II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

387 387

Contra. Contra.

maxime universalis omnibus dormienti- maxime universalis omnibus dormienti-

: :

bus evaporatio nutrimenti est talis cau- bus evaporatio nutrimenti est talis cau- sa: ergo ipsa est universalis omnibus sa: ergo ipsa est universalis omnibus dormientibus. PRIMA patet per se. SECUN- dormientibus. PRIMA patet per se. SECUN- DA probatur ex præhabitis, quod somni DA probatur ex præhabitis, quod somni principium est a corde, hepate, et cere- principium est a corde, hepate, et cere- bro, vel membris similibus illis: et ab bro, vel membris similibus illis: et ab illis procedit evaporatio nutrimenti. illis procedit evaporatio nutrimenti.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Nulla evaporatio est causa somni nisi 1. Nulla evaporatio est causa somni nisi illa quæ est primo calida a calore dige- illa quæ est primo calida a calore dige- sto, et postea frigiditate cerebri infrigida- sto, et postea frigiditate cerebri infrigida- ta sed in quibusdam animalibus non est ta sed in quibusdam animalibus non est caput, neque cerebrum, sicut in his quæ caput, neque cerebrum, sicut in his quæ tantum habent tactum : ergo non est in tantum habent tactum : ergo non est in eis evaporatio sursum in capite infrigi- eis evaporatio sursum in capite infrigi- data ergo causa illa non est universalis data ergo causa illa non est universalis omnibus dormientibus. omnibus dormientibus.

2. SI FORTE dicatur, quod talia animalia 2. SI FORTE dicatur, quod talia animalia habent membrum simile cerebro, et hoc habent membrum simile cerebro, et hoc facit infrigidationem evaporationis. Con- facit infrigidationem evaporationis. Con- TRA: Membrum simile cerebro non pot- TRA: Membrum simile cerebro non pot- est dici nisi quantum ad operationes si- est dici nisi quantum ad operationes si- milis operationes autem cerebri sunt milis operationes autem cerebri sunt sensus communis et phantasia et memo- sensus communis et phantasia et memo- ria ergo talia animalia haberent sensum ria ergo talia animalia haberent sensum communem et memoriam et phantasiam, communem et memoriam et phantasiam, quod falsum est: habetur enim in prin- quod falsum est: habetur enim in prin- cipio Metaphysicæ : « Natura sensum cipio Metaphysicæ : « Natura sensum habentia sunt animalia: ex sensu autem habentia sunt animalia: ex sensu autem

quibusdam eorum non insit memoria, quibusdam eorum non insit memoria, quibusdam autem insit¹. » Ex hoc accipi- quibusdam autem insit¹. » Ex hoc accipi- tur, quod quædam animalia non habent tur, quod quædam animalia non habent memoriam. Est autem memoria passio memoriam. Est autem memoria passio sensus communis, ut habetur in cap. de sensus communis, ut habetur in cap. de memoria. Ergo etiam non habent sen- memoria. Ergo etiam non habent sen-

sum communem. sum communem.

3. Quod concedunt quidam, et indu- 3. Quod concedunt quidam, et indu- cunt aliam rationem ad hoc, quam nos cunt aliam rationem ad hoc, quam nos supra induximus: quia sensus communis supra induximus: quia sensus communis est propter duo, scilicet ad discernendum est propter duo, scilicet ad discernendum sensata communia, quæ tactu minime sensata communia, quæ tactu minime sentiuntur, et visu maxime, et ad confe- sentiuntur, et visu maxime, et ad confe- rendum sensata propria. Unde cum in rendum sensata propria. Unde cum in talibus animalibus sit solus tactus, fru- talibus animalibus sit solus tactus, fru- strain est eis sensus communis quantum strain est eis sensus communis quantum

I Metaphys., in proœmio. I Metaphys., in proœmio.

2 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 2 II de Generatione et Corruptione, tex. com.

ad utrumque actum suum. Propter hoc ad utrumque actum suum. Propter hoc dicunt illi, quod somnus causatur ex fri- dicunt illi, quod somnus causatur ex fri- giditate dominante in extremis, et ex giditate dominante in extremis, et ex evaporatione quæ procedit ab intrinse- evaporatione quæ procedit ab intrinse- cis. cis.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Aut illa frigiditas est naturalis, aut Aut illa frigiditas est naturalis, aut innaturalis. Si innaturalis, tunc ipsa innaturalis. Si innaturalis, tunc ipsa non existente in extremis melior erit non existente in extremis melior erit complexio illorum animalium: ergo va- complexio illorum animalium: ergo va- na existente complexione in talibus non na existente complexione in talibus non erit in eis causa somni, quod falsum erit in eis causa somni, quod falsum est quia dicit Philosophus, quod omne est quia dicit Philosophus, quod omne animal dormit. Si autem est naturalis, animal dormit. Si autem est naturalis, tunc continue erit in extremis: et tunc continue erit in extremis: et tunc cum ipsa sit causa insensibilitatis tunc cum ipsa sit causa insensibilitatis et immobilitatis, talia animalia erunt con- et immobilitatis, talia animalia erunt con- tinue immobilia et insensibilia in extre- tinue immobilia et insensibilia in extre- mis et hoc est dormire: ergo talia mis et hoc est dormire: ergo talia animalia continue dormiunt, quod fal- animalia continue dormiunt, quod fal- sum est: quia dicit Philosophus, quod sum est: quia dicit Philosophus, quod nullum animal continue dormit, nec con- nullum animal continue dormit, nec con- tinue vigilat. tinue vigilat.

ITEM quæritur, Quomodo frigiditas eva- ITEM quæritur, Quomodo frigiditas eva- porationis nutrimenti causa sit somni? porationis nutrimenti causa sit somni? 1. Nullum euim simile alicui organo 1. Nullum euim simile alicui organo sensus, gravat ipsum et immobilitat: sed sensus, gravat ipsum et immobilitat: sed frigiditas et humiditas sunt similia alicui frigiditas et humiditas sunt similia alicui organo sensus: ergo non gravant ipsum organo sensus: ergo non gravant ipsum neque immobilitant. PRIMA probatur ex neque immobilitant. PRIMA probatur ex hoc quod omnis lassatio et corruptio est hoc quod omnis lassatio et corruptio est a contrario. SECUNDA vero per hoc quod a contrario. SECUNDA vero per hoc quod habetur in principio de Sensu et sensato, habetur in principio de Sensu et sensato, ubi dicit Aristoteles quod corpus infrigi- ubi dicit Aristoteles quod corpus infrigi- dabile est oculus, quia est de natura dabile est oculus, quia est de natura aquæ quæ est frigida et humida. aquæ quæ est frigida et humida.

2. Item, Caro consistit æqualiter in 2. Item, Caro consistit æqualiter in quatuor, vel plus ex aqua et terra: sed quatuor, vel plus ex aqua et terra: sed tactus consistit in carne: ergo consistit tactus consistit in carne: ergo consistit in eo quod æqualiter est ex quatuor vel in eo quod æqualiter est ex quatuor vel plus ex aqua et terra, ut habetur in II plus ex aqua et terra, ut habetur in II de Generatione et Corruptione 2: sed aqua de Generatione et Corruptione 2: sed aqua et terra determinantur frigido: ergo vi- et terra determinantur frigido: ergo vi- detur, quod frigiditas magis facit ad con- detur, quod frigiditas magis facit ad con- servationem tactus et immobilitatem, servationem tactus et immobilitatem,

49 et 50 49 et 50

Quæst. 2. Quæst. 2.

388 388

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam ad lassationem et mobilitatem : quam ad lassationem et mobilitatem : non ergo somnus fit ex frigiditate gra- non ergo somnus fit ex frigiditate gra- vante organum tactus. vante organum tactus.

DEINDE quæritur de secunda causa, quæ DEINDE quæritur de secunda causa, quæ est labor, de qua dicit Philosophus Am- est labor, de qua dicit Philosophus Am- plius autem ex laboribus quibusdam ac- plius autem ex laboribus quibusdam ac- cidit somnus: nam labor est quid colli- cidit somnus: nam labor est quid colli- quativum. Colliquatum vero fit quemad- quativum. Colliquatum vero fit quemad- modum nutrimentum indigestum utique, modum nutrimentum indigestum utique, si non frigidum sit. Et intendit dicere, si non frigidum sit. Et intendit dicere, quod labor est causa somni propter du- quod labor est causa somni propter du- plicem calorem, scilicet qui est ex motu plicem calorem, scilicet qui est ex motu exercitii, et ex hoc quod exterior colligi- exercitii, et ex hoc quod exterior colligi- tur ad interiorem propter lassitudinem tur ad interiorem propter lassitudinem membrorum, dissolvitur et colliquatur membrorum, dissolvitur et colliquatur nutrimentum intrinsecus, et elevatur ad nutrimentum intrinsecus, et elevatur ad caput et hoc facit nisi animal sit frigidæ caput et hoc facit nisi animal sit frigidæ naturæ et in frigido tempore, sicut est in naturæ et in frigido tempore, sicut est in quibusdam animalibus, quæ in hieme quibusdam animalibus, quæ in hieme absconduntur. absconduntur.

Et de hoc etiam dicit Avicenna, quod Et de hoc etiam dicit Avicenna, quod soninus est ex lassitudine et propter soninus est ex lassitudine et propter hoc quia id quod vocatur spiritus, dis- hoc quia id quod vocatur spiritus, dis- solvitur et debilitatur et refugit ad inte- solvitur et debilitatur et refugit ad inte- riora et sequuntur eum virtutes anima- riora et sequuntur eum virtutes anima- les. Et ex hoc habetur iterum, quod la- les. Et ex hoc habetur iterum, quod la- bor est causa somni. bor est causa somni.

Item, Alpharabius dicit, quod somnus Item, Alpharabius dicit, quod somnus ex fatigatione habet duas causas. Qua- ex fatigatione habet duas causas. Qua- rum una est, quoniam calor naturalis rum una est, quoniam calor naturalis quando fuerit sparsus et diminutus per quando fuerit sparsus et diminutus per motum localem et per motum compre- motum localem et per motum compre- hensionis sensibilis, statim anima move- hensionis sensibilis, statim anima move- bit ipsum in profundum corporis, ut agat bit ipsum in profundum corporis, ut agat per illum in reliquias postremi nutri- per illum in reliquias postremi nutri- menti, quia sic augmentabitur substantia menti, quia sic augmentabitur substantia cjus, et acquiret loco ejus quod dissolu- cjus, et acquiret loco ejus quod dissolu- tum est ab eo. Causa secunda est, quia tum est ab eo. Causa secunda est, quia quando motus laboris semper sitit calo- quando motus laboris semper sitit calo- rem naturalem, tunc calor remittitur et rem naturalem, tunc calor remittitur et diminuetur et gravabitur propter frigus, diminuetur et gravabitur propter frigus, et sic contrahitur ad suum principium et sic contrahitur ad suum principium ut expellat a se complexionem acciden- ut expellat a se complexionem acciden- talem. talem.

Ex his colligitur, quod causæ sunt Ex his colligitur, quod causæ sunt quatuor propter quas labor et fatigatio quatuor propter quas labor et fatigatio

1 Commentator etiam in II de Coelo et Mun- 1 Commentator etiam in II de Coelo et Mun-

sunt causæ somni. Quarum primam tan- sunt causæ somni. Quarum primam tan- git Aristoteles, scilicet quod calor exci- git Aristoteles, scilicet quod calor exci- tatus ex motu et retractus ab exteriori- tatus ex motu et retractus ab exteriori- bus ad interiora, colliquativus est nu- bus ad interiora, colliquativus est nu- trimenti inductivus somni. Secundam trimenti inductivus somni. Secundam tangit Avicenna, quod labor dissolvit tangit Avicenna, quod labor dissolvit sensum in organis sensibilibus et moti- sensum in organis sensibilibus et moti- vis, qui solutus et debilitatus de facili vis, qui solutus et debilitatus de facili vincitur a frigiditate descendente a cere- vincitur a frigiditate descendente a cere- bro et refugit ad interiora. Tertiam et bro et refugit ad interiora. Tertiam et et quartam tangit Alpharabius. Et tertia et quartam tangit Alpharabius. Et tertia quidem est, quod calor diminutus in ex- quidem est, quod calor diminutus in ex- terioribus fugit ad interiora ad locum terioribus fugit ad interiora ad locum nutrimenti, ut in nutrimento sicut in nutrimenti, ut in nutrimento sicut in materia propria multiplicetur et recupe- materia propria multiplicetur et recupe- ret deperditum in exterioribus. Quarta ret deperditum in exterioribus. Quarta vero est, ut in proprio per calorem sibi vero est, ut in proprio per calorem sibi injunctum confortetur et expellat a se injunctum confortetur et expellat a se complexionem frigorum, quæ causata complexionem frigorum, quæ causata est ex dissolutione spirituum propter la- est ex dissolutione spirituum propter la-

borem. borem.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Avicenna in libro II de Calo 1. Dicit Avicenna in libro II de Calo et Mundo', quod ex molu generatur ca- et Mundo', quod ex molu generatur ca- lor in exterioribus: sed omnis labor est lor in exterioribus: sed omnis labor est cum motu ergo ex laboribus etiam ge- cum motu ergo ex laboribus etiam ge- nerabitur calor: ergo in exterioribus ge- nerabitur calor: ergo in exterioribus ge- nerabit calorem: calor autem in exte- nerabit calorem: calor autem in exte- rioribus est causa vigiliæ: ergo labor rioribus est causa vigiliæ: ergo labor erit potius causa vigiliæ quam causa erit potius causa vigiliæ quam causa somni. somni.

2. Item, Dicit Avicenna, quod anima 2. Item, Dicit Avicenna, quod anima ad illum locum maxime dirigit spiritum ad illum locum maxime dirigit spiritum et calorem, in quo plus occupatur in ope- et calorem, in quo plus occupatur in ope- re: sed in exercitio laboris corporalis re: sed in exercitio laboris corporalis anima maxime occupatur in opere in or- anima maxime occupatur in opere in or- ganis exterioribus sensus et motus : ergo ganis exterioribus sensus et motus : ergo ad illa maxime tunc dirigit spiritum et ad illa maxime tunc dirigit spiritum et calorem: sed directio spiritus et caloris calorem: sed directio spiritus et caloris ad membra exteriora, est causa vigiliæ ad membra exteriora, est causa vigiliæ et non somni. et non somni.

Sed Sed

DEINDE quæritur de causa tertia, quæ Qua DEINDE quæritur de causa tertia, quæ Qua est ægritudo quædam, de qua dicit Philo- est ægritudo quædam, de qua dicit Philo- sophus : « Et ægritudines quædam hoc sophus : « Et ægritudines quædam hoc idem faciunt, hoc est, somnum: quæ- idem faciunt, hoc est, somnum: quæ- cumque a superfluitate humiditatis et ca- cumque a superfluitate humiditatis et ca-

do, tex. com. 42 (Nota edit. Lugd.) do, tex. com. 42 (Nota edit. Lugd.)

leontra. leontra.

Mest. 4. Mest. 4.

pd contra. pd contra.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

liditatis sunt, sicut accidit febricitantibus liditatis sunt, sicut accidit febricitantibus et lethargicis. » et lethargicis. »

SED CONTRA hoc objicitur sic: SED CONTRA hoc objicitur sic:

Dicit Avicenna, quod dispositio mala Dicit Avicenna, quod dispositio mala quæ non permittit animam intus, sed quæ non permittit animam intus, sed evocat eam ad exteriora, causa est vigi- evocat eam ad exteriora, causa est vigi- liæ ergo videtur, quod infirmitas non liæ ergo videtur, quod infirmitas non sit causa somni. sit causa somni.

DEINDE quæritur de quarta quæ est DEINDE quæritur de quarta quæ est prima ætas, de qua dicit Philosophus: prima ætas, de qua dicit Philosophus: « Amplius quidem prima ætas, supple, « Amplius quidem prima ætas, supple, somnifera est. Pueri enim dormiunt ve- somnifera est. Pueri enim dormiunt ve- hementer eo quod nutrimentum omne hementer eo quod nutrimentum omne sursum fertur. » Hoc enim probatur ex sursum fertur. » Hoc enim probatur ex hoc quod in pueris majora sunt membra hoc quod in pueris majora sunt membra superiora inferioribus, in senibus autem superiora inferioribus, in senibus autem e contrario. Quod autem pueri dormiunt, e contrario. Quod autem pueri dormiunt, probatur ex hoc, quod frequenter epilep- probatur ex hoc, quod frequenter epilep- tici fiunt, et somnus est similis epilepsiæ. tici fiunt, et somnus est similis epilepsiæ. Unde epilepsia frequenter incipit in som- Unde epilepsia frequenter incipit in som- no, et patientes eam dormiendo frequen- no, et patientes eam dormiendo frequen- ter suffocantur, et vigilantes non. Et ideo ter suffocantur, et vigilantes non. Et ideo dicit pueris non conferre vina, eo quod dicit pueris non conferre vina, eo quod ventosum sit vinum, adhuc magis medo. ventosum sit vinum, adhuc magis medo. Ob hanc etiam causam, scilicet quod in Ob hanc etiam causam, scilicet quod in prima ætate magnus fluxus nutrimenti prima ætate magnus fluxus nutrimenti est ab inferioribus ad superiora, dicit ja- est ab inferioribus ad superiora, dicit ja- cere embria quinque mensibus in matri- cere embria quinque mensibus in matri- cibus immobilia, ita quod non vertunt cibus immobilia, ita quod non vertunt cervicem, sicut etiam in multum ebriis cervicem, sicut etiam in multum ebriis propter multum fluxum vini seu potus propter multum fluxum vini seu potus ad superiora, gravatur caput et efficitur ad superiora, gravatur caput et efficitur immobile. immobile.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Videtur enim, quod non totum nutri- Videtur enim, quod non totum nutri- mentum in pueris fertur sursum, nec mentum in pueris fertur sursum, nec major pars. major pars.

1. Dicitur enim in II de Anima', quod 1. Dicitur enim in II de Anima', quod augmentum est in quamlibet partem augmentum est in quamlibet partem corporis. Cum ergo augmentum non sit corporis. Cum ergo augmentum non sit sine nutrimento, nutrimentum etiam est sine nutrimento, nutrimentum etiam est in quamlibet partem, et non sursum tan- in quamlibet partem, et non sursum tan-

tum. tum.

2. Item, In I de De Generatione et 2. Item, In I de De Generatione et Corruptione habetur, quod quælibet Corruptione habetur, quod quælibet

1 II de Anima, tex. com. 39. 1 II de Anima, tex. com. 39.

2 I de Generatione et Corruptione, tex. com. 2 I de Generatione et Corruptione, tex. com.

389 389

pars æqualiter augetur : ergo videtur, pars æqualiter augetur : ergo videtur, quod nutrimentum feratur sursum et quod nutrimentum feratur sursum et deorsum æqualiter. deorsum æqualiter.

3. Item, Vasa deferentia nutrimentum 3. Item, Vasa deferentia nutrimentum quæ sunt venæ, diriguntur a corde vel quæ sunt venæ, diriguntur a corde vel hepate sursum vel deorsum æqualiter: et hepate sursum vel deorsum æqualiter: et nutrimentum defertur in vasis illis: ergo nutrimentum defertur in vasis illis: ergo videtur, quod nutrimentum feratur sur- videtur, quod nutrimentum feratur sur- sum æqualiter et deorsum. sum æqualiter et deorsum.

4. Præterea, Videtur quod plus fera- 4. Præterea, Videtur quod plus fera- tur deorsum. In omni enim nutrimento tur deorsum. In omni enim nutrimento dominantur duo elementa quæ sunt terra dominantur duo elementa quæ sunt terra et aqua et illa sunt ambo gravia: ergo et aqua et illa sunt ambo gravia: ergo plus nata sunt ferri deorsum, quam sur- plus nata sunt ferri deorsum, quam sur- sum et sic videtur, quod non causetur sum et sic videtur, quod non causetur somnus ex hoc in prima ætate, quia nu- somnus ex hoc in prima ætate, quia nu- trimentum omne feratur sursum. trimentum omne feratur sursum.

5. Præterea, Ponamus quod sic sit, vi- 5. Præterea, Ponamus quod sic sit, vi- detur quod ex hoc magis causetur vigilia detur quod ex hoc magis causetur vigilia quam somnus: nutrimentum enim illud quam somnus: nutrimentum enim illud elevatur fortissimo calore primæ ætatis : elevatur fortissimo calore primæ ætatis : ergo calefactivum elevatur, et calefacti- ergo calefactivum elevatur, et calefacti- vum calefacit partes superiores: sed ca- vum calefacit partes superiores: sed ca- lefactio partium superiorum est causa vi- lefactio partium superiorum est causa vi- giliæ: ergo elevatio nutrimenti ad loca giliæ: ergo elevatio nutrimenti ad loca superiora potius erit causa vigiliæ quam superiora potius erit causa vigiliæ quam somni. somni.

6. Præterea, Cum in juvenibus major 6. Præterea, Cum in juvenibus major sit calor quam in pueris: quod probatur sit calor quam in pueris: quod probatur ex hoc, quia caro multiplicatur multipli- ex hoc, quia caro multiplicatur multipli- cata propria materia sua in subjecto, cata propria materia sua in subjecto, unde etiam fortiores cibos digerunt ju- unde etiam fortiores cibos digerunt ju- venes quam existentes in prima ætate: venes quam existentes in prima ætate: videtur ex hoc quod juvenes frequentius videtur ex hoc quod juvenes frequentius dicuntur appetere alimentum et sumere dicuntur appetere alimentum et sumere plus de ipso quam existentes in prima plus de ipso quam existentes in prima ætate et cum alimentum sit causa som- ætate et cum alimentum sit causa som- ni, videtur secunda ætas magis esse som- ni, videtur secunda ætas magis esse som- nifera quam prima. nifera quam prima.

7. Præterea, Dicit Aristoteles in libro 7. Præterea, Dicit Aristoteles in libro primo de Somno et vigilia, quod melan- primo de Somno et vigilia, quod melan- cholici edaces sunt: quemadmodum enim cholici edaces sunt: quemadmodum enim nihil jucundum habentia, afficiuntur eis nihil jucundum habentia, afficiuntur eis corpora. Et tamen dicit, quod melancho- corpora. Et tamen dicit, quod melancho- lici parum dormiunt. Ergo nutrimenti lici parum dormiunt. Ergo nutrimenti multitudo non videtur esse causa somni. multitudo non videtur esse causa somni.

33. 33.

Quæst. 5. Quæst. 5.

Quæst. 6. Quæst. 6.

Solutio. Solutio. Ad quæst. Ad quæst.

1. 1.

390 390

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DEINDE de quinta causa somni dicunt DEINDE de quinta causa somni dicunt Philosophi, quod caloris subtractio est Philosophi, quod caloris subtractio est causa somni: quia somnus causatur ex causa somni: quia somnus causatur ex frigido gravante organa sensibilia. frigido gravante organa sensibilia.

SED CONTRA hoc videtur quod dicit SED CONTRA hoc videtur quod dicit Aristoteles, quod melancholici non sunt Aristoteles, quod melancholici non sunt amatores somni. Infrigidatus enim est amatores somni. Infrigidatus enim est in eis locus intus: quare non fit in eis in eis locus intus: quare non fit in eis multitudo evaporationis. Et reddit cau- multitudo evaporationis. Et reddit cau- sam dicens: « Nigra enim cholera est sam dicens: « Nigra enim cholera est naturaliter frigida, et nutrimenti locum naturaliter frigida, et nutrimenti locum frigidum facit, et alias particulas, ubi- frigidum facit, et alias particulas, ubi- cumque existit potestate hujusmodi su. cumque existit potestate hujusmodi su. perfluitas. » Ex hoc accipitur, quod sub- perfluitas. » Ex hoc accipitur, quod sub- tractio caloris potius operatur ad vigiliam tractio caloris potius operatur ad vigiliam quam ad somnum. quam ad somnum.

DE SEXTA causa, DE SEXTA causa, scilicet attentione stu- scilicet attentione stu- dii circa aliquid, videtur quod non sit dii circa aliquid, videtur quod non sit causa somni: causa somni:

1. Studium enim multiplicat spiritus 1. Studium enim multiplicat spiritus et calorem in loco cerebri, et propter hoc et calorem in loco cerebri, et propter hoc impedit cerebri frigiditatem actualiter impedit cerebri frigiditatem actualiter dominari: ergo videtur magis esse vigi- dominari: ergo videtur magis esse vigi- liæ quam somni causa. liæ quam somni causa.

2. Item, Dicit Avicenna, quod cura et 2. Item, Dicit Avicenna, quod cura et pavor quandoque inducunt somnum: et pavor quandoque inducunt somnum: et ita videntur esse plures causæ, quam ita videntur esse plures causæ, quam illæ quæ assignari solent. illæ quæ assignari solent.

3. Præterea, Videtur esse contrarietas 3. Præterea, Videtur esse contrarietas in dictis Avicennæ : quia Avicenna dicit, in dictis Avicennæ : quia Avicenna dicit, quod pavor est causa somni, et postea quod pavor est causa somni, et postea dicit quod est causa vigilia. dicit quod est causa vigilia.

4. Præterea, Movet dubium Aristote- 4. Præterea, Movet dubium Aristote- les circa primam causam, quæ est ex eva- les circa primam causam, quæ est ex eva- poratione nutrimenti sic dicens : « Quam- poratione nutrimenti sic dicens : « Quam- quam utique dubitet aliquis, quare post quam utique dubitet aliquis, quare post cibum fortissimus somnus sit, et est som- cibum fortissimus somnus sit, et est som- niferum vinum, et alia caliditatem haben- niferum vinum, et alia caliditatem haben- tia hujusmodi est autem non rationale tia hujusmodi est autem non rationale somnum quidem frigidum esse, causas somnum quidem frigidum esse, causas autem dormiendi calidas esse. » autem dormiendi calidas esse. »

SOLUTIO. Dicendum secundum Aristo- SOLUTIO. Dicendum secundum Aristo- telem quod somnus est conventus qui- telem quod somnus est conventus qui- dam caloris intrinsecus et naturalis reci- dam caloris intrinsecus et naturalis reci- procatio ejusdem propter descendens procatio ejusdem propter descendens humidum ideoque multus motus dor- humidum ideoque multus motus dor- mientis est. Cum vero deficit, infrigida- mientis est. Cum vero deficit, infrigida-

tur et propter infrigidationem conci- tur et propter infrigidationem conci- dunt palpebræ et superiora quidem et dunt palpebræ et superiora quidem et exteriora infrigidantur: interiora vero et exteriora infrigidantur: interiora vero et inferiora calida, velut circa pedes, et quæ inferiora calida, velut circa pedes, et quæ intrinsecus. Quod sic intelligitur: Som- intrinsecus. Quod sic intelligitur: Som- nus diffinitur hic per causam: unde pri- nus diffinitur hic per causam: unde pri- ma causa ejus est calor intrinsecus circa ma causa ejus est calor intrinsecus circa locum digestionis, qui provenit a stoma- locum digestionis, qui provenit a stoma- cho et hepate et corde: et naturaliter re- cho et hepate et corde: et naturaliter re- ciprocatur, id est, repatitur a frigiditate ciprocatur, id est, repatitur a frigiditate cerebri ad quod elevatur: et fit descen- cerebri ad quod elevatur: et fit descen- dens humidum frigidum et propter hoc dens humidum frigidum et propter hoc sunt multi motus dormientis, scilicet sunt multi motus dormientis, scilicet quia est evaporatio ascendens et humi- quia est evaporatio ascendens et humi- dum: et cum deficit evaporatio ita quod dum: et cum deficit evaporatio ita quod vincitur calidum ejus a frigiditate cere- vincitur calidum ejus a frigiditate cere- bri, tunc infrigidatur, et propter infrigi- bri, tunc infrigidatur, et propter infrigi- dationem deprimit primo vicina loca ce- dationem deprimit primo vicina loca ce- rebro sicut palpebras et superiora infri- rebro sicut palpebras et superiora infri- gidantur propter humidum frigidum de- gidantur propter humidum frigidum de- scendens a cerebro. Quia vero frigidum scendens a cerebro. Quia vero frigidum oppilat, propter hoc etiam quandoque oppilat, propter hoc etiam quandoque impedit ascensum evaporationis ad supe- impedit ascensum evaporationis ad supe- riora: et tunc calor multiplicatur in in- riora: et tunc calor multiplicatur in in- terioribus, et expellitur ad inferiora, sic- terioribus, et expellitur ad inferiora, sic- ut ad pedes et idcirco interiora et infe- ut ad pedes et idcirco interiora et infe- riora remanent calida, superiora vero et riora remanent calida, superiora vero et exteriora frigida. exteriora frigida.

Dicendum ergo, quod est causa somni Ad 1, 2. Dicendum ergo, quod est causa somni Ad 1, 2. per se, et causa somni per accidens. per se, et causa somni per accidens. Per se quædam est efficiens, quædam Per se quædam est efficiens, quædam materialis, quædam formalis, et quædam materialis, quædam formalis, et quædam finalis. Efficiens autem est evaporatio finalis. Efficiens autem est evaporatio nutrimenti in loco cerebri infrigidato. nutrimenti in loco cerebri infrigidato. Materialis autem, ut in qua est somnus, Materialis autem, ut in qua est somnus, sunt membra exteriora sensibilia et mo- sunt membra exteriora sensibilia et mo- tiva Formalis vero est defectus spiritus tiva Formalis vero est defectus spiritus sensibilis et motivi et caloris in exterio- sensibilis et motivi et caloris in exterio- ribus. Finalis autem est quies organorum ribus. Finalis autem est quies organorum et recuperatio virtutum sensibilis et mo- et recuperatio virtutum sensibilis et mo- tivæ. Tamen dicit Aristoteles, quod tivæ. Tamen dicit Aristoteles, quod somnus habet metaphoram finis, et vi- somnus habet metaphoram finis, et vi- gilia est finis simpliciter sic: « Quia di- gilia est finis simpliciter sic: « Quia di- cimus naturam quamobrem facere, id est cimus naturam quamobrem facere, id est propter finem: hoc autem bonum ali- propter finem: hoc autem bonum ali- quid quietem autem omnium quod na- quid quietem autem omnium quod na- tum est moveri, cum non possit semper tum est moveri, cum non possit semper et continue moveri cum voluptate, ne- et continue moveri cum voluptate, ne- cessariam esse atque utilem, somno cessariam esse atque utilem, somno

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

quoque propter ipsam quietis veritatem quoque propter ipsam quietis veritatem coaptatam metaphoram finis habent ani- coaptatam metaphoram finis habent ani- malia eo quod requies fit et propter sa- malia eo quod requies fit et propter sa- lutem animalium existit. Vigilia vero lutem animalium existit. Vigilia vero finis est nam sentire et sapere finis est finis est nam sentire et sapere finis est omnibus quibus inest alterum horum: omnibus quibus inest alterum horum: optima enim hæc finis vero optimus. » optima enim hæc finis vero optimus. » Et intendit dicere, quod sicut in omnibus Et intendit dicere, quod sicut in omnibus operibus naturæ, ita et in sentire et operibus naturæ, ita et in sentire et moveri finis est animalium, et est du- moveri finis est animalium, et est du- plex finis, ex parte organi, ne dissolva- plex finis, ex parte organi, ne dissolva- tur propter facultatem operis, et hic est tur propter facultatem operis, et hic est somnus. Et quia iste non est finis actus, somnus. Et quia iste non est finis actus, sed intenditur tantum ad salutem in- sed intenditur tantum ad salutem in- strumenti, propter hoc non est finis sim- strumenti, propter hoc non est finis sim- pliciter, sed coaptatur ei finis metapho- pliciter, sed coaptatur ei finis metapho- rice secundum similitudinem. Sentire rice secundum similitudinem. Sentire autem et sapere quæ sunt opera vigiliæ, autem et sapere quæ sunt opera vigiliæ, sunt fines animalium operationum sim- sunt fines animalium operationum sim- pliciter, eo quod illa sunt simpliciter pliciter, eo quod illa sunt simpliciter optima. optima.

Concedendum est ergo ad primas ra- Concedendum est ergo ad primas ra- tiones Philosophi, quibus probatur nu- tiones Philosophi, quibus probatur nu- trimenti evaporatio esse causa somni. trimenti evaporatio esse causa somni.

QUOD VERO quæritur, Quid est ulti- QUOD VERO quæritur, Quid est ulti- mum nutrimentum quod est causa mum nutrimentum quod est causa somni? somni?

Dicendum, quod sanguis, licet illud Dicendum, quod sanguis, licet illud non sit ultimum nutrimentum membro- non sit ultimum nutrimentum membro- rum digeritur enim sanguis in extremi- rum digeritur enim sanguis in extremi- tatibus venarum, et in quolibet membro tatibus venarum, et in quolibet membro ulteriori digestione ad hoc quod sit con- ulteriori digestione ad hoc quod sit con- veniens nutrimento illius membri. veniens nutrimento illius membri.

1 et 2. Ad hoc quod contra hoc objicitur, di- 1 et 2. Ad hoc quod contra hoc objicitur, di- cendum quod licet sanguis sit humidus cendum quod licet sanguis sit humidus et calidus, sunt tamen in ipso potentia et calidus, sunt tamen in ipso potentia omnia quatuor elementa, licet terrestre omnia quatuor elementa, licet terrestre et aqueum dominetur secundum mate- et aqueum dominetur secundum mate- riam et sic patet qualiter mixta ex riam et sic patet qualiter mixta ex quatuor elementis nutriuntur ex eisdem quatuor elementis nutriuntur ex eisdem ex quibus sunt. ex quibus sunt.

3 et 4. 3 et 4.

Et per hoc patet solutio ad sequens. Et per hoc patet solutio ad sequens. AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles in primo de Generatione et Corruptione in primo de Generatione et Corruptione loquitur de ultimo nutrimento membro- loquitur de ultimo nutrimento membro- rum, et exemplificat de nutrimento car- rum, et exemplificat de nutrimento car- nis hæc enim est potentia quanta. Sed nis hæc enim est potentia quanta. Sed non est sic de nutrimento quod facit non est sic de nutrimento quod facit

391 391

somnum hoc enim est adhuc inter ve- somnum hoc enim est adhuc inter ve- nas, et est sanguis cum calida evapora- nas, et est sanguis cum calida evapora- tione quæ a loco digestionis elevatur. tione quæ a loco digestionis elevatur. Et Et per hoc patet solutio ad sequens. per hoc patet solutio ad sequens.

AD ILLA vero quæ sequuntur, quæ Ad object. AD ILLA vero quæ sequuntur, quæ Ad object. probant sanguinem esse ultimum nutri- probant sanguinem esse ultimum nutri- mentum inter venas animalium, de plano mentum inter venas animalium, de plano concedimus. concedimus.

AD ID vero quod quæritur, Utrum ta- AD ID vero quod quæritur, Utrum ta- lis causa generalis sit in omnibus dor- lis causa generalis sit in omnibus dor-

mientibus? mientibus?

Dicendum, quod sic. Dicendum, quod sic.

AD ID vero quod in contrarium objici- Ad object AD ID vero quod in contrarium objici- Ad object tur, dicimus quod in omni animali est tur, dicimus quod in omni animali est cerebrum, vel membrum simile cerebro, cerebrum, vel membrum simile cerebro, sicut expresse habetur in libro de Ani- sicut expresse habetur in libro de Ani- malibus. malibus.

AD ID vero quod objicitur contra hoc, AD ID vero quod objicitur contra hoc, dicendum quod non oportet, quod illud dicendum quod non oportet, quod illud membrum habeat omnes operationes membrum habeat omnes operationes cerebri sicut enim deficiunt illa anima- cerebri sicut enim deficiunt illa anima- lia in numero sensuum exteriorum, ita lia in numero sensuum exteriorum, ita deficiunt in numero sensuum interiorum. deficiunt in numero sensuum interiorum. Unde non habent nisi sensum commu- Unde non habent nisi sensum commu- nem debilem et exiguam phantasiam. nem debilem et exiguam phantasiam.

AD HOC quod contra hoc objicitur, di- AD HOC quod contra hoc objicitur, di- cendum quod sensus communis non cendum quod sensus communis non tantum confert sensata diversorum sen- tantum confert sensata diversorum sen- suum, sed etiam sensata ejusdem sensus, suum, sed etiam sensata ejusdem sensus, sicut calidum, frigidum, asperum, et sicut calidum, frigidum, asperum, et lene. Et hoc etiam falsum est, quod sen- lene. Et hoc etiam falsum est, quod sen- sus communis per tactum non accipit sus communis per tactum non accipit magnitudinem si enim hoc esset ve- magnitudinem si enim hoc esset ve- rum, tunc non acciperet calidum in ali- rum, tunc non acciperet calidum in ali- qua magnitudine existens. Unde in qua magnitudine existens. Unde in talibus animalibus accipit sensatum talibus animalibus accipit sensatum proprium quod est magnitudo, licet in- proprium quod est magnitudo, licet in- terminata, et componit sensata tactus terminata, et componit sensata tactus inter se et cum magnitudine in qua sunt inter se et cum magnitudine in qua sunt phantasmata, et talium animalium dis- phantasmata, et talium animalium dis- cernit nocivum et conveniens, licet de- cernit nocivum et conveniens, licet de- biliter. Et si invenitur Philosophus di- biliter. Et si invenitur Philosophus di- cere, quod habentia solum tactum non cere, quod habentia solum tactum non habent phantasiam, intelligendum est, habent phantasiam, intelligendum est, quod non habent completam: eo quod quod non habent completam: eo quod non moventur nisi ad rei præsentiam : non moventur nisi ad rei præsentiam : ad quem tamen motum tria exiguntur, ad quem tamen motum tria exiguntur, scilicet phantasia determinans nocivum scilicet phantasia determinans nocivum

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

392 392

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vel inconveniens, et sensus communis vel inconveniens, et sensus communis componens sensatum cum magnitudine componens sensatum cum magnitudine quæ est subjectum ipsius, et sensus quæ est subjectum ipsius, et sensus proprius apprehendens. Et si objicitur, proprius apprehendens. Et si objicitur, quod talia animalia immobilia sunt se- quod talia animalia immobilia sunt se- cundum locum, dicendum quod non pro- cundum locum, dicendum quod non pro- cedunt de loco ad locum, sed tantum cedunt de loco ad locum, sed tantum moventur motu dilatationis et constri- moventur motu dilatationis et constri- ctionis, ut dicit Avicenna: vel constrin- ctionis, ut dicit Avicenna: vel constrin- guntur ad tactum nocivi, et dilatantur guntur ad tactum nocivi, et dilatantur ad tactum convenientis sine enim hoc ad tactum convenientis sine enim hoc motu, ut dicit Avicenna, nullum animal motu, ut dicit Avicenna, nullum animal est animal, quod non potest dignosci est animal, quod non potest dignosci nisi per motum illum. nisi per motum illum.

Sunt tamen quidam qui solvunt, ut Sunt tamen quidam qui solvunt, ut dictum est in objiciendo. Illud autem dictum est in objiciendo. Illud autem quod contra eos est, solvunt dicentes, quod contra eos est, solvunt dicentes, quod in vigilia in exterioribus est calor quod in vigilia in exterioribus est calor modicus et in inferioribus calor debilis, modicus et in inferioribus calor debilis, qui non sufficit complere digestionem: qui non sufficit complere digestionem: et ideo oportet exteriorem calorem con- et ideo oportet exteriorem calorem con- gregari ad interiorem, et sic immobili- gregari ad interiorem, et sic immobili- tantur exteriora, et efficitur somnus. Sed tantur exteriora, et efficitur somnus. Sed hoc est contra dicta Philosophorum et hoc est contra dicta Philosophorum et contra rationem: quia frigiditas et im- contra rationem: quia frigiditas et im- mobilitas secundum sensum non potest mobilitas secundum sensum non potest causari in mobili ex frigiditate suæ na- causari in mobili ex frigiditate suæ na- turæ, sicut est cerebrum, vel id quod est turæ, sicut est cerebrum, vel id quod est in loco cerebri. Extrema vero in illis in loco cerebri. Extrema vero in illis animalibus non sunt immobilia secun- animalibus non sunt immobilia secun- dum sensum. Præterea si esset ut illi di- dum sensum. Præterea si esset ut illi di- cunt, idem membrum esset subjectum cunt, idem membrum esset subjectum somni, et causa efficiens ejus, quod non somni, et causa efficiens ejus, quod non est rationale. est rationale.

AD ILLUD autem quod quæritur, Quo- AD ILLUD autem quod quæritur, Quo- modo frigiditas evaporationis nutrimenti modo frigiditas evaporationis nutrimenti sit causa somni? sit causa somni?

Dicendum, quod immobilitando, sicut Dicendum, quod immobilitando, sicut sæpe dictum est. Ad id autem quod in sæpe dictum est. Ad id autem quod in contrarium objicitur, dicendum quod li- contrarium objicitur, dicendum quod li- cet oculus sit frigidissimum membrum, cet oculus sit frigidissimum membrum, non tamen sentit actualiter sine aliquo non tamen sentit actualiter sine aliquo calido expanso in ipso in vigilia: et illud calido expanso in ipso in vigilia: et illud tamen calidum excellit frigiditas somni. tamen calidum excellit frigiditas somni.

AD ALIUD dicendum, quod licet caro AD ALIUD dicendum, quod licet caro sit ex quatuor, tamen secundum quod sit ex quatuor, tamen secundum quod in ipsa est tactus, complexio ejus est in in ipsa est tactus, complexio ejus est in calido temperamento secundum actum, calido temperamento secundum actum,

et frigidum remanet in ipsa secundum et frigidum remanet in ipsa secundum potentiam in substantia terræ et aquæ : et potentiam in substantia terræ et aquæ : et illud calidum actuale quod habet, frigi- illud calidum actuale quod habet, frigi- ditate somni vincitur et immobilitatur. ditate somni vincitur et immobilitatur.

De hoc autem quod quæritur de se- De hoc autem quod quæritur de se- cunda causa, dicendum quod ipsa est cunda causa, dicendum quod ipsa est causa somni per accidens, sicut est di- causa somni per accidens, sicut est di- ctum in opponendo, et motus causalitatis ctum in opponendo, et motus causalitatis suæ quadruplex est, sicut dictum est. suæ quadruplex est, sicut dictum est.

Ad illud quod objicitur in contrarium, Ad illud quod objicitur in contrarium, dicendum quod calor qui excitatur ex dicendum quod calor qui excitatur ex motu, est calor innaturalis dissolvens motu, est calor innaturalis dissolvens substantiam organorum et spiritus ope- substantiam organorum et spiritus ope- rantes sensus et motus in ipsis: et per rantes sensus et motus in ipsis: et per hunc modum est causa somni, et non hunc modum est causa somni, et non in quantum calor est. in quantum calor est.

Ad Ad

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad anima dirigit spiritus ad illud cui magis anima dirigit spiritus ad illud cui magis intendit in opere: sed tamen quando intendit in opere: sed tamen quando tempus laboris et operis excellit posse tempus laboris et operis excellit posse organorum, tunc revocantur spiritus ad organorum, tunc revocantur spiritus ad interiora ut confortentur. interiora ut confortentur.

AD ALIUD autem quod quæritur de AD ALIUD autem quod quæritur de tertia causa, dicendum quod non intelli- tertia causa, dicendum quod non intelli- gitur de omni ægritudine, sed de illa gitur de omni ægritudine, sed de illa sola in qua est calidum multum elevans sola in qua est calidum multum elevans evaporationes, et humidum multum re- evaporationes, et humidum multum re- plens vias sensus et motus, sicut accidit plens vias sensus et motus, sicut accidit in lethargicis et epilepticis. Epilepsia in lethargicis et epilepticis. Epilepsia vero provenit ex subito motu prove- vero provenit ex subito motu prove- niente ex superfluitate humoris et spiri- niente ex superfluitate humoris et spiri- tus infrigidati in cerebro, quæ postea tus infrigidati in cerebro, quæ postea descendendo venas tumefaciunt, ut dicit descendendo venas tumefaciunt, ut dicit Philosophus in primo de Somno et vi Philosophus in primo de Somno et vi gilia, quæ tumefactæ coarctant porum gilia, quæ tumefactæ coarctant porum ubi respiratio fit, hoc est vocativam ar- ubi respiratio fit, hoc est vocativam ar- teriam in tantum quod etiam suffocantur teriam in tantum quod etiam suffocantur quandoque. quandoque.

Ad id vero quod contra hoc objicitur, Ad id vero quod contra hoc objicitur, dicendum quod multæ dispositiones dicendum quod multæ dispositiones malæ in diversis ægritudinibus evocant malæ in diversis ægritudinibus evocant animam ad vigiliam, et maxime quæ ca- animam ad vigiliam, et maxime quæ ca- lidæ et siccæ sunt. lidæ et siccæ sunt.

AD ID quod quæritur de quarta causa, AD ID quod quæritur de quarta causa, dicendum quod etiam prima ælas est dicendum quod etiam prima ælas est causa somni per accidens, scilicet quia causa somni per accidens, scilicet quia

Ad Ad

Ad Ad

object. object.

1. 1.

object. object.

8. 8.

object. object.

1. 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

in ipsa multum nutrimentum fertur ad in ipsa multum nutrimentum fertur ad superiora : et ideo etiam pueri ponderosa superiora : et ideo etiam pueri ponderosa habent capita cujus signum est, quia habent capita cujus signum est, quia frequenter declinant ea in prima ætate. frequenter declinant ea in prima ætate.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod augmentum principaliter est secun- quod augmentum principaliter est secun- dum longitudinem, ut in superioribus dum longitudinem, ut in superioribus determinatum est. Quod autem dicit determinatum est. Quod autem dicit Philosophus, quod æqualiter est ad om- Philosophus, quod æqualiter est ad om- nem partem, intelligimus non secundum nem partem, intelligimus non secundum dimensionem, sed quia quælibet pars dimensionem, sed quia quælibet pars secundum speciem et non secundum ma- secundum speciem et non secundum ma- teriam augetur: cujus ratio plane supra teriam augetur: cujus ratio plane supra est assignata. est assignata.

AD ALIUD dicendum, quod eodem AD ALIUD dicendum, quod eodem modo, sed præcipue in pueris nutrimen- modo, sed præcipue in pueris nutrimen- tum fertur sursum propter quatuor cau- tum fertur sursum propter quatuor cau- sas. Quarum una efficiens, scilicet quia sas. Quarum una efficiens, scilicet quia calidum in eis magis fervens est, et ca- calidum in eis magis fervens est, et ca- lidum tendit sursum. Secunda est rari- lidum tendit sursum. Secunda est rari- tas corporis minus prohibens evapora- tas corporis minus prohibens evapora- tionem ad superiora loca. Tertia est tionem ad superiora loca. Tertia est dispositio nutrimenti: quia propter tene- dispositio nutrimenti: quia propter tene- ritatem organorum interiorum non sus- ritatem organorum interiorum non sus- tinent nutrimentum, quod esset forte ca- tinent nutrimentum, quod esset forte ca- lidum et siccum: sed oportet accipere lidum et siccum: sed oportet accipere nutrimentum liquidum et fluidum: et nutrimentum liquidum et fluidum: et cum in illo abundet natura aquæ quæ cum in illo abundet natura aquæ quæ vaporabilis est multum, istud nutrimen- vaporabilis est multum, istud nutrimen- tum multos vapores exhalat ad superiora tum multos vapores exhalat ad superiora loca. Et hæc etiam est causa quare in loca. Et hæc etiam est causa quare in pueris facilius inducitur epilepsia quando pueris facilius inducitur epilepsia quando dantur eis multum evaporativa, sicut vi- dantur eis multum evaporativa, sicut vi- num, et medo, et hujusmodi. Quarta num, et medo, et hujusmodi. Quarta causa est intentio naturæ, quæ intendit causa est intentio naturæ, quæ intendit augmentum, et idcirco plus ponit in lon- augmentum, et idcirco plus ponit in lon- gitudinem ad superiora loca. gitudinem ad superiora loca.

AD ALIUD dicendum, quod licet diri- AD ALIUD dicendum, quod licet diri- gantur in omne corpus a loco digestionis, gantur in omne corpus a loco digestionis, tamen propter prædictas causas dirigitur tamen propter prædictas causas dirigitur nutrimentum in prima ætate plus ad su- nutrimentum in prima ætate plus ad su- periora loca. periora loca.

object. AD ALIUD dicendum, quod licet duo object. AD ALIUD dicendum, quod licet duo

4. 4.

gravia elementa dominentur in nutri- gravia elementa dominentur in nutri- mento, tamen propter vim caloris agen- mento, tamen propter vim caloris agen- tis elevantur ad superiora loca plus tis elevantur ad superiora loca plus quam ad inferiora. quam ad inferiora.

object. AD ALIUD dicendum, quod licet nutri- object. AD ALIUD dicendum, quod licet nutri-

5. 5.

mentum primo calidum elevetur, tamen mentum primo calidum elevetur, tamen

393 393

infrigidatur in capite et attingit locum infrigidatur in capite et attingit locum per quem debet descendere spiritus ani- per quem debet descendere spiritus ani- malis in omni organo: et ideo somnus malis in omni organo: et ideo somnus efficitur. efficitur.

6. 6.

AD ALIUD dicendum, quod licet calor Ad object. AD ALIUD dicendum, quod licet calor Ad object. major sit in juvenibus, tamen non ita major sit in juvenibus, tamen non ita fervet sicut in pueris: propter hoc quod fervet sicut in pueris: propter hoc quod plus est suppositum de alieno : et etiam plus est suppositum de alieno : et etiam corpora juvenum magis sunt spissa re- corpora juvenum magis sunt spissa re- sistentia evaporationi, nec cibi eorum sistentia evaporationi, nec cibi eorum adeo sunt evaporativi sicut cibi puero- adeo sunt evaporativi sicut cibi puero-

rum. rum.

7. 7.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad object. AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad object. melancholici edaces sunt, eo quod ha- melancholici edaces sunt, eo quod ha- bent se ad cibum in principio sicut sunt bent se ad cibum in principio sicut sunt in fine, et e contra: quia propter par- in fine, et e contra: quia propter par- vum calidum non multum delectantur vum calidum non multum delectantur in cibo: et ideo non satisfit desiderio eo- in cibo: et ideo non satisfit desiderio eo- rum per cibum: sed manet desiderium rum per cibum: sed manet desiderium eorum in fine sicut in principio. Sed in eorum in fine sicut in principio. Sed in calido non est sic: quia ille multum de- calido non est sic: quia ille multum de- lectatur in cibo, et cum accipit cibum, lectatur in cibo, et cum accipit cibum, satisfacit desiderio suo, et cessat ab appe- satisfacit desiderio suo, et cessat ab appe- titu. Licet autem multum accipiat cibum titu. Licet autem multum accipiat cibum melancholicus, tamen quia frigidus est melancholicus, tamen quia frigidus est locus intus, non fit evaporatio multa a locus intus, non fit evaporatio multa a cibo et ideo non accidit dormire: sed cibo et ideo non accidit dormire: sed sic non est in prima ætate, ut patet ex sic non est in prima ætate, ut patet ex ante dictis. ante dictis.

AD ID quod quæritur de quinta causa, Ad AD ID quod quæritur de quinta causa, Ad dicendum quod intelligitur de subtra- dicendum quod intelligitur de subtra- ctione caloris in exterioribus membris. ctione caloris in exterioribus membris.

Ad id autem quod quæritur de melan- Ad id autem quod quæritur de melan- cholicis, dictum est de diminutione calo- cholicis, dictum est de diminutione calo- ris in interioribus circa locum digestio- ris in interioribus circa locum digestio- nis, ubi prima causa est somni. nis, ubi prima causa est somni.

quæst. quæst.

6. 6.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod quæritur de sexta, dicen- Ad quæst. AD ID quod quæritur de sexta, dicen- Ad quæst. dum quod studium et devotio et hujus- dum quod studium et devotio et hujus- modi attentiones sunt causæ somni duo- modi attentiones sunt causæ somni duo- bus modis. Quorum unus est, quia spi- bus modis. Quorum unus est, quia spi- ritus in cerebro multiplicat calorem, qui ritus in cerebro multiplicat calorem, qui calor trahit ad se evaporationem nutri- calor trahit ad se evaporationem nutri- menti a loco digestionis quam vincit fri- menti a loco digestionis quam vincit fri- giditas cerebri, et inducitur somnus: et giditas cerebri, et inducitur somnus: et ita calor capitis per accidens somnum ita calor capitis per accidens somnum creat. Et per hoc etiam patet ad objectio- creat. Et per hoc etiam patet ad objectio- nes solutio. Alia causa est, quia anima nes solutio. Alia causa est, quia anima

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

394 394

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

occupata in interioribus circa usum ra- occupata in interioribus circa usum ra- tionis et affectus, relinquit exteriora tionis et affectus, relinquit exteriora membra, et trahit secum spiritum sensi- membra, et trahit secum spiritum sensi- bilem et calorem quo facto de facili bilem et calorem quo facto de facili gravantur membra exteriora, et accidit gravantur membra exteriora, et accidit somnus. Et hæc est etiam causa quare somnus. Et hæc est etiam causa quare aliqui audientes subtilia et devota, fre- aliqui audientes subtilia et devota, fre- quenter somno deprimuntur, et in disso- quenter somno deprimuntur, et in disso- lutionibus et nugis existentes vigilant, lutionibus et nugis existentes vigilant, quia in illis anima tota expanditur in quia in illis anima tota expanditur in

sensus. sensus.

AD ALIUD dicendum, quod cura et AD ALIUD dicendum, quod cura et pavor reducuntur ad attentionem: cura pavor reducuntur ad attentionem: cura enim creat somnum sicut et studium : enim creat somnum sicut et studium : sed pavor ex hoc quod retrahit sangui- sed pavor ex hoc quod retrahit sangui- nem et calorem et spiritus ad interiora, nem et calorem et spiritus ad interiora, inducit somnum et pallorem etiam fa- inducit somnum et pallorem etiam fa- ciei. ciei.

AD ALIUD dicendum, quod non est AD ALIUD dicendum, quod non est contrarietas: quia nihil prohibet idem contrarietas: quia nihil prohibet idem esse causam oppositorum diversis modis. esse causam oppositorum diversis modis. Unde pavor creat somnum, ut dictum Unde pavor creat somnum, ut dictum est. Sed vigiliam creat duobus modis: est. Sed vigiliam creat duobus modis: quorum unus est, quia spiritus et sanguis quorum unus est, quia spiritus et sanguis fugiens ad interiora, calefiunt calore cor- fugiens ad interiora, calefiunt calore cor- dis et multiplicantur: et idcirco tunc re- dis et multiplicantur: et idcirco tunc re- grediuntur ad exteriora, et causant vigi- grediuntur ad exteriora, et causant vigi- liam et animositatem. Secunda est, quia liam et animositatem. Secunda est, quia anima non inveniens tutum aliquod in anima non inveniens tutum aliquod in intrinseco, revocatur ad sensus et creat intrinseco, revocatur ad sensus et creat vigiliam. vigiliam.

Ad ultimum dicendum, quod Aristo- Ad ultimum dicendum, quod Aristo- teles quæstionis illius ponit quatuor so- teles quæstionis illius ponit quatuor so- lutiones, quarum tres sunt ad hominem, lutiones, quarum tres sunt ad hominem, et quarta ad orationem. et quarta ad orationem.

Prima harum est, quia sicut venter Prima harum est, quia sicut venter primo est calidus propter cor et hepar, primo est calidus propter cor et hepar, sed propter frigidum cibum infrigidatur, sed propter frigidum cibum infrigidatur, et frigus postea unitur, cum vincitur et et frigus postea unitur, cum vincitur et fit digestio sic in capite pori sunt calidi fit digestio sic in capite pori sunt calidi et infrigidantur ex sublevata evapora- et infrigidantur ex sublevata evapora- tione cibi. Et hanc solutionem ponit sub tione cibi. Et hanc solutionem ponit sub talibus verbis: « Utrum ergo hoc accidit talibus verbis: « Utrum ergo hoc accidit quia quemadmodum venter calidus qui- quia quemadmodum venter calidus qui- dem cum sit vacuus, repletio vero infri- dem cum sit vacuus, repletio vero infri- gidat propter motum, id est, cibi ingres- gidat propter motum, id est, cibi ingres- sum sic et in capite pori et loca infrigi- sum sic et in capite pori et loca infrigi- dantur sublevata evaporatione. » Sed dantur sublevata evaporatione. » Sed patet, quod hæc solutio falsum supponit: patet, quod hæc solutio falsum supponit:

quia locus cerebri non est per se calidus: quia locus cerebri non est per se calidus: etiam evaporatio elevata non est frigida, etiam evaporatio elevata non est frigida, sed calida, ut sæpius dictum est. sed calida, ut sæpius dictum est.

Secunda solutio est, quia sicut aliquis Secunda solutio est, quia sicut aliquis perfusus calido, subito tremit, repulso perfusus calido, subito tremit, repulso frigido ad interius ab exteriori calido, sic frigido ad interius ab exteriori calido, sic congesta frigiditas cibi et cerebri repellit congesta frigiditas cibi et cerebri repellit repente calorem ab organis sensuum, et repente calorem ab organis sensuum, et inducit somnum. Et hæc solutio est sub inducit somnum. Et hæc solutio est sub talibus verbis: « Vel quemadmodum per- talibus verbis: « Vel quemadmodum per- fusis calido, subito tremor fit: et ibi, id fusis calido, subito tremor fit: et ibi, id est, in somno, accedente calore congesta est, in somno, accedente calore congesta frigiditas cibi et cerebri refrigerat, et se- frigiditas cibi et cerebri refrigerat, et se- cundum naturam calidum facit langue- cundum naturam calidum facit langue- scere et secedere.» Et falsitas hujus solu- scere et secedere.» Et falsitas hujus solu- tionis patet: quia somnus secundum hoc tionis patet: quia somnus secundum hoc parum deberet durare, et semper esse parum deberet durare, et semper esse cum tremore: quod falsum est: licet cum tremore: quod falsum est: licet enim quidam frigus patiantur in somno, enim quidam frigus patiantur in somno, tamen non ista de causa, sed ex hoc tamen non ista de causa, sed ex hoc quod calor organorum recedit ab interio- quod calor organorum recedit ab interio- ribus. ribus.

Tertia solutio est, quia sicut calor ignis Tertia solutio est, quia sicut calor ignis remittitur cum subito multa ligna po- remittitur cum subito multa ligna po- nuntur, sed postea convalescit cum ipsa nuntur, sed postea convalescit cum ipsa incensa sunt: sic multo cibo remittitur incensa sunt: sic multo cibo remittitur calor naturalis, et accidit frigus ex cibo: calor naturalis, et accidit frigus ex cibo: et cum digeritur cibus, tunc fit vigilia: et cum digeritur cibus, tunc fit vigilia: cujus probatio est, quia quando fit multa cujus probatio est, quia quando fit multa elevatio corpulenti ad caput, vincit calo- elevatio corpulenti ad caput, vincit calo- rem et gravat propter frigus: et ideo rem et gravat propter frigus: et ideo homo qui solus est animal rectum in homo qui solus est animal rectum in statura corporis, cadendo in somno facit statura corporis, cadendo in somno facit alteritatem in vigilia, et post somniat se- alteritatem in vigilia, et post somniat se- cundum phantasiam. Et hujus solutionis cundum phantasiam. Et hujus solutionis sunt hæc verba : « Amplius an multo in- sunt hæc verba : « Amplius an multo in- cidente nutrimento quod calor sublevat, cidente nutrimento quod calor sublevat, quemadmodum ignis suppositis lignis quemadmodum ignis suppositis lignis infrigidatur quousque digeratur? Fit enim infrigidatur quousque digeratur? Fit enim somnus, quemadmodum dictum est, cor- somnus, quemadmodum dictum est, cor- pulento sursum lato a calore per venas pulento sursum lato a calore per venas ad caput cum vero non amplius possit, ad caput cum vero non amplius possit, sed multitudine excedat quod elevatum sed multitudine excedat quod elevatum est, iterum repellitur et deorsum fluit: est, iterum repellitur et deorsum fluit: et ideo cadunt homines subtracto calore et ideo cadunt homines subtracto calore qui sursum ferebat: solum enim animal qui sursum ferebat: solum enim animal rectum, et cadendo quidem alteritatem rectum, et cadendo quidem alteritatem facit, postmodum vero phantasiam. » facit, postmodum vero phantasiam. » Sed hæc solutio pro tanto non stat : quia Sed hæc solutio pro tanto non stat : quia

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 43.

non ponit totam causam somni. Præte- non ponit totam causam somni. Præte- rea, Si frigiditas nutrimenti tantum esset rea, Si frigiditas nutrimenti tantum esset

causa, causa,

tunc deberet incipere somnus tunc deberet incipere somnus circa loca digestionis, quod falsum est. circa loca digestionis, quod falsum est.

Quarta solutio est vera, scilicet quod Quarta solutio est vera, scilicet quod frigidatio non solum est causa, sed etiam frigidatio non solum est causa, sed etiam immediata. Causa vero mediata est calor immediata. Causa vero mediata est calor digestivus. Et hoc probatur per modum digestivus. Et hoc probatur per modum generationis pluviæ, in qua primo agit generationis pluviæ, in qua primo agit calor elevans vaporem, et postea frigus calor elevans vaporem, et postea frigus convertens vaporem in aquam, ut supra convertens vaporem in aquam, ut supra dictum est. Probatur etiam per catarrhos dictum est. Probatur etiam per catarrhos seu per aquam fluentem a capite ex fluxu seu per aquam fluentem a capite ex fluxu reumatis, et generatur ex humoribus in- reumatis, et generatur ex humoribus in- frigidatis in cerebro. Et hæc solutio est frigidatis in cerebro. Et hæc solutio est sub his verbis: « Vel hæ quidem dictæ sub his verbis: « Vel hæ quidem dictæ solutiones non convenientes sunt ut fiat solutiones non convenientes sunt ut fiat infrigidatio non solum, sed proprie qui- infrigidatio non solum, sed proprie qui- dem est locus circa cerebrum, quemad- dem est locus circa cerebrum, quemad- modum in aliis dictum est? Omnium modum in aliis dictum est? Omnium enim quæ sunt in corpore frigidissimum enim quæ sunt in corpore frigidissimum cerebrum non habentibus autem cere- cerebrum non habentibus autem cere- brum quod æquivalet cerebro. Quemad- brum quod æquivalet cerebro. Quemad- modum ergo humidum quod evaporat a modum ergo humidum quod evaporat a solis calore, cum venerit ad frigidum solis calore, cum venerit ad frigidum locum, propter frigiditatem suam infri- locum, propter frigiditatem suam infri- gidatur, et congestum deorsum fertur, gidatur, et congestum deorsum fertur, factum rursum aqua: sic in elevatione factum rursum aqua: sic in elevatione calidi ad cerebrum superflua quidem calidi ad cerebrum superflua quidem evaporatio in phlegma convertitur: ideo- evaporatio in phlegma convertitur: ideo- que catarrhi vel reumata videntur fieri que catarrhi vel reumata videntur fieri ex capite nutritiva vero et non ægrota- ex capite nutritiva vero et non ægrota- tiva deorsum fertur congesta, et refrigi- tiva deorsum fertur congesta, et refrigi- datur quod calidum est in organis sen- datur quod calidum est in organis sen-

suum. » suum. »

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum omnia animalia communicent Utrum omnia animalia communicent somno et vigilia ? somno et vigilia ?

Ultimo quæritur, Utrum omnią ani- Ultimo quæritur, Utrum omnią ani- malia communicent ambobus, scilicet malia communicent ambobus, scilicet somno et vigilia, vel aliqua quidem somno et vigilia, vel aliqua quidem somno tantum, vel aliqua vigilia tantum, somno tantum, vel aliqua vigilia tantum,

395 395

vel aliqua quidem neutro, aliqua vero vel aliqua quidem neutro, aliqua vero utrisque ? utrisque ?

Et quæstio ista reducitur ad quatuor Et quæstio ista reducitur ad quatuor membra, scilicet, utrum omne animal membra, scilicet, utrum omne animal quandoque dormit, et quandoque vigilat? quandoque dormit, et quandoque vigilat?

Secundo, Quam oppositionem habent Secundo, Quam oppositionem habent circa animal somnus et vigilia? circa animal somnus et vigilia?

Tertio, Utrum aliquod animal simul Tertio, Utrum aliquod animal simul dormit et vigilat? dormit et vigilat?

Et quarto, Quid facit somnum excita- Et quarto, Quid facit somnum excita- bilem ? bilem ?

ARTICULI QUINTI ARTICULI QUINTI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Utrum omne animal quandoque dormit, Utrum omne animal quandoque dormit, et quandoque vigilat? et quandoque vigilat?

Primo ergo quæritur, Utrum omne Primo ergo quæritur, Utrum omne animal quandoque dormit, et quandoque animal quandoque dormit, et quandoque vigilat? vigilat?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Per rationes positas in libro primo 1. Per rationes positas in libro primo de Somno et vigilia, ubi dicit Philoso- de Somno et vigilia, ubi dicit Philoso- phus sic: « Nihil est quod semper vigi- phus sic: « Nihil est quod semper vigi- lat vel quod semper dormit, sed eisdem lat vel quod semper dormit, sed eisdem insunt animalium passiones utræquæ insunt animalium passiones utræquæ hæ. » Et sua ratio est hæc: Quandocum- hæ. » Et sua ratio est hæc: Quandocum- que duæ passiones oppositæ natæ sunt que duæ passiones oppositæ natæ sunt fieri circa idem, necesse est quandocum- fieri circa idem, necesse est quandocum- que unam non inesse ut altera insit : que unam non inesse ut altera insit : somnus et vigilia sunt passiones oppo- somnus et vigilia sunt passiones oppo- sitæ, quæ natæ sunt fieri circa sensum sitæ, quæ natæ sunt fieri circa sensum primum, scilicet tactum: ergo necesse primum, scilicet tactum: ergo necesse est unam quandoque non inesse ut altera est unam quandoque non inesse ut altera insit et sic videtur, quod nullum ani- insit et sic videtur, quod nullum ani- mal vel semper dormit, vel semper vi- mal vel semper dormit, vel semper vi- gilat. gilat.

2. Alia ratio est, quia quorumcumque 2. Alia ratio est, quia quorumcumque est aliquod opus secundum naturam est aliquod opus secundum naturam quod excesserit tempus vel aliquid eo. quod excesserit tempus vel aliquid eo. rum quæ possunt facere, necesse est rum quæ possunt facere, necesse est languescere et quiescere: organorum languescere et quiescere: organorum

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

1. 1.

Ad object. Ad object.

2. 2.

396 396

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sensibilium secundum naturam est opus sensibilium secundum naturam est opus sentire ergo quando excesserint tem- sentire ergo quando excesserint tem- pus, necesse est languescere et indigere pus, necesse est languescere et indigere quiete: sed sentire est in vigilia, et quies quiete: sed sentire est in vigilia, et quies est in omno ergo quodlibet animal ne- est in omno ergo quodlibet animal ne- cesse est quandoque dormire, et quan- cesse est quandoque dormire, et quan- doque vigilare. doque vigilare.

3. Item, Omne natatile, gressibile, et 3. Item, Omne natatile, gressibile, et volatile visum est quandoque dormire et volatile visum est quandoque dormire et quandoque vigilare: omne animal est quandoque vigilare: omne animal est gressibile, vel natatile, vel volatile: ergo gressibile, vel natatile, vel volatile: ergo omne'animal quandoque necesse est dor- omne'animal quandoque necesse est dor- mire, et quandoque vigilare. mire, et quandoque vigilare.

4. Item, Aristoteles dicit, quod cui- 4. Item, Aristoteles dicit, quod cui- cumque inest sensus, necessario quan- cumque inest sensus, necessario quan- doque dormit, et quandoque vigilat: doque dormit, et quandoque vigilat: sed omni animali inest sensus: ergo sed omni animali inest sensus: ergo omne animal necessario quandoque dor- omne animal necessario quandoque dor- mit, et quandoque vigilat. mit, et quandoque vigilat.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Calor in exterioribus est causa vi- 1. Calor in exterioribus est causa vi- giliæ, et evaporatio a loco nutrimenti est giliæ, et evaporatio a loco nutrimenti est calida. Cum ergo nutrimentum fiat ad calida. Cum ergo nutrimentum fiat ad omnem partem, evaporatio nutrimenti omnem partem, evaporatio nutrimenti fiet etiam ad exteriora organa. Cum fiet etiam ad exteriora organa. Cum igitur sit calida, continue tenebit calorem igitur sit calida, continue tenebit calorem in exterioribus et ita continue erit vi- in exterioribus et ita continue erit vi- gilia, et numquam somnus. gilia, et numquam somnus.

: :

2. Item, Somnus et vigilia opponun- 2. Item, Somnus et vigilia opponun- tur ut privatio et habitus, ut dicit Phi- tur ut privatio et habitus, ut dicit Phi- losophus sed, ut dicit etiam Philoso- losophus sed, ut dicit etiam Philoso- phus, a privatione ad habitum non est phus, a privatione ad habitum non est regressus ergo a somno ad vigiliam regressus ergo a somno ad vigiliam non est regressus: ergo animal quod in- non est regressus: ergo animal quod in- cipit dormire, numquam vigilat. cipit dormire, numquam vigilat.

SOLUTIO. Concedimus secundum pri- SOLUTIO. Concedimus secundum pri- mas rationes, quod omne animal quan- mas rationes, quod omne animal quan- doque dormit, et quandoque vigilat: ta- doque dormit, et quandoque vigilat: ta- men qualiter secunda ratio verificetur, men qualiter secunda ratio verificetur, supra habitum est. supra habitum est.

AD PRIMUM ergo quod in contrarium AD PRIMUM ergo quod in contrarium objicitur, dicendum quod calor evapora- objicitur, dicendum quod calor evapora- tionis non sensificat membrum sine spi- tionis non sensificat membrum sine spi- ritu sensibili et prima evaporatio ma- ritu sensibili et prima evaporatio ma- xime est ad caput, et ibi infrigitatur, et xime est ad caput, et ibi infrigitatur, et descendens infrigidat membra, et facit descendens infrigidat membra, et facit

· ·

potentiæ et privatio actus: et a priva- potentiæ et privatio actus: et a priva- tione potentiæ ad habitum non est re- tione potentiæ ad habitum non est re- gressus, sicut a cæcitate ad visum, sed a gressus, sicut a cæcitate ad visum, sed a privatione actus ad habitum ut a tene- privatione actus ad habitum ut a tene- bris ad lucem in aere, et a somno ad bris ad lucem in aere, et a somno ad vigiliam in animali est regressus. vigiliam in animali est regressus.

ARTICULI QUINTI ARTICULI QUINTI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Quam oppositionem habeant circa ani- Quam oppositionem habeant circa ani- mal somnus et vigilia? mal somnus et vigilia?

Secundo quæritur, Quam oppositio- Secundo quæritur, Quam oppositio- nem habeant circa animal somnus et vi- nem habeant circa animal somnus et vi- gilia? gilia?

Et videtur, quod ut privatio et habi- Et videtur, quod ut privatio et habi-

tus. tus.

1. Somnus enim est interceptio sensus 1. Somnus enim est interceptio sensus a privatione caloris naturalis et spiri- a privatione caloris naturalis et spiri- tuum in organis sensuum: ergo somnus tuum in organis sensuum: ergo somnus est privatio et vigilia habitus. est privatio et vigilia habitus.

2. Item, Dicit Philosophus, quod circa 2. Item, Dicit Philosophus, quod circa idem animalis est vigilia et somnus: idem animalis est vigilia et somnus: opponuntur enim, et videtur vigiliæ som- opponuntur enim, et videtur vigiliæ som- nus quædam privatio esse. nus quædam privatio esse.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Aristoteles quod somnus est 1. Dicit Aristoteles quod somnus est passio sensus: sed nulla passio est pri- passio sensus: sed nulla passio est pri- vatio ergo somnus non est privatio vatio ergo somnus non est privatio sensus. PRIMA patet per se. SECUNDA vero sensus. PRIMA patet per se. SECUNDA vero probatur ex dictis. Dicit enim Philoso- probatur ex dictis. Dicit enim Philoso- phus, quod somno propter ipsam quietis phus, quod somno propter ipsam quietis veritatem, coaptatam metaphoram finis veritatem, coaptatam metaphoram finis habent animalia: eo quod requies fit et habent animalia: eo quod requies fit et propter salutem animalium existit. propter salutem animalium existit.

2. Item, Si opponerentur ut privatio 2. Item, Si opponerentur ut privatio et habitus somnus et vigilia, tunc opor- et habitus somnus et vigilia, tunc opor- teret, quod habitus esset ante privatio- teret, quod habitus esset ante privatio- nem tempore et natura: et cum vigilia nem tempore et natura: et cum vigilia sit habitus, oporteret quod vigilia esset sit habitus, oporteret quod vigilia esset ante somnum cujus contrarium videtur ante somnum cujus contrarium videtur AD ALIUD dicendum, quod est privatio dicere Aristoteles, scilicet quod ita supe- AD ALIUD dicendum, quod est privatio dicere Aristoteles, scilicet quod ita supe-

somnum. somnum.

Patio. Patio.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

riora plena sunt nutrimento in pueris, riora plena sunt nutrimento in pueris, quod in quinque mensibus nec vertunt quod in quinque mensibus nec vertunt cervicem et sic requiescunt in matrici- cervicem et sic requiescunt in matrici- bus embrya per hoc enim videtur, bus embrya per hoc enim videtur, quod somnus sit ante vigiliam. quod somnus sit ante vigiliam.

SOLUTIO. Dicendum, quod somnus et SOLUTIO. Dicendum, quod somnus et vigilia opponuntur sicut privatio et ha- vigilia opponuntur sicut privatio et ha- bitus circa sensibilitatem, licet causas bitus circa sensibilitatem, licet causas habeant contrarias, quæ sunt calidum et habeant contrarias, quæ sunt calidum et frigidum in organis sensuum. frigidum in organis sensuum. object. AD ID autem quod contra objicitur, object. AD ID autem quod contra objicitur, dicendum quod somnus dicitur passio dicendum quod somnus dicitur passio propter causam, quia privatio est sensus. propter causam, quia privatio est sensus. Ad aliud dicendum, quod somnus cst Ad aliud dicendum, quod somnus cst finis per accidens, scilicet in quantum re- finis per accidens, scilicet in quantum re- quiescere accidit in somno per hoc quod quiescere accidit in somno per hoc quod fit cessatio ab actibus exterioribus. fit cessatio ab actibus exterioribus.

1. 1.

object. object.

1. 1.

AD ALIUD dicendum, quod somnus et AD ALIUD dicendum, quod somnus et vigilia habent determinatum tempus suæ vigilia habent determinatum tempus suæ oppositionis, sicut cæcum et videns circa oppositionis, sicut cæcum et videns circa oculum et propter hoc in primis quin- oculum et propter hoc in primis quin- que mensibus embrya non dormiunt nec que mensibus embrya non dormiunt nec vigilant sed post illud tempus vigilia vigilant sed post illud tempus vigilia antecedit somnum. antecedit somnum.

ARTICULI QUINTI ARTICULI QUINTI

PARTICULA II. PARTICULA II.

397 397

quod falsum est: quia dormitio est quies quod falsum est: quia dormitio est quies ab operibus exterioribus. ab operibus exterioribus.