ulio. ulio.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 45. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 45.

SOLUTIO. Dicimus, quod simulacra SOLUTIO. Dicimus, quod simulacra non reservantur in organis sensuum, non reservantur in organis sensuum, sed in organo imaginationis, et in somno sed in organo imaginationis, et in somno fluunt ad organum sensus communis, et fluunt ad organum sensus communis, et ille convertitur super ea secundum quod ille convertitur super ea secundum quod sunt a sensibus propriis. Unde videtur sunt a sensibus propriis. Unde videtur audire quando convertitur super sensi- audire quando convertitur super sensi- bile auditus, et videtur videre quando bile auditus, et videtur videre quando convertitur super sensibile visus, et sic convertitur super sensibile visus, et sic de aliis sensibilibus, eo quod in somno de aliis sensibilibus, eo quod in somno agit phantasma ut sensibile. Et hoc est agit phantasma ut sensibile. Et hoc est quod dicit Aristoteles. Propterea quidem quod dicit Aristoteles. Propterea quidem quæ a visu deferuntur, in somnio fa- quæ a visu deferuntur, in somnio fa- ciunt quidem videre: propterea vero ciunt quidem videre: propterea vero quæ ab auditu, audire. Similiter autem quæ ab auditu, audire. Similiter autem et ab organis sensuum: eo enim quod et ab organis sensuum: eo enim quod progreditur motus ad principium vigi- progreditur motus ad principium vigi- landi, videtur videre, audire, et sentire, landi, videtur videre, audire, et sentire, id est, ex eo quod progreditur motus si- id est, ex eo quod progreditur motus si- mulacrorum a loco phantastico ad sen- mulacrorum a loco phantastico ad sen- sum communem qui principium est vi- sum communem qui principium est vi- gilandi ex eo quod facit agere sensus gilandi ex eo quod facit agere sensus proprios, ut supra determinatum est, proprios, ut supra determinatum est, accidit somniare se videre et audire et accidit somniare se videre et audire et sentire, in eo quod sensus communis sentire, in eo quod sensus communis convertitur ad sensibile uniuscujusque convertitur ad sensibile uniuscujusque sensus proprii secundum quod ab ipso sensus proprii secundum quod ab ipso est acceptum. est acceptum.

Ad Aristotelis autem rationes dicen- Ad Aristotelis autem rationes dicen- dum, quod principium sensuum ab ipso dum, quod principium sensuum ab ipso appellatur organum sensus communis, appellatur organum sensus communis, et per omnes illas rationes intendit pro- et per omnes illas rationes intendit pro- bare per locum a minori, quod sensibi- bare per locum a minori, quod sensibi- lia refluentia a loco phantastico ad orga- lia refluentia a loco phantastico ad orga- num sensus communis, possunt manere num sensus communis, possunt manere in ipso re non præsente tempore som- in ipso re non præsente tempore som- niandi quia in superficie organorum niandi quia in superficie organorum aliquamdiu manent post impressionem. aliquamdiu manent post impressionem. Et per hoc patet solutio ad omnia Et per hoc patet solutio ad omnia alia quæsita. alia quæsita.

XXXV XXXV

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

417 417

Utrum organa sensuum ad hujusmodi Utrum organa sensuum ad hujusmodi species se habent ut patientia tantum, species se habent ut patientia tantum, vel etiam ut agentia ? vel etiam ut agentia ?

Quarto et ultimo quæritur, Utrum or- Quarto et ultimo quæritur, Utrum or- gana sensuum ad hujusmodi species se gana sensuum ad hujusmodi species se habent ut patientia tantum, vel etiam ut habent ut patientia tantum, vel etiam ut agentia ? agentia ?

Hoc enim videtur Aristoteles probare: Hoc enim videtur Aristoteles probare: menstruosa enim inspiciente speculum menstruosa enim inspiciente speculum novum, accidit speculo nubes sanguinea: novum, accidit speculo nubes sanguinea: cujus ratio supra est consignata. Ergo cujus ratio supra est consignata. Ergo videtur oculus agere in visibile, sicut pa- videtur oculus agere in visibile, sicut pa- titur ab ipso. titur ab ipso.

SED CONTRA hoc objicitur: quia SED CONTRA hoc objicitur: quia

1. Supra probatum est, quod videmus 1. Supra probatum est, quod videmus et generaliter sentimus intus suscipientes et generaliter sentimus intus suscipientes et nihil extra mittentes: sed quidquid et nihil extra mittentes: sed quidquid nihil extra mittit, sed tantum intus sus- nihil extra mittit, sed tantum intus sus- cipit, nihil agit ergo organa nihil agunt, cipit, nihil agit ergo organa nihil agunt, sed tantum patiuntur et suscipiunt. sed tantum patiuntur et suscipiunt.

2. Præterea, Si agunt in sua objecta, 2. Præterea, Si agunt in sua objecta, quæritur utrum agunt eadem actione quæritur utrum agunt eadem actione qua patiuntur ab objectis, an alia? Si qua patiuntur ab objectis, an alia? Si eadem, cum unumquodque agens sit in eadem, cum unumquodque agens sit in actu, oporteret quod esset in actu secun- actu, oporteret quod esset in actu secun- dum illam actionem qua patiuntur ab dum illam actionem qua patiuntur ab objectis sed quidquid est in actu, non objectis sed quidquid est in actu, non est in potentia secundum illum actum: est in potentia secundum illum actum: ergo non esset in potentia ad actiones ergo non esset in potentia ad actiones objectorum nihil autem non existens in objectorum nihil autem non existens in potentia ad aliquod agens patitur ab illo: potentia ad aliquod agens patitur ab illo: ergo nihil paterentur organa sensuum ab ergo nihil paterentur organa sensuum ab objectis, quod falsum est. Si autem alia objectis, quod falsum est. Si autem alia actione agunt, tunc nihil ad propositum : actione agunt, tunc nihil ad propositum : quia non operantur ad sensum. quia non operantur ad sensum.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Concedendo ultimas rationes, Solutio. SOLUTIO. Concedendo ultimas rationes, Solutio. dicendum organa sensuum tantum pati dicendum organa sensuum tantum pati in sentiendo et nihil agere nisi per acci- in sentiendo et nihil agere nisi per acci- dens, scilicet in quantum vapores calidi dens, scilicet in quantum vapores calidi et spiritus subtiles resolvuntur ab orga- et spiritus subtiles resolvuntur ab orga-

27 27

418 418

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nis et inficiunt vicina sibi: in distillatione nis et inficiunt vicina sibi: in distillatione enim sanguinis menstrui sanguis decurrit enim sanguinis menstrui sanguis decurrit ab omnibus venis: et cum venæ sangui- ab omnibus venis: et cum venæ sangui- nis sint in oculo ut spiritus, vapores nis sint in oculo ut spiritus, vapores qui egrediuntur ab oculo, inficiuntur illo qui egrediuntur ab oculo, inficiuntur illo sanguine et inficiunt speculum, ut supe- sanguine et inficiunt speculum, ut supe-

rius est dictum et determinatum, et alia rius est dictum et determinatum, et alia corpora vicina inficiunt, licet infectio corpora vicina inficiunt, licet infectio non ita apparet : sicut etiam vinum vel non ita apparet : sicut etiam vinum vel oleum inficitur ex odoribus vicinis prout oleum inficitur ex odoribus vicinis prout odorabiles vapores transeunt in vinum odorabiles vapores transeunt in vinum vel oleum, etc. vel oleum, etc.

QUESTIO XLVI. QUESTIO XLVI.

Quid sit somnium ? Quid sit somnium ?

Deinde quæritur, Quid sit somnium ? Deinde quæritur, Quid sit somnium ? Et dicit Aristoteles in libro II de Et dicit Aristoteles in libro II de Somno et vigilia : « Phantasma quod Somno et vigilia : « Phantasma quod est a motu simulacrorum cum in dor- est a motu simulacrorum cum in dor- miendo fit in eo quod animal dormit, miendo fit in eo quod animal dormit, hoc est somnium. » hoc est somnium. »

SED CONTRA hoc objicitur: SED CONTRA hoc objicitur:

1. Illud enim quod est in somno, est 1. Illud enim quod est in somno, est ut sensatum phantasma autem secun- ut sensatum phantasma autem secun- dum quod phantasma non est ut sensa- dum quod phantasma non est ut sensa- tum ergo somnium non est phantasia. tum ergo somnium non est phantasia.

2. Et hoc etiam dicit Algazel: << Cum 2. Et hoc etiam dicit Algazel: << Cum confortatur forma imaginativa, descendit confortatur forma imaginativa, descendit ad sensum communem, et sigillatur ad sensum communem, et sigillatur forma in sensu communi defluens ad eum forma in sensu communi defluens ad eum ab imaginativa et phantastica. ab imaginativa et phantastica.

3. Item, Alpharabius: « Quocumque 3. Item, Alpharabius: « Quocumque modo res sit sensata, erit et ipsa in sensu modo res sit sensata, erit et ipsa in sensu communi et hæc est visio, scilicet quæ communi et hæc est visio, scilicet quæ dicitur somnium: quia quoties ceciderit dicitur somnium: quia quoties ceciderit in sensum communem, homo erit videns in sensum communem, homo erit videns eam, quamvis palpebræ ejus sint clausæ eam, quamvis palpebræ ejus sint clausæ vel sint in tenebris. » Ex hoc accipitur, vel sint in tenebris. » Ex hoc accipitur, quod id quod apparet in somnio, non quod id quod apparet in somnio, non est phantasma, sed sensibile. est phantasma, sed sensibile.

4. Item, Aristoteles in libro II de 4. Item, Aristoteles in libro II de Somno et vigilia: «Omnino autem quod Somno et vigilia: «Omnino autem quod ab unoquoque sensu dicit origo, nisi ali- ab unoquoque sensu dicit origo, nisi ali- quis dignior contradicat. Apparet igitur quis dignior contradicat. Apparet igitur quid prorsus videtur autem quod non quid prorsus videtur autem quod non apparet, si quod dijudicat, non detinea- apparet, si quod dijudicat, non detinea-

tur, vel etiam moveatur motu proprio. » tur, vel etiam moveatur motu proprio. » Hoc est, prima origo somnii est species Hoc est, prima origo somnii est species sensibilis, aut quod fit ab unoquoque sensibilis, aut quod fit ab unoquoque sensuum, quia accipitur ut visa et au- sensuum, quia accipitur ut visa et au- dita, et sic de aliis et hoc nisi aliquis dita, et sic de aliis et hoc nisi aliquis motus in anima dignior contradicat, motus in anima dignior contradicat, sicut motus rationis. Unde aliquid est sicut motus rationis. Unde aliquid est quod apparet in somniis, sed tamen vi- quod apparet in somniis, sed tamen vi- detur non apparere secundum veritatem, detur non apparere secundum veritatem, si ratio quæ judicat, non detinetur a si ratio quæ judicat, non detinetur a somnio, vel etiam movetur motu proprio, somnio, vel etiam movetur motu proprio, sicut accidit in vigilia. » Ex hoc accipi- sicut accidit in vigilia. » Ex hoc accipi- tur, cum origo somnii dicat se esse ut tur, cum origo somnii dicat se esse ut ab unoquoque sensuum, quod ipsa est ut ab unoquoque sensuum, quod ipsa est ut sensibile, et non ut phantasma. sensibile, et non ut phantasma.

PRÆTEREA quæritur hic de hoc quod Quart PRÆTEREA quæritur hic de hoc quod Quart dicit de motu simulacrorum, de quo dicit de motu simulacrorum, de quo motu intelligatur ? motu intelligatur ?

Et ipse videtur dicere, quod de motu Et ipse videtur dicere, quod de motu vertiginis sic: «Oportet opinari tam- vertiginis sic: «Oportet opinari tam- quam modicas vertigines, quæ in flumi- quam modicas vertigines, quæ in flumi- nibus feruntur, sic motum unumquem- nibus feruntur, sic motum unumquem- que fieri, sæpe quidem similes, sæpe que fieri, sæpe quidem similes, sæpe vero dissolutas in alias figuras propter vero dissolutas in alias figuras propter repercussionem. » Hoc est, sicut in aqua repercussionem. » Hoc est, sicut in aqua mota fiunt vertigines, quarum ultimæ mota fiunt vertigines, quarum ultimæ semper supernatant, et quandoque fluunt semper supernatant, et quandoque fluunt similiter una post aliam, quandoque au- similiter una post aliam, quandoque au- tem infringit una aliam propter contra- tem infringit una aliam propter contra- rium motum sic oportet opinari in som- rium motum sic oportet opinari in som-

ra. ra.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 46. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 46.

no in motibus simulacrorum, quod unum no in motibus simulacrorum, quod unum natat post alterum ad sensum commu- natat post alterum ad sensum commu- nem, et quandoque ordinate, et quando nem, et quandoque ordinate, et quando que unum prævenit alterum et dissolvit que unum prævenit alterum et dissolvit ipsum. ipsum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Quidquid movetur motu vertiginis, 1. Quidquid movetur motu vertiginis, movetur localiter: simulacra moventur movetur localiter: simulacra moventur motu vertiginis: ergo moventur locali- motu vertiginis: ergo moventur locali- ter. PRIMA probatur ex hoc quod motus ter. PRIMA probatur ex hoc quod motus vertiginis est species motus violenti lo- vertiginis est species motus violenti lo- calis, ut habetur in V Physicorum. SE- calis, ut habetur in V Physicorum. SE- CUNDA autem habetur in præhabita au- CUNDA autem habetur in præhabita au- ctoritate. Inde sic: Quidquid movetur ctoritate. Inde sic: Quidquid movetur localiter, est corpus: simulacra moven- localiter, est corpus: simulacra moven- tur localiter: ergo simulacrum est cor- tur localiter: ergo simulacrum est cor- pus. PRIMA probatur per totum librum pus. PRIMA probatur per totum librum sextum Physicorum ¹. Secunda vero pro- sextum Physicorum ¹. Secunda vero pro- batur per ante dicta. batur per ante dicta.

2. Item, Quidquid movetur motu ver- 2. Item, Quidquid movetur motu ver- tiginis, movetur violenter: simulacra in tiginis, movetur violenter: simulacra in somno moventur motu vertiginis: ergo somno moventur motu vertiginis: ergo moventur motu violento. PRIMA proba- moventur motu violento. PRIMA proba- tur per hoc quod vertigo est species mo- tur per hoc quod vertigo est species mo- tus violenti 2. SECUNDA vero per ante tus violenti 2. SECUNDA vero per ante dicta. Inde sic: Omnis motus violentus dicta. Inde sic: Omnis motus violentus est contra naturam: somnium est motus est contra naturam: somnium est motus violentus ergo somnium est contra na- violentus ergo somnium est contra na- turam. turam.

Si forte dicatur, quod similitudo quæ- Si forte dicatur, quod similitudo quæ- dam est ad motum vertiginis, scilicet dam est ad motum vertiginis, scilicet quod imagines fluunt ad sensum com- quod imagines fluunt ad sensum com- munem et refluunt ad phantasiam, sicut munem et refluunt ad phantasiam, sicut videntur Philosophi dicere. videntur Philosophi dicere.

CONTRA videtur posse probari, quod CONTRA videtur posse probari, quod simulacra stantia in sensu communi et simulacra stantia in sensu communi et non accepta aliunde faciant somnium, non accepta aliunde faciant somnium,

sic: sic:

1. Omnis forma generata in aliquo 1. Omnis forma generata in aliquo sicut in materia, non habens esse cum sicut in materia, non habens esse cum motu tantum, permanet aliquo tempore motu tantum, permanet aliquo tempore post generationem in materia illa. Sen- post generationem in materia illa. Sen- sibile est forma generata in organo sen- sibile est forma generata in organo sen- sus communis vel proprii, non habens sus communis vel proprii, non habens esse cum motu tantum. Ergo aliquo esse cum motu tantum. Ergo aliquo tempore permanet in organo tempore permanet in organo

sensus sensus

1 Cf. VI Physicorum, præcipue tex. com. 32. 1 Cf. VI Physicorum, præcipue tex. com. 32. 2 Cf. VII Physicorum, tex. com. 10. 2 Cf. VII Physicorum, tex. com. 10.

419 419

communis. PRIMA probatur ex hoc quod communis. PRIMA probatur ex hoc quod generatum non statim corrumpitur nisi generatum non statim corrumpitur nisi habeat suum esse tantum in fieri, sicut habeat suum esse tantum in fieri, sicut sonus, et motus, et quædam alia. SE- sonus, et motus, et quædam alia. SE- CUNDA vero patet per ea quæ habita sunt CUNDA vero patet per ea quæ habita sunt in tractatu de Sensibus. Si igitur sensi- in tractatu de Sensibus. Si igitur sensi- bile manet in organo sensus, non est bile manet in organo sensus, non est necesse in somno quod fluat ab aliquo necesse in somno quod fluat ab aliquo loco ad sensum. loco ad sensum.

2. Item, Probatur per hoc, quia mate- 2. Item, Probatur per hoc, quia mate- ria desiderat formam sicut fœmina mas- ria desiderat formam sicut fœmina mas- culum non autem desiderat nisi ut culum non autem desiderat nisi ut perficiatur ab ipsa in esse actu: ergo perficiatur ab ipsa in esse actu: ergo tenebit eam postquam fuerit perfecta ab tenebit eam postquam fuerit perfecta ab ipsa. ipsa.

3. Item, Forma et sua materia quæ se- 3. Item, Forma et sua materia quæ se- cundum suam naturam aptæ natæ sunt si- cundum suam naturam aptæ natæ sunt si- mul esse, maxime erunt simul post com- mul esse, maxime erunt simul post com- positionem unius cum alio: sensibile et positionem unius cum alio: sensibile et organum sensus communis et proprii organum sensus communis et proprii sunt talis forma et materia quæ aptæ sunt talis forma et materia quæ aptæ natæ sunt simul esse: ergo videtur, quod natæ sunt simul esse: ergo videtur, quod maxime debeant simul permanere post maxime debeant simul permanere post compositionem et sic iterum sensibile compositionem et sic iterum sensibile manens in sensu communi facit som- manens in sensu communi facit som- nium. nium.

4. Item, Si sensibile generatum in 4. Item, Si sensibile generatum in sensu communi et proprio statim corrum- sensu communi et proprio statim corrum- pitur, quæritur quid sit corrumpens ip- pitur, quæritur quid sit corrumpens ip- sum? Aut enim corrumpitur a seipso, sum? Aut enim corrumpitur a seipso, aut a contrario. Non a seipso: quia ni- aut a contrario. Non a seipso: quia ni- hil corrumpit seipsum. Nec etiam a con- hil corrumpit seipsum. Nec etiam a con- trario videtur corrumpi: quia quando trario videtur corrumpi: quia quando unum contrariorum corrumpit alterum, unum contrariorum corrumpit alterum, corrumpens generatur in materia cor- corrumpens generatur in materia cor- rupti, vel ambo corrumpuntur ad me- rupti, vel ambo corrumpuntur ad me- dium, sicut accidit in mixtione: et quo- dium, sicut accidit in mixtione: et quo- cumque modo dicatur, semper forma cumque modo dicatur, semper forma remanebit in sensu vel contrarii vel me- remanebit in sensu vel contrarii vel me- dii, quæ in dormiendo potest facere som- dii, quæ in dormiendo potest facere som- nium. nium.

Si propter hoc dicatur, quod ibi non Si propter hoc dicatur, quod ibi non est motus vertiginis, sed sensibilia ma- est motus vertiginis, sed sensibilia ma- nentia in sensu communi faciunt som- nentia in sensu communi faciunt som- nium. CONTRA: Quæcumque in sensu nium. CONTRA: Quæcumque in sensu communi sunt, cum animal dormit, ap- communi sunt, cum animal dormit, ap-

3 Cf. I Physicorum, tex. com. 81. 3 Cf. I Physicorum, tex. com. 81.

Quæst 2. Quæst 2.

Sed contra. Sed contra.

420 420

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

parent in somnio: sed omnia sensibilia, parent in somnio: sed omnia sensibilia, si prædicta vera sunt, sunt in sensu si prædicta vera sunt, sunt in sensu communi, cum animal dormit : communi, cum animal dormit : ergo ergo omnia sensibilia quæcumque accepta omnia sensibilia quæcumque accepta sunt per sensum, apparent in somnio : sunt per sensum, apparent in somnio : et sic in quolibet somnio debemus som- et sic in quolibet somnio debemus som- niare omnia sensibilia, quæ numquam niare omnia sensibilia, quæ numquam sensimus quod experientia docet esse sensimus quod experientia docet esse falsum ergo relinquitur, quod ea quæ falsum ergo relinquitur, quod ea quæ apparent in somnis, ad sensum commu- apparent in somnis, ad sensum commu- nem animalium moveantur. nem animalium moveantur.

Item, Dicit Avicenna, quod somnium Item, Dicit Avicenna, quod somnium est sensibilis ut phantasmatis: ergo vi- est sensibilis ut phantasmatis: ergo vi- detur, quod a loco phantasiæ ad sensum detur, quod a loco phantasiæ ad sensum communem non moveantur simulacra. communem non moveantur simulacra.

JUXTA hoc etiam quæritur, Si est ibi JUXTA hoc etiam quæritur, Si est ibi motus vertiginis, ubi incipit motus ille ? motus vertiginis, ubi incipit motus ille ? Et videtur, quod a loco phantastico : Et videtur, quod a loco phantastico : 1. Motus enim incipit ibi ubi incipit 1. Motus enim incipit ibi ubi incipit fluxus simulacrorum: fluxus autem si- fluxus simulacrorum: fluxus autem si- mulacrorum incipit a loco ubi manent mulacrorum incipit a loco ubi manent simulacra et ille est locus phantasiæ et simulacra et ille est locus phantasiæ et imaginationis ergo motus vertiginis imaginationis ergo motus vertiginis incipit a loco phantastico et imagina- incipit a loco phantastico et imagina- tionis. tionis.

2. Item, Alpharabius expresse dicit, 2. Item, Alpharabius expresse dicit, quod motus somnii secundum principium quod motus somnii secundum principium est ab imaginatione, et secundum finem est ab imaginatione, et secundum finem ad sensum communem. ad sensum communem.

SED CONTRA hoc est, quod SED CONTRA hoc est, quod 1. Supra sæpe probatum est, scilicet 1. Supra sæpe probatum est, scilicet quod sensus communis in dormitione quod sensus communis in dormitione movetur ad interius et sic videtur, movetur ad interius et sic videtur, quod motus somnii potius sit a sensu quod motus somnii potius sit a sensu communi ad phantasiam, quam e con- communi ad phantasiam, quam e con-

tra. tra.

2. Item, Certum est, quod sensus 2. Item, Certum est, quod sensus communis movetur a sensu proprio, et communis movetur a sensu proprio, et ulterius movet phantasiam: ergo vide- ulterius movet phantasiam: ergo vide- tur, quod motus incipiat a sensu com- tur, quod motus incipiat a sensu com- muni secundum ordinem ipsarum virium muni secundum ordinem ipsarum virium animæ. animæ.

2. Hoc etiam videtur per diffinitionem 2. Hoc etiam videtur per diffinitionem phantasiæ superius habitam, scilicet phantasiæ superius habitam, scilicet quod phantasia est motus a sensu se- quod phantasia est motus a sensu se- cundum actum factus. Ex hoc enim sc- cundum actum factus. Ex hoc enim sc-

1 VII Physicorum, tex. com. 10. 1 VII Physicorum, tex. com. 10.

quitur, quod motus incipiat a sensu quitur, quod motus incipiat a sensu communi, et terminetur in phantasiam. communi, et terminetur in phantasiam.

JUXTA hoc iterum quæritur, Cum mo- Qo JUXTA hoc iterum quæritur, Cum mo- Qo tus vertiginis componatur ex pulsu et tus vertiginis componatur ex pulsu et tractu, ut dicit Philosophus in VII Phy- tractu, ut dicit Philosophus in VII Phy- sicorum, utrum simulacra revertantur sicorum, utrum simulacra revertantur

per eamdem viam in tractu, per quam per eamdem viam in tractu, per quam descendunt in pulsu ? descendunt in pulsu ?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Dicit Philosophus, quod unus mo- 1. Dicit Philosophus, quod unus mo- tus dissolvit alium propter repercussio- tus dissolvit alium propter repercussio- nem, quod non posset esse nisi occurre- nem, quod non posset esse nisi occurre- rent in eadem via. rent in eadem via.

2. Præterea, Una via est ab organo 2. Præterea, Una via est ab organo phantasiæ ad sensum communem, et e phantasiæ ad sensum communem, et e contra ergo videtur, quod necesse est contra ergo videtur, quod necesse est redire per eamdem. redire per eamdem.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Ponamus quod simulacrum albi de- Ponamus quod simulacrum albi de- scendat in pulsu, et simulacrum nigri re- scendat in pulsu, et simulacrum nigri re- vertatur in tractu, illa duo necesse est vertatur in tractu, illa duo necesse est conjungi in medio: et cum utrumque conjungi in medio: et cum utrumque corum sit in actu, contraria simul actu corum sit in actu, contraria simul actu erunt in eodem, quod est impossibile. erunt in eodem, quod est impossibile.

Sed Sed

ITEM quæritur juxta hoc, Cum id quod Qua ITEM quæritur juxta hoc, Cum id quod Qua apparet in somnio, videatur album, et apparet in somnio, videatur album, et nigrum et viride, et tales colores non nigrum et viride, et tales colores non apparent sine actu lucidi,quod sit illud apparent sine actu lucidi,quod sit illud lucidum intrinsecus quod facit species lucidum intrinsecus quod facit species colorum illorum actu apparere, cum ibi colorum illorum actu apparere, cum ibi non sit ignis præsentia, nec solis, nec non sit ignis præsentia, nec solis, nec alicujus alterius lucentis? alicujus alterius lucentis?

ITEM ulterius quæritur, Cum visus non Qua ITEM ulterius quæritur, Cum visus non Qua sit nisi per medium extrinsecum, et si- sit nisi per medium extrinsecum, et si- militer auditus et odoratus, utrum me- militer auditus et odoratus, utrum me- dium aliquod sit interius, per quod ap- dium aliquod sit interius, per quod ap- parent simulacra illorum sensuum? parent simulacra illorum sensuum?

PRETEREA objicitur de hoc quod dicit, Qua PRETEREA objicitur de hoc quod dicit, Qua Cum in dormiendo fit. Cum in dormiendo fit.

Videtur enim etiam motum illum esse Videtur enim etiam motum illum esse in vigilando dicit enim Aristoteles, in vigilando dicit enim Aristoteles, quod in quibusdam juniorum et omnino quod in quibusdam juniorum et omnino perspicientibus, si sunt tenebræ, appa- perspicientibus, si sunt tenebræ, appa-

Mio. Mio.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 46. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 46.

rent idola plura quæ moventur, ita ut rent idola plura quæ moventur, ita ut obnubilentur frequenter timentes. Sicut obnubilentur frequenter timentes. Sicut videmus expresse in pueris timentibus, videmus expresse in pueris timentibus, qui propter simulacra apparentia cla- qui propter simulacra apparentia cla- mant et timent. Similiter et in melan- mant et timent. Similiter et in melan- cholicis videmus, quod propter simula- cholicis videmus, quod propter simula- cra interiora videntur sibi videre homi- cra interiora videntur sibi videre homi- nes et bestias, cum quibus loquuntur, et nes et bestias, cum quibus loquuntur, et timent et fugiunt. timent et fugiunt.

Item, Quibusdam infirmis videtur, Item, Quibusdam infirmis videtur, quod videant bestias ex modica junctura quod videant bestias ex modica junctura linearum in pariete. Ergo videtur, quod linearum in pariete. Ergo videtur, quod simulacra non tantum in somno movent simulacra non tantum in somno movent sensum communem, sed etiam in vigilia. sensum communem, sed etiam in vigilia. Item, Objicitur de hoc quod dicit, In Item, Objicitur de hoc quod dicit, In eo quod animal dormit. Hoc enim vide- eo quod animal dormit. Hoc enim vide- tur esse superfluum, cum ante dixerit, tur esse superfluum, cum ante dixerit, cum in dormiendo fit. cum in dormiendo fit.

SOLUTIO. Dicendum, quod somnium SOLUTIO. Dicendum, quod somnium est phantasia ex motu simulacrorum, ut est phantasia ex motu simulacrorum, ut dicit Philosophus, qui motus descendit a dicit Philosophus, qui motus descendit a loco phantastico, et tangit sensum com- loco phantastico, et tangit sensum com- munem, et revertitur ad phantasiam. munem, et revertitur ad phantasiam. Cum enim fiat evaporatio a loco dige- Cum enim fiat evaporatio a loco dige- stionis ad cerebrum, subtilis sanguis ele- stionis ad cerebrum, subtilis sanguis ele- vatur, et descendit ad interius capitis vatur, et descendit ad interius capitis animalis, cum quo progreditur animalis animalis, cum quo progreditur animalis spiritus deferens simulacra phantasiæ ad spiritus deferens simulacra phantasiæ ad organum sensus communis, qui cum organum sensus communis, qui cum movet sensum communem, fit somnium, movet sensum communem, fit somnium, et videtur sentiri forma delata a phan- et videtur sentiri forma delata a phan- tasia ad sensum communem. Cum au- tasia ad sensum communem. Cum au- tem ipse spiritus deferens formas sit de tem ipse spiritus deferens formas sit de natura humidi aerei et feratur cum hu- natura humidi aerei et feratur cum hu- mido et subtili sanguine quasi vapora- mido et subtili sanguine quasi vapora- bili, dicit Philosophus, quod motus si- bili, dicit Philosophus, quod motus si- mulacrorum in ipso est sicut motus ra- mulacrorum in ipso est sicut motus ra- munculorum liquefacti salis in aqua munculorum liquefacti salis in aqua calida. Cum enim in aqua calida liquefit calida. Cum enim in aqua calida liquefit sal, subtile elevatur sursum ex calido sal, subtile elevatur sursum ex calido movente et humido liquefaciente sicut movente et humido liquefaciente sicut ramunculus albus, et postea iterum resi- ramunculus albus, et postea iterum resi- det ex natura gravis quod est in terre- det ex natura gravis quod est in terre- streitate salis. Sic formæ et imagines streitate salis. Sic formæ et imagines descendunt descendente spiritu et san- descendunt descendente spiritu et san- guine ab imaginatione ad sensum com- guine ab imaginatione ad sensum com- munem, et revertuntur ad cellam ima- munem, et revertuntur ad cellam ima- ginationis iterum tamquam ad locum ginationis iterum tamquam ad locum

421 421

proprium in quo habent commanere. proprium in quo habent commanere. Quia vero hujusmodi motus fit in san- Quia vero hujusmodi motus fit in san- guine subtili et spiritu, propter hoc unus guine subtili et spiritu, propter hoc unus motuum frequenter insequitur alium et motuum frequenter insequitur alium et infringit ipsum, sicut est videre in nubi- infringit ipsum, sicut est videre in nubi- bus quarum quædam sunt similes homi- bus quarum quædam sunt similes homi- nibus et centauris, ut dicit Philosophus, nibus et centauris, ut dicit Philosophus, et cito permutantur una nube inundante et cito permutantur una nube inundante super alteram. Hoc tamen in quibusdam super alteram. Hoc tamen in quibusdam hominibus accidit plus et in quibusdam hominibus accidit plus et in quibusdam minus, ut infra determinabitur. minus, ut infra determinabitur.

DICENDUM ergo ad primum, quod in Adı, 2 et 3. DICENDUM ergo ad primum, quod in Adı, 2 et 3. somno movet phantasia secundum prin- somno movet phantasia secundum prin- cipium motus qui est pulsus, licet secun- cipium motus qui est pulsus, licet secun- dum finem ejusdem phantasia illud acci- dum finem ejusdem phantasia illud acci- piat ut sensibile in organo sensus com- piat ut sensibile in organo sensus com- munis. munis.

Per hoc etiam patet solutio ad ea quæ Per hoc etiam patet solutio ad ea quæ objiciuntur de verbis Algazelis et Alpha- objiciuntur de verbis Algazelis et Alpha- rabii. rabii.

AD ID quod objicitur de verbis Aristo- AD ID quod objicitur de verbis Aristo- telis, dicendum, quod ipse vocat ibi ori- telis, dicendum, quod ipse vocat ibi ori- ginem sensibile acceptum ab unoquoque ginem sensibile acceptum ab unoquoque sensu et hoc in somno accipitur ut sen- sensu et hoc in somno accipitur ut sen- sibile, quando magna est potentia somni, sibile, quando magna est potentia somni, adeo quod etiam ligat rationem in tan- adeo quod etiam ligat rationem in tan- tum quod si deprehendat simulacrum tum quod si deprehendat simulacrum esse et non rem, sed convertitur anima esse et non rem, sed convertitur anima super simulacrum sicut super rem : et super simulacrum sicut super rem : et tunc movet somnium in dormitione, sic- tunc movet somnium in dormitione, sic- ut res in vigilia. Sed quando ratio po- ut res in vigilia. Sed quando ratio po- tentior est quam somnus, tunc ratio in tentior est quam somnus, tunc ratio in somniis deprehendit se somniare et non somniis deprehendit se somniare et non esse rei veritatem id quod apparet in esse rei veritatem id quod apparet in somno et tunc nihilominus simulacrum somno et tunc nihilominus simulacrum in sensu communi est ut sensibile, licet in sensu communi est ut sensibile, licet error ille a ratione deprehendatur. error ille a ratione deprehendatur.

Ad 4. Ad 4.

1. 1.

AD ID quod objicitur de motu, dicen- Ad quæst. AD ID quod objicitur de motu, dicen- Ad quæst. dum quod est motus vertiginis, qui com- dum quod est motus vertiginis, qui com- ponitur ex pulsu et tractu : et pulsus est ponitur ex pulsu et tractu : et pulsus est ab imaginativa ad sensum communem, ab imaginativa ad sensum communem, tractus autem e contra. Causa autem tractus autem e contra. Causa autem pulsus est motus spiritus animalis et pulsus est motus spiritus animalis et subtilis sanguis ab organo imaginationis subtilis sanguis ab organo imaginationis ad organum sensus communis, qui san- ad organum sensus communis, qui san- guis distribuitur in organum aliorum guis distribuitur in organum aliorum sensuum propriorum. Causa autem tra- sensuum propriorum. Causa autem tra- clus motus proprius est ipsarum forma- clus motus proprius est ipsarum forma-

422 422

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rum formæ enim apprehensæ a sensu rum formæ enim apprehensæ a sensu communi secundum suam naturam communi secundum suam naturam

transeunt ad organum imaginationis. transeunt ad organum imaginationis.

AD ID autem quod objicitur contra, AD ID autem quod objicitur contra, dicendum quod motus ille corporis est, dicendum quod motus ille corporis est, quod est subjectum et vehiculum alia- quod est subjectum et vehiculum alia- rum formarum, et hoc est spiritus ani- rum formarum, et hoc est spiritus ani- malis qui descendit ab imaginativa ad malis qui descendit ab imaginativa ad sensum communem, et a sensu com- sensum communem, et a sensu com- muni revertitur ad ipsam cum formis muni revertitur ad ipsam cum formis sensibilibus. sensibilibus.

AD ALIUD dicendum, quod motus ver- AD ALIUD dicendum, quod motus ver- tiginis refertur ad duplicem motorem, tiginis refertur ad duplicem motorem, scilicet naturam, et animam. Et si refe- scilicet naturam, et animam. Et si refe- ratur ad naturam, tunc erit semper vio- ratur ad naturam, tunc erit semper vio- lentus licet enim natura principium lentus licet enim natura principium sit motus, non tamen movebit ad duos sit motus, non tamen movebit ad duos oppositos terminos, sicut natura levis oppositos terminos, sicut natura levis non movet sursum et deorsum pulsus non movet sursum et deorsum pulsus enim est motus ab impellente, et tractus enim est motus ab impellente, et tractus est motus ad ipsum quod trahit : et si est motus ad ipsum quod trahit : et si idem sit pellens et trahens, tunc pulsus idem sit pellens et trahens, tunc pulsus et tractus erunt motus ad duos terminos et tractus erunt motus ad duos terminos oppositos et propter hoc non potest oppositos et propter hoc non potest esse motus naturalis. Si autem referatur esse motus naturalis. Si autem referatur ad animam, tunc non erit violentus, sed ad animam, tunc non erit violentus, sed naturalis erit corpori organico animato, naturalis erit corpori organico animato, licet non simpliciter et sic est hic: quia licet non simpliciter et sic est hic: quia propter descensum nutrimenti descen- propter descensum nutrimenti descen- dunt spiritus cum formis a loco phanta- dunt spiritus cum formis a loco phanta- siæ ad sensum communem, propter vir- siæ ad sensum communem, propter vir- tutem autem apprehensionis revertuntur tutem autem apprehensionis revertuntur ab organo sensus communis ad imagi- ab organo sensus communis ad imagi- nativam. nativam.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate sensibilia non manent in sensu proprio, sensibilia non manent in sensu proprio, vel communi tantum: quia post vigi- vel communi tantum: quia post vigi- liam possunt causare somnium. liam possunt causare somnium.

Unde ad id quod contra objicitur, di- Unde ad id quod contra objicitur, di- cendum quod est quædam forma perfi- cendum quod est quædam forma perfi- ciens materiam simpliciter, sicut forma ciens materiam simpliciter, sicut forma substantialis, et hæc aliquo tempore ma- substantialis, et hæc aliquo tempore ma- net in materia post generationem. Et est net in materia post generationem. Et est quædam forma quæ non perficit mate- quædam forma quæ non perficit mate- riam simpliciter, et hæc est accidentalis, riam simpliciter, et hæc est accidentalis, et contingit proprie composito et non et contingit proprie composito et non materiæ, et hæc est duplex. Quædam materiæ, et hæc est duplex. Quædam enim est ab agente solum sine præpara- enim est ab agente solum sine præpara- tione materiæ in quam agit, et hæc non tione materiæ in quam agit, et hæc non

conservatur nisi agente præsente: et ta- conservatur nisi agente præsente: et ta- lis est forma luminis in diaphano. Quæ- lis est forma luminis in diaphano. Quæ- dam autem est ab agente cum præpara- dam autem est ab agente cum præpara- tione materiæ in quam agit, sicut est tione materiæ in quam agit, sicut est forma albedinis in homine, et hæc manet forma albedinis in homine, et hæc manet etiam post actionem agentis. Formæ au- etiam post actionem agentis. Formæ au- tem quæ sunt in sensibus, sunt forma tem quæ sunt in sensibus, sunt forma accidentales quæ sunt ab agente tantum. accidentales quæ sunt ab agente tantum. et hoc agens est objectum : et non per- et hoc agens est objectum : et non per- ficiunt organa sensuum nisi ad cognitio- ficiunt organa sensuum nisi ad cognitio- nem tantum secundum imperfectam ab- nem tantum secundum imperfectam ab- stractionem, quæ est, quod formæ illæ stractionem, quæ est, quod formæ illæ sunt sine materia, tamen materia præ- sunt sine materia, tamen materia præ- sente. sente.

Si vero quæratur, Quare magis con- Si vero quæratur, Quare magis con- servat phantasia quam sensus? Dicen- servat phantasia quam sensus? Dicen- dum, quod phantasia simplicior est et dum, quod phantasia simplicior est et magis formalior quam sensus : et ideo magis formalior quam sensus : et ideo magis removet ab appenditiis materiæ magis removet ab appenditiis materiæ formas illas. Unde cum sensus removeat formas illas. Unde cum sensus removeat a materia, et non præsentia, phantasia a materia, et non præsentia, phantasia removebit ab utroque. removebit ab utroque.

Per hoc etiam patet solutio ad se- Per hoc etiam patet solutio ad se- quentes duas rationes: illæ enim intel- quentes duas rationes: illæ enim intel- liguntur de forma substantiali, et de illa liguntur de forma substantiali, et de illa accidentali quæ datur in materia per dis- accidentali quæ datur in materia per dis- positionem materiæ. positionem materiæ.

SED AD ALIUD dicendum, quod nihil SED AD ALIUD dicendum, quod nihil corrumpit formam in organo sensus corrumpit formam in organo sensus communis, sed potius ipsa in suo vehi- communis, sed potius ipsa in suo vehi- culo quod est spiritus animalis, transit a culo quod est spiritus animalis, transit a sensu communi ad imaginativam. sensu communi ad imaginativam.

AD ID quod quæritur, Ubi incipit AD ID quod quæritur, Ubi incipit tus vertiginis in somno? tus vertiginis in somno?

no- Ad qu no- Ad qu

Dicendum, quod in organo phantasiæ. Dicendum, quod in organo phantasiæ. AD ILLUD autem quod objicitur in con- Ad AD ILLUD autem quod objicitur in con- Ad trarium, dicendum quod sensus commu- trarium, dicendum quod sensus commu- nis movetur ad intrinsecus, in quantum nis movetur ad intrinsecus, in quantum movetur ille actu interiori et non exte- movetur ille actu interiori et non exte- riori, et non sic quod motus vertiginis riori, et non sic quod motus vertiginis in somnio incipit ab ipso. in somnio incipit ab ipso.

2 2

1 1

1 1

AD ALIUD dicendum, quod in vigilia Adolp AD ALIUD dicendum, quod in vigilia Adolp sensus communis movet phantasiam, sensus communis movet phantasiam, sed in somnio accidit e converso. sed in somnio accidit e converso.

AD ALIUD dicendum,quod phantasia pri- Adob AD ALIUD dicendum,quod phantasia pri- Adob ma acceptione accipit a sensu communi: ma acceptione accipit a sensu communi: et sic diffinitur. Secunda vero acceptione et sic diffinitur. Secunda vero acceptione sensus communis a phantasia accipit. sensus communis a phantasia accipit.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 46. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 46.

1st. AD ILLUD autem quod quæritur, 1st. AD ILLUD autem quod quæritur, Utrum pulsus et tractus simulacrorum Utrum pulsus et tractus simulacrorum

quæst. quæst.

4. 4.

sunt eamdem viam? Sunt tres solu- per sunt eamdem viam? Sunt tres solu- per tiones. Quarum una dicit, quod non per tiones. Quarum una dicit, quod non per eamdem, ne contingat contraria simul eamdem, ne contingat contraria simul esse in eodem. Sed hæc est falsa, et con- esse in eodem. Sed hæc est falsa, et con- tra Philosophum, ut patet in objiciendo. tra Philosophum, ut patet in objiciendo. Alia dicit, quod simulacra inter sensum Alia dicit, quod simulacra inter sensum communem et phantasiam sunt in trans- communem et phantasiam sunt in trans- itu et motu, et sic sunt in potentia tan- itu et motu, et sic sunt in potentia tan- tum et nihil prohibet contraria simul tum et nihil prohibet contraria simul esse in potentia. Et hæc est etiam falsa : esse in potentia. Et hæc est etiam falsa : quia simulacra albi et nigri actu sunt in quia simulacra albi et nigri actu sunt in imaginatione et simul. Tertia est cui imaginatione et simul. Tertia est cui consentimus, quod album et nigrum in consentimus, quod album et nigrum in esse materiali sunt contraria: sed species esse materiali sunt contraria: sed species albi et species nigri in spiritu animali et albi et species nigri in spiritu animali et virtute sensibili non habent contrarieta- virtute sensibili non habent contrarieta- tem propter sui simplicitatem et spiri- tem propter sui simplicitatem et spiri- tualitatem. tualitatem.

AD ALIUD dicendum, quod aliud est de AD ALIUD dicendum, quod aliud est de specie sensibili in anima, quæ est in actu specie sensibili in anima, quæ est in actu et actus, et aliud de re sensibili extra, et actus, et aliud de re sensibili extra, quæ est in potentia sensibilis: extrinse- quæ est in potentia sensibilis: extrinse- ca enim indiget agente, intrinseca non, ca enim indiget agente, intrinseca non, ut supra probatum est. ut supra probatum est.

quæst. AD ALIUD dicendum, quod species in- quæst. AD ALIUD dicendum, quod species in-

5. 5.

quæst. quæst.

U. U.

trinsecus non indigent medio: medium trinsecus non indigent medio: medium enim est ad hoc ut conjungantur species enim est ad hoc ut conjungantur species cum virtute apprehensiva: unde post- cum virtute apprehensiva: unde post- quam conjuncta est, non est necessarium quam conjuncta est, non est necessarium medium. Cum igitur intrinsecæ species medium. Cum igitur intrinsecæ species conjunctæ sunt, supervacuum esset me- conjunctæ sunt, supervacuum esset me- dium. dium.

423 423

gnus est fluxus nutrimenti a capite ad gnus est fluxus nutrimenti a capite ad organa sensus communis et proprio- organa sensus communis et proprio- rum et ideo cum abstrahuntur sensus rum et ideo cum abstrahuntur sensus eorum ab actibus exterioribus, sicut in eorum ab actibus exterioribus, sicut in tenebris et in loco solitario horribili, sta- tenebris et in loco solitario horribili, sta- tim cum sanguine et spiritu descendunt tim cum sanguine et spiritu descendunt formæ ab imaginativa ad sensum com- formæ ab imaginativa ad sensum com- munem, et videtur eis, quod audiant, munem, et videtur eis, quod audiant, vel videant horribilia, vel etiam percu- vel videant horribilia, vel etiam percu- tiuntur. Sed cum sint in lumine et cum tiuntur. Sed cum sint in lumine et cum hominibus a quibus præsumunt adjuto- hominibus a quibus præsumunt adjuto- rium, sensus communis diffunditur su- rium, sensus communis diffunditur su- per sensus proprios in exterioribus acti- per sensus proprios in exterioribus acti- bus: et ideo tunc non sentiunt motum bus: et ideo tunc non sentiunt motum simulacrorum intrinsecus, eo quod for- simulacrorum intrinsecus, eo quod for- tiores motus exteriores excludunt debi- tiores motus exteriores excludunt debi- liores interiores. liores interiores.

Secunda causa est complexio frigida et Secunda causa est complexio frigida et sicca, sicut melancholia dominans. Fri- sicca, sicut melancholia dominans. Fri- gidum enim et siccum faciunt fortissi- gidum enim et siccum faciunt fortissi- mam intentionem simulacrorum interio- mam intentionem simulacrorum interio- rum, et debilissimam receptionem exte- rum, et debilissimam receptionem exte- riorum. Et idcirco interiora efficiuntur riorum. Et idcirco interiora efficiuntur fortius moventia, et fortissimo motu fortius moventia, et fortissimo motu descendunt ad sensum communem et descendunt ad sensum communem et videntur esse sensata: et propter mali- videntur esse sensata: et propter mali- tiam complexionis frequenter apparent tiam complexionis frequenter apparent horribilia. Unde cum fortiores sunt in horribilia. Unde cum fortiores sunt in cis motus interiores exterioribus, inte- cis motus interiores exterioribus, inte- riores excludunt exteriores et videtur riores excludunt exteriores et videtur eis, quod videant dæmones, et loquan- eis, quod videant dæmones, et loquan- tur eis. Quod autem discontinuant locu- tur eis. Quod autem discontinuant locu- tiones, causa est, quia frigidum et sic- tiones, causa est, quia frigidum et sic- cum difficulter mobilia sunt : et ideo cum difficulter mobilia sunt : et ideo nullus motuum potest attingere ad debi- nullus motuum potest attingere ad debi- tum finem. Et hæc etiam causa est deli- tum finem. Et hæc etiam causa est deli- ramenti in senibus et insuper habent ramenti in senibus et insuper habent

AD ID quod quæritur, Utrum in vigilia ruinam complexionis et dissolutionem, AD ID quod quæritur, Utrum in vigilia ruinam complexionis et dissolutionem, fiat hujusmodi motus? fiat hujusmodi motus?

Dicendum, quod ille motus qui fit in Dicendum, quod ille motus qui fit in vigilia, non est somnium: quia somnio vigilia, non est somnium: quia somnio substantiale est, quod fiat in dormien- substantiale est, quod fiat in dormien- do sed tamen simile est motui somni : do sed tamen simile est motui somni : et licet fiat multis de causis particulari- et licet fiat multis de causis particulari- bus, tamen illæ reducuntur ad quatuor bus, tamen illæ reducuntur ad quatuor principales, quæ colliguntur ex dictis principales, quæ colliguntur ex dictis Philosophorum. Philosophorum.

Quarum una est juventus. In pueris Quarum una est juventus. In pueris enim propter multas evaporationes ma- enim propter multas evaporationes ma-

propter quam corrumpuntur formæ eis propter quam corrumpuntur formæ eis impressæ, sicut corrumpitur forma artis impressæ, sicut corrumpitur forma artis in ruinosis ædificiis. in ruinosis ædificiis.

Tertia causa est infirmitas, et præci- Tertia causa est infirmitas, et præci- pue calida et sicca quia calidum fortis- pue calida et sicca quia calidum fortis- sime movet, et siccum confortat simula- sime movet, et siccum confortat simula- cra continuando ea et tunc simulacra cra continuando ea et tunc simulacra descendunt ad organum sensus commu- descendunt ad organum sensus commu- nis et movent ipsum sicut sensibilia, sic- nis et movent ipsum sicut sensibilia, sic- ut fit in alienatione infirmorum, in quibus ut fit in alienatione infirmorum, in quibus materia infirmitatis rapitur ad caput. materia infirmitatis rapitur ad caput.

424 424

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quarta causa est fortissima meditatio Quarta causa est fortissima meditatio et cogitatio circa aliquid, et præcipue et cogitatio circa aliquid, et præcipue quando aliquis abstrahit se a sensibus quando aliquis abstrahit se a sensibus exterioribus, et quærit locum solitudinis, exterioribus, et quærit locum solitudinis, in quo minus anima ad exteriora voce- in quo minus anima ad exteriora voce- tur. Tunc enim si fortis fuerint imagina- tur. Tunc enim si fortis fuerint imagina- tionis et debilis rationis, incipiunt mo- tionis et debilis rationis, incipiunt mo- vere simulacra, eo quod non impediun- vere simulacra, eo quod non impediun- tur nec a sensibilibus nec a ratione, et tur nec a sensibilibus nec a ratione, et descendunt ad sensum communem et descendunt ad sensum communem et frequenter videtur tunc homini, quod frequenter videtur tunc homini, quod videat et audiat hoc quod habuit in videat et audiat hoc quod habuit in mente et in omnibus his si illi simula- mente et in omnibus his si illi simula- cro circa quod occupatur intrinsecus cro circa quod occupatur intrinsecus sensus communis, aliquid in modicum sensus communis, aliquid in modicum

simile afferatur extrinsecus ad visum vel simile afferatur extrinsecus ad visum vel auditum, statim videbitur illud. Unde auditum, statim videbitur illud. Unde adspicientes ad juncturas linearum in adspicientes ad juncturas linearum in pariete vel in terra, propter modicam pariete vel in terra, propter modicam similitudinem cum bestiis putant esse similitudinem cum bestiis putant esse bestias, vel aliquid hujusmodi circa quod bestias, vel aliquid hujusmodi circa quod occupantur intrinsecus. occupantur intrinsecus.

AD ULTIMUM dicendum, quod hoc non AD ULTIMUM dicendum, quod hoc non additur superflue, sed tangit subjectum additur superflue, sed tangit subjectum proprium somnii, per quod diffiniri ha- proprium somnii, per quod diffiniri ha- bet somnium, ut dicit Philosophus, licet bet somnium, ut dicit Philosophus, licet non eodem modo. Unde quod dicit Phi- non eodem modo. Unde quod dicit Phi- losophus, In eo quod animal dormit, losophus, In eo quod animal dormit, hoc est, in sensu communi. hoc est, in sensu communi.

QUÆSTIO XLVII. QUÆSTIO XLVII.

Quare quidam non somniaverunt per totam vitam suam? Quare quidam non somniaverunt per totam vitam suam?

Deinde tractanda est alia quæstio de Deinde tractanda est alia quæstio de somnio, propter quam causam dormien- somnio, propter quam causam dormien- tes quidam somniant, et quidam non? tes quidam somniant, et quidam non?

Et circa hanc quæstionem tria quæ- Et circa hanc quæstionem tria quæ- runtur sub uno tamen articulo determi- runtur sub uno tamen articulo determi- nanda. nanda.

Quorum primum est, Quare quidam Quorum primum est, Quare quidam nihil somniant per totam vitam ? nihil somniant per totam vitam ?

Secundum, Quare quidam in juven- Secundum, Quare quidam in juven- tute numquam somniaverunt, et provecti tute numquam somniaverunt, et provecti incipiunt somniare? incipiunt somniare?

Tertium est, Quare somnia sunt plus Tertium est, Quare somnia sunt plus in fine dormitionis quam in principio ? in fine dormitionis quam in principio ? Dici autem Philosophus de primis: Dici autem Philosophus de primis: « Jam vero quibusdam accidit ut nullum « Jam vero quibusdam accidit ut nullum somnium viderint in vita: rarum qui- somnium viderint in vita: rarum qui- dem est hujusmodi, accidit vero tamen. » dem est hujusmodi, accidit vero tamen. »

De secundis autem dicit: « Aliquibus De secundis autem dicit: « Aliquibus vero et provectis multa ætate accidit vero et provectis multa ætate accidit somnium, cum primum nullum somnium somnium, cum primum nullum somnium viderint. » viderint. »

De tertiis vero: « Sedato et discreto De tertiis vero: « Sedato et discreto sanguine in habentibus sanguinem con- sanguine in habentibus sanguinem con- servatorum simulacrorum motus ab uno- servatorum simulacrorum motus ab uno- quoque sensuum, valida facit utique quoque sensuum, valida facit utique somnia. Sedatio autem et discretio san- somnia. Sedatio autem et discretio san- guinis fit in fine dormitionis, quando guinis fit in fine dormitionis, quando completa est digestio. » Idem etiam dicit completa est digestio. » Idem etiam dicit Alpharabius et Avicenna. Alpharabius et Avicenna.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. In omnibus hominibus et aliis ani- 1. In omnibus hominibus et aliis ani- malibus habentibus sanguinem purus malibus habentibus sanguinem purus sanguis distribuitur membris superiori- sanguis distribuitur membris superiori- bus, et impurus inferioribus, et hoc in bus, et impurus inferioribus, et hoc in fine digestionis: ergo si cum subtili san- fine digestionis: ergo si cum subtili san- guine descendunt phantasmata et phan- guine descendunt phantasmata et phan- tasia ad sensum communem et faciunt tasia ad sensum communem et faciunt somnia, sicut dicit Phlosophus, omnis somnia, sicut dicit Phlosophus, omnis homo et omne animal habens sanguinem homo et omne animal habens sanguinem

debet somniare. debet somniare.

2. Præterea, Philosophus assignat cau- 2. Præterea, Philosophus assignat cau- sam, quare quidam numquam somniant sam, quare quidam numquam somniant

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 47. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 47.

dicens, quod in talibus est per totum dicens, quod in talibus est per totum somnum multa evaporatio ad cerebrum somnum multa evaporatio ad cerebrum spissi sanguis : et sunt hæc verba: spissi sanguis : et sunt hæc verba: « Quibuscumque existit hæc natura, ita « Quibuscumque existit hæc natura, ita ut multa ascendit evaporatio ad locum ut multa ascendit evaporatio ad locum superiorem, et iterum deorsum lata facit superiorem, et iterum deorsum lata facit multitudinem motus, consequenter istis multitudinem motus, consequenter istis nullum apparet phantasma. » SED CONTRA nullum apparet phantasma. » SED CONTRA hoc videtur esse, quod evaporatio causa hoc videtur esse, quod evaporatio causa est dormitionis et cum consequenter est dormitionis et cum consequenter continue elevetur evaporatio in illis, continue elevetur evaporatio in illis, somnus eorum videtur numquam esse somnus eorum videtur numquam esse excitabilis. Et si excitabilis est, tunc excitabilis. Et si excitabilis est, tunc oportebit diminui evaporationem : et oportebit diminui evaporationem : et tunc possunt descendere phantasmata et tunc possunt descendere phantasmata et facere somnia. facere somnia.

3. Item, Videtur quod tales magis de- 3. Item, Videtur quod tales magis de- beant somniare quam alii: fortis enim beant somniare quam alii: fortis enim evaporatio contingit a calido multum evaporatio contingit a calido multum agente, et ab humido multum elevabili: agente, et ab humido multum elevabili: sed calidum, ut dicit Avicenna, multum sed calidum, ut dicit Avicenna, multum movet phantasmata, et humidum est movet phantasmata, et humidum est subjectum phantasiarum descendentium: subjectum phantasiarum descendentium: ergo videtur, quod tales continue de- ergo videtur, quod tales continue de- beant somniare. beant somniare.

Contra secundam objicitur sic: Contra secundam objicitur sic:

1. Dicit Aristoteles in septimo Physi- 1. Dicit Aristoteles in septimo Physi- corum, quod infantes non possunt ad- corum, quod infantes non possunt ad- discere, neque judicant sensibus. Simili- discere, neque judicant sensibus. Simili- ter Philosophus: « Multa enim turbatio ter Philosophus: « Multa enim turbatio circa hoc et motus. » Et intendit, quod circa hoc et motus. » Et intendit, quod propter fluxibilitatem complexionis et propter fluxibilitatem complexionis et nutrimenti in pueris non infigitur anima nutrimenti in pueris non infigitur anima circa idem, sed circa multa vagatur. Cum circa idem, sed circa multa vagatur. Cum igitur motus plurimus phantasmatum igitur motus plurimus phantasmatum sit causa somnii, minores et pueri ma- sit causa somnii, minores et pueri ma- xime debent somniare. xime debent somniare.

2. Item, Supra habitum est, quod mo- 2. Item, Supra habitum est, quod mo- tus somnii est sicut motus vertiginis in tus somnii est sicut motus vertiginis in humido, in quo multæ apparent figuræ humido, in quo multæ apparent figuræ ex multis motibus. Cum igitur comple- ex multis motibus. Cum igitur comple- xio puerorum maxime sit humida et xio puerorum maxime sit humida et mobilis ad diversitatem figurarum, plus mobilis ad diversitatem figurarum, plus pueri debent somniare senibus et pro- pueri debent somniare senibus et pro- vectis. vectis.

425 425

JUXTA HOC autem quæritur, Quæ phan- Quæst. 1. JUXTA HOC autem quæritur, Quæ phan- Quæst. 1. tasmata descendunt a phantasia ad sen- tasmata descendunt a phantasia ad sen- sum communem, ut faciant somnia? sum communem, ut faciant somnia? Aut enim descendunt omnia quæ sunt a Aut enim descendunt omnia quæ sunt a phantasia, aut ea quæ manifestius sunt phantasia, aut ea quæ manifestius sunt in ipsa et fortius impressa, aut ea quæ in ipsa et fortius impressa, aut ea quæ magis latent et debilius impressa sunt, magis latent et debilius impressa sunt, aut illa de quibus nuper in vigilia fuit aut illa de quibus nuper in vigilia fuit meditatio et cogitatio: non enim pluri- meditatio et cogitatio: non enim pluri- bus modis videtur bus modis videtur posse contingere posse contingere phantasia. Si primo modo, tunc somnium phantasia. Si primo modo, tunc somnium erit semper de omnibus phantasmatibus erit semper de omnibus phantasmatibus ut sensatis et cum talia sint multa et ut sensatis et cum talia sint multa et infinita et non determinata et non ordi- infinita et non determinata et non ordi- nata ad unam sententiam, videbitur esse nata ad unam sententiam, videbitur esse somnium de infinitis inordinatis et inde- somnium de infinitis inordinatis et inde- terminatis, quod falsum docet experien- terminatis, quod falsum docet experien- tia esse. Sed tamen videtur, quod omnia tia esse. Sed tamen videtur, quod omnia descendunt quæcumque enim æqualem descendunt quæcumque enim æqualem habent inclinationem ad sensum commu- habent inclinationem ad sensum commu- nem, æqualis sunt motus ad ipsum: sed nem, æqualis sunt motus ad ipsum: sed omnia phantasmata æqualem habent in- omnia phantasmata æqualem habent in- clinationem ad sensum communem : clinationem ad sensum communem : ergo æqualis erunt descensus ad ipsum. ergo æqualis erunt descensus ad ipsum. PRIMA patet per se. SECUNDA vero pro- PRIMA patet per se. SECUNDA vero pro- batur ex hoc quod omnia phantasmata batur ex hoc quod omnia phantasmata accipiuntur a sensu. accipiuntur a sensu.

Si forte dicatur, quod ea descendunt Si forte dicatur, quod ea descendunt quæ fortius impressa sunt, propter ratio. quæ fortius impressa sunt, propter ratio. nem supra sæpe habitam, scilicet quod nem supra sæpe habitam, scilicet quod fortiores motus excludunt debiliores. fortiores motus excludunt debiliores.

Unde cum phantasma fortius impressum Unde cum phantasma fortius impressum moveat, ipsum fortius excludet debilius moveat, ipsum fortius excludet debilius impressum a motu somnii. Si, inquam, impressum a motu somnii. Si, inquam, sic dicatur. CONTRA: Si phantasma tan- sic dicatur. CONTRA: Si phantasma tan- tum impressum fortius apparet in som- tum impressum fortius apparet in som- nis, cum non sit fortius impressum nisi nis, cum non sit fortius impressum nisi propter majorem attentionem circa propter majorem attentionem circa illud, tunc non occurrerent per somnium illud, tunc non occurrerent per somnium nisi ea circa quæ majorem habuit atten- nisi ea circa quæ majorem habuit atten- tionem in vigilia, quod falsum est fre- tionem in vigilia, quod falsum est fre- quentissime. quentissime.

Si forte dicatur, quod ea apparent Si forte dicatur, quod ea apparent quæ magis latent et debilius impressa quæ magis latent et debilius impressa sunt. CONTRA: Latentia et debilis impres- sunt. CONTRA: Latentia et debilis impres- sio potius sunt causa non apparentiæ sio potius sunt causa non apparentiæ quam apparentiæ: ergo quæ debiliter quam apparentiæ: ergo quæ debiliter

1 VII Physicorum, tex .com. 20. 1 VII Physicorum, tex .com. 20.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst. 3. Quæst. 3.

Solutio. Solutio.

426 426

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sunt impressa, non debent apparere in sunt impressa, non debent apparere in somno. Præterea dicunt Alpharabius et somno. Præterea dicunt Alpharabius et Avicenna, quod maxime homo somniat Avicenna, quod maxime homo somniat de his circa quæ magis est sollicitus et de his circa quæ magis est sollicitus et attendens, sicut de se, et de suis, et de attendens, sicut de se, et de suis, et de sua civitate sollicitudo autem et attentio sua civitate sollicitudo autem et attentio causæ sunt majoris impressionis: non causæ sunt majoris impressionis: non ergo ea apparent quæ debilius impressa ergo ea apparent quæ debilius impressa sunt. sunt.

Si propter hoc dicatur, quod in somno Si propter hoc dicatur, quod in somno apparent ea de quibus in vigilia proces- apparent ea de quibus in vigilia proces- sit meditatio et cognitio sive locutio, sit meditatio et cognitio sive locutio, sicut videtur Aristoteles dicere in libro sicut videtur Aristoteles dicere in libro secundo de Somno et vigilia. Et videtur, secundo de Somno et vigilia. Et videtur, quod ea frequenter apparent in somniis, quod ea frequenter apparent in somniis, quorum causa processit in vigilia. CON- quorum causa processit in vigilia. CON- TRA: Multi somniant ea quæ numquam TRA: Multi somniant ea quæ numquam viderunt, vel audierunt: talium autem viderunt, vel audierunt: talium autem causa non processit in vigilia; ergo non causa non processit in vigilia; ergo non est hæc causa apparitionis somnialis. est hæc causa apparitionis somnialis.

JUXTA hoc quæritur iterum, Quæ sit JUXTA hoc quæritur iterum, Quæ sit causa illius quod 'quidam frequenter in- causa illius quod 'quidam frequenter in- certa somniant, somniando etiam de di- certa somniant, somniando etiam de di- versis et inordinatis. versis et inordinatis.

JUXTA hoc etiam quæritur, Quare JUXTA hoc etiam quæritur, Quare quidam multa habent somnia, sicut quidam multa habent somnia, sicut quidam infirmi, et etiam quidam dor- quidam infirmi, et etiam quidam dor- mientes post vigiliam in mane, sicut qui mientes post vigiliam in mane, sicut qui in studio consueverunt vigilare in hora in studio consueverunt vigilare in hora matutina, et aliquando dormiunt, et tunc matutina, et aliquando dormiunt, et tunc vident multa phantasmata et inordinata? vident multa phantasmata et inordinata?

SOLUTIO. Dicendum cum Philosophis, SOLUTIO. Dicendum cum Philosophis, quod quidam numquam somniant per quod quidam numquam somniant per totam vitam et hujus causa est duplex. totam vitam et hujus causa est duplex. Una ex parte corporis, et alia ex parte Una ex parte corporis, et alia ex parte animæ. Et illa quæ est ex parte corpo- animæ. Et illa quæ est ex parte corpo- ris, tangitur a Philosopho, scilicet quod ris, tangitur a Philosopho, scilicet quod non dormitant post cibum, id est, post non dormitant post cibum, id est, post completam digestionem cibi : et illi tales completam digestionem cibi : et illi tales sunt, in quibus est magnus calor circa sunt, in quibus est magnus calor circa locum digestionis permanens per totam locum digestionis permanens per totam vitam, qui calor elevat evaporationes vitam, qui calor elevat evaporationes spissas et grossas ad caput, quæ cum spissas et grossas ad caput, quæ cum descendunt infrigidatæ, iterum elevantur descendunt infrigidatæ, iterum elevantur a calore et cum calor ille non revertatur a calore et cum calor ille non revertatur nec remittatur circa locum digestionis, nec remittatur circa locum digestionis,

nisi quando expanditur ab exterius in nisi quando expanditur ab exterius in vigilia, contingit quod in talibus semper vigilia, contingit quod in talibus semper est profundus somnus, non potens som- est profundus somnus, non potens som- niare. Causa autem quæ est ex parte niare. Causa autem quæ est ex parte animæ, est debilitas virtutis imaginativæ, animæ, est debilitas virtutis imaginativæ, quæ non potest formare imagines fortiter quæ non potest formare imagines fortiter

moventes. moventes.

AD ID autem quod contra hoc objici- Ad AD ID autem quod contra hoc objici- Ad tur, dicendum quod in talibus est calor tur, dicendum quod in talibus est calor vehemens valde: et ideo statim quando vehemens valde: et ideo statim quando accedit sanguis aliquo modo ad subtilia- accedit sanguis aliquo modo ad subtilia- tionem, incipit prædominari calor præ tionem, incipit prædominari calor præ frigiditate cerebri, et solvit sensus a vi- frigiditate cerebri, et solvit sensus a vi- gilia et ideo tales evigilant antequam gilia et ideo tales evigilant antequam incipiunt somniare completa digestione. incipiunt somniare completa digestione.

AD ALIUD dicendum, quod evaporatio AD ALIUD dicendum, quod evaporatio non est ita continue spissa, quin in fine non est ita continue spissa, quin in fine incipiat subtiliari et separari sanguis pu- incipiat subtiliari et separari sanguis pu- rus ab impuro et sic fit somnus eorum rus ab impuro et sic fit somnus eorum excitabilis sed quia calor fortis est, sta- excitabilis sed quia calor fortis est, sta- tim solvuntur sensus a vigilia: et ita tim solvuntur sensus a vigilia: et ita evigilant antequam somniare incipiant. evigilant antequam somniare incipiant. AD ALIUD dicendum, quod spissa fit AD ALIUD dicendum, quod spissa fit evaporatio propter multum calidum : evaporatio propter multum calidum : fortis enim calor elevat grossum et sub- fortis enim calor elevat grossum et sub- tile simul et propter illam turbationem tile simul et propter illam turbationem evaporationis spiritus animalis turbatur evaporationis spiritus animalis turbatur in capite, ita quod non possunt formæ in capite, ita quod non possunt formæ in eo apparere: formæ enim non appa- in eo apparere: formæ enim non appa- rent nisi in spiritu puro et claro. rent nisi in spiritu puro et claro.

AD ID quod ulterius quæritur de his AD ID quod ulterius quæritur de his qui quandoque somniant, et quandoque qui quandoque somniant, et quandoque non, dicimus quod hoc contingit propter non, dicimus quod hoc contingit propter eamdem causam. In juvenibus enim est eamdem causam. In juvenibus enim est multus calor elevans purum et impurum multus calor elevans purum et impurum simul ad caput, et propter hoc confortat simul ad caput, et propter hoc confortat quidem dormitionem, sed impedit som- quidem dormitionem, sed impedit som- nium. In provectis autem remittitur ca- nium. In provectis autem remittitur ca- lor, et propter hoc non elevat nisi pu- lor, et propter hoc non elevat nisi pu- rum quod facile est elevare: et ideo cum rum quod facile est elevare: et ideo cum in puro bene resultent formæ, lunc in- in puro bene resultent formæ, lunc in- cipiunt somniare. cipiunt somniare.

Ad 1 Ad 1

Ad 3 Ad 3

AD ID autem quod contra objicitur, Ad 1. AD ID autem quod contra objicitur, Ad 1. dicendum, quod in pueris multum qui- dicendum, quod in pueris multum qui- dem est humidum et fluxibile: sed quia dem est humidum et fluxibile: sed quia calor interior in dormitione confortatur, calor interior in dormitione confortatur, commiscetur illud humidum cum impu- commiscetur illud humidum cum impu- ro elevato ad caput et illa impuritas ro elevato ad caput et illa impuritas

quæst. quæst.

1. 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 47. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 47.

impedit resultationem formarum: impedit resultationem formarum: propter hoc non somniant. propter hoc non somniant.

Et per hoc patet solutio ad sequens. Et per hoc patet solutio ad sequens.

et et

AD ID autem quod ulterius quæritur, AD ID autem quod ulterius quæritur, Quare in fine dormitionis frequentius Quare in fine dormitionis frequentius apparent somnia? apparent somnia?

Dicendum, quod eadem de causa quæ Dicendum, quod eadem de causa quæ habita est: quia in principio calor dige- habita est: quia in principio calor dige- stivus confortatur, et invenit cibum per- stivus confortatur, et invenit cibum per- mixtum purum cum impuro: et ideo mixtum purum cum impuro: et ideo turbata evaporatione sic elevat ad caput, turbata evaporatione sic elevat ad caput, in qua non bene resultant imagines. In in qua non bene resultant imagines. In fine autem quando impurior sanguis ca- fine autem quando impurior sanguis ca- dit deorsum, et subtilis tantum elevatur dit deorsum, et subtilis tantum elevatur sursum, tunc purificatur spiritus anima- sursum, tunc purificatur spiritus anima- lis, et incipiunt resultare simulacra in lis, et incipiunt resultare simulacra in somnis. somnis.

AD ID AD ID autem quod quæritur, Quæ autem quod quæritur, Quæ phantasmata descendunt a phantasia ad phantasmata descendunt a phantasia ad sensum communem, ut faciant somnia? sensum communem, ut faciant somnia?

Dicendum, quod duo sunt genera Dicendum, quod duo sunt genera somniorum. Quædam enim sunt signa somniorum. Quædam enim sunt signa vel causæ aliquorum in præterito, vel in vel causæ aliquorum in præterito, vel in præsenti, vel in futuro, et illa proveniunt præsenti, vel in futuro, et illa proveniunt diversis causis agentibus, de quibus infra diversis causis agentibus, de quibus infra habebitur: et in talibus imaginativa præ- habebitur: et in talibus imaginativa præ- parat imagines rebus signatis convenien- parat imagines rebus signatis convenien- tes. Et hoc infra explanabitur. Unde in tes. Et hoc infra explanabitur. Unde in talibus somniis nec omnia phantasmata talibus somniis nec omnia phantasmata descendunt, nec fortius impressa, nec descendunt, nec fortius impressa, nec debilius impressa, nec etiam de quibus debilius impressa, nec etiam de quibus fuit locutio in vigilia, sed ea solum quæ fuit locutio in vigilia, sed ea solum quæ competunt rebus significatis. Quædam competunt rebus significatis. Quædam vero somnia sunt, quæ nec rationem vero somnia sunt, quæ nec rationem causæ nec signi habent ad res aliquas in causæ nec signi habent ad res aliquas in præsenti, vel in futuro signandas: et in præsenti, vel in futuro signandas: et in talibus frequenter movent phantasmata talibus frequenter movent phantasmata fortius impressa, sicut accidit in medi- fortius impressa, sicut accidit in medi- tante de forti studio venienti ad dormi- tante de forti studio venienti ad dormi- tionem, qui somniat id quod studuit: et tionem, qui somniat id quod studuit: et talia etiam somnia ut frequenter solent talia etiam somnia ut frequenter solent durare per totam dormitionem. durare per totam dormitionem.

QUOD autem quæritur, Utrum omnia QUOD autem quæritur, Utrum omnia phantasmata descendunt? Dicendum, phantasmata descendunt? Dicendum, quod non. quod non.

1 Nota duplicem causam inordinatorum et 1 Nota duplicem causam inordinatorum et

427 427

Ad id quod contra hoc objicitur, di- Ad id quod contra hoc objicitur, di- cendum quod licet omnia phantasmata cendum quod licet omnia phantasmata accepta sint a sensu, non tamen habent accepta sint a sensu, non tamen habent æqualem inclinationem ad descensum : æqualem inclinationem ad descensum : quædam enim inclinantur ex fortitudine quædam enim inclinantur ex fortitudine impressionum, sicut patet in præhabitis, impressionum, sicut patet in præhabitis, et illa descendunt potius quam alia. et illa descendunt potius quam alia.

AD ID quod quæritur, Utrum impressa AD ID quod quæritur, Utrum impressa magis descendant? Dicendum, quod sic, magis descendant? Dicendum, quod sic, nisi impediat ratio causandi vel signandi, nisi impediat ratio causandi vel signandi, ut jam dictum est: et propter hoc quan- ut jam dictum est: et propter hoc quan- doque contingit somniare magis latentia. doque contingit somniare magis latentia. AD ID quod quæritur, Utrum debilius AD ID quod quæritur, Utrum debilius impressa descendant? Dicendum, quod impressa descendant? Dicendum, quod non, nisi faciant ad causandum vel si- non, nisi faciant ad causandum vel si- gnandum: nam licet in se sint latentia, gnandum: nam licet in se sint latentia, efficiuntur tamen apparentia propter mo- efficiuntur tamen apparentia propter mo- vens intus ex parte corporis, vel extra vens intus ex parte corporis, vel extra ex parte elementorum, vel coeli, vel sub- ex parte elementorum, vel coeli, vel sub- stantiarum. stantiarum.

Et per hoc patet solutio ejus quod Et per hoc patet solutio ejus quod contra hoc objicitur. contra hoc objicitur.

AD ID quod quæritur ulterius, Utrum AD ID quod quæritur ulterius, Utrum illa descendunt de quibus in vigilia fuit illa descendunt de quibus in vigilia fuit meditatio vel cognitio vel locutio? Di- meditatio vel cognitio vel locutio? Di- cendum, quod frequenter sic contingit: cendum, quod frequenter sic contingit: quandoque tamen aliter accidit propter quandoque tamen aliter accidit propter rationem causandi vel signandi supra rationem causandi vel signandi supra dictam. dictam.

2, 2,

AD ID quod ulterius quæritur, Quare Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Quare Ad quæst. quidam habent incerta somnia et inor- quidam habent incerta somnia et inor- dinata? dinata?

Dicendum quod hoc contingit præci- Dicendum quod hoc contingit præci- pue duabus de causis. Quarum una est pue duabus de causis. Quarum una est ex parte animæ: altera ex parte corpo- ex parte animæ: altera ex parte corpo- ris. Illa vero quæ ex parte animæ est, ris. Illa vero quæ ex parte animæ est, tangitur ab Aristotele in libro secundo tangitur ab Aristotele in libro secundo de Somno et vigilia, ubi dicit, quod de Somno et vigilia, ubi dicit, quod mendaces falsa consueverunt habere mendaces falsa consueverunt habere somnia et in Ethicis, ubi dicit, quod somnia et in Ethicis, ubi dicit, quod meliora sunt phantasmata justorum quam meliora sunt phantasmata justorum quam quorumcumque. Et Alpharabius idem quorumcumque. Et Alpharabius idem dicit. Causa autem ex parte corporum dicit. Causa autem ex parte corporum est fluxibilitas complexionis, quæ de est fluxibilitas complexionis, quæ de facili mobilis est: et idcirco una figura facili mobilis est: et idcirco una figura infringit aliam, et unus motus alium, et infringit aliam, et unus motus alium, et