præsagia futurorum?

Secundum est, Utrum somnia de necessitate eveniant, vel non? Secundum est, Utrum somnia de necessitate eveniant, vel non?

Tertium est, Utrum scientia somnialis sit scientia speculativa vel opera- Tertium est, Utrum scientia somnialis sit scientia speculativa vel opera- tiva? tiva?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quot et quibus modis contingant somnia Quot et quibus modis contingant somnia quæ sunt præsagia futurorum ? quæ sunt præsagia futurorum ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit Aristoteles, quod somniorum Dicit Aristoteles, quod somniorum quædam sunt causa, quædam signum, et quædam sunt causa, quædam signum, et quædam incursus accidentales: sicut et quædam incursus accidentales: sicut et in rebus quædam fiunt per causam, sic- in rebus quædam fiunt per causam, sic- ut defectus solis per interpositionem lu- ut defectus solis per interpositionem lu- næ quædam vero sunt signa eorum næ quædam vero sunt signa eorum quæ fiunt, sicut appropinquatio lunæ ad quæ fiunt, sicut appropinquatio lunæ ad locum conjunctionis signum est eclipsis locum conjunctionis signum est eclipsis futuræ quædam vero accidentia, sicut futuræ quædam vero accidentia, sicut quod aliquo ambulante accidit solem quod aliquo ambulante accidit solem eclipsari. eclipsari.

SED CONTRA hoc est : SED CONTRA hoc est :

1. Videtur enim, quod nullum som- 1. Videtur enim, quod nullum som- nium sit causa: omne enim somnium nium sit causa: omne enim somnium est simulacrum apparens in anima: est simulacrum apparens in anima:

nullum autem simulacrum tale causa est nullum autem simulacrum tale causa est alicujus futuri ergo nullum somnium alicujus futuri ergo nullum somnium causat futurum. PRIMA patet per ante causat futurum. PRIMA patet per ante dicta. SECUNDA vero probatur per hoc dicta. SECUNDA vero probatur per hoc quod species quæ sunt in anima, non quod species quæ sunt in anima, non sunt causæ rerum extra, sed potius cau- sunt causæ rerum extra, sed potius cau- satæ ab ipsis. satæ ab ipsis.

2. Item, Si sunt causæ, tunc erunt 2. Item, Si sunt causæ, tunc erunt causæ per se, vel causæ per accidens. Si causæ per se, vel causæ per accidens. Si causæ per se, tunc aut efficiens, aut for- causæ per se, tunc aut efficiens, aut for- malis, aut finalis, aut materialis. Si effi- malis, aut finalis, aut materialis. Si effi- ciens, cum igitur efficiens per se non ciens, cum igitur efficiens per se non agat nisi conjuncta, tunc erunt somnia agat nisi conjuncta, tunc erunt somnia semper conjuncta rebus illis quæ signifi- semper conjuncta rebus illis quæ signifi- cantur in futuro, quod plane falsum est. cantur in futuro, quod plane falsum est. Si dicatur, quod sit causa finalis, cum Si dicatur, quod sit causa finalis, cum igitur causa finalis sit habita post rem, igitur causa finalis sit habita post rem, tunc somnium debet fieri post illam rem tunc somnium debet fieri post illam rem quæ figuratur in futuro, quod iterum quæ figuratur in futuro, quod iterum falsum est. Si dicatur, quod sit formalis falsum est. Si dicatur, quod sit formalis vel materialis, cum igitur illæ causæ vel materialis, cum igitur illæ causæ sint extrinsecæ rei semper, et numquam sint extrinsecæ rei semper, et numquam extra eam, oporteret quod quodlibet extra eam, oporteret quod quodlibet somnium esset intrinsecum rei signifi- somnium esset intrinsecum rei signifi- catæ in futurum, vel ut forma, vel ut catæ in futurum, vel ut forma, vel ut materia, quod iterum falsum est. materia, quod iterum falsum est.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 50. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 50.

Si propter hoc dicatur, quod est causa Si propter hoc dicatur, quod est causa per accidens. CONTRA: Omne per acci- per accidens. CONTRA: Omne per acci- dens reducitur ad id quod per se est dens reducitur ad id quod per se est sicut ad subjectum, ut dicit Aristoteles sicut ad subjectum, ut dicit Aristoteles in II Physicorum, quod Polycletus est in II Physicorum, quod Polycletus est causa statuæ per accidens, eo quod causa statuæ per accidens, eo quod Polycletus est statuarius, et statuarius Polycletus est statuarius, et statuarius est per se causa: et albus homo sanat est per se causa: et albus homo sanat per accidens, eo quod albus homo est per accidens, eo quod albus homo est medicus, et medicus homo sanat per se. medicus, et medicus homo sanat per se. Si igitur somnium est causa per accidens Si igitur somnium est causa per accidens futurorum, oportebit aliquid esse in futurorum, oportebit aliquid esse in somno vel somniante, quod sit causa somno vel somniante, quod sit causa per se, quod non est facile fingere, cum per se, quod non est facile fingere, cum sæpissime somniamus quæ multum di- sæpissime somniamus quæ multum di- stant per locum et tempus, quorum stant per locum et tempus, quorum nullo modo sumus causa et occasio. nullo modo sumus causa et occasio.

3. Præterea, Objicitur sic contra hoc 3. Præterea, Objicitur sic contra hoc quod dicit quædam esse signa futuro- quod dicit quædam esse signa futuro- rum signum enim aut est in superficie rum signum enim aut est in superficie non attingens rei profundum, et sic est non attingens rei profundum, et sic est causa apparentiæ et non existentiæ: aut causa apparentiæ et non existentiæ: aut est profundum rei attingens, et sic est est profundum rei attingens, et sic est causa apparentiæ et existentiæ probabi- causa apparentiæ et existentiæ probabi- lis. Et quocumque modo dicatur, quod lis. Et quocumque modo dicatur, quod somnium est signum, tunc contingit rem somnium est signum, tunc contingit rem syllogizare per somnium vel ex probabi- syllogizare per somnium vel ex probabi- libus vel ex apparentibus : quorum libus vel ex apparentibus : quorum utrumque est falsum nihil enim sequi- utrumque est falsum nihil enim sequi- tur, iste videt pisces, ergo pluet. Nec tur, iste videt pisces, ergo pluet. Nec etiam habet argumenti apparentiam. Si- etiam habet argumenti apparentiam. Si- militer nihil sequitur, iste videt septem militer nihil sequitur, iste videt septem spicas percussas uredine, ergo erunt se- spicas percussas uredine, ergo erunt se- ptem anni sterilitatis: nec est ibi aliqua ptem anni sterilitatis: nec est ibi aliqua apparentia. apparentia.

: :

: :

4. Eodem modo objicitur contra ter- 4. Eodem modo objicitur contra ter- tium membrum sic quia dicit Philoso- tium membrum sic quia dicit Philoso- phus quædam somnia esse incursus ac- phus quædam somnia esse incursus ac- cidentales ad futura accidens enim non cidentales ad futura accidens enim non est præter suum subjectum ergo vide- est præter suum subjectum ergo vide- tur, quod somnium deberet esse in re tur, quod somnium deberet esse in re significata in futuro et eodem tempore significata in futuro et eodem tempore cum ipsa. cum ipsa.

3. Præterea, Dicit Philosophus, quod 3. Præterea, Dicit Philosophus, quod somnium est accidens futuri, sicut ali- somnium est accidens futuri, sicut ali- quo ambulante contingit solem eclipsari: quo ambulante contingit solem eclipsari: sed ambulatio ambulantis nullum habet sed ambulatio ambulantis nullum habet ordinem ad eclipsim solis: ergo videtur, ordinem ad eclipsim solis: ergo videtur, quod somnium est incursus accidentalis, quod somnium est incursus accidentalis,

435 435

et nullum habet ordinem ad futurorum et nullum habet ordinem ad futurorum significationem. significationem.

6. Item, Dicit Aristoteles, quod som- 6. Item, Dicit Aristoteles, quod som- nia quæ sunt causæ futurorum, quando- nia quæ sunt causæ futurorum, quando- que sunt ex parte corporis, quandoque que sunt ex parte corporis, quandoque sunt ex parte animæ. Ex parte corporis sunt ex parte animæ. Ex parte corporis contingit prævidere infirmitates corporis contingit prævidere infirmitates corporis futuras, ex aliquo modico motu humo- futuras, ex aliquo modico motu humo- rum, qui contingit in somnis. Ex parte rum, qui contingit in somnis. Ex parte animæ autem, quando præparatus exi- animæ autem, quando præparatus exi- stit motus a diurnis inchoationibus : stit motus a diurnis inchoationibus : motus enim in somnio frequenter prin- motus enim in somnio frequenter prin- cipia sunt actuum, et eorum intelligentia cipia sunt actuum, et eorum intelligentia in phantasmatibus nocturnis præcedit. in phantasmatibus nocturnis præcedit. Sed secundum hoc videtur, quod som- Sed secundum hoc videtur, quod som- nium non sit ab intelligentiis separatis, nium non sit ab intelligentiis separatis, quæ dicuntur Angeli, ut a causis. Quod quæ dicuntur Angeli, ut a causis. Quod tamen dicunt Algazel, Alpharabius et tamen dicunt Algazel, Alpharabius et Avicenna. Avicenna.

SOLUTIO. Dicendum cum Philosopho, Solutio. SOLUTIO. Dicendum cum Philosopho, Solutio. quod somnia sunt duplicia: quandoque quod somnia sunt duplicia: quandoque enim habent significationem, et quando- enim habent significationem, et quando- que non. Illa quæ non habent significa- que non. Illa quæ non habent significa- tionem, non sunt nisi motus simulacro- tionem, non sunt nisi motus simulacro- rum, ut supra dictum est. Illa vero quæ rum, ut supra dictum est. Illa vero quæ significationem habent, triplicem habent significationem habent, triplicem habent relationem ad significata, scilicet causæ, relationem ad significata, scilicet causæ, signi, et incursus accidentalis. Illud enim signi, et incursus accidentalis. Illud enim quod cognoscitur, aut cognoscitur ex quod cognoscitur, aut cognoscitur ex propriis, aut ex communibus. Si ex pro- propriis, aut ex communibus. Si ex pro- priis, tunc per causam habet cognosci. priis, tunc per causam habet cognosci. Si autem ex communibus, hoc est per Si autem ex communibus, hoc est per propinqua, vel remota. Si per propin- propinqua, vel remota. Si per propin- qua, tunc cognoscitur ex signis : quia qua, tunc cognoscitur ex signis : quia propinqua accidentia sunt signa. Si vero propinqua accidentia sunt signa. Si vero per remota, tunc cognoscitur per incur- per remota, tunc cognoscitur per incur- sum accidentalem. Quocumque autem sum accidentalem. Quocumque autem modo cognoscatur in somniis res futura, modo cognoscatur in somniis res futura, semper communior modus cognoscendi semper communior modus cognoscendi erit per proprietates metaphoricas: et erit per proprietates metaphoricas: et hujus ratio infra dicetur. Si vero cogno- hujus ratio infra dicetur. Si vero cogno- citur per causam, tunc est res quæ cau- citur per causam, tunc est res quæ cau- sam habet ex parte corporis, vel ani- sam habet ex parte corporis, vel ani- mæ. Ex parte corporis quidem, sicut mæ. Ex parte corporis quidem, sicut quando aliquis videt se in igne, vel in quando aliquis videt se in igne, vel in parte, vel in toto, ex eo quod in parte parte, vel in toto, ex eo quod in parte vel in toto in naturali calore calefactus vel in toto in naturali calore calefactus est et aliquis somniat se comedere est et aliquis somniat se comedere

436 436

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mel, eo quod phlegma dulce tangit pa- mel, eo quod phlegma dulce tangit pa- latum et linguam. Aliquis etiam som- latum et linguam. Aliquis etiam som- niat se esse in nive et in aqua et in glacie, niat se esse in nive et in aqua et in glacie, eo quod in parte vel in toto infrigidatus eo quod in parte vel in toto infrigidatus est. Et ad hunc modum reducuntur est. Et ad hunc modum reducuntur somnia sequentia complexiones homi- somnia sequentia complexiones homi- num, sicut quod cholerici somniant se num, sicut quod cholerici somniant se frequenter ardere, et phlegmatici se na- frequenter ardere, et phlegmatici se na- tare et submergi in aquis: melancholici tare et submergi in aquis: melancholici autem tetra obscura et nigra somniant autem tetra obscura et nigra somniant se videre, eo quod talis sit dispositio se videre, eo quod talis sit dispositio melancholiæ et hujusmodi. Ad hunc melancholiæ et hujusmodi. Ad hunc etiam modum reducuntur omnia illa etiam modum reducuntur omnia illa somnia quæ sequuntur naturas cibo- somnia quæ sequuntur naturas cibo- rum quod enim completio facit per na- rum quod enim completio facit per na- turam, hoc cibus facit ex accidente: et turam, hoc cibus facit ex accidente: et eodem modo sunt somnia sequentia na- eodem modo sunt somnia sequentia na- turas infirmitatum. turas infirmitatum.

Quod autem in somniis fortior occur- Quod autem in somniis fortior occur- rit motus quam sit in vigilia, hoc contin- rit motus quam sit in vigilia, hoc contin- git propter duas causas. Quarum una git propter duas causas. Quarum una est, quia anima tunc quieta est, et tota est, quia anima tunc quieta est, et tota fertur ad motum unum. Secunda est, fertur ad motum unum. Secunda est, quia spiritus animalis tunc quietus est, quia spiritus animalis tunc quietus est, et idcirco ab uno motu totus imprimi- et idcirco ab uno motu totus imprimi- tur et ideo ille motus major sic videtur, tur et ideo ille motus major sic videtur, sicut unum videtur duo quando divari- sicut unum videtur duo quando divari- catur spiritus visivus. Causa vero quæ catur spiritus visivus. Causa vero quæ est ex parte animæ, duplex est, scilicet est ex parte animæ, duplex est, scilicet ex parte scibilium, et ex parte operabi- ex parte scibilium, et ex parte operabi- lium. Ex parte scibilium, quando inqui- lium. Ex parte scibilium, quando inqui- sitio aliquorum fuit in vigilia, et repræ- sitio aliquorum fuit in vigilia, et repræ- sentatur motus illius inquisitionis in sentatur motus illius inquisitionis in somniis, et in eis manifestantur futura somniis, et in eis manifestantur futura scibilia. Ex parte operabilium vero, scibilia. Ex parte operabilium vero, quando dispositio aliquorum operabilium quando dispositio aliquorum operabilium præcedit in vigilia tunc enim motus præcedit in vigilia tunc enim motus ejusdem dispositionis in somniis præ- ejusdem dispositionis in somniis præ- ostendit futuram operationem. ostendit futuram operationem.

Signum vero est triplex, scilicet in Signum vero est triplex, scilicet in coelo, et in elementis, et in somniante: coelo, et in elementis, et in somniante: sicut stella movet ad aliquid cujus motus sicut stella movet ad aliquid cujus motus exiguus existens in vigilia non percipi- exiguus existens in vigilia non percipi- tur, sed in somnio manifestatur secun- tur, sed in somnio manifestatur secun- dum quod communiter dicitur a Philo- dum quod communiter dicitur a Philo- sophis, quod aliquid significant omnia sophis, quod aliquid significant omnia in plenilunio, et aliud in sole, et aliud in in plenilunio, et aliud in sole, et aliud in

1 Cf. Daniel IV, 1 et seq. 1 Cf. Daniel IV, 1 et seq.

novilunio, et aliud planeta existente in novilunio, et aliud planeta existente in bicorpore, et aliud quando sunt planetæ bicorpore, et aliud quando sunt planetæ in signo unius corporis. Et parte vero in signo unius corporis. Et parte vero elementorum sunt signa quando elemen- elementorum sunt signa quando elemen- ta disponuntur ad serenitatem, vel plu- ta disponuntur ad serenitatem, vel plu- viam, vel ventos, vel aliquid hujusmodi. viam, vel ventos, vel aliquid hujusmodi. Cum enim illa dispositio est parva in Cum enim illa dispositio est parva in elementis, non sentitur in vigilia, sed elementis, non sentitur in vigilia, sed percipitur in somno, secundum quod percipitur in somno, secundum quod aliquis somnians pisces, suspicatur fu- aliquis somnians pisces, suspicatur fu- turam pluviam. Et aliquis somnians turam pluviam. Et aliquis somnians pisces mori et exsiccari, interpretatur pisces mori et exsiccari, interpretatur futuram serenitatem. Signa vero ex parte futuram serenitatem. Signa vero ex parte somniantis sunt dispositiones somnii, somniantis sunt dispositiones somnii, sed parvæ, quæ non nisi in somnio sen- sed parvæ, quæ non nisi in somnio sen- tiuntur. Sicut si aliquis somnians ignem, tiuntur. Sicut si aliquis somnians ignem, interpretatur futuram iram : et somnians interpretatur futuram iram : et somnians se videre os putridum magnum, inter- se videre os putridum magnum, inter- pretatur impositionem falsi criminis : et pretatur impositionem falsi criminis : et somnians se videre scorpionem, inter- somnians se videre scorpionem, inter- pretatur futuram detractionem occultam: pretatur futuram detractionem occultam: eo quod talium dispositiones moverunt eo quod talium dispositiones moverunt somniantes ex parte corporis, vel ex par- somniantes ex parte corporis, vel ex par- te animæ sicut in ira futura forte fuit te animæ sicut in ira futura forte fuit injuriæ memoria, vel alicujus debilis ac- injuriæ memoria, vel alicujus debilis ac- census sanguinis ad cor: ex impositione census sanguinis ad cor: ex impositione falsi criminis forte præcessit suspicio ali- falsi criminis forte præcessit suspicio ali- qua vel aliquid factum suspectum, cujus qua vel aliquid factum suspectum, cujus motus signum fuit futuri. motus signum fuit futuri.

Accidens autem sive incursus est de Accidens autem sive incursus est de his quæ procul sunt tempore vel loco, et his quæ procul sunt tempore vel loco, et quorum notitia super nostram videtur quorum notitia super nostram videtur esse prudentiam, ut dicit Philosophus, esse prudentiam, ut dicit Philosophus, sicut est de navali bello futuro, vel de sicut est de navali bello futuro, vel de regnis subvertendis, vel de toto statu regnis subvertendis, vel de toto statu mundi futuro, sicut in somnio Nabucho- mundi futuro, sicut in somnio Nabucho- donosor et notitia somniorum hujus- donosor et notitia somniorum hujus- modi non fit sine revelatione, ut infra modi non fit sine revelatione, ut infra determinabitur. determinabitur.

DICENDUM ergo ad primum, quod som- DICENDUM ergo ad primum, quod som- nium non dicitur esse causa nisi quia nium non dicitur esse causa nisi quia est simulacrum causa. est simulacrum causa.

AD ALIUD dicendum, quod somnium AD ALIUD dicendum, quod somnium aliquando est simulacrum efficientis, et aliquando est simulacrum efficientis, et quandoque finalis, et quandoque for- quandoque finalis, et quandoque for- malis, et quandoque materialis. Et bene malis, et quandoque materialis. Et bene concedimus, quod est conjunctum aliquo concedimus, quod est conjunctum aliquo

Ad 1 Ad 1

Ad Ad

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 30. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 30.

437 437

Id 4. Id 4.

3. 3.

Ad 5. Ad 5.

\d 6. \d 6.

modo significato. Significatum enim cau- modo significato. Significatum enim cau- sa est in re vel in fieri apud somniantem, sa est in re vel in fieri apud somniantem, ut patet ex prædictis. Quandoque etiam ut patet ex prædictis. Quandoque etiam est simulacrum causæ per accidens, quod est simulacrum causæ per accidens, quod per accidens reducitur ad per se causas in per accidens reducitur ad per se causas in corpore vel in anima, ut supra dictum corpore vel in anima, ut supra dictum

est. est.

AD ID quod objicitur de signis, dicen- AD ID quod objicitur de signis, dicen- dum quod quædam signa sunt propin- dum quod quædam signa sunt propin- quiora, et quædam remotiora, et quædam quiora, et quædam remotiora, et quædam sunt accepta ex parte rerum, et illa sunt sunt accepta ex parte rerum, et illa sunt ratio inferendi apparenter vel probabili- ratio inferendi apparenter vel probabili- ter et de illis procedit objectio. Quæ- ter et de illis procedit objectio. Quæ- dam autem accipiuntur secundum pro- dam autem accipiuntur secundum pro- prietates metaphoricas, et per illas non prietates metaphoricas, et per illas non potest inferri. Dicit enim Philosophus : potest inferri. Dicit enim Philosophus : « Non contingit determinari problema ad « Non contingit determinari problema ad eos qui extraneis nominibus res appellant, eos qui extraneis nominibus res appellant, ut platanum hominem: transgrediuntur ut platanum hominem: transgrediuntur enim positam locutionem: et talia sunt enim positam locutionem: et talia sunt signa somnialia. » Et dicit Alpharabius, signa somnialia. » Et dicit Alpharabius, quod somnium non est scientia accepta quod somnium non est scientia accepta cum medio quia scilicet non accipitur cum medio quia scilicet non accipitur per medium locale, vel syllogisticum. per medium locale, vel syllogisticum.

AD HOC quod objicitur de cursu acci- AD HOC quod objicitur de cursu acci- dentis, dicendum quod somnium est si- dentis, dicendum quod somnium est si- mulacrum alicujus accidentis futurorum, mulacrum alicujus accidentis futurorum, quod tamen in anima est sicut in subje- quod tamen in anima est sicut in subje- cto: et propter hoc non procedit prima cto: et propter hoc non procedit prima argumentatio. argumentatio.

AD ALIUD dicendum, quod est ordina- AD ALIUD dicendum, quod est ordina- tio ad futurum per modum signi vel per tio ad futurum per modum signi vel per modum causæ, et est ordinatio per mo- modum causæ, et est ordinatio per mo- dum eventus casus vel fortunæ : et hoc dum eventus casus vel fortunæ : et hoc intendit per suum exemplum exprimere intendit per suum exemplum exprimere Philosophus nihilominus tamen id quod Philosophus nihilominus tamen id quod est accidens, non est omnino ad utrum- est accidens, non est omnino ad utrum- libet, sed per dispositiones substantiarum libet, sed per dispositiones substantiarum separatarum ut cœlorum vel elemento- separatarum ut cœlorum vel elemento- rum magis declinat in alteram partem, rum magis declinat in alteram partem, et idcirco prognosticum est futurorum. et idcirco prognosticum est futurorum.

AD ULTIMUM dicendum, quod omnia AD ULTIMUM dicendum, quod omnia somnia illa quæ non manifestantur in somnia illa quæ non manifestantur in signis corporalibus vel causis, supra no- signis corporalibus vel causis, supra no- stram sunt prudentiam, ut dicit Philoso- stram sunt prudentiam, ut dicit Philoso- phus, et sunt revelationes ab intelligen- phus, et sunt revelationes ab intelligen- tiis traditæ humanis animabus, ut infra tiis traditæ humanis animabus, ut infra determinabitur. determinabitur.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum somnia de necessitate eveniant? Utrum somnia de necessitate eveniant?

Secundo quæritur, Utrum somnia de Secundo quæritur, Utrum somnia de necessitate eveniant, vel non? necessitate eveniant, vel non?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Sunt enim somnia per revelationem 1. Sunt enim somnia per revelationem divinam, ut dicunt Sancti et Philosophi : divinam, ut dicunt Sancti et Philosophi : sed revelationi divinæ non subest falsum: sed revelationi divinæ non subest falsum: ergo nec somniis falsum suberit. ergo nec somniis falsum suberit.

2. Item, Somnium Pharaonis et Na- 2. Item, Somnium Pharaonis et Na- buchodonosor et Danielis fuerunt prophe- buchodonosor et Danielis fuerunt prophe- tia de futuro: sed prophetiæ non potest tia de futuro: sed prophetiæ non potest subesse falsum: ergo nec tali somnio. subesse falsum: ergo nec tali somnio.

3. Item, Tale somnium aut significat 3. Item, Tale somnium aut significat aliquid, aut nihil. Si nihil, hoc est contra aliquid, aut nihil. Si nihil, hoc est contra Philosophos et Sanctos communiter lo- Philosophos et Sanctos communiter lo- quentes. Si vero aliquid, hoc erit verum : quentes. Si vero aliquid, hoc erit verum : quia falsum nihil est. Si ergo erit verum, quia falsum nihil est. Si ergo erit verum, aut contingenter erit verum, aut neces- aut contingenter erit verum, aut neces- sario. Si contingenter, potest ergo non sario. Si contingenter, potest ergo non esse verum. Ponatur ergo, quod non esse verum. Ponatur ergo, quod non eveniat: tunc illud somnium non signi- eveniat: tunc illud somnium non signi- ficabit verum et si non significat verum, ficabit verum et si non significat verum, nihil significat: ergo illud somnium ni- nihil significat: ergo illud somnium ni- hil significat, sed impositum erat signi- hil significat, sed impositum erat signi- ficare aliquid: ergo somnium quod ali- ficare aliquid: ergo somnium quod ali- quid significat, nihil significat quod est quid significat, nihil significat quod est impossibile: ergo non contingenter signi- impossibile: ergo non contingenter signi- ficat verum: ergo significat necessario ficat verum: ergo significat necessario verum aliquid futurum. verum aliquid futurum.

: :

4. Si dicatur, quod somnium illud quod 4. Si dicatur, quod somnium illud quod est per revelationem, significat aliquid est per revelationem, significat aliquid futuri de necessitate, sed non id in quo futuri de necessitate, sed non id in quo non est revelatio. CONTRA: Id quod est non est revelatio. CONTRA: Id quod est per revelationem, est id quod habet in- per revelationem, est id quod habet in- cursum accidentalem tantum ad futurum, cursum accidentalem tantum ad futurum, et illud minorem habet ordinem ad fulu- et illud minorem habet ordinem ad fulu- rum quam id quod est causa vel signum : rum quam id quod est causa vel signum : ergo si illud de necessitate aliquid signi- ergo si illud de necessitate aliquid signi- ficat futurum, multo magis significabunt ficat futurum, multo magis significabunt aliquod futurum de necessitate quæ sunt aliquod futurum de necessitate quæ sunt causa vel signum: et sic omnia somnia causa vel signum: et sic omnia somnia

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

438 438

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quæ aliquid significant in futurum, de quæ aliquid significant in futurum, de necessitate significabunt illud. necessitate significabunt illud.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Aristoteles: « Quoniam ergo 1. Dicit Aristoteles: « Quoniam ergo non eveniunt multa somniorum, non est non eveniunt multa somniorum, non est inconveniens. » Ergo nihil prohibet quæ- inconveniens. » Ergo nihil prohibet quæ- dam somnia non evenire, quæ tamen fu- dam somnia non evenire, quæ tamen fu- turum aliquid significant. turum aliquid significant.

2. Item, Aristoteles in II de Genera- 2. Item, Aristoteles in II de Genera- tione et Corruptione: « Futurus quis in- tione et Corruptione: « Futurus quis in- cedere, non incedet *. » Ergo si aliquis cedere, non incedet *. » Ergo si aliquis somniavit aliquod futurum fore incedere, somniavit aliquod futurum fore incedere, non propter hoc de necessitate incedet. non propter hoc de necessitate incedet.

3. Præterea, Hoc probat Aristoteles tam 3. Præterea, Hoc probat Aristoteles tam in corporalibus signis quam in volun- in corporalibus signis quam in volun- tariis, quod ea quæ futura sunt, non de tariis, quod ea quæ futura sunt, non de necessitate futura sunt. Signa enim cœ- necessitate futura sunt. Signa enim cœ- lestia quæ sunt signa ventorum vel plu- lestia quæ sunt signa ventorum vel plu- viarum futurarum, nihil impedit vel pro- viarum futurarum, nihil impedit vel pro- hibet impediri. Similiter consilia humana hibet impediri. Similiter consilia humana de futuris nihil prohibet non evenire, et de futuris nihil prohibet non evenire, et quod aliquid posterius adveniat, non quod aliquid posterius adveniat, non præjudicat signis præcedentibus et con- præjudicat signis præcedentibus et con- siliis ergo a simili somnia non eveniunt siliis ergo a simili somnia non eveniunt de necessitate. de necessitate.

SOLUTIO. Consentiendo Philosophis di- SOLUTIO. Consentiendo Philosophis di- cimus, quod somnia non eveniunt de cimus, quod somnia non eveniunt de necessitate, sive sint cause, sive signa, necessitate, sive sint cause, sive signa, sive incursus accidentales futurorum. sive incursus accidentales futurorum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod re- AD PRIMUM ergo dicendum, quod re- velationes fiunt duobus modis, scilicet velationes fiunt duobus modis, scilicet secundum veram intelligentiam volunta- secundum veram intelligentiam volunta- tis divinæ, et secundum permixtionem tis divinæ, et secundum permixtionem phantasmatum. Et primo modo non est phantasmatum. Et primo modo non est somnium, ut supra habitum est, sed somnium, ut supra habitum est, sed prophetia de qua infra disputabitur. Se- prophetia de qua infra disputabitur. Se- cundo vero modo est revelatio non si cundo vero modo est revelatio non si gnificans rem futuram simpliciter, sed gnificans rem futuram simpliciter, sed secundum conditionem aliarum causarum secundum conditionem aliarum causarum naturalium vel voluntariarum, quæ cau- naturalium vel voluntariarum, quæ cau- sæ cum non sint necessaria, non erit ne- sæ cum non sint necessaria, non erit ne- cessarium futurum quod significatum cessarium futurum quod significatum est. Hoc tamen semper intelligendum est. Hoc tamen semper intelligendum est, quod somnium semper fit in proprie- est, quod somnium semper fit in proprie- tatibus phantasmatis: quia sine phantas- tatibus phantasmatis: quia sine phantas- matibus non est aliquod somnium. matibus non est aliquod somnium.

II de Generatione et Corruptione, tex. II de Generatione et Corruptione, tex.

AD ALIUD dicendum, quod illa somnia AD ALIUD dicendum, quod illa somnia fuerunt prophetiæ et secundum quid im- fuerunt prophetiæ et secundum quid im- mobiles de futuro, scilicet existentibus mobiles de futuro, scilicet existentibus causis voluntariis: simpliciter autem non. causis voluntariis: simpliciter autem non. Si enim merita voluntatis immutata fuis- Si enim merita voluntatis immutata fuis- sent, non induxisset Deus factum simili- sent, non induxisset Deus factum simili- ter quod factum est aureum, postea ar- ter quod factum est aureum, postea ar- genteum et sic semper prius est propter genteum et sic semper prius est propter dispositionem voluntatis eorum qui sunt dispositionem voluntatis eorum qui sunt in sæculo, et non de necessitate. in sæculo, et non de necessitate.

AD ALIUD dicendum, quod somnium AD ALIUD dicendum, quod somnium aliquid significat, scilicet contingens de aliquid significat, scilicet contingens de futuro, quod tamen ad alteram partem futuro, quod tamen ad alteram partem est magis dispositum. est magis dispositum.

Et si quæritur, Utrum hoc aliquid sit Et si quæritur, Utrum hoc aliquid sit vel non? Dicendum est, quod illud non vel non? Dicendum est, quod illud non est simpliciter, sed secundum quid, et est simpliciter, sed secundum quid, et secundum dispositionem et propter hoc secundum dispositionem et propter hoc non sequitur, quod ipsum absolute sit non sequitur, quod ipsum absolute sit

verum. verum.

AD ULTIMUM patet solutio per prædicta. AD ULTIMUM patet solutio per prædicta.

ARTICULUS III. ARTICULUS III. Utrum scientia somnialis sit speculativa Utrum scientia somnialis sit speculativa vel practica? vel practica?

Tertio quæritur, Utrum scientia som- Tertio quæritur, Utrum scientia som- nialis sit speculativa vel operativa? nialis sit speculativa vel operativa? Et videtur, quod non sit speculativa : Et videtur, quod non sit speculativa : quia quia

1. Illa non acquiritur nisi per habitu- 1. Illa non acquiritur nisi per habitu- dines propositionum præmissarum ad dines propositionum præmissarum ad conclusionem, et per habitudinem medii conclusionem, et per habitudinem medii termini: quorum nihil est in somniis. termini: quorum nihil est in somniis.

2. Præterea, Omnia somnia vel fere 2. Præterea, Omnia somnia vel fere omnia sunt de particularibus, ut dicit omnia sunt de particularibus, ut dicit Alpharabius, quibus utimur ad compre- Alpharabius, quibus utimur ad compre- hendendum utile vel nocens in rebus fu- hendendum utile vel nocens in rebus fu- turis. Particularia autem utilia vel no- turis. Particularia autem utilia vel no- centia sunt in quibus est operatio. Ergo centia sunt in quibus est operatio. Ergo somnialis scientia est principium opera- somnialis scientia est principium opera- tionis, et non speculationis. tionis, et non speculationis.

com. 64. com. 64.

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

¡contra. ¡contra.

unst. 1. unst. 1.

✓ contra. ✓ contra.

Juæst. 2. Juæst. 2.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 50. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 50.

3. Præterea, Fere omnia accipiuntur 3. Præterea, Fere omnia accipiuntur in principiis metaphoricis. Ex metapho- in principiis metaphoricis. Ex metapho- ricis autem nihil infertur secundum in- ricis autem nihil infertur secundum in- tellectum speculativum. Ergo somnium tellectum speculativum. Ergo somnium non est principium speculationis. non est principium speculationis.

SI PROPTER hoc dicatur, quod somnialis SI PROPTER hoc dicatur, quod somnialis scientia practica sit. CONTRA: Practicum scientia practica sit. CONTRA: Practicum est, quod est operabile per nos: somnia est, quod est operabile per nos: somnia vero frequentissime sunt de his quæ non vero frequentissime sunt de his quæ non sunt operabilia per nos, sicut de futura sunt operabilia per nos, sicut de futura sterilitate et abundantia fuit somnium sterilitate et abundantia fuit somnium Pharaonis: : Pharaonis: : ergo somnium non est scien- ergo somnium non est scien- tia practica. tia practica.

PRÆTEREA etiam juxta hoc quæritur, PRÆTEREA etiam juxta hoc quæritur, Utrum somnia semper significentur sub Utrum somnia semper significentur sub metaphoricis similitudinibus, vel non? metaphoricis similitudinibus, vel non?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Dicit Philosophus, quod artificio- 1. Dicit Philosophus, quod artificio- sissimus judex somniorum est, qui potest sissimus judex somniorum est, qui potest similitudines inspicere. similitudines inspicere.

2. Præterea, Experimentum docet hoc, 2. Præterea, Experimentum docet hoc, quod ira futura sub igne somniatur, et quod ira futura sub igne somniatur, et pluvia sub piscibus. pluvia sub piscibus.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Dicit Avicenna, quod quandoque 1. Dicit Avicenna, quod quandoque somniatur res ut est futura, et tunc som- somniatur res ut est futura, et tunc som- nium non indiget interpretatione. nium non indiget interpretatione.

2. Præterea, Dicit idem. quod quan- 2. Præterea, Dicit idem. quod quan- doque somniatur contrarium in contra- doque somniatur contrarium in contra- rio ergo non semper est somnium in rio ergo non semper est somnium in similitudine metaphorica. similitudine metaphorica.

JUXTA hoc iterum quæritur de modo JUXTA hoc iterum quæritur de modo interpretandis omnia. interpretandis omnia.

Et videtur Aristoteles dicere, quod Et videtur Aristoteles dicere, quod promptus erit significativa somniorum promptus erit significativa somniorum judicare, qui cito potest sentire divulsa judicare, qui cito potest sentire divulsa et inspicere distorta idolorum, quia hoc et inspicere distorta idolorum, quia hoc quidem hominis, hoc vero equi. quidem hominis, hoc vero equi.

Quæratur ergo, Quæ sunt divulsa et Quæratur ergo, Quæ sunt divulsa et distorta idolorum? Si enim illa sunt quæ distorta idolorum? Si enim illa sunt quæ turbato modo descendunt a loco phanta- turbato modo descendunt a loco phanta- stico, ut quidam dicunt, tunc non erit in- stico, ut quidam dicunt, tunc non erit in- terpretatio somniorum illorum quæ sunt terpretatio somniorum illorum quæ sunt in fine dormitationis apud quietem spi- in fine dormitationis apud quietem spi- rituum, cujus contrarium dicit Avicenna: rituum, cujus contrarium dicit Avicenna: in fine enim dormitationis non distorte in fine enim dormitationis non distorte nec divulse descendunt simulacra, nec divulse descendunt simulacra,

439 439

Præterea, Dicit Algazel, quod sensus Præterea, Dicit Algazel, quod sensus interpretationis somniorum est, ut in interpretationis somniorum est, ut in tempore de hoc præmeditetur quod de tempore de hoc præmeditetur quod de forma remansit in memoria ejus quod forma remansit in memoria ejus quod fuit possibilius vidisse animam : quia fuit possibilius vidisse animam : quia phantasma comitatur illud in hoc. Verbi phantasma comitatur illud in hoc. Verbi gratia modus reminiscendi fiet per reso- gratia modus reminiscendi fiet per reso- lutionem sic: Dicet, hujusmodi phanta- lutionem sic: Dicet, hujusmodi phanta- sia quæ nunc est, quoquo modo venit in sia quæ nunc est, quoquo modo venit in memoria nostra: et tunc recordabitur memoria nostra: et tunc recordabitur causæ quæ fecit hanc esse debere. Et causæ quæ fecit hanc esse debere. Et deinde considerando istam causam, re- deinde considerando istam causam, re- cordabitur causæ illius, et sic resolvendo cordabitur causæ illius, et sic resolvendo aliquid ostendet in prima per quam la- aliquid ostendet in prima per quam la- bendo cecidit in istam ultimam. Secun- bendo cecidit in istam ultimam. Secun- dum hoc videtur, quod reminiscentia dum hoc videtur, quod reminiscentia omne phantasticum facit ad interpreta- omne phantasticum facit ad interpreta- tionem somniorum phantastica enim tionem somniorum phantastica enim somnia causantur ab opere sensuum: somnia causantur ab opere sensuum: quia a cogitationibus fiunt quæ sunt in quia a cogitationibus fiunt quæ sunt in vigilia et secundum hoc omne somnium vigilia et secundum hoc omne somnium significabit in præterito aliquid sensatum significabit in præterito aliquid sensatum vel cogitatum, quod falsum est, cum vel cogitatum, quod falsum est, cum multa somnia significent aliquid in fu- multa somnia significent aliquid in fu-

turo. turo.

Item, Dicit Algazel, quod quia com- Item, Dicit Algazel, quod quia com- mutationes phantasmatum non retinen- mutationes phantasmatum non retinen- tur in uno modo, idcirco multiplicantur tur in uno modo, idcirco multiplicantur modi interpretationis et variantur se- modi interpretationis et variantur se- cundum singularia, et secundum dispo- cundum singularia, et secundum dispo- sitiones, et artificia, et tempora anni, et sitiones, et artificia, et tempora anni, et infirmitatem dormientis, et sic ut non infirmitatem dormientis, et sic ut non possit inveniri interpretatio nisi secun- possit inveniri interpretatio nisi secun- dum medium æstimationis, quia impedit dum medium æstimationis, quia impedit velamen quod est ibi. velamen quod est ibi.

Quæratur ergo penes quid accipiatur Quæst. 3. Quæratur ergo penes quid accipiatur Quæst. 3. ista diversitas interpretationis quæ est ista diversitas interpretationis quæ est secundum singularia, et dispositiones, secundum singularia, et dispositiones, et artificia, et tempora anni, et infirmi- et artificia, et tempora anni, et infirmi- tatem dormientis. tatem dormientis.

SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod Solutio. SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod Solutio. somnialis scientia est accepta sine medio somnialis scientia est accepta sine medio probante vel inferente ipsam, et propter probante vel inferente ipsam, et propter hoc non est speculativa. Et iterum scien- hoc non est speculativa. Et iterum scien- tia accepta sine eligentia et consilio, et tia accepta sine eligentia et consilio, et propter hoc non est simpliciter practica, propter hoc non est simpliciter practica, licet omnia frequenter sunt de his in licet omnia frequenter sunt de his in

Ad object. Ad object.

Ad quæst. Ad quæst. 1. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

440 440

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quibus vel circa quæ sunt nostræ opera- quibus vel circa quæ sunt nostræ opera- tiones et propter hoc Socrates concio- tiones et propter hoc Socrates concio- nans ad Athenienses, appellat scientiam nans ad Athenienses, appellat scientiam somnialem non humanam, sed divinam¹. somnialem non humanam, sed divinam¹. Et Aristoteles dicit eam esse supra no- Et Aristoteles dicit eam esse supra no- stram prudentiam, eo quod non accipitur stram prudentiam, eo quod non accipitur ex principiis scientiæ speculativæ vel ex principiis scientiæ speculativæ vel practicæ. practicæ.

Et per hoc etiam patet solutio ad duo Et per hoc etiam patet solutio ad duo sequentia. sequentia.

AD ALIUD dicendum, quod licet som- AD ALIUD dicendum, quod licet som- nia quandoque sunt de his quæ non sunt nia quandoque sunt de his quæ non sunt operabilia per nos, tamen frequenter operabilia per nos, tamen frequenter sunt de his circa quæ nostra opera sunt, sunt de his circa quæ nostra opera sunt, sicut licet famem non faciamus, tamen sicut licet famem non faciamus, tamen circa famem et abundantiam sunt sollici- circa famem et abundantiam sunt sollici- tudines et opera humana. tudines et opera humana.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum somnia semper significantur in proprie- somnia semper significantur in proprie- tatibus metaphoricis? tatibus metaphoricis?

Dicendum, quod frequenter sic contin- Dicendum, quod frequenter sic contin- git tamen propter dispositiones som- git tamen propter dispositiones som- niantium contingit etiam aliter. Sunt niantium contingit etiam aliter. Sunt enim quidam somniantes clarissimarum enim quidam somniantes clarissimarum animarum et optimæ complexionis: et animarum et optimæ complexionis: et ideo vera intelligentia in ipsis vincit ima- ideo vera intelligentia in ipsis vincit ima- ginem, et accipit revelationem somnia- ginem, et accipit revelationem somnia- lem in propria similitudine rei: et hoc lem in propria similitudine rei: et hoc erit somnium, de quo dicunt Avicenna erit somnium, de quo dicunt Avicenna et Algazel, quod non indiget interpreta- et Algazel, quod non indiget interpreta- tione. Quidam vero sunt minus potentes tione. Quidam vero sunt minus potentes in intellectu, et fortiores in imaginatione: in intellectu, et fortiores in imaginatione: et tunc imaginatio non format imagina- et tunc imaginatio non format imagina- tiones proprias, sed metaphoricas: et tiones proprias, sed metaphoricas: et hoc somnium indiget interpretatione. hoc somnium indiget interpretatione. Unde quanto plus distorquentur imagi- Unde quanto plus distorquentur imagi- nes a vera rei intelligentia, tanto som- nes a vera rei intelligentia, tanto som- nium est obscurius: et hujusmodi causa nium est obscurius: et hujusmodi causa jam assignabitur in sequenti quæstione. jam assignabitur in sequenti quæstione. AD ALIUD dicendum, quod ratio unius AD ALIUD dicendum, quod ratio unius contrariorum scitur scita ratione alterius, contrariorum scitur scita ratione alterius, et econtra, etiam ordinem habent ad unum et econtra, etiam ordinem habent ad unum

subjectum et propter istas duas conjun- subjectum et propter istas duas conjun- ctiones contrariorum phantasia sæpe dis- ctiones contrariorum phantasia sæpe dis- torquet se ab una in alteram : et ideo torquet se ab una in alteram : et ideo

1. Vide in hac materia Averroem in fine sui 1. Vide in hac materia Averroem in fine sui libri de Somno et vigilia, ubi facit pulcherri- libri de Somno et vigilia, ubi facit pulcherri-

dicit Philosophus, quod quando somniat dicit Philosophus, quod quando somniat se mori, signum est, quod prolongatur se mori, signum est, quod prolongatur ei vita. ei vita.

AD ID quod ulterius quæritur de modo Ad AD ID quod ulterius quæritur de modo Ad interpretandi somnia. interpretandi somnia.

Dicendum,quod plura considerantur in Dicendum,quod plura considerantur in interpretatione somniorum, sicut tangi- interpretatione somniorum, sicut tangi- tur in ultima auctoritate Algazelis. Pri- tur in ultima auctoritate Algazelis. Pri- mum tamen est, quod sciat segregare mum tamen est, quod sciat segregare distorta idolorum ab illis idolis quæ signi- distorta idolorum ab illis idolis quæ signi- ficant aliquid in futurum. Dicuntur enim ficant aliquid in futurum. Dicuntur enim idola distorta, quæ secundum se non idola distorta, quæ secundum se non sunt idola futurorum, sed secundum pro- sunt idola futurorum, sed secundum pro- prietates remotas. Verbi gratia, propter prietates remotas. Verbi gratia, propter dispositionem concupiscentiæ in corpore dispositionem concupiscentiæ in corpore contingit somniare aliquem coitum, ut contingit somniare aliquem coitum, ut dicit Philosophus. Et quia virgines con- dicit Philosophus. Et quia virgines con- cupiscibiliores sunt, contingit eum som- cupiscibiliores sunt, contingit eum som- niare coire cum virgine: illud somnium niare coire cum virgine: illud somnium ex idolis repræsentatis in ipso non signi- ex idolis repræsentatis in ipso non signi- ficat aliquid in futuro, tamen propter ficat aliquid in futuro, tamen propter proprietatem coitus virginis significat proprietatem coitus virginis significat angustiam in futuro, ut dicitur in libro angustiam in futuro, ut dicitur in libro Danielis. Similiter est de somnio fameli- Danielis. Similiter est de somnio fameli- ci qui somniat se comedere ova: ex ido- ci qui somniat se comedere ova: ex ido- lis enim illius somnii non significatur nisi lis enim illius somnii non significatur nisi fames præsens in corpore: tamen quia fames præsens in corpore: tamen quia ovum non comeditur nisi frangatur: et ovum non comeditur nisi frangatur: et cum frangitur, occultum in ovo revela- cum frangitur, occultum in ovo revela- tur: propter illam proprietatem signifi- tur: propter illam proprietatem signifi- catur in comestione ovorum revelatio catur in comestione ovorum revelatio occultorum in futuro, ut dicitur in libro occultorum in futuro, ut dicitur in libro somniorum Danielis. Divulsa vero idola somniorum Danielis. Divulsa vero idola vocantur, quando phantasia cadit ab uno vocantur, quando phantasia cadit ab uno in alterum, et ab altero in tertium, et sic in alterum, et ab altero in tertium, et sic deinceps: tunc enim oportet recurrere deinceps: tunc enim oportet recurrere ad primum quod aliquam futuri habuit ad primum quod aliquam futuri habuit significationem. significationem.

AD ALIUD dicendum, quod Algazel lo- AD ALIUD dicendum, quod Algazel lo- quitur de illis somniis tantum, quæ cau- quitur de illis somniis tantum, quæ cau- santur a præterito sensu vel imaginatio- santur a præterito sensu vel imaginatio- ne. Ex imaginationibus enim illorum ne. Ex imaginationibus enim illorum præcipue occurrunt significationes futu- præcipue occurrunt significationes futu-

rorum. rorum.

mam digressionem (Nota edit. Lugd.) mam digressionem (Nota edit. Lugd.)

! !

quæst. quæst.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 51. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 51.

AD ULTIMUM dicendum, quod interpre- AD ULTIMUM dicendum, quod interpre- tatio somnii aut accipitur de proprietati- tatio somnii aut accipitur de proprietati- bus simulacrorum de quibus est som- bus simulacrorum de quibus est som- nium, aut ex proprietatibus somniantis, nium, aut ex proprietatibus somniantis, aut ex proprietatibus moventium in som- aut ex proprietatibus moventium in som- nio. Et si primo modo, tunc est inter- nio. Et si primo modo, tunc est inter- pretatio secundum singularia in quibus pretatio secundum singularia in quibus est somnium. Si secundo modo, tunc-est est somnium. Si secundo modo, tunc-est secundum dispositiones quæ sunt in secundum dispositiones quæ sunt in somniante, præcipue ex complexione, somniante, præcipue ex complexione, vel cibo. Si tertio modo, tunc movens vel cibo. Si tertio modo, tunc movens erit intus, vel extra. Si intus, tunc erit erit intus, vel extra. Si intus, tunc erit ex parte animæ, vel ex parte corporis. ex parte animæ, vel ex parte corporis. Et si ex parte animæ, tunc erit ex pro- Et si ex parte animæ, tunc erit ex pro- prietatibus artificii: artifices enim sin- prietatibus artificii: artifices enim sin-

441 441

guli sub metaphoris instrumentorum guli sub metaphoris instrumentorum suorum et suorum officiorum somniant suorum et suorum officiorum somniant futura. Et hoc patet in duobus ministris futura. Et hoc patet in duobus ministris Pharaonis, scilicet pincerna, et magi- Pharaonis, scilicet pincerna, et magi- stro pistorum ; quorum unus, scilicet pin- stro pistorum ; quorum unus, scilicet pin- cerna vidit præsagia futurorum in vite et cerna vidit præsagia futurorum in vite et calice et vino. Alter vero, scilicet pisto- calice et vino. Alter vero, scilicet pisto- rum magister in canistris farinæ, et om- rum magister in canistris farinæ, et om- nibus generibus panum, quæ fiunt arte nibus generibus panum, quæ fiunt arte pistoria. Si vero est movens ex parte pistoria. Si vero est movens ex parte corporis, tunc est infirmitas. Si autem corporis, tunc est infirmitas. Si autem est movens extra, sive sit ex parte stel- est movens extra, sive sit ex parte stel- larum, sive ex parte elementorum, tunc larum, sive ex parte elementorum, tunc variatur secundum tempora. variatur secundum tempora.

QUÆSTIO LI. QUÆSTIO LI.

Utrum futura ab homine perspiciantur solum, vel quorumdam Utrum futura ab homine perspiciantur solum, vel quorumdam dæmonum habent causam ? dæmonum habent causam ?

Deinde quærendum est de sexta quæ- Deinde quærendum est de sexta quæ- stione, scilicet utrum futura ab homine stione, scilicet utrum futura ab homine perspiciantur solum, vel quorumdam perspiciantur solum, vel quorumdam dæmonum habent causam? Hanc enim dæmonum habent causam? Hanc enim movet Aristoteles, et non disputat eam. movet Aristoteles, et non disputat eam.

Videtur autem, quod non solum futu- Videtur autem, quod non solum futu- ra perpiciantur ab homine, sed etiam ra perpiciantur ab homine, sed etiam fiunt per revelationem Angelorum bono- fiunt per revelationem Angelorum bono- rum vel malorum, qui à Philosopho rum vel malorum, qui à Philosopho

dæmones vocantur. dæmones vocantur.

1. Dicit enim Augustinus in libro in 1. Dicit enim Augustinus in libro in duodecimo super Genesim ad litteram 2, duodecimo super Genesim ad litteram 2, quod per corporalem visionem et per quod per corporalem visionem et per imagines corporalium quæ demonstran- imagines corporalium quæ demonstran- tur in spiritu, et boni Angeli instruunt et tur in spiritu, et boni Angeli instruunt et mali fallunt. Cum igitur imagines corpo- mali fallunt. Cum igitur imagines corpo- ralium fiant in somniis, per ipsas imagi- ralium fiant in somniis, per ipsas imagi-

1 Cf. Genes. XL, 1 et seq. 1 Cf. Genes. XL, 1 et seq.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad

nes et boni Angeli instruunt et mali fal- nes et boni Angeli instruunt et mali fal- lunt homines. lunt homines.

2. Item, Alpharabius dicit, quod dator 2. Item, Alpharabius dicit, quod dator scientiæ somnialis est intellectus libera- scientiæ somnialis est intellectus libera- tus a materia: talis autem intellectus li- tus a materia: talis autem intellectus li- beratus a materia est intelligentia ange- beratus a materia est intelligentia ange- lica ergo videtur, quod dator cognitio- lica ergo videtur, quod dator cognitio- nis somnialis sit intelligentia angelica. nis somnialis sit intelligentia angelica.

3. Item, Alpharabius : « Scientia som- 3. Item, Alpharabius : « Scientia som- nialis est a re divina ex perfecta sollici- nialis est a re divina ex perfecta sollici- tudine circa hominem. » tudine circa hominem. »

4. Item, Alpharabius et Avicenna di- 4. Item, Alpharabius et Avicenna di- cunt, quod anima in somniis conjungitur cunt, quod anima in somniis conjungitur substantiis spiritualibus, quæ dicuntur substantiis spiritualibus, quæ dicuntur Angeli, et recipit revelationes som- Angeli, et recipit revelationes som- niales ab ipsis. Hoc etiam accipitur in niales ab ipsis. Hoc etiam accipitur in principio Matthæi, ubi Angelus re- principio Matthæi, ubi Angelus re-

litteram, cap. 13. litteram, cap. 13.

442 442

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

velavit Joseph in somniis, ut acciperet velavit Joseph in somniis, ut acciperet Mariam conjugem suam. Et iterum tri- Mariam conjugem suam. Et iterum tri- bus Magis sive regibus, ut per aliam viam bus Magis sive regibus, ut per aliam viam redirent in regionem suam 2. Et iterum, redirent in regionem suam 2. Et iterum, ut Maria cum Joseph iret in Ægyptum³. ut Maria cum Joseph iret in Ægyptum³. Et quarto, ut rediret in Judæam +, Et Et quarto, ut rediret in Judæam +, Et iterum hoc accipitur in somniis Balaam, iterum hoc accipitur in somniis Balaam, qui cadens apertos habuit oculos 5, et qui cadens apertos habuit oculos 5, et accepit revelationem a bonis et malis accepit revelationem a bonis et malis Angelis . Similiter in somniis Danielis Angelis . Similiter in somniis Danielis et in Juda Machabæo, cui socii sui fide et in Juda Machabæo, cui socii sui fide dignum exposuerunt somnium 7. Et in li- dignum exposuerunt somnium 7. Et in li- bro Judicum, ubi unus vidit, quod panis bro Judicum, ubi unus vidit, quod panis subcinericius ex hordeo volvebatur in subcinericius ex hordeo volvebatur in castris Madiam, et subvertit tabernacu- castris Madiam, et subvertit tabernacu- lum, et terræ funditus coæquavit. Simi- lum, et terræ funditus coæquavit. Simi- liter autem multa suppetunt exempla. liter autem multa suppetunt exempla.

5. Per rationem etiam probatur idem: 5. Per rationem etiam probatur idem: Quædam enim sunt de futuro sub libero Quædam enim sunt de futuro sub libero arbitrio ordinata, quæ tamen non possunt arbitrio ordinata, quæ tamen non possunt habere causam ergo necesse est, quod habere causam ergo necesse est, quod accipiantur per causam somni dictam. accipiantur per causam somni dictam.

6. Item, Omnis scientia post ignoran- 6. Item, Omnis scientia post ignoran- tiam est ab aliquo agente intellectu : tiam est ab aliquo agente intellectu : scientia somnialis de futuro est scientia scientia somnialis de futuro est scientia accepta ergo erit ab aliquo agente in- accepta ergo erit ab aliquo agente in- tellectu. PRIMA probatur per hoc quod tellectu. PRIMA probatur per hoc quod intellectus possibilis non efficitur in actu intellectus possibilis non efficitur in actu sciendi nisi per agentem. SECUNDA pro. sciendi nisi per agentem. SECUNDA pro. batur per hoc quod scientia somnialis batur per hoc quod scientia somnialis non habeatur ante somnium. non habeatur ante somnium.

Hoc igitur supposito quæratur de illo Hoc igitur supposito quæratur de illo agente, Utrum sit agens humanus vel agente, Utrum sit agens humanus vel angelicus? Si dicatur, quod humanus. angelicus? Si dicatur, quod humanus. CONTRA: Humanum agens non extrahit CONTRA: Humanum agens non extrahit possibilem de potentia nisi per proposi- possibilem de potentia nisi per proposi- tiones primas et per ordinem præmissa- tiones primas et per ordinem præmissa- rum ad conclusionem: talis autem edu- rum ad conclusionem: talis autem edu- ctio possibilis non est in scientia somnia- ctio possibilis non est in scientia somnia- li: ergo non erit per agentem humanum. li: ergo non erit per agentem humanum. Relinquitur ergo, quod fiat per angeli- Relinquitur ergo, quod fiat per angeli- cum vel divinum. cum vel divinum.

7. Præterea, Dicitur in libro Causarum 7. Præterea, Dicitur in libro Causarum quod intelligentia est plena formis. Et quod intelligentia est plena formis. Et

1 Matth. 1, 20. 1 Matth. 1, 20.

2 Ibidem, 11, 12. 2 Ibidem, 11, 12.

3 Ibidem, 11, 13. 3 Ibidem, 11, 13.

4 Ibidem, 11, 19. 4 Ibidem, 11, 19.

dicitur in commento ejusdem libri, quod dicitur in commento ejusdem libri, quod anima rationalis est instrumentum intel- anima rationalis est instrumentum intel- ligentiæ: ergo videtur, quod intelligen- ligentiæ: ergo videtur, quod intelligen- tia habet imprimere formas in animam tia habet imprimere formas in animam rationalem. Et cum in somniis apta nata rationalem. Et cum in somniis apta nata sit magis conjungi intelligentiis, quam sit magis conjungi intelligentiis, quam in vigilia, magis accipit impressionem in vigilia, magis accipit impressionem hujusmodi in somnis, quam in vigilia: hujusmodi in somnis, quam in vigilia: ergo ab intelligentiis fiunt revelationes ergo ab intelligentiis fiunt revelationes somniorum. somniorum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicunt Alpharabius, Isaac, et Avi- 1. Dicunt Alpharabius, Isaac, et Avi- cenna, quod in intelligentiis non sunt cenna, quod in intelligentiis non sunt nisi formæ universales simplices, sicut nisi formæ universales simplices, sicut subtantiæ ipsarum simplices sunt. Si ergo subtantiæ ipsarum simplices sunt. Si ergo imprimunt in animas, non imprimunt imprimunt in animas, non imprimunt nisi formas quales habent: ergo non im- nisi formas quales habent: ergo non im- primunt nisi universales et simplices: sed primunt nisi universales et simplices: sed somnia omnium vel omnia sunt in par- somnia omnium vel omnia sunt in par- ticularibus phantasmatibus: ergo non fa- ticularibus phantasmatibus: ergo non fa- ciunt aliquam impressionem in somniis. ciunt aliquam impressionem in somniis.

2. Item, Corporales similitudines non 2. Item, Corporales similitudines non sunt in intellectu puro simplici, nec ab sunt in intellectu puro simplici, nec ab ipso somnia sunt in corporalibus simili- ipso somnia sunt in corporalibus simili- tudinibus, ut supra est probatum: ergo tudinibus, ut supra est probatum: ergo nulla somnia sunt a puris et simplicibus nulla somnia sunt a puris et simplicibus intellectibus: sed tales sunt intellectus intellectibus: sed tales sunt intellectus Angelorum: ergo nulla somnia sunt ab Angelorum: ergo nulla somnia sunt ab Angelis. Angelis.

QUÆRITUR etiam juxta hoc, Quare intel- QUÆRITUR etiam juxta hoc, Quare intel- lectus futurorum non demonstrantur in lectus futurorum non demonstrantur in propriis imaginationibus, ut scilicet homo propriis imaginationibus, ut scilicet homo videretur in imagine hominis, et asinus videretur in imagine hominis, et asinus in imagine asini, cum propriæ imagines in imagine asini, cum propriæ imagines expressius demonstrarent intellectum expressius demonstrarent intellectum quam metaphorica ? quam metaphorica ?

Sed co Sed co

Qua Qua

SOLUTIO. Dicendum, quod in somniis Soluti SOLUTIO. Dicendum, quod in somniis Soluti fiunt revelationes ab intelligentiis quæ fiunt revelationes ab intelligentiis quæ dicuntur Angeli, et fiunt illo modo quo dicuntur Angeli, et fiunt illo modo quo supra expeditum est in tractatu de Ange- supra expeditum est in tractatu de Ange- lis, et fiunt a bonis et malis, sicut dicit lis, et fiunt a bonis et malis, sicut dicit Augustinus. Augustinus.

5 Numer. xxiv, 16. 5 Numer. xxiv, 16.

6 Ibidem, xxII, 22 et seq. 6 Ibidem, xxII, 22 et seq.

7 II Machab. xv, 8 et seq. 7 II Machab. xv, 8 et seq.

8 Judicum, VII, 13. 8 Judicum, VII, 13.

object. object.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 51. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 51.

AD ID autem quod in contrarium obji- AD ID autem quod in contrarium obji- 2. citur, dicendum secundum supra dicta, 2. citur, dicendum secundum supra dicta, quod licet formæ simplices sint in Ange- quod licet formæ simplices sint in Ange- lis tamen quia Angelus et intelligentia lis tamen quia Angelus et intelligentia sunt substantiæ agentes in hyle mundi sunt substantiæ agentes in hyle mundi et in animas humanas, ut dicunt Philo- et in animas humanas, ut dicunt Philo- sophi, formæ illæ quæ in eis sunt sim- sophi, formæ illæ quæ in eis sunt sim- plices, recipiuntur ab anima vel ab ani- plices, recipiuntur ab anima vel ab ani- malibus ut particulares et corporales. Et malibus ut particulares et corporales. Et hæc est solutio Alpharabii 1. Posset ta- hæc est solutio Alpharabii 1. Posset ta- men etiam dici, quod intelligentia infun- men etiam dici, quod intelligentia infun- dit intellectum simplicem, et huic intelle- dit intellectum simplicem, et huic intelle- ctui simplici imago format imaginationes. ctui simplici imago format imaginationes. Tertio modo potest dici, ut supra deter- Tertio modo potest dici, ut supra deter- minatum est in quæstione de scientia minatum est in quæstione de scientia Angelorum, quod scilicet sunt formæ Angelorum, quod scilicet sunt formæ compositionis et formæ abstractionis. Et compositionis et formæ abstractionis. Et formæ compositionis deserviunt intelli- formæ compositionis deserviunt intelli- gentiæ active. Formæ autem abstractio- gentiæ active. Formæ autem abstractio- nis deserviunt intelligentiæ contemplati- nis deserviunt intelligentiæ contemplati- væ. Cum autem omnis activus agat circa væ. Cum autem omnis activus agat circa particularia, necesse est formas intelle- particularia, necesse est formas intelle- ctus activi esse particulares, licet sint sim- ctus activi esse particulares, licet sint sim- plices. Qualiter autem forma simplex plices. Qualiter autem forma simplex possit esse particularis, infra determina- possit esse particularis, infra determina- bitur in quæstione de intellectu practico. bitur in quæstione de intellectu practico. Et tales formæ sunt intelligentiarum quas Et tales formæ sunt intelligentiarum quas imprimunt in animas, et ab anima ipsa imprimunt in animas, et ab anima ipsa propter naturam imaginativæ efficiuntur propter naturam imaginativæ efficiuntur corporales. corporales.

quæst. quæst.

Per hoc etiam patet solutio ad sequens. Per hoc etiam patet solutio ad sequens.

AD ID quod ulterius quæritur, respon- AD ID quod ulterius quæritur, respon- det Alpharabius, quod formis intelligen- det Alpharabius, quod formis intelligen- tiarum quas ipsæ intelligentiæ imprimunt tiarum quas ipsæ intelligentiæ imprimunt

1 Vide pro hac prima solutione etiam Aver- 1 Vide pro hac prima solutione etiam Aver- roem in commento super lib. de Somno et roem in commento super lib. de Somno et