312 312

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tionem, et non sub imaginatione longi tionem, et non sub imaginatione longi vel brevis. PRIMA vero secundi syllogis- vel brevis. PRIMA vero secundi syllogis- mi est conclusio primi. SECUNDA vero mi est conclusio primi. SECUNDA vero scribitur in littera Aristotelis, ubi dicit scribitur in littera Aristotelis, ubi dicit sic Oportet autem cum secundum sic Oportet autem cum secundum ipsam memoriam agat sic in anima, di- ipsam memoriam agat sic in anima, di- cere, quod hoc prius audivit, aut sensit, cere, quod hoc prius audivit, aut sensit, aut intellexit. >> aut intellexit. >>

3. Item, Aristoteles: Magnitudinem et 3. Item, Aristoteles: Magnitudinem et motum cognoscere est necesse : magni- motum cognoscere est necesse : magni- tudo autem et motus non cognoscuntur tudo autem et motus non cognoscuntur nisi potentia animæ sensibilis: ergo ne- nisi potentia animæ sensibilis: ergo ne- que tempus sed tempus sub differen- que tempus sed tempus sub differen- tia determinata cognoscitur a memoria: tia determinata cognoscitur a memoria: ergo memoria est potentia animæ sen- ergo memoria est potentia animæ sen- sibilis. sibilis.

4. Item, Aristoteles Memoria qui- 4. Item, Aristoteles Memoria qui- dem intellectus est per accidens, per se dem intellectus est per accidens, per se autem primi sensitivi. autem primi sensitivi.

5. Item, Aristoteles: Si memoria in- 5. Item, Aristoteles: Si memoria in- telligentium partium esset, non utique telligentium partium esset, non utique inesset multis aliorum animalium, forte inesset multis aliorum animalium, forte autem nulli mortalium. autem nulli mortalium.

6. Item, Aristoteles Cujus quidem 6. Item, Aristoteles Cujus quidem ergo eorum quæ sunt animæ memoria ergo eorum quæ sunt animæ memoria sit, manifestum quoniam quidem cujus sit, manifestum quoniam quidem cujus et phantasia est : sed phantasia est ani- et phantasia est : sed phantasia est ani- mæ sensibilis ergo et memoria. mæ sensibilis ergo et memoria.

7. Item, Aristoteles: Memorialia qui- 7. Item, Aristoteles: Memorialia qui- dem per se sunt quorum et phantasia: dem per se sunt quorum et phantasia: secundum accidens autem quæcumque secundum accidens autem quæcumque cum phantasia: sed phantasia non est ni- cum phantasia: sed phantasia non est ni- si sensibilium: ergo et memoria non est si sensibilium: ergo et memoria non est nisi sensibilium. Et exinde sequitur ulte- nisi sensibilium. Et exinde sequitur ulte- rius, quod memoria sit potentia sensibi- rius, quod memoria sit potentia sensibi- lis animæ. lis animæ.

8. Item, Gregorius Nyssenus : « Sen- 8. Item, Gregorius Nyssenus : « Sen- sibilia quidem secundum seipsa memo- sibilia quidem secundum seipsa memo- rantur, intelligibilia vero secundum acci- rantur, intelligibilia vero secundum acci- dens quia et ex cogitabilium memoria dens quia et ex cogitabilium memoria phantasia sit præassumpta. » phantasia sit præassumpta. »

9. Item, Gregorius Nyssenus : « Me- 9. Item, Gregorius Nyssenus : « Me- morari dicimus, quæ prius scivimus, vel morari dicimus, quæ prius scivimus, vel audivimus, vel aliter qualiter cognovi- audivimus, vel aliter qualiter cognovi- mus. » Prius autem relationem habet ad mus. » Prius autem relationem habet ad præteritum tempus. Manifestum est ergo, præteritum tempus. Manifestum est ergo, quod memorabilia sunt, quæ fiunt et quod memorabilia sunt, quæ fiunt et

* I Posteriorum, tex. com. 39. * I Posteriorum, tex. com. 39.

corrumpuntur et quæ in tempore consi- corrumpuntur et quæ in tempore consi- stunt : talia autem non sunt nisi sen- stunt : talia autem non sunt nisi sen- sibilia ergo memoria est vis sensibilis sibilia ergo memoria est vis sensibilis animæ. animæ.

10. Item, Dicit Damascenus : « Cum 10. Item, Dicit Damascenus : « Cum typos eorum quæ opinatus est aliquis, et typos eorum quæ opinatus est aliquis, et eorum quæ intellexit, custodit, memora- eorum quæ intellexit, custodit, memora- ri dicitur. » Typi autem sunt figuræ et ri dicitur. » Typi autem sunt figuræ et imagines, quas opinatus est memoria. imagines, quas opinatus est memoria. Ergo memoria est proprie figurarum et Ergo memoria est proprie figurarum et imaginum: imagines autem sunt sensi- imaginum: imagines autem sunt sensi- bilis animæ ergo memoria est potentia bilis animæ ergo memoria est potentia animæ sensibilis. animæ sensibilis.

11. Item, Dicit Damascenus : « Sensi- 11. Item, Dicit Damascenus : « Sensi- bilia secundum seipsa memoriæ commen- bilia secundum seipsa memoriæ commen- dantur » sed sensibilia non sunt nisi dantur » sed sensibilia non sunt nisi sensibilis animæ. sensibilis animæ.

12. Item, Avicenna in VI de Natura- 12. Item, Avicenna in VI de Natura- libus probat in rationali anima non esse libus probat in rationali anima non esse memoriam. Et quia de hoc infra erunt memoriam. Et quia de hoc infra erunt quæstiones, rationes ejus infra ponentur. quæstiones, rationes ejus infra ponentur. 13. Item, Quidquid est ubique et sem- 13. Item, Quidquid est ubique et sem- per, hoc est remotum ab omni differen- per, hoc est remotum ab omni differen- tia temporis: universale autem est ubi- tia temporis: universale autem est ubi- que et semper ergo omne universale est que et semper ergo omne universale est remotum ab omni differentia temporis. remotum ab omni differentia temporis. PRIMA patet per se: quia omnis differen- PRIMA patet per se: quia omnis differen- tia temporis concernit materiam. SECUN- tia temporis concernit materiam. SECUN- DA scribitur in primo Posteriorum¹. Inde DA scribitur in primo Posteriorum¹. Inde sic: Omnis memoria accipit sub diffe- sic: Omnis memoria accipit sub diffe- rentia temporis determinata nullum rentia temporis determinata nullum universale secundum quod universale est universale secundum quod universale est sub differentia temporis determinata : sub differentia temporis determinata : ergo nulla memoria accipit universale ergo nulla memoria accipit universale secundum quod universale. Inde ulte- secundum quod universale. Inde ulte- rius rius

Nulla memoria accipit universale Nulla memoria accipit universale secundum quod universale: anima ra- secundum quod universale: anima ra- tionalis accipit universale secundum quod tionalis accipit universale secundum quod universale ergo nulla memoria est ani- universale ergo nulla memoria est ani- mæ rationalis sive intellectus. mæ rationalis sive intellectus.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1.Quidquid habet facere compositionem 1.Quidquid habet facere compositionem sub differentia temporis, determinabile sub differentia temporis, determinabile illius motus et operationes conjuncta illius motus et operationes conjuncta sunt tempori intellectus habet facere sunt tempori intellectus habet facere conjunctionem talem : ergo motus et conjunctionem talem : ergo motus et operatio conjuncta sunt tempori. PRIMA operatio conjuncta sunt tempori. PRIMA

Sed con Sed con

JI P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 40. JI P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 40.

patet per se. SECUNDA Scribitur in III de patet per se. SECUNDA Scribitur in III de Anima, ubi dicit Aristoteles: << Non so- Anima, ubi dicit Aristoteles: << Non so- lum verum et falsum est componens in- lum verum et falsum est componens in- tellectum, sed quod erat et erit. Ipse au- tellectum, sed quod erat et erit. Ipse au- tem faciens hoc intellectus est unum- tem faciens hoc intellectus est unum- quodque, supple, per compositionem ¹. » quodque, supple, per compositionem ¹. » Deinde ulterius: Omnis virtus cujus Deinde ulterius: Omnis virtus cujus operatio est in tempore, potest conside- operatio est in tempore, potest conside- rare tempus determinatum in præterito: rare tempus determinatum in præterito: intellectus est hujusmodi: ergo intelle- intellectus est hujusmodi: ergo intelle- ctus potest considerare tempus determi- ctus potest considerare tempus determi- natum in præterito: et hoc exigitur ad natum in præterito: et hoc exigitur ad esse memoriæ: ergo memoria potest esse esse memoriæ: ergo memoria potest esse in intelligibili parte animæ. in intelligibili parte animæ.

2. Item, Quidquid est componens non 2. Item, Quidquid est componens non solum ea quæ sunt, sed etiam præterita solum ea quæ sunt, sed etiam præterita et quæ futura sunt, habet operationem et quæ futura sunt, habet operationem secundum tempus determinatum intel- secundum tempus determinatum intel- lectus est hujusmodi, ut patet in auctori lectus est hujusmodi, ut patet in auctori tate præhabita ergo habet operationem tate præhabita ergo habet operationem secundum tempus determinatum, et ita secundum tempus determinatum, et ita potest habere memoriam. potest habere memoriam.

3. Item, Quidquid deliberat præteri- 3. Item, Quidquid deliberat præteri- tum ad futurum, considerativum est præ- tum ad futurum, considerativum est præ- teriti determinati: intellectus est hujus- teriti determinati: intellectus est hujus- modi, ut dicitur in III de Anima 2: ergo modi, ut dicitur in III de Anima 2: ergo intellectus considerat præteritum determi- intellectus considerat præteritum determi- natum, et ita potest habere memoriam. natum, et ita potest habere memoriam.

Si forte dicatur, quod memoria sen- Si forte dicatur, quod memoria sen- sibilis animæ est per se, sed intellectus sibilis animæ est per se, sed intellectus per accidens, propter hoc quod intelle- per accidens, propter hoc quod intelle- ctus non potest recipere principium me- ctus non potest recipere principium me- moriæ quod est imago rei præcognitæ, moriæ quod est imago rei præcognitæ, et tempus præteritum determinatum. et tempus præteritum determinatum. CONTRA: Ad cujuscumque similitudinem CONTRA: Ad cujuscumque similitudinem potest poni et describi finita magnitudo potest poni et describi finita magnitudo in materia exteriori, illud est imago in materia exteriori, illud est imago quantitatis finitæ ; ad similitudinem ejus quantitatis finitæ ; ad similitudinem ejus quod est in intellectu, potest poni et de- quod est in intellectu, potest poni et de- scribi finita magnitudo in materia exteri- scribi finita magnitudo in materia exteri- ori ergo in intellectu est imago quantita- ori ergo in intellectu est imago quantita- tis finitæ. PRIMA patet per se. SECUNDA tis finitæ. PRIMA patet per se. SECUNDA scribitur ab Aristotele in libro de Memo- scribitur ab Aristotele in libro de Memo- ria, ubi sic dicit: « Et si non intelligit ria, ubi sic dicit: « Et si non intelligit quantitatem, ponit tamen ante oculos quantitatem, ponit tamen ante oculos quantitatem. » quantitatem. »

1 III de Anima, tex. com. 22. 1 III de Anima, tex. com. 22. • Ibidem. • Ibidem.

343 343

4. Item, Omne quod est in anima fini- 4. Item, Omne quod est in anima fini- tæ quantitatis et figuræ, potest esse ima- tæ quantitatis et figuræ, potest esse ima- go per quam contingit memorari: id go per quam contingit memorari: id quod est in intellectu, finitæ quantitatis quod est in intellectu, finitæ quantitatis est et figuræ ergo potest esse imago per est et figuræ ergo potest esse imago per quam contingit memorari. PRIMA proba- quam contingit memorari. PRIMA proba- tur per hoc dicit Aristoteles, quod me- tur per hoc dicit Aristoteles, quod me- moria utitur phantasmate ut imagine. moria utitur phantasmate ut imagine. SECUNDA vero probatur per hoc quod SECUNDA vero probatur per hoc quod dicit alibi, quod quamvis natura quan- dicit alibi, quod quamvis natura quan- titatum sit infinita, tamen intellectus po- titatum sit infinita, tamen intellectus po- nit quantitatem finitam. nit quantitatem finitam.

5. Item, Omnis intellectus cognoscens 5. Item, Omnis intellectus cognoscens per apprehensionem sensibilem, accipit per apprehensionem sensibilem, accipit speciem secundum quod est in sensu : in- speciem secundum quod est in sensu : in- tellectus qui oritur ex sensu, est hujus- tellectus qui oritur ex sensu, est hujus- modi: ergo accipit speciem secundum modi: ergo accipit speciem secundum quod est in sensu et talis species est quod est in sensu et talis species est principium memoriæ: ergo in tali intel- principium memoriæ: ergo in tali intel- lectu potest esse memoria. lectu potest esse memoria.

JUXTA hoc iterum quæritur, quæ diffe- JUXTA hoc iterum quæritur, quæ diffe- rentia sit inter considerationem et me- rentia sit inter considerationem et me- moriam ? Hanc enim quæstionem mo- moriam ? Hanc enim quæstionem mo- vet Aristoteles in libro de Memoria. vet Aristoteles in libro de Memoria.

Et videtur, quod nulla: omnis enim Et videtur, quod nulla: omnis enim reversio in præacceptum in anima sensi- reversio in præacceptum in anima sensi- bili vel intellectu, est actus memoriæ: bili vel intellectu, est actus memoriæ: consideratio est talis reversio: ergo con- consideratio est talis reversio: ergo con- sideratio est memoria. PRIMA patet per sideratio est memoria. PRIMA patet per diffinitionem memoriæ. SECUNDA patet diffinitionem memoriæ. SECUNDA patet per hoc quod nullus considerat hoc quod per hoc quod nullus considerat hoc quod nunc primo accipit, sed quod ante acce- nunc primo accipit, sed quod ante acce- pit. Unde Aristoteles in II Anima dicit, pit. Unde Aristoteles in II Anima dicit, quod homo est considerans quam prius quod homo est considerans quam prius accipit grammaticam 3. accipit grammaticam 3.

CONTRA hoc est quod dicit Aristoteles, CONTRA hoc est quod dicit Aristoteles, quod non memoratur aliquis quod con- quod non memoratur aliquis quod con- siderat, cum sit actu considerans et in- siderat, cum sit actu considerans et in- telligens. telligens.

Quæst Quæst

SOLUTIO. Dicimus, quod memoria mul- Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod memoria mul- Solutio. tipliciter dicitur, scilicet pro habitu, et tipliciter dicitur, scilicet pro habitu, et potentia, et pro objecto. Dicitur enim potentia, et pro objecto. Dicitur enim memoria ipsa potentia quandoque : et memoria ipsa potentia quandoque : et hoc proprie dicitur memorativum, et di- hoc proprie dicitur memorativum, et di-

3 II de Anima, tex. com. 55. 3 II de Anima, tex. com. 55.

344 344

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

citur duobus modis. Uno modo ponitur citur duobus modis. Uno modo ponitur pro potentia quæ reflectitur in rem in pro potentia quæ reflectitur in rem in præterito acceptam a sensibus per imagi- præterito acceptam a sensibus per imagi- nationem rei permanentis apud animam nationem rei permanentis apud animam cum consideratione temporis præteriti. cum consideratione temporis præteriti. Et de hac memoria locuti sunt Philoso- Et de hac memoria locuti sunt Philoso- phi et quidam sancti, scilicet Gregorius phi et quidam sancti, scilicet Gregorius Nyssenus, et Damascenus, dicentes ipsam Nyssenus, et Damascenus, dicentes ipsam per se esse sensibilis animæ, et per acci- per se esse sensibilis animæ, et per acci- dens intellectivæ. Et hoc infra explana- dens intellectivæ. Et hoc infra explana- bitur. Alio modo dicitur memoria poten- bitur. Alio modo dicitur memoria poten- tia æqualiter conservativa præsentis, tia æqualiter conservativa præsentis, præteriti, et futuri. Et hæc memoria est præteriti, et futuri. Et hæc memoria est pars imaginationis, de qua postea quæ- pars imaginationis, de qua postea quæ- retur in tractatu de anima rationali: et retur in tractatu de anima rationali: et hoc modo sumitur memoria ab Augusti- hoc modo sumitur memoria ab Augusti- no in libro de Trinitate, et ponitur in no in libro de Trinitate, et ponitur in primo libro Sententiarum, distinctione primo libro Sententiarum, distinctione quarta. Memoria etiam dicitur habitus quarta. Memoria etiam dicitur habitus memorativæ potentiæ. Et memoria etiam memorativæ potentiæ. Et memoria etiam dicitur memoriale, sicut dicit Augusti- dicitur memoriale, sicut dicit Augusti- nus, quod nihil est de memoria quod non nus, quod nihil est de memoria quod non sit in memoria, id est, nihil est de me- sit in memoria, id est, nihil est de me- morialibus, quod non sit in potentia me- morialibus, quod non sit in potentia me- morativa. morativa.

: :

Supra dictæ autem diffinitiones diver- Supra dictæ autem diffinitiones diver- simode tangunt naturam potentiæ me- simode tangunt naturam potentiæ me- morativæ. Et prima quæ est Algazelis, morativæ. Et prima quæ est Algazelis, datur de potentia in comparatione ad datur de potentia in comparatione ad proprium habitum ejus habitus enim proprium habitum ejus habitus enim memoriæ constituitur ex intentionibus memoriæ constituitur ex intentionibus quæ prius sunt acceptæ per phantasiam quæ prius sunt acceptæ per phantasiam et æstimationem Et propter hoc etiam et æstimationem Et propter hoc etiam Aristoteles dicit, quod memoria est pas- Aristoteles dicit, quod memoria est pas- sio sensus et phantasiæ. sio sensus et phantasiæ.

Sequens autem diffinitio quæ est Isaac, Sequens autem diffinitio quæ est Isaac, datur in comparatione ad proprium ob- datur in comparatione ad proprium ob- jectum et proprium actum. Res enim jectum et proprium actum. Res enim existentes dicuntur ab ipso res existentes existentes dicuntur ab ipso res existentes in præterito. Inquisitio autem non est in- in præterito. Inquisitio autem non est in- quisitio rationis, sed illa quæ exigitur ad quisitio rationis, sed illa quæ exigitur ad actum recordationis, ad cujus actum se- actum recordationis, ad cujus actum se- cundum Alpharabium in suo libro de cundum Alpharabium in suo libro de Memoria et reminiscentia quatuor exi- Memoria et reminiscentia quatuor exi- guntur, scilicet imago et intentio illius guntur, scilicet imago et intentio illius imaginis elicita per phantasiam, et facere imaginis elicita per phantasiam, et facere illam intentionem esse illius imaginis illam intentionem esse illius imaginis quæ prius sentiebatur, et tempus præ- quæ prius sentiebatur, et tempus præ- teritum determinatum sive indetermina- teritum determinatum sive indetermina-

tum. Collectio enim quæ in his quatuor tum. Collectio enim quæ in his quatuor consistit, ab Isaac inquisitio vocatur. consistit, ab Isaac inquisitio vocatur.

Tertia vero quæ est Gregorii Nysseni, Tertia vero quæ est Gregorii Nysseni, datur de memoria prout in ipsa est habi- datur de memoria prout in ipsa est habi- tus memoriæ et reminiscentiæ, quam tus memoriæ et reminiscentiæ, quam ipse appellat rememorationem. Cum ipse appellat rememorationem. Cum enim dicit, quod memoria est causa me- enim dicit, quod memoria est causa me- moriæ, id est, memorabilium: et prom- moriæ, id est, memorabilium: et prom- ptuarium sonat in potentiam habitualem, ptuarium sonat in potentiam habitualem, quæ perfecta est per habitum: rememo- quæ perfecta est per habitum: rememo- rationis vero est promptuarium, secun- rationis vero est promptuarium, secun- dum quod ab ipsa est progressus super dum quod ab ipsa est progressus super partem obliti reminiscendo. Reminiscen- partem obliti reminiscendo. Reminiscen- tia enim est revocativa ejus quod in parte tia enim est revocativa ejus quod in parte recessit in oblivionem, ut infra probabitur. recessit in oblivionem, ut infra probabitur.

Quarta vero quæ est Origenis, datur de Quarta vero quæ est Origenis, datur de memoria secundum comparationem sui memoria secundum comparationem sui ad propriam causam. Cum enim dicit, ad propriam causam. Cum enim dicit, quod est phantasia relicta ab aliquo sen- quod est phantasia relicta ab aliquo sen- su secundum actum apprehendentem, su secundum actum apprehendentem, accipitur pro intentione elicita à phanta- accipitur pro intentione elicita à phanta- sia ab imaginabilibus per collectionem sia ab imaginabilibus per collectionem quam facit phantasia. Hæ enim intentio- quam facit phantasia. Hæ enim intentio- nes reservantur in memoria, et causantur nes reservantur in memoria, et causantur ab his quæ secundum actum apparent in ab his quæ secundum actum apparent in sensibus. sensibus.

Quinta vero et sexta quæ sunt Platonis Quinta vero et sexta quæ sunt Platonis et Damasceni, dantur de memoria in et Damasceni, dantur de memoria in comparatione ad id cujus est per se per comparatione ad id cujus est per se per se accidens. Est enim conservatio sensus se accidens. Est enim conservatio sensus per se, per accidens autem conservatio per se, per accidens autem conservatio intelligentiæ. intelligentiæ.

Magis propriam his omnibus dat Avi- Magis propriam his omnibus dat Avi- cenna in VI de Naturalibus dicens, quod cenna in VI de Naturalibus dicens, quod vis memorialis est vis ordinata in con- vis memorialis est vis ordinata in con- cavitate cerebri posteriori continuans cavitate cerebri posteriori continuans quod apprehendit vis æstimationis de in- quod apprehendit vis æstimationis de in- tentionibus non sensatis singularium sen. tentionibus non sensatis singularium sen. sibilium. Hæc enim data est de memoria sibilium. Hæc enim data est de memoria in comparatione ad proprium organum in comparatione ad proprium organum quoad primam partem diffinitionis, et quoad primam partem diffinitionis, et ad proprium habitum quoad secundam. ad proprium habitum quoad secundam.

Tullius etiam diffinit memoriam ante Tullius etiam diffinit memoriam ante finem primi Rhetoricorum dicens, quod finem primi Rhetoricorum dicens, quod memoria est per quam aliquis repetit illa memoria est per quam aliquis repetit illa quæ fuerunt. Et constat, quod illa datur quæ fuerunt. Et constat, quod illa datur in comparatione ad proprium objectum in comparatione ad proprium objectum memoriæ, quod acceptum est in præ- memoriæ, quod acceptum est in præ-

terito. terito.

1. 1.

df. df.

II P. SUMMEÆ DE CREATURIS, QUÆST. 40. II P. SUMMEÆ DE CREATURIS, QUÆST. 40.

diffin. AD ID ergo quod objicitur contra pri- diffin. AD ID ergo quod objicitur contra pri- mam diffinitionem, dicendum quod me- mam diffinitionem, dicendum quod me- moria duo habet. Unum in quantum est moria duo habet. Unum in quantum est potentia passiva, scilicet recipere et con- potentia passiva, scilicet recipere et con- servare. Aliud autem in quantum aliquo servare. Aliud autem in quantum aliquo modo agit et hoc est redire in rem per modo agit et hoc est redire in rem per speciem apud se conservatam. Et quia speciem apud se conservatam. Et quia primum habet per se, secundum autem primum habet per se, secundum autem non nisi per actum æstimationis et phan- non nisi per actum æstimationis et phan- tasiæ, propter hoc ab Algazele a primo tasiæ, propter hoc ab Algazele a primo diffinitur et non a secundo. Et hæc est diffinitur et non a secundo. Et hæc est ratio quæ movet Avicenna, quod ab eo- ratio quæ movet Avicenna, quod ab eo- dem diffinit. Dicit enim Alpharabius, dem diffinit. Dicit enim Alpharabius, quod memoria nihil aliud est quam con- quod memoria nihil aliud est quam con- servatio continua, et reminiscentia con- servatio continua, et reminiscentia con- servatio intercisa, eo quod super partem servatio intercisa, eo quod super partem obliti. obliti.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

diffin. diffin.

2. 2.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod memoria AD ALIUD dicendum, quod memoria per se recipit intentiones non sensatas, per se recipit intentiones non sensatas, ut dicit Avicenna, et per illas devenit in ut dicit Avicenna, et per illas devenit in imagines sensatas, et per imagines in imagines sensatas, et per imagines in rem. Et ideo ab Algazele diffinitur a con- rem. Et ideo ab Algazele diffinitur a con- servatione intentionum, quæ intentiones servatione intentionum, quæ intentiones proximiores sunt memoriæ. Quia vero proximiores sunt memoriæ. Quia vero imagines proximiores sunt rei in quantum imagines proximiores sunt rei in quantum revertitur memoria, ideo dicit Aristoteles, revertitur memoria, ideo dicit Aristoteles, quod memoria phantasmatis est et imagi- quod memoria phantasmatis est et imagi- nationis. nationis.

AD TERTIUM patet solutio AD TERTIUM patet solutio dicta. dicta.

per per

ante ante

AD ID quod objicitur contra secundam AD ID quod objicitur contra secundam diffinitionem, dicendum quod res exi- diffinitionem, dicendum quod res exi- stentes in anima, sunt res, quarum inten- stentes in anima, sunt res, quarum inten- tiones et imagines sunt acceptæ in præ- tiones et imagines sunt acceptæ in præ- terito et talium rerum existentium in terito et talium rerum existentium in anima est memoria, quia ab illis incipit anima est memoria, quia ab illis incipit actus recordativus. actus recordativus.

Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod in veritate Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod in veritate bruta non procedunt inquirendo, sed, ut bruta non procedunt inquirendo, sed, ut dicunt Alpharabius et Avicenna, instin- dicunt Alpharabius et Avicenna, instin- ctus naturæ est in eis loco inquisitionis. ctus naturæ est in eis loco inquisitionis. Dico autem inquisitionis, prout supra Dico autem inquisitionis, prout supra determinatum est, quod memoriæ est determinatum est, quod memoriæ est inquisitio, et non prout dicit quemdam inquisitio, et non prout dicit quemdam rationis discursum. rationis discursum.

diffiu. diffiu.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod objicitur contra tertiam, AD ID quod objicitur contra tertiam, dicendum secundum prædicta, quod me- dicendum secundum prædicta, quod me-

345 345

moria primo loco ponitur pro potentia moria primo loco ponitur pro potentia memorativa, et secundo loco pro memo- memorativa, et secundo loco pro memo- rialibus vel actu memoriæ. rialibus vel actu memoriæ.

AD ALIUD dicendum, quod rememora- AD ALIUD dicendum, quod rememora- tio supponit reminiscentiam: memoria tio supponit reminiscentiam: memoria enim quoad habitum est causa remini- enim quoad habitum est causa remini- scentiæ. scentiæ.

Ad hoc autem quod objicitur in con- Ad hoc autem quod objicitur in con- trarium, dicendum quod reminiscentia trarium, dicendum quod reminiscentia concernit actum rationis supra habitum concernit actum rationis supra habitum memoriæ, et propter hoc est in solis ho- memoriæ, et propter hoc est in solis ho- minibus. minibus.

Ad aliud dicendum, quod quædam in- Ad aliud dicendum, quod quædam in- ventio exigitur ad reminiscentiam et ventio exigitur ad reminiscentiam et quasi discursus syllogisticus, et ideo me- quasi discursus syllogisticus, et ideo me- lioratur in habentibus cerebrum humi- lioratur in habentibus cerebrum humi- dum et calidum memoria vero quæ dum et calidum memoria vero quæ principaliter est in conservando vel reti- principaliter est in conservando vel reti- nendo, pejoratur in talibus, et meliora- nendo, pejoratur in talibus, et meliora- tur in habentibus cerebrum frigidum et tur in habentibus cerebrum frigidum et siccum nihilominus tamen ab eodem siccum nihilominus tamen ab eodem incipit actus utriusque, scilicet remini- incipit actus utriusque, scilicet remini- scentiæ et memoriæ. scentiæ et memoriæ.

AD ALIUD dicendum, quod promptua- AD ALIUD dicendum, quod promptua- rium ponit promptitudinem habitus ad rium ponit promptitudinem habitus ad eliciendum actum. eliciendum actum.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

4. 4. Ad.1. Ad.1.

AD ILDUD quod objicitur contra quartam Ad diffin. AD ILDUD quod objicitur contra quartam Ad diffin. quæ est Origenis, dicendum quod phan-` quæ est Origenis, dicendum quod phan-` tasia in diffinitione illa supponit imagi- tasia in diffinitione illa supponit imagi- nem sensibilis relictam in memoria, et nem sensibilis relictam in memoria, et non potentiam phantasiæ. non potentiam phantasiæ.

AD ALIUD dicendum, quod speciem AD ALIUD dicendum, quod speciem phantasmatis duobus modis est conside- phantasmatis duobus modis est conside- rare, scilicet secundum id quod est ima- rare, scilicet secundum id quod est ima- go rei reducens in rem, et sic relinqui- go rei reducens in rem, et sic relinqui- tur in memoria. Vel, potest considerari tur in memoria. Vel, potest considerari secundum quod est motus a sensu secun- secundum quod est motus a sensu secun- dum actum factus, et sic relinquitur in dum actum factus, et sic relinquitur in phantasia. phantasia.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD quod objicitur contra quin- Ad diffin. AD ALIUD quod objicitur contra quin- Ad diffin. tam quæ est Platonis, dicendum simili- 5 et et 6. tam quæ est Platonis, dicendum simili- 5 et et 6.

ter. ter.

Ad sextam quæ est Damasceni, quod Ad sextam quæ est Damasceni, quod sequendo Philosophos et sanctos Grego- sequendo Philosophos et sanctos Grego- rium et Damascenum, memoria est sen- rium et Damascenum, memoria est sen- sibilium partium animæ: et ideo Alpha- sibilium partium animæ: et ideo Alpha- rabius dicit : « Manifestum est quod rabius dicit : « Manifestum est quod memoria est de viribus animæ apprehen- memoria est de viribus animæ apprehen-

346 346

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dentibus res particulares et individuas. » dentibus res particulares et individuas. » Similiter dicunt Aristoteles, Avicenna et Similiter dicunt Aristoteles, Avicenna et Averroes, qui omnes ponunt memoriam Averroes, qui omnes ponunt memoriam in organo posterioris partis cerebri, cum in organo posterioris partis cerebri, cum anima rationalis secundum suas vires in anima rationalis secundum suas vires in organo sit corporis. Unde memoria sen- organo sit corporis. Unde memoria sen- sibilis est per se, et intelligibilis per ac- sibilis est per se, et intelligibilis per ac- cidens. Et ad hoc intelligendum, scien- cidens. Et ad hoc intelligendum, scien- dum est, quod memoria potentia rever- dum est, quod memoria potentia rever- tens est in præteritum, quod non potest tens est in præteritum, quod non potest facere nisi per intentionem et imagina- facere nisi per intentionem et imagina- tionem præteriti, quæ imago et intentio tionem præteriti, quæ imago et intentio sunt individua et particularia: quia aliter sunt individua et particularia: quia aliter non subjacerent tempori: et idcirco me- non subjacerent tempori: et idcirco me- moria talium particularium est per se. moria talium particularium est per se. Intelligibile autem non habet conditio- Intelligibile autem non habet conditio- nem præteriti vel futuri vel præsentis, nem præteriti vel futuri vel præsentis, nisi secundum quod oritur a sensibili: nisi secundum quod oritur a sensibili: et ideo si refertur ad determinatam diffe- et ideo si refertur ad determinatam diffe- rentiam temporis, hoc non erit per se, rentiam temporis, hoc non erit per se, sed per sensibile: quod sic probatur: sed per sensibile: quod sic probatur: Intelligibile est simplex quidditas et sub- Intelligibile est simplex quidditas et sub- stantia rei sine intentione sensibili et stantia rei sine intentione sensibili et imaginatione et differentia temporis: imaginatione et differentia temporis: quod autem sic est, hoc non utitur ima- quod autem sic est, hoc non utitur ima- ginatione ut imaginatione, nec operatur ginatione ut imaginatione, nec operatur ad rem quæ est in præterito secundum ad rem quæ est in præterito secundum aliquam rationem determinatam, sed una aliquam rationem determinatam, sed una ratione se habet ad præteritum et ad ratione se habet ad præteritum et ad præsens et ad futurum, eo quod est ex- præsens et ad futurum, eo quod est ex- tractum ab omnibus illis et ideo patet, tractum ab omnibus illis et ideo patet, quod de ipso per se non est memoria, quod de ipso per se non est memoria, sed per accidens, scilicet in quantum re- sed per accidens, scilicet in quantum re- fertur ad intentiones sensibilium non sen- fertur ad intentiones sensibilium non sen- satas, et imagines per sensum acceptas satas, et imagines per sensum acceptas sub differentia temporis præteriti. Et sub differentia temporis præteriti. Et hoc est quod dicunt Gregorius Nyssenus hoc est quod dicunt Gregorius Nyssenus et Damascenus: Oportet scire, quoniam et Damascenus: Oportet scire, quoniam intelligibilium susceptio non fit nisi ex intelligibilium susceptio non fit nisi ex disciplina vel naturali ingenio: non enim disciplina vel naturali ingenio: non enim ex sensu nam sensibilia quidem secun- ex sensu nam sensibilia quidem secun- dum se quando memoriæ commendantur. dum se quando memoriæ commendantur. Intelligibilium vero si quidquid didici- Intelligibilium vero si quidquid didici- mus, memoramur: substantiæ vero eo- mus, memoramur: substantiæ vero eo- rum memoriam non habemus. Quod sic rum memoriam non habemus. Quod sic intelligitur Omne quod scit aliquis per intelligitur Omne quod scit aliquis per intellectum, scit addiscens ab aliquo intellectum, scit addiscens ab aliquo per auditum, aut inveniens ex considera- per auditum, aut inveniens ex considera- tione rerum sensibilium. Rationes tamen tione rerum sensibilium. Rationes tamen

: :

sensibilium non sunt objecta sensuum, et sensibilium non sunt objecta sensuum, et idcirco per se non sunt memoriæ. Et idcirco per se non sunt memoriæ. Et cum illæ rationes sint substantiæ et quid- cum illæ rationes sint substantiæ et quid- ditates ditates rerum, substantiæ rerum non rerum, substantiæ rerum non erunt in memoria, nisi secundum quod erunt in memoria, nisi secundum quod ex sensu acceptæ sunt per disciplinam. ex sensu acceptæ sunt per disciplinam.

DICATUR ergo ad primum, quod virtus Ad DICATUR ergo ad primum, quod virtus Ad animæ sensibilis non est conservans in- animæ sensibilis non est conservans in- telligibile per se, sed per accidens. telligibile per se, sed per accidens.

Ea vero quæ sequuntur et probant me- Ea vero quæ sequuntur et probant me- moriam esse partem sensibilis animæ, moriam esse partem sensibilis animæ,

concedimus. concedimus.

ali ali

1,21 1,21

AD TRIA vero prima quæ objiciuntur Ad ol AD TRIA vero prima quæ objiciuntur Ad ol in contrarium, dicendum quod intellectus in contrarium, dicendum quod intellectus componens facit compositionem determi- componens facit compositionem determi- nabilem in præterito, præsenti, et futuro: nabilem in præterito, præsenti, et futuro: et tamen ratio temporis quæ est in intel- et tamen ratio temporis quæ est in intel- lectu, separata est a motu et magnitu- lectu, separata est a motu et magnitu- dine secundum quod motus et magnitu- dine secundum quod motus et magnitu- do accipiuntur secundum suum esse, est do accipiuntur secundum suum esse, est enim in ratione simplici in intellectu. enim in ratione simplici in intellectu. Præteritum autem quod est in memoria, Præteritum autem quod est in memoria, est intentio et imago rei præteritæ acce- est intentio et imago rei præteritæ acce- ptæ secundum esse suum et non secun- ptæ secundum esse suum et non secun- dum rationem tantum: nec est separa- dum rationem tantum: nec est separa- tum a motu et magnitudine. Et sic patet, tum a motu et magnitudine. Et sic patet, quod alterius modi est tempus quod de- quod alterius modi est tempus quod de- terminat compositionem intellectus com- terminat compositionem intellectus com- ponentis, et alterius modi id quod est ponentis, et alterius modi id quod est una conditionum objecti memoriæ. Sol- una conditionum objecti memoriæ. Sol- vunt tamen quidam aliter dicentes, quod vunt tamen quidam aliter dicentes, quod talis determinatio temporis accidit intel- talis determinatio temporis accidit intel- lectui componenti secundum quod per in- lectui componenti secundum quod per in- tentiones sensibilium et imagines sen- tentiones sensibilium et imagines sen- satas reflectitur in sensu: et sic etiam satas reflectitur in sensu: et sic etiam accidit, quod sui est memoria. accidit, quod sui est memoria.

4. 4.

AD QUARTUM dicendum, quod intelle- Ad obj AD QUARTUM dicendum, quod intelle- Ad obj ctus non accipit quantitatem secundum ctus non accipit quantitatem secundum esse, sed secundum hoc quod est, hoc esse, sed secundum hoc quod est, hoc est, secundum rationem quantitatis, ut est, secundum rationem quantitatis, ut expresse dicit Philosophus in littera. Et expresse dicit Philosophus in littera. Et ideo si ponat quantitatem finitam ante ideo si ponat quantitatem finitam ante oculos, hoc erit per accidens, scilicet in oculos, hoc erit per accidens, scilicet in quantum per imaginationem quantitatis quantum per imaginationem quantitatis reflectitur in sensum. reflectitur in sensum.

Per hoc etiam patet solutio ad se- Per hoc etiam patet solutio ad se- quens. quens.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum quod intellectus oritur a sensu, nihil im- quod intellectus oritur a sensu, nihil im-

Ad obje Ad obje 5. 5.

obje obje

juæst. juæst.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 40. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 40.

pedit, quin sit sui memoria, sed hoc est pedit, quin sit sui memoria, sed hoc est per accidens, quemadmodum dictum est. per accidens, quemadmodum dictum est.

AD HOC quod juxta hoc quæritur de AD HOC quod juxta hoc quæritur de differentia inter memoriam et considera- differentia inter memoriam et considera- tionem, dicendum quod consideratio est tionem, dicendum quod consideratio est ejus quod est præsentialiter in ipsa : me- ejus quod est præsentialiter in ipsa : me- moria vero est acceptio ejus quod est in moria vero est acceptio ejus quod est in præterito in anima secundum quod in præterito in anima secundum quod in præterito est in ipsa. præterito est in ipsa.

Ad objectum autem dicendum, quod Ad objectum autem dicendum, quod præaccepti in anima duplex est ratio: vel præaccepti in anima duplex est ratio: vel ut præsentis existentis in anima, et sic de ut præsentis existentis in anima, et sic de ipso est consideratio: vel ut in præterito, ipso est consideratio: vel ut in præterito, et sic de ipso est memoria. et sic de ipso est memoria.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit objectum memoriæ ? Quid sit objectum memoriæ ?

Secundo quæritur, Quid sit objectum Secundo quæritur, Quid sit objectum

memoriæ ? memoriæ ?

Et videtur secundum Aristotelem 1, Et videtur secundum Aristotelem 1, quod præteritum in ratione præteriti. quod præteritum in ratione præteriti. Dicit enim sic: Dicit enim sic:

1. « Primum accipiendum qualia sunt 1. « Primum accipiendum qualia sunt memorabilia: multoties enim decipit memorabilia: multoties enim decipit hoc. Neque enim futura contingit me- hoc. Neque enim futura contingit me- morari, sed opinabile et separabile esse, morari, sed opinabile et separabile esse, supple, contingit futurum. Sic autem supple, contingit futurum. Sic autem est scientia quædam separativa, quemad- est scientia quædam separativa, quemad- modum quidam divinationem dicunt esse, modum quidam divinationem dicunt esse, supple, scientiam separativam, neque supple, scientiam separativam, neque præsentis est, sed sensus: sensu enim præsentis est, sed sensus: sensu enim neque futurum neque factum cognosci- neque futurum neque factum cognosci- mus, sed tantum præsens. Memoria au- mus, sed tantum præsens. Memoria au- tem facti est. Præsens autem cum adest, tem facti est. Præsens autem cum adest, ut album cum quis videt, nullus memo- ut album cum quis videt, nullus memo- rari dicitur. » Ex hoc accipitur, quod rari dicitur. » Ex hoc accipitur, quod memoria est præteriti. memoria est præteriti.

2. Item, Aristoteles : « Oportet cum 2. Item, Aristoteles : « Oportet cum secundum memoriam agat aliquis, sic in secundum memoriam agat aliquis, sic in anima dicere, quod hoc prius audivit, anima dicere, quod hoc prius audivit, aut sensit, aut intellexit. » aut sensit, aut intellexit. »

1 ARISTOTELES, Lib. de Memoria. 1 ARISTOTELES, Lib. de Memoria.

347 347

3. Item, Aristoteles : « Ipsius nunc in 3. Item, Aristoteles : « Ipsius nunc in ipso nunc non est memoria, ut dictum ipso nunc non est memoria, ut dictum est, sed præsentis quidem est sensus, est, sed præsentis quidem est sensus, futuri vero species, facti autem memoria futuri vero species, facti autem memoria est. » est. »

4. Item, Aristoteles : « Post tempus 4. Item, Aristoteles : « Post tempus omnis memoria fit. » omnis memoria fit. »

Ex his omnibus patet, quod memo- Ex his omnibus patet, quod memo- ria est præteriti secundum quod præteri- ria est præteriti secundum quod præteri-

tum est. tum est.

SED SUPER hoc movet dubitationem Sed contra. SED SUPER hoc movet dubitationem Sed contra. Aristoteles, Quare memoria dicatur ra- Aristoteles, Quare memoria dicatur ra- tione rei absentis esse præteriti potius, tione rei absentis esse præteriti potius, quam ratione passionis quæ est in ipsa, quam ratione passionis quæ est in ipsa, dicatur esse præsentis ? dicatur esse præsentis ?

1. Dicit autem, quod manifestum est, 1. Dicit autem, quod manifestum est, quod oportet intelligere hujusmodi ali- quod oportet intelligere hujusmodi ali- quid fieri per sensum in anima et in parte quid fieri per sensum in anima et in parte corporis habentis ipsam passionem a corporis habentis ipsam passionem a sensu relictam, ut animalium pictura sensu relictam, ut animalium pictura passio, cujus passionis diximus habitum passio, cujus passionis diximus habitum esse memoriam: factus enim molus a esse memoriam: factus enim molus a sensu in animam unum aliquid signifi- sensu in animam unum aliquid signifi- cat, ut figura quædam vel motus sensi- cat, ut figura quædam vel motus sensi- bilis sicut sigillantis annuli. Et intendit bilis sicut sigillantis annuli. Et intendit dicere, quod sigillum sensibilium rema- dicere, quod sigillum sensibilium rema- net in memoria, et est passio et habitus net in memoria, et est passio et habitus memoriæ præsens in ipsa, super quod memoriæ præsens in ipsa, super quod convertitur memoria in actu recordatio- convertitur memoria in actu recordatio-

nis: ergo videtur memoria esse præsentis. nis: ergo videtur memoria esse præsentis.

2. Præterea, Videtur quod non suffi- 2. Præterea, Videtur quod non suffi- ciat hoc quod dicit, quod memoria est ciat hoc quod dicit, quod memoria est præteriti. Dicit enim, quod memoria est præteriti. Dicit enim, quod memoria est phantasmatis ut imaginis: et ita videtur phantasmatis ut imaginis: et ita videtur objectum memoriæ esse imago secundum objectum memoriæ esse imago secundum quod est ducens in rem extra. quod est ducens in rem extra.

SED TUNC quæritur, Utrum omnis mo- Quæst. 1. SED TUNC quæritur, Utrum omnis mo- Quæst. 1. tus in anima imaginationis sicut imagina- tus in anima imaginationis sicut imagina- tionis sit motus memoriæ ? tionis sit motus memoriæ ?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia 1. Dicit in littera, quod memoria est 1. Dicit in littera, quod memoria est secundum quod imago. secundum quod imago.

2. Item, Dicit quod contingit aliquos 2. Item, Dicit quod contingit aliquos esse sicut memores vel memorabiles. Hoc esse sicut memores vel memorabiles. Hoc autem fit cum aliquis imaginem tamquam autem fit cum aliquis imaginem tamquam imaginem considerat. imaginem considerat.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Solutio. Solutio.

348 348

SED CONTRA: SED CONTRA:

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Omnis artifex mechanicus producens Omnis artifex mechanicus producens imaginem in materia, convertitur ad imaginem in materia, convertitur ad imaginem sicut ad imaginem. Et quidquid imaginem sicut ad imaginem. Et quidquid convertitur ad imaginem sicut ad imagi- convertitur ad imaginem sicut ad imagi- nem, memoratur. Ergo omnis artifex nem, memoratur. Ergo omnis artifex mechanicus ducens imaginem super ma- mechanicus ducens imaginem super ma- teriam, memoratur. Inde ulterius proce- teriam, memoratur. Inde ulterius proce- datur sic Omnis artifex mechanicus datur sic Omnis artifex mechanicus producens imaginem super materiam, me- producens imaginem super materiam, me- moratur omnis artifex producens ima- moratur omnis artifex producens ima- ginem super materiam, respicit futurum: ginem super materiam, respicit futurum: ergo respiciens ad futurum memoratur : ergo respiciens ad futurum memoratur : quod falsum est: non ergo omnis motus quod falsum est: non ergo omnis motus imaginis sicut imaginis in anima est mo- imaginis sicut imaginis in anima est mo- tus memoriæ. tus memoriæ.

Si forte dicatur, quod per utrumque Si forte dicatur, quod per utrumque istorum determinatur objectum memo- istorum determinatur objectum memo- riæ, scilicet per præteritum tempus, et riæ, scilicet per præteritum tempus, et per imaginem. CONTRA: Dicunt Avicenna per imaginem. CONTRA: Dicunt Avicenna et Algazel, quod memoria proprie est et Algazel, quod memoria proprie est conservativa intentionum quas appre- conservativa intentionum quas appre- hendunt æstimativa et phantasia: et illæ hendunt æstimativa et phantasia: et illæ non sunt sensatæ, sed tamen a sensibili- non sunt sensatæ, sed tamen a sensibili- bus elicitæ, ut supra habitum est. bus elicitæ, ut supra habitum est.

PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Quæ PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Quæ differentia sit inter motum imaginativæ differentia sit inter motum imaginativæ potentiæ et memoriæ ? potentiæ et memoriæ ?

SOLUTIO. Dicendum, quod in objecto SOLUTIO. Dicendum, quod in objecto memoriæ tria concurrunt: quorum unum memoriæ tria concurrunt: quorum unum determinat rem in quam convertitur determinat rem in quam convertitur memoria per actum recordationis, et hoc memoria per actum recordationis, et hoc est tempus præteritum. Aliud autem est est tempus præteritum. Aliud autem est quod ducit rem illam ex parte animæ, et quod ducit rem illam ex parte animæ, et est rei proximum, et hoc est imago ut est rei proximum, et hoc est imago ut imago, id est, ut ducens in rem. Tertium imago, id est, ut ducens in rem. Tertium est illud per quod cognoscitur illa imago est illud per quod cognoscitur illa imago esse illius rei, et hoc est intentio rei eli- esse illius rei, et hoc est intentio rei eli- cita per compositionem et divisionem cita per compositionem et divisionem imaginum, et hoc est proximum memo- imaginum, et hoc est proximum memo- riæ per intentionem enim devenit me- riæ per intentionem enim devenit me- moria in imaginem, et per imaginem in moria in imaginem, et per imaginem in rem acceptam in præterito. Dicti autem rem acceptam in præterito. Dicti autem hujus sententia latet in libro Alpharabii hujus sententia latet in libro Alpharabii de Memoria et reminiscentia. Et sic patet de Memoria et reminiscentia. Et sic patet solutio ad objectum ex Avicenna et Al- solutio ad objectum ex Avicenna et Al- gazele, quia illi dicunt id quod proxi- gazele, quia illi dicunt id quod proxi-

mum est memoriæ in actu recordatio- mum est memoriæ in actu recordatio- nis. nis.

AD OBJECTUM autem Philosophi, quod AD OBJECTUM autem Philosophi, quod memoria non est præteriti, dicendum memoria non est præteriti, dicendum quod licet passio quæ est in memoria, sit quod licet passio quæ est in memoria, sit præsens, tamen non utitur ea ut passio- præsens, tamen non utitur ea ut passio- ne vel specie, sed ut imagine rei præter- ne vel specie, sed ut imagine rei præter- itæ et hujus simile Philosophus dat itæ et hujus simile Philosophus dat duplex, scilicet in pictura tabulæ, et in duplex, scilicet in pictura tabulæ, et in forma speculi utrumque enini istorum forma speculi utrumque enini istorum potest considerari in se, et sic est simile potest considerari in se, et sic est simile speciei existenti in sensu in particulari- speciei existenti in sensu in particulari- bus, et in intellectu in universalibus. Si bus, et in intellectu in universalibus. Si autem consideratur prout ducens in id autem consideratur prout ducens in id cujus est imago vel pictura, tunc est si- cujus est imago vel pictura, tunc est si- mile ei quod existit in memoria, quæ per mile ei quod existit in memoria, quæ per se quidem est sensibilium, per accidens se quidem est sensibilium, per accidens autem intelligibilium, quemadmodum autem intelligibilium, quemadmodum supra dictum est. supra dictum est.

1. 1.

AD ID quod quæritur, Utrum omnis Ad qu AD ID quod quæritur, Utrum omnis Ad qu motus imaginis ut imaginis sit motus motus imaginis ut imaginis sit motus memoriæ ? memoriæ ?

Dicendum, quod non quemadmodum Dicendum, quod non quemadmodum bene probat objectio. Tria enim sunt de bene probat objectio. Tria enim sunt de ratione objecti memoriæ, scilicet tempus ratione objecti memoriæ, scilicet tempus præteritum, imago ut imago, et intentio præteritum, imago ut imago, et intentio quæ facit hanc imaginem esse hujus rei quæ facit hanc imaginem esse hujus rei præteritæ. præteritæ.

AD ULTIMUM dicendum, quod supra in Ad qui AD ULTIMUM dicendum, quod supra in Ad qui duobus tacta est differentia imaginativæ duobus tacta est differentia imaginativæ et memoriæ, scilicet in modo conserva- et memoriæ, scilicet in modo conserva- tionis, et conservantis. Hic autem additur tionis, et conservantis. Hic autem additur tertium, scilicet quod memoria est po- tertium, scilicet quod memoria est po- tentia reflexiva in rem præteritam per tentia reflexiva in rem præteritam per imaginem et intentionem et tempus, et imaginem et intentionem et tempus, et ideo dicit motum qui est ab anima in ideo dicit motum qui est ab anima in rem imaginatio autem est imago dere- rem imaginatio autem est imago dere- licta a sensibili recepta a re, et ideo dicit licta a sensibili recepta a re, et ideo dicit motum qui est a re in animam. motum qui est a re in animam.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 40. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 40.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quid sit organum memoriæ ? Quid sit organum memoriæ ?

Tertio, Quæritur de organo memoriæ. Tertio, Quæritur de organo memoriæ. Et dicitur communiter ab omnibus Et dicitur communiter ab omnibus Philosophis, quod ejus organum est Philosophis, quod ejus organum est posterior pars cerebri: sic enim ordinat posterior pars cerebri: sic enim ordinat Avicenna, quod sensus communis sit in Avicenna, quod sensus communis sit in prima concavitate cerebri, imaginatio in prima concavitate cerebri, imaginatio in posteriori parte primæ concavitatis cere- posteriori parte primæ concavitatis cere- bri, phantasia vero in prima parte mediæ bri, phantasia vero in prima parte mediæ partis cerebri, æstimativa autem in po- partis cerebri, æstimativa autem in po- steriori parte ejusdem, memoria vero et steriori parte ejusdem, memoria vero et reminiscentia in posteriori parte capitis: reminiscentia in posteriori parte capitis: et hoc est secundum ordinem divisionis et hoc est secundum ordinem divisionis capitis in brutis. In homine autem media capitis in brutis. In homine autem media cellula capitis rationalis syllogistica ap- cellula capitis rationalis syllogistica ap- pellatur eo quod in illa operatur vis pellatur eo quod in illa operatur vis quædam quæ a Gregorio et Damasceno quædam quæ a Gregorio et Damasceno dicitur excogitativa, et similiter ab Avi- dicitur excogitativa, et similiter ab Avi- cenna et Algazele dicitur vis cogitativa, cenna et Algazele dicitur vis cogitativa, et est vis inquirens et disponens et ordi- et est vis inquirens et disponens et ordi- nans singularia: et secundum hoc æsti- nans singularia: et secundum hoc æsti- mativa et phantasia erunt in posteriori mativa et phantasia erunt in posteriori parte primæ partis cerebri. Unde Grego- parte primæ partis cerebri. Unde Grego- rius Nyssenus et Damascenus dicunt, rius Nyssenus et Damascenus dicunt, quod organum memorativi est posterior quod organum memorativi est posterior ventriculus, quem occipitium vocant, et ventriculus, quem occipitium vocant, et animalis spiritus qui est in eo. Et idem animalis spiritus qui est in eo. Et idem patet per diffinitionem Avicennæ supra patet per diffinitionem Avicennæ supra positam de memoria. Et idem dicit Al- positam de memoria. Et idem dicit Al- gazel. Et idcirco dicit Philosophus, quod gazel. Et idcirco dicit Philosophus, quod ad diversitatem complexionis posterio- ad diversitatem complexionis posterio- ris partis cerebri sequitur diversitas me- ris partis cerebri sequitur diversitas me- moriæ. Unde multum habentes illam moriæ. Unde multum habentes illam partem humidam sive propter infirmita- partem humidam sive propter infirmita- tem, sive propter juventutem, ut pueri, tem, sive propter juventutem, ut pueri, non sunt bonæ memoriæ, eo quod non non sunt bonæ memoriæ, eo quod non retinet formas impressas sicut sigillum si retinet formas impressas sicut sigillum si incidit in aquam fluentem. In quibusdam incidit in aquam fluentem. In quibusdam autem aliis propter frigidum et corrup- autem aliis propter frigidum et corrup- tionem illius partis non retinetur forma tionem illius partis non retinetur forma mpressa, sicut in senibus: quia senectus mpressa, sicut in senibus: quia senectus

349 349

quædam corruptio est, ut dicit Aristoteles. quædam corruptio est, ut dicit Aristoteles. Similiter neque multum veloces in inge- Similiter neque multum veloces in inge- nio neque multum tardi sunt bene me- nio neque multum tardi sunt bene me- mores, sicut multoties videtur: quia illi mores, sicut multoties videtur: quia illi quidem sunt humidiores quam indigent, quidem sunt humidiores quam indigent, hi vero duriores quam indiget bonitas hi vero duriores quam indiget bonitas memoriæ et illis quidem non manet memoriæ et illis quidem non manet phantasma in anima, alios vero non tan- phantasma in anima, alios vero non tan-

git. git.

SED CONTRA hoc videtur esse prover- Sed contra. SED CONTRA hoc videtur esse prover- Sed contra. bium quod dicitur : bium quod dicitur :

Quod nova testa capit, inveterata sapit. Quod nova testa capit, inveterata sapit.

Ex hoc enim videtur, quod juvenes Ex hoc enim videtur, quod juvenes sunt bonæ memoriæ. sunt bonæ memoriæ.

1. Item, Secundum quod dicit Avicen- 1. Item, Secundum quod dicit Avicen- na, habemus virtutem in anteriori parte na, habemus virtutem in anteriori parte primæ partis cerebri, et similiter in po- primæ partis cerebri, et similiter in po- steriori. Et similiter duas habemus in steriori. Et similiter duas habemus in media: unam ante, et aliam post. Simi- media: unam ante, et aliam post. Simi- liter videtur, quod debeamus habere in liter videtur, quod debeamus habere in ultima parte cerebri, unam ante, et aliam ultima parte cerebri, unam ante, et aliam post. post.

2. Præterea, Videtur quod memoria 2. Præterea, Videtur quod memoria magis debeat esse in postrema parte: magis debeat esse in postrema parte: quia illa superior et siccior est et frigi- quia illa superior et siccior est et frigi- dior, et vis retentiva confortatur frigido dior, et vis retentiva confortatur frigido et sicco. et sicco.

SOLUTIO. Dicendum, quod memoria or- SOLUTIO. Dicendum, quod memoria or- ganum habet in posteriori parte capitis. ganum habet in posteriori parte capitis. Complexio autem optima illius partis Complexio autem optima illius partis est quia fit temperate sicca siccitate ter- est quia fit temperate sicca siccitate ter- minante humidum ne sit nimis fluidum, minante humidum ne sit nimis fluidum, et temperate frigida frigiditate temperate et temperate frigida frigiditate temperate coagulante formarum impressarum figu- coagulante formarum impressarum figu- ras, ne dissolvantur et secundum cor- ras, ne dissolvantur et secundum cor- ruptionem illius complexionis efficiuntur ruptionem illius complexionis efficiuntur malæ memoriæ secundum naturam. In malæ memoriæ secundum naturam. In frigidis enim humidis deest siccum termi- frigidis enim humidis deest siccum termi- nans, et in calidis cum calidum liquefa- nans, et in calidis cum calidum liquefa- ciat humidum et moveat, et propter ve- ciat humidum et moveat, et propter ve- locitatem motus dissolvuntur figuræ for- locitatem motus dissolvuntur figuræ for- marum impressarum. In senibus autem marum impressarum. In senibus autem propter siccitatem nimis exsiccantem dis- propter siccitatem nimis exsiccantem dis- solvitur continuatio, sicut in ruinosis solvitur continuatio, sicut in ruinosis ædificiis, et propter hoc decidunt figuræ ædificiis, et propter hoc decidunt figuræ formarum impressarum. formarum impressarum.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object. 1. 1.

Ad object. Ad object. 2. 2.

Sed contra: Sed contra:

350 350

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID autem quod objicitur de pueris, AD ID autem quod objicitur de pueris, dicendum quod pueri per accidens quan- dicendum quod pueri per accidens quan- doque sunt bonæ memoriæ, ut dicit Avi- doque sunt bonæ memoriæ, ut dicit Avi- cenna: et hoc accidens est: quia anima cenna: et hoc accidens est: quia anima eorum non est circa plurima occupata : eorum non est circa plurima occupata : et ideo unum multum quandoque sigil- et ideo unum multum quandoque sigil- latur in memoriis eorum: sicut econtra latur in memoriis eorum: sicut econtra in duris per accidens confortatur memo- in duris per accidens confortatur memo- ria, quia quando per studium multum ria, quia quando per studium multum insistunt, tunc imprimitur eis forma quæ insistunt, tunc imprimitur eis forma quæ fortissime tenetur propter siccitatem fortissime tenetur propter siccitatem complexionis. complexionis.

AD ALIUD dicendum, quod postrema AD ALIUD dicendum, quod postrema pars posterioris cellulæ propter siccita- pars posterioris cellulæ propter siccita- tem repugnat apprehensioni: sed in ipsa tem repugnat apprehensioni: sed in ipsa est virtus motiva: nervi enim motivi est virtus motiva: nervi enim motivi meliorantur ex siccitate, et humiditas meliorantur ex siccitate, et humiditas eorum repugnat motui, ut patet in pa- eorum repugnat motui, ut patet in pa- ralyticis. ralyticis.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quis sit actus memoriæ ? Quis sit actus memoriæ ?

Quarto et ultimo, Quæritur de actu Quarto et ultimo, Quæritur de actu memoriæ. memoriæ.

Et dicit Alpharabius, quod actus virtu- Et dicit Alpharabius, quod actus virtu- tis rememorativæ est facere præsentari tis rememorativæ est facere præsentari post ejus absentiam intentionem rei ante post ejus absentiam intentionem rei ante imaginem, et judicare illam intentionem imaginem, et judicare illam intentionem esse quam prius imaginabatur sensus. esse quam prius imaginabatur sensus. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Quando forma redit post ejus ab- 1. Quando forma redit post ejus ab- sentiam in animam, tunc redit post ejus sentiam in animam, tunc redit post ejus oblivionem post oblivionem autem non oblivionem post oblivionem autem non redit nisi per iteratam disciplinam : ergo redit nisi per iteratam disciplinam : ergo vidétur, quod actus memoriæ nihil sit vidétur, quod actus memoriæ nihil sit nisi iterata disciplina. PRIMA harum pro- nisi iterata disciplina. PRIMA harum pro- batur per diffinitionem oblivionis, quam batur per diffinitionem oblivionis, quam ponit Gregorius Nyssenus in cap. de me- ponit Gregorius Nyssenus in cap. de me- morativo, sic: « Oblivio est memoriæ morativo, sic: « Oblivio est memoriæ abjectio. » abjectio. »

2. Item, Sensus non est imaginari, sed 2. Item, Sensus non est imaginari, sed sentire ergo male dicit, quod etiam sentire ergo male dicit, quod etiam prius imaginabatur sensus. prius imaginabatur sensus.

JUXTA hoc quæritur, Quæ differentia Qu JUXTA hoc quæritur, Quæ differentia Qu sit inter memoriam et meditationem? sit inter memoriam et meditationem?

Et, Quæ sit differentia inter actum in- Et, Quæ sit differentia inter actum in- tellectus et actum memoriæ, secundum tellectus et actum memoriæ, secundum quod memoria est de intelligibili et per quod memoria est de intelligibili et per

accidens? accidens?

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate Sol SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate Sol secundum Alpharabium rememoratio di- secundum Alpharabium rememoratio di- citur reminiscentia et recordatio secun- citur reminiscentia et recordatio secun- dum Avicennam. Si tamen non fiat vis in dum Avicennam. Si tamen non fiat vis in hoc, tunc actus memoriæ est, sicut prius hoc, tunc actus memoriæ est, sicut prius dictum est, qui per intentionem venit in dictum est, qui per intentionem venit in imaginem et per imaginem in rem prius imaginem et per imaginem in rem prius acceptum. acceptum.

1. 1.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod res Ad of AD PRIMUM ergo dicendum, quod res Ad of absens dicitur per absentiam a sensu, absens dicitur per absentiam a sensu, cui tamen præsens fuit in præterito, et cui tamen præsens fuit in præterito, et non per absentiam intentionis vel imagi- non per absentiam intentionis vel imagi- nis reservatæ in memoria. nis reservatæ in memoria.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod sensus ima- Ad ob AD ALIUD dicendum, quod sensus ima- Ad ob ginatur, hoc est, imaginem accipit per ginatur, hoc est, imaginem accipit per magnitudinem et figuram quam invenit magnitudinem et figuram quam invenit in rebus sensatis. in rebus sensatis.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Ad qui AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Ad qui Aristoteles, meditationes salvant memo- Aristoteles, meditationes salvant memo- riam in reminiscendo. Hoc autem nihil riam in reminiscendo. Hoc autem nihil aliud est quam speculari multoties idem aliud est quam speculari multoties idem sicut imaginem, et non sicut per se. Et sicut imaginem, et non sicut per se. Et ex hoc accipitur, quod meditatio inest ex hoc accipitur, quod meditatio inest secundum intellectum ortum a sensibus, secundum intellectum ortum a sensibus, et est frequens conversio memoriæ super et est frequens conversio memoriæ super speciem rei ut est imago, et non ut est speciem rei ut est imago, et non ut est secundum se accepta. secundum se accepta.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus contemplatur speciem ut est principium contemplatur speciem ut est principium scientiæ præsentis in anima, et non re- scientiæ præsentis in anima, et non re- torquet eam ad rem acceptam in præ- torquet eam ad rem acceptam in præ- terito sicut facit memoria: et ex hoc pa- terito sicut facit memoria: et ex hoc pa- tet differentia. tet differentia.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 41. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 41.

351 351

QUÆSTIO XLI. QUÆSTIO XLI.

De reminiscentia. De reminiscentia.

Consequenter quæritur de reminiscentia, quæ dicitur ab Avicenna re- Consequenter quæritur de reminiscentia, quæ dicitur ab Avicenna re- cordatio, et a Gregorio et Damasceno rememoratio vocatur. cordatio, et a Gregorio et Damasceno rememoratio vocatur.

Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit ? Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit ?

Et, Cui parti animæ insit ? Et, Cui parti animæ insit ?

Et, Cujusmodi habeat actum ? Et, Cujusmodi habeat actum ?

Et, Qui bene sunt reminiscibiles, et qui male ? Et, Qui bene sunt reminiscibiles, et qui male ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit reminiscentia ? Quid sit reminiscentia ?

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic: Dicit Gregorius, quod « rememoratio est Dicit Gregorius, quod « rememoratio est memoriæ corruptæ factæ restauratio. » memoriæ corruptæ factæ restauratio. »

Dicit autem Avicenna: « Recordatio est Dicit autem Avicenna: « Recordatio est ingenium revocandi, quod oblitum est in ingenium revocandi, quod oblitum est in anima in præterito. anima in præterito.

» »

Item, Avicenna : « Recordatio est rela- Item, Avicenna : « Recordatio est rela- tio ad aliquod quod habuit esse in anima tio ad aliquod quod habuit esse in anima in præterito. » in præterito. »

Item, Avicenna: «Recordatio est in- Item, Avicenna: «Recordatio est in- quisitio, ut habeatur in futuro quale ha- quisitio, ut habeatur in futuro quale ha- bebatur in præterito. » bebatur in præterito. »

ergo memoria corrupta non relinquit ha- ergo memoria corrupta non relinquit ha- bitum in anima: illius autem cujus ha- bitum in anima: illius autem cujus ha- bitus non est in anima, non acquiritur bitus non est in anima, non acquiritur scientia nisi per iteratam acceptionem: scientia nisi per iteratam acceptionem: ergo videtur, quod reminiscentia nihil sit ergo videtur, quod reminiscentia nihil sit nisi itérata acceptio scientiæ, quod fal- nisi itérata acceptio scientiæ, quod fal- sum est Aristoteles enim in cap. de re- sum est Aristoteles enim in cap. de re- miniscentia distinguit iteratam accep- miniscentia distinguit iteratam accep- tionem scientiæ et reminiscentiam et tionem scientiæ et reminiscentiam et memoriam, sic dicens: Bis discere et in- memoriam, sic dicens: Bis discere et in- venire contingit eumdem, sed non prop- venire contingit eumdem, sed non prop- ter hoc reminiscitur neque memoratur. ter hoc reminiscitur neque memoratur. Oportet igitur differre reminisci ab his, Oportet igitur differre reminisci ab his, hoc est, a memoria et iterata scientia. hoc est, a memoria et iterata scientia.

CONTRA SECUNDAM objicitur sic : CONTRA SECUNDAM objicitur sic :

Dicit Avicenna, quod ingenium est Dicit Avicenna, quod ingenium est actus rationis, cujus propria vi invenitur actus rationis, cujus propria vi invenitur medius terminus. Si ergo reminiscibili- medius terminus. Si ergo reminiscibili- tas est ingenium, tunc videtur reminisci- tas est ingenium, tunc videtur reminisci- bilitas esse actus rationis, quod falsum bilitas esse actus rationis, quod falsum est, cum Aristoteles probat, quod remi- est, cum Aristoteles probat, quod remi- niscibilitas sit corporea passio, sic di- niscibilitas sit corporea passio, sic di- cens: Quod autem corporea passio et re- cens: Quod autem corporea passio et re-

Item, Isaac in libro de Diffinitionibus: Item, Isaac in libro de Diffinitionibus: « Recordatio est inquisitio adventus rei « Recordatio est inquisitio adventus rei jam oblitæ a virtute cogitativa. » jam oblitæ a virtute cogitativa. » CONTRA PRIMAM diffinitionem sic obji- miniscibilitas sit, signum est hanc habere CONTRA PRIMAM diffinitionem sic obji- miniscibilitas sit, signum est hanc habere citur: citur:

Memoria non corrumpitur nisi per obli- Memoria non corrumpitur nisi per obli- vionem illius autem cujus aliquis obli- vionem illius autem cujus aliquis obli- viscitur, habitum non habet in anima: viscitur, habitum non habet in anima:

quosdam, etc. et intendit dicere, quod quosdam, etc. et intendit dicere, quod quidam secundum complexionem suam quidam secundum complexionem suam sunt fortes in reminiscendo, quidam de- sunt fortes in reminiscendo, quidam de- biles. Et de hoc infra erit sermo. biles. Et de hoc infra erit sermo.

Solutio. Solutio.

352 352

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Item, Id quod oblitum est, non revo- Item, Id quod oblitum est, non revo- catur nisi per inventionem vel doctri- catur nisi per inventionem vel doctri- nam ergo actus reminiscentiæ videtur nam ergo actus reminiscentiæ videtur esse actus inventionis vel doctrinæ, quod esse actus inventionis vel doctrinæ, quod falsum est. falsum est.

CONTRA TERTIAM objicitur sic: CONTRA TERTIAM objicitur sic:

Per memoriam fit relatio animæ ad Per memoriam fit relatio animæ ad aliquid quod habuit esse in anima in præ- aliquid quod habuit esse in anima in præ- terito ergo videtur, quod idem sit me- terito ergo videtur, quod idem sit me- moria et reminiscentia, quod est contra moria et reminiscentia, quod est contra Aristotelem quia ipse dicit, quod me- Aristotelem quia ipse dicit, quod me- moria inest brutis et hominibus, remi- moria inest brutis et hominibus, remi- niscentia vero solis hominibus. niscentia vero solis hominibus.

CONTRA QUARTAM sic objiicitur : CONTRA QUARTAM sic objiicitur :

Inquisitio fit, ut supra habitum est, Inquisitio fit, ut supra habitum est, per collationem intentionum, ut habeatur per collationem intentionum, ut habeatur rei imago, et per imaginem res accepta rei imago, et per imaginem res accepta in præterito a sensibus et hoc totum in præterito a sensibus et hoc totum potest esse per memoriam: ergo videtur potest esse per memoriam: ergo videtur iterum, quod memoria et reminiscentia iterum, quod memoria et reminiscentia sint idem. sint idem.

CONTRA ULTIMAM sic objicitur: CONTRA ULTIMAM sic objicitur:

Virtus cogitativa est virtus rationis : et Virtus cogitativa est virtus rationis : et sic videtur reminiscentia esse in virtute sic videtur reminiscentia esse in virtute rationis. rationis.

SOLUTIO. Dicimus, quod ad reminisci SOLUTIO. Dicimus, quod ad reminisci quatuor exiguntur, scilicet actus rationis, quatuor exiguntur, scilicet actus rationis, et principium determinatum a quo pro- et principium determinatum a quo pro- cedat, et res determinata in quam pro- cedat, et res determinata in quam pro- cedat per imaginem determinatam in cedat per imaginem determinatam in phantasmatibus, et tempus præteritum phantasmatibus, et tempus præteritum determinatum sive indeterminatum. Ver- determinatum sive indeterminatum. Ver- bi gratia sit T res accepta in præterito, bi gratia sit T res accepta in præterito, cujus debemus reminisci, hanc rem pos- cujus debemus reminisci, hanc rem pos- sumus investigare per principia ejus re- sumus investigare per principia ejus re- mota et propinqua, sive sint principia mota et propinqua, sive sint principia localia ut causa, vel ut genus, vel ut si- localia ut causa, vel ut genus, vel ut si- mile, vel ut contrarium, vel aliquid tale: mile, vel ut contrarium, vel aliquid tale: tunc actus rationis volens redire in Tin- tunc actus rationis volens redire in Tin- cipit a principiis ejus remotis vel propin- cipit a principiis ejus remotis vel propin- quis, et illa sint A B C D M: et revolvit ea quis, et illa sint A B C D M: et revolvit ea deveniendo ab A inc: et sic ulterius usque deveniendo ab A inc: et sic ulterius usque ad ultimum quæsitum quod scitum fuit ad ultimum quæsitum quod scitum fuit in præterito tempore: et propter hoc di- in præterito tempore: et propter hoc di- cit Aristoteles, quod a locis videntur re- cit Aristoteles, quod a locis videntur re- minisci aliquando, id est, a principiis in minisci aliquando, id est, a principiis in quibus locantur quæsita, quæ habita fue- quibus locantur quæsita, quæ habita fue- runt in præterito. Causa autem est, ut runt in præterito. Causa autem est, ut

dicit, quod velociter ab aliis in aliud ve- dicit, quod velociter ab aliis in aliud ve- niunt, ut a lacte in album, et ab albo in niunt, ut a lacte in album, et ab albo in aerem lucidum propter similitudinem, et aerem lucidum propter similitudinem, et ab aere in humidum propter naturæ con- ab aere in humidum propter naturæ con- formitatem, et ab humido reminiscuntur formitatem, et ab humido reminiscuntur veris quod est tempus calidum et humi- veris quod est tempus calidum et humi- dum, et sic hoc tempus quæsitum per re- dum, et sic hoc tempus quæsitum per re- miniscentiam quod fuit scitum in parte miniscentiam quod fuit scitum in parte præterito. præterito.

: :

Sed sciendum est, quod reminiscentia Sed sciendum est, quod reminiscentia per talia principia non semper procedit per talia principia non semper procedit ordine naturali et necessario, sed quan- ordine naturali et necessario, sed quan- doque ordine necessario, et tunc est ve- doque ordine necessario, et tunc est ve- locissima et quandoque probabili, et locissima et quandoque probabili, et tunc non erit adeo velox: quandoque tunc non erit adeo velox: quandoque etiam ordine consueto, et tunc quandoque etiam ordine consueto, et tunc quandoque intercidit ordinem naturalem sicut velo- intercidit ordinem naturalem sicut velo- cis ingenii homines in primo principio cis ingenii homines in primo principio recordantur ultimi non discurrendo per recordantur ultimi non discurrendo per media, eo quod sic consueverunt remi- media, eo quod sic consueverunt remi- nisci. Alii autem quædam similia ponunt nisci. Alii autem quædam similia ponunt sibi in consuetudine valde remota, sicut sibi in consuetudine valde remota, sicut qui reminiscuntur veris per calidum: et qui reminiscuntur veris per calidum: et quia vis consuetudinis est ut naturæ, ac- quia vis consuetudinis est ut naturæ, ac- cidit eis velocitas in reminiscendo, sicut cidit eis velocitas in reminiscendo, sicut illis qui procedunt ordine naturali : et illis qui procedunt ordine naturali : et tales non procedunt ab intentionibus ōr- tales non procedunt ab intentionibus ōr- dinatis, sed ab una intentione veniunt in dinatis, sed ab una intentione veniunt in aliam quæ propinqua est ei, sicut ali- aliam quæ propinqua est ei, sicut ali- quis recipiens annulum, amici recordatur quis recipiens annulum, amici recordatur dantis, et a datione recordatur amicitiæ, dantis, et a datione recordatur amicitiæ, et ab amicitia fidelitatis. Et exemplum et ab amicitia fidelitatis. Et exemplum Avicennæ est, sicut aliquis respiciens li- Avicennæ est, sicut aliquis respiciens li- brum recordatur reminiscendo magistri, brum recordatur reminiscendo magistri, et a magistro venit in subtilitatem ma- et a magistro venit in subtilitatem ma- gistri et utilitatem magistri et utilitatem gistri et utilitatem magistri et utilitatem suæ doctrinæ. Et ideo dicit Aristoteles, suæ doctrinæ. Et ideo dicit Aristoteles, quod reminisci est ut syllogismus qui- quod reminisci est ut syllogismus qui- dam quod enim prius homo vidit, aut dam quod enim prius homo vidit, aut audivit, aut aliquid hujusmodi passus audivit, aut aliquid hujusmodi passus fuit, syllogizatur reminiscens. Hujus au- fuit, syllogizatur reminiscens. Hujus au- tem signum est, quod illi qui frequenter tem signum est, quod illi qui frequenter volunt esse in reminiscentia suorum ami- volunt esse in reminiscentia suorum ami- corum, dant eis memoriale, a quo tam- corum, dant eis memoriale, a quo tam- quam a principio determinato incipiat quam a principio determinato incipiat reminiscentia discurrendo deliberative et reminiscentia discurrendo deliberative et syllogistice usque ad amicitiam et fideli- syllogistice usque ad amicitiam et fideli- tatem in præterito tempore exhibitam. tatem in præterito tempore exhibitam. DE PRIMA autem diffinitione dicendum, Ad die DE PRIMA autem diffinitione dicendum, Ad die

1. 1.