II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 24. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 24.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quid per se sonat? Quid per se sonat?

Quarto quæritur, Quid per se sonat? Quarto quæritur, Quid per se sonat? Utrum percutiens, vel percussum, vel Utrum percutiens, vel percussum, vel utrumque ? utrumque ?

Et videtur, quod percutiens. Et videtur, quod percutiens.

1. Cum enim duo sunt agentia ordi- 1. Cum enim duo sunt agentia ordi- nata, ita quod unum est agens primo, et nata, ita quod unum est agens primo, et alterum consequenter, secundum agens alterum consequenter, secundum agens habet hoc quod agat a primo agente: habet hoc quod agat a primo agente: sonus autem percutiens sunt duo agentia sonus autem percutiens sunt duo agentia ordinata, sonus enim non agit in audi- ordinata, sonus enim non agit in audi- tum nisi percutiens agat prius: ergo so- tum nisi percutiens agat prius: ergo so- nus id quod agit in auditum habet a per- nus id quod agit in auditum habet a per- cutiente ergo percutiens principaliter cutiente ergo percutiens principaliter sonat. PRIMA probatur in VII et VIII sonat. PRIMA probatur in VII et VIII Physicorum in multis locis 1, ubi dicitur, Physicorum in multis locis 1, ubi dicitur, quod secundum movens non movet nisi quod secundum movens non movet nisi primum movens moveat. SECUNDA Scri- primum movens moveat. SECUNDA Scri- bitur in secundo de Anima 2. bitur in secundo de Anima 2.

2. Item, Supra habitum est, quod so- 2. Item, Supra habitum est, quod so- nus est consequens esse a motu et cum nus est consequens esse a motu et cum motu fractivo aeris motus autem fracti- motu fractivo aeris motus autem fracti- vus principaliter est a verberante : ergo vus principaliter est a verberante : ergo sonus principaliter egreditur ab actu per- sonus principaliter egreditur ab actu per- cutientis. PRIMA harum probatur ex supra cutientis. PRIMA harum probatur ex supra habitis. SECUNDA vero probatur ex hoc habitis. SECUNDA vero probatur ex hoc quod motus percutientis non est cum quod motus percutientis non est cum patiente, sed ab agente. Si enim esset a patiente, sed ab agente. Si enim esset a patiente, tunc superfluum esset agens. patiente, tunc superfluum esset agens. bed contra. Si Hoc concedatur. CONTRA : bed contra. Si Hoc concedatur. CONTRA :

1. Quandocumque secundum agens 1. Quandocumque secundum agens agit secundum id quod recipit a primo agit secundum id quod recipit a primo agente, oportet quod primum agens in- agente, oportet quod primum agens in- fluat ei speciem secundum quam agit: fluat ei speciem secundum quam agit: ergo si sonus agit secundum id quod re- ergo si sonus agit secundum id quod re- cipit a percutiente, necesse est quod per- cipit a percutiente, necesse est quod per- cutiens influat ei speciem secundum cutiens influat ei speciem secundum quam agit sed species secundum quam quam agit sed species secundum quam

1 VII Physicorum, tex. com 4; VIII Physi- 1 VII Physicorum, tex. com 4; VIII Physi- corum, tex, com. 37 et 38. corum, tex, com. 37 et 38.

237 237

agit, est actus sonativus : ergo influit ei agit, est actus sonativus : ergo influit ei actum sonativum: sed hoc videtur fal- actum sonativum: sed hoc videtur fal- sum nullum enim agens influit nisi se- sum nullum enim agens influit nisi se- cundum speciem, quæ est in ipso: actus cundum speciem, quæ est in ipso: actus autem sonativus non est species primi autem sonativus non est species primi percutientis, sed species ejus potius est percutientis, sed species ejus potius est quod est ferrum, vel lignum, vel soli- quod est ferrum, vel lignum, vel soli- dum, vel planum. dum, vel planum.

2. Item, Nos videmus sonum generari 2. Item, Nos videmus sonum generari ubi non est percutiens: cum generans et ubi non est percutiens: cum generans et generatum tangant se sicut agens et pa- generatum tangant se sicut agens et pa- tiens ergo videtur non naturaliter sonus tiens ergo videtur non naturaliter sonus generari a primo percutiente. PRIMA pro- generari a primo percutiente. PRIMA pro- batur ad sensum: quia in loco remoto batur ad sensum: quia in loco remoto ab actu percutientis auditur sonus: et ab actu percutientis auditur sonus: et non auditur nisi ubi generatur : ergo ge- non auditur nisi ubi generatur : ergo ge- neratur in loco remoto ab actu percu- neratur in loco remoto ab actu percu- tientis. tientis.

Si forte dicatur, quod vis particularis Si forte dicatur, quod vis particularis relinquitur in aere distante ab ipso, et relinquitur in aere distante ab ipso, et illa generat sonum, sicut est in loci mu- illa generat sonum, sicut est in loci mu- tatione quæ est expulsio, hoc simile non tatione quæ est expulsio, hoc simile non videtur quia in loci mutatione non est videtur quia in loci mutatione non est nisi loci mutatio: hic autem est genera- nisi loci mutatio: hic autem est genera- tio cujusdam. Præterea, In loci muta- tio cujusdam. Præterea, In loci muta- tione non est nisi illud quod est violen- tione non est nisi illud quod est violen- ter sed supra habitum est, quod sonus ter sed supra habitum est, quod sonus habet esse secundum naturam. habet esse secundum naturam.

: :

SOLUTIO. Dicendum est, quod sonus SOLUTIO. Dicendum est, quod sonus generatur multis modis: et ideo percu- generatur multis modis: et ideo percu- tiens et percussum cum generant, dicun- tiens et percussum cum generant, dicun- tur multis modis. Quandoque enim ge- tur multis modis. Quandoque enim ge- neratur sonus ex percussione duorum neratur sonus ex percussione duorum planorum solidorum ad invicem, per planorum solidorum ad invicem, per hoc quod expellitur aer a superficie hoc quod expellitur aer a superficie utriusque æqualiter: et sic non genera- utriusque æqualiter: et sic non genera- retur, si esset aspera, quia tunc aer con- retur, si esset aspera, quia tunc aer con- tineretur non expulsus inter partem emi- tineretur non expulsus inter partem emi- nentem et partem depressam. Similiter nentem et partem depressam. Similiter non fieret sonus si essent mollia, quia non fieret sonus si essent mollia, quia tunc cederent aeri, et non expellerent tunc cederent aeri, et non expellerent ipsum. Similiter si essent acuta, non sic ipsum. Similiter si essent acuta, non sic facerent sonum sicut acus acui: acutum facerent sonum sicut acus acui: acutum enim penetrativum et divisibile potius enim penetrativum et divisibile potius est quam expulsivum et fractivum. Sit est quam expulsivum et fractivum. Sit

2 II de Anima, tex. com. 82 et infra. 2 II de Anima, tex. com. 82 et infra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad object. Ad object. 1. 1.

238 238

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

autem præcipue sonus magnus si aere autem præcipue sonus magnus si aere plena sunt illa quæ percutiuntur, sicut plena sunt illa quæ percutiuntur, sicut sunt metalla, quæ aerem percussum diu sunt metalla, quæ aerem percussum diu retinent, et per hoc magnum faciunt so- retinent, et per hoc magnum faciunt so- num. Alio modo fit sonus non ex percus- num. Alio modo fit sonus non ex percus- sione corporis solidi ad corpus solidum, sione corporis solidi ad corpus solidum, sed potius ex scissione unius partis cor- sed potius ex scissione unius partis cor- poris ad aliam, sicut cum rumpitur pan- poris ad aliam, sicut cum rumpitur pan- nus vel lignum: quia tunc violenter nus vel lignum: quia tunc violenter frangitur aer, et fractura aeris causat so- frangitur aer, et fractura aeris causat so- num. Tertio modo fit sonus ex expul- num. Tertio modo fit sonus ex expul- sione aeris ad aliud, sicut pulmo percutit sione aeris ad aliud, sicut pulmo percutit aerem ad partes duras arteriæ. Quarto aerem ad partes duras arteriæ. Quarto etiam modo fit ex constrictione aeris, etiam modo fit ex constrictione aeris, sicut quando constringitur aer per se so- sicut quando constringitur aer per se so- lum et per inflationem intra fistulam, et lum et per inflationem intra fistulam, et hoc modo etiam generatur quando ven- hoc modo etiam generatur quando ven- tus impellit aerem ad cavernas et fora- tus impellit aerem ad cavernas et fora- mina ubi constringit eum. Quinto etiam mina ubi constringit eum. Quinto etiam modo generatur ex inundatione aeris, modo generatur ex inundatione aeris, sicut dicit Algazel, sicut in sono vento- sicut dicit Algazel, sicut in sono vento- rum, quando fumo terrestri impellente rum, quando fumo terrestri impellente magna pars aeris protrahitur supra alte- magna pars aeris protrahitur supra alte- ram, antequam illa nata sit cedere: tunc ram, antequam illa nata sit cedere: tunc enim frangitur et facit sonum. enim frangitur et facit sonum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non oportet, quod agens illam speciem se- oportet, quod agens illam speciem se- cundum quam agit, habeat a primo cundum quam agit, habeat a primo agente, nisi univoce generaretur ab illo : agente, nisi univoce generaretur ab illo : hoc autem non est hic, ut patet ex dictis. hoc autem non est hic, ut patet ex dictis. AD ALIUD dicendum, quod motus fracti- AD ALIUD dicendum, quod motus fracti- vus aeris ab utroque est, scilicet a per- vus aeris ab utroque est, scilicet a per- cutiente, et percusso: et ideo utrumque cutiente, et percusso: et ideo utrumque sonat diversimode tamen: utrumque sonat diversimode tamen: utrumque enim expellendo frangit aerem, unum enim expellendo frangit aerem, unum sicut percutiens, et alterum sicut percus- sicut percutiens, et alterum sicut percus-

sum. sum.

AD ALIUD quod objicitur in contra- AD ALIUD quod objicitur in contra- rium, dicendum secundum supra dicta, rium, dicendum secundum supra dicta, quod agens quandoque influit in patiens quod agens quandoque influit in patiens suum motum, quod non est natura ejus, suum motum, quod non est natura ejus, neque species ejus: non enim oportet, neque species ejus: non enim oportet, quod omne quod agit vel movet, agat quod omne quod agit vel movet, agat univoce: quia sic omne movens move- univoce: quia sic omne movens move- retur sed quandoque patiens recipit retur sed quandoque patiens recipit aliam virtutem ab ipso agente secundum aliam virtutem ab ipso agente secundum quam non disponitur agens, sicut patet quam non disponitur agens, sicut patet in sole, a quo non recipiunt calorem in sole, a quo non recipiunt calorem elementa, a quo est generatio vegetati- elementa, a quo est generatio vegetati-

- -

vorum, et tamen calore illo sol non vorum, et tamen calore illo sol non disponitur: et supra hoc est quod aer disponitur: et supra hoc est quod aer recipit a percutiente et percusso impul- recipit a percutiente et percusso impul- sionem fractivam generativam soni, se- sionem fractivam generativam soni, se- cundum quem percutiens et percussum cundum quem percutiens et percussum non disponuntur. non disponuntur.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dice- Ad obj AD ALIUD dicendum, quod sicut dice- Ad obj batur, virtus primi percutientis relin- batur, virtus primi percutientis relin- quitur in aere, ita quod unus aer per- quitur in aere, ita quod unus aer per- cutit alium, et tamdiu durat sonus, cutit alium, et tamdiu durat sonus, quamdiu durat percussio: nec oportet, quamdiu durat percussio: nec oportet, quod sit in omnibus simile ad motum quod sit in omnibus simile ad motum localem violentum. localem violentum.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum sonus generetur in uno aére tan- Utrum sonus generetur in uno aére tan- tum, vel successive in partibus aeris? tum, vel successive in partibus aeris?

Quinto quæritur, Utrum sonus gene- Quinto quæritur, Utrum sonus gene- retur in uno aere tantum, vel successive retur in uno aere tantum, vel successive in multis partibus aeris. in multis partibus aeris.

Circa hoc quæruntur duo, scilicet de Circa hoc quæruntur duo, scilicet de sono in se, et de echo in quo illud prin- sono in se, et de echo in quo illud prin- cipaliter videtur habere quæstionem. cipaliter videtur habere quæstionem.

ARTICULI QUINTI ARTICULI QUINTI

PARTICULA -I. PARTICULA -I.

Utrum sonus generetur in omni parte Utrum sonus generetur in omni parte aeris usque ad auditum ? aeris usque ad auditum ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Cuicumque sensibili determinantur 1. Cuicumque sensibili determinantur duo media, unum facile divisibile, alte- duo media, unum facile divisibile, alte- rum difficile divisibile, si ipsum sine rum difficile divisibile, si ipsum sine multiplicatione sui in materia diversa multiplicatione sui in materia diversa potest transire ad secundum dividendo potest transire ad secundum dividendo tantum medium minus divisibile, etiam tantum medium minus divisibile, etiam transibit medium dividendo tantum ma- transibit medium dividendo tantum ma-

Sed contra. Sed contra.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 24. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 24.

gis divisibile. Tale sensibile est sonus: gis divisibile. Tale sensibile est sonus: quia habet media aerem et aquam, et quia habet media aerem et aquam, et transit ad auditum per aquam dividendo transit ad auditum per aquam dividendo aquam tantum. PRIMA patet. SECUNDA aquam tantum. PRIMA patet. SECUNDA probabitur infra. Sonus igitur non vide- probabitur infra. Sonus igitur non vide- tur generari nisi in prima materia, quæ tur generari nisi in prima materia, quæ percutitur, et non in omni aere per percutitur, et non in omni aere per quem transit. quem transit.

2. Item, Alia sensibilia quæ sunt per 2. Item, Alia sensibilia quæ sunt per medium extra transeunt per aerem non medium extra transeunt per aerem non mutando ea a sua figura: ergo a simili mutando ea a sua figura: ergo a simili videtur, quod etiam sonus aerem a sua videtur, quod etiam sonus aerem a sua figura non debeat mutare: sed non figura non debeat mutare: sed non generat se in seipso nisi transmutet generat se in seipso nisi transmutet figuram suam ergo videtur, quod non figuram suam ergo videtur, quod non generetur nisi in primo aere percusso. generetur nisi in primo aere percusso.

3. Præterea, Si sic est, sicut supra 3. Præterea, Si sic est, sicut supra dictum est, quod esse soni est cum motu dictum est, quod esse soni est cum motu violento fractivo aeris, tunc videtur si violento fractivo aeris, tunc videtur si sonus semper generetur in alia et alia sonus semper generetur in alia et alia materia, quod semper debilitatur secun- materia, quod semper debilitatur secun- dum quod magis et magis removetur a dum quod magis et magis removetur a materia in qua primo generatus est, materia in qua primo generatus est, sicut debilitatur motus violentus secun- sicut debilitatur motus violentus secun- dum quod magis et magis distat a primo dum quod magis et magis distat a primo faciente violentiam: et secundum hoc faciente violentiam: et secundum hoc numquam perveniret aliquis sonus ad numquam perveniret aliquis sonus ad auditum secundum quod primo genera- auditum secundum quod primo genera- tus est, nisi in ipso auditu generaretur, tus est, nisi in ipso auditu generaretur, quod falsum est : ergo videtur, quod quod falsum est : ergo videtur, quod generatus in una materia sive genera- generatus in una materia sive genera- tione sui in medio transeat per medium. tione sui in medio transeat per medium. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Ponamus multos a se invicem di- 1. Ponamus multos a se invicem di- stare, ad quos numquam possit venire stare, ad quos numquam possit venire sonus unius sonantis. Si igitur sonus sonus unius sonantis. Si igitur sonus non generatur nisi in una parte numero, non generatur nisi in una parte numero, oportebit quod illa eadem pars numero oportebit quod illa eadem pars numero erit in diversis, quod est impossibile. erit in diversis, quod est impossibile.

2. Item, Si tantum est in una materia 2. Item, Si tantum est in una materia dividente medium, oportet quod illa una dividente medium, oportet quod illa una in eodem tempore in diversis locis divi- in eodem tempore in diversis locis divi- dat medium et hoc ideo, quia contingit dat medium et hoc ideo, quia contingit auditum fieri per circumferentiam: et auditum fieri per circumferentiam: et sic oportet, quod omnes lineæ sic oportet, quod omnes lineæ possunt egredi a centro per circumferen- possunt egredi a centro per circumferen- tiam, simul et semel dividant medium, tiam, simul et semel dividant medium, quod est impossibile. quod est impossibile.

quæ quæ

239 239

SOLUTIO. Dicimus, quod sonus non Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod sonus non Solutio. generatur in una parte aeris tantum, sed generatur in una parte aeris tantum, sed in omni parte usque ad auditum, sicut in omni parte usque ad auditum, sicut ultimo probatum est. Unaquæque enim ultimo probatum est. Unaquæque enim res sensibilis non habet esse nisi in ma- res sensibilis non habet esse nisi in ma- teria sua, et tanta est, quanta et materia teria sua, et tanta est, quanta et materia sua. Unde quantum aerem percutit pri- sua. Unde quantum aerem percutit pri- mum percutiens a quo egreditur sonus, mum percutiens a quo egreditur sonus, tantum aerem percutit aer percussus et tantum aerem percutit aer percussus et generat in eo sonum, et ille aer alium generat in eo sonum, et ille aer alium aerem, et sic de aliis, quamdiu durat aerem, et sic de aliis, quamdiu durat violentia percutientis, et secundum debi- violentia percutientis, et secundum debi- litatem illius violentiæ debilitatur etiam litatem illius violentiæ debilitatur etiam

sonus. sonus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod sonus AD PRIMUM ergo dicendum, quod sonus habet duplex medium, scilicet medium habet duplex medium, scilicet medium quod est medium et materia, et medium quod est medium et materia, et medium quod est medium tantum. Aer autem quod est medium tantum. Aer autem est medium et materia, aqua vero me- est medium et materia, aqua vero me- dium tantum: et ideo cum unumquod- dium tantum: et ideo cum unumquod- que generetur in materia sibi conve- que generetur in materia sibi conve- nienti præter divisionem ejus, generatur nienti præter divisionem ejus, generatur sonus in omni parte aeris moti, et non sonus in omni parte aeris moti, et non oportet, quod in una parte generatus oportet, quod in una parte generatus dividat ipsum. Aqua vero quæ non est dividat ipsum. Aqua vero quæ non est materia, non suscipit generationem soni materia, non suscipit generationem soni in partibus suis et cum sonus non in partibus suis et cum sonus non habeat esse nisi in materia quæ est cor- habeat esse nisi in materia quæ est cor- pus, et corpus non potest transire per pus, et corpus non potest transire per corpus nisi dividendo ipsum inde est, corpus nisi dividendo ipsum inde est, quod sonus non venit ad auditum per quod sonus non venit ad auditum per aquam nisi dividendo aquam: et ideo aquam nisi dividendo aquam: et ideo non est simile de aere et aqua. non est simile de aere et aqua.

AD ALIUD dicendum, quod non est AD ALIUD dicendum, quod non est simile de sono et aliis sensibilibus. Alia simile de sono et aliis sensibilibus. Alia enim sensibilia habent materiam in qua enim sensibilia habent materiam in qua sunt præter naturam medii: sonus au- sunt præter naturam medii: sonus au- tem non habet materiam in qua habeat tem non habet materiam in qua habeat esse naturale, nisi aerem tantum. esse naturale, nisi aerem tantum.

AD ALIUD dicendum, quod sic est, sicut AD ALIUD dicendum, quod sic est, sicut probat objectio sed tamen in principio probat objectio sed tamen in principio quando violentia est in decremento, tunc quando violentia est in decremento, tunc non percipitur decrementum soni, sicut non percipitur decrementum soni, sicut et non percipitur decrementum vio- et non percipitur decrementum vio- lentiæ. lentiæ.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Quæst. 1. Quæst. 1.

250 250

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULI QUINTI ARTICULI QUINTI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Utrum in echo fiat reflexio aeris ejus- Utrum in echo fiat reflexio aeris ejus- dem primo percussi? dem primo percussi?

Secundo quæritur de echo, Utrum in Secundo quæritur de echo, Utrum in illo fiat reflexio ejusdem aeris primo illo fiat reflexio ejusdem aeris primo percussi? percussi?

Hoc enim videtur. Hoc enim videtur.

1. Si enim sonus figuratur secundum 1. Si enim sonus figuratur secundum figurationem percussionis, mons autem figurationem percussionis, mons autem percussus percussionis non habet figu- percussus percussionis non habet figu- ram sicut primum percutiens, non facit ram sicut primum percutiens, non facit redire echo secundum similitudinem ad redire echo secundum similitudinem ad primum sonum, nisi rediret in materia primum sonum, nisi rediret in materia primo percussa. Et hoc expresse patet primo percussa. Et hoc expresse patet quando aliquis clamat distinctas et arti- quando aliquis clamat distinctas et arti- culatas voces ad montem: illæ non culatas voces ad montem: illæ non revertuntur distinctæ et articulatæ. revertuntur distinctæ et articulatæ.

2. Hoc etiam videtur per Avicennam 2. Hoc etiam videtur per Avicennam expresse, qui dicit sic in VI de Natura- expresse, qui dicit sic in VI de Natura- libus: «Remansit super nos ut conside- libus: «Remansit super nos ut conside- remus si tinnitus, scilicet echo, est sonus remus si tinnitus, scilicet echo, est sonus qui accidit ex commotione secundi aeris qui accidit ex commotione secundi aeris commoti in motu primi: aut si est commoti in motu primi: aut si est commotionis aeris primi, et iterum re- commotionis aeris primi, et iterum re- vertentis. » Et post subjungit solutionem vertentis. » Et post subjungit solutionem dicens « Videtur autem tinnitus, id est, dicens « Videtur autem tinnitus, id est, echo, esse commotio primi aeris ad nos echo, esse commotio primi aeris ad nos iterum reversi, unde est proprietas et iterum reversi, unde est proprietas et affectus ejus. >> Ex hoc relinquitur, affectus ejus. >> Ex hoc relinquitur, quod echo revertitur in eadem materia quod echo revertitur in eadem materia in qua generatus est primus sonus, et in qua generatus est primus sonus, et propter hoc imitatur primum sonum. propter hoc imitatur primum sonum.

JUXTA hoc iterum quæritur, Utrum JUXTA hoc iterum quæritur, Utrum semper fiat echo? semper fiat echo?

Hoc enim videtur, sicut dicit Philo- Hoc enim videtur, sicut dicit Philo- sophus in II de Anima, et Avicenna in sophus in II de Anima, et Avicenna in VI de Naturalibus, quod semper fiat, VI de Naturalibus, quod semper fiat, licet non semper audiatur. licet non semper audiatur.

SED TUNC quæritur, Quid sit reflectens Quient. SED TUNC quæritur, Quid sit reflectens Quient.

sonum? sonum?

Si enim reflexio sit repercussio, sicut Si enim reflexio sit repercussio, sicut repercussio non fit nisi a solido plano, repercussio non fit nisi a solido plano, tunc etiam reflexio non fiet nisi a solido tunc etiam reflexio non fiet nisi a solido plano. Hoc autem non semper videtur plano. Hoc autem non semper videtur fieri in sono: quia quandoque sonus est fieri in sono: quia quandoque sonus est in aere libero ubi non est solidum pla- in aere libero ubi non est solidum pla-

num. num.

PRETEREA quæritur, Quare non audi- PRETEREA quæritur, Quare non audi- tur semper echo si semper sit? Et quare tur semper echo si semper sit? Et quare frequenter auditur echo ad montes et frequenter auditur echo ad montes et silvas altas ? silvas altas ?

SOLUTIO. Dicendum, quod reflexio SOLUTIO. Dicendum, quod reflexio soni non sit in aere primo percusso, sed soni non sit in aere primo percusso, sed in forma et figura primæ percussionis. in forma et figura primæ percussionis.

AD ILLUD autem quod objicitur in AD ILLUD autem quod objicitur in contrarium, dicendum quod illa objectio contrarium, dicendum quod illa objectio procederet si mons percuteret, sed mons procederet si mons percuteret, sed mons non percutit, sed tantum reflectit: aer non percutit, sed tantum reflectit: aer autem percussus percutit generando autem percussus percutit generando sonum in posteriori aere prius in se sonum in posteriori aere prius in se generato. Concedo tamen, quod aliquan- generato. Concedo tamen, quod aliquan- tulum obtundatur figura soni propter tulum obtundatur figura soni propter resistentiam ad aerem impulsum. Et resistentiam ad aerem impulsum. Et hæc est causa quare voces non ita sunt hæc est causa quare voces non ita sunt distinctæ in echo sicut in voce princi- distinctæ in echo sicut in voce princi- pali. pali.

AD ALIUD dicendum, quod Avicenna AD ALIUD dicendum, quod Avicenna attingit soni originem in forma, et non attingit soni originem in forma, et non in materia revertitur enim sonus in in materia revertitur enim sonus in echo secundum formam primi sonantis. echo secundum formam primi sonantis.

: :

Quæst Quæst

Solutio. Solutio.

AJ 1. AJ 1.

Ad 2. Ad 2.

1. 1.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quas AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quas dum quod semper fit reflexio soni et dum quod semper fit reflexio soni et echo, non tamen semper perceptibilis: echo, non tamen semper perceptibilis: et hoc contingit propter duas causas : et hoc contingit propter duas causas : quarum una est debilitas reflectentis, quarum una est debilitas reflectentis, altera autem propinquitas ejusdem ad altera autem propinquitas ejusdem ad aures audientis. aures audientis.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod reflectens Ad qua AD ALIUD dicendum, quod reflectens Ad qua est resistens percutienti: et hæc est quæ- est resistens percutienti: et hæc est quæ- libet pars percussa violenter: quia quæ- libet pars percussa violenter: quia quæ- libet aliquantulum resistit, licet vincatur libet aliquantulum resistit, licet vincatur a violentia. a violentia.

quæst. quæst.

.3. .3.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 24. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 24.

AD ID quod quæritur de montibus et AD ID quod quæritur de montibus et silvis, quare in his frequenter auditur silvis, quare in his frequenter auditur echo, dicendum quod in montibus supe- echo, dicendum quod in montibus supe- rius prominentibus et cavernosis fit rius prominentibus et cavernosis fit echo quia in illis est depressio aeris echo quia in illis est depressio aeris percussi sicut in sphæra. Similiter in percussi sicut in sphæra. Similiter in silvis altis sunt multa percutientia ad silvis altis sunt multa percutientia ad ramos superius, et stipites inferius: et ramos superius, et stipites inferius: et propter hoc etiam ibi fit depulsio specia- propter hoc etiam ibi fit depulsio specia- lis. In caverna autem, et præcipue si lis. In caverna autem, et præcipue si stricta est, prohibetur defusio impul- stricta est, prohibetur defusio impul- sionis per circumferentiam: et ideo ne- sionis per circumferentiam: et ideo ne- cesse est, quod aer impulsus impellatur cesse est, quod aer impulsus impellatur ab ante, et fortificatur ejus impulsio in ab ante, et fortificatur ejus impulsio in natura et ideo in cavernis longe etiam natura et ideo in cavernis longe etiam auditur parvus sonus. Et hæc etiam est auditur parvus sonus. Et hæc etiam est causa quare in silvis bene auditur: quia causa quare in silvis bene auditur: quia arbores impediunt defusionem aeris per- arbores impediunt defusionem aeris per- cussi et propter hoc fortificatur vio- cussi et propter hoc fortificatur vio- lentia ejus ita quod longe facit so- lentia ejus ita quod longe facit so- num, etc. num, etc.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Utrum soni obviantes sibi in aere cor- Utrum soni obviantes sibi in aere cor- rumpant se invicem ? rumpant se invicem ?

Consequenter quæritur, Utrum soni Consequenter quæritur, Utrum soni obviantes sibi in aere corrumpant se in- obviantes sibi in aere corrumpant se in- vicem, vel non? vicem, vel non?

Ponamus enim unum stare contra Ponamus enim unum stare contra alterum in contrariis locis, et unum alterum in contrariis locis, et unum proferre acutum sonum, alterum autem proferre acutum sonum, alterum autem gravem sonum, etiam in diversis figura- gravem sonum, etiam in diversis figura- tionibus sonorum. Illi enim soni ali- tionibus sonorum. Illi enim soni ali- quando conveniunt in medio. Aut ergo quando conveniunt in medio. Aut ergo corrumpent se in medio ita quod uterque corrumpent se in medio ita quod uterque alterum, et sic neuter perveniet ad audi- alterum, et sic neuter perveniet ad audi- tum, quod falsum est. Aut unus corrum- tum, quod falsum est. Aut unus corrum- pit alterum, et tunc ille non audietur pit alterum, et tunc ille non audietur qui corruptus est, quod iterum falsum qui corruptus est, quod iterum falsum est, quia uterque auditur. Aut unus est, quia uterque auditur. Aut unus cedit alteri, et hoc non videtur, quia cedit alteri, et hoc non videtur, quia non esset causans illam cessionem quan- non esset causans illam cessionem quan- do unus do unus esset æqualiter fortis alteri. esset æqualiter fortis alteri.

XXXV XXXV

241 241

Præterea, si cederet alteri, tunc auris Præterea, si cederet alteri, tunc auris quæ esset post diametrum, non audiret quæ esset post diametrum, non audiret sonum cedentem, quod iterum falsum sonum cedentem, quod iterum falsum

est. est.

SI FORTE dicatur, quod in veritate non SI FORTE dicatur, quod in veritate non est inconveniens in medio esse duos con- est inconveniens in medio esse duos con- trarios sonos: quia in medio sunt sensi- trarios sonos: quia in medio sunt sensi- bilia secundum esse spirituale, et secun- bilia secundum esse spirituale, et secun- dum esse spirituale non habent contra- dum esse spirituale non habent contra- rietatem, et ideo non corrumpunt se rietatem, et ideo non corrumpunt se invicem. CONTRA: invicem. CONTRA:

1. In quocumque aliquod sensibile 1. In quocumque aliquod sensibile habet esse secundum naturam, in illo habet esse secundum naturam, in illo non est secundum esse spirituale: sed non est secundum esse spirituale: sed sonus secundum suam naturam habet sonus secundum suam naturam habet esse in aere ut in materia: ergo non esse in aere ut in materia: ergo non habet esse spirituale in eo. habet esse spirituale in eo.

2. Item, Omnia contraria destruunt se 2. Item, Omnia contraria destruunt se in eodem quod est materia utriusque : in eodem quod est materia utriusque : sed aer est materia omnium sonorum: sed aer est materia omnium sonorum: ergo in eadem parte aeris destruent se ergo in eadem parte aeris destruent se soni contrarii : et sic procedet prima soni contrarii : et sic procedet prima objectio: quia soni obviantes sibi sunt objectio: quia soni obviantes sibi sunt in eadem parte aeris. in eadem parte aeris.

S₁ FORTE dicatur, quod natura soni S₁ FORTE dicatur, quod natura soni consistit in figura aeris, et figura figuræ consistit in figura aeris, et figura figuræ non est contraria, sicut dicit Aristoteles non est contraria, sicut dicit Aristoteles in libro de Sensu et sensato, et ideo una in libro de Sensu et sensato, et ideo una non corrumpit alteram. CONTRA: non corrumpit alteram. CONTRA:

1. Licet figura non contrarietur alteri, 1. Licet figura non contrarietur alteri, tamen una materia numero non est sus- tamen una materia numero non est sus- ceptibilis duarum vel trium figurarum. ceptibilis duarum vel trium figurarum. Cum igitur conveniant isti soni in medio, Cum igitur conveniant isti soni in medio, conjunguntur in materia una: et cum conjunguntur in materia una: et cum illa materia non sit susceptibilis utrius- illa materia non sit susceptibilis utrius- que figuræ, necesse est alteram cor- que figuræ, necesse est alteram cor- rumpi. rumpi.

2. Præterea, Licet figura figuræ non 2. Præterea, Licet figura figuræ non sit contraria, tamen causa figurans est sit contraria, tamen causa figurans est contraria alteri causæ figuranti. Cum contraria alteri causæ figuranti. Cum igitur causa figurans sonum sit motus igitur causa figurans sonum sit motus sic vel illo modo scindens aerem, illa sic vel illo modo scindens aerem, illa causa semper est conjuncta cum sono. causa semper est conjuncta cum sono. Cum igitur soni illi conveniant in eadem Cum igitur soni illi conveniant in eadem materia, necesse est et illas causas con. materia, necesse est et illas causas con. trarias in eadem materia convenire: et trarias in eadem materia convenire: et sic una corrumpet alteram : et cum sic una corrumpet alteram : et cum cessante causa cesset et effectus, necesse cessante causa cesset et effectus, necesse est etiam sonum corrumpi. est etiam sonum corrumpi.

16 16

242 242

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

3. Item, Sonus est sensibile: ergo est 3. Item, Sonus est sensibile: ergo est passibilis qualitas habens contrarium in passibilis qualitas habens contrarium in suis speciebus igitur in conjunctione suis speciebus igitur in conjunctione supra materiam unam species ipsæ cor- supra materiam unam species ipsæ cor- rumpunt se. rumpunt se.

SI FORTE dicatur, quod sonus fit secun- SI FORTE dicatur, quod sonus fit secun- dum circulum majorem vel minorem, ita dum circulum majorem vel minorem, ita quod minor circulus generat majorem, quod minor circulus generat majorem, et ille iterum majorem, sicut est de lapi- et ille iterum majorem, sicut est de lapi- de projecto in aquam stantem, quia lapis de projecto in aquam stantem, quia lapis cadens supra centrum etiam est multo- cadens supra centrum etiam est multo- rum circulorum successive generatorum rum circulorum successive generatorum causa eo quod una pars aquæ impulsa causa eo quod una pars aquæ impulsa inundat super aliam circumquaque per inundat super aliam circumquaque per circumferentiam : et sic aer impulsus per circumferentiam : et sic aer impulsus per primum sonum inundat aerem vicinum primum sonum inundat aerem vicinum circumquaque. Cum igitur circulus non circumquaque. Cum igitur circulus non tangat circulum nisi in puncto soni ex tangat circulum nisi in puncto soni ex opposito venientis, non tangent se nisi opposito venientis, non tangent se nisi in puncto et sic non corrumpent se in puncto et sic non corrumpent se ad invicem. Si, inquam, sic dicatur. ad invicem. Si, inquam, sic dicatur. CONTRA: CONTRA:

1. Circulus in aere et circulus in aqua 1. Circulus in aere et circulus in aqua est secundum naturam aeris et aquæ : est secundum naturam aeris et aquæ : sed nos videmus in aqua, quod unus cir- sed nos videmus in aqua, quod unus cir- culus infringit alterum vel in toto vel in culus infringit alterum vel in toto vel in parte ergo similiter erit in aere: et cor- parte ergo similiter erit in aere: et cor- rupta circumferentia necesse est sonum rupta circumferentia necesse est sonum corrumpi, præcipue in illa parte ubi corrumpi, præcipue in illa parte ubi obviat fortior motus: ergo adhuc red't, obviat fortior motus: ergo adhuc red't, quod unus sonus corrumpit alterum. quod unus sonus corrumpit alterum.

2. Præterea, Nos videmus, quod venti 2. Præterea, Nos videmus, quod venti adducunt nobis sonos: campana enim adducunt nobis sonos: campana enim longius auditur ad illam partem ad quam longius auditur ad illam partem ad quam flat ventus, quam in parte alia: ergo flat ventus, quam in parte alia: ergo patet, quod corrumpitur circumferentia, patet, quod corrumpitur circumferentia,

" "

et in unam partem plus extenditur quam et in unam partem plus extenditur quam in alteram. in alteram.

3. Præterea, Nos videmus expresse 3. Præterea, Nos videmus expresse hoc, quod quando magnus sonus est, hoc, quod quando magnus sonus est, non auditur minor, sicut in campanili- non auditur minor, sicut in campanili- bus, quando pulsantur campanæ, non bus, quando pulsantur campanæ, non auditur loquens etsi clamet: et similiter auditur loquens etsi clamet: et similiter in molendinis non bene auditur loquens. in molendinis non bene auditur loquens.

SOLUTIO. Dicimus, quod soni obviantes Solutio SOLUTIO. Dicimus, quod soni obviantes Solutio contrarii et excellentes infringunt se in contrarii et excellentes infringunt se in loco contactus, ita quod ex ambobus loco contactus, ita quod ex ambobus generatur unus confusus, et hoc quando generatur unus confusus, et hoc quando ambo fuerint excellentes, vel alter de- ambo fuerint excellentes, vel alter de- struit alterum, et hoc quando unus fue- struit alterum, et hoc quando unus fue- rit fortis et alter debilis. Sed tamen no- rit fortis et alter debilis. Sed tamen no- tandum, quod non ubique corrumpunt tandum, quod non ubique corrumpunt se, nisi alter obtineat alterum in tola se, nisi alter obtineat alterum in tola circumferentia, sicut quando unus est circumferentia, sicut quando unus est debilis, et alter valde vehemens. Sed debilis, et alter valde vehemens. Sed quando comparantur in fortitudine, tunc quando comparantur in fortitudine, tunc maxime confringunt se ad rectum dia- maxime confringunt se ad rectum dia- metrum sonantium: sed in illa parte cir- metrum sonantium: sed in illa parte cir- cumferentiæ non ita est et cum ubique cumferentiæ non ita est et cum ubique fiat reflexio in sono, ut dicit Philosophus, fiat reflexio in sono, ut dicit Philosophus, tamen contingit, quod uterque illorum tamen contingit, quod uterque illorum sonorum adhuc percipitur: quia licet sonorum adhuc percipitur: quia licet in quadam parte sui sit corruptus, tamen in quadam parte sui sit corruptus, tamen in altera parte suæ circumferentiæ refle- in altera parte suæ circumferentiæ refle- ctitur ad auditum. ctitur ad auditum.

Et ex hoc patet solutio ad totum. Et ex hoc patet solutio ad totum.

Ex his patet quare in continue sonante Ex his patet quare in continue sonante sonus sequens magis auditur quam præ- sonus sequens magis auditur quam præ- cedens sequens enim obtinet præceden- cedens sequens enim obtinet præceden- tem et corrumpit ipsum secundum ali- tem et corrumpit ipsum secundum ali- quid vel in toto. quid vel in toto.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 25. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 25.

243 243

QUÆSTIO XXV. QUÆSTIO XXV.

De voce. De voce.

Deinde quæritur de voce. Deinde quæritur de voce.

Et quæruntur quatuor. Et quæruntur quatuor.

Quorum primum est, Utrum ipsa sit semper signum imaginationis vel Quorum primum est, Utrum ipsa sit semper signum imaginationis vel affectus naturæ ? affectus naturæ ?

Secundum est, De voce quæ significat intellectum et speciem intel- Secundum est, De voce quæ significat intellectum et speciem intel- lectus. lectus.

Tertium est, De differentiis vocum. Tertium est, De differentiis vocum.

Quartum, De diversitate vocum secundum ætatem, et sexum, etc. Quartum, De diversitate vocum secundum ætatem, et sexum, etc.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum vox sit semper signum imagina- Utrum vox sit semper signum imagina- tionis vel affectus naturæ ? tionis vel affectus naturæ ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Aristoteles in II de Anima', 1. Dicit Aristoteles in II de Anima', quod in voce oportet esse animatum ver- quod in voce oportet esse animatum ver- berans et cum imaginatione aliqua. Ergo berans et cum imaginatione aliqua. Ergo videtur, quod omnis vox sit signum videtur, quod omnis vox sit signum imaginationis. imaginationis.

2. Item, Ibidem dicit Aristoteles: 2. Item, Ibidem dicit Aristoteles: « Significativus quidem sonus est vox, « Significativus quidem sonus est vox, et non respirati aeris, sicut tussis 2: » et non respirati aeris, sicut tussis 2: » non autem in omnibus animalibus vo- non autem in omnibus animalibus vo- cantibus potest significari species intelli- cantibus potest significari species intelli- gibilis: quia non in omnibus animalibus gibilis: quia non in omnibus animalibus vocantibus est intellectus ergo videtur, vocantibus est intellectus ergo videtur, quod vox sit significativa imaginationis quod vox sit significativa imaginationis alicujus. alicujus.

1 II de Anima, tex. com. 90. 1 II de Anima, tex. com. 90.

3. Præterea, Dicit Avicenna, quod 3. Præterea, Dicit Avicenna, quod multitudo desideriorum causa est vocan- multitudo desideriorum causa est vocan- di multitudo autem desideriorum cau- di multitudo autem desideriorum cau- satur ab imaginatis, quia imaginatio satur ab imaginatis, quia imaginatio movet desiderium: et sic videtur, quod movet desiderium: et sic videtur, quod vox secundum naturam principii sui vox secundum naturam principii sui causetur ab imaginatis: et sic vox ali- causetur ab imaginatis: et sic vox ali- quid significabit in imaginatione. quid significabit in imaginatione.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Nihil idem et eodem modo se ha- 1. Nihil idem et eodem modo se ha- bens potest esse signum diversorum : bens potest esse signum diversorum : sed in multis animalibus brutis videmus sed in multis animalibus brutis videmus vocem non diversificari, sed uno modo vocem non diversificari, sed uno modo vocant omnia quæ sub eadem sunt spe- vocant omnia quæ sub eadem sunt spe- cie, vel uno medo appetentia cibum vel cie, vel uno medo appetentia cibum vel aliquid aliud: imago autem in illis diver- aliquid aliud: imago autem in illis diver- sificatur ergo vox non potest esse si- sificatur ergo vox non potest esse si- gnum significativum. gnum significativum.

2. Item, Dicit Damascenus, quod bru- 2. Item, Dicit Damascenus, quod bru- ta magis agunt in natura, quam agunt ta magis agunt in natura, quam agunt secundum suas imagines: ergo videtur, secundum suas imagines: ergo videtur, quod vox magis sit signum instructivum quod vox magis sit signum instructivum naturæ, quam imaginationis. naturæ, quam imaginationis.

3. Item, Avicenna in libro suo de 3. Item, Avicenna in libro suo de

2 Ibidem. 2 Ibidem.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

1. 1.

244 244

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Animalibus dicit, quod apes construunt Animalibus dicit, quod apes construunt casas et aves nidos non ad imaginatio- casas et aves nidos non ad imaginatio- nem, sed ad instinctum naturæ. Et hoc nem, sed ad instinctum naturæ. Et hoc probat quia faciunt semper et omnes probat quia faciunt semper et omnes eodem modo. Ergo similiter quia sem- eodem modo. Ergo similiter quia sem- per et eodem modo vocant, signum est, per et eodem modo vocant, signum est, quod vox non fit ad imaginationem, sed quod vox non fit ad imaginationem, sed ad instinctum naturæ. ad instinctum naturæ.

Sed si concedatur, tunc videtur Ari- Sed si concedatur, tunc videtur Ari- stoteles falsum dicere, quod inter omnia stoteles falsum dicere, quod inter omnia animalia solus homo vocat. animalia solus homo vocat.

SOLUTIO. Dicimus, quod multa anima- SOLUTIO. Dicimus, quod multa anima- lia vocant, et non solus homo: quæ- lia vocant, et non solus homo: quæ- cumque enim per pulmonem attrahunt cumque enim per pulmonem attrahunt aerem et arteriam, habent vocativam aerem et arteriam, habent vocativam et imaginationem, et illa vocant et non et imaginationem, et illa vocant et non alia. Et dicimus, quod vox eorum signi- alia. Et dicimus, quod vox eorum signi- ficat imaginationem. Sed signum est du- ficat imaginationem. Sed signum est du- plex, scilicet formatum et informe, sive plex, scilicet formatum et informe, sive distinctum et confusum. Distinctum au- distinctum et confusum. Distinctum au- tem vocis signum non est a natura, sed tem vocis signum non est a natura, sed a placito et institutione: et hoc non est a placito et institutione: et hoc non est nisi in illis animalibus in quibus imagi- nisi in illis animalibus in quibus imagi- natio dominatur super instinctum natu- natio dominatur super instinctum natu- ræ, ita quod potest abstinere ab ipso, et ræ, ita quod potest abstinere ab ipso, et imitari eum, sicut est in homine. In imitari eum, sicut est in homine. In aliis autem animalibus in quibus causa- aliis autem animalibus in quibus causa- tur ab instinctu naturæ, et sequitur tur ab instinctu naturæ, et sequitur eam per omnia cujus signum est, quia eam per omnia cujus signum est, quia non faciunt consilia neque inquisitiones non faciunt consilia neque inquisitiones suorum operum in illis etiam signum suorum operum in illis etiam signum imaginationis non est nisi per naturam, imaginationis non est nisi per naturam, et non ab institutione. Et quia natura et non ab institutione. Et quia natura 'est eadem in omnibus, propter hoc suæ 'est eadem in omnibus, propter hoc suæ voces et sua opera sunt similia in omni- voces et sua opera sunt similia in omni- bus. Et quia similitudo est causa indi- bus. Et quia similitudo est causa indi- stinctionis, propter hoc suæ voces man- stinctionis, propter hoc suæ voces man- serunt indistinctæ : nec unum animal serunt indistinctæ : nec unum animal percipit ex voce alterius nisi desiderium percipit ex voce alterius nisi desiderium ejus in communi, scilicet indigentiam ejus in communi, scilicet indigentiam cibi, et desiderium coitus, et nocumen- cibi, et desiderium coitus, et nocumen- tum læsionis, et vocationem societatis: tum læsionis, et vocationem societatis: et in his desideriis etiam alio modo va- et in his desideriis etiam alio modo va- riant voces suas. riant voces suas.

Ad object. AD PRIMUM ergo dicendum, quod vox Ad object. AD PRIMUM ergo dicendum, quod vox eodem modo prolata est signum com- eodem modo prolata est signum com- mune diversorum, sed non est signum mune diversorum, sed non est signum proprium. proprium.

2 et 3. 2 et 3.

AD ALIUD dicendum, quod Damasce- Ad objec AD ALIUD dicendum, quod Damasce- Ad objec nus et Avicenna non intendunt excludere nus et Avicenna non intendunt excludere imaginationem ab animalibus brutis vo- imaginationem ab animalibus brutis vo- cantibus, sed intendunt dicere, quod cantibus, sed intendunt dicere, quod imaginatio eorum non dominatur in- imaginatio eorum non dominatur in- stinctui naturæ, sed potius regitur ab stinctui naturæ, sed potius regitur ab ipsa, etc. ipsa, etc.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De voce quæ significat intellectum et De voce quæ significat intellectum et speciem intellectus. speciem intellectus.

Secundo, Quæritur de voce quæ signi- Secundo, Quæritur de voce quæ signi- ficat intellectum et speciem intellectus. ficat intellectum et speciem intellectus. Et hoc est quærere de distinctionibus si- Et hoc est quærere de distinctionibus si- gnificantibus. gnificantibus.

Quod enim species intelligibiles sint in Quod enim species intelligibiles sint in illis, probatur per rationem et auctorita- illis, probatur per rationem et auctorita- tem. tem.

Per rationem sic: Per rationem sic:

1. Quidquid abstrahitur ab aliquo, 1. Quidquid abstrahitur ab aliquo, oportet quod per aliquem modum sit in oportet quod per aliquem modum sit in eo sed species intelligibiles abstrahun- eo sed species intelligibiles abstrahun- tur a dictionibus: ergo oportet, quod tur a dictionibus: ergo oportet, quod sint in illis. sint in illis.

2. Item, Dicit Augustinus, quod in 2. Item, Dicit Augustinus, quod in verbo duo sunt: vox quæ transit, et si- verbo duo sunt: vox quæ transit, et si- gnificatum quod manet: ergo est ibi si- gnificatum quod manet: ergo est ibi si- gnificatum. gnificatum.

3. Item, Aristoteles in primo Periher- 3. Item, Aristoteles in primo Periher- menias dicit : « Voces sunt notæ earum menias dicit : « Voces sunt notæ earum quæ sunt in anima passionum. » quæ sunt in anima passionum. »

4. Item, Dicit Priscianus, quod dictio- 4. Item, Dicit Priscianus, quod dictio- nes quibus utimur, sunt litteratæ articu- nes quibus utimur, sunt litteratæ articu- latæ litteratæ autem sunt, quia scribi latæ litteratæ autem sunt, quia scribi possunt: articulatæ, quia significant. possunt: articulatæ, quia significant.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. In partibus animalis quæ non con- 1. In partibus animalis quæ non con- tingunt aerem, non est materia vocis ne- tingunt aerem, non est materia vocis ne- que vox imaginatio autem et intellectus que vox imaginatio autem et intellectus non attingunt aerem: ergo non est in eis non attingunt aerem: ergo non est in eis materia vocis neque vox. materia vocis neque vox.

2. Item, Quæcumque conveniunt in 2. Item, Quæcumque conveniunt in unum, necesse est quod aliquo modo se unum, necesse est quod aliquo modo se

Sed contra. Sed contra.

Il P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 25. Il P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 25.

contingant sed impossibile est vocem et contingant sed impossibile est vocem et speciem intelligibilem se contingere, eo speciem intelligibilem se contingere, eo quod materia vocis non extenditur ad quod materia vocis non extenditur ad imaginationem et intellectum ergo im- imaginationem et intellectum ergo im- possibile est vocem conjungi cum signi- possibile est vocem conjungi cum signi- ficato sive cum specie intelligibili: et ideo ficato sive cum specie intelligibili: et ideo voces nihil significabunt. voces nihil significabunt.

3. Item, Philosophus dicit', quod ani- 3. Item, Philosophus dicit', quod ani- ma secundum quemdam modum est lo- ma secundum quemdam modum est lo- cus specierum. Inde proceditur sic: Quid- cus specierum. Inde proceditur sic: Quid- quid movetur ad locum ut in eo maneat quid movetur ad locum ut in eo maneat et conservetur, non movetur ab illo nisi et conservetur, non movetur ab illo nisi violenter species imaginabiles et intelli- violenter species imaginabiles et intelli- gibiles moventur ad imaginationem et gibiles moventur ad imaginationem et intellectum, ut maneant et conserventur intellectum, ut maneant et conserventur in illis ergo ab illis non moventur ad in illis ergo ab illis non moventur ad vocem prolatam nisi violenter. Et si vocem prolatam nisi violenter. Et si tunc quæratur, Quid sit faciens violen- tunc quæratur, Quid sit faciens violen- tiam? erit impossibile fingere: et sic tiam? erit impossibile fingere: et sic iterum redit, quod voces nihil signifi- iterum redit, quod voces nihil signifi-

cant. cant.

Si forte dicatur, quod non est necesse, Si forte dicatur, quod non est necesse, quod significatum conjunctum sit in si- quod significatum conjunctum sit in si- gno, sicut videmus in circulo qui signi- gno, sicut videmus in circulo qui signi- ficat vinum, et tamen non est ei conjun- ficat vinum, et tamen non est ei conjun- ctum in signo. SED CONTRA: Secundum ctum in signo. SED CONTRA: Secundum hoc ergo vox sive significatio transit ad hoc ergo vox sive significatio transit ad audientem discentem aliquid a docente, audientem discentem aliquid a docente, et disciplina quam accipit, constat ex his et disciplina quam accipit, constat ex his quæ transeunt ad ipsum per auditum: quæ transeunt ad ipsum per auditum: ergo disciplina sua constat principaliter ergo disciplina sua constat principaliter ex vocibus quæ sunt sine significatis ex vocibus quæ sunt sine significatis conjunctis sibi, quod falsum est, quia conjunctis sibi, quod falsum est, quia disciplina constat principaliter ex simili- disciplina constat principaliter ex simili- bus significatis per nomina, et non ex bus significatis per nomina, et non ex nominibus nisi per accidens. Unde Phi- nominibus nisi per accidens. Unde Phi- losophus in primo de Sensu et sensato: losophus in primo de Sensu et sensato: « Secundum accidens ad sapientiam audi- « Secundum accidens ad sapientiam audi- tus multum confert: sermo enim audibi- tus multum confert: sermo enim audibi- lis existens causa est disciplinæ, non se- lis existens causa est disciplinæ, non se- cundum se, sed secundum accidens: ex cundum se, sed secundum accidens: ex nominibus enim constat : nominum au- nominibus enim constat : nominum au- tem unumquodque symbolum est. » tem unumquodque symbolum est. »

Si forte dicatur, quod voces habent si- Si forte dicatur, quod voces habent si- militudinem illam naturaliter conjun- militudinem illam naturaliter conjun- ctam sibi. CONTRA: Secundum hoc enim ctam sibi. CONTRA: Secundum hoc enim omnis vox in proferente significat natu- omnis vox in proferente significat natu-

III de Anima, tex. com. 6. III de Anima, tex. com. 6.

245 245

raliter, quod est contra Aristotelem in raliter, quod est contra Aristotelem in primo Perihermenias. primo Perihermenias.

Si forte dicatur, quod voces sunt signa Si forte dicatur, quod voces sunt signa inconjuncta significatis, sed significata inconjuncta significatis, sed significata sunt in anima audientis, et excitatur ani- sunt in anima audientis, et excitatur ani- ma per vocem exteriorem ad similitudi- ma per vocem exteriorem ad similitudi- nem quam habet in anima: CONTRA : nem quam habet in anima: CONTRA : Secundum hoc enim incidimus in erro- Secundum hoc enim incidimus in erro- rem Platonis, scilicet quod nihil addidi- rem Platonis, scilicet quod nihil addidi- cerimus, sed tantum per reminiscentiam cerimus, sed tantum per reminiscentiam accipimus ea quæ prius erant. Et hunc accipimus ea quæ prius erant. Et hunc errorem destruemus infra cum de anima errorem destruemus infra cum de anima disputabimus. disputabimus.

JUXTA hoc etiam quæritur, Si quocum- Quæst. JUXTA hoc etiam quæritur, Si quocum- Quæst. que modo species imaginativa sive spe- que modo species imaginativa sive spe- cies intelligibilis descendat in animam, cies intelligibilis descendat in animam, utrum remaneat ibi vel non? utrum remaneat ibi vel non?

Videtur, quod non: quia quod recedit Videtur, quod non: quia quod recedit ab aliquo, non simul recedit et remanet ab aliquo, non simul recedit et remanet cum illo. Si ergo species imaginativa et cum illo. Si ergo species imaginativa et intelligibilis recedat ab imaginatione et intelligibilis recedat ab imaginatione et intellectu, non potest simul manere in intellectu, non potest simul manere in imaginatione et intellectu. Ex hoc sequi- imaginatione et intellectu. Ex hoc sequi- tur, quod quando unam significativam tur, quod quando unam significativam vocem profert aliquis, significatum illius vocem profert aliquis, significatum illius dictionis amplius non est in eo : et sic si dictionis amplius non est in eo : et sic si vellet iterum loqui, non posset, nisi vellet iterum loqui, non posset, nisi prius acciperet similitudinem rei de qua prius acciperet similitudinem rei de qua vellet loqui per sensum, imaginationem, vellet loqui per sensum, imaginationem, et intellectum, quod absurdum est. et intellectum, quod absurdum est.

1. Si forte dicatur, quod multæ sint ibi 1. Si forte dicatur, quod multæ sint ibi similitudines unius rei. CONTRA hoc est : similitudines unius rei. CONTRA hoc est : quia similitudines sunt in anima ad co- quia similitudines sunt in anima ad co- gnoscendum res. Cum ergo similitudo gnoscendum res. Cum ergo similitudo una sufficiat ad omnes res cognoscendas, una sufficiat ad omnes res cognoscendas, quæ sunt unius rationis, superfluum erit quæ sunt unius rationis, superfluum erit habere plures similitudines unius rei. habere plures similitudines unius rei. Præterea, Aut illæ similitudines erunt Præterea, Aut illæ similitudines erunt finitæ numero, aut infinitæ. Si infinitæ : finitæ numero, aut infinitæ. Si infinitæ : tunc aliquid est in natura actu infinitum, tunc aliquid est in natura actu infinitum, quod falsum est. Si finitæ, ponamus quod falsum est. Si finitæ, ponamus quod profert tot voces, quot habet simi- quod profert tot voces, quot habet simi- litudines ergo post hoc non poterit lo- litudines ergo post hoc non poterit lo- qui de eadem re, nisi prius accipiat dis- qui de eadem re, nisi prius accipiat dis- ciplinam ejus per sensum, quod falsum ciplinam ejus per sensum, quod falsum

est. est.

Solutio. Solutio.

246 246

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Si forte dicatur, quod manet ibi, et 2. Si forte dicatur, quod manet ibi, et quod est una similitudo generans sibi quod est una similitudo generans sibi similitudines similes in voce prolata : similitudines similes in voce prolata : tunc quæritur, Quid sufficiat ad illam ge- tunc quæritur, Quid sufficiat ad illam ge- nerationem? Si dicatur, quod vox est nerationem? Si dicatur, quod vox est similitudo descendens: tunc videtur illa similitudo descendens: tunc videtur illa similitudo descendere in quamlibet vo- similitudo descendere in quamlibet vo- cem, quod falsum est: quia sunt voces cem, quod falsum est: quia sunt voces litteratæ et articulatæ, non significativa, litteratæ et articulatæ, non significativa, sicut sunt buba et pictrix, sicut dicit sicut sunt buba et pictrix, sicut dicit Philosophus. Et si dicatur, quod exigitur Philosophus. Et si dicatur, quod exigitur etiam voluntas proferentis, tunc videtur, etiam voluntas proferentis, tunc videtur, quod si proferens vellet, hoc nomen si- quod si proferens vellet, hoc nomen si- gnificaret asinum, quod falsum est. gnificaret asinum, quod falsum est.

3. Si dicatur, quod voluntas primi in- 3. Si dicatur, quod voluntas primi in- stituentis est causa, sicut videtur velle Au- stituentis est causa, sicut videtur velle Au- gustinus dicens, Quod betha (67τa) in Græ- gustinus dicens, Quod betha (67τa) in Græ- co est littera, in Latino vero herba, nulla co est littera, in Latino vero herba, nulla causa est alia, nisi quia sic placuit insti- causa est alia, nisi quia sic placuit insti- tuenti. CONTRA: Primi instituentis pla- tuenti. CONTRA: Primi instituentis pla- citum non est causa conjuncta voci citum non est causa conjuncta voci prolatæ a te vel a me : ergo non potest prolatæ a te vel a me : ergo non potest efficere vocem meam vel tuam significa- efficere vocem meam vel tuam significa- tivam. tivam.

SOLUTIO. Dicimus, quod sermo signifi- SOLUTIO. Dicimus, quod sermo signifi- cativus duplicem habet comparationem. cativus duplicem habet comparationem. Unam ad rem quæ est extra animam : et Unam ad rem quæ est extra animam : et de hac dicit Aristoteles in primo Elen- de hac dicit Aristoteles in primo Elen- chorum: « Quoniam non est ipsas res chorum: « Quoniam non est ipsas res disputare volentibus referre, sed nomi- disputare volentibus referre, sed nomi- nibus notis utuntur pro rebus, quod acci- nibus notis utuntur pro rebus, quod acci- dit in nominibus, in rebus arbitramur dit in nominibus, in rebus arbitramur accidere. » Alia comparatio est ad spe- accidere. » Alia comparatio est ad spe- ciem quæ est in intellectu vel imagina- ciem quæ est in intellectu vel imagina- tione et de hac dicit Aristoteles in libro tione et de hac dicit Aristoteles in libro Perihermenias: « Sunt ergo ea quæ sunt Perihermenias: « Sunt ergo ea quæ sunt in voce, earum quæ sunt in anima pas- in voce, earum quæ sunt in anima pas- sionum notæ. » Et Basilius in quadam sionum notæ. » Et Basilius in quadam Homilia dicit : « Sermonis nobis usum Homilia dicit : « Sermonis nobis usum Deus qui nos creavit, indulsit pro eo ut Deus qui nos creavit, indulsit pro eo ut corda occulta invicem nobis verbi mini- corda occulta invicem nobis verbi mini- sterio panderemus, et pro communi in sterio panderemus, et pro communi in alterutrum affectu naturæ unusquisque alterutrum affectu naturæ unusquisque nostrum proximo suo velut ex arcanis nostrum proximo suo velut ex arcanis quibusdam domiciliis consilii secreta de- quibusdam domiciliis consilii secreta de- promeret. » promeret. »

Dicimus ergo, quod secundum primam Dicimus ergo, quod secundum primam comparationem significativi sermonis, comparationem significativi sermonis,

causa significationis ejus, voluntas est causa significationis ejus, voluntas est instituentis, sicut dicit Augustinus instituentis, sicut dicit Augustinus quando enim non profertur significativus quando enim non profertur significativus sermo, tunc est in potentia, et statim sermo, tunc est in potentia, et statim cum profertur, tunc actu significat rem, cum profertur, tunc actu significat rem, sicut est in multis videre in quibus ad sicut est in multis videre in quibus ad multiplicationem materiæ sequitur mul- multiplicationem materiæ sequitur mul- titudo formæ, sicut in omnibus generabi- titudo formæ, sicut in omnibus generabi- libus. Si ergo quæratur, Secundum libus. Si ergo quæratur, Secundum quem modum significatum rei venit in quem modum significatum rei venit in sermone quando primo fuit institutus ? sermone quando primo fuit institutus ? Dicendum, quod per nutum instituentis Dicendum, quod per nutum instituentis dirigentem talem sermonem ad talem dirigentem talem sermonem ad talem rem in ratione significandi intentionem rem in ratione significandi intentionem proferentis. Secundum aliam autem com- proferentis. Secundum aliam autem com- parationem sermonis accipit rationem parationem sermonis accipit rationem significandi ab intentione proferentis. significandi ab intentione proferentis.

AD HOC autem quod quæritur, Qualiter AD HOC autem quod quæritur, Qualiter conjungatur significativa cum voce? conjungatur significativa cum voce?

Dicimus, quod rationis duæ sunt Dicimus, quod rationis duæ sunt partes, ut dicit Damascenus, scilicet hæc partes, ut dicit Damascenus, scilicet hæc quæ disponit sermonem interius, et hæc quæ disponit sermonem interius, et hæc pars rationis est propria quam non amit- pars rationis est propria quam non amit- tit in aliquo et hæc quæ interpretatur tit in aliquo et hæc quæ interpretatur eum per vocem, et hanc quandoque eum per vocem, et hanc quandoque amittit ratio, in his scilicet qui non pos- amittit ratio, in his scilicet qui non pos- sunt loqui: quare prima rationis pars sunt loqui: quare prima rationis pars est etiam per comparationem ad corpus est etiam per comparationem ad corpus et ad organa locutionis, et dicitur à qui- et ad organa locutionis, et dicitur à qui- busdam potentia interpretativa, cujus est busdam potentia interpretativa, cujus est movere organa in loquendo, et in illius movere organa in loquendo, et in illius etiam virtute generatur significatum in etiam virtute generatur significatum in voce, et illius etiam virtute ab imagina- voce, et illius etiam virtute ab imagina- tione et intellectu species in sermone tione et intellectu species in sermone sunt prolatæ. Nec oportet continuatio- sunt prolatæ. Nec oportet continuatio- nem vel contactum corporalem esse in- nem vel contactum corporalem esse in- ter vocem, imaginem, et intellectum : ter vocem, imaginem, et intellectum : quia generatio significationis in sermone quia generatio significationis in sermone significativo non est materialiter, sed significativo non est materialiter, sed potius virtualiter et potestativa: sicut potius virtualiter et potestativa: sicut omnia spiritualia quæ ordinem habent omnia spiritualia quæ ordinem habent ad corpus, impressionem faciunt virtuali- ad corpus, impressionem faciunt virtuali- ter et potestative in corporibus: et illa ter et potestative in corporibus: et illa corpora quæ sunt propria materia illa- corpora quæ sunt propria materia illa- rum impressionum, statim recipiunt eas. rum impressionum, statim recipiunt eas. Similiter potentia rationis quæ dicitur Similiter potentia rationis quæ dicitur interpretativa, percutiendo aerem per interpretativa, percutiendo aerem per organa vocalia imprimit in vocibus for- organa vocalia imprimit in vocibus for- matis speciem et similitudinem imagi- matis speciem et similitudinem imagi-

quæst. quæst.

Ad 1. Ad 1.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 25. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 25.

nantis et intelligentis, et tangit aerem nantis et intelligentis, et tangit aerem suscipientem illas species per instru- suscipientem illas species per instru- menta vocalia et secundum quod tan- menta vocalia et secundum quod tan- git, agit in ipsum et secundum quod git, agit in ipsum et secundum quod agit, transmutat eum ad actum signi- agit, transmutat eum ad actum signi- ficandi. Nec est verum quod quidam di- ficandi. Nec est verum quod quidam di- cunt, quod species imaginativæ et in- cunt, quod species imaginativæ et in- tellectivæ deferuntur ab anteriori parte tellectivæ deferuntur ab anteriori parte capitis ad linguam, et ad instrumenta capitis ad linguam, et ad instrumenta vocalia per nervum ab anteriori cella vocalia per nervum ab anteriori cella descendentem nervus enim descendens descendentem nervus enim descendens ab anteriori parte capitis, non est prin- ab anteriori parte capitis, non est prin- cipaliter motivus, nec activus, sed sensi- cipaliter motivus, nec activus, sed sensi- tivus et passivus: et ille non facit ad in- tivus et passivus: et ille non facit ad in- terpretationem, sed potius ad gustum, et terpretationem, sed potius ad gustum, et est natus recipere speciem et non dare est natus recipere speciem et non dare eam sed nervus descendens a poste- eam sed nervus descendens a poste- riori parte capitis et ille qui est principa- riori parte capitis et ille qui est principa- liter activus et motivus : et duo ex illis liter activus et motivus : et duo ex illis pertingunt ad linguam, et faciunt eam pertingunt ad linguam, et faciunt eam moveri et quidam alii ad pulmonem, et moveri et quidam alii ad pulmonem, et quidam alii ad mandibulam inferiorem et quidam alii ad mandibulam inferiorem et ad labia. Unde quidam sunt tardi et male ad labia. Unde quidam sunt tardi et male proferunt litteram R, ex eo quod nervi proferunt litteram R, ex eo quod nervi illi non sufficienter pertingunt ad princi- illi non sufficienter pertingunt ad princi- pium linguæ non in quo formatur a lit- pium linguæ non in quo formatur a lit- tera: quia principium linguæ eorum non tera: quia principium linguæ eorum non est sufficienter mobile et isti sunt nervi est sufficienter mobile et isti sunt nervi qui deserviunt potentiæ interpretativæ. qui deserviunt potentiæ interpretativæ. Similiter ponamus, quod sit via per Similiter ponamus, quod sit via per quam fit descensus ab imaginatione, quam fit descensus ab imaginatione, quæ erit via per quam erit descensus quæ erit via per quam erit descensus a speciebus intelligibilibus, cum species a speciebus intelligibilibus, cum species intelligibiles non sunt aptæ natæ imprimi intelligibiles non sunt aptæ natæ imprimi in spiritu corporeo ? et hoc absurdum est in spiritu corporeo ? et hoc absurdum est

dicere et contra naturam. dicere et contra naturam.

Et per hoc patet solutio ad totum Et per hoc patet solutio ad totum quod quæritur, Per quem modum veniat quod quæritur, Per quem modum veniat species significativa in sermone signifi- species significativa in sermone signifi- cativo? cativo?

AD ID quod quæritur, Utrum maneat AD ID quod quæritur, Utrum maneat in anima post prolationem ? in anima post prolationem ?

Dicendum, quod sic: quia jam dixi- Dicendum, quod sic: quia jam dixi- mus, quod non descendit ab ea in ser- mus, quod non descendit ab ea in ser- mone eodem numero, sed potius per in- mone eodem numero, sed potius per in- tentionem proferentis et potentiam in- tentionem proferentis et potentiam in-

1 II de Anima, tex. com. 86. 1 II de Anima, tex. com. 86.

247 247

terpretativam in sermone significativo terpretativam in sermone significativo generativo similis speciei ei quæ est in generativo similis speciei ei quæ est in

anima. anima.

AD ALIUD dicendum, quod generans AD ALIUD dicendum, quod generans est potentia interpretativa cum actu et est potentia interpretativa cum actu et intentione interpretandi: et ideo voces intentione interpretandi: et ideo voces quædam sunt non significativæ : quia quædam sunt non significativæ : quia ibi non est actus et potentia interpre- ibi non est actus et potentia interpre- tandi. Exigitur etiam, ut supra habitum tandi. Exigitur etiam, ut supra habitum est, comparatio sermonis ad rem, quam est, comparatio sermonis ad rem, quam comparationem habet ad primo insti- comparationem habet ad primo insti- tuente, et illa etiam deficit in dictionibus tuente, et illa etiam deficit in dictionibus non significativis. non significativis.

AD ALIUD dicendum, quod institutio AD ALIUD dicendum, quod institutio primi instituentis consideratur duobus primi instituentis consideratur duobus modis, scilicet in comparatione ad insti- modis, scilicet in comparatione ad insti- tuentem primum, et sic non est institu- tuentem primum, et sic non est institu- tio causa conjuncta sermoni prolato a tio causa conjuncta sermoni prolato a me vel a te vel in comparatione ad me vel a te vel in comparatione ad effectum quem relinquit in sermone, et effectum quem relinquit in sermone, et iste effectus est a duobus secundum quod iste effectus est a duobus secundum quod sermo est duobus modis, scilicet in po- sermo est duobus modis, scilicet in po- tentia, et in actu: sermo enim in poten- tentia, et in actu: sermo enim in poten- tia est comparabilis ad rem, et sermo tia est comparabilis ad rem, et sermo in actu comparatur secundum actum. in actu comparatur secundum actum.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum acutum et grave sint differentiæ Utrum acutum et grave sint differentiæ vocis ? vocis ?

Tertio, Quæritur de differentiis vocum, Tertio, Quæritur de differentiis vocum, quæ sunt acutum et grave, ut dicit Phi- quæ sunt acutum et grave, ut dicit Phi- losophus in II de Anima '. losophus in II de Anima '.

Cum autem istæ differentiæ sint per Cum autem istæ differentiæ sint per metaphoram ab his quæ sunt in actu, metaphoram ab his quæ sunt in actu, videtur quod non sunt propriæ differen- videtur quod non sunt propriæ differen- tiæ vocum. tiæ vocum.

2. Præterea, In Topicis dicit quod est 2. Præterea, In Topicis dicit quod est vox alba et ita videtur, quod differen- vox alba et ita videtur, quod differen- tia vocis sumitur a sensu visus. tia vocis sumitur a sensu visus.

3. Præterea, Dicit Philosophus in II 3. Præterea, Dicit Philosophus in II de Anima et in libro de Sensu et sen- de Anima et in libro de Sensu et sen-

2 Ibidem, tex. com. 92. 2 Ibidem, tex. com. 92.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Solutio. Solutio.

248 248

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sato, quod hoc, quod non habemus pro- sato, quod hoc, quod non habemus pro- prias differentias odorum, sed sumimus prias differentias odorum, sed sumimus eas a saporibus, signum est quod prave eas a saporibus, signum est quod prave odoramus, et odoratum non habemus odoramus, et odoratum non habemus certum ergo similiter quia differentias certum ergo similiter quia differentias sonorum accipimus a differentiis tangi- sonorum accipimus a differentiis tangi- bilibus, signum est, quod non bene au- bilibus, signum est, quod non bene au- dimus, et auditum non habemus certum. dimus, et auditum non habemus certum.

PRÆTEREA, Quæritur de numero diffe- PRÆTEREA, Quæritur de numero diffe- rentiarum soni, et de extremis sonis, rentiarum soni, et de extremis sonis, qui debent esse simplices. Extremi sunt qui debent esse simplices. Extremi sunt acutus et gravis. acutus et gravis.

Cum autem acutum et grave non sunt Cum autem acutum et grave non sunt contraria, quia grave contrariatur levi, contraria, quia grave contrariatur levi, et acutum non habet contrarium, hebes et acutum non habet contrarium, hebes enim non est contrarium acuto, quia enim non est contrarium acuto, quia acutum est pars hebetis in angulis, vi- acutum est pars hebetis in angulis, vi- detur quod illa quæ per metaphoram detur quod illa quæ per metaphoram sumuntur ab illis, non sunt miscibilia sumuntur ab illis, non sunt miscibilia neque contraria. neque contraria.

PR.ETEREA, Avicenna movet unam PR.ETEREA, Avicenna movet unam quæstionem Utrum auditus sit sensus quæstionem Utrum auditus sit sensus unus vel plures? unus vel plures?