II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34.

tum, et divisibiles per accidens divisione tum, et divisibiles per accidens divisione ipsius. ipsius.

Ex his patet, quod inter privationem Ex his patet, quod inter privationem et habitum non est vera alteratio phy- et habitum non est vera alteratio phy- sica. Similiter quod in anima nulla est sica. Similiter quod in anima nulla est alteratio physica. Unde quod dicit Ari- alteratio physica. Unde quod dicit Ari- stoteles esse alterationem, intelligitur de stoteles esse alterationem, intelligitur de alteratione secundum quod diffinitur in alteratione secundum quod diffinitur in genere in libro primo de Generatione et genere in libro primo de Generatione et Corruptione, scilicet quod alteratio est, Corruptione, scilicet quod alteratio est, quando subjecto eodem manente nu- quando subjecto eodem manente nu- mero mutatio est in suis passionibus, id mero mutatio est in suis passionibus, id est, qualitatibus. Quod autem distinguit est, qualitatibus. Quod autem distinguit Aristoteles, dicens quod mutatio quæ est Aristoteles, dicens quod mutatio quæ est de ignorantia in scientiam, id est, de de ignorantia in scientiam, id est, de privatione in habitum, et de non sciente privatione in habitum, et de non sciente in scientem, est alteratio simpliciter, in- in scientem, est alteratio simpliciter, in- telligitur de alteratione secundum diffi- telligitur de alteratione secundum diffi- nitionem sui generis, et non de altera- nitionem sui generis, et non de altera- tione physica. Quod vero dicit, quod tione physica. Quod vero dicit, quod quando habens habitum mutatur ad quando habens habitum mutatur ad actum, sicut sciens fit considerans, vel actum, sicut sciens fit considerans, vel sentiens in habitu sentit in actu, non est sentiens in habitu sentit in actu, non est alteratio simpliciter, vel alterum genus alteratio simpliciter, vel alterum genus alterationis, pro tanto dicit hoc, quod alterationis, pro tanto dicit hoc, quod quando sentiens considerat, non immu- quando sentiens considerat, non immu- tatur in alium habitum vel formam, tatur in alium habitum vel formam, quod exigitur ad alterationem in genere, quod exigitur ad alterationem in genere, sed potius confirmat et salvat eumdem sed potius confirmat et salvat eumdem habitum et frequentem actum. habitum et frequentem actum.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De distinctione sensibilium, et, Qualiter De distinctione sensibilium, et, Qualiter sensibilia sunt diversimode in suis ob- sensibilia sunt diversimode in suis ob- jectis ? jectis ?

297 297

stotele tripliciter, quorum duo quidem stotele tripliciter, quorum duo quidem dicimus sentire per se, unum autem per dicimus sentire per se, unum autem per accidens. Duorum autem quæ per se accidens. Duorum autem quæ per se sentiuntur, aliud quidem proprium est sentiuntur, aliud quidem proprium est uniuscujusque, aliud vero commune om- uniuscujusque, aliud vero commune om- nium. Dico autem proprium, quando nium. Dico autem proprium, quando non contingit altero sensu sentire, et non contingit altero sensu sentire, et circa quod non contingit errare, ut visus circa quod non contingit errare, ut visus coloris, et auditus soni. Communia au- coloris, et auditus soni. Communia au- tem sunt quinque, motus, quies, figura, tem sunt quinque, motus, quies, figura, numerus, et magnitudo. Secundum acci- numerus, et magnitudo. Secundum acci- dens autem dicitur sensibile, ut si al- dens autem dicitur sensibile, ut si al- bum sit Diaris filius: secundum accidens bum sit Diaris filius: secundum accidens enim hoc sentitur: quoniam Diaris fi- enim hoc sentitur: quoniam Diaris fi- lium esse accidit albo quod sentitur per lium esse accidit albo quod sentitur per

se. se.

Objicitur autem contra hanc distinctio- Objicitur autem contra hanc distinctio- nem : quia nem : quia

1. Quidquid per se facit aliquid, sem- 1. Quidquid per se facit aliquid, sem- per facit illud: ergo si aliquid per se fa- per facit illud: ergo si aliquid per se fa- cit sensum, semper faciet sensum, eo cit sensum, semper faciet sensum, eo quod in ipso erit unius motor cum mo- quod in ipso erit unius motor cum mo- bilised nullum sensibilium semper fa- bilised nullum sensibilium semper fa- cit sensum ergo nullum sensibilium est cit sensum ergo nullum sensibilium est sensibile per se. PRIMA probatur per ra- sensibile per se. PRIMA probatur per ra- tionem ejus quod est per se: per se tionem ejus quod est per se: per se enim est illud quod non indiget alio ad enim est illud quod non indiget alio ad hoc quod faciat sensum. Similiter hæc hoc quod faciat sensum. Similiter hæc est propositio super quam sustentatus est propositio super quam sustentatus est Plato in Phædro, probando animam est Plato in Phædro, probando animam esse immortalem : quia quod per se mo- esse immortalem : quia quod per se mo- vetur, semper movetur: et persuasum vetur, semper movetur: et persuasum habuit, quod anima per se movetur. habuit, quod anima per se movetur.

2. Item, Sensibile se habet ad sensum 2. Item, Sensibile se habet ad sensum ut activum ad passivum: activum autem ut activum ad passivum: activum autem non se habet per se nisi ad unum passi- non se habet per se nisi ad unum passi- vum ergo per se sensibile non erit nisi vum ergo per se sensibile non erit nisi unius sensus: et sic videtur falsum di- unius sensus: et sic videtur falsum di- cere Philosophus in hoc quod dicit sen- cere Philosophus in hoc quod dicit sen- sibile commune esse per se, cum sentia- sibile commune esse per se, cum sentia- tur a pluribus sensibus, ut ipse dicit. tur a pluribus sensibus, ut ipse dicit.

3. Præterea, In secundo de Anima² 3. Præterea, In secundo de Anima² dicit, quod in unoquoque sensu particu- dicit, quod in unoquoque sensu particu- lari sentimus sensata communia secun- lari sentimus sensata communia secun- dum accidens, ut motum, statum, figu- dum accidens, ut motum, statum, figu- ram, magnitudinem, et numerum : et ita ram, magnitudinem, et numerum : et ita

Secundo, Quæritur de distinctione Secundo, Quæritur de distinctione sensibilium, et qualiter sensibilia diver- sensibilium, et qualiter sensibilia diver- simode sunt in suis objectis et mediis et simode sunt in suis objectis et mediis et organis ? organis ? Distinguitur autem sensibile ab Ari- videtur sibi contrarius. Distinguitur autem sensibile ab Ari- videtur sibi contrarius.

1 II de Anima, tex. com. 63, 64 et 65. 1 II de Anima, tex. com. 63, 64 et 65.

2 Ibidem, tex. com. 133. 2 Ibidem, tex. com. 133.

Quæst. Quæst.

298 298

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

4. Præterea, Sensata communia quin- 4. Præterea, Sensata communia quin- que sunt sensata autem propria sunt que sunt sensata autem propria sunt passibiles qualitates, quæ inferunt pas- passibiles qualitates, quæ inferunt pas- sionem in sensu per se sensata autem sionem in sensu per se sensata autem per accidens exemplificat ut Diaris filius, per accidens exemplificat ut Diaris filius, in quo non videtur esse exemplum nisi in quo non videtur esse exemplum nisi singularis substantiæ, et ejus quod est ad singularis substantiæ, et ejus quod est ad aliquid. Cum autem multa sint singularia aliquid. Cum autem multa sint singularia aliorum prædicamentarum, quæritur quo aliorum prædicamentarum, quæritur quo sensu illa cognoscantur ? Videtur enim sensu illa cognoscantur ? Videtur enim sensus ad illa deficere. sensus ad illa deficere.

5. Præterea, Dicit Boetius, quod sin- 5. Præterea, Dicit Boetius, quod sin- gulare est dum sentitur, universale dum gulare est dum sentitur, universale dum intelligitur sed multa sunt singularia, intelligitur sed multa sunt singularia, sicut Angelus, et anima, de quibus nul- sicut Angelus, et anima, de quibus nul- lum habemus sensum: ergo videtur, lum habemus sensum: ergo videtur, quod ibi vel non omnium singularium quod ibi vel non omnium singularium sit sensus, vel aliquis sensus deficit nobis. sit sensus, vel aliquis sensus deficit nobis. 6. Præterea, Sensibile commune est, 6. Præterea, Sensibile commune est, ut dicit Philosophus, quod unoquoque ut dicit Philosophus, quod unoquoque sensu vel pluribus sentimus, et quod sensu vel pluribus sentimus, et quod nulli sensui appropriatur. Hoc videtur nulli sensui appropriatur. Hoc videtur esse falsum sensus enim communis de esse falsum sensus enim communis de quo infra habebitur, est quidam sensus quo infra habebitur, est quidam sensus proprius, ut habetur in libro de Somno proprius, ut habetur in libro de Somno et vigilia et ille est sui sensibilis per se et vigilia et ille est sui sensibilis per se quod est sensibile commune: ergo non quod est sensibile commune: ergo non videtur, quod sensatum commune alicu- videtur, quod sensatum commune alicu- jus sit sensus per se proprium. jus sit sensus per se proprium.

Disputationem autem de sensibili com- Disputationem autem de sensibili com- muni infra in quæstione de sensu com- muni infra in quæstione de sensu com- muni notabimus. muni notabimus.

QUÆRITUR ergo juxta hoc, Secundum QUÆRITUR ergo juxta hoc, Secundum quem modum sensibile habeat esse in quem modum sensibile habeat esse in objecto, et in medio, et sensu ? objecto, et in medio, et sensu ?

Patet autem, quod in objecto habeat Patet autem, quod in objecto habeat esse secundum naturam: in sensu au- esse secundum naturam: in sensu au- tem habet esse intentionis. Et voco in- tem habet esse intentionis. Et voco in- tentionem speciem quæ principium est tentionem speciem quæ principium est cognitionis sensibilis. Ergo videtur, quod cognitionis sensibilis. Ergo videtur, quod in medio habeat esse medio modo. in medio habeat esse medio modo.

Præterea, Philosophus videtur dicere Præterea, Philosophus videtur dicere in secundo de Anima¹, quod dubium in secundo de Anima¹, quod dubium potest esse, Utrum aliquid patiatur ab potest esse, Utrum aliquid patiatur ab odore quod non habeat olfactum, et a odore quod non habeat olfactum, et a colore quod non habeat visum ? colore quod non habeat visum ?

1 II de Anima, tex. com. 125. 1 II de Anima, tex. com. 125.

Et videtur ponere rationes ad hoc Et videtur ponere rationes ad hoc quod nihil patitur a sensibili nisi sensus. quod nihil patitur a sensibili nisi sensus. Quarum prima est hæc : Si odorabile sit Quarum prima est hæc : Si odorabile sit odor, si aliquid facit in olfactum, odor odor, si aliquid facit in olfactum, odor facit. Quare impossibilium habere olfa- facit. Quare impossibilium habere olfa- ctum nihil possibile est pati ab odore. ctum nihil possibile est pati ab odore. Sensus hujus rationis est hic: Quæcum- Sensus hujus rationis est hic: Quæcum- que potentia habet propriam passionem que potentia habet propriam passionem per cujus actum ipsa diffinitur, illa pas- per cujus actum ipsa diffinitur, illa pas- sio non agit in potentiam aliam: sensus sio non agit in potentiam aliam: sensus tales sunt potentiæ quæ diffiniuntur per tales sunt potentiæ quæ diffiniuntur per sua sensibilia ergo videtur, quod illa sua sensibilia ergo videtur, quod illa sensibilia non agant in potentias alias, sensibilia non agant in potentias alias, cum potentia diffiniri habet suo actu, cum potentia diffiniri habet suo actu, quia tunc non erit propria diffinitio quia tunc non erit propria diffinitio istarum potentiarum. Secunda probatur istarum potentiarum. Secunda probatur per hoc quod in potentiis passivis actus per hoc quod in potentiis passivis actus sunt prævii potentiis secundum ratio- sunt prævii potentiis secundum ratio- nem, et objecta sunt prævia actibus. nem, et objecta sunt prævia actibus.

Alia ratio Philosophi ad idem, quod Alia ratio Philosophi ad idem, quod sensibile actione sua determinatur ad sensibile actione sua determinatur ad sensum, sicut combustibile ad combu- sensum, sicut combustibile ad combu- stum et ita videtur, quod non inferat stum et ita videtur, quod non inferat passionem nisi sensui. passionem nisi sensui.

Tertia ratio est, quia manifestum est, Tertia ratio est, quia manifestum est, quod neque lumen, neque tenebra, ne- quod neque lumen, neque tenebra, ne- que sonus, neque odor, quidquam facit que sonus, neque odor, quidquam facit in corpora, sed in quibus est, ut aer in corpora, sed in quibus est, ut aer qui cum tonitru scindit lignum. qui cum tonitru scindit lignum.

Ex his videtur, quod sensibile nullo Ex his videtur, quod sensibile nullo modo sit in medio. modo sit in medio.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Quidquid nullo modo est in aliquo, Quidquid nullo modo est in aliquo, nullo modo agit in illo: sed sensibile nullo modo agit in illo: sed sensibile agit in medio: ergo aliquo modo est in agit in medio: ergo aliquo modo est in illo. PROBATIO minoris est: quia agit in illo. PROBATIO minoris est: quia agit in sensum in medio existens. sensum in medio existens.

Sed cont Sed cont

SOLUTIO. Dicendum, quod sensibile di- Solutio SOLUTIO. Dicendum, quod sensibile di- Solutio citur tribus modis, ut supra dictum est: citur tribus modis, ut supra dictum est: et sensibile per se dividitur in proprium, et sensibile per se dividitur in proprium, et commune. Per se autem duobus mo- et commune. Per se autem duobus mo- dis dicitur, scilicet secundum quod est dis dicitur, scilicet secundum quod est oppositum ei quod est per accidens, et oppositum ei quod est per accidens, et secundum quod est oppositum ei quod secundum quod est oppositum ei quod est per aliud. Et quando dicit Philoso- est per aliud. Et quando dicit Philoso- phus, quod sensibile per se est commune phus, quod sensibile per se est commune

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34.

et proprium, accipit per se secundum et proprium, accipit per se secundum quod opponitur ad per accidens: et pro- quod opponitur ad per accidens: et pro- pter hoc sic ordinanda est divisio, quod pter hoc sic ordinanda est divisio, quod quoddam est sensibile per se, et quod quoddam est sensibile per se, et quod dam per accidens et sensibile per se dam per accidens et sensibile per se quoddam est commune, et quoddam est quoddam est commune, et quoddam est proprium. Nihilominus tamen per ac- proprium. Nihilominus tamen per ac- cidens dicitur duobus modis: dicitur cidens dicitur duobus modis: dicitur enim oppositum per accidens substan- enim oppositum per accidens substan- tiali, et oppositum immediate. Dici- tiali, et oppositum immediate. Dici- mus enim Socratem esse album per ac- mus enim Socratem esse album per ac- cidens eo quod substantialiter non est cidens eo quod substantialiter non est albus. Et similiter dicimus Socratem per albus. Et similiter dicimus Socratem per accidens animal rationale mortale, non accidens animal rationale mortale, non quod ipse substantialiter non sit animal quod ipse substantialiter non sit animal rationale mortale, sed quod hoc imme- rationale mortale, sed quod hoc imme- diate non convenit ei scilicet in quantum diate non convenit ei scilicet in quantum Socrates, sed in quantum homo est: Socrates, sed in quantum homo est: sicut etiam dicit Philosophus, quod ha- sicut etiam dicit Philosophus, quod ha- bere tres angulos æquos duobus rectis bere tres angulos æquos duobus rectis accidit isosceli, et per se inest trian- accidit isosceli, et per se inest trian- gulo. gulo.

Notandum ergo, quod ad hoc, quod Notandum ergo, quod ad hoc, quod aliquid sit sensibile per se et proprium, aliquid sit sensibile per se et proprium, tria exiguntur, scilicet quod non sentia- tria exiguntur, scilicet quod non sentia- tur aliquo sensu per se, quod circa ipsum tur aliquo sensu per se, quod circa ipsum non contingit errare illum sensum cujus non contingit errare illum sensum cujus est sensibile, et quod substantia sensus est sensibile, et quod substantia sensus illius organi apta nata sit pati ab illo et illius organi apta nata sit pati ab illo et non ab alio sicut visus colorum est, non ab alio sicut visus colorum est, quem non contingit sentire per se au- quem non contingit sentire per se au- ditu, vel olfactu, vel aliquo sensu, et ditu, vel olfactu, vel aliquo sensu, et circa colorem non errat visus: licet enim circa colorem non errat visus: licet enim circa compositionem colorum in sub- circa compositionem colorum in sub- jecto, vel divisionem ipsius ab ipso con- jecto, vel divisionem ipsius ab ipso con- tingit error, tamen circa colorem num- tingit error, tamen circa colorem num- quam est error: visus enim semper ru- quam est error: visus enim semper ru- beum dicit rubeum: componere autem beum dicit rubeum: componere autem rubeum cum hoc subjecto quod est cu- rubeum cum hoc subjecto quod est cu- prum, vel cum hoc subjecto quod est prum, vel cum hoc subjecto quod est aurum, non est visus, sed sensus com- aurum, non est visus, sed sensus com- munis, ut infra habebitur et circa illam munis, ut infra habebitur et circa illam compositionem et divisionem frequenter compositionem et divisionem frequenter contingit mentiri : multi enim credide- contingit mentiri : multi enim credide- runt cuprum esse aurum, et multi mel runt cuprum esse aurum, et multi mel fel putaverunt, eo quod citrinum est fel putaverunt, eo quod citrinum est utrumque. Similiter organum visus non utrumque. Similiter organum visus non immutatur nisi a colore, et non a sono, immutatur nisi a colore, et non a sono, vel odore, et sic est de aliis sensibus. vel odore, et sic est de aliis sensibus.

299 299

Quæ autem exiguntur ad sensibile com- Quæ autem exiguntur ad sensibile com- mune, infra dicetur. mune, infra dicetur.

Sensibile vero per accidens dicitur Sensibile vero per accidens dicitur hic per oppositum ad substantiale. Sub- hic per oppositum ad substantiale. Sub- stantiale enim est, quia ex sui forma fa- stantiale enim est, quia ex sui forma fa- cit sensum. Unde per accidens est illud, cit sensum. Unde per accidens est illud, quod non facit sensum ex sui forma, sed quod non facit sensum ex sui forma, sed potius conjungitur in eodem subjecto potius conjungitur in eodem subjecto cum illo quod per se facit sensum, sicut cum illo quod per se facit sensum, sicut album per se est visibile: illud autem album per se est visibile: illud autem quod est cum albo in eodem subjecto, quod est cum albo in eodem subjecto, per accidens sentitur a visu, sicut dicit per accidens sentitur a visu, sicut dicit Philosophus, quod visus per accidens Philosophus, quod visus per accidens sentit dulce, quia album est dulce, et sentit dulce, quia album est dulce, et visum per accidens sentimus filium Dia- visum per accidens sentimus filium Dia- ris vel Dionis: quia albus est filius Diaris ris vel Dionis: quia albus est filius Diaris vel Dionis, et sic de aliis. vel Dionis, et sic de aliis.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod per AD PRIMUM ergo dicendum, quod per se dicitur hic, quod non indiget aliquo se dicitur hic, quod non indiget aliquo ad hoc quod agat in sensum, eo quod ad hoc quod agat in sensum, eo quod ipsum est in actu et forma agentis per ipsum est in actu et forma agentis per seipsum et de hoc non sequitur, quod seipsum et de hoc non sequitur, quod semper per se agat, sed quod semper semper per se agat, sed quod semper agit in quantum est in ipso. Plato autem agit in quantum est in ipso. Plato autem appellat per se movens, quod intra se appellat per se movens, quod intra se habet movens et mobile in una essentia : habet movens et mobile in una essentia : et hoc nihil est, ut supra est ostensum. et hoc nihil est, ut supra est ostensum. AD ALIUD dicendum, quod sensatum AD ALIUD dicendum, quod sensatum commune per se est sensus communis, commune per se est sensus communis, secundum quod per se dicit immedia- secundum quod per se dicit immedia- tum, quod non vi alterius facit sensum, tum, quod non vi alterius facit sensum, per posterius autem est sensuum pro- per posterius autem est sensuum pro- priorum, sicut visus, qui primo et per se priorum, sicut visus, qui primo et per se accipit albedinem, et posterius accipit accipit albedinem, et posterius accipit figuram et magnitudinem albi, quia in figuram et magnitudinem albi, quia in magnitudine album est sicut in subjecto. magnitudine album est sicut in subjecto.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicit Ad 3 et 4. AD ALIUD dicendum, quod cum dicit Ad 3 et 4. Philosophus, quod sensata communia Philosophus, quod sensata communia sentimus per accidens sensibus propriis, sentimus per accidens sensibus propriis, non accipit per accidens secundum quod non accipit per accidens secundum quod opponitur substantiali: substantiale enim opponitur substantiali: substantiale enim est albo esse in magnitudine quæ est sub- est albo esse in magnitudine quæ est sub- jectum albi. Sed accipit per accidens jectum albi. Sed accipit per accidens prout opponitur ad immediatum: figu- prout opponitur ad immediatum: figu- ram enim et magnitudinem non senti- ram enim et magnitudinem non senti- mus sensu proprio immediate, et gratia mus sensu proprio immediate, et gratia sui, sed gratia sensibilis proprii inventi sui, sed gratia sensibilis proprii inventi in figura et magnitudine. in figura et magnitudine.

Per idem patet solutio ad sequens. Per idem patet solutio ad sequens.

Ad 5. Ad 5.

300 300

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate multa sunt singularia quæ non sunt per multa sunt singularia quæ non sunt per se sensibilia, sicut omnia singularia sub- se sensibilia, sicut omnia singularia sub- stantiæ in quantum substantiæ sunt : stantiæ in quantum substantiæ sunt : sed sunt mediantibus qualitatibus sensi- sed sunt mediantibus qualitatibus sensi- bilibus sensibilia, et mediante quanti- bilibus sensibilia, et mediante quanti- tate sentiuntur in sensu communi: et tate sentiuntur in sensu communi: et singulares substantiæ spirituales, sicut singulares substantiæ spirituales, sicut Angelus, et anima, mediantibus suis Angelus, et anima, mediantibus suis motibus per accidens sentiuntur sensu motibus per accidens sentiuntur sensu communi et sensu proprio motus enim communi et sensu proprio motus enim per se est sensatum sensus communis, per se est sensatum sensus communis, et per accidens proprii. Singularia vero et per accidens proprii. Singularia vero aliorum prædicamentorum, sicut quan- aliorum prædicamentorum, sicut quan- titatis, quando, et ubi, et positionis sive titatis, quando, et ubi, et positionis sive situs sentiuntur sensu communi et pro- situs sentiuntur sensu communi et pro- prio per accidens quinque sensibilibus prio per accidens quinque sensibilibus communibus mediantibus, quæ sunt communibus mediantibus, quæ sunt sensata per se. Singulares autem qua- sensata per se. Singulares autem qua- litates quantum ad habitum et disposi- litates quantum ad habitum et disposi- tionem et naturalem potentiam et impo- tionem et naturalem potentiam et impo- tentiam per accidens sentiuntur præci- tentiam per accidens sentiuntur præci- pue mediante motu. Passio autem et pue mediante motu. Passio autem et passibilis qualitas per se sensibilis est, et passibilis qualitas per se sensibilis est, et forma et circa aliquid constans figura forma et circa aliquid constans figura per se sensatum commune. Singularia per se sensatum commune. Singularia autem ad aliquid et facere et pati et ha- autem ad aliquid et facere et pati et ha- bere, per accidens sentiuntur medianti- bere, per accidens sentiuntur medianti- bus sensibilibus propriis cum quibus bus sensibilibus propriis cum quibus conjunguntur in eodem subjecto. conjunguntur in eodem subjecto.

Notandum, quod quidam omnino ali- Notandum, quod quidam omnino ali- ter solvunt, dicentes quædam singularia ter solvunt, dicentes quædam singularia esse intelligibilia, et nullum singulare esse intelligibilia, et nullum singulare esse sensibile per accidens nisi singulare esse sensibile per accidens nisi singulare substantiæ et ad aliquid. Sed quia hoc substantiæ et ad aliquid. Sed quia hoc non concordat cum Auctoribus qui di- non concordat cum Auctoribus qui di- cunt intelligibilia omnia abstrahi a phan- cunt intelligibilia omnia abstrahi a phan- tasmatibus et phantasmata fieri a sensu, tasmatibus et phantasmata fieri a sensu, in tantum quod pereunte sensu perit de- in tantum quod pereunte sensu perit de- monstratio sensibilis illius sensus, dici- monstratio sensibilis illius sensus, dici- mus omne singulare aliquo modo esse mus omne singulare aliquo modo esse sensibile per se, vel per accidens, ut sensibile per se, vel per accidens, ut prius habitum est. prius habitum est.

Ad 6. AD ALIUD dicendum; quod sensus com- Ad 6. AD ALIUD dicendum; quod sensus com-

munis proprius est sui sensibilis, quod munis proprius est sui sensibilis, quod est sensibile per se: sed communis di- est sensibile per se: sed communis di- citur, quia per posterius communiter citur, quia per posterius communiter sentit omnia sensata propria et aliis ra- sentit omnia sensata propria et aliis ra- tionibus dicitur communis, quæ infra tionibus dicitur communis, quæ infra

ponentur loco proprio et propter hoc ponentur loco proprio et propter hoc non est contrarium, quod sensus com- non est contrarium, quod sensus com- munis dicatur proprius. munis dicatur proprius.

AD ALIUD quod quæritur juxta hoc, Ad qui AD ALIUD quod quæritur juxta hoc, Ad qui dicendum quod in veritate in tribus sen- dicendum quod in veritate in tribus sen- sibus qui sunt per medium extrinsecum, sibus qui sunt per medium extrinsecum, sensibile aliud habet esse in objecto, et sensibile aliud habet esse in objecto, et in medio, et in sensu. In objecto enim in medio, et in sensu. In objecto enim habet esse materiale in sensu autem habet esse materiale in sensu autem habet esse spirituale tantum in medio habet esse spirituale tantum in medio vero sensibile. Objectum enim visus non vero sensibile. Objectum enim visus non est in medio ut in materia, sicut supra est in medio ut in materia, sicut supra satis expeditum est in quæstione de visu. satis expeditum est in quæstione de visu. Sed sensibile auditus secundum suum Sed sensibile auditus secundum suum esse in medio, scilicet in aere est ut in esse in medio, scilicet in aere est ut in materia, non tamen agit in auditum materia, non tamen agit in auditum actione materiæ, sed actione medii. Et actione materiæ, sed actione medii. Et similiter est de odore. similiter est de odore.

Et ut hoc intelligatur, notandum quod Et ut hoc intelligatur, notandum quod actio proprie materiæ est actio qualita- actio proprie materiæ est actio qualita- tum transmutantium materiam, sive na- tum transmutantium materiam, sive na- turaliter, sive violenter: vel si non trans- turaliter, sive violenter: vel si non trans- mutat materiam, tamen disponit eam se- mutat materiam, tamen disponit eam se- cundum qualitatem propriam. Et pro- cundum qualitatem propriam. Et pro- pter hoc aer habens colorem ut medium, pter hoc aer habens colorem ut medium, non agit actione materiæ secundum co- non agit actione materiæ secundum co- lorem quia nihil colorat. Similiter ha- lorem quia nihil colorat. Similiter ha- bens sonum non agit actione materiæ bens sonum non agit actione materiæ secundum sonum: quia illud quod mo- secundum sonum: quia illud quod mo- vet, non facit sonare, sed secundum vet, non facit sonare, sed secundum motum violentum agit actione materiæ, motum violentum agit actione materiæ, quia impulsus a tonitru scindit lignum, quia impulsus a tonitru scindit lignum, sed actione medii et non actione mate- sed actione medii et non actione mate- riæ agit in sensum, facit enim sensum in riæ agit in sensum, facit enim sensum in actu per sensibile quod est in ipso ut in actu per sensibile quod est in ipso ut in medio. Et propter hoc sensibile quod est medio. Et propter hoc sensibile quod est in medio, non est nisi in potentia: sed in medio, non est nisi in potentia: sed secundum quod est in materia et in secundum quod est in materia et in sensu, est in actu. Aliquod tamen sen- sensu, est in actu. Aliquod tamen sen- sibile in aliquo uno est ut in materia et sibile in aliquo uno est ut in materia et in medio, sicut supra de singulis est ex- in medio, sicut supra de singulis est ex- peditum. Et hoc est quod dicit Philoso- peditum. Et hoc est quod dicit Philoso- phus, quod colores, soni, et odores in phus, quod colores, soni, et odores in aere sunt sicut in transitu et in via in aere sunt sicut in transitu et in via in sensu autem et objecto secundum actum : sensu autem et objecto secundum actum : quia sensibile et sensus est unus actus, quia sensibile et sensus est unus actus, ut dicit, Philosophus, et infra hoc osten- ut dicit, Philosophus, et infra hoc osten- detur. detur.

II P. SUMMEÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34. II P. SUMMEÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34.

Et per hoc patet solutio ad tres ra- Et per hoc patet solutio ad tres ra- tiones Philosophi, quæ tantum sunt de tiones Philosophi, quæ tantum sunt de sensibili quod est per medium extra- sensibili quod est per medium extra- neum quia sensibile in medio sicut in neum quia sensibile in medio sicut in medio, non est nisi secundum potentiam medio, non est nisi secundum potentiam et viam et transitum: sed si est in me- et viam et transitum: sed si est in me- dio ut in materia, tunc medium est in dio ut in materia, tunc medium est in ratione objecti, et non in ratione medii, ratione objecti, et non in ratione medii, et tunc sensibile in ipso est actu. Duo et tunc sensibile in ipso est actu. Duo autem sensus qui sunt per medium in- autem sensus qui sunt per medium in- tra, habent sensibilia quæ actu sunt et tra, habent sensibilia quæ actu sunt et in objecto et in medio et in organo: et in objecto et in medio et in organo: et sensibilia illorum esse spirituale acqui- sensibilia illorum esse spirituale acqui- runt per spiritum animalem attrahentem runt per spiritum animalem attrahentem et deferentem intentiones ipsorum sen- et deferentem intentiones ipsorum sen- sibilium ad cerebrum: et per hoc patet, sibilium ad cerebrum: et per hoc patet, quod intentio calidi per spiritum attracti- quod intentio calidi per spiritum attracti- vum animalem ab origine tactus non vum animalem ab origine tactus non calefacit cerebrum. calefacit cerebrum.

timum. timum.

301 301

SED CONTRA hoc sic objicitur: SED CONTRA hoc sic objicitur: 1. Universale et singulare differunt : 1. Universale et singulare differunt : quia universale est a forma, et singulare quia universale est a forma, et singulare a materia et appendiciis eorum. Si igitur a materia et appendiciis eorum. Si igitur sensus est singularium, sensus erit eo- sensus est singularium, sensus erit eo- rum quæ sunt cum materia et appendi- rum quæ sunt cum materia et appendi- ciis materiæ non ergo erit receptivus ciis materiæ non ergo erit receptivus sensibilium specierum sine materia. sensibilium specierum sine materia.

2. Item, Dicit Avicenna in Metaphy- 2. Item, Dicit Avicenna in Metaphy- sica sua, quod omnis forma est univer- sica sua, quod omnis forma est univer- salis, et non particularis, nisi per mate- salis, et non particularis, nisi per mate- riam sed sensibilis species sine materia riam sed sensibilis species sine materia est forma non conjuncta materiæ: ergo est forma non conjuncta materiæ: ergo est universalis: ergo si sensus recipit est universalis: ergo si sensus recipit sensibiles species sine materia, sensus sensibiles species sine materia, sensus recipit universalia. recipit universalia.

3. Præterea, Abstrahit a sensibilibus: 3. Præterea, Abstrahit a sensibilibus: aut ergo abstrahit ab ipsis sicut a parti- aut ergo abstrahit ab ipsis sicut a parti- cularibus, aut sicut a materia. Si sicut a cularibus, aut sicut a materia. Si sicut a

Et patet etiam solutio per hoc ad ul- materia, tunc sensibilia non erunt sine Et patet etiam solutio per hoc ad ul- materia, tunc sensibilia non erunt sine materia. Si sicut a particulari, tunc si par- materia. Si sicut a particulari, tunc si par- ticulare semper sit conjunctum materiæ, ticulare semper sit conjunctum materiæ, sequitur idem quod prius. sequitur idem quod prius.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum communis sensus est susceptivus Utrum communis sensus est susceptivus specierum sine materia? specierum sine materia?

Tertio quæritur, Qualiter sensus com- Tertio quæritur, Qualiter sensus com- munis susceptivus sit sensibilium spe- munis susceptivus sit sensibilium spe- cierum sine materia? cierum sine materia?

Hoc enim dicit Philosophus in II de Hoc enim dicit Philosophus in II de Anima circa finem ¹, et dat simile: sicut Anima circa finem ¹, et dat simile: sicut cera recipit figuram annuli sine materia cera recipit figuram annuli sine materia annuli, quæ est ferrum, vel aurum, et annuli, quæ est ferrum, vel aurum, et sicut cera recipit figuram sigilli sine sicut cera recipit figuram sigilli sine materia sigilli. materia sigilli.

Et hoc etiam probatur per rationem : Et hoc etiam probatur per rationem : materia enim coloris res colorata est, non materia enim coloris res colorata est, non lapis, vel equus: quæ res non recipiun- lapis, vel equus: quæ res non recipiun- tur in oculo, licet species coloris equi tur in oculo, licet species coloris equi vel lapidis in oculo recipiantur. Et simi- vel lapidis in oculo recipiantur. Et simi- liter est in aliis sensibus. liter est in aliis sensibus.

1 II de Anima, tex. com. 121. 1 II de Anima, tex. com. 121.

Si forte vellet aliquis dicere, quod hæc Si forte vellet aliquis dicere, quod hæc locutio, sensus est susceptivum sensibi- locutio, sensus est susceptivum sensibi- lium specierum sine materia, est duplex : lium specierum sine materia, est duplex : ex eo quod hæc determinatio, sine ma- ex eo quod hæc determinatio, sine ma- teria, potest determinare hoc quod dico teria, potest determinare hoc quod dico sensus gratia participii subintellecti, sic: sensus gratia participii subintellecti, sic: sensus ens sine materia, est susceptivum sensus ens sine materia, est susceptivum specierum sensibilium : et sic locutio est specierum sensibilium : et sic locutio est vera. Vel potest determinare hoc ipsum vera. Vel potest determinare hoc ipsum quod dico, sensibilium specierum: et sic quod dico, sensibilium specierum: et sic est falsa sub hoc sensu: sensus est sus- est falsa sub hoc sensu: sensus est sus- ceptivus specierum sensibilium existen- ceptivus specierum sensibilium existen- tium sine materia. tium sine materia.

1. Sed hoc expresse est contra Philo- 1. Sed hoc expresse est contra Philo- sophum qui accipit eam in secundo sensu. sophum qui accipit eam in secundo sensu. Aliter enim nihil valerent similia sua de Aliter enim nihil valerent similia sua de annulo et sigillo supra inducta. annulo et sigillo supra inducta.

2. Præterea, Secundum hoc concede- 2. Præterea, Secundum hoc concede- retur, quod sensibilia in sensu essent retur, quod sensibilia in sensu essent cum materia: et cum sensibile non ha- cum materia: et cum sensibile non ha- beat materiam ex qua sit, quia ipsum beat materiam ex qua sit, quia ipsum est qualitas, sed materiam in qua est, est qualitas, sed materiam in qua est, quia est objectum, oportebit quodlibet quia est objectum, oportebit quodlibet objectum esse in sensu, et sic asinus objectum esse in sensu, et sic asinus

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

302 302

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

esset in sensu, et quodlibet hujusmodi, esset in sensu, et quodlibet hujusmodi, sicut leo, vel capra, quod expresse fal- sicut leo, vel capra, quod expresse fal-

sum est. sum est.

Præterea, Aristoteles dicit, quod illud Præterea, Aristoteles dicit, quod illud oportet accipere de omni sensu : ergo et oportet accipere de omni sensu : ergo et de tactu et de gustu: sed ipse ibidem di- de tactu et de gustu: sed ipse ibidem di- cit, quod tactus et gustus sensibile suum cit, quod tactus et gustus sensibile suum non apprehendit sine materia: calor non apprehendit sine materia: calor enim secundum esse materiale est in enim secundum esse materiale est in tactu et sic videtur sibi contrarius. tactu et sic videtur sibi contrarius.

Item, Videtur quod non conveniat Item, Videtur quod non conveniat soli sensui, sed etiam phantasiæ: spe- soli sensui, sed etiam phantasiæ: spe- cies enim non sunt nisi singulares vel cies enim non sunt nisi singulares vel universales, eo quod phantasia est mo- universales, eo quod phantasia est mo- tus a sensu secundum actum factus: ergo tus a sensu secundum actum factus: ergo phantasia erit susceptivum sensibilium phantasia erit susceptivum sensibilium specierum sine materia, et non solum specierum sine materia, et non solum

sensus. sensus.

PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Utrum PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Utrum sensitivum et sensibile sint idem actu? sensitivum et sensibile sint idem actu? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Quorumcumque enim est una species 1. Quorumcumque enim est una species et forma, sunt unum et idem actu: sen- et forma, sunt unum et idem actu: sen- sitivum et sensibile habent unam spe- sitivum et sensibile habent unam spe- ciem et formam : ergo sensitivum et sen- ciem et formam : ergo sensitivum et sen- sibile sunt idem actu. PRIMA probatur sibile sunt idem actu. PRIMA probatur per hoc quod nihil est actu nisi per for- per hoc quod nihil est actu nisi per for- mam et speciem, et sic per eamdem spe- mam et speciem, et sic per eamdem spe- ciem et formam erit idem actu, et per ciem et formam erit idem actu, et per diversam formam et speciem erit diver- diversam formam et speciem erit diver- sum actu. SECUNDA accipitur ex prius sum actu. SECUNDA accipitur ex prius habitis, quod sensus est susceptivum habitis, quod sensus est susceptivum specierum ipsorum sensibilium et non specierum ipsorum sensibilium et non aliorum. aliorum.

2. Item, Dicit hic Philosophus in fine 2. Item, Dicit hic Philosophus in fine libri secundi de Anima expresse sic: libri secundi de Anima expresse sic: « Sensitivi quidem et sensibilis actus « Sensitivi quidem et sensibilis actus idem est et unus, esse autem ipsorum idem est et unus, esse autem ipsorum non idem 1. » non idem 1. »

3. Præterea, Ponuntur ad hoc rationes 3. Præterea, Ponuntur ad hoc rationes Philosophi, quas ibidem ponit. Quarum Philosophi, quas ibidem ponit. Quarum prima est hæc: Omnis motus moventis prima est hæc: Omnis motus moventis est in moto secundum actum: sed actus est in moto secundum actum: sed actus moventis motus est, et similiter actus moventis motus est, et similiter actus moti motus est: ergo similiter movens moti motus est: ergo similiter movens et motum sunt idem actu: sed sensibile et motum sunt idem actu: sed sensibile

1 II de Anima, tex. com. 141. 1 II de Anima, tex. com. 141.

ad sensum se habet ut movens, et sensus ad sensum se habet ut movens, et sensus ut motum ergosensus et sensibile sunt ut motum ergosensus et sensibile sunt idem actu. idem actu.

Aliam rationem ponit ibidem, quæ Aliam rationem ponit ibidem, quæ talis est Actio agentis in patiente est : talis est Actio agentis in patiente est : sed actio est actus agentis : ergo agentis sed actio est actus agentis : ergo agentis actus est in patiente: sed id quod est- actus est in patiente: sed id quod est- in patiente ab agente, est actus patientis: in patiente ab agente, est actus patientis: ergo actus agentis et actus patientis sunt ergo actus agentis et actus patientis sunt idem et sic agens et patiens sunt idem idem et sic agens et patiens sunt idem actu sed sensus et sensibile se habent actu sed sensus et sensibile se habent ut agens et patiens: ergo sensus et sen- ut agens et patiens: ergo sensus et sen- sibile sunt idem actu. sibile sunt idem actu.

Tertia ratio sua est per exemplum: Tertia ratio sua est per exemplum: accipiamus enim sensibile secundum accipiamus enim sensibile secundum actum id quod actu agit in sensum, et actum id quod actu agit in sensum, et sensum secundum actum, id est, qui sensum secundum actum, id est, qui actu sentit. Verbi gratia, in auditu, tunc actu sentit. Verbi gratia, in auditu, tunc actus sensibilis erit sonatio immutans actus sensibilis erit sonatio immutans auditum secundum actum. Actus enim auditum secundum actum. Actus enim sensus erit auditio soni secundum actum. sensus erit auditio soni secundum actum. Et sic patet, quod idem sonus numero Et sic patet, quod idem sonus numero est actus sonantis et auditus: sed pro est actus sonantis et auditus: sed pro tanto differt, quia est a sonante et in `au- tanto differt, quia est a sonante et in `au- ditu ergo sunt idem actu. Hoc etiam ditu ergo sunt idem actu. Hoc etiam patet in aliis activis et passivis: eadem patet in aliis activis et passivis: eadem enim caliditas numero est a calefaciente enim caliditas numero est a calefaciente et in calefactibili, et eadem combustio li- et in calefactibili, et eadem combustio li- gni est in combusto et in combustibili. gni est in combusto et in combustibili.

Quarta ratio hæc est: Quæcumque Quarta ratio hæc est: Quæcumque non sunt relativa ad invicem, et uno non sunt relativa ad invicem, et uno destructo secundum actum destruitur et destructo secundum actum destruitur et reliquum, illa sunt eadem actu: sed reliquum, illa sunt eadem actu: sed sensus et sensibile sic se habent, quod sensus et sensibile sic se habent, quod uno destructo secundum actum destrui-- uno destructo secundum actum destrui-- tur et reliquum, cum tamen secundum tur et reliquum, cum tamen secundum esse suum non sunt relativa ad invicem : esse suum non sunt relativa ad invicem : ergo sunt idem actu. PRIMA probatur in ergo sunt idem actu. PRIMA probatur in omni activo et passivo quæ sunt secun- omni activo et passivo quæ sunt secun- dum actum. SECUNDA probatur ex hoc dum actum. SECUNDA probatur ex hoc quod non existente sono secundum quod non existente sono secundum actum, non erit auditus secundum actum : actum, non erit auditus secundum actum : et non existente auditu secundum actum, et non existente auditu secundum actum, non erit sonus secundum actum immu- non erit sonus secundum actum immu- tandi. Sed hoc generat obscuritatem, tandi. Sed hoc generat obscuritatem, quia non est in omnibus sensibus actus quia non est in omnibus sensibus actus secundum quod est activi, et actus se- secundum quod est activi, et actus se-

ped contra, ped contra,

Volutio. Volutio.

Ad object. Ad object.

1. 1.

Id object. Id object.

2. 2.

If object. If object.

3. 3.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34.

cundum quod est passivi habet nomen. cundum quod est passivi habet nomen. In visu enim secundum quod est in pas- In visu enim secundum quod est in pas- sivo, dicitur visio: secundum autem sivo, dicitur visio: secundum autem quod est ab activo, non habet nomen. quod est ab activo, non habet nomen. Et similiter est in aliis præter auditum Et similiter est in aliis præter auditum solum. solum.

SED CONTRA hoc videtur esse, quod SED CONTRA hoc videtur esse, quod 1. Quorumcumque est unus actus, 1. Quorumcumque est unus actus, illorum est una proportio ad actum illorum est una proportio ad actum illum sed sensibile habet unam propor- illum sed sensibile habet unam propor- tionem materiæ ad actum illum, quia tionem materiæ ad actum illum, quia forma sensibilis in sensibili habet esse forma sensibilis in sensibili habet esse materiale ergo proportio sensus ad materiale ergo proportio sensus ad actum illum erit proportio materiæ, et actum illum erit proportio materiæ, et sensibile in sensu habet esse materiale, sensibile in sensu habet esse materiale, quod falsum est. quod falsum est.

2. Præterea, Contra hoc objiciunt qui- 2. Præterea, Contra hoc objiciunt qui- dam Commentatores Arabum sic: Quæ- dam Commentatores Arabum sic: Quæ- cumque sunt eadem actu, sunt eadem cumque sunt eadem actu, sunt eadem specie vel numero: sed sensibile et sen- specie vel numero: sed sensibile et sen- sus sunt eadem actu: ergo sunt eadem sus sunt eadem actu: ergo sunt eadem specie vel numero sed hoc est falsum. specie vel numero sed hoc est falsum. Et propter hoc ipsi glossant, sunt eadem Et propter hoc ipsi glossant, sunt eadem actu, id est, similia. actu, id est, similia.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod omnis sensus est susceptivum specierum omnis sensus est susceptivum specierum sine materia. sine materia.

AD ILLUD autem quod objicitur in con- AD ILLUD autem quod objicitur in con- trarium, dicendum quod aliud est sin- trarium, dicendum quod aliud est sin- gulare secundum esse naturæ, et aliud gulare secundum esse naturæ, et aliud intentio singularis in anima. Singulare intentio singularis in anima. Singulare secundum esse quod habet in natura, secundum esse quod habet in natura, est a materia sed intentio singularis in est a materia sed intentio singularis in anima est ab appendiciis materiæ quæ anima est ab appendiciis materiæ quæ sunt præsentia materiæ et apprehensio sunt præsentia materiæ et apprehensio ipsius cum hic et nunc et cæteris con- ipsius cum hic et nunc et cæteris con- ditionibus individuantibus, et illa sunt ditionibus individuantibus, et illa sunt bene in sensu, licet materia secundum bene in sensu, licet materia secundum esse non sit in sensu. esse non sit in sensu.

AD ALIUD dicendum, quod forma quan- AD ALIUD dicendum, quod forma quan- tum est de se semper communicabilis est tum est de se semper communicabilis est multis et quod non communicatur se- multis et quod non communicatur se- cundum esse, est a materia. Intentio cundum esse, est a materia. Intentio tamen incommunicabilitatis et singulari- tamen incommunicabilitatis et singulari- tatis ejus est ab appendiciis cum quibus tatis ejus est ab appendiciis cum quibus apprehenditur in sensu. apprehenditur in sensu.

AD ALIUD dicendum, quod particulare AD ALIUD dicendum, quod particulare et singulare secundum esse est a mate- et singulare secundum esse est a mate-

303 303

ria secundum intentionen ab appendiciis ria secundum intentionen ab appendiciis materiæ, cum quibus apprehenditur a materiæ, cum quibus apprehenditur a virtutibus animæ sensibilis: et ab illa virtutibus animæ sensibilis: et ab illa intentione particularis intellectus abs- intentione particularis intellectus abs- trahit intentionem universalis. trahit intentionem universalis.

AD DISTINCTIONEM autem inductam di- AD DISTINCTIONEM autem inductam di- cimus, quod nulla est, sicut bene pro- cimus, quod nulla est, sicut bene pro- bant objectiones factæ in contrarium: bant objectiones factæ in contrarium: sensus enim locutionis est, quod sensus sensus enim locutionis est, quod sensus est susceptivum specierum sensibilium, est susceptivum specierum sensibilium, id est, objectorum ipsius sensus sine ma- id est, objectorum ipsius sensus sine ma- teria, et præter hoc quod recipiat mate- teria, et præter hoc quod recipiat mate- riam objecti. riam objecti.

AD ALIUD dicendum, quod hoc conve- AD ALIUD dicendum, quod hoc conve- nit omni sensui secundum quod est judi- nit omni sensui secundum quod est judi- cium sensitivum et licet sensibile tactus cium sensitivum et licet sensibile tactus in medio et organo tactus sit secundum in medio et organo tactus sit secundum esse materiale, tamen secundum quod esse materiale, tamen secundum quod tactus est judicium, spiritus animalis tactus est judicium, spiritus animalis qui est in nervis tactivis, abstrahit inten- qui est in nervis tactivis, abstrahit inten- tionem tangibilium tantum, et non tan- tionem tangibilium tantum, et non tan- gibilia secundum esse materiale, ut su- gibilia secundum esse materiale, ut su- pra dictum est. pra dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- AD ALIUD dicendum, quod cum dici- tur, quod sensus est susceptivum sensi- tur, quod sensus est susceptivum sensi- bilium specierum, hoc ipsum quod dico bilium specierum, hoc ipsum quod dico sensibilium supponit objectum sensus sensibilium supponit objectum sensus secundum actum, et hoc de ratione sui secundum actum, et hoc de ratione sui ponit præsentiam materiæ. Phantasia ponit præsentiam materiæ. Phantasia autem accipit sine materiæ præsentia: autem accipit sine materiæ præsentia: et sic sensus separatur a phantasia et et sic sensus separatur a phantasia et aliis virtutibus animæ sensibilis interio- aliis virtutibus animæ sensibilis interio- ribus. ribus.

AD ID quod juxta hoc quæritur, dicen- Ad quæst. AD ID quod juxta hoc quæritur, dicen- Ad quæst. dum quod idem numero actus est sensibi- dum quod idem numero actus est sensibi- lis et sensitivi, sicut probat Philosophus : lis et sensitivi, sicut probat Philosophus : sed est sensibilis ut agentis, et sensitivi sed est sensibilis ut agentis, et sensitivi ut recipientis et patientis. ut recipientis et patientis.

AD HOC quod objicitur in contrarium, AD HOC quod objicitur in contrarium, dicendum, quod ratio illa procederet si dicendum, quod ratio illa procederet si eodem modo esset actus unus utriusque : eodem modo esset actus unus utriusque : sed hoc non intendit Philosophus, ut sed hoc non intendit Philosophus, ut patet per prædicta. patet per prædicta.

AD ULTIMUM dicendum, quod objectio AD ULTIMUM dicendum, quod objectio illa provenit: quia idem in actu ponitur illa provenit: quia idem in actu ponitur idem esse simpliciter: et hoc non est idem esse simpliciter: et hoc non est verum nisi in habentibus formam eodem verum nisi in habentibus formam eodem modo. Sed hoc non intendit Philosophus, modo. Sed hoc non intendit Philosophus,

304 304

.D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. .D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et ideo dicit ibidem, quod sensibilis et et ideo dicit ibidem, quod sensibilis et sensitivi est idem actus, sed esse non est sensitivi est idem actus, sed esse non est idem, sicut non est idem esse agentis et idem, sicut non est idem esse agentis et patientis. Et sic etiam intelligitur quod patientis. Et sic etiam intelligitur quod dicitur in III de Anima', quod sensus dicitur in III de Anima', quod sensus est species sensibilium, et intellectus spe- est species sensibilium, et intellectus spe- cies specierum. Sensibilia enim sunt ob- cies specierum. Sensibilia enim sunt ob- jecta a quibus sensus accipit speciem jecta a quibus sensus accipit speciem sicut potentia ab agente: et species sen- sicut potentia ab agente: et species sen- sibiles in anima sunt ea a quibus intelle- sibiles in anima sunt ea a quibus intelle- ctus accipit speciem universalis. ctus accipit speciem universalis.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

et non mixta, ut per aerem, et aquam: et non mixta, ut per aerem, et aquam: et organa ipsorum sunt de natura ipso- et organa ipsorum sunt de natura ipso- rum elementorum, cum in elementis rum elementorum, cum in elementis illis non inveniantur nisi tres naturæ illis non inveniantur nisi tres naturæ quæ faciunt sensum, ut supra probatum quæ faciunt sensum, ut supra probatum est, scilicet natura diaphani, et natura est, scilicet natura diaphani, et natura vacui, et natura odoriferi rari, organa vacui, et natura odoriferi rari, organa illorum sensuum componuntur ex sim- illorum sensuum componuntur ex sim- plicibus talibus quæ possunt immutari plicibus talibus quæ possunt immutari a sensibilibus illorum mediorum ex con- a sensibilibus illorum mediorum ex con- venientia illorum organorum cum illis venientia illorum organorum cum illis mediis, vel ad salutem ipsius animalis : mediis, vel ad salutem ipsius animalis : ex convenientia organorum, sicut oculi ex convenientia organorum, sicut oculi conveniunt cum aere et aqua in natura conveniunt cum aere et aqua in natura diaphani quoad salutem autem, sicut. diaphani quoad salutem autem, sicut. anterior pars cerebri, quæ licet non con- anterior pars cerebri, quæ licet non con- veniat cum sicco vaporativo per aerem veniat cum sicco vaporativo per aerem

Utrum sint plures sensus quam quinque? et aquam, nihilominus tamen eo quod Utrum sint plures sensus quam quinque? et aquam, nihilominus tamen eo quod

Quarto et ultimo quæritur, Quare non Quarto et ultimo quæritur, Quare non sunt sensus præter quinque ? sunt sensus præter quinque ?

Et ad hoc ponit Aristoteles duas ra- Et ad hoc ponit Aristoteles duas ra- tiones in II de Anima². Quarum una tiones in II de Anima². Quarum una sumitur penes numerum organorum. sumitur penes numerum organorum. Altera vero ab inductione animalium Altera vero ab inductione animalium sentientium. Prima hæc est: Omne quod sentientium. Prima hæc est: Omne quod habet aliquem sensum, habet tactum: habet aliquem sensum, habet tactum: quæcumque autem tactu sentiunt, sen- quæcumque autem tactu sentiunt, sen- tiunt sine medio extrinseco: ergo per tiunt sine medio extrinseco: ergo per medium intrinsecum: cum ergo intrin- medium intrinsecum: cum ergo intrin- secum sit corpus vel pars animati corpo- secum sit corpus vel pars animati corpo- ris, non potest esse simplex, sed mix- ris, non potest esse simplex, sed mix- tum, ut supra probatum est in quæstione tum, ut supra probatum est in quæstione de tactu similiter organum sensus qui de tactu similiter organum sensus qui sentit tangibilia, oportet esse mixtum ex sentit tangibilia, oportet esse mixtum ex omnibus tangibilibus: et sic habemus omnibus tangibilibus: et sic habemus mixtum organum ex primis qualitatibus mixtum organum ex primis qualitatibus tactus. Gustus autem secundum quod tactus. Gustus autem secundum quod est sensus alimenti non separatur ab est sensus alimenti non separatur ab organo sensus tactus: quia sic est qui- organo sensus tactus: quia sic est qui- dam tactus. Secundum autem quod ju- dam tactus. Secundum autem quod ju- dicium saporis est, cum subjectum sapo- dicium saporis est, cum subjectum sapo- ris sit humidum aqueum, sentitur per ris sit humidum aqueum, sentitur per medium simplex intraneum, id est, non medium simplex intraneum, id est, non distans. Tres autem sensus qui sunt per distans. Tres autem sensus qui sunt per medium extra, sunt per media simplicia medium extra, sunt per media simplicia

1 III de Anima, tex. com. 38. 1 III de Anima, tex. com. 38.

est humida et frigida, immutatur a calido est humida et frigida, immutatur a calido et sicco ad salutem animalis. et sicco ad salutem animalis.

Colligatur ergo divisio sic: Omnis Colligatur ergo divisio sic: Omnis sensus habet medium, ut superius pa- sensus habet medium, ut superius pa- tuit: medium autem aut est intrinse- tuit: medium autem aut est intrinse- cum, aut extrinsecum. Et si habet me- cum, aut extrinsecum. Et si habet me- dium intrinsecum, hoc est simplex, vel dium intrinsecum, hoc est simplex, vel compositum. Si compositum, tunc me- compositum. Si compositum, tunc me- dium est organi tactus. Si autem est dium est organi tactus. Si autem est simplex medium, aut est siccum, aut simplex medium, aut est siccum, aut calidum, aut humidum, aut frigidum. calidum, aut humidum, aut frigidum. Sed non potest esse de natura calidi et Sed non potest esse de natura calidi et frigidi: quia qualitates hujusmodi acti- frigidi: quia qualitates hujusmodi acti- væ sunt: natura autem medii passiva væ sunt: natura autem medii passiva est, eo quod est receptiva sensibilis. Si- est, eo quod est receptiva sensibilis. Si- militer non potest esse de natura sicci : militer non potest esse de natura sicci : quia siccum repugnat receptioni. Ergo quia siccum repugnat receptioni. Ergo relinquitur, quod sit de natura humidi. relinquitur, quod sit de natura humidi. Ergo erit de natura aerei humidi, vel Ergo erit de natura aerei humidi, vel aquei. Non de natura aerei: aereum aquei. Non de natura aerei: aereum enim humidum non potest incorporari, enim humidum non potest incorporari, ut habetur in libro de Sensu et sensato: ut habetur in libro de Sensu et sensato: sed omne intrinsecum animali necesse sed omne intrinsecum animali necesse est ipsi incorporari: et sic relinquitur, est ipsi incorporari: et sic relinquitur, quod sit de natura humidi aquei. Et sic quod sit de natura humidi aquei. Et sic habetur medium in gustu et tactu. Si habetur medium in gustu et tactu. Si autem est extrinsecum, tunc necesse est autem est extrinsecum, tunc necesse est ipsum esse simplex: quia compositum ipsum esse simplex: quia compositum possibile est ad animationem: extrinse- possibile est ad animationem: extrinse-

2 Il de Anima, tex. com. 128 et infra. 2 Il de Anima, tex. com. 128 et infra.

JI P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34. JI P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 34.

cum autem secundum quod extrinsecum cum autem secundum quod extrinsecum impossibile et tunc cum calidum et impossibile et tunc cum calidum et frigidum nihil operentur ad naturam frigidum nihil operentur ad naturam medii, siccum autem repugnet, oporte- medii, siccum autem repugnet, oporte- bit iterum esse humidum ad hoc quod bit iterum esse humidum ad hoc quod recipiat impressiones sensibilium. Aut recipiat impressiones sensibilium. Aut ergo recipiet per actionem agentis se- ergo recipiet per actionem agentis se- cundum naturam, aut per actionem cundum naturam, aut per actionem agentis violenter. Si primo modo: aut agentis violenter. Si primo modo: aut ergo per actionem superiorum corporum, ergo per actionem superiorum corporum, aut per actionem inferiorum. Si primo aut per actionem inferiorum. Si primo modo, tunc est natura diaphani in me- modo, tunc est natura diaphani in me- dio, de cujus natura est organum visus: dio, de cujus natura est organum visus: quia lumen est actus corporis uniti prin- quia lumen est actus corporis uniti prin- cipaliter, ut supra ostensum est. Si se- cipaliter, ut supra ostensum est. Si se- cundo modo, tunc esset per actum frigi- cundo modo, tunc esset per actum frigi- di, vel per actum calidi. Non per actum di, vel per actum calidi. Non per actum frigidi quia frigiditas sistit motum. frigidi quia frigiditas sistit motum. Ergo per actum calidi quod est diffusi- Ergo per actum calidi quod est diffusi- vum sicci vaporativi. Si autem est per vum sicci vaporativi. Si autem est per motum violenter, tunc est medium in motum violenter, tunc est medium in auditu, de cujus natura est instrumentum auditu, de cujus natura est instrumentum auris. auris.

Sed quia aliquis posset objicere, quod Sed quia aliquis posset objicere, quod per organum unius sensus sentiuntur per organum unius sensus sentiuntur plura sensata genere in sensu apprehen- plura sensata genere in sensu apprehen- dente per medium distans, dicit Aristo- dente per medium distans, dicit Aristo- teles, quod hoc non est conveniens: quia teles, quod hoc non est conveniens: quia tunc compositio illius organi apta esset tunc compositio illius organi apta esset ad diversa genera, quod non potest esse, ad diversa genera, quod non potest esse, cum simplex in organo uno non domi- cum simplex in organo uno non domi- netur nisi secundum unam naturam, ut netur nisi secundum unam naturam, ut secundum naturam diaphani in oculo, et secundum naturam diaphani in oculo, et secundum naturam fractivi trementis in secundum naturam fractivi trementis in aure. Eadem ratione non potest dici, aure. Eadem ratione non potest dici, quod per duo organa diversorum sen- quod per duo organa diversorum sen- suum accipiatur unum sensibile: quia suum accipiatur unum sensibile: quia hoc esset superfluum ponere in natura. hoc esset superfluum ponere in natura.

Præterea, Hoc probatur per inductio- Præterea, Hoc probatur per inductio- nem quia in nullo animali inveniuntur nem quia in nullo animali inveniuntur plures quam quinque sensus, licet pau- plures quam quinque sensus, licet pau- ciores in aliquo inveniantur. Et istæ ciores in aliquo inveniantur. Et istæ sunt rationes Philosophi. sunt rationes Philosophi.

→ →

Si quis aliter vellet dicere, posset pro- Si quis aliter vellet dicere, posset pro- bare numerum sensuum ex parte sensi- bare numerum sensuum ex parte sensi- bilium, et ex parte mediorum, et ex parte bilium, et ex parte mediorum, et ex parte ipsorum sensuum. ipsorum sensuum.

Ex parte sensibilium sic: Sensibile Ex parte sensibilium sic: Sensibile autem aut est commixtum in simili com- autem aut est commixtum in simili com-

XXXV XXXV

305 305

plexione cum sentiente, aut simplex. Si plexione cum sentiente, aut simplex. Si primo modo, aut sentitur secundum primo modo, aut sentitur secundum ipsa complexionantia: et sic est sensi- ipsa complexionantia: et sic est sensi- bile tactus. Aut sentitur per sequelas bile tactus. Aut sentitur per sequelas complexionis proximas: et hoc duobus complexionis proximas: et hoc duobus modis, scilicet conjunctum, vel remo- modis, scilicet conjunctum, vel remo- tum. Si primo modo, sic est sensibile tum. Si primo modo, sic est sensibile gustus. Si secundo modo, tunc est vel gustus. Si secundo modo, tunc est vel erit sensibile odoratus. Si autem est sim- erit sensibile odoratus. Si autem est sim- plex non conjunctum complexionantibus plex non conjunctum complexionantibus necessario: aut est motivum sensus per necessario: aut est motivum sensus per agens secundum naturam, et sic est sen- agens secundum naturam, et sic est sen- sibile visus aut per agens violentum, et sibile visus aut per agens violentum, et sic est sensibile auditus. sic est sensibile auditus.

Ex parte mediorum sic: Medium aut Ex parte mediorum sic: Medium aut est intra, aut extra. Si intra, aut est in- est intra, aut extra. Si intra, aut est in- traneum sentienti, aut intraneum sensi- traneum sentienti, aut intraneum sensi- bili. Si primo modo, tunc est medium bili. Si primo modo, tunc est medium in tactu. Si secundo modo, tunc est me- in tactu. Si secundo modo, tunc est me- dium in gustu: sapor enim sentitur per dium in gustu: sapor enim sentitur per commixtionem ad humidum: quia hu- commixtionem ad humidum: quia hu- midum subjectum saporis est. Si autem midum subjectum saporis est. Si autem est extrinsecum, tunc oportet, quod sit est extrinsecum, tunc oportet, quod sit simplex: aut ergo ipsum est in ratione simplex: aut ergo ipsum est in ratione medii tantum et non materiæ, et sic est medii tantum et non materiæ, et sic est medium in visu. Aut ratione medii et medium in visu. Aut ratione medii et materiæ: et hoc duobus modis: aut materiæ: et hoc duobus modis: aut enim secundum suum esse simplex est enim secundum suum esse simplex est medium et materia, et sic est medium in medium et materia, et sic est medium in auditu quia aer secundum suum sim- auditu quia aer secundum suum sim- plex esse medium est et materia soni. plex esse medium est et materia soni. Aut est medium et materia per alterum, Aut est medium et materia per alterum, quia commiscetur alteri ipsi, et sic est quia commiscetur alteri ipsi, et sic est medium in odoratu: aer enim et aqua medium in odoratu: aer enim et aqua sunt medium et media odoris per siccum sunt medium et media odoris per siccum vaporativum tantum quod commiscetur vaporativum tantum quod commiscetur eis. eis.

Ex parte sensuum sic: Sensus aut est Ex parte sensuum sic: Sensus aut est ad esse, aut ad bene esse, ut dicit Ari- ad esse, aut ad bene esse, ut dicit Ari- stoteles in III de Anima. Si primo modo, stoteles in III de Anima. Si primo modo, aut est ad esse constituendo, et sic est aut est ad esse constituendo, et sic est tactus aut est ad esse conservando, et tactus aut est ad esse conservando, et sic est gustus. Si ad bene esse, aut se- sic est gustus. Si ad bene esse, aut se- cundum regimen in cibo, aut secundum cundum regimen in cibo, aut secundum regimen in motu processivo. Si primo regimen in motu processivo. Si primo modo, tunc est odoratus. Si secundo modo, tunc est odoratus. Si secundo modo, aut secundum rectum motum, aut modo, aut secundum rectum motum, aut secundum circularem motum. Si primo secundum circularem motum. Si primo modo, tunc est visus. Si secundo modo, modo, tunc est visus. Si secundo modo,

20 20

306 306

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tunc est auditus. In homine vero isti tres tunc est auditus. In homine vero isti tres sensus alio modo sunt ad bene esse, ut sensus alio modo sunt ad bene esse, ut probat Aristoteles in libro de Sensu et probat Aristoteles in libro de Sensu et sensato. Est enim in homine cerebrum sensato. Est enim in homine cerebrum multum frigidum et humidum, et ad multum frigidum et humidum, et ad illius conservationem est odoratus, ut illius conservationem est odoratus, ut supra ostensum est. Visus autem et au- supra ostensum est. Visus autem et au- ditus proficiunt ad sapientiam : et secun- ditus proficiunt ad sapientiam : et secun- dum quod sapientia est per inventionem, dum quod sapientia est per inventionem, et fit ex convenientiis et differentiis re- et fit ex convenientiis et differentiis re-

rum, sic proficit ad ipsam visus: quia rum, sic proficit ad ipsam visus: quia visus multas differentias rerum ostendit, visus multas differentias rerum ostendit, ut habetur in libro primo Metaphysicæ. ut habetur in libro primo Metaphysicæ. Secundum autem quod est per doctri- Secundum autem quod est per doctri- nam acceptam ex cognitione nominum nam acceptam ex cognitione nominum signorum vocalium, sic proficit ad ipsam signorum vocalium, sic proficit ad ipsam auditus. auditus.

Et hæc de sensibus in communi dicta Et hæc de sensibus in communi dicta sufficiant. sufficiant.

QUÆSTIO XXXV. QUÆSTIO XXXV.

De sensu communi. De sensu communi.

Deinde transeundum est ad quæstionem de sensu communi, de quo Deinde transeundum est ad quæstionem de sensu communi, de quo quæruntur quinque. quæruntur quinque.

Quorum primum est, Quæ sit necessitas ponendi sensum communem ? Quorum primum est, Quæ sit necessitas ponendi sensum communem ? Secundum, Quid sit sensus communis ? Secundum, Quid sit sensus communis ?

Tertium, Quid sit ejus organum? Tertium, Quid sit ejus organum? Quartum, De objecto sensus communis. Quartum, De objecto sensus communis. Quintum, De ejus actu. Quintum, De ejus actu.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quæ sit necessitas ponendi sensum Quæ sit necessitas ponendi sensum communem ? communem ?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1. Sicut dicit Avicenna, nihil cogit nos 1. Sicut dicit Avicenna, nihil cogit nos ad ponendum sensum communem, nisi ad ponendum sensum communem, nisi quia nullus sensus proprius potest discer- quia nullus sensus proprius potest discer-

1 II de Anima, tex. com. 144 et infra. 1 II de Anima, tex. com. 144 et infra.

: :

nere idem et diversum inter sensata per nere idem et diversum inter sensata per compositionem et divisionem et idcirco compositionem et divisionem et idcirco oportet nos ponere sensum communem, oportet nos ponere sensum communem, qui dicat album esse dulce, et sic de aliis qui dicat album esse dulce, et sic de aliis sensatis. Quod autem nullo modo posset sensatis. Quod autem nullo modo posset discerni compositio vel divisio sensibi- discerni compositio vel divisio sensibi- lium secundum affirmationem vel nega- lium secundum affirmationem vel nega- tionem, sic probatur, et est ratio scripta tionem, sic probatur, et est ratio scripta in Il de Anima in fine: cujus rationis in Il de Anima in fine: cujus rationis sententia hæc est. Uno enim aliquo dis- sententia hæc est. Uno enim aliquo dis- cernimus et sentimus, quia conveniunt cernimus et sentimus, quia conveniunt et differunt album et dulce: ergo ne- et differunt album et dulce: ergo ne- cesse est, quod hoc sit vis aliqua animæ. cesse est, quod hoc sit vis aliqua animæ. Cum autem convenientia et differentia Cum autem convenientia et differentia

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 33. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 33.

illorum sentiatur cum præsentia mate- illorum sentiatur cum præsentia mate- riæ secundum quod illa sensibilia sunt, riæ secundum quod illa sensibilia sunt, judicium illud non erit phantasiæ vel judicium illud non erit phantasiæ vel alicujus virtutis inferioris quæ sine præ- alicujus virtutis inferioris quæ sine præ- sentia materiæ discernit. Sed quia tactus sentia materiæ discernit. Sed quia tactus diversa genere habet sensata quæ etiam diversa genere habet sensata quæ etiam sunt causæ aliorum sensatorum, ideo sunt causæ aliorum sensatorum, ideo posset aliquis credere, quod hoc fiat posset aliquis credere, quod hoc fiat tactu et ideo probat, quod non quia tactu et ideo probat, quod non quia si caro esset ultimum et medium tangen- si caro esset ultimum et medium tangen- di talia, tunc non sentiremus alteritatem di talia, tunc non sentiremus alteritatem talem nisi tangentes: quod patet esse talem nisi tangentes: quod patet esse falsum quia ponimus alteritatem inter falsum quia ponimus alteritatem inter colorem et sonum, quorum neutrum colorem et sonum, quorum neutrum tangimus. Et dicitur hic caro ultimum tangimus. Et dicitur hic caro ultimum ex parte tangentis, non tangibilis: quia ex parte tangentis, non tangibilis: quia cum tangentis et tacti ultima sunt simul, cum tangentis et tacti ultima sunt simul, illud ultimum tangens est caro. illud ultimum tangens est caro.

Ex his autem adhuc posset dicere ali- Ex his autem adhuc posset dicere ali- quis, quod hoc judicium non fieret uno, quis, quod hoc judicium non fieret uno, sed diversis sensibus et separatis, et pro- sed diversis sensibus et separatis, et pro- bat, quod non quia tunc sic fieret ac si bat, quod non quia tunc sic fieret ac si ergo album, tu vero dulce sentires: et ergo album, tu vero dulce sentires: et ex hoc neuter nostrum sciret alteritatem: ex hoc neuter nostrum sciret alteritatem: et fundatur in hoc, quod comparationem et fundatur in hoc, quod comparationem ponens inter aliqua, judicat de utroque ponens inter aliqua, judicat de utroque comparatorum: unde necesse est, quod comparatorum: unde necesse est, quod unum et idem dicat judicium hoc. Et unum et idem dicat judicium hoc. Et quia simile est in intellectu speculativo quia simile est in intellectu speculativo de vero et falso, et in practico de bono de vero et falso, et in practico de bono et malo, et generaliter de diversis intelli- et malo, et generaliter de diversis intelli- gibilibus, ideo inducit concludens, quod gibilibus, ideo inducit concludens, quod si unum hinc inde dicit judicium, quod si unum hinc inde dicit judicium, quod etiam unum est intelligens et sentiens etiam unum est intelligens et sentiens ipsum. ipsum.

2. Plures autem rationes ad hoc quod 2. Plures autem rationes ad hoc quod judicium diversorum sensibilium non sit judicium diversorum sensibilium non sit simul in uno sensu proprio, ponit Philo- simul in uno sensu proprio, ponit Philo- sophus in fine libri de Sensu et sensato, sophus in fine libri de Sensu et sensato, quarum sententia hæc est: Sensata di- quarum sententia hæc est: Sensata di- versa quæ movent unum sensum simul, versa quæ movent unum sensum simul, aut movent æqualiter, aut inæqualiter in aut movent æqualiter, aut inæqualiter in eodem et indivisibili tempore. Si inæ- eodem et indivisibili tempore. Si inæ- qualiter ergo cum major motus depel- qualiter ergo cum major motus depel- lit minorem etiam in diversis sensibus, lit minorem etiam in diversis sensibus, multo magis depellet in eodem sensu : multo magis depellet in eodem sensu : et sic minor non sentietur: non ergo duo et sic minor non sentietur: non ergo duo simul sentiuntur in eodem indivisibili simul sentiuntur in eodem indivisibili tempore. Quod autem major depellit tempore. Quod autem major depellit

307 307

minorem in diversis sensibus, probat minorem in diversis sensibus, probat Philosophus per hoc, quod si accidat Philosophus per hoc, quod si accidat aliquos esse vehementer intendentes vel aliquos esse vehementer intendentes vel timentes ex hoc quod audiunt multum timentes ex hoc quod audiunt multum strepitum, non sentiunt superlatum ali- strepitum, non sentiunt superlatum ali- quod visibile ad oculos. Alia ratio sua quod visibile ad oculos. Alia ratio sua est ad hoc, quia si duo inæqualiter mo- est ad hoc, quia si duo inæqualiter mo- vent sensum, videmus unumquodque vent sensum, videmus unumquodque simplex magis facere sensum quam mix- simplex magis facere sensum quam mix- tum, ut vinum simplex magis quam tem- tum, ut vinum simplex magis quam tem- peratum, et mel, et colorem, et hujus- peratum, et mel, et colorem, et hujus- modi. Hujus autem causa est, quia ea modi. Hujus autem causa est, quia ea quæ miscentur, obscurantur ad se invi- quæ miscentur, obscurantur ad se invi- cem in mixto: ergo multo fortius quando cem in mixto: ergo multo fortius quando separata sunt, et actu diversa simul agunt separata sunt, et actu diversa simul agunt in unum sensum, major motus depellit et in unum sensum, major motus depellit et obscurat minorem. Si autem sint æqua- obscurat minorem. Si autem sint æqua- liter moventia, aut neutrius erit sensus, liter moventia, aut neutrius erit sensus, aut unus sensus erit ex utrisque : si enim aut unus sensus erit ex utrisque : si enim non commiscentur sensibilia, cum unum non commiscentur sensibilia, cum unum numero passivum non sit susceptibile in numero passivum non sit susceptibile in uno tempore diversarum formarum ge- uno tempore diversarum formarum ge- nere vel specie, unus sensus non susci- nere vel specie, unus sensus non susci- piet in eodem indivisibili tempore speciem piet in eodem indivisibili tempore speciem diversorum sensatorum æqualiter agen- diversorum sensatorum æqualiter agen- tium: et sic neutrius erit sensus. tium: et sic neutrius erit sensus.