✔contra. ✔contra.

Bolutio. Bolutio.

Ad 1. Ad 1.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 37. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 37.

sensus communis sint quantitates vel sensus communis sint quantitates vel quanta, imaginata sunt quantitates vel quanta, imaginata sunt quantitates vel quanta. quanta.

4. Præterea, Omne figuratum est quan- 4. Præterea, Omne figuratum est quan- tum: omne imaginatum est figuratum: tum: omne imaginatum est figuratum: ergo omne imaginatum est quantum. ergo omne imaginatum est quantum. SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Quantum quanto adveniens magis 1. Quantum quanto adveniens magis facit quantum. Si ergo imaginatum est facit quantum. Si ergo imaginatum est quantum, imaginatum imaginato adve- quantum, imaginatum imaginato adve- niens erit majus: ergo tot possunt esse niens erit majus: ergo tot possunt esse imaginata, quod imaginativa non poterit imaginata, quod imaginativa non poterit imaginari plura, quod falsum est. imaginari plura, quod falsum est.

2. Item, Omni quanto figurato datur 2. Item, Omni quanto figurato datur locus etiam a mathematico, ut dicit Ari- locus etiam a mathematico, ut dicit Ari- stoteles. Si ergo imaginatum aliquod est stoteles. Si ergo imaginatum aliquod est in imaginatione ut quantum, erit in loco: in imaginatione ut quantum, erit in loco: et sic aliquod imaginatum in imaginatio- et sic aliquod imaginatum in imaginatio- ne non poterit esse. ne non poterit esse.

3. Præterea, Siimaginata sunt quanta, 3. Præterea, Siimaginata sunt quanta, tune quantitas ipsorum erit in eo in quo tune quantitas ipsorum erit in eo in quo imaginata sunt ut in subjecto: et hoc est imaginata sunt ut in subjecto: et hoc est organum imaginationis: ergo organum organum imaginationis: ergo organum imaginationis mensuratur quantitate ima- imaginationis mensuratur quantitate ima- ginati. Cum ergo simul habeat plura ginati. Cum ergo simul habeat plura imaginativa, scilicet imaginationem ho- imaginativa, scilicet imaginationem ho- minis, asini, et leonis, mensurabitur si- minis, asini, et leonis, mensurabitur si- mul et semel quantitatibus omnium ho- mul et semel quantitatibus omnium ho- rum, quod est impossibile. rum, quod est impossibile.

4. Item, Imaginatum aliquod est mi- 4. Item, Imaginatum aliquod est mi- nus, sicut imaginatum fabæ: et aliquod nus, sicut imaginatum fabæ: et aliquod majus, sicut imaginatum montis. Cum majus, sicut imaginatum montis. Cum igitur utrumque sit in organo imagina- igitur utrumque sit in organo imagina- tionis, oportebit iterum, quod illud sit tionis, oportebit iterum, quod illud sit quantitatis minoris, quod iterum est im- quantitatis minoris, quod iterum est im- possibile. possibile.

SOLUTIO. Dicimus, quod imaginabilia SOLUTIO. Dicimus, quod imaginabilia secundum quantitatem, nec sunt quanti- secundum quantitatem, nec sunt quanti- tates, nec habentia quantitatem, nec sunt tates, nec habentia quantitatem, nec sunt quantitatum et quantorum similitudines quantitatum et quantorum similitudines spirituales, prout probant ultimæ obje- spirituales, prout probant ultimæ obje- ctiones. ctiones.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod du- AD PRIMUM ergo dicendum, quod du- pliciter aliquid apprehenditur sub tribus pliciter aliquid apprehenditur sub tribus dimensionibus, scilicet secundum verita- dimensionibus, scilicet secundum verita- tem rei et esse naturæ, et sic apprehen- tem rei et esse naturæ, et sic apprehen- ditur sensu tantum, et sic currit objectio: ditur sensu tantum, et sic currit objectio: vel secundum intentionem similitudinis vel secundum intentionem similitudinis

327 327

spiritualis, et sic prima est falsa, quia spiritualis, et sic prima est falsa, quia sic apprehendit imaginativa. sic apprehendit imaginativa.

AD ALIUD dicendum, quod mathematica AD ALIUD dicendum, quod mathematica prout sunt abstracta, non sunt quantita- prout sunt abstracta, non sunt quantita- tes, nec quanta, sed intentiones quantita- tes, nec quanta, sed intentiones quantita- tum et quantorum mathematica enim tum et quantorum mathematica enim secundum esse non sunt separata a na- secundum esse non sunt separata a na- turalibus et sensibilibus, sed secundum turalibus et sensibilibus, sed secundum intentionem tantum. intentionem tantum.

AD ALIUD dicendum, quod quantitates AD ALIUD dicendum, quod quantitates quæ sunt in organo sensus communis, quæ sunt in organo sensus communis, non sunt res quantæ, sed quantorum si- non sunt res quantæ, sed quantorum si- militudines spirituales. militudines spirituales.

AD ULTIMUM dicendum, quod imagina- AD ULTIMUM dicendum, quod imagina- tum dicitur figuratum propter similitudi- tum dicitur figuratum propter similitudi- nem figuræ, non propter figuræ realem nem figuræ, non propter figuræ realem veritatem. veritatem.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quid sit organum imaginationis ? Quid sit organum imaginationis ?

Tertio, Quæritur de organo imagina- Tertio, Quæritur de organo imagina- tionis. tionis.

Et dicunt Damascenus et Gregorius Et dicunt Damascenus et Gregorius Nyssenus, quod organum imaginationis Nyssenus, quod organum imaginationis est anterior venter cerebri. Et similiter est anterior venter cerebri. Et similiter dicunt Algazel et Avicenna. dicunt Algazel et Avicenna.

Præterea, In libro de Differentia spi- Præterea, In libro de Differentia spi- ritus et animæ distinguitur caput in tres ritus et animæ distinguitur caput in tres partes et anterior pars attribuitur phan- partes et anterior pars attribuitur phan- tasiæ et imaginationi. Et hoc expresse tasiæ et imaginationi. Et hoc expresse dicit Avicenna, quod locus imaginativæ dicit Avicenna, quod locus imaginativæ est anterior pars cerebri et ideo cum est anterior pars cerebri et ideo cum contingit infirmitas et corruptio in ante- contingit infirmitas et corruptio in ante- riori parte cerebri, corrumpitur modus riori parte cerebri, corrumpitur modus imaginationis et phantasiæ. imaginationis et phantasiæ.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Nihil idem terminatur per abun- 1. Nihil idem terminatur per abun- dantiam sicci et per abundantiam hu- dantiam sicci et per abundantiam hu- midi sed anterior pars cerebri est ad midi sed anterior pars cerebri est ad recipiendum, quod recipere melioratur recipiendum, quod recipere melioratur per abundantiam humidi et ita vide- per abundantiam humidi et ita vide- tur, quod non conveniat ei retinere, tur, quod non conveniat ei retinere, quod melioratur per abundantiam sicci. quod melioratur per abundantiam sicci.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

1. 1.

Ad object. Ad object.

328 328

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Cum ergo imaginatio diffiniatur per re- Cum ergo imaginatio diffiniatur per re- tinere, non erit sita in anteriori parte tinere, non erit sita in anteriori parte cerebri. cerebri.

2. Præterea, Sensus communis situm 2. Præterea, Sensus communis situm habet in prima concavitate cerebri, ut habet in prima concavitate cerebri, ut supra habitum est. Cum ergo diversa- supra habitum est. Cum ergo diversa- rum virium diversa sunt organa, vide- rum virium diversa sunt organa, vide- bitur imaginatio non habere situm in bitur imaginatio non habere situm in prima parte cerebri. prima parte cerebri.

SOLUTIO. Dicendum cum Auctoribus, SOLUTIO. Dicendum cum Auctoribus, quod in prima parte cerebri est organum quod in prima parte cerebri est organum imaginationis sed prima pars dividitur imaginationis sed prima pars dividitur in tres partes, scilicet in illam quæ pro- in tres partes, scilicet in illam quæ pro- pinquissime conjungitur organis sen- pinquissime conjungitur organis sen- suum, et ad quam immediate recurrunt suum, et ad quam immediate recurrunt nervi sensibiles, et in illa est organum nervi sensibiles, et in illa est organum sensus communis et in illam partem sensus communis et in illam partem quæ est post illam in medio, quæ non quæ est post illam in medio, quæ non abundat sic humido, sed est aliquan- abundat sic humido, sed est aliquan- tulum terminata per siccum et in illa tulum terminata per siccum et in illa parte est organum imaginationis, cujus parte est organum imaginationis, cujus est retinere formas re non præsente, et est retinere formas re non præsente, et hoc virtute sicci terminantis humidum. hoc virtute sicci terminantis humidum. In postrema vero parte primæ partis sita In postrema vero parte primæ partis sita est phantasia et æstimatio, ut patebit in- est phantasia et æstimatio, ut patebit in- ferius. ferius.

AD PRIMUM dicendum, quod idem se- AD PRIMUM dicendum, quod idem se- cundum diversas partes potest terminari cundum diversas partes potest terminari per humidum et siccum. per humidum et siccum.

AD ALIUD patet solutio per ante dicta. AD ALIUD patet solutio per ante dicta.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quis sit actus imaginationis? Quis sit actus imaginationis?

Quarto et ultimo, Quæritur de actu Quarto et ultimo, Quæritur de actu imaginationis. imaginationis.

Et videtur, quod imaginari sit pro- Et videtur, quod imaginari sit pro- prius actus imaginationis, a simili in prius actus imaginationis, a simili in aliis potentiis: quia sentire est actus sen- aliis potentiis: quia sentire est actus sen- sus, et intelligere actus intellectus. Hoc sus, et intelligere actus intellectus. Hoc

In Averroe est in II de Anima, tex. com. In Averroe est in II de Anima, tex. com. 133 (Nota edit. Lugd.) 133 (Nota edit. Lugd.)

etiam accipitur ex verbo Aristotelis in etiam accipitur ex verbo Aristotelis in principio tertii de Anima', ubi dicit, principio tertii de Anima', ubi dicit, quod imaginatio in nobis est cum volu- quod imaginatio in nobis est cum volu- mus præ oculis enim est facere imagi- mus præ oculis enim est facere imagi- nem, sicut sunt in recordativis positi nem, sicut sunt in recordativis positi idolum facientes. idolum facientes.

1. Sed tunc quæritur, Cum diffiniatur 1. Sed tunc quæritur, Cum diffiniatur imaginatio a retinendo imagines, ut su- imaginatio a retinendo imagines, ut su- pra habitum est, et semper retineat ima- pra habitum est, et semper retineat ima- gines, quare non semper imaginetur? gines, quare non semper imaginetur?

2. Præterea, Hoc videtur falsum, quod 2. Præterea, Hoc videtur falsum, quod imaginari in nobis sit cum volumus. imaginari in nobis sit cum volumus. Dicit enim ibidem Philosophus, quod Dicit enim ibidem Philosophus, quod imaginatio non fit sine sensu : cum ergo imaginatio non fit sine sensu : cum ergo sensus exigat rei præsentiam, videtur sensus exigat rei præsentiam, videtur quod non possumus imaginari nisi re quod non possumus imaginari nisi re præsente: et ita non imaginamur cum præsente: et ita non imaginamur cum volumus. volumus.

3. Præterea, Quæritur juxta hoc, cum 3. Præterea, Quæritur juxta hoc, cum diversarum potentiarum diversa sint ob- diversarum potentiarum diversa sint ob- jecta per quæ diffiniuntur, et sensus jecta per quæ diffiniuntur, et sensus communis et imaginatio sunt diversæ communis et imaginatio sunt diversæ potentiæ, oportebit earum esse diversa potentiæ, oportebit earum esse diversa objecta: objectum enim est agens, et po- objecta: objectum enim est agens, et po- tentia patiens ergo objectum imagina- tentia patiens ergo objectum imagina- tionis erit in actu: quia nihil est agens tionis erit in actu: quia nihil est agens nisi secundum quod est in actu. nisi secundum quod est in actu.

4. Quæritur ergo, a quo efficitur in 4. Quæritur ergo, a quo efficitur in actu? si dicatur, quod a sensibili ac- actu? si dicatur, quod a sensibili ac- cepto a sensu, videtur quod non: quia cepto a sensu, videtur quod non: quia nihil agit ultra actum proprium: sed nihil agit ultra actum proprium: sed imaginatum majoris est abstractionis imaginatum majoris est abstractionis quam sensatum : ergo videtur, quod quam sensatum : ergo videtur, quod non agatur ab illo. Si forte dicatur, quod non agatur ab illo. Si forte dicatur, quod non oportet imaginatum esse in actu ad non oportet imaginatum esse in actu ad hoc quod perficiat in actu virtutem ima- hoc quod perficiat in actu virtutem ima- ginativam, hoc erit plane falsum : quia ginativam, hoc erit plane falsum : quia sensibile non facit sensum actu nisi se- sensibile non facit sensum actu nisi se- cundum quod ipsum est in actu, ut co- cundum quod ipsum est in actu, ut co- lor secundum actum perficit visum, et lor secundum actum perficit visum, et intellectus possibilis non efficitur in actu intellectus possibilis non efficitur in actu nisi per agentem qui semper est actu, nisi per agentem qui semper est actu, ut dicitur in III de Anima 2. ut dicitur in III de Anima 2.

SOLUTIO. Dicendum, quod actus ima- SOLUTIO. Dicendum, quod actus ima- ginationis proprius est imaginari, ut su- ginationis proprius est imaginari, ut su-

2 III de Anima, tex com. 17. 2 III de Anima, tex com. 17.

Solutio, Solutio,

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38.

pra habitum est. Secundario autem præ- pra habitum est. Secundario autem præ- parat imaginationes quadrupliciter aliis parat imaginationes quadrupliciter aliis virtutibus operantibus in ipsa. Est enim virtutibus operantibus in ipsa. Est enim ratio quorumdam in imaginibus, sicut est ratio quorumdam in imaginibus, sicut est præcipue ratio mathematicorum : et tunc præcipue ratio mathematicorum : et tunc præparat imagines superiori potentiæ præparat imagines superiori potentiæ quæ est intellectus, vel ratio, ut dicit quæ est intellectus, vel ratio, ut dicit Avicenna. Quædam autem sunt compo- Avicenna. Quædam autem sunt compo- sitiones imaginum et divisiones ad eli- sitiones imaginum et divisiones ad eli- ciendas intentiones terribilis vel appeti- ciendas intentiones terribilis vel appeti- bilis, convenientis et inconvenientis, et bilis, convenientis et inconvenientis, et hujusmodi, quæ sunt semper colligatæ hujusmodi, quæ sunt semper colligatæ sensibus et tunc præparat imagines sensibus et tunc præparat imagines phantasiæ et æstimationi. Quandoque phantasiæ et æstimationi. Quandoque autem deservit memoriæ, ut dicit Aristo- autem deservit memoriæ, ut dicit Aristo- teles, quando scilicet per imagines præ- teles, quando scilicet per imagines præ- paratas in anima recursus est in rem paratas in anima recursus est in rem quæ accepta fuit in præterito per sensus. quæ accepta fuit in præterito per sensus. Quandoque autem præparat imagines re- Quandoque autem præparat imagines re- fluentes ad organum sensus communis: fluentes ad organum sensus communis: et tunc deservit revelationi quæ est in et tunc deservit revelationi quæ est in somniis. somniis.

AD ALIUD autem quod quæritur, Utrum AD ALIUD autem quod quæritur, Utrum imaginari sit in nobis dum volumus? imaginari sit in nobis dum volumus?

Dicendum, quod sic: est enim præ Dicendum, quod sic: est enim præ

329 329

oculis interioribus facere imaginem cum oculis interioribus facere imaginem cum volumus, ut dicit Philosophus. volumus, ut dicit Philosophus.

Ad hoc quod contra hoc objicitur, di- Ad hoc quod contra hoc objicitur, di- cendum, quod hoc quod dicit Philoso- cendum, quod hoc quod dicit Philoso- phus, quod imaginatio non est sine sensu, phus, quod imaginatio non est sine sensu, sic intelligitur, quod imaginatio non est sic intelligitur, quod imaginatio non est nisi de sensibili prius accepto. Unde nisi de sensibili prius accepto. Unde cujus nullum habemus sensum, illius cujus nullum habemus sensum, illius nullam habemus imaginationem, ut cæ- nullam habemus imaginationem, ut cæ- cus natus nullam habet imaginationem cus natus nullam habet imaginationem colorum non tamen oportet, quod cum colorum non tamen oportet, quod cum imaginamur, etiam sentiamus secundum imaginamur, etiam sentiamus secundum actum. actum.

Ad id quod quæritur, Utrum imagina- Ad id quod quæritur, Utrum imagina- tivum quod perficit virtutem imaginati- tivum quod perficit virtutem imaginati- vam, sit in actu? vam, sit in actu?

Dicendum, quod sic, et quod est in actu Dicendum, quod sic, et quod est in actu per hoc quod est abstractum a materia. per hoc quod est abstractum a materia. AD ILLUD quod quæritur, A quo fiat in AD ILLUD quod quæritur, A quo fiat in actu? actu?

Dicendum, quod a spiritu animali qui Dicendum, quod a spiritu animali qui abstrahit ipsum ab organis sensuum, et abstrahit ipsum ab organis sensuum, et confert ei esse spirituale, sicut lumen fa- confert ei esse spirituale, sicut lumen fa- cit actu colores, et intellectus agens facit cit actu colores, et intellectus agens facit actu universale. actu universale.

QUESTIO XXXVIII. QUESTIO XXXVIII.

De phantasia. De phantasia.

Deinde quæritur de phantasia. Deinde quæritur de phantasia.

Et quæruntur quinque, scilicet quid sit phantasia? Et quæruntur quinque, scilicet quid sit phantasia?

Secundo, Quid sit objectum ejus ? Secundo, Quid sit objectum ejus ?

Tertio, Quid organum? Tertio, Quid organum?

Quarto, Quis actus ? Quarto, Quis actus ?

Et quinto, Quis modus corruptionis ipsius? Et quinto, Quis modus corruptionis ipsius?

330 330

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit phantasia? Quid sit phantasia?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Dicit enim Aristoteles ', quod phanta- Dicit enim Aristoteles ', quod phanta- sia est motus a sensu secundum actum sia est motus a sensu secundum actum factus. factus.

Aliam diffinitionem dat Algazel dicens, Aliam diffinitionem dat Algazel dicens, quod phantasia est virtus quæ operatur quod phantasia est virtus quæ operatur componendo et dividendo, quandoque in componendo et dividendo, quandoque in his quæ sunt in arca formarum, quando- his quæ sunt in arca formarum, quando- que in his quæ sunt in arca intentionum. que in his quæ sunt in arca intentionum. CONTRA PRIMAM diffinitionem objicitur CONTRA PRIMAM diffinitionem objicitur sic: sic:

1. Nullus motus est potentia in anima: 1. Nullus motus est potentia in anima: phantasia est motus: ergo phantasia non phantasia est motus: ergo phantasia non est potentia in anima. est potentia in anima.

2. Item, Omnis motus est perfectio 2. Item, Omnis motus est perfectio mobilis phantasia est motus: ergo est mobilis phantasia est motus: ergo est perfectio alicujus mobilis. Et quæratur perfectio alicujus mobilis. Et quæratur cujus? Et si est perfectio anima sensibi- cujus? Et si est perfectio anima sensibi- lis, tunc anima sensibilis semper move- lis, tunc anima sensibilis semper move- bitur, quia semper habet phantasiam. Si bitur, quia semper habet phantasiam. Si autem est perfectio illius potentiæ quæ autem est perfectio illius potentiæ quæ dicitur phantasia, tunc erit idem perfectio dicitur phantasia, tunc erit idem perfectio suiipsius. suiipsius.

3. Item, Omnis motus est ex aliquo in 3. Item, Omnis motus est ex aliquo in aliquid. Si ergo phantasia est motus, erit aliquid. Si ergo phantasia est motus, erit ex aliquo in aliquid. Dicitur autem, quod ex aliquo in aliquid. Dicitur autem, quod est a sensu: sed in quid sit, hoc non di- est a sensu: sed in quid sit, hoc non di- citur in diffinitione. citur in diffinitione.

4. Præterea, Non videtur phantasia 4. Præterea, Non videtur phantasia esse motus a sensu: quidquid enim ope- esse motus a sensu: quidquid enim ope- ratur sensu non existente secundum ratur sensu non existente secundum actum,hoc non de necessitate est motus a actum,hoc non de necessitate est motus a sensu secundum actum factus: phantasia sensu secundum actum factus: phantasia operatur sine sensu existente secundum operatur sine sensu existente secundum actum ergo non de necessitate est motus actum ergo non de necessitate est motus a sensu secundum actum factus: et ita a sensu secundum actum factus: et ita per hoc non debet diffiniri. per hoc non debet diffiniri.

5. Item, Per illam diffinitionem non 5. Item, Per illam diffinitionem non

1 II de Anima, tex. com. 160. 1 II de Anima, tex. com. 160.

a a

videtur diversificari phantasia ab imagi- videtur diversificari phantasia ab imagi- natione quia imaginatio est motus natione quia imaginatio est motus sensu secundum actum factus, ut patet sensu secundum actum factus, ut patet ex prædictis. ex prædictis.

6. Præterea, Quæritur cum dicitur, A 6. Præterea, Quæritur cum dicitur, A sensu secundum actum factus, utrum sensu secundum actum factus, utrum intelligatur hoc de quolibet sensu, scilicet intelligatur hoc de quolibet sensu, scilicet proprio, et communi, et per accidens, vel proprio, et communi, et per accidens, vel de aliquo illorum ? Et videtur de quoli- de aliquo illorum ? Et videtur de quoli- bet quia quidquid diffinitur per aliquid bet quia quidquid diffinitur per aliquid indeterminate, hoc simpliciter convenit indeterminate, hoc simpliciter convenit illi phantasia autem diffinitur, quod sit illi phantasia autem diffinitur, quod sit motus a sensu factus indeterminate : ergo motus a sensu factus indeterminate : ergo videtur, quod simpliciter a quolibet videtur, quod simpliciter a quolibet

sensu. sensu.

Præterea, In phantasia invenitur hoc Præterea, In phantasia invenitur hoc quod convenit cuilibet sensui. Est enim quod convenit cuilibet sensui. Est enim phantasia vera, et phantasia falsa. Sen- phantasia vera, et phantasia falsa. Sen- sus autem proprius est verus, et sensus sus autem proprius est verus, et sensus communis et per accidens sunt veri et communis et per accidens sunt veri et falsi. Ergo videtur cum phantasia habeat falsi. Ergo videtur cum phantasia habeat proprietatem cujuslibet sensus, quod sit proprietatem cujuslibet sensus, quod sit motus factus a quolibet sensu. SED CON- motus factus a quolibet sensu. SED CON- TRA Unumquodque habet diffiniri per TRA Unumquodque habet diffiniri per hoc quod est immediatum illi. Si ergo hoc quod est immediatum illi. Si ergo phantasia est motus factus a quolibet phantasia est motus factus a quolibet sensu secundum actum, erit phantasia sensu secundum actum, erit phantasia accipiens immediate a quolibet sensu, et accipiens immediate a quolibet sensu, et sic erit immediata sensibus propriis, quod sic erit immediata sensibus propriis, quod falsum est: quia sensus communis im- falsum est: quia sensus communis im- mediatus est sensibus propriis. mediatus est sensibus propriis.

Præterea, Omnis potentia apprehen- Præterea, Omnis potentia apprehen- dens cum præsentia rei, est ante poten- dens cum præsentia rei, est ante poten- tiam apprehendentem re non præsente : tiam apprehendentem re non præsente : sensus communis apprehendit cum rei sensus communis apprehendit cum rei præsentia, ut supra habitum est, phan- præsentia, ut supra habitum est, phan- tasia autem apprehendit re non præsente: tasia autem apprehendit re non præsente: ergo sensus communis est ante phanta- ergo sensus communis est ante phanta- siam et sic relinquitur, quod phantasia siam et sic relinquitur, quod phantasia non est immediata sensibus propriis. non est immediata sensibus propriis.

Præterea, Si esset immediata sensibus Præterea, Si esset immediata sensibus propriis, tunc immediate acciperet a sen- propriis, tunc immediate acciperet a sen- sibus propriis, et ab ea acciperent sensus sibus propriis, et ab ea acciperent sensus omnes, quod est contra omnes Auctores. omnes, quod est contra omnes Auctores.

CONTRA SECUNDAM diffinitionem sic obji- CONTRA SECUNDAM diffinitionem sic obji- citur: citur:

blio. blio.

Auto. Auto.

, el 3. , el 3.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38.

1. Dicit Boetius, quod quidquid potest 1. Dicit Boetius, quod quidquid potest potentia inferior, potest et superior. Si potentia inferior, potest et superior. Si ergo sensus communis potest componere ergo sensus communis potest componere et dividere, tunc quælibet potentiarum et dividere, tunc quælibet potentiarum superiorum erit componens et dividens: superiorum erit componens et dividens: et sic imaginatio operabitur componendo et sic imaginatio operabitur componendo et dividendo, sicut et phantasia: et sic et dividendo, sicut et phantasia: et sic per componere et dividere non bene dif- per componere et dividere non bene dif- finitur phantasia: quia per hoc non dif- finitur phantasia: quia per hoc non dif- fert ab imaginatione. fert ab imaginatione.

2. Præterea, Potentiæ definiuntur per 2. Præterea, Potentiæ definiuntur per objecta objectum autem phantasiæ est objecta objectum autem phantasiæ est phantasma, ut dicit Philosophus, quod phantasma, ut dicit Philosophus, quod phantasia est potentia secundum quam phantasia est potentia secundum quam phantasma nobis fit: et sic videtur male phantasma nobis fit: et sic videtur male diffiniri per componere et dividere. diffiniri per componere et dividere.

3. Præterea, Ejusdem potentia est ob- 3. Præterea, Ejusdem potentia est ob- jectum recipere et operari in ipso : ergo jectum recipere et operari in ipso : ergo videtur, quod arcæ formarum quæ est videtur, quod arcæ formarum quæ est imaginatio, et arcæ intentionum quæ est imaginatio, et arcæ intentionum quæ est memoria, sit operari in suis objectis, et memoria, sit operari in suis objectis, et non phantasiæ. non phantasiæ.

4. Præterea quæritur, Quare phantasia 4. Præterea quæritur, Quare phantasia non diffiniatur in comparatione ad intel- non diffiniatur in comparatione ad intel- lectum ita bene sicut diffinitur in compa- lectum ita bene sicut diffinitur in compa- ratione ad sensum? ratione ad sensum?

SOLUTIO. Dicendum, quod phantasia SOLUTIO. Dicendum, quod phantasia dicitur duobus modis, scilicet large, et dicitur duobus modis, scilicet large, et stricte. Large secundum quod compre- stricte. Large secundum quod compre- hendit imaginationem et phantasiam et hendit imaginationem et phantasiam et æstimationem, et sic diffinitur a Phi- æstimationem, et sic diffinitur a Phi- losopho in libro II de Anima', quod est losopho in libro II de Anima', quod est motus a sensu secundum actum factus. motus a sensu secundum actum factus. Stricte autem accipitur pro potentia Stricte autem accipitur pro potentia collativa imaginum per compositionem collativa imaginum per compositionem et divisionem, et sic diffinitur ab Alga- et divisionem, et sic diffinitur ab Alga- zele et ideo dicit Algazel, quod quidam zele et ideo dicit Algazel, quod quidam appellant eam potentiam cogitativam, appellant eam potentiam cogitativam, sicut eam appellat Avicenna: sed tamen sicut eam appellat Avicenna: sed tamen cogitativa non est proprie nisi in homi- cogitativa non est proprie nisi in homi- nibus. nibus.

DICENDUM ergo ad primum, quod DICENDUM ergo ad primum, quod 1 phantasia dicitur motus non proprie, sed 1 phantasia dicitur motus non proprie, sed sumitur ibi motus materialiter pro ipsa sumitur ibi motus materialiter pro ipsa potentia mota quæ suscipit a sensu spe- potentia mota quæ suscipit a sensu spe- ciem sensibilem et movetur circa ipsam ciem sensibilem et movetur circa ipsam

1 II Anima, tex com 160. 1 II Anima, tex com 160.

331 331

motu discretionis et judicii: quia et se- motu discretionis et judicii: quia et se- cundum illam diffinitionem phantasia cundum illam diffinitionem phantasia large sumitur, ut dictum est. large sumitur, ut dictum est.

Per hoc etiam patet solutio ad duo se- Per hoc etiam patet solutio ad duo se- quentia. quentia.

AD ID quod quæritur, Qualiter motus AD ID quod quæritur, Qualiter motus sit a sensu secundum actum factus? sit a sensu secundum actum factus?

Dicendum, quod hæc præpositio, a, Dicendum, quod hæc præpositio, a, notat causam efficientem. Sensus autem notat causam efficientem. Sensus autem secundum actum est sensus habens spe- secundum actum est sensus habens spe- ciem sensibilem: ille enim imprimit spe- ciem sensibilem: ille enim imprimit spe- ciem acceptam a phantasia per hoc quod ciem acceptam a phantasia per hoc quod movet ipsam. movet ipsam.

Ad objectum contra hoc, dicendum Ad objectum contra hoc, dicendum quod phantasia magis abstrahit quam quod phantasia magis abstrahit quam sensus, et idcirco reservat species sensi- sensus, et idcirco reservat species sensi- biles re etiam non præsente, nihilominus biles re etiam non præsente, nihilominus non movetur circa speciem aliquam quam non movetur circa speciem aliquam quam non accipit a sensu. non accipit a sensu.

AD SEQUENTIA autem patet solutio per AD SEQUENTIA autem patet solutio per ante dicta. ante dicta.

AD ALIUD dicendum, quod phantasia AD ALIUD dicendum, quod phantasia est motus a quolibet sensu secundum est motus a quolibet sensu secundum actum factus, sed non immediate. Im- actum factus, sed non immediate. Im- mediate enim fit iste motus a sensu com- mediate enim fit iste motus a sensu com-

muni. muni.

Ad id quod objicitur contra hoc, di- Ad id quod objicitur contra hoc, di- cendum quod non oportet per hoc quod cendum quod non oportet per hoc quod diffinitur per generalem causam, quod diffinitur per generalem causam, quod determinetur in partibus illius causæ ad determinetur in partibus illius causæ ad immediatum quia sic aliæ partes causæ immediatum quia sic aliæ partes causæ viderentur excludi a causalitate. viderentur excludi a causalitate.

Objecta autem quæ probant, quod Objecta autem quæ probant, quod phantasia non sit immediata sensibus phantasia non sit immediata sensibus propriis, conceduntur. propriis, conceduntur.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

2. 2.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod objicitur contra secundam Ad diffin. AD ID quod objicitur contra secundam Ad diffin. diffinitionem, dicendum quod dictum diffinitionem, dicendum quod dictum Boetii intelligitur de potentiis activis : Boetii intelligitur de potentiis activis : ipse enim dicit hoc de toto potestativo, ipse enim dicit hoc de toto potestativo, cujus superior pars potest quidquid potest cujus superior pars potest quidquid potest inferior, sed non convertitur. De poten- inferior, sed non convertitur. De poten- tia autem materiali et receptiva non est tia autem materiali et receptiva non est verum potentia enim coeli quæ prior est verum potentia enim coeli quæ prior est secundum naturam quam potentia ele. secundum naturam quam potentia ele. mentorum, non potest omne illud quod mentorum, non potest omne illud quod possunt elementa. Idcirco, ut dicit Avi- possunt elementa. Idcirco, ut dicit Avi-

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

332 332

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cenna. alterius potentiæ est retinere cenna. alterius potentiæ est retinere imagines, et alterius operari in eis com- imagines, et alterius operari in eis com- ponendo et dividendo. Vel, dicatur aliter ponendo et dividendo. Vel, dicatur aliter et melius, quod phantasia apprehendit et melius, quod phantasia apprehendit aliquid quod non apprehendit imaginatio, aliquid quod non apprehendit imaginatio, scilicet intentiones amici et inimici, et scilicet intentiones amici et inimici, et veri et falsi, quæ licet semper conjunctæ veri et falsi, quæ licet semper conjunctæ sunt sensibus, tamen non sunt acceptæ sunt sensibus, tamen non sunt acceptæ per sensum. per sensum.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum Gregorium Nyssenum et Damascenum Gregorium Nyssenum et Damascenum phantasia appellatur vana compositio phantasia appellatur vana compositio imaginum, sicut in corpore hominis ca- imaginum, sicut in corpore hominis ca- put leonis et cauda equi, codem modo put leonis et cauda equi, codem modo quo imaginamur tragelaphum et hirco- quo imaginamur tragelaphum et hirco- cervum et chimæram: sed secundum Al- cervum et chimæram: sed secundum Al- gazelem, et Avicennam phantasia est gazelem, et Avicennam phantasia est intentio elicita ex compositione imagi- intentio elicita ex compositione imagi- num vel divisione: et sic patet diversa num vel divisione: et sic patet diversa esse objecta imaginationis et phantasiæ. esse objecta imaginationis et phantasiæ.

AD ALIUD dicendum, quod ista propo- AD ALIUD dicendum, quod ista propo- sitio falsa est, Ejusdem potentiæ est reci- sitio falsa est, Ejusdem potentiæ est reci- pere speciem, et operari in ipsa compo- pere speciem, et operari in ipsa compo- nendo et dividendo: et est instantia in nendo et dividendo: et est instantia in sensu proprio qui recipit speciem sui ob- sensu proprio qui recipit speciem sui ob- jecti, et tamen unam non componit cum jecti, et tamen unam non componit cum altera. altera.

AD ULTIMUM dicendum, quod non est AD ULTIMUM dicendum, quod non est generalis comparatio phantasiæ ad in- generalis comparatio phantasiæ ad in- tellectum et ideo non potest diffiniri in tellectum et ideo non potest diffiniri in comparatione ad ipsum. comparatione ad ipsum.

temporis præteriti. Et primo modo est temporis præteriti. Et primo modo est objectum sensus, secundo modo imagi- objectum sensus, secundo modo imagi- nationis, tertio modo memoriæ: et sic nationis, tertio modo memoriæ: et sic nullo modo erit objectum phantasiæ. nullo modo erit objectum phantasiæ. Universale autem non potest esse obje- Universale autem non potest esse obje- ctum ejus quia non potest esse univer- ctum ejus quia non potest esse univer- sale in anima sensibili, sed in intellectu sale in anima sensibili, sed in intellectu

tantum. tantum.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod si Sol. SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod si Sol. phantasia generaliter accipiatur, tunc phantasia generaliter accipiatur, tunc planum est solvere. Si autem stricte ac- planum est solvere. Si autem stricte ac- cipiatur, tunc dicendum est secundum cipiatur, tunc dicendum est secundum quosdam Philosophos, quod nihil prohi- quosdam Philosophos, quod nihil prohi- bet super idem objectum operari diversas bet super idem objectum operari diversas potentias, sicut super sensibile proprium potentias, sicut super sensibile proprium operatur sensus proprius recipiendo ip- operatur sensus proprius recipiendo ip- sum et judicando. Sensus autem com- sum et judicando. Sensus autem com- munis super idem operatur componendo munis super idem operatur componendo actu et dividendo ab ipso, et discernendo actu et dividendo ab ipso, et discernendo identitatem et diversitatem inter ea. Si- identitatem et diversitatem inter ea. Si- militer imaginatio recipit ea quæ sunt in militer imaginatio recipit ea quæ sunt in sensu communi: et si componit vel di- sensu communi: et si componit vel di- vidit, non facit hoc nisi compositione vidit, non facit hoc nisi compositione vel divisione sensus communis: sed vel divisione sensus communis: sed phantasia habet imagines componendo et phantasia habet imagines componendo et dividendo eas ad eliciendum intentiones dividendo eas ad eliciendum intentiones veri et falsi. veri et falsi.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum phantasiæ est aliquod objectum ? Utrum phantasiæ est aliquod objectum ?

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quid sit organum phantasiæ ? Quid sit organum phantasiæ ?

Tertio, Quæritur de organo phanta- Tertio, Quæritur de organo phanta- siæ. siæ.

Et videtur, quod hoc sit in medio ca- Et videtur, quod hoc sit in medio ca-

Secundo, Quæritur de objecto phan- pitis. Secundo, Quæritur de objecto phan- pitis. tasiæ. tasiæ.

Et videtur, quod nullum sit. Illa enim Et videtur, quod nullum sit. Illa enim quæ sunt in anima in potentiis appre- quæ sunt in anima in potentiis appre- hensivis, non sunt nisi universale et hensivis, non sunt nisi universale et particulare. Particulare autem non va- particulare. Particulare autem non va- riatur nisi cum præsentia materiæ, vel riatur nisi cum præsentia materiæ, vel sine præsentia et hoc duobus modis, sine præsentia et hoc duobus modis, scilicet absolute, vel cum conditione scilicet absolute, vel cum conditione

1. Omnis enim potentia existens in or- 1. Omnis enim potentia existens in or- gano, accipiens ab organo anterioris po- gano, accipiens ab organo anterioris po- tentiæ, et ab organo posterioris, situm tentiæ, et ab organo posterioris, situm habet inter utrumque. Talis est potentia habet inter utrumque. Talis est potentia quæ dicitur phantasia. Ergo situm habet quæ dicitur phantasia. Ergo situm habet inter memoriam et imaginationem. PRIMA inter memoriam et imaginationem. PRIMA patet per se. SECUNDA probatur per Alga- patet per se. SECUNDA probatur per Alga- zelem, qui dicit, quod phantasiæ est ap- zelem, qui dicit, quod phantasiæ est ap-

ntra. ntra.

atto. atto.

pbject. pbject.

1. 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38.

prehendere perquirit enim nunc de his prehendere perquirit enim nunc de his quæ sunt in arca formarum, hoc est, in quæ sunt in arca formarum, hoc est, in imaginatione, nunc de his quæ sunt in imaginatione, nunc de his quæ sunt in arca intentionum, hoc est, in memoria: arca intentionum, hoc est, in memoria: quandoque fixa est inter eas, et operatur quandoque fixa est inter eas, et operatur in his duabus componendo et dividendo. in his duabus componendo et dividendo. 2. Item, Algazel expresse dicit, quod 2. Item, Algazel expresse dicit, quod phantasia est in medio cerebri. phantasia est in medio cerebri.

3. Præterea, In animalibus brutis po- 3. Præterea, In animalibus brutis po- sterior pars capitis deputatur memoriæ, sterior pars capitis deputatur memoriæ, anterior autem sensui communi et ima- anterior autem sensui communi et ima- ginationi: ergo videtur, quod media pars ginationi: ergo videtur, quod media pars relinquatur phantasiæ. relinquatur phantasiæ.

Si forte dicatur, quod media pars de- Si forte dicatur, quod media pars de- putatur rationi vel intellectui, hoc vide- putatur rationi vel intellectui, hoc vide- tur falsum quia intellectus non est vir- tur falsum quia intellectus non est vir- tus operans in organo, nec etiam ratio. tus operans in organo, nec etiam ratio. SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Anteriori parte capitis corrupta, cor- 1. Anteriori parte capitis corrupta, cor- rumpuntur imaginationes et phantasiæ, rumpuntur imaginationes et phantasiæ, et non corrumpuntur phantasiæ in ante- et non corrumpuntur phantasiæ in ante- riori parte, nisi quia situm habent in an- riori parte, nisi quia situm habent in an- teriori ergo phantasia non est in medio teriori ergo phantasia non est in medio cerebri, sed in anteriori parte. cerebri, sed in anteriori parte.

2. Item, Constabulus in libro de Dif- 2. Item, Constabulus in libro de Dif- ferentia spiritus et animæ dicit, quod ferentia spiritus et animæ dicit, quod spiritus anterior secundum sensum com- spiritus anterior secundum sensum com- munem et phantasiam operatur, medius munem et phantasiam operatur, medius autem cogitationem et cognitionem et autem cogitationem et cognitionem et providentiam, ultimus memoriam et re- providentiam, ultimus memoriam et re- miniscentiam. miniscentiam.

SOLUTIO. Dicendum, quod tres sunt SOLUTIO. Dicendum, quod tres sunt cellulæ capitis, scilicet anterior, poste- cellulæ capitis, scilicet anterior, poste- rior, et media. Prima dicitur phantasia rior, et media. Prima dicitur phantasia ab antiquioribus, secunda syllogistica, ab antiquioribus, secunda syllogistica, tertia memorialis. Spiritus autem anima- tertia memorialis. Spiritus autem anima- lis a priori transit in mediam, et a media lis a priori transit in mediam, et a media in postremam. Et in prima operatur sen- in postremam. Et in prima operatur sen- sum proprium in organis sensuum, sen- sum proprium in organis sensuum, sen- sum communem in prima concavitate sum communem in prima concavitate cerebri, et imaginationem in medio an- cerebri, et imaginationem in medio an- terioris partis cerebri, et phantasiam et terioris partis cerebri, et phantasiam et æstimationem in posteriori parte ante- æstimationem in posteriori parte ante- rioris partis, ut supra dictum est, ut dicit rioris partis, ut supra dictum est, ut dicit Constabulus. Constabulus.

AD ID quod contra hoc objicitur, di- AD ID quod contra hoc objicitur, di- cendum quod phantasia duobus modis cendum quod phantasia duobus modis consideratur, scilicet in comparatione ad consideratur, scilicet in comparatione ad

333 333

proprium objectum quod est phantasma, proprium objectum quod est phantasma, vel in comparatione ad extrema, cum ipsa vel in comparatione ad extrema, cum ipsa sit una mediarum potentiarum. Et primo sit una mediarum potentiarum. Et primo modo dicitur esse in posteriori parte an- modo dicitur esse in posteriori parte an- terioris cellulæ. Secundo autem modo terioris cellulæ. Secundo autem modo dicitur esse in medio eo quod ipsa con- dicitur esse in medio eo quod ipsa con- vertitur ad imaginativam quæ est ante, vertitur ad imaginativam quæ est ante, et ad memorialem quæ est post. et ad memorialem quæ est post.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod major sub- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod major sub- Ad object. tiliatio spiritus animalis exigitur ad ope- tiliatio spiritus animalis exigitur ad ope- randum imaginationes apprehensas ut ex randum imaginationes apprehensas ut ex eis eliciatur verum vel falsum, quam eis eliciatur verum vel falsum, quam ad recipiendum imagines tantum: et ad recipiendum imagines tantum: et ideo quia phantasia facit talem compara- ideo quia phantasia facit talem compara- tionem, oportet quod ipsa habeat spiri- tionem, oportet quod ipsa habeat spiri- tum similem illi spiritui qui est in media tum similem illi spiritui qui est in media cellula, qui subtilissimus est: et quoad cellula, qui subtilissimus est: et quoad hoc dicit Algazel, quod sit in media cel- hoc dicit Algazel, quod sit in media cel-

lula. lula.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

De actu phantasiæ. De actu phantasiæ.

Quarto, Quæritur de actu phantasiæ. Quarto, Quæritur de actu phantasiæ. Dicit enim Algazel, quod operari com- Dicit enim Algazel, quod operari com- ponendo et dividendo super imagines ponendo et dividendo super imagines imaginationis et super intentiones me- imaginationis et super intentiones me- moriæ est actus phantasiæ. SED CONTRA: moriæ est actus phantasiæ. SED CONTRA: Ejusdem virtutis est intelligibile simplex Ejusdem virtutis est intelligibile simplex et intelligibile compositum, ut habetur et intelligibile compositum, ut habetur in tertio de Anima, ubi dicit Aristoteles, in tertio de Anima, ubi dicit Aristoteles, quod indivisibilium intelligentia in his quod indivisibilium intelligentia in his est circa quæ non est falsum: in quibus est circa quæ non est falsum: in quibus autem verum et falsum, est compositio autem verum et falsum, est compositio quædam intelligibilium. Ergo a simili quædam intelligibilium. Ergo a simili videtur, quod ejusdem virtutis sit imagi- videtur, quod ejusdem virtutis sit imagi- natio simplex et imaginatio composita natio simplex et imaginatio composita sive complexa et sic phantasiæ non erit sive complexa et sic phantasiæ non erit componere imaginationes et dividere. componere imaginationes et dividere. SED CONTRA: SED CONTRA:

Diversarum virtutum diversa sunt in- Diversarum virtutum diversa sunt in- strumenta: spiritus enim animalis instru- strumenta: spiritus enim animalis instru- mentum est virtutis apprehensive. Cum mentum est virtutis apprehensive. Cum igitur spiritus subtilior deserviat virtuti igitur spiritus subtilior deserviat virtuti

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

334 334

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

collativæ quam apprehendenti, et phan- collativæ quam apprehendenti, et phan- tasia sit virtus collativa secundum Alga- tasia sit virtus collativa secundum Alga- zalem, non erit ejusdem virtutis accipere zalem, non erit ejusdem virtutis accipere imaginationem et conferre inter imagi- imaginationem et conferre inter imagi- nationes acceptas. nationes acceptas.

SOLUTIO. Dicendum, quod si phantasia SOLUTIO. Dicendum, quod si phantasia large accipiatur, tunc parva erit diffe- large accipiatur, tunc parva erit diffe- rentia inter phantasiam et imaginatio- rentia inter phantasiam et imaginatio- nem et æstimationem quantum ad actum, nem et æstimationem quantum ad actum, objectum, et organum. Et hoc modo vi- objectum, et organum. Et hoc modo vi- detur sumere Aristoteles, qui dicit phan- detur sumere Aristoteles, qui dicit phan- tasiam esse potentiam secundum quam tasiam esse potentiam secundum quam phantasma nobis fit, et quod phantasia phantasma nobis fit, et quod phantasia est motus a sensu secundum actum fa- est motus a sensu secundum actum fa- ctus, quod totum convenit imaginative. ctus, quod totum convenit imaginative. Dicit etiam phantasiam esse veram et Dicit etiam phantasiam esse veram et falsam, quod convenit potentiæ divi- falsam, quod convenit potentiæ divi- dendi et componendi imagines appre- dendi et componendi imagines appre- hensas. Dicit etiam phantasiam esse hensas. Dicit etiam phantasiam esse moventem, per quod etiam determinat moventem, per quod etiam determinat delectabile et triste, et nocivum et con- delectabile et triste, et nocivum et con- veniens imaginibus apprehensis, quod veniens imaginibus apprehensis, quod videtur convenire æstimativa. Si autem videtur convenire æstimativa. Si autem stricte sumatur, tunc distinguitur phan- stricte sumatur, tunc distinguitur phan- tasia ab imaginativa per hoc quod non tasia ab imaginativa per hoc quod non est ejusdem potentiæ in specie specialis- est ejusdem potentiæ in specie specialis- sima tenere imaginationes, quod fit per sima tenere imaginationes, quod fit per virtutem sicci, et conferre eas, quod fit virtutem sicci, et conferre eas, quod fit per virtutem spiritus subtilis et mobilis. per virtutem spiritus subtilis et mobilis. Et ideo quidam Auctores sequentes hanc Et ideo quidam Auctores sequentes hanc rationem, distinguunt inter phantasiam et rationem, distinguunt inter phantasiam et imaginativam. imaginativam.

Ad id quod objicitur in contrarium, Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod aliud est de virtute quæ dicendum quod aliud est de virtute quæ non habet situm in organo, et aliud de non habet situm in organo, et aliud de virtute organica. Simplex enim et com- virtute organica. Simplex enim et com- plexum in virtute separata ab organo plexum in virtute separata ab organo non diversificantur nisi secundum habi- non diversificantur nisi secundum habi- tudinem ipsius rei, et non secundum di- tudinem ipsius rei, et non secundum di- versitatem spiritus vel organi: sed in versitatem spiritus vel organi: sed in virtute organica alia est dispositio spiri- virtute organica alia est dispositio spiri- tus in collatione, et alia in retentione tus in collatione, et alia in retentione simplicis cum enim collatio sit motus simplicis cum enim collatio sit motus unius ad alterum, indiget spiritu bene unius ad alterum, indiget spiritu bene digesto subtili et mobili: bonitas autem digesto subtili et mobili: bonitas autem retentionis est per subjectum non de fa- retentionis est per subjectum non de fa-

1 Tex. com. 161 in II de Anima secundum 1 Tex. com. 161 in II de Anima secundum

cili mobile, et per organum quod con- cili mobile, et per organum quod con- venienter est sicco determinatum. Et venienter est sicco determinatum. Et ideo alterius virtutis est retinere ima- ideo alterius virtutis est retinere ima- gines, et conferre. gines, et conferre.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Qualiter phantasia corrumpitur? Qualiter phantasia corrumpitur?

Quinto et ultimo, Quæritur de modo Quinto et ultimo, Quæritur de modo corruptionis phantasiæ. corruptionis phantasiæ.

Fit enim corruptio in anteriori parte Fit enim corruptio in anteriori parte cerebri, et tunc phantasiæ sunt indeter- cerebri, et tunc phantasiæ sunt indeter- minatæ et quandoque fit in posteriori, minatæ et quandoque fit in posteriori, et tunc debilitatur memoria: et quan- et tunc debilitatur memoria: et quan- doque fit in memoria, et tunc fit debili- doque fit in memoria, et tunc fit debili- tatio cognitionis et rationis, ut dicunt tatio cognitionis et rationis, ut dicunt Auctores. Auctores.

Sed hoc videtur falsum: Sed hoc videtur falsum:

1. Spiritus enim animalis transit ab an- 1. Spiritus enim animalis transit ab an- teriori parte capitis ad mediam et postre- teriori parte capitis ad mediam et postre- mam ergo si corruptus est in anteriori, mam ergo si corruptus est in anteriori, corruptio transit ad mediam et postre- corruptio transit ad mediam et postre- mam et ita corrupta phantasia corrupta mam et ita corrupta phantasia corrupta erit ratio et memoria. erit ratio et memoria.

2. Præterea, Nos videmus, quod in 2. Præterea, Nos videmus, quod in somnis sine corruptione alicujus partis somnis sine corruptione alicujus partis capitis falsæ et indeterminatæ sunt mul- capitis falsæ et indeterminatæ sunt mul- tæ phantasiæ ergo videtur, quod cor- tæ phantasiæ ergo videtur, quod cor- ruptio phantasiæ non causetur ex cor- ruptio phantasiæ non causetur ex cor- ruptione anterioris partis capitis. ruptione anterioris partis capitis.

3. Præterea, Dicit Philosophus in III 3. Præterea, Dicit Philosophus in III de Anima', quod causa hujus, quod de Anima', quod causa hujus, quod phantasia est vera et falsa, est quod sen- phantasia est vera et falsa, est quod sen- sus quidem propriorum est verus, aut sus quidem propriorum est verus, aut parvissimum est habens falsum. Sensum parvissimum est habens falsum. Sensum autem ut hæc accidant, ex hoc et ex hinc autem ut hæc accidant, ex hoc et ex hinc jam contingit mentiri. Ergo videtur, quod jam contingit mentiri. Ergo videtur, quod corruptio phantasiæ sit e mendacio sen- corruptio phantasiæ sit e mendacio sen- sus communis per accidens, et non a cor- sus communis per accidens, et non a cor- ruptione propria. ruptione propria.

4. Item, Dicimus quod phantasia quan- 4. Item, Dicimus quod phantasia quan- doque impedit cognitionem intellectua- doque impedit cognitionem intellectua-

Averroem (Nota edit. Lugd) Averroem (Nota edit. Lugd)

plutio. plutio.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 38.

lem, sicut videtur dicere Dionysius in lem, sicut videtur dicere Dionysius in libro de Mystica theologia, loquens ad libro de Mystica theologia, loquens ad Timotheum, sic: « Vide ut nullus indo- Timotheum, sic: « Vide ut nullus indo- ctorum ista audiat. Istos autem dico ctorum ista audiat. Istos autem dico qui in existentibus sunt formati, nihil qui in existentibus sunt formati, nihil super existentia supersubstantialiter esse super existentia supersubstantialiter esse opinantes, se putantes scire ea, quæ se- opinantes, se putantes scire ea, quæ se- cundum seipsos est cognitione, eum qui cundum seipsos est cognitione, eum qui ponit tenebras latibulum suum ¹.» Et tan- ponit tenebras latibulum suum ¹.» Et tan- git hoc quod dicit Augustinus in libro git hoc quod dicit Augustinus in libro I de Trinitate, scilicet quod quidam er- I de Trinitate, scilicet quod quidam er- rantes de Deo secundum corpus sapiunt: rantes de Deo secundum corpus sapiunt: quia nihil de eo sentiunt, nisi quod in quia nihil de eo sentiunt, nisi quod in phantasiis et in sensibus invenitur. Si- phantasiis et in sensibus invenitur. Si- militer etiam quandoque fit revelatione militer etiam quandoque fit revelatione prophetali ac somniali, in qua quando- prophetali ac somniali, in qua quando- que se ingerunt phantasmata, quod vir- que se ingerunt phantasmata, quod vir- tus intellectualis non potest discernere. tus intellectualis non potest discernere.

335 335

phantasma, incipit anima adhærere phantasma, incipit anima adhærere phantasmatibus, et errat in intellectu phantasmatibus, et errat in intellectu spiritualium. De hoc plenius habebitur spiritualium. De hoc plenius habebitur infra in quæstione de revelatione som- infra in quæstione de revelatione som- niorum. niorum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod spi- Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod spi- Ad 1. ritus in anteriori parte corrupta non cor- ritus in anteriori parte corrupta non cor- rumpitur corruptione propria : et ideo rumpitur corruptione propria : et ideo quando transit a priori parte ad mediam quando transit a priori parte ad mediam et postremam, non remanet corruptum, et postremam, non remanet corruptum, quia corruptionem non habuit per se, quia corruptionem non habuit per se, sed per accidens. sed per accidens.

AD ALIUD dicendum, quod in somnis AD ALIUD dicendum, quod in somnis reflexa est imaginatio ad organum sen- reflexa est imaginatio ad organum sen- sus communis et ideo anima converti- sus communis et ideo anima converti- tur super imagines sicut supra sensata : tur super imagines sicut supra sensata : et cum sensata accipiantur per modum et cum sensata accipiantur per modum rerum, accipit anima tunc imagines sicut rerum, accipit anima tunc imagines sicut res. Hoc autem contingit ideo, quia va- res. Hoc autem contingit ideo, quia va- por ascendens a loco digestionis ad cere- por ascendens a loco digestionis ad cere- brum, infrigidatur ibi propter locum, brum, infrigidatur ibi propter locum, quæ frigiditas fluit ad organa sensuum, quæ frigiditas fluit ad organa sensuum, et accidit simul fluere imagines ad orga- et accidit simul fluere imagines ad orga- num sensus communis. Cum autem spi- num sensus communis. Cum autem spi- ritus in somno sit grossus in capite pro- ritus in somno sit grossus in capite pro- pter dominium frigoris, non potest trans- pter dominium frigoris, non potest trans- ire ad operationem rationis : et ideo ire ad operationem rationis : et ideo accidit, quod anima non discernit utrum accidit, quod anima non discernit utrum imagines sint res vel imaginationes, sed imagines sint res vel imaginationes, sed convertitur super eas tamquam super res. convertitur super eas tamquam super res. Et de his plenius habebitur. Ex hoc ta- Et de his plenius habebitur. Ex hoc ta- men patet, quod non est ex corruptione men patet, quod non est ex corruptione phantasiæ, sed ex antecedente quod est phantasiæ, sed ex antecedente quod est

SOLUTIO. Dicendum, quod triplex est SOLUTIO. Dicendum, quod triplex est corruptio phantasiæ, scilicet in se, et in corruptio phantasiæ, scilicet in se, et in comparatione ad sensum communem, comparatione ad sensum communem, et in comparatione ad intellectum. In et in comparatione ad intellectum. In se, quando corrumpitur anterior pars se, quando corrumpitur anterior pars capitis vel disturbatur infirmitate vel capitis vel disturbatur infirmitate vel aliquo alio accidente, sicut accidit in aliquo alio accidente, sicut accidit in quibusdam ægritudinibus, in quibus quibusdam ægritudinibus, in quibus multiplicantur phantasiæ indeterminatæ. multiplicantur phantasiæ indeterminatæ. In comparatione ad sensum comтипет, In comparatione ad sensum comтипет, quando ex indebita compositione vel di- quando ex indebita compositione vel di- visione generatur corruptio in actu phan- visione generatur corruptio in actu phan- tasiæ, quæ est falsitas. In comparatione tasiæ, quæ est falsitas. In comparatione autem ad intellectum corrupta est phan- autem ad intellectum corrupta est phan- tasia, quando intellectus spiritualium tasia, quando intellectus spiritualium non sufficienter resultat in phantasma- non sufficienter resultat in phantasma- tibus: tibus: et ideo quando multiplicatur ante dicta. et ideo quando multiplicatur ante dicta.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Mystica theologia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Mystica theologia,

somnus. somnus.

Ad 2. Ad 2.

AD DUO sequentia patet solutio per Ad 3 et 4. AD DUO sequentia patet solutio per Ad 3 et 4.

cap. 1. cap. 1.

336 336

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO XXXIX. QUÆSTIO XXXIX.

De virtute æstimativa. De virtute æstimativa.

Sed contra. Sed contra.

Deinde quærendum est de æstimativa. Deinde quærendum est de æstimativa. Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit ? Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit ? Secundo, Quod sit objectum ejus ? Secundo, Quod sit objectum ejus ?

Tertio, Quod organum? Tertio, Quod organum?

Et quarto, Quis actus ? Et quarto, Quis actus ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit virtus æstimativa? Quid sit virtus æstimativa?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1. Dicit Algazel sequens Avicennam : 1. Dicit Algazel sequens Avicennam : Estimativa est virtus apprehendens de Estimativa est virtus apprehendens de sensato quod non est sensatum, sicut sensato quod non est sensatum, sicut ovis apprehendit inimicitias lupi : hoc ovis apprehendit inimicitias lupi : hoc enim non fit per objectum, sed per enim non fit per objectum, sed per aliam virtutem, quæ est hoc brutis quod aliam virtutem, quæ est hoc brutis quod est intellectus homini. est intellectus homini.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Diversarum virtutum diversa sunt 1. Diversarum virtutum diversa sunt objecta. Cum ergo phantasia et æstima- objecta. Cum ergo phantasia et æstima- tiva diversæ sint virtutes, diversa habe- tiva diversæ sint virtutes, diversa habe- bunt objecta : sed supra habitum est, bunt objecta : sed supra habitum est, quod intentiones non sensatæ in sensi- quod intentiones non sensatæ in sensi- bus tamen existentes propriæ sunt phan- bus tamen existentes propriæ sunt phan- tasiæ ergo videtur, quod non sint ob- tasiæ ergo videtur, quod non sint ob- jecta æstimativa. jecta æstimativa.

2. Præterea, Videtur æstimativa non 2. Præterea, Videtur æstimativa non esse virtus apprehensiva, sed motiva: esse virtus apprehensiva, sed motiva: virtus enim determinans inimicum vel virtus enim determinans inimicum vel

amicum est virtus imperans fugam vel amicum est virtus imperans fugam vel imitationem, et omnis talis est motiva. imitationem, et omnis talis est motiva. Cum ergo æstimativa talis virtus sit, Cum ergo æstimativa talis virtus sit, ipsa videbitur motiva. ipsa videbitur motiva.

3. Præterea, Quæritur de quo intel- 3. Præterea, Quæritur de quo intel- lectu hoc intelligatur quod dicit, quod lectu hoc intelligatur quod dicit, quod æstimativa est brutis quod est intellectus æstimativa est brutis quod est intellectus homini. Si enim intelligitur de intellectu homini. Si enim intelligitur de intellectu speculativo, hoc est falsum. Virtus enim speculativo, hoc est falsum. Virtus enim conferendo determinans verum vel fal- conferendo determinans verum vel fal- sum in imaginibus est in brutis loco in- sum in imaginibus est in brutis loco in- tellectus speculativi: sed hæc non est tellectus speculativi: sed hæc non est æstimativa, sed phantasia. Si vero intel- æstimativa, sed phantasia. Si vero intel- ligitur de intellectu practico sive activo, ligitur de intellectu practico sive activo, tunc æstimativa videbitur esse virtus tunc æstimativa videbitur esse virtus motiva, et non apprehensiva. motiva, et non apprehensiva.

Quod si conceditur. CONTRA: Quod si conceditur. CONTRA:

1. Quæcumque sunt ejusdem divisio- 1. Quæcumque sunt ejusdem divisio- nis, sunt ejusdem generis: æstimativa nis, sunt ejusdem generis: æstimativa et phantasia et imaginativa ponuntur in et phantasia et imaginativa ponuntur in eadem divisione ab Avicenna et Alga- eadem divisione ab Avicenna et Alga- zele ergo sunt ejusdem generis. Sed zele ergo sunt ejusdem generis. Sed phantasia et imaginativa sunt in genere phantasia et imaginativa sunt in genere virtutis apprehensivæ : ergo et æstima- virtutis apprehensivæ : ergo et æstima-

tiva similiter. tiva similiter.

2. Item, Dicit Algazel, quod quinque 2. Item, Dicit Algazel, quod quinque sunt sensus interiores, scilicet sensus sunt sensus interiores, scilicet sensus communis, et imaginativa, æstimativa, communis, et imaginativa, æstimativa, et phantasia, et memoria. Sensus autem et phantasia, et memoria. Sensus autem

lio. lio.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 39. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 39.

sonat in apprehensionem. Ergo æstima- sonat in apprehensionem. Ergo æstima- tiva erit virtus apprehendens et non mo- tiva erit virtus apprehendens et non mo- tiva. tiva.

SOLUTIO. Dicendum, quod secundum SOLUTIO. Dicendum, quod secundum quod phantasia large sumitur, tunc æsti- quod phantasia large sumitur, tunc æsti- mativa est quædam pars phantasiæ, ut mativa est quædam pars phantasiæ, ut supra habitum est. Si autem stricte su- supra habitum est. Si autem stricte su- matur, tunc æstimativa est virtus se- matur, tunc æstimativa est virtus se- quens phantasiam et diversa ab ipsa, et quens phantasiam et diversa ab ipsa, et est determinans imitationem vel fugam est determinans imitationem vel fugam in intentionibus apprehensis: quæ, in- in intentionibus apprehensis: quæ, in- quam, intentiones conjunctæ sunt com- quam, intentiones conjunctæ sunt com- positioni et divisioni phantasmatum, non positioni et divisioni phantasmatum, non tamen sunt acceptæ a sensibus. tamen sunt acceptæ a sensibus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod dif- AD PRIMUM ergo dicendum, quod dif- fert intentionem illam accipere per mo- fert intentionem illam accipere per mo- dum veri speculativi tantum, et accipere dum veri speculativi tantum, et accipere eamdem per rationem appetibilis vel de- eamdem per rationem appetibilis vel de- testabilis. Et primo intentionem accipit testabilis. Et primo intentionem accipit phantasia, secundo modo æstimativa. phantasia, secundo modo æstimativa.

AD ALIUD dicendum, quod apprehen- AD ALIUD dicendum, quod apprehen- siva dicitur duobus modis. Dicitur enim siva dicitur duobus modis. Dicitur enim apprehensiva virtus accipiens speciem, apprehensiva virtus accipiens speciem, prout est principium cognitionis cujusli- prout est principium cognitionis cujusli- bet, sive speculativæ, sive operativæ : et bet, sive speculativæ, sive operativæ : et hoc modo videtur accipere Philosophus hoc modo videtur accipere Philosophus in II de Anima', ubi dicit, quod ipsius in II de Anima', ubi dicit, quod ipsius acceptionis differentiæ sunt scientia, acceptionis differentiæ sunt scientia, opinio, et prudentia: scientia enim et opinio, et prudentia: scientia enim et opinio pertinent ad speculationem, et opinio pertinent ad speculationem, et prudentia ad opus et hoc modo consi- prudentia ad opus et hoc modo consi- derant apprehensivam sensibilem, qui derant apprehensivam sensibilem, qui dividunt eam per quinque differentias, dividunt eam per quinque differentias, quæ dicuntur sensus interiores. Dicitur quæ dicuntur sensus interiores. Dicitur etiam virtus apprehensiva virtus acci- etiam virtus apprehensiva virtus acci- piens speciem ordinatam ad speculatio- piens speciem ordinatam ad speculatio- nem veri tantum et hoc modo æstima- nem veri tantum et hoc modo æstima- tiva non erit apprehensiva. Similiter tiva non erit apprehensiva. Similiter motiva dicitur duobus modis dicitur motiva dicitur duobus modis dicitur enim motiva virtus immediate movens enim motiva virtus immediate movens organa in motu processivo ad fugam no- organa in motu processivo ad fugam no- civi, et ad acquisitionem convenientis : civi, et ad acquisitionem convenientis : et hoc modo non movet nisi appetitus et hoc modo non movet nisi appetitus cum suis partibus, ut infra probabitur, cum suis partibus, ut infra probabitur, cum disputabitur de movente, Alio modo cum disputabitur de movente, Alio modo dicitur virtus motiva determinans per dicitur virtus motiva determinans per

1 Tex. com. 134 in II de Anima secundum 1 Tex. com. 134 in II de Anima secundum

XXXV XXXV

337 337

cognitionem id ad quod est motus pro- cognitionem id ad quod est motus pro- cessivus animalium et hoc modo intel- cessivus animalium et hoc modo intel- lectus practicus per scientiam suam est lectus practicus per scientiam suam est motivus, ut dicit Averroes: et similiter motivus, ut dicit Averroes: et similiter phantasia practica et æstimativa secun- phantasia practica et æstimativa secun- dum Avicennam et Algazelem. dum Avicennam et Algazelem.

AD ALIUD dicendum, quod similitudo AD ALIUD dicendum, quod similitudo est ad intellectum practicum, quæ tamen est ad intellectum practicum, quæ tamen uno modo est virtus apprehensiva. uno modo est virtus apprehensiva.

AD DUO ultima dicendum, quod quan- AD DUO ultima dicendum, quod quan- do virtus apprehensiva dividitur in quin- do virtus apprehensiva dividitur in quin- que sensus interiores, sumitur primo que sensus interiores, sumitur primo modo, et non secundo. modo, et non secundo.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit objectum æstimativæ ? Quid sit objectum æstimativæ ?

Secundo quæritur, Quid sit objectum Secundo quæritur, Quid sit objectum æstimativa. æstimativa.

Et videtur ex prædictis, quod obje- Et videtur ex prædictis, quod obje- ctum æstimativæ sit id quod non est ctum æstimativæ sit id quod non est sensatum, sumitur tamen de sensato. sensatum, sumitur tamen de sensato. Hoc enim dicunt Avicenna et Algazel. Hoc enim dicunt Avicenna et Algazel. Quæratur ergo, Utrum sit universale Quæratur ergo, Utrum sit universale vel particulare? vel particulare?

Videtur, quod non particulare. Videtur, quod non particulare.

1. Omne enim particulare est sensa- 1. Omne enim particulare est sensa- tum proprium, vel commune, vel per tum proprium, vel commune, vel per accidens: et hoc dico si corporeum est : accidens: et hoc dico si corporeum est : dicunt autem, quod illud quod appre- dicunt autem, quod illud quod appre- hendit æstimativa, non est sensatum ali- hendit æstimativa, non est sensatum ali- quo modo: ergo videtur non esse parti- quo modo: ergo videtur non esse parti-

culare. culare.

2. Item, Omne quod determinat esse 2. Item, Omne quod determinat esse fugiendum vel imitandum, videtur hoc fugiendum vel imitandum, videtur hoc facere per aliquod commune regens in facere per aliquod commune regens in fuga vel imitatione. Estimativa univer- fuga vel imitatione. Estimativa univer- saliter determinat de omni figura et om- saliter determinat de omni figura et om- ni imaginatione sensuum. Ergo videtur ni imaginatione sensuum. Ergo videtur hoc facere per aliquod commune regiti- hoc facere per aliquod commune regiti- vum et sic iterum objectum ejus erit vum et sic iterum objectum ejus erit commune, et non particulare. commune, et non particulare.

Averroem (Nota edit. Lugd) Averroem (Nota edit. Lugd)

22 22

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

338 338

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

3. Item, Quidquid uno modo ens ac- 3. Item, Quidquid uno modo ens ac- cipitur ab omni sensibili ejusdem spe- cipitur ab omni sensibili ejusdem spe- ciei, hoc videtur universale esse, sicut ciei, hoc videtur universale esse, sicut homo in una ratione accipitur a Socrate homo in una ratione accipitur a Socrate et Platone. Illud autem quod determinat et Platone. Illud autem quod determinat fugiendum esse secundum unum modum fugiendum esse secundum unum modum accipitur in ove ab omni lupo, et non accipitur in ove ab omni lupo, et non fugiendum esse secundum unum mo- fugiendum esse secundum unum mo- dum ab omni pastore: ergo hoc erit dum ab omni pastore: ergo hoc erit universale et cum sit objectum æstima- universale et cum sit objectum æstima- tivæ, sic objectum æstimativæ erit uni- tivæ, sic objectum æstimativæ erit uni- versale. versale.

SED CONTRA; SED CONTRA;

1. Omnis virtus animæ sensibilis est 1. Omnis virtus animæ sensibilis est virtus operans in organo: nulla ratio virtus operans in organo: nulla ratio universalis est in speciebus defixis in or- universalis est in speciebus defixis in or- gano gano

ergo nulla virtus animæ sensibi- ergo nulla virtus animæ sensibi- lis est virtus operans secundum ratio- lis est virtus operans secundum ratio- nem universalis. PRIMA probatur per nem universalis. PRIMA probatur per hoc, quod nulla virtus animæ sensibilis hoc, quod nulla virtus animæ sensibilis separatur ab organo, ut dicit Philoso- separatur ab organo, ut dicit Philoso- phus intellectus enim solus nullius phus intellectus enim solus nullius corporis est actus. SECUNDA probatur per corporis est actus. SECUNDA probatur per hoc quod dicit Avicenna, quod quidquid hoc quod dicit Avicenna, quod quidquid est in organo corporeo, est cum quanti- est in organo corporeo, est cum quanti- tate et figura. tate et figura.

1 1

2. Præterea, Omnis scientia causatur 2. Præterea, Omnis scientia causatur ex ratione universalis. Si ergo bruta ex ratione universalis. Si ergo bruta animalia perceptiva essent universalium, animalia perceptiva essent universalium, perceptiva etiam essent scientiarum per perceptiva etiam essent scientiarum per inventionem et doctrinam et studium, inventionem et doctrinam et studium, quod falsum est. quod falsum est.

SOLUTIO. Dicendum cum Avicenna, SOLUTIO. Dicendum cum Avicenna, quod intentiones acceptæ a sensibus non quod intentiones acceptæ a sensibus non apprehensæ per sensum, apprehendun- apprehensæ per sensum, apprehendun- tur per duos modos, scilicet per ratio- tur per duos modos, scilicet per ratio- nem universalis : et sic elicere eas a nem universalis : et sic elicere eas a sensibus est experientiæ et virtutis intel- sensibus est experientiæ et virtutis intel- lective. Alio modo accipiuntur per in- lective. Alio modo accipiuntur per in- tentiones numquam separatas a sensi- tentiones numquam separatas a sensi- bus, quæ sunt hic et nunc et sic acci- bus, quæ sunt hic et nunc et sic acci- piuntur duobus modis, scilicet prout piuntur duobus modis, scilicet prout sunt principium veri et falsi in partibus, sunt principium veri et falsi in partibus, et sic sunt phantasiæ: vel prout deter- et sic sunt phantasiæ: vel prout deter- minant nocivum vel conveniens in ap- minant nocivum vel conveniens in ap- petibilibus, et sic sunt æstimativa. petibilibus, et sic sunt æstimativa.

1 III de Anima, tex. com. 7. 1 III de Anima, tex. com. 7.

DICENDUM ergo ad primum, quod pri- Ad DICENDUM ergo ad primum, quod pri- Ad ma est falsa, nisi intelligatur de corpo- ma est falsa, nisi intelligatur de corpo- reis existentibus in re extra. Si vero in- reis existentibus in re extra. Si vero in- telligatur de his quæ insunt eis ex com- telligatur de his quæ insunt eis ex com- positione vel divisione, sicut verum et positione vel divisione, sicut verum et falsum vel ex ordine ad appetitum, sic- falsum vel ex ordine ad appetitum, sic- ut nocivum, vel conveniens, falsa erit ut nocivum, vel conveniens, falsa erit propositio. propositio.

AD ALIUD dicendum, quod licet com- AD ALIUD dicendum, quod licet com- mune regens sit in æstimativa, tamen mune regens sit in æstimativa, tamen non consideratur secundum rationem non consideratur secundum rationem communitatis suæ: quia aliter oporte- communitatis suæ: quia aliter oporte- ret, quod æstimativa separaret commune ret, quod æstimativa separaret commune a particulari per rationem suæ commu- a particulari per rationem suæ commu- nitatis sed cum hic et nunc considerat nitatis sed cum hic et nunc considerat ipsum, quibus colligatur aliud parti- ipsum, quibus colligatur aliud parti- culare. culare.

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod æstimativa Ad AD ALIUD dicendum, quod æstimativa Ad magis imitatur naturam in movendo, magis imitatur naturam in movendo, quam scientiam et artem intellectus quam scientiam et artem intellectus practici. Unde licet ovis uno modo acci- practici. Unde licet ovis uno modo acci- piat inimicum in omni lupo, non tamen piat inimicum in omni lupo, non tamen utitur inquisitione et consilio in modo utitur inquisitione et consilio in modo fugiendi quemadmodum homo: sed om- fugiendi quemadmodum homo: sed om- nis ovis fugit uno modo etiam omnem nis ovis fugit uno modo etiam omnem lupum. Et hoc est quod dicit Damasce- lupum. Et hoc est quod dicit Damasce- nus, quod bruta potius aguntur quam nus, quod bruta potius aguntur quam agant. Et idem dicit Avicenna, quod ins- agant. Et idem dicit Avicenna, quod ins- tinctu naturæ moventur bruta, et non tinctu naturæ moventur bruta, et non ad rationem apprehensi, et ideo ratio- ad rationem apprehensi, et ideo ratio- nem universalis non considerant. nem universalis non considerant.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quid sit organum æstimativæ ? Quid sit organum æstimativæ ?

Tertio, Quæritur de organo æstima- Tertio, Quæritur de organo æstima- tivæ. tivæ.

Et videtur non habere organum sus- Et videtur non habere organum sus- ceptivum alicujus speciei vel formæ. ceptivum alicujus speciei vel formæ.

1. Virtutes enim motivæ sunt in or- 1. Virtutes enim motivæ sunt in or- ganis quæ moventur, et non in organis ganis quæ moventur, et non in organis a quibus suscipiunt speciem : virtus a quibus suscipiunt speciem : virtus

pontra. pontra.

Jutio. Jutio.

3. 3.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 39. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 39.

enim motiva movetur a delectabili, et enim motiva movetur a delectabili, et movet organa ad ipsum delectabile con- movet organa ad ipsum delectabile con- sequendum ergo videtur, quod cum sequendum ergo videtur, quod cum æstimativa sit quædam motiva, quod æstimativa sit quædam motiva, quod ipsa non habeat organum nisi quod mo- ipsa non habeat organum nisi quod mo- veat, non per quod apprehendat aliquid. veat, non per quod apprehendat aliquid.