II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 42. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 42.

337 337

QUÆSTIO XLII. QUÆSTIO XLII.

De his virtutibus in communi. De his virtutibus in communi.

Deinde quæritur de his virtutibus in communi. Deinde quæritur de his virtutibus in communi.

Et quæruntur duo, scilicet utrum omnes istæ sint corporeæ virtutes ha- Et quæruntur duo, scilicet utrum omnes istæ sint corporeæ virtutes ha- bentes situm in organo corporeo vel non ? bentes situm in organo corporeo vel non ?

Et secundo, Utrum sint plures vel pauciores ? Et secundo, Utrum sint plures vel pauciores ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum omnes virtutes sint corporex? Utrum omnes virtutes sint corporex?

Ad primum ponit rationem Avicenna, Ad primum ponit rationem Avicenna, quod omnes hujusmodi virtutes sunt cor- quod omnes hujusmodi virtutes sunt cor- poreæ. poreæ.

1. Et primo probat de sensibus hoc : 1. Et primo probat de sensibus hoc : de ratione enim sensus est, quod appre- de ratione enim sensus est, quod appre- hendat cum præsentia materiæ. Præsentia hendat cum præsentia materiæ. Præsentia autem corporis non est existens nisi apud autem corporis non est existens nisi apud aliquod corpus: etenim quod non est in aliquod corpus: etenim quod non est in loco res localis, non operatur secundum loco res localis, non operatur secundum præsentiam vel absentiam. Unde virtuti præsentiam vel absentiam. Unde virtuti simplici ipsius animæ forma sensibilis simplici ipsius animæ forma sensibilis non potest esse præsens. Et ista est ratio non potest esse præsens. Et ista est ratio Avicennæ de sensibus. Avicennæ de sensibus.

2. Fortior autem ad idem ratio est: 2. Fortior autem ad idem ratio est: quia sensus non percipit formam nisi quia sensus non percipit formam nisi illam ad quam secundum naturam fa- illam ad quam secundum naturam fa- bricatur organum, ut oculus colorem, eo bricatur organum, ut oculus colorem, eo quod eadem perfectio est utriusque, quod eadem perfectio est utriusque, scilicet lumen. Hæc enim perfectio est scilicet lumen. Hæc enim perfectio est diaphani quod est in compositione oculi, diaphani quod est in compositione oculi, et perfectio coloris secundum actum. Si- et perfectio coloris secundum actum. Si- militer est de auditu, cujus organum militer est de auditu, cujus organum

consistit in aere vacuo, qui etiam aer consistit in aere vacuo, qui etiam aer est materia soni. Idem est de odo- est materia soni. Idem est de odo- ratu quia actu et natura frigidum ratu quia actu et natura frigidum existens, potentia est calidum, et salva- existens, potentia est calidum, et salva- tur calido vaporativo in odoribus. De tur calido vaporativo in odoribus. De gustu autem, qui quidem tactus est, gustu autem, qui quidem tactus est, et de tactu patet, quod non recipiunt et de tactu patet, quod non recipiunt formas abstrahendo à materia, sed cum formas abstrahendo à materia, sed cum contactu corporis in quibus sunt formæ contactu corporis in quibus sunt formæ illæ. illæ.

Tres autem rationes ponit Avicenna de Tres autem rationes ponit Avicenna de eo quod imago sit virtus operans in cor- eo quod imago sit virtus operans in cor- pore. pore.

Quarum prima hæc est: Ponamus for- Quarum prima hæc est: Ponamus for- mam quadrati descripti in imagine, cujus mam quadrati descripti in imagine, cujus quatuor anguli designentur per A B C D : quatuor anguli designentur per A B C D : et aliud quadratum conjungatur illi apud et aliud quadratum conjungatur illi apud angulum A in dextro, et tertium quadra- angulum A in dextro, et tertium quadra- tum conjungatur ei in sinistrum apud tum conjungatur ei in sinistrum apud angulum B: et quadratum quod est in angulum B: et quadratum quod est in angulo A in quatuor suis angulis signetur angulo A in quatuor suis angulis signetur per ACEH : quadratum autem quod per ACEH : quadratum autem quod est in angulo B designetur in quatuor est in angulo B designetur in quatuor suis angulis, scilicet per в CQ1: et sit suis angulis, scilicet per в CQ1: et sit ista forma imaginata, et non in mate- ista forma imaginata, et non in mate- ria aliqua et quæratur causa, quare ria aliqua et quæratur causa, quare unum quadratorum imaginatorum ima- unum quadratorum imaginatorum ima- ginamur in dextro, alterum in si- ginamur in dextro, alterum in si- nistro ? Hoc enim est aut per formam nistro ? Hoc enim est aut per formam quadrati, aut per aliquod accidens quadrati, aut per aliquod accidens ipsius, aut propter comparationem ad ipsius, aut propter comparationem ad

358 358

D. ALB. MAG, ORD. PRÆD. D. ALB. MAG, ORD. PRÆD.

aliquod extra, aut propter materiam aliquod extra, aut propter materiam ex qua extrahitur, aut propter organum ex qua extrahitur, aut propter organum aut spiritum animalem quibus imprimi- aut spiritum animalem quibus imprimi- tur. Quod autem non sit propter formam tur. Quod autem non sit propter formam quadrati, hoc patet ex hoc quia una quadrati, hoc patet ex hoc quia una ratio est forma quadrati in omnibus qua- ratio est forma quadrati in omnibus qua- dratis, quæ non separat unum quadratum dratis, quæ non separat unum quadratum ab alio ponendo unum in dextro et aliud ab alio ponendo unum in dextro et aliud in sinistro. Nec est propter accidens: in sinistro. Nec est propter accidens: ponamus enim, quod illa quadrata æqua- ponamus enim, quod illa quadrata æqua- lia sint in quantitate, tunc accidens illud lia sint in quantitate, tunc accidens illud esset separabile, vel inseparabile. Et si esset separabile, vel inseparabile. Et si esset inseparabile, tunc commutaretur in esset inseparabile, tunc commutaretur in speciem, et inveniretur in omni quadrato speciem, et inveniretur in omni quadrato sicut nigredo corvi in omni corvo et sicut nigredo corvi in omni corvo et sic quidquid inveniretur in uno qua- sic quidquid inveniretur in uno qua- drato, etiam inveniretur in alio et ideo drato, etiam inveniretur in alio et ideo per hoc non distinguerentur, quod unum per hoc non distinguerentur, quod unum esset in dextro, et alterum in sinistro. esset in dextro, et alterum in sinistro. Si autem esset accidens separabile, hoc Si autem esset accidens separabile, hoc non esset nisi dextrum et sinistrum. Si non esset nisi dextrum et sinistrum. Si igitur imaginatio distingueret illa qua- igitur imaginatio distingueret illa qua- drata per intentionem dextri et sinistri, drata per intentionem dextri et sinistri, oporteret quod illa imaginatio apprehen- oporteret quod illa imaginatio apprehen- deret intentionem dextri et sinistri, et deret intentionem dextri et sinistri, et poneret eam super quadratum prius ap- poneret eam super quadratum prius ap- prehensum et sic imaginatio procede- prehensum et sic imaginatio procede- ret componendo, quod non convenit ei ret componendo, quod non convenit ei secundum Avicennam : quia non accipit secundum Avicennam : quia non accipit nisi formam quantitatis quæ fuit in sensu, nisi formam quantitatis quæ fuit in sensu, et illam accipit subito sine compositione et illam accipit subito sine compositione et divisione, et non sicut intellectus qui et divisione, et non sicut intellectus qui rationem dextri ponit super quadratum rationem dextri ponit super quadratum unum, et rationem sinistri super qua- unum, et rationem sinistri super qua- dratum alterum. Ergo quod imaginatio dratum alterum. Ergo quod imaginatio imaginatur unum in parte una, et alte- imaginatur unum in parte una, et alte- rum in parte alia, non est propter inten- rum in parte alia, non est propter inten- tionem dextri et sinistri, neque propter tionem dextri et sinistri, neque propter aliud accidens quod possit assignari : aliud accidens quod possit assignari : ergo illa distinctio non est per accidens. ergo illa distinctio non est per accidens. Neque est propter comparationem ad Neque est propter comparationem ad aliquid extra quia cum illa quadrata aliquid extra quia cum illa quadrata sint similia et æqualia, ut supra posui- sint similia et æqualia, ut supra posui- mus, ad quodcumque corporum aliorum mus, ad quodcumque corporum aliorum exteriorum comparabitur unum, et ad exteriorum comparabitur unum, et ad idem comparabitur alterum: et ita in idem comparabitur alterum: et ita in comparatione illa non distinguuntur. Nec comparatione illa non distinguuntur. Nec est propter materiam a qua extrahitur: est propter materiam a qua extrahitur: illa enim non differt nisi per materiam illa enim non differt nisi per materiam

ligni, et plumbi, et cupri, et sic de aliis: ligni, et plumbi, et cupri, et sic de aliis: et non est natura illarum materiarum et non est natura illarum materiarum facere unum esse in dextro et alterum in facere unum esse in dextro et alterum in sinistro. Ergo relinquitur, quod hoc sit sinistro. Ergo relinquitur, quod hoc sit propter situm illius formæ et in organo propter situm illius formæ et in organo et in spiritu imaginis, in cujus dextra et in spiritu imaginis, in cujus dextra parte depingitur quadratum dextrum, et parte depingitur quadratum dextrum, et in sinistra parte sinistrum. in sinistra parte sinistrum.

Secunda ratio Avicennæ est, quia nos Secunda ratio Avicennæ est, quia nos imaginamur formam majorem et for- imaginamur formam majorem et for- mam minorem et non possunt esse in mam minorem et non possunt esse in eodem subjecto forma major et forma eodem subjecto forma major et forma minor ergo relinquitur, quod sint in minor ergo relinquitur, quod sint in corpore aliquo, in cujus majori parte corpore aliquo, in cujus majori parte depingitur forma major, et in minori depingitur forma major, et in minori parte forma minor. parte forma minor.

Tertia ratio sua est, quia nos simul Tertia ratio sua est, quia nos simul et semel non possumus imaginari for- et semel non possumus imaginari for- mam albam et nigram in eadem parte: mam albam et nigram in eadem parte: sed in intellectu simplici simul intelligi- sed in intellectu simplici simul intelligi- mus album et nigrum et hoc non est mus album et nigrum et hoc non est alia de causa, nisi quia forma illa quanti- alia de causa, nisi quia forma illa quanti- tatis corporeæ est in spiritu corporeo et tatis corporeæ est in spiritu corporeo et organo, in cujus eadem parte non potest organo, in cujus eadem parte non potest poni album et nigrum. Intellectus autem poni album et nigrum. Intellectus autem simul intelligit album et nigrum, sed simul intelligit album et nigrum, sed negat idem esse subjectum albi et nigri. negat idem esse subjectum albi et nigri.

Et per has rationes probat Avicenna Et per has rationes probat Avicenna imaginem esse virtutem corpoream, et imaginem esse virtutem corpoream, et dicit, quod idem est de æstimativa et dicit, quod idem est de æstimativa et memorativa, quæ licet accipiant inten- memorativa, quæ licet accipiant inten- tiones, non tamen separant eas a talibus tiones, non tamen separant eas a talibus imaginibus et formis. imaginibus et formis.

Sed licet conclusio ista sit vera quam Sed licet conclusio ista sit vera quam concludit, rationes tamen non videntur concludit, rationes tamen non videntur valere. Si enim esset causa dextri et valere. Si enim esset causa dextri et sinistri, quod depingitur in parte dextra sinistri, quod depingitur in parte dextra spiritus vel in sinistra organi, tunc virtus spiritus vel in sinistra organi, tunc virtus tota non imaginaretur dextrum vel sini- tota non imaginaretur dextrum vel sini- strum in sinistra parte tantum, vel in strum in sinistra parte tantum, vel in dextra parte tantum, sed in utraque : dextra parte tantum, sed in utraque : imaginemur enim dextrum in sinistro, imaginemur enim dextrum in sinistro, et sinistrum in dextro: hoc enim bene et sinistrum in dextro: hoc enim bene contingit, sicut contingit imaginari id contingit, sicut contingit imaginari id quod est supra, esse inferius, et e con- quod est supra, esse inferius, et e con- tra et id quod est ante, esse retro, et e tra et id quod est ante, esse retro, et e contra et cum forma non movetur nisi contra et cum forma non movetur nisi in toto subjecto in quo est, oporteret in toto subjecto in quo est, oporteret quod organum virtutis imaginativæ quod organum virtutis imaginativæ

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 42. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 42.

transponeretur in partibus, ita quod su- transponeretur in partibus, ita quod su- perior pars efficeretur inferior, et e con- perior pars efficeretur inferior, et e con- tra et hoc est ridiculosum. tra et hoc est ridiculosum.

: :

Præterea, Secunda ratio non videtur Præterea, Secunda ratio non videtur valere si enim forma major describe- valere si enim forma major describe- retur in majori parte, et major in mi- retur in majori parte, et major in mi- nori tunc forma quæ nullo modo pro- nori tunc forma quæ nullo modo pro- portionaretur quantitati organi, sicut portionaretur quantitati organi, sicut forma montis vel dimidii coeli, nullo forma montis vel dimidii coeli, nullo modo posset describi in organo imagina- modo posset describi in organo imagina- tivæ. Et quia similis objectio est de tivæ. Et quia similis objectio est de oculis, propter hoc solvit Avicenna, et oculis, propter hoc solvit Avicenna, et dicit, quod excusat eum potentia divi- dicit, quod excusat eum potentia divi- sionis in infinitum: quia scilicet rei sionis in infinitum: quia scilicet rei quantitas dividitur, donec fiat propor- quantitas dividitur, donec fiat propor- tionabilis organo quantitatis in quo de- tionabilis organo quantitatis in quo de- pingitur. SED CONTRA: Hoc nihil est : pingitur. SED CONTRA: Hoc nihil est : quia quæratur de dividente quid sit di- quia quæratur de dividente quid sit di- videns? Organum enim non est divi- videns? Organum enim non est divi- dens, quia potentia sua non est potentia dens, quia potentia sua non est potentia activa, sed materialis. Similiter, virtus activa, sed materialis. Similiter, virtus apprehensiva non est dividens: quia ac- apprehensiva non est dividens: quia ac- cipit intentionem totius formæ et totius cipit intentionem totius formæ et totius quantitatis. Similiter, distantia non est quantitatis. Similiter, distantia non est in causa, sicut id quod distat, videtur in causa, sicut id quod distat, videtur majoris quantitatis quam id quod est majoris quantitatis quam id quod est prope: quia tunc lineamenta figurarum prope: quia tunc lineamenta figurarum ipsius quanti non perfecte discerneren- ipsius quanti non perfecte discerneren- tur. Præterea, accipiamus illam formam tur. Præterea, accipiamus illam formam quæ impleat totum organum imagina- quæ impleat totum organum imagina- tum tunc secundum hoc illa non pos- tum tunc secundum hoc illa non pos- set depingi in organo: et sic non multæ set depingi in organo: et sic non multæ formæ manerent in organo imagina- formæ manerent in organo imagina- tionis, quod est contra Aristotelem in tionis, quod est contra Aristotelem in libro de Somno et vigilia, qui dicit, quod libro de Somno et vigilia, qui dicit, quod formæ quæ manent in organo imagina- formæ quæ manent in organo imagina- tionis in somno, fluunt ad organum tionis in somno, fluunt ad organum sensus communis. sensus communis.

359 359

tellectu, quæ impediuntur destructa me- tellectu, quæ impediuntur destructa me- dia cellula capitis: quia hoc non accidit dia cellula capitis: quia hoc non accidit per se, sed per accidens, scilicet quod per se, sed per accidens, scilicet quod corrumpitur organum phantasiæ, quo corrumpitur organum phantasiæ, quo corrupto non est a quo abstrahat intel- corrupto non est a quo abstrahat intel- lectus. SECUNDA vero probata est in sin - lectus. SECUNDA vero probata est in sin - gulis virtutibus prius habitis. gulis virtutibus prius habitis.

2. Item, Omnis forma similis formæ 2. Item, Omnis forma similis formæ corporali, non est in subjecto nisi in cor- corporali, non est in subjecto nisi in cor- pore: omnes formæ prædictarum virtu- pore: omnes formæ prædictarum virtu- tum sunt formæ similes formis corpo- tum sunt formæ similes formis corpo- rum: ergo non habent subjectum nisi rum: ergo non habent subjectum nisi corpus. PRIMA probatur per hoc quod corpus. PRIMA probatur per hoc quod formæ similes habent unam rationem formæ similes habent unam rationem comparationis ad subjectum. SECUNDA comparationis ad subjectum. SECUNDA vero per hoc patet, quia nisi essent for- vero per hoc patet, quia nisi essent for- mæ similes corporum, corpora non dis- mæ similes corporum, corpora non dis- cernerentur per ipsas. cernerentur per ipsas.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Virtus apprehensiva est virtus pas- 1. Virtus apprehensiva est virtus pas- siva et receptiva, et non est receptiva siva et receptiva, et non est receptiva nisi formarum. Cum igitur ipsa virtus nisi formarum. Cum igitur ipsa virtus quæ est pars animæ, simplex sit forma, quæ est pars animæ, simplex sit forma, quæ erit in ipsa, simplex erit et incor- quæ erit in ipsa, simplex erit et incor- porea: et ita falsum est, quod illæ formæ porea: et ita falsum est, quod illæ formæ sunt quas apprehendunt virtutes animæ sunt quas apprehendunt virtutes animæ sensibilis. sensibilis.

2. Item, Virtus apprehensiva est virtus 2. Item, Virtus apprehensiva est virtus in potentia quæ non perficitur nisi per in potentia quæ non perficitur nisi per formam apprehensivam formam apprehensivam ergo forma ergo forma apprehensiva in ipsa erit sicut perfectio apprehensiva in ipsa erit sicut perfectio in perfecto: sed omne quod recipitur, ut in perfecto: sed omne quod recipitur, ut dicit Boetius, recipitur secundum pote- dicit Boetius, recipitur secundum pote- statem recipientis: ergo form-ailla reci- statem recipientis: ergo form-ailla reci- pitur secundum potestatem virtutum pitur secundum potestatem virtutum quæ sunt partes animæ: sed illæ sunt quæ sunt partes animæ: sed illæ sunt incorporeæ: ergo formæ istæ sunt re- incorporeæ: ergo formæ istæ sunt re- ceptæ in corpore, et sic sunt sine quan- ceptæ in corpore, et sic sunt sine quan-

Unde per alias rationes probandum titate. Unde per alias rationes probandum titate. est hoc sic: est hoc sic:

1. Omnis virtus habens situm in de- 1. Omnis virtus habens situm in de- terminata parte corporis, cujus læsione terminata parte corporis, cujus læsione impeditur operatio ejus, et cujus salute impeditur operatio ejus, et cujus salute salvatur, est virtus corporea et sita in salvatur, est virtus corporea et sita in organo corporali: omnes virtutes supra organo corporali: omnes virtutes supra dictæ animæ sensibilis sunt tales: ergo dictæ animæ sensibilis sunt tales: ergo sunt virtutes corporeæ et situm habentes sunt virtutes corporeæ et situm habentes in organo corporali. PRIMA patet per se: in organo corporali. PRIMA patet per se: quia non est instantia de ratione et in- quia non est instantia de ratione et in-

SOLUTIO. Dicendum, quod virtutes istæ SOLUTIO. Dicendum, quod virtutes istæ corporeæ sunt et operantes in organo: corporeæ sunt et operantes in organo: et sicut probant ultimæ rationes, formæ et sicut probant ultimæ rationes, formæ illæ non sunt quantitates nec habentes illæ non sunt quantitates nec habentes quantitatem, sed sunt similitudines et quantitatem, sed sunt similitudines et species quantorum, non tamen sunt in species quantorum, non tamen sunt in organo corporeo ut in subjecto. organo corporeo ut in subjecto.

AD PRIMAM rationem Avicennæ dicen- AD PRIMAM rationem Avicennæ dicen- dum, quod causa imaginandi dextrum dum, quod causa imaginandi dextrum

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

360 360

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD..

in dextro, et sinistrum in sinistro, et e in dextro, et sinistrum in sinistro, et e contra, non est quia illa forma depicta contra, non est quia illa forma depicta sit in dextra parte vel in sinistra spiritus sit in dextra parte vel in sinistra spiritus vel organised causa hujus est situs vel organised causa hujus est situs qui separari non potest a figura et quan- qui separari non potest a figura et quan- titate et tamen in potestate virtutis titate et tamen in potestate virtutis imaginativæ est transmutare situm et imaginativæ est transmutare situm et figuram, sicut objectum est. Forma vero figuram, sicut objectum est. Forma vero secundum se totam comparatur ad spe- secundum se totam comparatur ad spe- ciem et organum ut ad punctum sim- ciem et organum ut ad punctum sim- plex, sicut probatum est supra in quæ plex, sicut probatum est supra in quæ stione de visu. stione de visu.

AD ALIUD dicendum, sicut supra pro- AD ALIUD dicendum, sicut supra pro- batum est in objectione in contrarium, batum est in objectione in contrarium, quod major forma non describitur in quod major forma non describitur in majori parte organi vel spiritus: sed majori parte organi vel spiritus: sed organum imaginis est sicut speculum organum imaginis est sicut speculum animatum, quod in qualibet parte sui animatum, quod in qualibet parte sui receptibile est omnium formarum, et receptibile est omnium formarum, et potest reservare formas receptas, et con- potest reservare formas receptas, et con- verti super quamcumque voluerit. verti super quamcumque voluerit.

tia materiæ, et sine præsentia: ergo tia materiæ, et sine præsentia: ergo videtur, quod non habent esse nisi duæ videtur, quod non habent esse nisi duæ virtutes animæ sensibilis: eo quod for- virtutes animæ sensibilis: eo quod for- ma particularis non est nisi cum potentia ma particularis non est nisi cum potentia materiæ, vel sine præsentia, et virtutes materiæ, vel sine præsentia, et virtutes non differant nisi secundum objecta. non differant nisi secundum objecta.

2. E contra autem videtur, quod plures 2. E contra autem videtur, quod plures debeant esse habemus enim quamdam debeant esse habemus enim quamdam virtutem quæ considerat præteritum in virtutem quæ considerat præteritum in ratione præteriti: ergo eadem ratione ratione præteriti: ergo eadem ratione debemus habere quamdam quæ consi- debemus habere quamdam quæ consi- derat futurum in ratione futuri: et sic ad derat futurum in ratione futuri: et sic ad minus erunt septem. minus erunt septem.

3. Præterea, Avicenna distinguens 3. Præterea, Avicenna distinguens vires secundum organa ponit sensum vires secundum organa ponit sensum communem in prima concavitate primæ communem in prima concavitate primæ cellulæ, et imaginationem in posteriori. cellulæ, et imaginationem in posteriori. Phantasiam autem in prima parte media Phantasiam autem in prima parte media cellulæ, et æstimativam in posteriori. cellulæ, et æstimativam in posteriori. Memoriam autem et reminiscentiam po- Memoriam autem et reminiscentiam po- nit in posteriori cellula. Cum ergo quæ- nit in posteriori cellula. Cum ergo quæ- libet cellula habeat medium, videtur libet cellula habeat medium, videtur quædam debere esse in media parte pri- quædam debere esse in media parte pri- mæ cellulæ, et quædam in media parte mæ cellulæ, et quædam in media parte mediæ cellulæ et sic iterum erunt mediæ cellulæ et sic iterum erunt

AD ULTIMAM rationem dicendum, quod AD ULTIMAM rationem dicendum, quod forma recepta non est inmediate in ipsa forma recepta non est inmediate in ipsa potentia animæ ut in ipso subjecto, sed potentia animæ ut in ipso subjecto, sed est in materia illius potentiæ quæ mate- est in materia illius potentiæ quæ mate- ria est organum. Dicit enim Aristoteles, septem. ria est organum. Dicit enim Aristoteles, septem. quod si oculus esset animal, visus esset quod si oculus esset animal, visus esset anima ejus et similiter est de aliis po- anima ejus et similiter est de aliis po- tentiis organicis: et ideo potentia judicat tentiis organicis: et ideo potentia judicat de formis illis sicut in his quæ immutant de formis illis sicut in his quæ immutant propriam suam naturam, nec sunt per- propriam suam naturam, nec sunt per- fectio ejus simpliciter, sed quoad cogni- fectio ejus simpliciter, sed quoad cogni- tionem rerum sensibilium. tionem rerum sensibilium.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

: :

SOLUTIO. Dicendum quod vires supra solt SOLUTIO. Dicendum quod vires supra solt dictæ distinguuntur secundum quod di- dictæ distinguuntur secundum quod di- versificantur formæ sensibiles in præ- versificantur formæ sensibiles in præ- sentia materiæ illæ enim possunt con- sentia materiæ illæ enim possunt con- siderari secundum quod sunt a re vel ad siderari secundum quod sunt a re vel ad rem ut imago rei. Si primo modo, tunc rem ut imago rei. Si primo modo, tunc accipitur duobus modis, scilicet per id accipitur duobus modis, scilicet per id quod fuit in sensu communi, vel per quod fuit in sensu communi, vel per nocumentum illi quod non fuit in sensu. nocumentum illi quod non fuit in sensu. Et primo modo de ipsa est imaginatio. Et primo modo de ipsa est imaginatio. Secundo autem modo duobus modis acci- Secundo autem modo duobus modis acci- pitur, scilicet secundum quod intentio pitur, scilicet secundum quod intentio comparatur ad imaginem et dividitur in comparatur ad imaginem et dividitur in

Utrum hujusmodi virtutes sint plures? ipsa per modum veri et falsi, et sic est Utrum hujusmodi virtutes sint plures? ipsa per modum veri et falsi, et sic est

Secundo quæritur, Utrum sint plures Secundo quæritur, Utrum sint plures - vel pauciores virtutes animæ sensibilis - vel pauciores virtutes animæ sensibilis interiores? interiores?

Et videtur, quod pauciores. Et videtur, quod pauciores.

1. Abstrahere enim non est nisi secun- 1. Abstrahere enim non est nisi secun- dum duos modes, scilicet cum præsen dum duos modes, scilicet cum præsen

phantasia vel secundum quod intentio phantasia vel secundum quod intentio divisa vel composita cum imagine est divisa vel composita cum imagine est principium appetitus secundum lætitiam principium appetitus secundum lætitiam vel tristitiam, et sic de ipsa est æstima- vel tristitiam, et sic de ipsa est æstima- tiva et omnibus his est motus a re in tiva et omnibus his est motus a re in animam. Si autem est conversio super animam. Si autem est conversio super formam ordinatam ad rem, tunc est formam ordinatam ad rem, tunc est motus ab anima in rem: et hoc contin- motus ab anima in rem: et hoc contin-

1. 1.

Ad 2. Ad 2.

JI P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 42. JI P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 42.

git duobus modis, scilicet per solam git duobus modis, scilicet per solam phantasiam ut est imago, et de hoc est phantasiam ut est imago, et de hoc est memoria vel secundum discursum ra- memoria vel secundum discursum ra- tionis a principio determinato, et de hoc tionis a principio determinato, et de hoc est reminiscentia. est reminiscentia.

Ad primum ergo dicendum, quod Ad primum ergo dicendum, quod omnes istæ virtutes animæ sensibilis in- omnes istæ virtutes animæ sensibilis in- teriores sunt super formam abstractam teriores sunt super formam abstractam a præsentia materiæ: sensus autem est a præsentia materiæ: sensus autem est super formam cum præsentia materiæ. super formam cum præsentia materiæ. Unde ista variatio formæ cum præsentia Unde ista variatio formæ cum præsentia materiæ vel sine præsentia est distinctio materiæ vel sine præsentia est distinctio formæ in genere, et non in ratione spe- formæ in genere, et non in ratione spe- ciali et ideo penes ipsam accipitur di- ciali et ideo penes ipsam accipitur di- stinctio virtutum in genere per appre- stinctio virtutum in genere per appre- hensivam de intus, et apprehensivam de hensivam de intus, et apprehensivam de foris. foris.

AD ALIUD dicendum, quod præsentis sc- AD ALIUD dicendum, quod præsentis sc- cundum quod est præsens, est sensus: cundum quod est præsens, est sensus: præteriti autem secundum quod est præ- præteriti autem secundum quod est præ- teritum, est memoria et reminiscentia : teritum, est memoria et reminiscentia : futuri vero non potest esse aliqua virtus: futuri vero non potest esse aliqua virtus: futura enim sunt aut quæ fiunt semper, futura enim sunt aut quæ fiunt semper, aut frequenter, aut raro, ut dicit Aristo- aut frequenter, aut raro, ut dicit Aristo- teles in II Physicorum 1. Et illa quæ teles in II Physicorum 1. Et illa quæ fiunt raro, non possunt habere speciem fiunt raro, non possunt habere speciem ad sensum, nec in se, nec in suis causis. ad sensum, nec in se, nec in suis causis. In se non possunt: quia non sunt in In se non possunt: quia non sunt in se. In causis vero non possunt: quia suæ se. In causis vero non possunt: quia suæ causæ sunt causæ per accidens et inor- causæ sunt causæ per accidens et inor- dinatæ ad speciem illam. Illa vero quæ dinatæ ad speciem illam. Illa vero quæ sunt frequenter et semper, speciem qui- sunt frequenter et semper, speciem qui- dem ad sensum et in se non possunt dem ad sensum et in se non possunt habere quia non sunt in se. In causis habere quia non sunt in se. In causis vero non cognoscuntur nisi per ratio- vero non cognoscuntur nisi per ratio- nem, et non per virtutem animæ sensi- nem, et non per virtutem animæ sensi- bilis. bilis.

1 II Physicorum, tex. com. 48. 1 II Physicorum, tex. com. 48.

361 361

Et si objiciunt, quod quædam bruta Et si objiciunt, quod quædam bruta fugiunt futura et non præsentia tantum, fugiunt futura et non præsentia tantum, et præsignant aliquando futura, sicut et præsignant aliquando futura, sicut formicæ latentes in foraminibus præsi- formicæ latentes in foraminibus præsi- gnant futuram pluviam, vel futuram gnant futuram pluviam, vel futuram serenitatem, vel aliquid hujusmodi. Di- serenitatem, vel aliquid hujusmodi. Di- cendum, quod non fit ex aliqua appre- cendum, quod non fit ex aliqua appre- hensione futuri, sed potius ex instinctu hensione futuri, sed potius ex instinctu naturæ, ut dicit Avicenna. Cum enim naturæ, ut dicit Avicenna. Cum enim mutantur elementa ad futuràm pluviam mutantur elementa ad futuràm pluviam causandam, vel futuram serenitatem, vel causandam, vel futuram serenitatem, vel aliquid hujusmodi, immutantur corpora aliquid hujusmodi, immutantur corpora talium animalium ex qua immutatione talium animalium ex qua immutatione vel moventur vel quiescunt per instin- vel moventur vel quiescunt per instin- ctum naturæ et ex hoc habetur pro- ctum naturæ et ex hoc habetur pro- gnosticum aliquod de futuris. gnosticum aliquod de futuris.

AD ALIUD dicendum, quod medium AD ALIUD dicendum, quod medium cellularum non determinatur aliqua vir- cellularum non determinatur aliqua vir- tute animæ sensibilis: virtus enim ap- tute animæ sensibilis: virtus enim ap- prehensiva sita est in concavitate cere- prehensiva sita est in concavitate cere- bri, in qua multiplicatur spiritus anima- bri, in qua multiplicatur spiritus anima- lis concavitates autem illæ sunt in ex- lis concavitates autem illæ sunt in ex- tremitatibus cellularum. In medio autem tremitatibus cellularum. In medio autem cerebrum habet tumorem et ideo non cerebrum habet tumorem et ideo non potest ibi adeo congregari spiritus ut potest ibi adeo congregari spiritus ut congregatur in extremis. Vel, dicatur congregatur in extremis. Vel, dicatur melius, quod media cellularum si habe- melius, quod media cellularum si habe- ret virtutem illam, oporteret esse com- ret virtutem illam, oporteret esse com- positam ex utraque extremarum virtu- positam ex utraque extremarum virtu- tum, quemadmodum organum proprie- tum, quemadmodum organum proprie- tatem habet utriusque. Quia vero virtutes tatem habet utriusque. Quia vero virtutes animæ sensibilis apprehensivæ permi- animæ sensibilis apprehensivæ permi- sceri non poterant, quia et objecta sunt sceri non poterant, quia et objecta sunt impermixta, ideo medietates cellularum impermixta, ideo medietates cellularum remanserunt sine virtute apprehen- remanserunt sine virtute apprehen- siva. siva.

Ad 3. Ad 3.

362 362

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO XLIII. QUÆSTIO XLIII.

De somno et vigilia ¹. De somno et vigilia ¹.

Deinde quæritur de proprietatibus animæ sensibilis in se, quæ sunt Deinde quæritur de proprietatibus animæ sensibilis in se, quæ sunt somnus, et vigilia, et somnium. Has enim proprietates habet anima sen- somnus, et vigilia, et somnium. Has enim proprietates habet anima sen- sibilis in omni animali, ut videtur dicere Philosophus. sibilis in omni animali, ut videtur dicere Philosophus.

Quæratur ergo primo de somno et vigilia, et consequenter de somnio et Quæratur ergo primo de somno et vigilia, et consequenter de somnio et somnii interpretatione. somnii interpretatione.

De somno autem et vigilia movet Aristoteles quinque quæstiones, sci- De somno autem et vigilia movet Aristoteles quinque quæstiones, sci- licet quid sit ? licet quid sit ?

Et, Utrum animæ per se vel corporis per se propria sunt, vel communia Et, Utrum animæ per se vel corporis per se propria sunt, vel communia utriusque ? utriusque ?

Et, Si communia, cujus particulæ animæ vel corporis sunt? Et, Si communia, cujus particulæ animæ vel corporis sunt?

Et, Propter quam causam insunt animalibus ? Et, Propter quam causam insunt animalibus ?

Et, Utrum communicent omnia animalia ambobus, vel aliqua quidem Et, Utrum communicent omnia animalia ambobus, vel aliqua quidem somno tantum, aliqua vero vigilia tantum, aliqua vero neutro, aliqua somno tantum, aliqua vero vigilia tantum, aliqua vero neutro, aliqua quidem utrisque. quidem utrisque.

Deinde movet Aristoteles septem quæstiones, scilicet quid sit somnium ? Deinde movet Aristoteles septem quæstiones, scilicet quid sit somnium ? Et, Propter quam causam dormientes quidam somniant, quidam non? Et, Propter quam causam dormientes quidam somniant, quidam non? Et, Quare quidam qui somniant, quandoque non recolunt, quandoque Et, Quare quidam qui somniant, quandoque non recolunt, quandoque vero recordantur ? vero recordantur ?

Et, Si contingit futura prævidere in somnio vel non ? Et, Si contingit futura prævidere in somnio vel non ?

Et, Qualiter hoc contingit? Et, Qualiter hoc contingit?

Et, Utrum futura ab homine prævideantur solum, vel quorumda'n dæ- Et, Utrum futura ab homine prævideantur solum, vel quorumda'n dæ- monum habeant causam ? monum habeant causam ?

Et, Utrum a natura fiant vel ab eventu ? Et, Utrum a natura fiant vel ab eventu ?

Has quæstiones determinat Aristoteles in libro de Somno et vigilia. Et Has quæstiones determinat Aristoteles in libro de Somno et vigilia. Et nos disputabimus de eisdem infra. nos disputabimus de eisdem infra.

1 Hanc quæstionem de somno et vigilia abundantius tractavit Doctor noster in com- 1 Hanc quæstionem de somno et vigilia abundantius tractavit Doctor noster in com- mentariis super tres libros Aristotelis de Somno et Vigilia. Cf. Opp. B. Alberti. Tom. IX, pag. mentariis super tres libros Aristotelis de Somno et Vigilia. Cf. Opp. B. Alberti. Tom. IX, pag. 121 et seq. 121 et seq.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit somnus ? Quid sit somnus ?

Procedatur ergo ad primum sic: Procedatur ergo ad primum sic: Dicit enim Aristoteles in libro primo Dicit enim Aristoteles in libro primo de Somno et vigilia : « Sensus modo de Somno et vigilia : « Sensus modo quidem aliquo immobilitatem velut vin- quidem aliquo immobilitatem velut vin- culum somnum dicimus, solutionem et culum somnum dicimus, solutionem et remissionem quia vigiliam. » Ex hoc remissionem quia vigiliam. » Ex hoc accipitur, quod somnus est immobilitas accipitur, quod somnus est immobilitas sensuum velut vinculum. Vigilia autem sensuum velut vinculum. Vigilia autem solutio est sensuum et remissio. solutio est sensuum et remissio.

Avicenna autem diffinit sic : << Vigilia Avicenna autem diffinit sic : << Vigilia est dispositio in qua anima imperat sen- est dispositio in qua anima imperat sen- sibus et virtutibus moventibus exterius sibus et virtutibus moventibus exterius voluntate cui non est necessitas. Somnus voluntate cui non est necessitas. Somnus vero est privatio dispositionis in qua ani- vero est privatio dispositionis in qua ani- ma ab exterioribus ad interiora converti- ma ab exterioribus ad interiora converti- tur. » tur. »

Algazel autem diffinit sic: « Somnus Algazel autem diffinit sic: « Somnus nihil aliud est nisi retractio spiritus ab ex- nihil aliud est nisi retractio spiritus ab ex- terioribus ad interiora. » terioribus ad interiora. »

Alpharabius autem sic : « Somnus est Alpharabius autem sic : « Somnus est sensus in potentia, vigilia autem sensus sensus in potentia, vigilia autem sensus in actu. » in actu. »

Item, sic «Somnus est introitus sen- Item, sic «Somnus est introitus sen- sus communis in corpus, vigilia est mo- sus communis in corpus, vigilia est mo- tus sensus communis in suo instrumento tus sensus communis in suo instrumento extra corpus. » extra corpus. »

Item, sic « Somnus est ligamentum Item, sic « Somnus est ligamentum virtutum et confirmatio earum, vigilia virtutum et confirmatio earum, vigilia vero dissolutio virtutum et debilitas ea- vero dissolutio virtutum et debilitas ea-

rum. » rum. »

Communiter autem diffinitur sic a Ma- Communiter autem diffinitur sic a Ma- gistris «Somnus est quies virtutum gistris «Somnus est quies virtutum animalium cum intensione naturalium, animalium cum intensione naturalium, vigilia intensio animalium cum remis- vigilia intensio animalium cum remis- sistione naturaliua. » sistione naturaliua. »

Item, sic: « Somnus est interceptio Item, sic: « Somnus est interceptio primi organi sentiendi ab actu sensus: primi organi sentiendi ab actu sensus: vigilia est solutio primi organi sentiendi vigilia est solutio primi organi sentiendi ab actu sensus. >> ab actu sensus. >>

363 363

CONTRA PRIMAM harum diffinitionum CONTRA PRIMAM harum diffinitionum objicitur sic: objicitur sic:

1. Quæcumque potentia impeditur ab 1. Quæcumque potentia impeditur ab actu in somno, illius immobilitas est actu in somno, illius immobilitas est somnus memoria et intellectus impe- somnus memoria et intellectus impe- diuntur ab actu in somno : ergo memo- diuntur ab actu in somno : ergo memo- riæ et intellectus immobilitas est somnus: riæ et intellectus immobilitas est somnus: non ergo solius sensus et ita deberet di- non ergo solius sensus et ita deberet di- cere: Somnus est immobilitas sensus, cere: Somnus est immobilitas sensus, memoriæ, et intellectus. memoriæ, et intellectus.

2. Præterea, Somnus non videtur 2. Præterea, Somnus non videtur universaliter immobilitas sensus. Sensus universaliter immobilitas sensus. Sensus enim communis est quidam sensus, et enim communis est quidam sensus, et ille non immobilitatur in somno: cujus ille non immobilitatur in somno: cujus probatio est hæc : quia dicit Aristoteles probatio est hæc : quia dicit Aristoteles in II de Somno et vigilia, quod phantas- in II de Somno et vigilia, quod phantas- mata fluunt ab organo phantasiæ ad or- mata fluunt ab organo phantasiæ ad or- ganum sensus communis et immutant ganum sensus communis et immutant ipsum. ipsum.

Si forte dicatur, quod intelligitur de Si forte dicatur, quod intelligitur de sensibus propriis, videtur quod hoc non sensibus propriis, videtur quod hoc non semper sit verum: quia dicit Aristoteles semper sit verum: quia dicit Aristoteles in primo de Somno et vigilia, quod qui- in primo de Somno et vigilia, quod qui- dam in somnis agunt opera vigiliæ: quod dam in somnis agunt opera vigiliæ: quod non potest esse cum hoc quod organa non potest esse cum hoc quod organa processiva et organa sensuum exterio- processiva et organa sensuum exterio- rum sunt immobilia. rum sunt immobilia.

3. Item, Videtur esse nugatio in hoc 3. Item, Videtur esse nugatio in hoc quod dicit, Immobilitas velut vinculum, quod dicit, Immobilitas velut vinculum, eo quod sufficienter quies sensuum expri- eo quod sufficienter quies sensuum expri- mitur per alterum. mitur per alterum.

4. Sed objicitur contra diffinitionem 4. Sed objicitur contra diffinitionem vigiliæ datam ab Aristotele. Videtur enim vigiliæ datam ab Aristotele. Videtur enim superfluum quando ponit solutionem superfluum quando ponit solutionem quod apponat remissionem: quia utrum- quod apponat remissionem: quia utrum- que idem significat. que idem significat.

Si forte dicatur, quod resolutionem Si forte dicatur, quod resolutionem significat remissio et debilitatem. CONTRA significat remissio et debilitatem. CONTRA hoc est, quod unumquodque in suo actu hoc est, quod unumquodque in suo actu confortatur sensus autem in vigilia est confortatur sensus autem in vigilia est in actu: ergo videtur, quod in vigilia ac- in actu: ergo videtur, quod in vigilia ac- cipiat confortationem et non remissio- cipiat confortationem et non remissio-

nem. nem.

5. Contra autem totam diffinitionem 5. Contra autem totam diffinitionem objicitur sic, quod videtur non esse con- objicitur sic, quod videtur non esse con- vertibilis. Sunt enim multa genera amen- vertibilis. Sunt enim multa genera amen- tiarum, sicut epilepsia, et lethargia, et tiarum, sicut epilepsia, et lethargia, et conversio animæ ad interiora, sicut fit conversio animæ ad interiora, sicut fit in meditantibus quandoque et raptis, in in meditantibus quandoque et raptis, in

364 364

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quibus omnibus est immobilitas sensuum quibus omnibus est immobilitas sensuum velut vinculum et tamen illæ amentiæ velut vinculum et tamen illæ amentiæ non sunt somnus: et solutiones earum non sunt somnus: et solutiones earum non sunt vigiliæ: ergo diffinitio in plus non sunt vigiliæ: ergo diffinitio in plus est quam diffinitum. est quam diffinitum.

CONTRA SECUNDAM objicitur sic: CONTRA SECUNDAM objicitur sic:

1. Vigilia est perfectio sensuum secun- 1. Vigilia est perfectio sensuum secun- dum actum. Cum ergo unumquodque de- dum actum. Cum ergo unumquodque de- beat diffiniri ab ultimo et primo, et actus beat diffiniri ab ultimo et primo, et actus melior sit quam dispositio, vigilia potius melior sit quam dispositio, vigilia potius deberet diffiniri per actum quam per dis- deberet diffiniri per actum quam per dis- positionem. positionem.

2. Præterea, Videtur falsum quod di- 2. Præterea, Videtur falsum quod di- citur in diffinitione somni, scilicet quod citur in diffinitione somni, scilicet quod somnus sit privatio ab hac dispositione. somnus sit privatio ab hac dispositione. Videmus enim frequenter in somnis ad Videmus enim frequenter in somnis ad motum phantasiæ, quod anima præcipit motum phantasiæ, quod anima præcipit virtuti moventi et extendenti membra virtuti moventi et extendenti membra genitalia ad expulsionem superflui semi- genitalia ad expulsionem superflui semi- nis, sicut fit in his qui polluuntur in som- nis, sicut fit in his qui polluuntur in som- nis et hoc dicit Avicenna. nis et hoc dicit Avicenna.

: :

3. Præterea, Contingit quandoque stil- 3. Præterea, Contingit quandoque stil- lare phlegma dulce a capite in somnis lare phlegma dulce a capite in somnis ad organa gustativa, scilicet linguanı et ad organa gustativa, scilicet linguanı et palatum et tunc quandoque somniat palatum et tunc quandoque somniat dormiens se mel bibere, ut dicit Aristo- dormiens se mel bibere, ut dicit Aristo- teles in II de Somno et vigilia. Hoc au- teles in II de Somno et vigilia. Hoc au- tem non contingit nisi propter immuta- tem non contingit nisi propter immuta- tionem quam facit dulce phlegma in or- tionem quam facit dulce phlegma in or- ganis gustativis: ergo videtur, quod ganis gustativis: ergo videtur, quod somnus non omnino sit privatio illius somnus non omnino sit privatio illius dispositionis in qua anima imperat sen- dispositionis in qua anima imperat sen- sibus exterioribus. sibus exterioribus.

CONTRA TERTIAM diffinitionem quæ est CONTRA TERTIAM diffinitionem quæ est Algazelis, sic objicitur: Algazelis, sic objicitur:

Spiritus conducit calorem : quia ubi est Spiritus conducit calorem : quia ubi est multiplicatio spiritus, ibi est multiplicatio multiplicatio spiritus, ibi est multiplicatio caloris, et e contra, ubi non multiplica- caloris, et e contra, ubi non multiplica- tur calor, ibi non multiplicatur spiritus: tur calor, ibi non multiplicatur spiritus: sed in multis dormientibus multiplicatur sed in multis dormientibus multiplicatur calor in extremitatibus manuum et pe- calor in extremitatibus manuum et pe- dum vehementer: ergo et spiritus : ergo dum vehementer: ergo et spiritus : ergo non est generale, quod somnus est re- non est generale, quod somnus est re- tractio spiritus ad interiora. tractio spiritus ad interiora.

CONTRA QUARTAM quæ est Alpharabii, CONTRA QUARTAM quæ est Alpharabii, sic objicitur : sic objicitur :

1. Sensus in actu dicitur duobus mo- 1. Sensus in actu dicitur duobus mo- dis, scilicet quoad esse in actu, et quoad dis, scilicet quoad esse in actu, et quoad sentire. Primo modo sensus fit in actu sentire. Primo modo sensus fit in actu a potentia sensitiva perficiente organum. a potentia sensitiva perficiente organum. Secundo autem modo a sensibili. Quæ- Secundo autem modo a sensibili. Quæ- ratur ergo, Utrum somnus sit sensus in ratur ergo, Utrum somnus sit sensus in potentia quoad actum primum, vel quoad potentia quoad actum primum, vel quoad actum secundum ? Si primo modo, tunc actum secundum ? Si primo modo, tunc organa sensuum in somno non haberent organa sensuum in somno non haberent potentias sensitivas: et sic sensus essent potentias sensitivas: et sic sensus essent corrupti, et æquivoce diceretur oculus corrupti, et æquivoce diceretur oculus dormientis et vigilantis: quæ omnia falsa dormientis et vigilantis: quæ omnia falsa sunt. Si autem dicitur in potentia quoad sunt. Si autem dicitur in potentia quoad esse secundum : tunc videtur, quod vigi- esse secundum : tunc videtur, quod vigi- lia sit in potentia sensus quandoque: lia sit in potentia sensus quandoque: quia non semper sensus vigilantis immu- quia non semper sensus vigilantis immu- tatur in actu. tatur in actu.

2. Præterea, Dicit Philosophus in pri- 2. Præterea, Dicit Philosophus in pri- mo Topicorum: In eo quod secundum mo Topicorum: In eo quod secundum contradictionem opponitur, consideratur contradictionem opponitur, consideratur si multipliciter dicitur. Nam si hoc mul- si multipliciter dicitur. Nam si hoc mul- tipliciter dicitur, et quod huic contradi- tipliciter dicitur, et quod huic contradi- ctione opponitur, multipliciter dicetur: ut ctione opponitur, multipliciter dicetur: ut non videre multipliciter dicitur, unum non videre multipliciter dicitur, unum quidem non habere visum, alterum qui- quidem non habere visum, alterum qui- dem non uti visu. Si autem multiplici- dem non uti visu. Si autem multiplici- ter dicitur, et videre multipliciter necesse ter dicitur, et videre multipliciter necesse est dici utrique enim videre opponitur est dici utrique enim videre opponitur quid, ut ei quod est non habere visum, illi quid, ut ei quod est non habere visum, illi autem quod est non uti visu. Ex hoc ha- autem quod est non uti visu. Ex hoc ha- betur, quod videre dicitur habere visum betur, quod videre dicitur habere visum et uti visu, et similiter est de aliis sensi- et uti visu, et similiter est de aliis sensi- bus et sic deberet melius dixisse, quod bus et sic deberet melius dixisse, quod somnus est habitus sensus, vigilia autem somnus est habitus sensus, vigilia autem usus sensus, cum dormientes habeant usus sensus, cum dormientes habeant sensum, licet non utantur. sensum, licet non utantur.

CONTRA QUINTAM quæ est Alpharabii sic CONTRA QUINTAM quæ est Alpharabii sic objicitur : objicitur :

1. Sicut dicit Philosophus, somnus est 1. Sicut dicit Philosophus, somnus est ligamentum sensuum, et sic non videtur ligamentum sensuum, et sic non videtur esse introitus sensus. esse introitus sensus.

2. Præterea, Sensus communis non 2. Præterea, Sensus communis non accipit nisi a sensibus propriis, ut dicit accipit nisi a sensibus propriis, ut dicit Avicenna et sic videtur, quod suum Avicenna et sic videtur, quod suum esse non est intrare in corpus, sed mo- esse non est intrare in corpus, sed mo- veri in sensus exteriores. veri in sensus exteriores.

3. Præterea, Si intrat, hoc non potest 3. Præterea, Si intrat, hoc non potest esse nisi altero duorum modorum, scili esse nisi altero duorum modorum, scili

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

cet quoad actum, vel quoad organum. cet quoad actum, vel quoad organum. Si quoad actum, hoc plane falsum est: Si quoad actum, hoc plane falsum est: quia suus actus est super suum objectum : quia suus actus est super suum objectum : et objectum suum non est nisi in re præ- et objectum suum non est nisi in re præ- sente, ut supra probatum est. Si quoad sente, ut supra probatum est. Si quoad organum, hoc nihil est dictu: quia or- organum, hoc nihil est dictu: quia or- ganum suum semper est intra corpus, ut ganum suum semper est intra corpus, ut supra habitum est, sive in somno sit, supra habitum est, sive in somno sit, sive in vigilia sive in vigilia

365 365

quæ dicuntur Angeli et accipit ab eis quæ dicuntur Angeli et accipit ab eis intellectus potentias simplices et imma- intellectus potentias simplices et imma- teriales, quæ sunt somnia vera, quibus teriales, quæ sunt somnia vera, quibus imaginatio præparat imagines quandoque imaginatio præparat imagines quandoque convenientes, quandoque contrarias: convenientes, quandoque contrarias: propter quas somnium illud indiget inter- propter quas somnium illud indiget inter- pretatione. Et ex hoc accipitur, quod pretatione. Et ex hoc accipitur, quod anima agit in somnis secundum partem anima agit in somnis secundum partem sensilem quæ est imago, et secundum sensilem quæ est imago, et secundum partem intelligibilem: et ita in utraque partem intelligibilem: et ita in utraque

CONTRA SEXTAM quæ adhuc est Alpha- parte virtutes animales sunt. CONTRA SEXTAM quæ adhuc est Alpha- parte virtutes animales sunt. rabii, sic objicitur : rabii, sic objicitur :

1. Omnis somnus inducitur ex lassitu- 1. Omnis somnus inducitur ex lassitu- dine organorum vel gravitate: nihil in- dine organorum vel gravitate: nihil in- ductum ex talibus causis debet esse con- ductum ex talibus causis debet esse con- firmatio virtutum organicarum : ergo firmatio virtutum organicarum : ergo somnus non est sicut ligamentum virtu- somnus non est sicut ligamentum virtu- tum quod sit confirmatio earum. tum quod sit confirmatio earum.

: :

2. Præterea, Dicit Aristoteles in fine 2. Præterea, Dicit Aristoteles in fine primi Physicorum 1, quod materia est primi Physicorum 1, quod materia est ingenita et incorruptibilis, propter id ingenita et incorruptibilis, propter id quod unumquodque corrumpitur ad ma- quod unumquodque corrumpitur ad ma- teriam et generatur ex ipsa et ideo ipsa teriam et generatur ex ipsa et ideo ipsa est ante communem generationem, post est ante communem generationem, post communem corruptionem naturalem. Ex communem corruptionem naturalem. Ex hoc habetur, quod unumquodque tanto hoc habetur, quod unumquodque tanto vicinius est corruptioni, quanto ipsum vicinius est corruptioni, quanto ipsum magis recedit ab actu et appropinquat magis recedit ab actu et appropinquat potentiæ materiali: et quanto ipsum vi- potentiæ materiali: et quanto ipsum vi- cinius est corruptioni, tanto debilitatur cinius est corruptioni, tanto debilitatur plus virtus ejus sed somnus facit virtu- plus virtus ejus sed somnus facit virtu- tes exteriores organicas recedere ab actu, tes exteriores organicas recedere ab actu, et appropinquat eas potentiæ: ergo som- et appropinquat eas potentiæ: ergo som- nus fit ligamentum virtutum et debilitas nus fit ligamentum virtutum et debilitas earum vigilia autem e contra solutio earum vigilia autem e contra solutio virtutum et confirmatio carum est. virtutum et confirmatio carum est.

CONTRA SEPTIMAM autem quæ est Ma- CONTRA SEPTIMAM autem quæ est Ma- gistrorum, sic objicitur : gistrorum, sic objicitur :

1. In somno non omnes quiescunt vir- 1. In somno non omnes quiescunt vir- tutes animales: phantasia enim agit in tutes animales: phantasia enim agit in somnis, ut dicit Philosophus, quæ est somnis, ut dicit Philosophus, quæ est virtus animalis: ergo somnus non est virtus animalis: ergo somnus non est quies animalium virtutum universaliter. quies animalium virtutum universaliter.

2. Item, Dicit Avicenna et Algazel et 2. Item, Dicit Avicenna et Algazel et Alpharabius, quod in somnis anima Alpharabius, quod in somnis anima conjungitur intelligentiis superioribus conjungitur intelligentiis superioribus

1 I Physicorum, tex. com. 82. 1 I Physicorum, tex. com. 82.

CONTRA OCTAVAM quæ etiam est Magi- CONTRA OCTAVAM quæ etiam est Magi- strorum, objicitur sic: strorum, objicitur sic:

Quæratur quid sit primum organum Quæratur quid sit primum organum sentiendi? Aut enim hoc est sensus com- sentiendi? Aut enim hoc est sensus com- munis, aut sensus proprii. Si sensus munis, aut sensus proprii. Si sensus communis, plane falsum est. In somnis communis, plane falsum est. In somnis enim organum sensus communis immu- enim organum sensus communis immu- tatur ab imaginibus refluentibus ab or- tatur ab imaginibus refluentibus ab or- gano phantasiæ et imaginationibus. Si gano phantasiæ et imaginationibus. Si autem sensus proprii, tunc primum or- autem sensus proprii, tunc primum or- ganum sentiendi dicitur in altero duorum ganum sentiendi dicitur in altero duorum modorum, scilicet secundum naturam modorum, scilicet secundum naturam prioris in cognitione sensibili, et sic pri- prioris in cognitione sensibili, et sic pri- mum organum erit organum visus, quia mum organum erit organum visus, quia per visum plures differentias cognosci- per visum plures differentias cognosci- mus, et per ipsum maxime inter pro- mus, et per ipsum maxime inter pro- prios sentimus sensata. Vel primum di- prios sentimus sensata. Vel primum di- citur secundum naturam prioris consti- citur secundum naturam prioris consti- tuendo sensibile, et sic primum organum tuendo sensibile, et sic primum organum erit tactus, quia tactus constituit animal. erit tactus, quia tactus constituit animal. Et utroque modo patet esse falsum. In Et utroque modo patet esse falsum. In somno enim non interrumpitur tantum somno enim non interrumpitur tantum visus et tactus, sed organum cujuslibet visus et tactus, sed organum cujuslibet

sensus. sensus.

Item, Cum penes unam causam non Quæst. Item, Cum penes unam causam non Quæst. possit dari nisi una diffinitio, quæritur possit dari nisi una diffinitio, quæritur penes quid omnes illæ octo diffinitiones penes quid omnes illæ octo diffinitiones dentur? dentur?

Ad diffin. Ad diffin. 1. 1.

SOLUTIO. Dicendum, quod prima diffi- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod prima diffi- Solutio. nitio quæ est Aristotelis, datur per esse nitio quæ est Aristotelis, datur per esse somni quod habet in proprio subjecto, somni quod habet in proprio subjecto, quod est commune subjectum, non pri- quod est commune subjectum, non pri- mum. Esse enim somni est quod sit im- mum. Esse enim somni est quod sit im-

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

366 366

D. ALB. MAG. ORD.. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD.. PRÆD.

mobilitas velut vinculum. Sensus autem mobilitas velut vinculum. Sensus autem communis subjectum est ipsius somni: communis subjectum est ipsius somni: licet tactus sit objectum primum, ut infra licet tactus sit objectum primum, ut infra probabitur. probabitur.

Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad id quod contra objicitur, dicendum quod somnus est vinculum sensuum per quod somnus est vinculum sensuum per se quia vincit et ligat propria organa se quia vincit et ligat propria organa sensuum memoriæ autem et intellectus sensuum memoriæ autem et intellectus vinculum est per accidens quandoque, vinculum est per accidens quandoque, quia non ligat proprium intellectus nec quia non ligat proprium intellectus nec proprium organum memoriæ : intelle- proprium organum memoriæ : intelle- ctus enim non habet organum, ctus enim non habet organum, sed quan- sed quan- doque impeditur in somno, et quandoque doque impeditur in somno, et quandoque decipitur, quia universale accipit a phan- decipitur, quia universale accipit a phan- tasia secundum rationem rei in somnis tasia secundum rationem rei in somnis autem phantasma non accipitur secun- autem phantasma non accipitur secun- dum realem rationem et quidditatem rei, dum realem rationem et quidditatem rei, sed potius e contra: est enim super si- sed potius e contra: est enim super si- mulacrum sicut super rem: et propter mulacrum sicut super rem: et propter hoc est deceptio. Memoria autem accipit hoc est deceptio. Memoria autem accipit phantasmata ut imagines rerum extra, phantasmata ut imagines rerum extra, ut prius habitum est et in somnis non ut prius habitum est et in somnis non est conversio ad res extra: et ideo memo- est conversio ad res extra: et ideo memo- ria et intellectus ligantur per accidens: ria et intellectus ligantur per accidens: et cum id quod est per accidens, non sit et cum id quod est per accidens, non sit diffinitivum rei, propterea non dicitur in diffinitivum rei, propterea non dicitur in diffinitione somni, quod sit immobilitas diffinitione somni, quod sit immobilitas velut vinculum memoriæ et intellectus. velut vinculum memoriæ et intellectus. AD ALIUD dicendum, quod sensus com- AD ALIUD dicendum, quod sensus com- munis duplicem habet comparationem. munis duplicem habet comparationem. Unam ad sensus exteriores, quibus ipse Unam ad sensus exteriores, quibus ipse influit speciem sensibilem et virtutem. influit speciem sensibilem et virtutem. sensitivam propter quod etiam dicitur sensitivam propter quod etiam dicitur ab Avicenna forma et perfectio sensuum ab Avicenna forma et perfectio sensuum particularium et hac comparatione liga- particularium et hac comparatione liga- tur organum ejus: et somnus est vinculum tur organum ejus: et somnus est vinculum sensus communis. Aliam comparationem sensus communis. Aliam comparationem habet ad organum phantasiæ et imaginis, habet ad organum phantasiæ et imaginis, quæ sitæ sunt in partibus cerebri, quæ quæ sitæ sunt in partibus cerebri, quæ naturaliter frigidæ sunt: et ideo frigidi- naturaliter frigidæ sunt: et ideo frigidi- tate quæ dominatur in somno, non im- tate quæ dominatur in somno, non im- mobilitantur et cum organum sensus mobilitantur et cum organum sensus communis in comparatione illa etiam sit communis in comparatione illa etiam sit frigidum per naturam, non immobilitatur frigidum per naturam, non immobilitatur in somno, sed immutabitur a simulacris in somno, sed immutabitur a simulacris influentibus a loco phantasiæ et imagi- influentibus a loco phantasiæ et imagi- nationis et hoc intendit Philosophus, nationis et hoc intendit Philosophus, quando dicit somnum esse vinculum quando dicit somnum esse vinculum quodammodo sensuum. quodammodo sensuum.

: :

AD ALIUD dicendum, quod hæc duo, AD ALIUD dicendum, quod hæc duo, immobilitas et vinculum, non idem im- immobilitas et vinculum, non idem im- portant sed hoc idem quod dicitur, portant sed hoc idem quod dicitur, Velut vinculum, specificat immobilita- Velut vinculum, specificat immobilita- tem est enim immobilitas negationis et tem est enim immobilitas negationis et privationis et immobilitas potentiæ mo- privationis et immobilitas potentiæ mo- vendi, et talis non est somnus: et im- vendi, et talis non est somnus: et im- mobilitas vinculi ita quod redit mobilitas mobilitas vinculi ita quod redit mobilitas remoto vinculo, et talis immobilitas est remoto vinculo, et talis immobilitas est somnus quia remota frigiditate gra- somnus quia remota frigiditate gra- vante et vinciente organa sensuum, resti- vante et vinciente organa sensuum, resti- tuitur mobilitas organis sensuum exte- tuitur mobilitas organis sensuum exte- riorum. Quod autem objicitur, quod riorum. Quod autem objicitur, quod quidam in somnis agant opera vigiliæ, quidam in somnis agant opera vigiliæ, dicendum quod non contingit hoc ex so- dicendum quod non contingit hoc ex so- lutione sensuum exteriorum simpliciter, lutione sensuum exteriorum simpliciter, sed quodammodo illa enim solutio non sed quodammodo illa enim solutio non fit a calore naturali et accidentali et a fit a calore naturali et accidentali et a phantasmate fortissime movente. De his phantasmate fortissime movente. De his tamen erit quæstio infra per se: sed tamen erit quæstio infra per se: sed nunc in tantum dictum est, quod sensus nunc in tantum dictum est, quod sensus simpliciter clausi sunt in somno, secun- simpliciter clausi sunt in somno, secun- dum quid tamen a calore innaturali quan- dum quid tamen a calore innaturali quan- doque soluti. doque soluti.

AD ID quod objicitur contra diffinitio- AD ID quod objicitur contra diffinitio- nem vigiliæ, quod vigilia per esse suum nem vigiliæ, quod vigilia per esse suum nihil aliud est quam solutio sensuum ad nihil aliud est quam solutio sensuum ad actus exteriores per reversionem caloris actus exteriores per reversionem caloris naturalis ab interioribus ad exteriora et naturalis ab interioribus ad exteriora et hunc modum dicit remissio: quia scili- hunc modum dicit remissio: quia scili- cet calore iterato mittitur ad exteriora. cet calore iterato mittitur ad exteriora. Et ideo non idem importatur per illa Et ideo non idem importatur per illa duo, sed solutio dicit esse vigiliæ, et re- duo, sed solutio dicit esse vigiliæ, et re- missio dicit causam. missio dicit causam.

AD ID quod objicitur contra totam dif- AD ID quod objicitur contra totam dif- finitionem Aristotelis, dicendum, quod finitionem Aristotelis, dicendum, quod amentia distinguitur a somno per cau- amentia distinguitur a somno per cau- sam in epilepsia enim vapor multus sam in epilepsia enim vapor multus ascendens ad cerebrum, implet nervos et ascendens ad cerebrum, implet nervos et suffocare facit ipsos, ita quod spiritus suffocare facit ipsos, ita quod spiritus sensibilis et motivus non potest descen- sensibilis et motivus non potest descen- dere per ipsos ad organa: quo facto re- dere per ipsos ad organa: quo facto re- manent organa exteriora in sensibus im- manent organa exteriora in sensibus im- mobilia: sed in somnis frigus descendens mobilia: sed in somnis frigus descendens a cerebro ex vaporibus infrigidatis ibi- a cerebro ex vaporibus infrigidatis ibi- dem, propellitur paulatim, ut dicit Phi- dem, propellitur paulatim, ut dicit Phi- losophus, calore naturali ab exterioribus losophus, calore naturali ab exterioribus ad interiora et hæc est causa quare di- ad interiora et hæc est causa quare di- cit Philosophus, quod somnus est vin- cit Philosophus, quod somnus est vin-

Ad\ Ad\

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

fo. fo.

1. 1.

12. 12.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 43.

culum quoddam et non omne vinculum. culum quoddam et non omne vinculum. In epilepsia enim et in aliis amentiis ac- In epilepsia enim et in aliis amentiis ac- cidit simile illi quod accidit ei qui ap- cidit simile illi quod accidit ei qui ap- prehenditur in gutture et cervice, propter prehenditur in gutture et cervice, propter strangulationem enim venarum et arte- strangulationem enim venarum et arte- riarum et nervorum non descendunt riarum et nervorum non descendunt spiritus sensibiles: sicut accidit ei etiam spiritus sensibiles: sicut accidit ei etiam qui fortiter ligat brachium circa hume- qui fortiter ligat brachium circa hume- rum, tunc enim manus et anterior pars rum, tunc enim manus et anterior pars brachii efficitur quasi insensibilis, et im- brachii efficitur quasi insensibilis, et im- mobilis, et remoto vinculo illo redit spiri- mobilis, et remoto vinculo illo redit spiri- tus, et facit quasi puncturas acus: spiritus tus, et facit quasi puncturas acus: spiritus enim est corpus subtile, et est vehiculum enim est corpus subtile, et est vehiculum virtutum vitalium et animalium, per virtutum vitalium et animalium, per quod virtutes sensibiles et motivæ trans- quod virtutes sensibiles et motivæ trans- eunt in sua instrumenta. eunt in sua instrumenta.

DE SECUNDA diffinitione quæ est Avi- DE SECUNDA diffinitione quæ est Avi- cennæ, dicendum quod datur per opposi- cennæ, dicendum quod datur per opposi- tionem organorum exteriorum ad ani- tionem organorum exteriorum ad ani- mam, secundum quod est regens et mo- mam, secundum quod est regens et mo- vens corpus per appetitum et voluntatem. vens corpus per appetitum et voluntatem. Ad id quod objicitur in contrarium, di- Ad id quod objicitur in contrarium, di- cendum quod calor naturalis et spiritus cendum quod calor naturalis et spiritus sensibilis et motivus disponunt organa sensibilis et motivus disponunt organa ad sensum et motum, sed non perficiunt: ad sensum et motum, sed non perficiunt: quia organa perficiuntur a virtutibus ani- quia organa perficiuntur a virtutibus ani- mæ organicis, quæ fiunt in ipsis. Unde mæ organicis, quæ fiunt in ipsis. Unde cum somnus et vigilia sint per exitum et cum somnus et vigilia sint per exitum et introitum caloris naturalis et spirituum, introitum caloris naturalis et spirituum, potius inter dispositiones quam perfectio- potius inter dispositiones quam perfectio- nes vel privationes perfectionum nume- nes vel privationes perfectionum nume- rantur. rantur.

AD ALIUD dicendum, quod in somnis AD ALIUD dicendum, quod in somnis imago præparat imaginationes secundum imago præparat imaginationes secundum inclinationer. naturæ et desiderii quan- inclinationer. naturæ et desiderii quan- doque et idcirco cujus natura gravata doque et idcirco cujus natura gravata est superfluo seminis, vel qui est in desi- est superfluo seminis, vel qui est in desi- derio concupiscentiæ, videt imaginationes derio concupiscentiæ, videt imaginationes talibus aptas, sicut imaginationes mulie- talibus aptas, sicut imaginationes mulie- rum et sic movetur membrum ad ima- rum et sic movetur membrum ad ima- ginationem sicut ad rem. Vel, dicatur ginationem sicut ad rem. Vel, dicatur melius, quod virtus generativa quæ est melius, quod virtus generativa quæ est in membris sita genitalibus, est virtus in membris sita genitalibus, est virtus naturalis, et non animalis et idcirco naturalis, et non animalis et idcirco intenditur in somnis. Cum enim calor intenditur in somnis. Cum enim calor recedit ab organis animalium virtutum, recedit ab organis animalium virtutum, intenditur interius in organis naturalium. intenditur interius in organis naturalium. Et propter hoc etiam accidit, quod ho- Et propter hoc etiam accidit, quod ho-

367 367

mines plus moventur libidine in somnis, mines plus moventur libidine in somnis, quam in vigilia. Similiter digestio con- quam in vigilia. Similiter digestio con- fortatur in somno, et ex digestione mi- fortatur in somno, et ex digestione mi- nistratur semen quod est materia concu- nistratur semen quod est materia concu- piscentiæ. piscentiæ.

AD ALIUD dicendum, quod gustus in AD ALIUD dicendum, quod gustus in somno non immutatur secundum judi- somno non immutatur secundum judi- cium saporis, et propter hoc non est so- cium saporis, et propter hoc non est so- lutus, sed propter motum exiguum qui lutus, sed propter motum exiguum qui est ad organa gustativa, fit magnus mo- est ad organa gustativa, fit magnus mo- tus in imaginatione: et idcirco somniat tus in imaginatione: et idcirco somniat se ille bibere mel, cum tamen non bibat. se ille bibere mel, cum tamen non bibat.

Ad 3. Ad 3.

3. 3.

AD TERTIAM diffinitionem quæ est Al- Ad diffin. AD TERTIAM diffinitionem quæ est Al- Ad diffin. gazelis, dicendum quod datur per cau- gazelis, dicendum quod datur per cau- sam somni proximam, quæ est recursus sam somni proximam, quæ est recursus spirituum sensibilium et motivorum ad spirituum sensibilium et motivorum ad interiora. interiora.

Ad id quod contra hoc objicitur, di- Ad id quod contra hoc objicitur, di- cendum quod calor ille qui multiplicatur cendum quod calor ille qui multiplicatur in extremitatibus, non est calor laxans in extremitatibus, non est calor laxans sensum et propter hoc nulla est obje- sensum et propter hoc nulla est obje- ctio : quia de tali calore et spiritu loqui- ctio : quia de tali calore et spiritu loqui- tur Algazel. Vel, dicatur melius, quod in tur Algazel. Vel, dicatur melius, quod in extremitatibus in somnis accidit per ac- extremitatibus in somnis accidit per ac- cidens. Cum enim ex multitudine vaporis cidens. Cum enim ex multitudine vaporis grossi implentur venæ, calefiunt ita quod grossi implentur venæ, calefiunt ita quod non potest elevari vapor sursum, ita quod non potest elevari vapor sursum, ita quod ibi infrigidetur, tunc expellit ipsum calo- ibi infrigidetur, tunc expellit ipsum calo- rem natura a loco digestionis ad extre- rem natura a loco digestionis ad extre- mitates, quæ cum implentur tali vapore, mitates, quæ cum implentur tali vapore, convalescunt vehementer. convalescunt vehementer.

4. 4. Ad 1. Ad 1.

DE QUARTA diffinitione quæ est Alpha- Ad diffin. DE QUARTA diffinitione quæ est Alpha- Ad diffin. rabii, dicendum quod sensus dicitur esse rabii, dicendum quod sensus dicitur esse in potentia multis modis, sicut distin- in potentia multis modis, sicut distin- ctum est in objiciendo: sed sensus quoad ctum est in objiciendo: sed sensus quoad esse primi dicitur duobus modis. Cum esse primi dicitur duobus modis. Cum enim organum sit materia, et virtus sen- enim organum sit materia, et virtus sen- sitiva sit forma, ipsa possunt duobus mo- sitiva sit forma, ipsa possunt duobus mo- dis considerari, scilicet ut forma tantum, dis considerari, scilicet ut forma tantum, vel ut efficiens operum sensibilium. Si vel ut efficiens operum sensibilium. Si primo modo, tunc est sensus in actu in primo modo, tunc est sensus in actu in somno. Si secundo modo, tunc est in somno. Si secundo modo, tunc est in potentia: quia non est efficiens operum potentia: quia non est efficiens operum sensibilium in organo, nisi ipsum orga- sensibilium in organo, nisi ipsum orga- num per spiritum sensibilem et calorem num per spiritum sensibilem et calorem naturalem disponatur: et sic intelligit naturalem disponatur: et sic intelligit Alpharabius. Alpharabius.

Ad 2. Ad 2.

Ad diffin. Ad diffin. 5. 5.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad difin. Ad difin.

6. 6.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

368 368

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod sensus in AD ALIUD dicendum, quod sensus in habitu ab Aristotele dicitur ab habitu habitu ab Aristotele dicitur ab habitu formæ substantialis ipsius sensus, quæ est formæ substantialis ipsius sensus, quæ est virtus sensitiva, et non ab habitu forma- virtus sensitiva, et non ab habitu forma- rum disponentium sufficienter ad actum. rum disponentium sufficienter ad actum. Diffinitio autem secundum id quod relin- Diffinitio autem secundum id quod relin- quit somnus in subjecto, datur: relin- quit somnus in subjecto, datur: relin- quitur enim sensus in potentia. quitur enim sensus in potentia.

DE QUINTA diffinitione quæ est Alpha- DE QUINTA diffinitione quæ est Alpha- rabii, dicendum quod datur penes effe- rabii, dicendum quod datur penes effe- clum somni in sensu communi: sensus clum somni in sensu communi: sensus enim communis habet duas operationes: enim communis habet duas operationes: unam ad exteriores sensus, et alteram unam ad exteriores sensus, et alteram ad imaginationem, et in somno conver- ad imaginationem, et in somno conver- titur ab exterioribus ad inferiora. titur ab exterioribus ad inferiora.

Ad objectum contra, dicendum quod Ad objectum contra, dicendum quod somnus est ligamentum sensus commu- somnus est ligamentum sensus commu- nis ab exteriori, et non ab actu interiori. nis ab exteriori, et non ab actu interiori. AD ALIUD dicendum, quod sensus com- AD ALIUD dicendum, quod sensus com- munis in distributione spiritus sensibilis munis in distributione spiritus sensibilis et discretione sensibilis non accipit nisi a et discretione sensibilis non accipit nisi a sensibus exterioribus: sed secundum sensibus exterioribus: sed secundum operationem quam habet ad interius, operationem quam habet ad interius, immutatur a simulacris et ab organo immutatur a simulacris et ab organo imaginationis defluentibus in somno. imaginationis defluentibus in somno.

AD ALIUD dicendum, quod intelligitur AD ALIUD dicendum, quod intelligitur de introitu ad actum, ut patet ex supra de introitu ad actum, ut patet ex supra dictis. Ex hoc enim, quod sensus com- dictis. Ex hoc enim, quod sensus com- munis organum habet interius, et medius munis organum habet interius, et medius est inter imaginationem et sensum exte- est inter imaginationem et sensum exte- riorem, potest habere comparationem ad riorem, potest habere comparationem ad utrumque. utrumque.

DE SEXTA diffinitione quæ etiam est DE SEXTA diffinitione quæ etiam est Alpharabii, dicendum quod datur per Alpharabii, dicendum quod datur per finem somni: somnus enim est ad hoc finem somni: somnus enim est ad hoc ut per quietem recrecntur et confortentur ut per quietem recrecntur et confortentur virtutes animales. virtutes animales.

Ad objectum contra, dicendum quod Ad objectum contra, dicendum quod nihil prohibet, quod somnus sit ex lassi- nihil prohibet, quod somnus sit ex lassi- tudine sicut ex efficiente, et inducat con- tudine sicut ex efficiente, et inducat con- fortationem sicut finem. fortationem sicut finem.

: :

AD ALIUD dicendum, quod triplex est AD ALIUD dicendum, quod triplex est materia, scilicet simplex, mixta, et com- materia, scilicet simplex, mixta, et com- plexionata et de sola simplici verum plexionata et de sola simplici verum est, quod est incorruptibilis et ingenita, est, quod est incorruptibilis et ingenita, quæ est propria materia elementi. Mixta quæ est propria materia elementi. Mixta vero corrumpitur, et similiter complexio. vero corrumpitur, et similiter complexio.