372 372

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

3. Item, ld quod per se est causa mobili- 3. Item, ld quod per se est causa mobili- tatis, idem etiam est per se causa immo- tatis, idem etiam est per se causa immo- bilitatis et quietis secundum naturam : bilitatis et quietis secundum naturam : sed spiritus vitalis procedens a corde, per sed spiritus vitalis procedens a corde, per distributionem vitæ efficit mobilitatem : distributionem vitæ efficit mobilitatem : ergo idem debet esse causa immobilitatis ergo idem debet esse causa immobilitatis et quietis secundum naturam. PRIMA pro- et quietis secundum naturam. PRIMA pro- batur ex hoc quod natura est principium batur ex hoc quod natura est principium motus et status per se et non secundum motus et status per se et non secundum accidens. SECUNDA vero probatur ex hoc accidens. SECUNDA vero probatur ex hoc quod cor est principium vitæ. Inde pro- quod cor est principium vitæ. Inde pro- ceditur sic Principium vitæ est causa ceditur sic Principium vitæ est causa mobilitatis et immobilitatis: anima ve- mobilitatis et immobilitatis: anima ve- getabilis est principium vitæ in habenti- getabilis est principium vitæ in habenti- bus vitam ergo anima vegetabilis est bus vitam ergo anima vegetabilis est prima causa mobilitatis et immobilitatis: prima causa mobilitatis et immobilitatis: sed mobilitas est vigilia, et immobilitas sed mobilitas est vigilia, et immobilitas somnus ergo anima vegetabilis est cau- somnus ergo anima vegetabilis est cau- sa somni et vigilia. sa somni et vigilia.

4. Præterea, Videtur quod nullo mo- 4. Præterea, Videtur quod nullo mo- do sit passio sensus, sic: Sicut se habet do sit passio sensus, sic: Sicut se habet vita ad vitam vegetabilem, sic sensus ad vita ad vitam vegetabilem, sic sensus ad sensibilem sed vivere est actus incor- sensibilem sed vivere est actus incor- poreus animæ vegetabilis: ergo sentire poreus animæ vegetabilis: ergo sentire erit actus incorporeus animæ sensibilis. erit actus incorporeus animæ sensibilis. PRIMA probatur ex hoc quod dicit Ari- PRIMA probatur ex hoc quod dicit Ari- stoteles in libro secundo de Anima', quod stoteles in libro secundo de Anima', quod vivere inest viventibus propter vegetabi- vivere inest viventibus propter vegetabi- le, animalibus autem propter sensibile le, animalibus autem propter sensibile primum. MINOR autem probatur ex hoc primum. MINOR autem probatur ex hoc quod anima quæ est substantia incor- quod anima quæ est substantia incor- porea, non potest fluere actus corporeos. porea, non potest fluere actus corporeos. Inde proceditur sic ulterius: Quod per Inde proceditur sic ulterius: Quod per se non potest moveri, per se non potest se non potest moveri, per se non potest fieri aliquando mobile, vel aliquando im- fieri aliquando mobile, vel aliquando im- mobile: nullum incorporeum per sc mobile: nullum incorporeum per sc potest moveri ergo nullum incorporeum potest moveri ergo nullum incorporeum potest fieri aliquando mobile, vel ali- potest fieri aliquando mobile, vel ali- quando immobile. PRIMA probatur per quando immobile. PRIMA probatur per hoc quod nihil movetur nisi sit mobile. hoc quod nihil movetur nisi sit mobile. SECUNDA vero probatur ex hoc quod ni- SECUNDA vero probatur ex hoc quod ni- hil movetur nisi sit corpus, ut habetur in hil movetur nisi sit corpus, ut habetur in libro sexto Physicorum 2, et in primo de libro sexto Physicorum 2, et in primo de Anima. Inde ulterius sic: Sensus est Anima. Inde ulterius sic: Sensus est actus incorporeus: nullum incorporeum actus incorporeus: nullum incorporeum

1 II de Anima, tex. com. 16. 1 II de Anima, tex. com. 16.

2 VI Physicorum, tex. com. 32. 2 VI Physicorum, tex. com. 32.

3 I de Anima, tex. com. 67. 3 I de Anima, tex. com. 67.

aliquando est mobile, aliquando immobi- aliquando est mobile, aliquando immobi- le ergo sensus non est aliquando mobi- le ergo sensus non est aliquando mobi- lis, et aliquando immobilis sed mobili- lis, et aliquando immobilis sed mobili- tas est vigilia, et immobilitas est som- tas est vigilia, et immobilitas est som- nus ergo sensus non est vigilia vel nus ergo sensus non est vigilia vel

somnus. somnus.

: :

5. Item, Dicit Aristoteles in secundo 5. Item, Dicit Aristoteles in secundo Physicorum", quod tres causæ, scilicet Physicorum", quod tres causæ, scilicet efficiens, formalis, et finalis, coincidunt efficiens, formalis, et finalis, coincidunt in unam rem sed materia cum aliis in unam rem sed materia cum aliis numquam coincidit id idem: sensus est numquam coincidit id idem: sensus est causa efficiens somni: ergo non crit causa efficiens somni: ergo non crit subjectum ejus proprium: quia subje- subjectum ejus proprium: quia subje- ctum est in ratione materiæ. ctum est in ratione materiæ.

6. Iten, Videtur somnus non tantum 6. Iten, Videtur somnus non tantum esse passio sensibilium, sed etiam moti- esse passio sensibilium, sed etiam moti- vorum. In somno enim organa processi- vorum. In somno enim organa processi- vi motus efficiuntur immobilia, quia vi motus efficiuntur immobilia, quia clauduntur ab actu sentiendi: cum igitur clauduntur ab actu sentiendi: cum igitur somnus sit passio ejus cujus est vincu- somnus sit passio ejus cujus est vincu- lum, æqualiter erit passio motivorum sic- lum, æqualiter erit passio motivorum sic- ut sensibilium. ut sensibilium.

7. Præterea, Videtur somnus esse pas- 7. Præterea, Videtur somnus esse pas- sio intellectus practici et phantasiæ : sio intellectus practici et phantasiæ : hæc enim duo movent, ut dicit Aristote- hæc enim duo movent, ut dicit Aristote- les in tertio de Anima: sed in somnis les in tertio de Anima: sed in somnis organa motiva efficiuntur immobilia, quæ organa motiva efficiuntur immobilia, quæ moventur ab intellectu et phantasia: er- moventur ab intellectu et phantasia: er- go videtur, quod somnus sit vinculum go videtur, quod somnus sit vinculum intellectus practici et phantasiæ. intellectus practici et phantasiæ.

Si forte dicatur, quod intellectus non Si forte dicatur, quod intellectus non movet per se, sed per phantasiam, et sic movet per se, sed per phantasiam, et sic somnus non est vinculum intellectus per somnus non est vinculum intellectus per se: hoc patet esse falsum quia dicit se: hoc patet esse falsum quia dicit Aristoteles in tertio de Anima 6, quod Aristoteles in tertio de Anima 6, quod intellectus quandoque contrarie movet intellectus quandoque contrarie movet phantasiam. Præterea, Intellectus pra- phantasiam. Præterea, Intellectus pra- cticus movet in artificiatis mechanicis, cticus movet in artificiatis mechanicis, quod non convenit phantasiæ. quod non convenit phantasiæ.

8. Præterea, Avicenna et Alpharabius 8. Præterea, Avicenna et Alpharabius dicunt quod somnus est vinculum sen- dicunt quod somnus est vinculum sen- sibilium virtutum et motivarum et sic sibilium virtutum et motivarum et sic videtur, quod non sit propria passio videtur, quod non sit propria passio sensus, eo quod non convenit soli sen- sensus, eo quod non convenit soli sen- sui. sui.

4 II Physicorum, tex. com. 70. 4 II Physicorum, tex. com. 70.

> III de Anima, tex. com. 48, 49 et infra. > III de Anima, tex. com. 48, 49 et infra. Ibidem, tex. com. 48. Ibidem, tex. com. 48.

tlo. tlo.

object. object.

1. 1.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 43.

SOLUTIO. Dicendum, quod somnus et SOLUTIO. Dicendum, quod somnus et vigilia sunt passiones sensus, sicut pro- vigilia sunt passiones sensus, sicut pro- bant primæ rationes. bant primæ rationes.

AD ID quod objicitur, quod somnus sit AD ID quod objicitur, quod somnus sit passio vegetabilis animæ, dicendum quod passio vegetabilis animæ, dicendum quod verum quidem est, quod omne agens fi- verum quidem est, quod omne agens fi- nite agit secundum tempus determina- nite agit secundum tempus determina- tum sed omne finite agens potest excel- tum sed omne finite agens potest excel- lere tempus. A Philosopho enim dicitur lere tempus. A Philosopho enim dicitur illud agens excellere tempus, quod opus illud agens excellere tempus, quod opus suum facit cum labore et poena: illud suum facit cum labore et poena: illud enim si excedit modum virtutis suæ, in enim si excedit modum virtutis suæ, in continuando opus lassabitur, et indigebit continuando opus lassabitur, et indigebit quiete ne corrumpatur: et illius causam quiete ne corrumpatur: et illius causam tangit Avicenna in sexto de Naturalibus, tangit Avicenna in sexto de Naturalibus, et Averroes in libro de Substantia orbis' et Averroes in libro de Substantia orbis' dicens, quod talia agentia agunt in or- dicens, quod talia agentia agunt in or- gano, cujus molus naturalis secundum gano, cujus molus naturalis secundum naturam materiæ contrarius est motui naturam materiæ contrarius est motui agentis. Dico autem motum agentis, quo agentis. Dico autem motum agentis, quo movet agens: et hoc verum est de orga- movet agens: et hoc verum est de orga- nis processivi motus, quæ secundum na- nis processivi motus, quæ secundum na- turam gravia sunt, et descendunt deor- turam gravia sunt, et descendunt deor- sum, sed in omnem partem. De sensibus sum, sed in omnem partem. De sensibus autem sic est, quod organum sensus cor- autem sic est, quod organum sensus cor- rumpitur ab excellenti sensibili: et pro- rumpitur ab excellenti sensibili: et pro- pter hoc post tempus determinatum tales pter hoc post tempus determinatum tales virtutes desiderant quietem et somnum. virtutes desiderant quietem et somnum. In operibus autem animæ vegetabilis non In operibus autem animæ vegetabilis non sic est. Opera enim ipsius sunt alimento sic est. Opera enim ipsius sunt alimento uti, et augmentare, et generare: et hæc uti, et augmentare, et generare: et hæc omnia fiunt unico instrumento quod est omnia fiunt unico instrumento quod est calor naturalis, et fiunt etiam actione cali- calor naturalis, et fiunt etiam actione cali- di et ideo etiam actio instrumenti eadem di et ideo etiam actio instrumenti eadem est, et non est contraria actioni virtutis est, et non est contraria actioni virtutis moventis. Unde etiam non potest causari moventis. Unde etiam non potest causari lassitudo sicut causatur in virtutibus sen- lassitudo sicut causatur in virtutibus sen- sibilibus et virtutibus mobilibus motu sibilibus et virtutibus mobilibus motu processivo et idcirco illæ potentiæ non processivo et idcirco illæ potentiæ non possunt excellere tempus suæ virtutis et possunt excellere tempus suæ virtutis et suæ proportionis ad actum. suæ proportionis ad actum.

: :

: :

Sunt tamen quidam hoc aliter solven- Sunt tamen quidam hoc aliter solven- tes dicendo quod virtutes sensibiles ap- tes dicendo quod virtutes sensibiles ap- prehendunt delectabile in sensibus et prehendunt delectabile in sensibus et ideo vi delectationis incitantur ad opus, ideo vi delectationis incitantur ad opus, ita quod continuantur in ipso ultra tem- ita quod continuantur in ipso ultra tem- pus suæ possibilitatis: sed talis non est pus suæ possibilitatis: sed talis non est

1 AVERROES, Lib. de Substantia orbis, cap. 2: 1 AVERROES, Lib. de Substantia orbis, cap. 2:

373 373

apprehensio objecti in virtutibus animæ apprehensio objecti in virtutibus animæ vegetabilis: et idcirco illæ non excedunt vegetabilis: et idcirco illæ non excedunt tempus suum. Sed prima solutio verior tempus suum. Sed prima solutio verior est quia illa tangit causam lassitudinis est quia illa tangit causam lassitudinis et poenæ. et poenæ.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod somnus sic- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod somnus sic- Ad object. cut a prima causa efficiente efficitur a vi cut a prima causa efficiente efficitur a vi digestiva elevante vapores ad cerebrum, digestiva elevante vapores ad cerebrum, sed non sicut a causa proxima et imme- sed non sicut a causa proxima et imme- diata, quæ est humiditas a vaporibus diata, quæ est humiditas a vaporibus elevatis ad cerebrum generata: propter elevatis ad cerebrum generata: propter frigiditatem enim vapores elevati ad ca- frigiditatem enim vapores elevati ad ca- put convertuntur in humiditatem frigi- put convertuntur in humiditatem frigi- dam, quæ propter sui gravitatem descen- dam, quæ propter sui gravitatem descen- dit ad organa, sensuum, et oppilat vias dit ad organa, sensuum, et oppilat vias spirituum ne fluant in organa sensuum, spirituum ne fluant in organa sensuum, sicut dicit Alpharabius, sicut nubes im- sicut dicit Alpharabius, sicut nubes im- pediunt lumen solis, ne descendat in pediunt lumen solis, ne descendat in aerem. Dicit enim Isaac in libro de Diffi- aerem. Dicit enim Isaac in libro de Diffi- nitionibus, quod spiritus movetur in cor- nitionibus, quod spiritus movetur in cor- pore animato sicut lumen in mundo: pore animato sicut lumen in mundo: spiritus autem impediti reflectuntur ad spiritus autem impediti reflectuntur ad interiora ad suum principium. Eadem interiora ad suum principium. Eadem etiam humiditas ex frigiditate quam ac- etiam humiditas ex frigiditate quam ac- cipit a cerebro, propellit calorem natura- cipit a cerebro, propellit calorem natura- lem ab organis exterioribus et repellit ad lem ab organis exterioribus et repellit ad suum principium, et hoc est, ad locum suum principium, et hoc est, ad locum digestionis et ad cor. Unde repulso calo- digestionis et ad cor. Unde repulso calo- re vel spiritibus exterioribus, clauduntur re vel spiritibus exterioribus, clauduntur instrumenta sensuum ab actibus exterio- instrumenta sensuum ab actibus exterio- ribus et hoc est somnus. Et sic patet, ribus et hoc est somnus. Et sic patet, quod causa proxima somni est a membro quod causa proxima somni est a membro in quo est virtus animalis, quod scilicet in quo est virtus animalis, quod scilicet est cerebrum, vel id quod est loco cerebri est cerebrum, vel id quod est loco cerebri in animalibus cerebrum non habentibus. in animalibus cerebrum non habentibus.

AD ALIUD dicendum eodem modo: spi- AD ALIUD dicendum eodem modo: spi- ritus enim omnes generantur a corde ritus enim omnes generantur a corde quantum ad substantiam suæ materiæ : quantum ad substantiam suæ materiæ : sed tamen formam ad opera specialia ac- sed tamen formam ad opera specialia ac- cipiunt in quibusdam aliis membris: spi- cipiunt in quibusdam aliis membris: spi- ritus enim ad operationem nutrimenti ritus enim ad operationem nutrimenti formam accipit in hepate, sed ad opera- formam accipit in hepate, sed ad opera- tionem motus et sensus formam accipit tionem motus et sensus formam accipit a cerebro, et ad operationem vitæ for- a cerebro, et ad operationem vitæ for- mam accipit a corde. Unde, secundum mam accipit a corde. Unde, secundum quod spiritus efficit mobilitatem sensuum quod spiritus efficit mobilitatem sensuum et organorum processivorum, formam et organorum processivorum, formam

Ad object. Ad object.

3. 3.

A object. A object.

4. 4.

Ad object. Ad object.

5. 5.

Ad object. Ad object.

6 et 7. 6 et 7.

374 374

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

accipit a virtute animali quæ est in cere- accipit a virtute animali quæ est in cere- bro et propter hoc proxima causa mo- bro et propter hoc proxima causa mo- bilitatis spiritus animalis procedit a cere- bilitatis spiritus animalis procedit a cere- bro et ideo ille idem per sui absentiam bro et ideo ille idem per sui absentiam est causa immobilitatis. Et sic patet, quod est causa immobilitatis. Et sic patet, quod non procedit illa objectio. non procedit illa objectio.

: :

AD ID quod objicitur, quod somnus AD ID quod objicitur, quod somnus non sit passio. sensus, dicendum quod non sit passio. sensus, dicendum quod duplex est actus sensus, ut supra nota- duplex est actus sensus, ut supra nota- tum est. Unus est actus sensus qui est tum est. Unus est actus sensus qui est sensibilis anima, et ille est esse, et est sensibilis anima, et ille est esse, et est actus incorporeus, sed tamen actus cor- actus incorporeus, sed tamen actus cor- poris sensibilis, et vocatur a Philosophis poris sensibilis, et vocatur a Philosophis actus primus. Alius est sentire et non actus primus. Alius est sentire et non judicare de sensibus et iste actus etiam judicare de sensibus et iste actus etiam est incorporeus, id est, non ens corpus, est incorporeus, id est, non ens corpus, sed tamen est actus corporis, quod est sed tamen est actus corporis, quod est organum sensus. Dicendum ergo, quod organum sensus. Dicendum ergo, quod motus et immobilitatis subjectum pro- motus et immobilitatis subjectum pro- prium non est actus incorporeus, sed prium non est actus incorporeus, sed materia illius actus, scilicet organum materia illius actus, scilicet organum sensus, quod per diversas dispositiones sensus, quod per diversas dispositiones somni et vigiliæ mobile et immobile effi- somni et vigiliæ mobile et immobile effi- citur quantum ad actum qui est sentire. citur quantum ad actum qui est sentire.

AD ALIUD dicendum, quod triplex est AD ALIUD dicendum, quod triplex est materia, scilicet ex qua fit res, et in qua, materia, scilicet ex qua fit res, et in qua, et circa quam est operatio rei. Et de pri- et circa quam est operatio rei. Et de pri- ma intelligitur dictum Philosophi, et non ma intelligitur dictum Philosophi, et non de secunda. Accidens enim quod est in de secunda. Accidens enim quod est in substantia ut in subjecto, causatur etiam substantia ut in subjecto, causatur etiam ab ipsa sicut a causa efficiente per acci- ab ipsa sicut a causa efficiente per acci- dens et sic se habet somnus ad sensum. dens et sic se habet somnus ad sensum. Vel dicatur melius, quod sensus est Vel dicatur melius, quod sensus est subjectum somni et non causa :sed subjectum somni et non causa :sed causa efficiens est absentia caloris et spi- causa efficiens est absentia caloris et spi- rituum animalium. Vigiliæ autem causa rituum animalium. Vigiliæ autem causa efficiens expansio caloris et spirituum efficiens expansio caloris et spirituum animalium in organa exteriora. animalium in organa exteriora.

AD ID quod objicitur, quod somnus est AD ID quod objicitur, quod somnus est etiam vinculum virium motivarum, di- etiam vinculum virium motivarum, di- cendum quod motiva est duplex: quæ- cendum quod motiva est duplex: quæ- dam enim sita est in organo, et quædam dam enim sita est in organo, et quædam non. Intellectus enim practicus non est. non. Intellectus enim practicus non est. situs in organo, et propter hoc non im- situs in organo, et propter hoc non im- mobilitatur per somnum nisi per acci- mobilitatur per somnum nisi per acci- dens, sicut nec intellectus speculativus, dens, sicut nec intellectus speculativus, ut supra habitum est. Motiva vero quæ ut supra habitum est. Motiva vero quæ est sita in organo, adhuc est secundum est sita in organo, adhuc est secundum duos modos quædam enim sita est in duos modos quædam enim sita est in

organo exteriori, et quædam in interiori, organo exteriori, et quædam in interiori, sicut phantasia sita est in interiori: mo- sicut phantasia sita est in interiori: mo- tiva vero quæ est in nervis et musculis tiva vero quæ est in nervis et musculis membrorum mobilium, sita est in inte- membrorum mobilium, sita est in inte- riori et cum somnus non sit nisi vincu- riori et cum somnus non sit nisi vincu- lum exteriorum, patet quod non erit lum exteriorum, patet quod non erit vinculum phantasiæ. Illa iterum quæ est vinculum phantasiæ. Illa iterum quæ est in exteriori, est secundum duos modos: in exteriori, est secundum duos modos: quædam enim secundum objectum ordi- quædam enim secundum objectum ordi- natur ad virtutes animales quæ sunt in- natur ad virtutes animales quæ sunt in- tellectus et phantasia et sensus, sicut illa tellectus et phantasia et sensus, sicut illa quæ est in pedibus, et manibus, et mus- quæ est in pedibus, et manibus, et mus- culis oculorum et palpebrarum, et hu- culis oculorum et palpebrarum, et hu- jusmodi : et illæ immobilitantur, eo jusmodi : et illæ immobilitantur, eo quod fundatæ sunt super virtutem sensi- quod fundatæ sunt super virtutem sensi- bilem quæ est in membris illis: unde bilem quæ est in membris illis: unde etiam primo immobilitatur sensus, et etiam primo immobilitatur sensus, et per consequens motus. Quædam autem per consequens motus. Quædam autem ordinata est ad virtutes naturales quæ ordinata est ad virtutes naturales quæ sunt ad opera naturæ, sicut est illa quæ sunt ad opera naturæ, sicut est illa quæ est in membris genitalibus, et illa non est in membris genitalibus, et illa non semper ligatur in somno, ut supra di- semper ligatur in somno, ut supra di- ximus. ximus.

Et ex hoc patet solutio ad id quod ob- Et ex hoc patet solutio ad id quod ob- jicitur de intellectu et phantasia: licet jicitur de intellectu et phantasia: licet enim intellectus quandoque non moveat enim intellectus quandoque non moveat per phantasiam, nec cum phantasia, ta- per phantasiam, nec cum phantasia, ta- men semper movet per illam quæ sita men semper movet per illam quæ sita est in nervis et in musculis et illa im- est in nervis et in musculis et illa im- mobilitata non immobilitatur intellectus mobilitata non immobilitatur intellectus nisi per accidens. nisi per accidens.

8. 8.

AD DICTUM Alpharabii et Avicennæ di- Ad of AD DICTUM Alpharabii et Avicennæ di- Ad of cendum, quod somnus est passio sensus cendum, quod somnus est passio sensus primo, et virtutis motivæ per conse- primo, et virtutis motivæ per conse- quens. Probatur enim, quod eædem viæ quens. Probatur enim, quod eædem viæ spiritus sensibilis et motivi sunt, et ea- spiritus sensibilis et motivi sunt, et ea- dem organa utriusque virtutis, et quod dem organa utriusque virtutis, et quod virtus motiva fundatur in sensu. virtus motiva fundatur in sensu.

Toontra. Toontra.

JI P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 43. JI P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 43.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA. II. PARTICULA. II.

Utrum somnus et vigilia sint passiones Utrum somnus et vigilia sint passiones sensuum æque principaliter? sensuum æque principaliter?

Secundo quæritur, Utrum sint pas- Secundo quæritur, Utrum sint pas- siones sensuum æque principaliter, vel siones sensuum æque principaliter, vel alicujus sensuum primo? alicujus sensuum primo?

Et videtur, quod omnium æque prin- Et videtur, quod omnium æque prin- cipaliter. cipaliter.

1. Dicit enim Aristoteles in primo de 1. Dicit enim Aristoteles in primo de Somno et vigilia: «Impossibile est quali- Somno et vigilia: «Impossibile est quali- cumque sensu sentire quod dormit ani- cumque sensu sentire quod dormit ani- mal. » Manifestum est ergo, quod omni- mal. » Manifestum est ergo, quod omni- bus sensibus necessarium est inesse pas- bus sensibus necessarium est inesse pas- sionem quæ vocatur somnus. sionem quæ vocatur somnus.

2. Præterea, Si alicui sensuum inesset 2. Præterea, Si alicui sensuum inesset hæc passio per se, et aliis per accidens, hæc passio per se, et aliis per accidens, cum accidens contingat non inesse, con- cum accidens contingat non inesse, con- tingeret aliquod animal dormire secun- tingeret aliquod animal dormire secun- dum unum sensum, et vigilare secun- dum unum sensum, et vigilare secun- dum alterum, quod est impossibile. dum alterum, quod est impossibile.

3. Item, Ut dicunt Aristoteles et Avi- 3. Item, Ut dicunt Aristoteles et Avi- cenna et omnes Philosophi, somnus est cenna et omnes Philosophi, somnus est immobilitas sensuum propter salutem immobilitas sensuum propter salutem organorum sensibilium: sed omnia or- organorum sensibilium: sed omnia or- gana sensuum indigent illa salute et gana sensuum indigent illa salute et quiete æqualiter: æqualiter ergo som- quiete æqualiter: æqualiter ergo som- nus et æque primo est omnium sen- nus et æque primo est omnium sen-

suum. suum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Somnus est immobilitas, et vigilia 1. Somnus est immobilitas, et vigilia est mobilitas organorum, ut dictum est : est mobilitas organorum, ut dictum est : ergo et maxime erit passio illorum sen- ergo et maxime erit passio illorum sen- suum qui sunt causa motus: sed illi suum qui sunt causa motus: sed illi sunt sensus sensibile sentientes longe per sunt sensus sensibile sentientes longe per medium distans, sicut visus, auditus, medium distans, sicut visus, auditus, odoratus ergo somnus primo et per se odoratus ergo somnus primo et per se erit passio illorum trium, et per acci- erit passio illorum trium, et per acci- dens aliorum duorum. dens aliorum duorum.

2. Item, Videtur quod somnus magis 2. Item, Videtur quod somnus magis

375 375

sit passio visus. Dicit enim Aristoteles, sit passio visus. Dicit enim Aristoteles, quod propter accessum materiæ accidit quod propter accessum materiæ accidit languor et debilitas, quæ est causa dor- languor et debilitas, quæ est causa dor- miendi ergo somnus præcipue erit miendi ergo somnus præcipue erit illius sensus in quo accidit maxime hu- illius sensus in quo accidit maxime hu- jusmodi languor: sed ille est visus: er- jusmodi languor: sed ille est visus: er- go somnus maxime est visus. go somnus maxime est visus.

3. Item, Duo sunt præcipue quæ affe- 3. Item, Duo sunt præcipue quæ affe- runt sensibilitatem organis exterioribus, runt sensibilitatem organis exterioribus, scilicet calor et lux : quod patet ex co scilicet calor et lux : quod patet ex co quod tempus dici quod est calidum et quod tempus dici quod est calidum et lucidum, deputatur vigiliæ tempus au- lucidum, deputatur vigiliæ tempus au- tem noctis quod est frigidum et obscu- tem noctis quod est frigidum et obscu- rum, deputatum est somno. Si igitur rum, deputatum est somno. Si igitur hæc duo, scilicet calor et lux, sunt cau- hæc duo, scilicet calor et lux, sunt cau- sæ vigiliæ, et absentia eorum erit causa sæ vigiliæ, et absentia eorum erit causa somni, vigilia maxime erit passio illius somni, vigilia maxime erit passio illius sensus in quo ambo simul conveniunt, sensus in quo ambo simul conveniunt, et somnus erit passio illius a quo ambo et somnus erit passio illius a quo ambo simul auferuntur: sed hoc est visus: simul auferuntur: sed hoc est visus: ergo somnus et vigilia maxime sunt pas- ergo somnus et vigilia maxime sunt pas- sio visus. sio visus.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Somnus est passio sensus et per 1. Somnus est passio sensus et per sensum constituitur animal: ergo som. sensum constituitur animal: ergo som. nus est passio ejus quod constituit ani- nus est passio ejus quod constituit ani- mal sed id quod constituit animal, non mal sed id quod constituit animal, non est visus, vel auditus, vel odoratus, nec est visus, vel auditus, vel odoratus, nec omnes simul ergo somnus non est per omnes simul ergo somnus non est per se passio trium sensuum qui sunt per se passio trium sensuum qui sunt per medium distans, nec omnium simul sen- medium distans, nec omnium simul sen-

suum. suum.

2. Item, Dicit Philosophus, quod 2. Item, Dicit Philosophus, quod omne animal dormit : omne animal dormit : ergo somnus ergo somnus est passio sensus, non erit per se passio est passio sensus, non erit per se passio illorum sensuum qui non sunt in quoli- illorum sensuum qui non sunt in quoli- bet animali sed visus, auditus, odora- bet animali sed visus, auditus, odora- tus, non sunt in quolibet animali: ergo tus, non sunt in quolibet animali: ergo non erit per se passio illorum sensuum non erit per se passio illorum sensuum qui non sunt in quolibet animali. qui non sunt in quolibet animali.

SOLUTIO. Dicendum, quod somnus et Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod somnus et Solutio. vigilia sunt quidem passiones omnium vigilia sunt quidem passiones omnium sensuum, sed non per se et primo, sicut sensuum, sed non per se et primo, sicut ultimo probatum est. ultimo probatum est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod omne AD PRIMUM ergo dicendum, quod omne animal dormit secundum omnem sen- animal dormit secundum omnem sen- sum quem habet: sed tamen sicut non sum quem habet: sed tamen sicut non omnis sensus est æque principaliter, et omnis sensus est æque principaliter, et

Ad 1. Ad 1.

376 376

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD..

ita passio sensuum non est in sensibus ita passio sensuum non est in sensibus æque principaliter. æque principaliter. Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod per accidens Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod per accidens dicitur duobus modis, scilicet secundum dicitur duobus modis, scilicet secundum naturam accidentis, et secundum modum naturam accidentis, et secundum modum accidentis. Secundum naturam acciden- accidentis. Secundum naturam acciden- tis, sicut nigredo vel albedo accidit cor- tis, sicut nigredo vel albedo accidit cor- pori. Secundum modum accidentis, sic- pori. Secundum modum accidentis, sic- ut animal accidit Socrati, quia non con- ut animal accidit Socrati, quia non con- venit ei per se, sed in quantum homo venit ei per se, sed in quantum homo est, nihilominus tamen substantiale est est, nihilominus tamen substantiale est sibi. Sic dicimus, quod somnus per acci- sibi. Sic dicimus, quod somnus per acci- dens convenit omnibus sensibus simul, dens convenit omnibus sensibus simul, non quod separabile sit ab uno sine alio, non quod separabile sit ab uno sine alio, sed quia per aliud convenit eis. sed quia per aliud convenit eis.

Ad 3. Ad 3.

Ad object. Ad object.

1. 1.

Si vero quæratur, Quare separari non Si vero quæratur, Quare separari non potest somnus ab uno sensu sine alio, ex potest somnus ab uno sensu sine alio, ex quo non omnibus convenit æque primo? quo non omnibus convenit æque primo? Dicendum quod somnus est passio in Dicendum quod somnus est passio in qua uniuntur omnes sensus sicut in ra- qua uniuntur omnes sensus sicut in ra- dice et fundamento: et hoc secundum dice et fundamento: et hoc secundum unum modum eet sensus communis, et unum modum eet sensus communis, et secundum alium modum est tactus, ut secundum alium modum est tactus, ut infra probabitur: et propter hoc quod infra probabitur: et propter hoc quod omnes sensus habent æqualem respe- omnes sensus habent æqualem respe- ctum ad id, non solvitur unus sine alio. ctum ad id, non solvitur unus sine alio. AD ALIUD dicendum, quod somnus AD ALIUD dicendum, quod somnus duobus modis consideratur, scilicet in duobus modis consideratur, scilicet in comparatione ad efficientem. Finis au- comparatione ad efficientem. Finis au- tem est salus organorum: et in conside- tem est salus organorum: et in conside- ratione illa aut omnium sensuum est ratione illa aut omnium sensuum est æqualiter quos habet animal dormiens, æqualiter quos habet animal dormiens, aut maxime illorum qui habent organa aut maxime illorum qui habent organa debiliora, sicut sunt oculi, qui citius las- debiliora, sicut sunt oculi, qui citius las- santur in vigilia quam organa aliorum santur in vigilia quam organa aliorum sensuum. Efficiens autem somni est hu- sensuum. Efficiens autem somni est hu- miditas frigida descendens a cerebro et miditas frigida descendens a cerebro et hoc primo contingit fundamentum sen- hoc primo contingit fundamentum sen- suum, quod secundum unum modum est suum, quod secundum unum modum est tactus, secundum alium modum est sen- tactus, secundum alium modum est sen- sus communis et hæc est propria con- sus communis et hæc est propria con- sideratio somni et ideo in hoc respectu sideratio somni et ideo in hoc respectu per prius convenit tactui vel sensui com- per prius convenit tactui vel sensui com- muni, et per consequens aliis. muni, et per consequens aliis.

AD ID quod somnus sit maxime passio AD ID quod somnus sit maxime passio trium sensuum qui sentiunt per medium trium sensuum qui sentiunt per medium extra dicendum, quod maxime quidem extra dicendum, quod maxime quidem manifeste est illorum trium, sed tamen manifeste est illorum trium, sed tamen non maxime essentialiter. Quoad cau- non maxime essentialiter. Quoad cau-

sam efficientem vero valet objectio: quia sam efficientem vero valet objectio: quia mobilitas quæ est in vigilia, et immobi- mobilitas quæ est in vigilia, et immobi- litas quæ est somnus, est mobilitas et litas quæ est somnus, est mobilitas et immobilitas in comparatione ad actum immobilitas in comparatione ad actum sensus in discernendo sensibile, et per sensus in discernendo sensibile, et per accidens ad motum processivum, ut ha- accidens ad motum processivum, ut ha- bitum est. Objectio vero procedit ac si bitum est. Objectio vero procedit ac si mobilitas et immobilitas vigiliæ et somni mobilitas et immobilitas vigiliæ et somni essent primo ad motum processivum, et essent primo ad motum processivum, et consequenter ad sentire. consequenter ad sentire.

AD ALIUD patet solutio per ea quæ Ad o AD ALIUD patet solutio per ea quæ Ad o dicta sunt: quia bene concedimus, quod dicta sunt: quia bene concedimus, quod somnus in comparatione ad finem qui somnus in comparatione ad finem qui est salus omnium organorum, aut om- est salus omnium organorum, aut om- nium sensuum est æqualiter, aut maxi- nium sensuum est æqualiter, aut maxi- me visus propter facilem lassitudinem me visus propter facilem lassitudinem suorum organorum. suorum organorum.

2 2

3. 3.

AD ALIUD dicendum, quod lux est in- Ad of AD ALIUD dicendum, quod lux est in- Ad of terior quæ est in spiritu animalis, et ca- terior quæ est in spiritu animalis, et ca- lor interior et illa duo non sunt om- lor interior et illa duo non sunt om- nium sensuum, sed potius ejus in quo nium sensuum, sed potius ejus in quo omnes sensus fundantur: et præsentia omnes sensus fundantur: et præsentia illorum causa efficiens est vigiliæ, absen- illorum causa efficiens est vigiliæ, absen- tia vero causa efficiens est somni. Et est tia vero causa efficiens est somni. Et est etiam lux exterior et calor exterior, etiam lux exterior et calor exterior, quorum præsentia est dispositio ad vi- quorum præsentia est dispositio ad vi- giliam, et absentia dispositio ad som- giliam, et absentia dispositio ad som- num, sed non est causa : et illa simul num, sed non est causa : et illa simul auferuntur a visu et propter hoc non auferuntur a visu et propter hoc non sequitur, quod somnus sit primo visus. sequitur, quod somnus sit primo visus.

Et si objicitur, quod in oculis primo Et si objicitur, quod in oculis primo deprehenditur somnus ex decisione pal- deprehenditur somnus ex decisione pal- pebrarum, dicendum quod hoc contingit pebrarum, dicendum quod hoc contingit duabus de causis. Quarum unam tangit duabus de causis. Quarum unam tangit Avicenna et Alpharabius, scilicet quod Avicenna et Alpharabius, scilicet quod visus est altior inter sensus: et propter visus est altior inter sensus: et propter hoc frigiditas descendens a cerebro, ci- hoc frigiditas descendens a cerebro, ci- tius tangit eum tamen ante hoc etiam tius tangit eum tamen ante hoc etiam hebetatus est sensus factus. Alia causa hebetatus est sensus factus. Alia causa est facilis lassibilitas organi visibilis: et est facilis lassibilitas organi visibilis: et per hoc patet, quod per accidens primo per hoc patet, quod per accidens primo comprehenditur somnus in visu. comprehenditur somnus in visu.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA III. PARTICULA III.

Utrum somnus et vigilia per se sunt Utrum somnus et vigilia per se sunt passiones sensus communi? passiones sensus communi?

et et

Tertio quæritur, Utrum somnus Tertio quæritur, Utrum somnus vigilia per se sunt passiones sensus com- vigilia per se sunt passiones sensus com- munis, ut dicunt quidam Philosophi, vel munis, ut dicunt quidam Philosophi, vel

non ? non ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Dicit enim Alpharabius, quod som- 1. Dicit enim Alpharabius, quod som- nus est introitus sensus communis inte- nus est introitus sensus communis inte- rius corporis ergo somnus est passio rius corporis ergo somnus est passio sensus communis. sensus communis.

Item, Alpharabius: Scimus, quod id Item, Alpharabius: Scimus, quod id quod retinetur in somnis ab instrumen- quod retinetur in somnis ab instrumen- tis sensuum, est sensus communis. tis sensuum, est sensus communis.

2. Item, Per rationem probatur hoc 2. Item, Per rationem probatur hoc sic A quocunque loco causa est actua- sic A quocunque loco causa est actua- lis sensibilitatis, ab eodem loco erit lis sensibilitatis, ab eodem loco erit causa actualis insensibilitatis per absen- causa actualis insensibilitatis per absen- tiam sed a sensu communi est causa tiam sed a sensu communi est causa actualis sensibilitatis in omnibus sensi- actualis sensibilitatis in omnibus sensi- bus ergo a sensu communi est princi- bus ergo a sensu communi est princi- pium insensibilitatis, quod est somnus. pium insensibilitatis, quod est somnus. PRIMA probatur per hoc quod idem est PRIMA probatur per hoc quod idem est causa habitus et privationis per absen- causa habitus et privationis per absen- tiam et præsentiam. SECUNDA probatur tiam et præsentiam. SECUNDA probatur per dictum Avicennæ in fine libri sexti per dictum Avicennæ in fine libri sexti de Naturalibus, ubi sic dicit, quod sen. de Naturalibus, ubi sic dicit, quod sen. sus communis est primum principium sus communis est primum principium cujuslibet virtutis sensibilis, et ad quam cujuslibet virtutis sensibilis, et ad quam postea redit cum lucro. postea redit cum lucro.

3. Item, A quocumque loco primo est 3. Item, A quocumque loco primo est distributio spiritus sensibilis ad organa distributio spiritus sensibilis ad organa sensuum, ab eodem loco est causa sensi- sensuum, ab eodem loco est causa sensi- bilitatis et insensibilitatis : sed a loco bilitatis et insensibilitatis : sed a loco sensus communis primo est distributio sensus communis primo est distributio spiritus sensibilis: ergo ab eodem loco spiritus sensibilis: ergo ab eodem loco

1 II de Anima, tex. com. 16, 1 II de Anima, tex. com. 16,

377 377

est causa sensibilitatis et insensibilita- est causa sensibilitatis et insensibilita- tis ergo causa somni et vigiliæ. PRIMA tis ergo causa somni et vigiliæ. PRIMA probatur per se. SECUNDA probata est probatur per se. SECUNDA probata est supra in quæstione de sensu communi. supra in quæstione de sensu communi.

4. Item, Ad quemcumque sensum pri- 4. Item, Ad quemcumque sensum pri- mo accedit id quod per se est causa effi- mo accedit id quod per se est causa effi- ciens somni, illius per se passio est som- ciens somni, illius per se passio est som- nus sed ad organum sensus communis nus sed ad organum sensus communis primo accedit id quod per se est causa primo accedit id quod per se est causa efficiens somni: ergo somnus per se est efficiens somni: ergo somnus per se est passio sensus communis. MAJOR patet passio sensus communis. MAJOR patet per se. SECUNDA probatur ex hoc quod per se. SECUNDA probatur ex hoc quod frigiditas descendens a cerebro est causa frigiditas descendens a cerebro est causa efficiens somni, quæ primo occurrit or- efficiens somni, quæ primo occurrit or- gano sensus communis, quod est in pri- gano sensus communis, quod est in pri- ma concavitate cerebri, ante organa sen- ma concavitate cerebri, ante organa sen- suum propriorum. suum propriorum.

5. Item, Dicit Aristoteles quod som- 5. Item, Dicit Aristoteles quod som- nus est passio primi sensibilis et in nus est passio primi sensibilis et in cap. de reminiscentia sensibile primum cap. de reminiscentia sensibile primum vocat sensum communem : ergo somnus vocat sensum communem : ergo somnus est passio sensus communis. est passio sensus communis.

6. Item, Motio sensus in vigilia perfici- 6. Item, Motio sensus in vigilia perfici- tur in duobus, scilicet in distributione tur in duobus, scilicet in distributione spiritus sensibilis ad organa sensuum ut spiritus sensibilis ad organa sensuum ut possint immutari a sensibilibus, et dela- possint immutari a sensibilibus, et dela- tione specierum receptarum, spiritu de- tione specierum receptarum, spiritu de- ferente ad sensum communem. Utrum- ferente ad sensum communem. Utrum- que autem istorum est sensus communis. que autem istorum est sensus communis. Ergo vigilia videtur esse propria passio Ergo vigilia videtur esse propria passio sensus communis : ergo et somnus : sensus communis : ergo et somnus : quia somnus nihil aliud est nisi privatio quia somnus nihil aliud est nisi privatio vigiliæ et habitus et privatio habent vigiliæ et habitus et privatio habent fieri circa idem. fieri circa idem.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Somnus est passio quæ accidit om- 1. Somnus est passio quæ accidit om- ni animali ergo est secundum sensum ni animali ergo est secundum sensum qui inest omni animali ille autem so- qui inest omni animali ille autem so- lum tactus est, ut dicit Philosophus in lum tactus est, ut dicit Philosophus in secundo de Anima³: ergo videtur, quod secundo de Anima³: ergo videtur, quod somnus sit passio tactus et non sensus somnus sit passio tactus et non sensus communis. communis.

Si forte dicatur, quod dictum Philo- Si forte dicatur, quod dictum Philo- sophi intelligitur de sensibus exteriori- sophi intelligitur de sensibus exteriori- bus. CONTRA: Sensus communis est pro- bus. CONTRA: Sensus communis est pro- pter duo, scilicet propter collationes pter duo, scilicet propter collationes sensibilium propriorum, et propter ap- sensibilium propriorum, et propter ap-

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

378 378

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

prehensionem sensibilium communium. tens spiritum sensibilem ad organa sen- prehensionem sensibilium communium. tens spiritum sensibilem ad organa sen- In animalibus autem in quibus solus ta- In animalibus autem in quibus solus ta- ctus est, non potest esse sensus commu- ctus est, non potest esse sensus commu- nis propter collationes sensibilium, eo nis propter collationes sensibilium, eo quod non apprehenduntur ab eis plura quod non apprehenduntur ab eis plura sensibilia: nec est in eis propter appre- sensibilia: nec est in eis propter appre- hensionem sensibilium communium, hensionem sensibilium communium, quia illa minime apprehenduntur secun- quia illa minime apprehenduntur secun- dum actum. Ergo si sensus communis dum actum. Ergo si sensus communis esset in eis, frustra esset : sed natura ni- esset in eis, frustra esset : sed natura ni- hil facit frustra: ergo sensus communis hil facit frustra: ergo sensus communis non est in illis animalibus: et tamen non est in illis animalibus: et tamen dormiunt ergo sensus non inest secun- dormiunt ergo sensus non inest secun- dum sensum communem. dum sensum communem.

2. Item, Organum sensus communis 2. Item, Organum sensus communis est anterior pars cerebri, ut supra habi- est anterior pars cerebri, ut supra habi- tum est. Item habitum est, quod humi- tum est. Item habitum est, quod humi- ditas descendens a cerebro non gravat ditas descendens a cerebro non gravat sensus frigiditate, nisi quantum accipit a sensus frigiditate, nisi quantum accipit a cerebro, sicut dicit Philosophus, quod cerebro, sicut dicit Philosophus, quod cerebrum est frigidissimum omnium cerebrum est frigidissimum omnium partium corporis, in tantum etiam quod partium corporis, in tantum etiam quod est insensibile. Si ergo organum sensus est insensibile. Si ergo organum sensus communis immobilitaretur a frigiditate communis immobilitaretur a frigiditate somni, tunc propria frigiditate, cum ip- somni, tunc propria frigiditate, cum ip- sum sit pars cerebri, semper deberet sum sit pars cerebri, semper deberet esse immobile: sed hoc est falsum : ergo esse immobile: sed hoc est falsum : ergo non immobilitatur a frigiditate somni. non immobilitatur a frigiditate somni. Cum ergo somnus sit passio alicujus, Cum ergo somnus sit passio alicujus, nisi quod immobilitat, somnus non erit nisi quod immobilitat, somnus non erit passio sensus communis. passio sensus communis.

3. Item, Dicit Avicenna, quod in som- 3. Item, Dicit Avicenna, quod in som- no fluunt imagines ab organo imagina- no fluunt imagines ab organo imagina- tionis ad organum sensus communis, et tionis ad organum sensus communis, et immutant ipsum et movent: ergo non immutant ipsum et movent: ergo non est somnus passio sensus communis. est somnus passio sensus communis.

SOLUTIO. Dicendum, quod sensus com- SOLUTIO. Dicendum, quod sensus com- munis duas habet comparationes: unam munis duas habet comparationes: unam ad sensum proprium, alteram ad imagi- ad sensum proprium, alteram ad imagi- nationem et phantasiam. Et in prima nationem et phantasiam. Et in prima comparatione verum est, quod sensibilia comparatione verum est, quod sensibilia quæ determinantur in organis sensuum quæ determinantur in organis sensuum propriorum, principiantur in organis propriorum, principiantur in organis sensus communis et ideo frigiditas sensus communis et ideo frigiditas descendens a cerebro, primo tangit ner- descendens a cerebro, primo tangit ner- vos sensibiles in sui principio quod est vos sensibiles in sui principio quod est anterior pars sensus communis, et im- anterior pars sensus communis, et im- mobilitat ipsos et oppilat, non permit- mobilitat ipsos et oppilat, non permit-

sus communis fluere in nervos sensi- sus communis fluere in nervos sensi- biles et sic somnus est passio sensus biles et sic somnus est passio sensus communis secundum dictum quorum- communis secundum dictum quorum- dam Philosophorum. Et hoc etiam est dam Philosophorum. Et hoc etiam est quod dicit Philosophus in primo de quod dicit Philosophus in primo de Somno et vigilia, sic: « Quoniam au- Somno et vigilia, sic: « Quoniam au- tem inest somnus sic, scilicet secundum tem inest somnus sic, scilicet secundum unumquemque sensum, et hoc quidem unumquemque sensum, et hoc quidem proprium est, illud vero commune. Pro- proprium est, illud vero commune. Pro- prium sicut visus videre, auditus audire, prium sicut visus videre, auditus audire, et sic de aliis secundum eumdem mo- et sic de aliis secundum eumdem mo- dum. Est autem et quædam communis dum. Est autem et quædam communis potentia quæ sequitur omnes : quæ potentia quæ sequitur omnes : quæ quantum videt et audit, consequenter quantum videt et audit, consequenter percipit. » Et intendit dicere, quod ex percipit. » Et intendit dicere, quod ex quo in somno clauduntur omnes sensus quo in somno clauduntur omnes sensus proprii, oportet quod claudantur in sui proprii, oportet quod claudantur in sui principio quod est sensus communis, qui principio quod est sensus communis, qui confert sensata propria propter hoc quod confert sensata propria propter hoc quod ad ipsum recurrunt omnes proprii : et ad ipsum recurrunt omnes proprii : et ideo dicit, et infra patebit, quod est sen- ideo dicit, et infra patebit, quod est sen- sus communis proprium habens orga- sus communis proprium habens orga- num, sicut et nos supra ostendimus. Et num, sicut et nos supra ostendimus. Et in hac comparatione procedunt rationes in hac comparatione procedunt rationes primæ. Secundum aliam autem compa- primæ. Secundum aliam autem compa- rationem quam habet sensus communis rationem quam habet sensus communis ad interiores potentias, quæ sunt imagi- ad interiores potentias, quæ sunt imagi- natio et phantasia, non immobilitatur: natio et phantasia, non immobilitatur: et secundum hanc etiam somnus non est et secundum hanc etiam somnus non est passio ejus. Et hoc modo etiam proce- passio ejus. Et hoc modo etiam proce- dunt rationes oppositæ. Et sic distin- dunt rationes oppositæ. Et sic distin- guendo oportet eum procedere qui vult guendo oportet eum procedere qui vult sequi dicta quorumdam philosophorum. sequi dicta quorumdam philosophorum. Si quis autem subtiliter vellet intueri, Si quis autem subtiliter vellet intueri, diceret quod somnus non est passio sen- diceret quod somnus non est passio sen- sus communis nisi per accidens, scilicet sus communis nisi per accidens, scilicet in quantum influit spiritum sensibus in quantum influit spiritum sensibus propriis, et non sic ut immobilitetur pro- propriis, et non sic ut immobilitetur pro- prium organum sensus communis per prium organum sensus communis per

somnum. somnum.

AD AUCTORITATEM autem Alpharabii AD AUCTORITATEM autem Alpharabii dicendum, quod ipse tangit quemdam dicendum, quod ipse tangit quemdam effectum somni, et non subjectum prin- effectum somni, et non subjectum prin- cipale ejus. cipale ejus.

Ad 1 Ad 1

AD RATIONEM primam dicendum, quod Ad 2 e AD RATIONEM primam dicendum, quod Ad 2 e licet a sensu communi sit causa actualis licet a sensu communi sit causa actualis sensibilitatis per distributionem spiritus sensibilitatis per distributionem spiritus sensibilis, tamen causa efficiens in sen sensibilis, tamen causa efficiens in sen

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

379 379

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

sitivis non efficit insensibilitatem in or- sitivis non efficit insensibilitatem in or- gano sensus communis et in nervis sen- gano sensus communis et in nervis sen- sibilibus quæ principiantur ab ipso. sibilibus quæ principiantur ab ipso. Eodem modo solvendum est secun- Eodem modo solvendum est secun- dum. dum.

AD ALIUD dicendum, quod frigiditas AD ALIUD dicendum, quod frigiditas quæ est causa somni, licet primo tangat quæ est causa somni, licet primo tangat organum sensus communis, non tamen organum sensus communis, non tamen primo immobilitat ipsum, sed potius primo immobilitat ipsum, sed potius organa sensuum propriorum. organa sensuum propriorum.

AD ALIUD dicendum, quod sensibile AD ALIUD dicendum, quod sensibile primum sive sensus primus quandoque primum sive sensus primus quandoque dicitur visus, quandoque tactus, ut supra dicitur visus, quandoque tactus, ut supra ostensum est, quandoque etiam sensus ostensum est, quandoque etiam sensus communis, ut in capitulo de memoria. communis, ut in capitulo de memoria. Et hujus sunt duæ rationes. Quarum Et hujus sunt duæ rationes. Quarum unam tangit Avicenna, scilicet quod unam tangit Avicenna, scilicet quod sensus communis formalis est ad sensus sensus communis formalis est ad sensus proprios et illa est supra exposita in proprios et illa est supra exposita in quæstione de sensu communi. Alia est, quæstione de sensu communi. Alia est, quia memoria est virtus quæ ex imagine quia memoria est virtus quæ ex imagine revertitur in rem et in illa compara- revertitur in rem et in illa compara- tione prior est sensus communis, quam tione prior est sensus communis, quam sensus proprius, licet in motu ad ani- sensus proprius, licet in motu ad ani- mam prior sit sensus proprius quam mam prior sit sensus proprius quam communis. Unde sensus communis est communis. Unde sensus communis est sensus primus per actum memoriæ et sensus primus per actum memoriæ et reminiscentiæ. In libro autem de Somno reminiscentiæ. In libro autem de Somno et vigilia intelligit Philosophus per sen- et vigilia intelligit Philosophus per sen- sibile primum, tactum, cujus propria sibile primum, tactum, cujus propria passio est somnus. passio est somnus.

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio AD ALIUD dicendum, quod illa objectio non concludit, nisi quod somnus per ac- non concludit, nisi quod somnus per ac- cidens sit passio sensus communis se- cidens sit passio sensus communis se- cundum conversionem quam habet ad cundum conversionem quam habet ad sensus proprios. sensus proprios.

AD AUCTORITATEM autem Philosophi AD AUCTORITATEM autem Philosophi quæ inducta est in principio, dicendum quæ inducta est in principio, dicendum quod Philosophus intendit ibi ostendere quod Philosophus intendit ibi ostendere ubi nervus tangibilis est primum subje- ubi nervus tangibilis est primum subje- ctum somni, quia scilicet in illo loco ubi ctum somni, quia scilicet in illo loco ubi omnes nervi sensibiles fundantur in omnes nervi sensibiles fundantur in ipso et hoc est in prima parte cerebri, ipso et hoc est in prima parte cerebri, quæ est organum sensus communis, ut quæ est organum sensus communis, ut statim probabitur. statim probabitur.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA IV. PARTICULA IV.

Utrum somnus et vigilia sunt per se Utrum somnus et vigilia sunt per se passio tactus et primo? passio tactus et primo?

Quarto quæritur, Utrum sint passio Quarto quæritur, Utrum sint passio tactus per se et primo? tactus per se et primo?

Et videtur, quod sic per rationes Phi- Et videtur, quod sic per rationes Phi- losophi in libro primo de Somno et vigi- losophi in libro primo de Somno et vigi-

lia. lia.

1. Quarum prima hæc est: « Mani- 1. Quarum prima hæc est: « Mani- festum quidem est, quod tactus passio festum quidem est, quod tactus passio est vigilia et somnus, et ideo inest om- est vigilia et somnus, et ideo inest om- nibus animalibus. » Et sic formatur ra- nibus animalibus. » Et sic formatur ra- tio Quæcumque passio sensus inest tio Quæcumque passio sensus inest omnibus animalibus, necesse est inesse omnibus animalibus, necesse est inesse secundum sensum qui in quolibet ani- secundum sensum qui in quolibet ani- mali invenitur: somnus et vigilia sunt mali invenitur: somnus et vigilia sunt passio sensus, quæ inest omnibus ani- passio sensus, quæ inest omnibus ani- malibus ergo necesse est inesse secun- malibus ergo necesse est inesse secun- dum sensum qui in omnibus animalibus dum sensum qui in omnibus animalibus invenitur ille est solus tactus: ergo invenitur ille est solus tactus: ergo necesse est inesse secundum tactum. necesse est inesse secundum tactum.

: :

2. Alia ratio est ibidem per hæc ver- 2. Alia ratio est ibidem per hæc ver- ba « Si in eo quod omnes patiantur ba « Si in eo quod omnes patiantur sensus, fit dormitio, inconveniens est sensus, fit dormitio, inconveniens est quos nec necesse nec possibile modo ali- quos nec necesse nec possibile modo ali- quo agere similiter, hos vacare similiter quo agere similiter, hos vacare similiter et immobiles existere contrarium enim et immobiles existere contrarium enim rationabilius accidit eis ut non similiter rationabilius accidit eis ut non similiter quiescant. » Et supponit in illa ratione, quiescant. » Et supponit in illa ratione, quod organum tactus est in omnibus or- quod organum tactus est in omnibus or- ganis aliorum sensuum, et tunc sic pro- ganis aliorum sensuum, et tunc sic pro- cedit cedit

Quodcumque est communis pas- Quodcumque est communis pas- sio sensuum, maxime inest secundum sio sensuum, maxime inest secundum illud organum quo vacante ab opere om- illud organum quo vacante ab opere om- nia organa vacant, et non secundum id nia organa vacant, et non secundum id quo vacante non necesse est alia vacare : quo vacante non necesse est alia vacare : sed somnus est communis passio: ergo sed somnus est communis passio: ergo inest secundum tale organum: sed hoc inest secundum tale organum: sed hoc est organum tactus: ergo somnus inest est organum tactus: ergo somnus inest

380 380

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

secundum tactum. Quod autem orga- secundum tactum. Quod autem orga- num tactus sit tale, probatur ex hoc num tactus sit tale, probatur ex hoc quod sicut nullum animal habet aliquem quod sicut nullum animal habet aliquem sensum nisi habeat etiam tactum, ita sensum nisi habeat etiam tactum, ita nullum organum est sensus nisi sit etiam nullum organum est sensus nisi sit etiam organum factus: et idcirco si tactus uni- organum factus: et idcirco si tactus uni- versaliter vacaret, nullus sensus ageret: versaliter vacaret, nullus sensus ageret: sed non convertitur et sic cum somnus sed non convertitur et sic cum somnus sit universalis vacatio sensus, erit secun- sit universalis vacatio sensus, erit secun- dum organum tactus quo universaliter dum organum tactus quo universaliter

vacante omnes sensus vacant. vacante omnes sensus vacant.

3. Tertiam rationem innuit Philoso- 3. Tertiam rationem innuit Philoso- phus per hæc verba : « Cum principale phus per hæc verba : « Cum principale membrum et aliorum omnium organum membrum et aliorum omnium organum sentiendi, et cui innituntur alia, patiatur sentiendi, et cui innituntur alia, patiatur aliquid, pati necesse est reliqua omnia. aliquid, pati necesse est reliqua omnia. Illorum autem cum aliquid impotens sit, Illorum autem cum aliquid impotens sit, non est necesse impotens fieri. » Ratio non est necesse impotens fieri. » Ratio autem sic formatur: Omnis passio quæ autem sic formatur: Omnis passio quæ est sensuum universaliter, principaliter est sensuum universaliter, principaliter est secundum illud organum cui cætera est secundum illud organum cui cætera organa sensuum innituntur: et talis pas- organa sensuum innituntur: et talis pas- sio est somnus: ergo somnus inest se- sio est somnus: ergo somnus inest se- cundum tale organum: sed tale est or- cundum tale organum: sed tale est or- ganum tactus ergo somnus inest prin- ganum tactus ergo somnus inest prin- cipaliter secundum tactum. cipaliter secundum tactum.

: :

4. Item, Philosophus: « Quando im- 4. Item, Philosophus: « Quando im- potentia sensus fit in primo in quo sen- potentia sensus fit in primo in quo sen- tit omnia, hoc est, in primo organo ta- tit omnia, hoc est, in primo organo ta- ctus, necesse est organo sentiendi omnia ctus, necesse est organo sentiendi omnia habere defectum sensuum: cum vero habere defectum sensuum: cum vero illorum aliquid, non est hoc necesse. » illorum aliquid, non est hoc necesse. » Et ex hoc sequitur idem quod prius. Et ex hoc sequitur idem quod prius.

5. Ad idem objicimus nos sic: Quæ- 5. Ad idem objicimus nos sic: Quæ- cumque immobilitas sensuum ligat sen- cumque immobilitas sensuum ligat sen- sum per totum corpus animalis, inest sum per totum corpus animalis, inest necessario secundum organum illius sen- necessario secundum organum illius sen- sus quod est per totum corpus animalis: sus quod est per totum corpus animalis: somnus est talis immobilitas : ergo inerit somnus est talis immobilitas : ergo inerit secundum organum talis sensus: sensus secundum organum talis sensus: sensus autem ille solus tactus est: visus enim autem ille solus tactus est: visus enim tantum est in oculis, et auditus tantum in tantum est in oculis, et auditus tantum in auribus, et sic de aliis, tactus vero per auribus, et sic de aliis, tactus vero per totum corpus ergo somnus primo et per totum corpus ergo somnus primo et per se est passio tactus. se est passio tactus.

6. Item, Quæcumque passio sensus 6. Item, Quæcumque passio sensus efficitur ut a causa efficiente a sensibili efficitur ut a causa efficiente a sensibili speciali alicujus sensus, ipsa principaliter speciali alicujus sensus, ipsa principaliter est passio illius sensus a cujus sensibili- est passio illius sensus a cujus sensibili-

bus efficitur somnus est passio sensus, bus efficitur somnus est passio sensus, quæ efficitur a speciali sensibili tactus, quæ efficitur a speciali sensibili tactus, quia a frigidate descendente a cerebro: quia a frigidate descendente a cerebro: ergo ipsa erit primo et per se passio ergo ipsa erit primo et per se passio

taclus. taclus.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Somnus est privatio sensus et mo- 1. Somnus est privatio sensus et mo- tus ergo maxime erit passio illorum tus ergo maxime erit passio illorum sensuum, qui sunt maxime causa motus sensuum, qui sunt maxime causa motus et sensus: sed illi sunt tres sensus sen- et sensus: sed illi sunt tres sensus sen- tientes per medium extrinsecum: ergo tientes per medium extrinsecum: ergo somnus erit maxime passio illorum somnus erit maxime passio illorum trium. trium.

2. Item, Dicit Alpharabius, quod ani- 2. Item, Dicit Alpharabius, quod ani- malia habentia quinque sensus, habent malia habentia quinque sensus, habent somnum completum et perfectum : quæ somnum completum et perfectum : quæ vero deficiunt a numero sensuum sicut vero deficiunt a numero sensuum sicut illa quæ tantum habent tactum et gu- illa quæ tantum habent tactum et gu- stum secundum quod est quidam tactus, stum secundum quod est quidam tactus, habent somnum imperfectum : et ex hoc habent somnum imperfectum : et ex hoc videtur quod somnus sit passio simul videtur quod somnus sit passio simul omnium sensuum et non tactus primo. omnium sensuum et non tactus primo.

SOLUTIO. Dicendum, quod primæ ra- SOLUTIO. Dicendum, quod primæ ra- tiones sunt necessariæ: quia somnus est tiones sunt necessariæ: quia somnus est passio quæ primo vel principaliter inest passio quæ primo vel principaliter inest secundum organum tactus, quod in ali- secundum organum tactus, quod in ali- qua parte sui est fundamentum omnium qua parte sui est fundamentum omnium sensuum, scilicet in principio ortus ner- sensuum, scilicet in principio ortus ner- vorum sensibilium a cerebro: quia in vorum sensibilium a cerebro: quia in illo loco concurrunt nervi sensibiles, et illo loco concurrunt nervi sensibiles, et fundantur in nervo tactus et ideo quan- fundantur in nervo tactus et ideo quan- do vis tactiva in illa parte nervi deficit a do vis tactiva in illa parte nervi deficit a tangendo, necesse est deficere omnes tangendo, necesse est deficere omnes alios sensus. alios sensus.

Sed cont Sed cont

Soluti Soluti

1. 1.

AD OBJECTUM contra, dicendum quod Ad obj AD OBJECTUM contra, dicendum quod Ad obj cum dicitur, quod somnus est immobili- cum dicitur, quod somnus est immobili- tas et insensibilitas, intelligitur de immo- tas et insensibilitas, intelligitur de immo- bilitate ad exercitium sensuum in ap- bilitate ad exercitium sensuum in ap- prehensione sensibilium exteriorum : et prehensione sensibilium exteriorum : et hoc maxime convenit fundamento totius hoc maxime convenit fundamento totius sensibilitatis, quod est tactus. sensibilitatis, quod est tactus.

AD ALIUD dicendum, quod perfectio AD ALIUD dicendum, quod perfectio dicitur somni duobus modis, scilicet se- dicitur somni duobus modis, scilicet se- cundum suum esse, et sic est in quoli- cundum suum esse, et sic est in quoli- bet animali vel secundum suum posse, bet animali vel secundum suum posse, et tunc perfectior est somnus in illo ani- et tunc perfectior est somnus in illo ani- mali in quo claudit plures sensus, et per- mali in quo claudit plures sensus, et per- fectissimus est in eo in quo claudit omnes: fectissimus est in eo in quo claudit omnes:

Ad Ad

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA V. PARTICULA V.

381 381

est a corde, et finis ejus ad cerebrum, est a corde, et finis ejus ad cerebrum, et principium somni a cerebro, et finis et principium somni a cerebro, et finis ejus ad cor. ejus ad cor.

4. Item, Dicit quod cerebrum et cor 4. Item, Dicit quod cerebrum et cor sunt causa utriusque sed cor est causa sunt causa utriusque sed cor est causa prima, et cerebrum causa secunda: et prima, et cerebrum causa secunda: et hæc duo membra communes habent has hæc duo membra communes habent has duas virtutes. duas virtutes.

5. Item, Dicit quod somnus necessario 5. Item, Dicit quod somnus necessario

Utrum somnus sit cordis, vel hepatis, accidit propter debilitatem cerebri et Utrum somnus sit cordis, vel hepatis, accidit propter debilitatem cerebri et

vel cerebri? vel cerebri?

Deinde quæritur, Cujus partis sit som- Deinde quæritur, Cujus partis sit som- nus ex parte corporis, scilicet utrum cor- nus ex parte corporis, scilicet utrum cor- dis, vel hepatis, vel cerebri, vel utrum dis, vel hepatis, vel cerebri, vel utrum unius sit somnus, et alterius vigilia ? unius sit somnus, et alterius vigilia ?

Et videtur per Aristotelem in libro Et videtur per Aristotelem in libro primo de Somno et vigilia, quod sit primo de Somno et vigilia, quod sit trium partium, scilicet cerebri, cordis, et trium partium, scilicet cerebri, cordis, et hepatis. hepatis.

Dicit enim sic «Quoniam quidem er- Dicit enim sic «Quoniam quidem er- go principium sensus fit ab eadem parte go principium sensus fit ab eadem parte animalis, a qua quidem et motus, dixi- animalis, a qua quidem et motus, dixi- mus in aliis, hoc est, in libro tertio de mus in aliis, hoc est, in libro tertio de Anima. Ipsa vero, supple, pars a qua est Anima. Ipsa vero, supple, pars a qua est sensus, trium determinatorum locorum, sensus, trium determinatorum locorum, media capitis, et deorsum ventris. San- media capitis, et deorsum ventris. San- guinem igitur habentibus hæc circa cor guinem igitur habentibus hæc circa cor pars. » Et intendit dicere, quod medium pars. » Et intendit dicere, quod medium capitis influit virtutem sensus vel motus capitis influit virtutem sensus vel motus ad nervos sensibiles et motivos. Pars ad nervos sensibiles et motivos. Pars autem quæ est deorsum ventris, et he- autem quæ est deorsum ventris, et he- par, principium est motus et sensus pro- par, principium est motus et sensus pro- pter administrationem nutrimenti : cor pter administrationem nutrimenti : cor autem est principaliter propter genera- autem est principaliter propter genera- tionem spirituum. tionem spirituum.

E CONTRA videtur per Alpharabium, E CONTRA videtur per Alpharabium, quod somnus et vigilia sunt principaliter quod somnus et vigilia sunt principaliter

cordis. cordis.

1. Dicit enim, quod somnus est introi- 1. Dicit enim, quod somnus est introi- tus sensus communis ad suum principium tus sensus communis ad suum principium quod est cor. quod est cor.

cordis et utrumque illorum est causa in cordis et utrumque illorum est causa in debilitate sui operis, licet cerebrum in debilitate sui operis, licet cerebrum in hoc sit fortior propter complexionem hoc sit fortior propter complexionem ejus. ejus.

6. Per rationem objicitur sic: Omne 6. Per rationem objicitur sic: Omne quod per seipsum sufficienter operatur quod per seipsum sufficienter operatur aliquam operationem, non indiget instru- aliquam operationem, non indiget instru- mento adjuvante ad operationem illam: mento adjuvante ad operationem illam: hepar est membrum sufficienter conver- hepar est membrum sufficienter conver- tens cibum in nutrimentum ergo ad tens cibum in nutrimentum ergo ad operationem illam non indiget aliquo ut operationem illam non indiget aliquo ut instrumento adjuvante. PRIMA patet per instrumento adjuvante. PRIMA patet per se. SECUNDA probatur per hoc, quod in se. SECUNDA probatur per hoc, quod in hepate ponitur virtus nutritiva, et venæ hepate ponitur virtus nutritiva, et venæ mesaraicæ per quas trahitur succositas mesaraicæ per quas trahitur succositas plisanaria a stomacho in hepar, ut in plisanaria a stomacho in hepar, ut in ipso convertatur in ultimum nutrimen- ipso convertatur in ultimum nutrimen- tum quod est sanguis. Inde proceditur tum quod est sanguis. Inde proceditur sic Omne membrum quod sufficienter sic Omne membrum quod sufficienter perficit ultimum nutrimentum, debet perficit ultimum nutrimentum, debet habere instrumenta per quæ sufficienter habere instrumenta per quæ sufficienter distribuat illud toti corpori hepar cst distribuat illud toti corpori hepar cst membrum tale: ergo debet habere in- membrum tale: ergo debet habere in- strumenta per quæ sufficienter dividat strumenta per quæ sufficienter dividat nutrimentum toti corpori. Et hoc po- nutrimentum toti corpori. Et hoc po- nitur a Galeno, quod in suprema he- nitur a Galeno, quod in suprema he- patis et in gibbo egrediuntur venæ per patis et in gibbo egrediuntur venæ per quas dividitur nutrimentum per totum quas dividitur nutrimentum per totum corpus: ergo videtur hepar per mini- corpus: ergo videtur hepar per mini- strationem nutrimenti esse prima causa strationem nutrimenti esse prima causa somni, et non cor. somni, et non cor.

7. Item, Cor est nobilius membrum 7. Item, Cor est nobilius membrum hepate ergo videtur, quod non debet hepate ergo videtur, quod non debet esse secundarium operans ut instrumen- esse secundarium operans ut instrumen- tum in distributione alimenti. Et istæ tum in distributione alimenti. Et istæ objectiones generales sunt de omnibus objectiones generales sunt de omnibus animalibus quia dicit Aristoteles, quod animalibus quia dicit Aristoteles, quod in animalibus non habentibus sanguinem in animalibus non habentibus sanguinem 3. Item, Dicit quod principium vigilia æstimandum est easdem esse causas 3. Item, Dicit quod principium vigilia æstimandum est easdem esse causas

2. Item, Videtur per eumdem, quod 2. Item, Videtur per eumdem, quod somnus sit cerebri et vigilia cordis. Dicit somnus sit cerebri et vigilia cordis. Dicit enim, quod somnus causatur a frigidi- enim, quod somnus causatur a frigidi- tate cerebri et humiditate, vigilia vero a tate cerebri et humiditate, vigilia vero a siccitate et caliditate cordis. siccitate et caliditate cordis.

382 382

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

somni et vigiliæ quæ sunt in habentibus somni et vigiliæ quæ sunt in habentibus sanguinem in hominibus. Unde ipse dicit sanguinem in hominibus. Unde ipse dicit in libro de Animalibus, quod onine ani- in libro de Animalibus, quod onine ani- mal habet cor et cerebrum et hepar vel mal habet cor et cerebrum et hepar vel membra similia illis et omne animal membra similia illis et omne animal habet sanguinem vel humorem similem habet sanguinem vel humorem similem illi. illi.

CONTRA: CONTRA:

1. Videtur, quod distributio alimenti 1. Videtur, quod distributio alimenti fit a corde distributio enim alimenti est fit a corde distributio enim alimenti est a loco digestionis: digestio autem, ut a loco digestionis: digestio autem, ut habetur in libro quarto Meteororum ¹, est habetur in libro quarto Meteororum ¹, est completio a naturali et proprio calore ex completio a naturali et proprio calore ex contrajacentibus passionibus: ergo ma- contrajacentibus passionibus: ergo ma- xime digestio est ab illo membro quod xime digestio est ab illo membro quod calidissimum est in corpore animalis : calidissimum est in corpore animalis : sed cor est calidissimum, ut habetur in sed cor est calidissimum, ut habetur in libro de An ima, quia in corde plus habent libro de An ima, quia in corde plus habent caloris pede gradientia et in primo de caloris pede gradientia et in primo de Somno el vigilia, ubi dicitur, quod re- Somno el vigilia, ubi dicitur, quod re- spirare quidem est humido refrigerari ad spirare quidem est humido refrigerari ad salutem ejus qui in hac particula, id est, salutem ejus qui in hac particula, id est, in corde est caloris natura adepta: ergo in corde est caloris natura adepta: ergo a corde est distributio alimenti: et ali- a corde est distributio alimenti: et ali- mentum est universalior causa somni : mentum est universalior causa somni : ergo videtur, quod a corde sit causa ergo videtur, quod a corde sit causa somni. somni.

2. Item, In libro de Animalibus scri- 2. Item, In libro de Animalibus scri- bitur, quod sanguis generatur in corde: bitur, quod sanguis generatur in corde: et id quod loco sanguinis, generatur in et id quod loco sanguinis, generatur in membro quod est loco cordis sed san- membro quod est loco cordis sed san- guinis vel id quod est loco sanguinis, est guinis vel id quod est loco sanguinis, est ultimum nutrimentum : ergo ultimi nu- ultimum nutrimentum : ergo ultimi nu- trimenti distributio est a corde: et hæc trimenti distributio est a corde: et hæc est causa somni: ergo somnus princi- est causa somni: ergo somnus princi- paliter est causatus a corde. paliter est causatus a corde.

3. Item, Dicit Aristoteles in primo de 3. Item, Dicit Aristoteles in primo de Somno et vigilia, quod movere et facere Somno et vigilia, quod movere et facere aliquid sine robore non est possibile: aliquid sine robore non est possibile: vigorem autem facit spiritus perseve- vigorem autem facit spiritus perseve- rantia, et respirantibus quidem quæ ex- rantia, et respirantibus quidem quæ ex- trinsecus, non respirantibus vero quæ trinsecus, non respirantibus vero quæ complantata et ideo bombonantia vi- complantata et ideo bombonantia vi- dentur alata, cum moventur attractione dentur alata, cum moventur attractione spiritus offendentis ad subcinctorium ro- spiritus offendentis ad subcinctorium ro- tularum. Et intendit dicere per hoc, quod tularum. Et intendit dicere per hoc, quod ab eodem loco est ortus somni et vigiliæ, ab eodem loco est ortus somni et vigiliæ,

1 IV Meteororum, tex. com. 14. 1 IV Meteororum, tex. com. 14.

a quo est ortus spiritus et vigoris, qui a quo est ortus spiritus et vigoris, qui vigor est ex spiritus perseverantia, quæ vigor est ex spiritus perseverantia, quæ perseverantia spiritus in quibusdam est perseverantia spiritus in quibusdam est ab extrinseco, ut in respirantibus, in ab extrinseco, ut in respirantibus, in quibusdam vero est ut a spiritu complan- quibusdam vero est ut a spiritu complan- tato naturæ, ut in annulosis, quæ rotalia tato naturæ, ut in annulosis, quæ rotalia dicuntur, quæ succincta sunt in loco dia- dicuntur, quæ succincta sunt in loco dia- phragmatis et spiritus interior quando phragmatis et spiritus interior quando movetur, offendit ad diaphragma et emit- movetur, offendit ad diaphragma et emit- tunt sonum, sicut apes et vespæ : qui so- tunt sonum, sicut apes et vespæ : qui so- nus ficto nomine dicitur bombus. Et quod nus ficto nomine dicitur bombus. Et quod hoc intendit Philosophus, patet per hoc hoc intendit Philosophus, patet per hoc quod sequitur sic: « Movetur autem quod sequitur sic: « Movetur autem omne aliquo sensu facto vel proprio vel omne aliquo sensu facto vel proprio vel alieno in primo organo sentiendi. » Si alieno in primo organo sentiendi. » Si vero est somnus et vigilia passio parti- vero est somnus et vigilia passio parti- culæ hujus, in quo quidem loco et in qua culæ hujus, in quo quidem loco et in qua particula sit somnus et vigilia, patet. particula sit somnus et vigilia, patet. Quia omne quod movetu aliquo sensu Quia omne quod movetu aliquo sensu interiori qui dicitur proprius, aut exteriori interiori qui dicitur proprius, aut exteriori qui dicitur alienus, movetur a primo or- qui dicitur alienus, movetur a primo or- ganó sentiendi quod est cor: quia orga- ganó sentiendi quod est cor: quia orga- num primi sensus, id est, tactus, est circa num primi sensus, id est, tactus, est circa cor, a quo etiam est distributio spiritus cor, a quo etiam est distributio spiritus et vigoris et idem est causa somni et et vigoris et idem est causa somni et vigiliæ. Ergo somnus et vigilia maxime vigiliæ. Ergo somnus et vigilia maxime referuntur ad cor. referuntur ad cor.