222 222

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ad stellas, et ideo primo commiscetur ad stellas, et ideo primo commiscetur lumini et hoc est impossibile, ut prius lumini et hoc est impossibile, ut prius probatum est, ut corpus tam subtile et probatum est, ut corpus tam subtile et parvum extenuetur adeo ita quod rema- parvum extenuetur adeo ita quod rema- neat in specie sua. Si autem dicatur, neat in specie sua. Si autem dicatur, quod stellæ projiciunt radium ad oculum quod stellæ projiciunt radium ad oculum per tenebras, secundum hoc non oportet per tenebras, secundum hoc non oportet radium egredi de oculo: quia res per radium egredi de oculo: quia res per suum radium penetrat ad oculum. suum radium penetrat ad oculum.

Si autem est ex parte rei visæ admix- Si autem est ex parte rei visæ admix- tio illa tantum tunc radius non indiget tio illa tantum tunc radius non indiget lumine commixto ad extensionem sui, lumine commixto ad extensionem sui, sed tantum ad terminationem sui super sed tantum ad terminationem sui super rem visam et hoc est contra positionem rem visam et hoc est contra positionem Platonis. Platonis.

: :

Præterea, Quæritur de modo commix- Præterea, Quæritur de modo commix- tionis illius. Parvum enim non potest tionis illius. Parvum enim non potest permisceri multo ampliori, ita quod re- permisceri multo ampliori, ita quod re- maneat virtus ejus, quod non vincatur a maneat virtus ejus, quod non vincatur a multosed radius egrediens ab oculo multosed radius egrediens ab oculo parvus est igitur mixtus lumini totius parvus est igitur mixtus lumini totius hemisphærii, amittet virtutem : ergo non hemisphærii, amittet virtutem : ergo non erit videns in multo lumine, cum videre erit videns in multo lumine, cum videre sit virtus ejus. sit virtus ejus.

Si forte dicatur, quod parvum in quan- Si forte dicatur, quod parvum in quan- titate et multum in virtute bene permi- titate et multum in virtute bene permi- scentur multo, ita quod non amittet vir- scentur multo, ita quod non amittet vir- tutem suam. CONTRA : Cum crocus per- tutem suam. CONTRA : Cum crocus per- miscetur aqua, et parum de croco colorat miscetur aqua, et parum de croco colorat multam aquam aut hoc contingit, quia multam aquam aut hoc contingit, quia minimæ partes croci sunt cum minimis minimæ partes croci sunt cum minimis aquæ ubique in toto, aut contingit per aquæ ubique in toto, aut contingit per generationem sui coloris et saporis in generationem sui coloris et saporis in aquam præter quod substantia croci in aquam præter quod substantia croci in minima dividatur, vel utroque modo si- minima dividatur, vel utroque modo si- mul, aut quod crocus pertingat in aquam mul, aut quod crocus pertingat in aquam ad profundum a superficie alicujus quan- ad profundum a superficie alicujus quan- titatis aquæ, et aqua quæ est extra illam, titatis aquæ, et aqua quæ est extra illam, videatur in colore croci, ita quod color videatur in colore croci, ita quod color a fundo et medio spatio secundum spis- a fundo et medio spatio secundum spis- situdinem aquæ resultat super aquam situdinem aquæ resultat super aquam sicut forma super speculum. Si ergo sicut forma super speculum. Si ergo radius misceatur luci exteriori, uno isto- radius misceatur luci exteriori, uno isto- rum modorum miscebitur ei. Si primo rum modorum miscebitur ei. Si primo modo, tunc radius dividitur in minima, modo, tunc radius dividitur in minima, et de necessitate amittit virtutem : et et de necessitate amittit virtutem : et idem sequitur de tertio modo. Si autem idem sequitur de tertio modo. Si autem sit secundo modo: ergo radius generat sit secundo modo: ergo radius generat se in tota luce hemisphærii præter hoc se in tota luce hemisphærii præter hoc

quod aliquid accipiat ab aliqua re fundi: quod aliquid accipiat ab aliqua re fundi: ergo erit inutilis ad rem visam percipien- ergo erit inutilis ad rem visam percipien- dam. Si tertio modo, tunc radius qui- dam. Si tertio modo, tunc radius qui- dem unus pertingit ad rem præter ali- dem unus pertingit ad rem præter ali- cujus in se mixtionem, sed tantum resul- cujus in se mixtionem, sed tantum resul- tat lumen radii in lumine mundi sicut tat lumen radii in lumine mundi sicut forma resultat in speculo, quod est con- forma resultat in speculo, quod est con- tra positionem. tra positionem.

2. Præterea, Ponam positiones geo- 2. Præterea, Ponam positiones geo- metricas contra hanc opinionem. Sit metricas contra hanc opinionem. Sit ergo res visa a quantitatis trium cubito- ergo res visa a quantitatis trium cubito- rum, et videatur ad spatium centum pe- rum, et videatur ad spatium centum pe- dum B autem res visa ejusdem quanti- dum B autem res visa ejusdem quanti- tatis ad spatium quinquaginta pedum : tatis ad spatium quinquaginta pedum : oculus autem videns sit c. Inde sic: Ra- oculus autem videns sit c. Inde sic: Ra- dius c A longior est duplo quam radius dius c A longior est duplo quam radius CB: ergo in duplo magis est extenuatus: CB: ergo in duplo magis est extenuatus: sed extenuatio radii facit videre rem mi- sed extenuatio radii facit videre rem mi- norem ergo in duplo debet res apparere norem ergo in duplo debet res apparere minor ejusdem quantitatis per radium ca minor ejusdem quantitatis per radium ca quam per radium C B, quod falsum est: quam per radium C B, quod falsum est: quia apparet ejusdem quantitatis post quia apparet ejusdem quantitatis post centum pedes, et post quinquaginta. Ea- centum pedes, et post quinquaginta. Ea- dem autem demonstratio aliter formata dem autem demonstratio aliter formata destruit positionem Euclidis, scilicet quod destruit positionem Euclidis, scilicet quod quantitas rei visæ sit secundum quanti- quantitas rei visæ sit secundum quanti- tatem anguli trianguli in oculo termi- tatem anguli trianguli in oculo termi- nati, res autem distans quæ est A. habet nati, res autem distans quæ est A. habet minorem angulum in oculo quam в : minorem angulum in oculo quam в : quod demonstratum est supra in demon- quod demonstratum est supra in demon- stratione quæ inducta est pro opinione Eu- stratione quæ inducta est pro opinione Eu- clidis ergo in duplo debet videri minor: clidis ergo in duplo debet videri minor: cujus contrarium videmus ad sensum. cujus contrarium videmus ad sensum. 3. Præterea, Absurdissima quædam 3. Præterea, Absurdissima quædam secundum omnem naturam consequuntur secundum omnem naturam consequuntur istas opiniones, scilicet quod linea loca- istas opiniones, scilicet quod linea loca- liter moveatur, quod linea sit in esse na- liter moveatur, quod linea sit in esse na- turali, et quod longitudo sine latitudine turali, et quod longitudo sine latitudine videatur, quod linea secundum indivisi- videatur, quod linea secundum indivisi- bile punctum apprehendat divisibile, bile punctum apprehendat divisibile, et alia absurda quæ abhorret natura. et alia absurda quæ abhorret natura.

4. Præterea, Quæratur ab eis: ipsi 4. Præterea, Quæratur ab eis: ipsi enim dicunt, quod oculus videt radium enim dicunt, quod oculus videt radium de se egredientem, sicut patet in cæcu- de se egredientem, sicut patet in cæcu- tiente ad lumen. Quæratur ergo, Quo- tiente ad lumen. Quæratur ergo, Quo- modo videtur radius ? Si dicatur, quod modo videtur radius ? Si dicatur, quod radio ergo radii erit radius : et sic ibi- radio ergo radii erit radius : et sic ibi- tur in infinitum. Si autem oculus seipso tur in infinitum. Si autem oculus seipso videt radium ergo multo magis alia videt radium ergo multo magis alia

po- po-

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 22. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 22.

quæ non sunt adeo subtilia, videbit quæ non sunt adeo subtilia, videbit per seipsum et ita inutilis erit radius. per seipsum et ita inutilis erit radius.

Al- Hæc et alia hujusmodi absurda vidit Al- Hæc et alia hujusmodi absurda vidit m. Jacob, Alchindi filius, et voluit cavere m. Jacob, Alchindi filius, et voluit cavere inconveniens, et incidit in majus incon- inconveniens, et incidit in majus incon- veniens secundum naturam. veniens secundum naturam.

1. Pyramis enim egressa ab oculo est, 1. Pyramis enim egressa ab oculo est, cujus basis est dimidium coeli, et angu- cujus basis est dimidium coeli, et angu- lus in oculo ergo de oculo muris egre- lus in oculo ergo de oculo muris egre- ditur lumen tantum quod implet hanc ditur lumen tantum quod implet hanc pyramidem, quod absurdum est posse re- pyramidem, quod absurdum est posse re- condi in tam parvo oculo. condi in tam parvo oculo.

2. Præterea, Aut idem egreditur et 2. Præterea, Aut idem egreditur et retrahitur, aut diversum. Si primo mo- retrahitur, aut diversum. Si primo mo- do, tunc motus radii erunt voluntarii : do, tunc motus radii erunt voluntarii : motus enim naturalis alicujus corporis motus enim naturalis alicujus corporis si est rectus, non est ex loco aliquo et si est rectus, non est ex loco aliquo et ad ipsum. Si hoc dicitur, tunc oculus ad ipsum. Si hoc dicitur, tunc oculus apertus potest percipere radio suo, quod apertus potest percipere radio suo, quod non egrediatur nisi quantum vult quod non egrediatur nisi quantum vult quod non est verum: quia cogitur videre illud non est verum: quia cogitur videre illud quod est ante oculos ejus. Si autem est quod est ante oculos ejus. Si autem est diversum quod egreditur, tunc hoc est diversum quod egreditur, tunc hoc est mirum, quod multoties una hora potest mirum, quod multoties una hora potest egredi lumen a corpore parvo implens egredi lumen a corpore parvo implens tolum mundum. tolum mundum.

3. Faciamus igitur demonstrationem 3. Faciamus igitur demonstrationem super hanc positionem, ut ostendatur super hanc positionem, ut ostendatur esse impossibile. Dicit enim ista positio, esse impossibile. Dicit enim ista positio, quod radii corpora sunt, et sunt continui quod radii corpora sunt, et sunt continui in corpore pyramidali, reprehendens alios in corpore pyramidali, reprehendens alios qui dixerunt eos esse separatos: conti- qui dixerunt eos esse separatos: conti- nuos autem dicit in profundum et in nuos autem dicit in profundum et in rotundum et in omnem dimensionem rotundum et in omnem dimensionem pyramidis egredientis, et ipsam pyrami- pyramidis egredientis, et ipsam pyrami- dem esse corpus deferens virtutem visi- dem esse corpus deferens virtutem visi- vam, quæ tamen major est in ea quæ vam, quæ tamen major est in ea quæ subsidet centro oculi, quam in alia prop- subsidet centro oculi, quam in alia prop- ter abundantius lumen. Ponamus igitur ter abundantius lumen. Ponamus igitur oculum videntem ab Occidente in Orien- oculum videntem ab Occidente in Orien- tem A et ponamus oculum econtra vi- tem A et ponamus oculum econtra vi- dentem ab Oriente in Occidentem B: dentem ab Oriente in Occidentem B: circulum autem pyramidalis corporis a circulum autem pyramidalis corporis a ponamus C D E F G H et ponamus a qua- ponamus C D E F G H et ponamus a qua- libet sex notarum circuli continuari li- libet sex notarum circuli continuari li- neam in A oculum. Ponam igitur cen- neam in A oculum. Ponam igitur cen- trum hujus circuli, scilicet pyramidis 1, trum hujus circuli, scilicet pyramidis 1, et lineam a inesse diametrum centri ocu- et lineam a inesse diametrum centri ocu-

223 223

lis. Describam etiam circulum per B LM lis. Describam etiam circulum per B LM NOP, quæ sunt pyramides oculi в : et NOP, quæ sunt pyramides oculi в : et significabo centrum ejus q et conti- significabo centrum ejus q et conti- nuabo lineas ad oculum B, sicut feci in nuabo lineas ad oculum B, sicut feci in alio circulo. Inde sic: Istæ pyramides alio circulo. Inde sic: Istæ pyramides veniunt contra se ex opposito. Aut ergo veniunt contra se ex opposito. Aut ergo sistunt se et tunc neuter oculorum vi- sistunt se et tunc neuter oculorum vi- debit quod est versus alteram, quod debit quod est versus alteram, quod falsum est. Aut penetrant per se invi- falsum est. Aut penetrant per se invi- cem et tunc tria corpora erunt in eo- cem et tunc tria corpora erunt in eo- dem loco, scilicet duæ pyramides et aer dem loco, scilicet duæ pyramides et aer qui fuit ibi prius quorum quodlibet est qui fuit ibi prius quorum quodlibet est impossibile ergo nullo modo contingit impossibile ergo nullo modo contingit verificari aliquam istarum positionum. verificari aliquam istarum positionum. Licet autem plures aliæ rationes possint Licet autem plures aliæ rationes possint inveniri, quibus ostenditur falsitas in inveniri, quibus ostenditur falsitas in istis, tamen ad præsens istæ sufficiunt. istis, tamen ad præsens istæ sufficiunt.

dernorum. dernorum.

Sunt autem quidam modernorum, Opinio mo. Sunt autem quidam modernorum, Opinio mo. qui dicunt, quod visus sit et intus sus- qui dicunt, quod visus sit et intus sus- cipiendo et extra mittendo radios et cipiendo et extra mittendo radios et lumen. lumen.

Sed hæc opinio destruitur per eadem : Sed hæc opinio destruitur per eadem : et ideo non ponam disputationem contra et ideo non ponam disputationem contra istam, sed adjungam in fine quæstiones istam, sed adjungam in fine quæstiones quasdam de fallacia visus, quæ eos ad quasdam de fallacia visus, quæ eos ad istas opiniones induxerunt. istas opiniones induxerunt.

1. Est autem præcipua inter eas ratio, 1. Est autem præcipua inter eas ratio, ut dicit Avicenna, quod unum videtur ut dicit Avicenna, quod unum videtur duo si comprimatur oculus extra situm duo si comprimatur oculus extra situm suum ad superius, vel ad inferius, vel in suum ad superius, vel ad inferius, vel in dextrorsum, vel sinistrorsum. dextrorsum, vel sinistrorsum.

2. Alia autem est de formis apparenti- 2. Alia autem est de formis apparenti- bus in speculo, quæ non prohibent suas bus in speculo, quæ non prohibent suas contrarias in speculo eodem modo appa- contrarias in speculo eodem modo appa- rere. Quod etiam supra diximus in quæ- rere. Quod etiam supra diximus in quæ- stione de visibili. stione de visibili.

Sed si ista esset causa, quod unum vi- Sed si ista esset causa, quod unum vi- deretur duo propter reflexionem radio- deretur duo propter reflexionem radio- rum extra situm tunc semper secun- rum extra situm tunc semper secun- dum eos unum deberet apparere multa: dum eos unum deberet apparere multa: quia semper visibile secundum eos con- quia semper visibile secundum eos con- tingunt multi radii, et non ita in loco tingunt multi radii, et non ita in loco uno. Similiter dicendum ut supra, quod uno. Similiter dicendum ut supra, quod in veritate nihil extra mittimus cum vi- in veritate nihil extra mittimus cum vi- demus sed tamen processus luminis in demus sed tamen processus luminis in colores secundum rectam oppositionem colores secundum rectam oppositionem describit intellectuales angulos super describit intellectuales angulos super oculum, ita quod angulus procedentis oculum, ita quod angulus procedentis

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

224 224

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

luminis est in oculo, sicut supra dixi- luminis est in oculo, sicut supra dixi- mus nec hoc oportet repetere : et super mus nec hoc oportet repetere : et super hujusmodi lineas fundantur demonstra- hujusmodi lineas fundantur demonstra- tiones Euclidis in tribus libris, scilicet de tiones Euclidis in tribus libris, scilicet de compositione speculorum, et de visu, et compositione speculorum, et de visu, et de fallacia visus. Unde positio Eucli- de fallacia visus. Unde positio Eucli- dis minus habet de impossibili quam dis minus habet de impossibili quam aliæ duæ. aliæ duæ.

DICENDUM ergo ad primum pro illis DICENDUM ergo ad primum pro illis inductum, quod sicut probatum est in inductum, quod sicut probatum est in libro qui dicitur de Fallacia visus, id libro qui dicitur de Fallacia visus, id quod de sphæra in eadem superficie quod de sphæra in eadem superficie stante videtur, minus est medietate sphæ- stante videtur, minus est medietate sphæ- re et quanto propinquius accedit ad re et quanto propinquius accedit ad sphæram, tanto minus videtur de sphæ- sphæram, tanto minus videtur de sphæ- ra, et tamen magis apparet et hoc non ra, et tamen magis apparet et hoc non contingit propter lineas egredientes ab contingit propter lineas egredientes ab oculo, sed propter modum immutatio- oculo, sed propter modum immutatio- nis oculi a sphæra secundum talem oppo- nis oculi a sphæra secundum talem oppo- sitionem. Bene enim concedimus, quod sitionem. Bene enim concedimus, quod non fit visus nisi ad immutationem et non fit visus nisi ad immutationem et oppositionem rectam : et ideo quia ad oppositionem rectam : et ideo quia ad rectam oppositionem non opponitur di- rectam oppositionem non opponitur di- midium sphæræ stantis in eadem super- midium sphæræ stantis in eadem super- ficie ipsi oculo, propter hoc illud quod ficie ipsi oculo, propter hoc illud quod videt de sphæra, non est nisi sphæræ videt de sphæra, non est nisi sphæræ aliqua proportio minor semicirculo sphæ- aliqua proportio minor semicirculo sphæ- ræ. Cujus probationem dabo talem : ræ. Cujus probationem dabo talem : Describatur sphæra super centrum A, cu- Describatur sphæra super centrum A, cu- jus diameter sit BC: visus autem extra jus diameter sit BC: visus autem extra sphæram in eadem superficie sit в, distans sphæram in eadem superficie sit в, distans per aliquantulum spatium a sphæra : per aliquantulum spatium a sphæra : et ducatur linea a prima parte sphæræ, et ducatur linea a prima parte sphæræ, quæ alteri in speculo oculo opponatur quæ alteri in speculo oculo opponatur in oculum B et sit illa G B. Similiter in oculum B et sit illa G B. Similiter ducatur alia linea ab infimo loco sphæræ ducatur alia linea ab infimo loco sphæræ ubi oculo opponatur ultimo, et sit linea ubi oculo opponatur ultimo, et sit linea illa D B et istæ lineæ faciunt, sicut ne- illa D B et istæ lineæ faciunt, sicut ne- cesse est, angulos acutos supra sphæram, cesse est, angulos acutos supra sphæram, et non angulos contingentiæ: quia si et non angulos contingentiæ: quia si protraherentur, secarent sphæram, quod protraherentur, secarent sphæram, quod non facit linea contingens. Item, ducam non facit linea contingens. Item, ducam lineam ab ipso G in D, quæ secat aliam lineam ab ipso G in D, quæ secat aliam portionem circuli. Ducam etiam lineam portionem circuli. Ducam etiam lineam ab oculo D in centrum sphæræ, quod est ab oculo D in centrum sphæræ, quod est A illa secabit lineam G D in sphæra ad A illa secabit lineam G D in sphæra ad angulos rectos ergo triangulum G D B et angulos rectos ergo triangulum G D B et angulum B dividit in duo media æqualia. angulum B dividit in duo media æqualia.

Ponam autem signum ubi secat lineam Ponam autem signum ubi secat lineam G D et illud sit R: igitur triangulus G D et illud sit R: igitur triangulus GR D est dimidium quantitatis quæ de GR D est dimidium quantitatis quæ de sphæra videtur. Circumvolvam igitur sphæra videtur. Circumvolvam igitur triangulum G R B super axem BR : ergo triangulum G R B super axem BR : ergo angulus & circumductus describit mihi angulus & circumductus describit mihi quidquid videtur de sphæra. In illa au- quidquid videtur de sphæra. In illa au- tem quantitate descripta non cadet A, tem quantitate descripta non cadet A, quod est centrum sphæræ. Ergo descri- quod est centrum sphæræ. Ergo descri- ptum ab angulo trianguli non continet ptum ab angulo trianguli non continet sphæræ dimidietatem : et sic verificatum sphæræ dimidietatem : et sic verificatum est propositum, quod sphæræ existentis est propositum, quod sphæræ existentis in eadem superficie minus medietate vi- in eadem superficie minus medietate vi- detur. Et hujus etiam hæc est figura. detur. Et hujus etiam hæc est figura.

Dicimus igitur, quod hoc convenit Dicimus igitur, quod hoc convenit propter modum oppositionis, non prop- propter modum oppositionis, non prop- pter emissionem radiorum nihil enim pter emissionem radiorum nihil enim de sphæra generat se in medio vel in de sphæra generat se in medio vel in circulo, nisi quod directe opponitur. Et circulo, nisi quod directe opponitur. Et bene concedo, quod hæc oppositio est ad bene concedo, quod hæc oppositio est ad modum pyramidis et trianguli, sub quo modum pyramidis et trianguli, sub quo fit immutatio, sicut supra dictum est in fit immutatio, sicut supra dictum est in priori quæstione. Inde etiam patet causa priori quæstione. Inde etiam patet causa quare propinquius accedens, minus videt quare propinquius accedens, minus videt de sphæra, et tamen magis apparet. In de sphæra, et tamen magis apparet. In omni enim triangulo majus latus minori omni enim triangulo majus latus minori angulo subtenditur. Unde si propinquius angulo subtenditur. Unde si propinquius accedens aliquis accipiat immutationem accedens aliquis accipiat immutationem sub majori angulo, illud necesse sub majori angulo, illud necesse magis videri. Tamen quia lineæ signan- magis videri. Tamen quia lineæ signan- tes partes superius et inferius positas in tes partes superius et inferius positas in sphæra, incidunt in minorem arcum sphæra, incidunt in minorem arcum sphæræ, ideo illud quod videtur in sphæ- sphæræ, ideo illud quod videtur in sphæ- ra, est minus. ra, est minus.

est est

AD ALIUD dicendum, quod illa non est AD ALIUD dicendum, quod illa non est causa quæ ponitur pro causa: nec homo causa quæ ponitur pro causa: nec homo videt sui imaginem ante se in aere, nisi. videt sui imaginem ante se in aere, nisi. aer possit effici ut speculum: sed videtur aer possit effici ut speculum: sed videtur sibi, quod videat eam, cum tamen non sit sibi, quod videat eam, cum tamen non sit verum et hoc contingit ex fluxu imagi- verum et hoc contingit ex fluxu imagi- num a loco cellulæ imaginativæ ad orga- num a loco cellulæ imaginativæ ad orga- num sensus communis, et ab illo ad orga- num sensus communis, et ab illo ad orga- num visus, sicut accidit in melancholicis num visus, sicut accidit in melancholicis et in infirmis. Et hoc plenius postea tra- et in infirmis. Et hoc plenius postea tra- ctabimus cum agemus de somno et vigi- ctabimus cum agemus de somno et vigi- lia. lia.

AD ALIUD jam patet solutio: quia im- AD ALIUD jam patet solutio: quia im- mutatio fit ad oppositionem pyramida- mutatio fit ad oppositionem pyramida- lem et triangularem, non emissio radio- lem et triangularem, non emissio radio-

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

1 4. 1 4.

15. 15.

d 6. d 6.

d 7. d 7.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 22. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 22.

quæ quæ

rum. Ea autem rum. Ea autem subsident centro subsident centro oculi ad rectam lineam, perpendiculariter oculi ad rectam lineam, perpendiculariter immutant oculum, et ideo melius viden- immutant oculum, et ideo melius viden- tur. tur.

Præterea, Omnis virtus alicujus rei Præterea, Omnis virtus alicujus rei major est in centro rei quam juxta extre- major est in centro rei quam juxta extre- ma unde etiam virtus visiva oculi ma- ma unde etiam virtus visiva oculi ma- jor est in centro: et ideo etiam fortius jor est in centro: et ideo etiam fortius apprehenditur res quæ subsidet centro. apprehenditur res quæ subsidet centro.

AD ALIUD dicendum, quod Creator ideo AD ALIUD dicendum, quod Creator ideo fecit oculum sphæricum, non ut impri- fecit oculum sphæricum, non ut impri- merentur in eo imagines rerum, sed po- merentur in eo imagines rerum, sed po- tius ideo, ut esset facile mobile sicut tius ideo, ut esset facile mobile sicut sphæricum animarum, in quo debebant sphæricum animarum, in quo debebant imprimi omnes imagines rerum. Super imprimi omnes imagines rerum. Super totum rotundum autem melius et rectius totum rotundum autem melius et rectius imprimuntur imagines, quam super la- imprimuntur imagines, quam super la- tum planum vel concavum. In loco enim tum planum vel concavum. In loco enim plano propter divaricationem luminis plano propter divaricationem luminis quam facit quælibet pars æque eminens quam facit quælibet pars æque eminens cuilibet parti, confunditur et dilatatur cuilibet parti, confunditur et dilatatur imago, sicut patet in ense limato et ter- imago, sicut patet in ense limato et ter- so. In concavo autem una pars imagi- so. In concavo autem una pars imagi- nem projicit receptam super alteram, ita nem projicit receptam super alteram, ita quod iterum non fit directa rei compre- quod iterum non fit directa rei compre- hensio. Sed in rotundo retinetur imago: hensio. Sed in rotundo retinetur imago: et cum nulla pars æque emineat alteri, et cum nulla pars æque emineat alteri, nulla pars divaricat processionem lumi- nulla pars divaricat processionem lumi- nis in qua procedit forma visa, nec alia nis in qua procedit forma visa, nec alia projicit super aliam sicut fit in concavo. projicit super aliam sicut fit in concavo. Quæ autem sit causa, quod dextra viden- Quæ autem sit causa, quod dextra viden- tur apparere sinistra, supra determina- tur apparere sinistra, supra determina- vimus in questione de visibili. vimus in questione de visibili.

AD ALIUD dicendum, quod motus non AD ALIUD dicendum, quod motus non est contrarius impressioni formarum in est contrarius impressioni formarum in oculo, imo valet ad hoc quod ab omni oculo, imo valet ad hoc quod ab omni situ visibilium dirigatur immutatio ad situ visibilium dirigatur immutatio ad oculum. oculum.

AD ALIUD dicendum, quod propinqui- AD ALIUD dicendum, quod propinqui- tas ejus quod cadit sub centro oculi, non tas ejus quod cadit sub centro oculi, non est tota et sola causa quare melius vide- est tota et sola causa quare melius vide- tur, sed rectitudo immutationis et con- tur, sed rectitudo immutationis et con- fortatio virtutis visivæ in centro oculi fortatio virtutis visivæ in centro oculi sicut di tum est. sicut di tum est.

AD ALIUD dicendum, quod sin'stra non AD ALIUD dicendum, quod sin'stra non apparet dextra in speculis planis et con- apparet dextra in speculis planis et con- vexis illa de causa quam dat Euclides, vexis illa de causa quam dat Euclides, sed potius, quia forma abstracta a ne visa sed potius, quia forma abstracta a ne visa per actum luminis apparet in speculo, et per actum luminis apparet in speculo, et

XXXV XXXV

225 225

sicut separatur, ita imprimetur: et ideo sicut separatur, ita imprimetur: et ideo fit situs imaginationi oppositus ad adspi- fit situs imaginationi oppositus ad adspi- cientem, sicut supra solutum est. Quod cientem, sicut supra solutum est. Quod autem distantia etiam repræsentatur in autem distantia etiam repræsentatur in speculo in re alta, sicut in turri cacumen speculo in re alta, sicut in turri cacumen inferius videtur: quia plus distat a spe- inferius videtur: quia plus distat a spe- culo et ideo profundius apparet et culo et ideo profundius apparet et ideo videtur conversa turris in aqua vel ideo videtur conversa turris in aqua vel in speculo. Hac etiam de causa baculus in speculo. Hac etiam de causa baculus stans in aqua videtur curvus vel abcissus stans in aqua videtur curvus vel abcissus oblique adspicienti: quia forma baculi oblique adspicienti: quia forma baculi per omne profundum aquæ existens im- per omne profundum aquæ existens im- primitur superficiei aquæ, et ibi ulterius primitur superficiei aquæ, et ibi ulterius immutat aerem et figuram et visum : et immutat aerem et figuram et visum : et causa hujus immutationis est, quod linea causa hujus immutationis est, quod linea veniens a profundo ad superficiem aquæ veniens a profundo ad superficiem aquæ est recta, linea autem a superficie aquæ est recta, linea autem a superficie aquæ ad oculum veniens est oblique cadens ad oculum veniens est oblique cadens super illam, ita quod super superficiem super illam, ita quod super superficiem aquæ versus adspicientem facit angulum aquæ versus adspicientem facit angulum acutum et ita curvitas duarum immuta- acutum et ita curvitas duarum immuta- tionum causa est apparitionis curvitatis tionum causa est apparitionis curvitatis rei. Si autem directe super rem in aqua rei. Si autem directe super rem in aqua jacentem aliquis rem adspiciat, videbitur jacentem aliquis rem adspiciat, videbitur tunc res directe: quia tunc ad punctum tunc res directe: quia tunc ad punctum lineæ immutantis aquæ superficiem dire- lineæ immutantis aquæ superficiem dire- cte et perpendiculariter cadit linea im- cte et perpendiculariter cadit linea im- mutationis visus, ita quod super aquæ mutationis visus, ita quod super aquæ superficiem signat duos oculos rectos. superficiem signat duos oculos rectos.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate colores non moventur ad oculum motu colores non moventur ad oculum motu locali, sed potius motus immutationis est locali, sed potius motus immutationis est motus eorum quo generant se primo in motus eorum quo generant se primo in medio, et postea in oculo, sicut dictum medio, et postea in oculo, sicut dictum est supra in quæstione qualiter visibile est supra in quæstione qualiter visibile sit in medio. sit in medio.

AD ALIUD dicendum, quod licet Aviren- AD ALIUD dicendum, quod licet Aviren- na dicat, quod quædam animalia habent na dicat, quod quædam animalia habent oculos adeo lucidos, quod lumine eorum oculos adeo lucidos, quod lumine eorum de norte vident de propinquo, tamen de norte vident de propinquo, tamen hoc non placet mihi : quia si illuminarent hoc non placet mihi : quia si illuminarent propinquum, facerent colorem ejus in propinquum, facerent colorem ejus in actu, et ita ab omnibus posset videri: actu, et ita ab omnibus posset videri: quod non est verum, sicut experimento quod non est verum, sicut experimento repertum est. Sed oculi eorum lucent ut repertum est. Sed oculi eorum lucent ut noctiluca, et lumen eorum non valet ad noctiluca, et lumen eorum non valet ad melius videndum, sicut supra determi- melius videndum, sicut supra determi- navimus. navimus.

AD ALIUD dicendum, quod quando unus AD ALIUD dicendum, quod quando unus

15 15

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

Ad 12. Ad 12.

226 226

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

oculus clauditur, vel cæcatur, lumen oculus clauditur, vel cæcatur, lumen unius redit ad alium: sed hoc non con- unius redit ad alium: sed hoc non con- tingit propter emissionem radiorum, sed tingit propter emissionem radiorum, sed hoc contingit tribus de causis. Quarum hoc contingit tribus de causis. Quarum una est, quia virtus apprehensiva natura- una est, quia virtus apprehensiva natura- liter movetur ad apprehensiones forma- liter movetur ad apprehensiones forma- rum, et delectatur in ipsis: unde moven- rum, et delectatur in ipsis: unde moven- do ad locum secum trahit spiritum vi- do ad locum secum trahit spiritum vi- sivum. Cum igitur formas non invenit in sivum. Cum igitur formas non invenit in loco unius oculi, movetur ad reliquum, loco unius oculi, movetur ad reliquum, et trahit secum spiritum visibilem ex et trahit secum spiritum visibilem ex alio. Secunda est, quod nervus opticus alio. Secunda est, quod nervus opticus oculorum bifurcatus est in anteriori par- oculorum bifurcatus est in anteriori par- te capitis et ideo spiritus visivus impe- te capitis et ideo spiritus visivus impe- ditus in uno retrorsum agitur usque ad ditus in uno retrorsum agitur usque ad bifurcationem et cum ibi nervi conti- bifurcationem et cum ibi nervi conti- nuentur, transfunditur totus in oculum nuentur, transfunditur totus in oculum unum. Tertia est attentio: quia amisso unum. Tertia est attentio: quia amisso oculo uno major intentio fit circa alium: oculo uno major intentio fit circa alium: et attentio frequens facit opus ejus : fre- et attentio frequens facit opus ejus : fre- quentia autem operis facit calorem, et quentia autem operis facit calorem, et calor cogit affluere spiritum animalem. calor cogit affluere spiritum animalem.

AD ALIUD dicendum, quod non est AD ALIUD dicendum, quod non est causa illa quæ dicitur in libro de visu, causa illa quæ dicitur in libro de visu, sed potius quod peripheria speculi con sed potius quod peripheria speculi con cavi super centrum illius exaltatur et cavi super centrum illius exaltatur et eminet super ipsum: et ideo formam eminet super ipsum: et ideo formam receptam ab oculis projicit super cen- receptam ab oculis projicit super cen- trum speculi, et centrum per immutatio- trum speculi, et centrum per immutatio- nem imprimit eam aeri, et per aerem nem imprimit eam aeri, et per aerem oculo super centrum existenti. Eadem oculo super centrum existenti. Eadem etiam causa est, quod oculus in periphe- etiam causa est, quod oculus in periphe- ria convexi positus videt se in majori ria convexi positus videt se in majori quantitate quam sit et tunc etiam pro- quantitate quam sit et tunc etiam pro- pter propinquitatem impressionis humor pter propinquitatem impressionis humor crystallinus oculi apparet in speculo. crystallinus oculi apparet in speculo. AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate immutatio fit quasi sub angulo sed in immutatio fit quasi sub angulo sed in hoc est deceptio, quod duplici distantia hoc est deceptio, quod duplici distantia non facit minorem angulum duplo, sed non facit minorem angulum duplo, sed in aliqua proportione facit minorem: nec in aliqua proportione facit minorem: nec tota causa est, quod res bene videatur, tota causa est, quod res bene videatur, propinquitas rei: quia sic res tangens propinquitas rei: quia sic res tangens oculum optime videretur, quod falsum oculum optime videretur, quod falsum est: sed est causa, quia res apparet tanta est: sed est causa, quia res apparet tanta vel tanta sicut enim est in aliis virtuti- vel tanta sicut enim est in aliis virtuti- bus activis et passivis in natura, scilicet bus activis et passivis in natura, scilicet quod exigitur proportio inter agens et quod exigitur proportio inter agens et patiens, ita exigitur in visu proportio patiens, ita exigitur in visu proportio

distantiæ vel medii et organi et objecti : distantiæ vel medii et organi et objecti :

qua proportione non constante non erit qua proportione non constante non erit bonus visus. bonus visus.

AD HOC autem quod objicitur de de- AD HOC autem quod objicitur de de- monstratione Jacobi Alchindi, dicendum monstratione Jacobi Alchindi, dicendum quod hoc concessum et ratum est, quod quod hoc concessum et ratum est, quod visus fit ad modum pyramidis: quia hæc visus fit ad modum pyramidis: quia hæc pyramis est figura oppositionis sub qua pyramis est figura oppositionis sub qua fit immutatio, ut dictum est : nec est fit immutatio, ut dictum est : nec est causa, quod melius videatur res centro causa, quod melius videatur res centro oculi subsidens, quam causam ipse assi- oculi subsidens, quam causam ipse assi- gnavit, sed potius quæ dicta sunt. gnavit, sed potius quæ dicta sunt.

AD ID autem quod juxta hoc ultimo AD ID autem quod juxta hoc ultimo quæritur, Quare unum apparet duo ? quæritur, Quare unum apparet duo ?

Dicendum, quod hujus sunt quatuor Dicendum, quod hujus sunt quatuor causæ secundum naturam. Quarum una causæ secundum naturam. Quarum una est, quia sicut infra patebit, omnis sensus est, quia sicut infra patebit, omnis sensus particularis refertur ad sensum commu- particularis refertur ad sensum commu- nem, in quo perficitur ejus operatio : nem, in quo perficitur ejus operatio : spiritus igitur visivus per nervum opticum spiritus igitur visivus per nervum opticum currens reddit formam apprehensam : et currens reddit formam apprehensam : et licet sit in duobus oculis, tamen quia ve- licet sit in duobus oculis, tamen quia ve- nit et unitur in loco bifurcationis nervi, nit et unitur in loco bifurcationis nervi, ibi est forma ut una in ambobus oculis ibi est forma ut una in ambobus oculis apprehensa. Cum autem comprimitur apprehensa. Cum autem comprimitur oculus, egreditur linea unius spiritus oculus, egreditur linea unius spiritus extra lineam alterius in loco bifurcatio- extra lineam alterius in loco bifurcatio- nis et ideo tunc ibi non contingit alium nis et ideo tunc ibi non contingit alium spiritum in puncto anguli bifurcationis: spiritum in puncto anguli bifurcationis: et ideo tunc forma apprehensa in duobus et ideo tunc forma apprehensa in duobus oculis non unitur et ideo sensus com- oculis non unitur et ideo sensus com- munis qui componit et dividit sensata munis qui componit et dividit sensata propria, tunc judicat et apprehendit eam propria, tunc judicat et apprehendit eam sicut duo sensata ejusdem sensus. Hujus sicut duo sensata ejusdem sensus. Hujus autem signum est, quod si unus oculus autem signum est, quod si unus oculus comprimatur et alter claudatur, expres- comprimatur et alter claudatur, expres- sione unius tantum oculi non apparebit sione unius tantum oculi non apparebit unum duo. unum duo.

Secunda causa est ex reflexione spiri- Secunda causa est ex reflexione spiri- tus ad intus et extra. Cum enim currat tus ad intus et extra. Cum enim currat intra sensum communem et sensum par- intra sensum communem et sensum par- ticularem, accipiendo ab uno et dando ticularem, accipiendo ab uno et dando alteri, et sit velocissimus sicut per ap- alteri, et sit velocissimus sicut per ap- prehensionem velocem potest probari : prehensionem velocem potest probari : nam accipiens formam in oculò exun- nam accipiens formam in oculò exun- dantem ad sensum communem, refluit dantem ad sensum communem, refluit forma ad partem aliam spiritus, ante- forma ad partem aliam spiritus, ante- quam egrediatur plene ab oculo: et tunc quam egrediatur plene ab oculo: et tunc

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 22. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 22.

apparet in una parte spiritus et in alia, apparet in una parte spiritus et in alia, et judicantur duo: et hoc maxime con- et judicantur duo: et hoc maxime con- tingit in quibusdam ebriis et infirmis, in tingit in quibusdam ebriis et infirmis, in quibus vapor et ventositas elevata impel- quibus vapor et ventositas elevata impel- lit spiritum visivum sicut ventus aquam: lit spiritum visivum sicut ventus aquam: unde talibus frequenter prominent oculi unde talibus frequenter prominent oculi ventositate ut vapore eos extra loca pre- ventositate ut vapore eos extra loca pre- mente. Signum autem hujus est, quia mente. Signum autem hujus est, quia videmus sole apparente in aqua et vento videmus sole apparente in aqua et vento aquam movente, formam solis in aqua aquam movente, formam solis in aqua fieri pluribus locis et incidere formam fieri pluribus locis et incidere formam quasi una continuetur ad aliam. quasi una continuetur ad aliam.

Tertia causa est ex fluxu spiritus se- Tertia causa est ex fluxu spiritus se- cundum latum per amplitudinem nervi, cundum latum per amplitudinem nervi, vel etiam quod nervus est cella imagina- vel etiam quod nervus est cella imagina- tionis et sensus communis: tunc enim tionis et sensus communis: tunc enim apparet res visa in duobus locis, eo quod apparet res visa in duobus locis, eo quod in uno situ apprehenditur antequam in uno situ apprehenditur antequam unam partem spiritus perfecte relinquat, unam partem spiritus perfecte relinquat, sicut patet in virgula circumducta, quæ sicut patet in virgula circumducta, quæ videtur facere circulum sensu particulari videtur facere circulum sensu particulari accipiente extremitatem ejus hic et ibi, accipiente extremitatem ejus hic et ibi, et sensu communi continuante illa loca et sensu communi continuante illa loca per circumvolutionem spiritus ad formam per circumvolutionem spiritus ad formam apprehensam. Hac de causa etiam forma apprehensam. Hac de causa etiam forma mota quandoque infigitur ita spiritui mota quandoque infigitur ita spiritui sensus communis et imaginativi, quod sensus communis et imaginativi, quod aliquis stans juxta aquam, videtur sibi, aliquis stans juxta aquam, videtur sibi, quod moveatur et cadit. Hac etiam de quod moveatur et cadit. Hac etiam de causa quidam timentes ad imaginatio- causa quidam timentes ad imaginatio- nem casus cadunt de alto. Et hac etiam nem casus cadunt de alto. Et hac etiam de causa post navigationem videtur no- de causa post navigationem videtur no- bis moveri terra longo tempore postquam bis moveri terra longo tempore postquam venimus ad portum: quia forma manet venimus ad portum: quia forma manet in spiritu, et spiritus undat secundum in spiritu, et spiritus undat secundum motum formæ ad latitudinem cellæ an- motum formæ ad latitudinem cellæ an- terioris partis capitis. terioris partis capitis.

Quarta causa est ipsa compositio Quarta causa est ipsa compositio oculisicut enim supra probatum est, oculisicut enim supra probatum est, compositio sua est in humido aquoso compositio sua est in humido aquoso servabili formæ apprehensivæ habet servabili formæ apprehensivæ habet autem tunicas, quarum quædam habent autem tunicas, quarum quædam habent foramen ad anterius: et ideo quando foramen ad anterius: et ideo quando premitur oculus, extumescit humor cry- premitur oculus, extumescit humor cry- stallinus et divaricatur forma, et viden- stallinus et divaricatur forma, et viden- tur duæ vel tres quandoque. tur duæ vel tres quandoque.

AD ULTIMUM dicendum videtur sicut AD ULTIMUM dicendum videtur sicut supra, quod in veritate formæ a luce ac- supra, quod in veritate formæ a luce ac- cipiunt esse spirituale et simplex, et ideo cipiunt esse spirituale et simplex, et ideo

227 227

sunt in speculo secundum suas inten- sunt in speculo secundum suas inten- tiones, et non secundum esse materiale, tiones, et non secundum esse materiale, ut supra probatum est. ut supra probatum est.

Si autem quæratur, Quare tunc non Si autem quæratur, Quare tunc non apparent in speculis contritis et aspe- apparent in speculis contritis et aspe- ris? ris?

Dicendum, quod in contritis super- Dicendum, quod in contritis super- ficies est insensibilis et non sufliciens ad ficies est insensibilis et non sufliciens ad luminis multiplicationem, sub cujus aclu luminis multiplicationem, sub cujus aclu fit immutatio. In asperis autem propter fit immutatio. In asperis autem propter unam partem obumbrantem aliam non unam partem obumbrantem aliam non potest esse actus luminis secundum ex- potest esse actus luminis secundum ex- tremitatem perspicui, ut alibi dictum est. tremitatem perspicui, ut alibi dictum est. Alio modo posset dici, ut dicit Avicenna, Alio modo posset dici, ut dicit Avicenna, quod in veritate est forma materialis et quod in veritate est forma materialis et corporea in speculo, et in oculo, et in corporea in speculo, et in oculo, et in imaginatione quia est in corpore. Sed imaginatione quia est in corpore. Sed non sequitur, si in re visa habeat con- non sequitur, si in re visa habeat con- trarium, quod etiam in speculo vel spi- trarium, quod etiam in speculo vel spi- ritu animali habet contrarium: quia non ritu animali habet contrarium: quia non omne agens agit formam in aliud quod omne agens agit formam in aliud quod patitur ab ipso, sicut patet in primo mo- patitur ab ipso, sicut patet in primo mo- tore, qui motum facit in mobili primo, tore, qui motum facit in mobili primo, cum tamen non moveatur, et motus lo- cum tamen non moveatur, et motus lo- calis facit calorem, cum tamen non sit calis facit calorem, cum tamen non sit calidus, et sic est in multis. Unde non calidus, et sic est in multis. Unde non sequitur, quod in speculo vel in spiritu sequitur, quod in speculo vel in spiritu animali habeat contrarium. Sed hæc ra- animali habeat contrarium. Sed hæc ra- tio non potest solvere inconveniens, quod tio non potest solvere inconveniens, quod videtur accidere, quod in speculo parvo videtur accidere, quod in speculo parvo apparet magnus motus, et in oculo to- apparet magnus motus, et in oculo to- tum hemisphærium. Dicit tamen ad hoc tum hemisphærium. Dicit tamen ad hoc Avicenna, quod excusat eum ab hoc in- Avicenna, quod excusat eum ab hoc in- convenienti potentia divisionis corporis convenienti potentia divisionis corporis in infinitum et ita vult dicere, quod per in infinitum et ita vult dicere, quod per divisionem fiat unus in oculo vel in spe- divisionem fiat unus in oculo vel in spe- culo. Sed adhuc sequuntur duo inconve- culo. Sed adhuc sequuntur duo inconve- nientia. Quorum unum est, quod non nientia. Quorum unum est, quod non assignat causam quæ dividat corpus tali assignat causam quæ dividat corpus tali modo, scilicet quod semper forma re- modo, scilicet quod semper forma re- maneat similis formæ montis, et divida- maneat similis formæ montis, et divida- tur in suos dimidios montes, et medietas tur in suos dimidios montes, et medietas in quartas, et sic de aliis. Aliud incon- in quartas, et sic de aliis. Aliud incon- veniens est, quod illud quod apparet in veniens est, quod illud quod apparet in spiritu animali judicium sit de re: unde spiritu animali judicium sit de re: unde oculus magnum montem debet judicare oculus magnum montem debet judicare parvum, quod videmus esse falsum, Si- parvum, quod videmus esse falsum, Si- militer non poterit Avicenna assignare militer non poterit Avicenna assignare causam, quare distantia rei apparet in causam, quare distantia rei apparet in

228 228

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

speculo et oculo sicut et ipsa res, ut su- speculo et oculo sicut et ipsa res, ut su-

Propter hoc igitur et quædam alia pro- Propter hoc igitur et quædam alia pro- pra in quæstione de visibili probatum est. priæ solutioni videtur esse credendum. pra in quæstione de visibili probatum est. priæ solutioni videtur esse credendum.

QUÆSTIO XXIII. QUÆSTIO XXIII.

De auditu in se. De auditu in se.

Deinde quæritur de auditu. Deinde quæritur de auditu.

Et quæruntur quatuor. Quorum primum est de auditu in se. Et quæruntur quatuor. Quorum primum est de auditu in se. Secundum, De auditu ex parte objecti. Secundum, De auditu ex parte objecti.

Tertium, De auditu ex parte medii. Tertium, De auditu ex parte medii.

Quartum et ultimum, De auditu ex parte actus et modi audiendi. Quartum et ultimum, De auditu ex parte actus et modi audiendi.

ARTICULUS UNICUS. ARTICULUS UNICUS.

Quid sit auditus ? Quid sit auditus ?

Ad primum sic proceditur : Ad primum sic proceditur :

Dicit Avicenna: « Auditus est vis or- Dicit Avicenna: « Auditus est vis or- dinata in nervo expansa in superficie dinata in nervo expansa in superficie nervi optici ad apprehendendum illud nervi optici ad apprehendendum illud quod sibi convenit ex commotione aeris, quod sibi convenit ex commotione aeris, quæ contigit inter percutiens et per- quæ contigit inter percutiens et per- cussum resistens constrictione coacta, ex cussum resistens constrictione coacta, ex qua provenit sonus, et pervenit ejus com- qua provenit sonus, et pervenit ejus com- motio ad aerem collectivum quietum, motio ad aerem collectivum quietum, qui est in concavitate nervi postici, mo- qui est in concavitate nervi postici, mo- vens illud ad instar sui motus, et com- vens illud ad instar sui motus, et com- motores illius motus tangunt nervum motores illius motus tangunt nervum ad instar, etc. >> ad instar, etc. >>

Eodem modo videtur diffinire Algazel Eodem modo videtur diffinire Algazel in physica sua, qui dicit, quod « auditus in physica sua, qui dicit, quod « auditus fit per sonum qui provenit ad aerem in- fit per sonum qui provenit ad aerem in-

tus quiescentem intra concavitatem au- tus quiescentem intra concavitatem au- ris, et imprimit nervum expansum in ris, et imprimit nervum expansum in profunditate concavitatis, quemadmo- profunditate concavitatis, quemadmo- dum corium extenditur in tympano. » dum corium extenditur in tympano. » CONTRA vero primam diffinitionem ob- CONTRA vero primam diffinitionem ob- jicitur. jicitur.

1. De eo quod dicit, quod est vis ex- 1. De eo quod dicit, quod est vis ex- pansa in superficie nervi optici. Nervus pansa in superficie nervi optici. Nervus enim opticus est nervus visibilis, in quo enim opticus est nervus visibilis, in quo est vis ordinata ad visum et non ad au- est vis ordinata ad visum et non ad au- ditum duarum enim virium quæ non ditum duarum enim virium quæ non sunt ejusdem generis, non debet orga- sunt ejusdem generis, non debet orga-

num esse unum. num esse unum.

2. Præterea, Constabulus in libro de 2. Præterea, Constabulus in libro de Differentia spiritus et animæ dicit, quod Differentia spiritus et animæ dicit, quod ex anteriori ventriculo cerebri oriuntur ex anteriori ventriculo cerebri oriuntur quinque paria nervorum, quorum pri- quinque paria nervorum, quorum pri- mum venit ad oculum, secundum ad mum venit ad oculum, secundum ad palpebras, tertium ad linguam, quartum palpebras, tertium ad linguam, quartum ad palatum, quintum ad tympanum au- ad palatum, quintum ad tympanum au- ris. Et ex hoc videtur, quod divisionem ris. Et ex hoc videtur, quod divisionem habeant inter se nervi visibiles, et nervi habeant inter se nervi visibiles, et nervi audibiles. audibiles.

3. Præterea, Quæritur de hoc quod di- 3. Præterea, Quæritur de hoc quod di- cit, quod commotio pervenit ad aerem col- cit, quod commotio pervenit ad aerem col-

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 23. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 23.

lectivum quietum, qui est in concavitate lectivum quietum, qui est in concavitate nervi postici. Hoc enim non videtur gene- nervi postici. Hoc enim non videtur gene- rale esse in omnibus animalibus. In pis- rale esse in omnibus animalibus. In pis- cibus enim non apparent viæ exteriores cibus enim non apparent viæ exteriores ad auditum, in quibus viis sit aer: et ad auditum, in quibus viis sit aer: et tamen multis experimentis probatur in tamen multis experimentis probatur in libro de Animalibus, quod pisces audiunt. libro de Animalibus, quod pisces audiunt. 4. Præterea quæritur, Si nihil otio- 4. Præterea quæritur, Si nihil otio- sum est in natura, tunc videtur cartilago sum est in natura, tunc videtur cartilago auris extrinsecus supposita aliquid facere auris extrinsecus supposita aliquid facere ad auditum et ita non solus nervus ex- ad auditum et ita non solus nervus ex- pansus in aures videbitur esse organum pansus in aures videbitur esse organum auditus. auditus.

5. Præterea quæritur, Quid faciat in 5. Præterea quæritur, Quid faciat in auditum tortuositas aurium, et quare auditum tortuositas aurium, et quare reflexio auris magis sit retro quam ante? reflexio auris magis sit retro quam ante? Videmus enim, quod in animalibus ver- Videmus enim, quod in animalibus ver- sus posterius capitis est cartilago auris sus posterius capitis est cartilago auris elevata aliquantulum a capite. Si autem elevata aliquantulum a capite. Si autem auditus est ad omnem partem, videtur auditus est ad omnem partem, videtur esse via plana ab omni parte ad foramen esse via plana ab omni parte ad foramen auditus. auditus.

6. Præterea, In auribus videmus, quod 6. Præterea, In auribus videmus, quod non circum ponitur foramini auditus hu- non circum ponitur foramini auditus hu- jusmodi cartilago. Et quæritur, Quare jusmodi cartilago. Et quæritur, Quare

sit hoc? sit hoc?

7. Præterea, Quare aves non habent 7. Præterea, Quare aves non habent aures prominentes, sicut alia animalia? aures prominentes, sicut alia animalia?

8. Similiter, In quibusdam animalibus 8. Similiter, In quibusdam animalibus videmus, quod habent aures mobiles, et videmus, quod habent aures mobiles, et quædam immobiles habent, sicut homo, quædam immobiles habent, sicut homo, et simia. et simia.

9. Et similiter quædam animalia vide- 9. Et similiter quædam animalia vide- mus habere in superficie capitis, sicut mus habere in superficie capitis, sicut quadrupedia quædam autem non in su- quadrupedia quædam autem non in su- perficie, sed in medio capitis, sicut perficie, sed in medio capitis, sicut homo. homo.

10. Præterea, Nos videmus quosdam 10. Præterea, Nos videmus quosdam sensus esse ante in capite, sicut visus, sensus esse ante in capite, sicut visus, olfactus, gustus, et tactus. Quæritur igi- olfactus, gustus, et tactus. Quæritur igi- tur, Quare auditus non sit ante in capite, tur, Quare auditus non sit ante in capite, sed a latere ? sed a latere ?

11. Præterea,Quæritur de quodam quod 11. Præterea,Quæritur de quodam quod dicit Gregorius Nyssenus, quod organa dicit Gregorius Nyssenus, quod organa auditus sunt nervi qui in cerebro molles auditus sunt nervi qui in cerebro molles sunt, et aurium constructio. Avicenna sunt, et aurium constructio. Avicenna autem dicit in suo libro de Animalibus, autem dicit in suo libro de Animalibus, quod nervi illi facti sunt duri. Et sic vi- quod nervi illi facti sunt duri. Et sic vi- detur esse contrarietas. detur esse contrarietas.

229 229

12. Præterea quæritur, Quare auditus 12. Præterea quæritur, Quare auditus ponitur secundus sensus? ponitur secundus sensus?

A l. A l.

SOLUTIO. Dicendum est ad primum, stio SOLUTIO. Dicendum est ad primum, stio quod nervus opticus, sive posticus nervus, quod nervus opticus, sive posticus nervus, qui est nervus audibilis, ut dicit Avicenna qui est nervus audibilis, ut dicit Avicenna in libro de Animalibus, nascitur in veri- in libro de Animalibus, nascitur in veri- tate ab anteriori parte medullæ cerebri, tate ab anteriori parte medullæ cerebri, et vadit ad cellam auricularem, quæ dici- et vadit ad cellam auricularem, quæ dici- tur tympanum, et in ea dispergitur. Et tur tympanum, et in ea dispergitur. Et quia uterque ramus ejus dividitur in duo, quia uterque ramus ejus dividitur in duo, major pars illius rami diffunditur in tym- major pars illius rami diffunditur in tym- pano auris, et minor pars erit per fora- pano auris, et minor pars erit per fora- men ossis petrosi, quod dicitur foramen men ossis petrosi, quod dicitur foramen cæcum et idcirco iste nervus dicitur esse cæcum et idcirco iste nervus dicitur esse in superficie optici, hoc est, quod tangit in superficie optici, hoc est, quod tangit esse in origine nervorum sensibilium, esse in origine nervorum sensibilium, non quia sit idem cum illo: sicut etiam non quia sit idem cum illo: sicut etiam dicimus, quod sensus communis orga- dicimus, quod sensus communis orga- num habet in illo loco capitis ubi occur- num habet in illo loco capitis ubi occur- runt omnes nervi sensitivi: quia aliter runt omnes nervi sensitivi: quia aliter sensus communis non cognosceret sensi- sensus communis non cognosceret sensi- bilia omnium sensuum particularium. bilia omnium sensuum particularium.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate AD ALIUD dicendum, quod in veritate quinque paria diffundentia sensus per quinque paria diffundentia sensus per totum corpus oriuntur ab anteriori cella totum corpus oriuntur ab anteriori cella capitis, quæ sunt multarum rationum, capitis, quæ sunt multarum rationum, ut dicit Avicenna in sua Anatomia. Sed ut dicit Avicenna in sua Anatomia. Sed omnia paria nervorum colliguntur in omnia paria nervorum colliguntur in unum in organo sensus communis et unum in organo sensus communis et phantasiæ motus enim ab omnibus sen- phantasiæ motus enim ab omnibus sen- sibus veniunt ad sensum communem et sibus veniunt ad sensum communem et phantasiam nihilominus tamen nervi phantasiam nihilominus tamen nervi audibiles et nervi visibiles majorem ha- audibiles et nervi visibiles majorem ha- bent conjunctionem: quia isti duo sen- bent conjunctionem: quia isti duo sen- sus deserviunt disciplinæ, alii vero tres sus deserviunt disciplinæ, alii vero tres deserviunt nutrimento. deserviunt nutrimento.

AD ALIUD dicendum, quod in veritate, AD ALIUD dicendum, quod in veritate, ut dicitur in libro de Animalibus, pisces ut dicitur in libro de Animalibus, pisces non habent vias auditus aptas in capite : non habent vias auditus aptas in capite : quia cum elementum aquæ sit fluxibile, quia cum elementum aquæ sit fluxibile, subintraret ad medullam cerebri, et in- subintraret ad medullam cerebri, et in- frigidando illam exstingueret naturam : frigidando illam exstingueret naturam : et propter hoc tympanum piscium est et propter hoc tympanum piscium est cella in piscibus cooperta, in qua ex- cella in piscibus cooperta, in qua ex- panditur nervus audibilis, qui immuta- panditur nervus audibilis, qui immuta- tur a commotione soni, qui subintrat per tur a commotione soni, qui subintrat per aquam, propter connaturalitatem quam aquam, propter connaturalitatem quam habet nervus ille ad aerem commotum, habet nervus ille ad aerem commotum,

Al 2. Al 2.

AJ 3. AJ 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

-230 -230

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et propter connaturalitatem spiritus au- et propter connaturalitatem spiritus au- dibilis, qui est in ipso, in quo impri- dibilis, qui est in ipso, in quo impri- muntur species sonorum: et ille spiritus muntur species sonorum: et ille spiritus est eis pro aere quieto. est eis pro aere quieto.

AD ALIUD dicendum, quod multa sunt AD ALIUD dicendum, quod multa sunt in auribus quæ faciunt ad bene esse: et in auribus quæ faciunt ad bene esse: et tale est cartilago quæ capit commotio- tale est cartilago quæ capit commotio- nem aeris, et est media inter carnem nem aeris, et est media inter carnem ad os quia si esset carnea, tunc esset ad os quia si esset carnea, tunc esset mollis nimis, et cederet commotioni ni- mollis nimis, et cederet commotioni ni- mis, ita quod multi soni transirent fo- mis, ita quod multi soni transirent fo- ramen auditus et non reflecterentur. Si ramen auditus et non reflecterentur. Si vero esset dura sicut os, tunc nimis re- vero esset dura sicut os, tunc nimis re- tunderet et infringeret commotionem et tunderet et infringeret commotionem et sonos, ita quod non distincte perveni- sonos, ita quod non distincte perveni- rent ad auditum: et ita facta est auris de rent ad auditum: et ita facta est auris de cartilagine, quæ media est inter nimis cartilagine, quæ media est inter nimis molle et nimis durum. molle et nimis durum.

AD ALIUD dicendum, quod concavitas AD ALIUD dicendum, quod concavitas auris longa est propter tria. Quorum auris longa est propter tria. Quorum unum sumptum est ex parte teneritudi- unum sumptum est ex parte teneritudi- nis medullæ cerebri: quia si esset brevis, nis medullæ cerebri: quia si esset brevis, subintraret frigus ad cerebrum, et occi- subintraret frigus ad cerebrum, et occi- derentur animalia. Secundum est sum- derentur animalia. Secundum est sum- ptum ex parte nervi audibilis, qui pro- ptum ex parte nervi audibilis, qui pro- pter hoc quod oritur ab anteriori cella, pter hoc quod oritur ab anteriori cella, quæ medullosa est, mollis est in suo ini- quæ medullosa est, mollis est in suo ini- tio. Quia vero molle non est aptum te- tio. Quia vero molle non est aptum te- nere commotiones et sonos, ideo necesse nere commotiones et sonos, ideo necesse fuit ipsum prolongari, ut induraretur ex fuit ipsum prolongari, ut induraretur ex conjunctione sui ad os petrosum et ex conjunctione sui ad os petrosum et ex prolongatione in foramine tortuoso. Ter- prolongatione in foramine tortuoso. Ter- tium est ex parte soni: quia sonus ex tium est ex parte soni: quia sonus ex multis repercussionibus et circumvolu- multis repercussionibus et circumvolu- tionibus salvatur, ut magis possit de- tionibus salvatur, ut magis possit de- prehendi per auditum, sicut patet in sono prehendi per auditum, sicut patet in sono facto in concavo, sicut in campana vel in facto in concavo, sicut in campana vel in fistula. fistula.

AD ALIUD dicendum, quod in anima- AD ALIUD dicendum, quod in anima- libus habentibus aures prominentes mul- libus habentibus aures prominentes mul- tum, aures eriguntur et reflectuntur a tum, aures eriguntur et reflectuntur a posteriori capitis versus anterius: et hoc posteriori capitis versus anterius: et hoc fit, quia nervi audibiles tanguntur ad fit, quia nervi audibiles tanguntur ad anterius capitis et propter hoc natura, anterius capitis et propter hoc natura, qt fiat reflexio soni ad eamdem partem, qt fiat reflexio soni ad eamdem partem, erexit aures retro, ut percussus sonus erexit aures retro, ut percussus sonus veniat ad ante. Et hujus signum est, veniat ad ante. Et hujus signum est, quia statim animalia cum audiunt so- quia statim animalia cum audiunt so- num, erigunt caput, et dirigunt faciem num, erigunt caput, et dirigunt faciem

versus sonum, quasi sonum venientem versus sonum, quasi sonum venientem ab ante melius audiunt quam illum qui ab ante melius audiunt quam illum qui venit a retro: et hoc est, quia ab ante venit a retro: et hoc est, quia ab ante planus est ingressus soni, retro autem planus est ingressus soni, retro autem per prominentiam carnis impeditur. per prominentiam carnis impeditur.

AD ALIUD dicendum, quod aves non AD ALIUD dicendum, quod aves non habent aures prominentes propter duo. habent aures prominentes propter duo. Primum est, quia impedirentur in vo- Primum est, quia impedirentur in vo- latu eo quod caperent multum ventum. latu eo quod caperent multum ventum. Secundum est, quia in volatu fieret Secundum est, quia in volatu fieret multa repercussio aeris ad aures, et pro- multa repercussio aeris ad aures, et pro- pter hoc continuus sonus: et ex hoc ac- pter hoc continuus sonus: et ex hoc ac- cidunt duo inconvenientia. Primum est, cidunt duo inconvenientia. Primum est, quod ex illo sono continuo confundere- quod ex illo sono continuo confundere- tur auditus ad sonos percutientes. Se- tur auditus ad sonos percutientes. Se- cundum est, quod ex continua commo- cundum est, quod ex continua commo- tione confunderetur cerebrum, et inter- tione confunderetur cerebrum, et inter- ficeretur avis. ficeretur avis.

AD ALIUD dicendum, quod in anima- AD ALIUD dicendum, quod in anima- libus habentibus rotundum caput viæ libus habentibus rotundum caput viæ sensuum ab organis ad anteriorem cellam sensuum ab organis ad anteriorem cellam propinquæ sunt et propter hoc immu- propinquæ sunt et propter hoc immu- tationes sensuum de facili veniunt ad tationes sensuum de facili veniunt ad sensum communem et phantasiam, sicut sensum communem et phantasiam, sicut est in avibus, et homine, et simia: et est in avibus, et homine, et simia: et ideo non fuit necesse ut moverentur au- ideo non fuit necesse ut moverentur au- res sed in animalibus cum longis capi- res sed in animalibus cum longis capi- tibus aures sunt retro in capite : et diffi- tibus aures sunt retro in capite : et diffi- cilis est reflexus a retro in ante ad locum cilis est reflexus a retro in ante ad locum sensus communis et phantasiæ : et pro- sensus communis et phantasiæ : et pro- pter hoc oportuit, quod aures haberent pter hoc oportuit, quod aures haberent mobiles, et multum prominentes, ut ex mobiles, et multum prominentes, ut ex mobilitate possent eas dirigere in om- mobilitate possent eas dirigere in om- nem partem unde veniret sonus, et ex nem partem unde veniret sonus, et ex prominentia multum caperent de com- prominentia multum caperent de com- motione soni. Quandoque tamen contin- motione soni. Quandoque tamen contin- git per accidens, quod quidam homines git per accidens, quod quidam homines movent aures: quia nervi motivi qui movent aures: quia nervi motivi qui sunt in musculis maxillaribus, pertin- sunt in musculis maxillaribus, pertin- gunt ad radices auris in ipsis: sicut gunt ad radices auris in ipsis: sicut etiam quidam movent superiorem par- etiam quidam movent superiorem par- tem capitis, ex hoc quod nervi motivi tem capitis, ex hoc quod nervi motivi qui sunt in musculis frontis, pertingunt qui sunt in musculis frontis, pertingunt in ipsis usque ad pellem crinosam, quæ in ipsis usque ad pellem crinosam, quæ est super caput. est super caput.

AD ALIUD dicendum, quod propter AD ALIUD dicendum, quod propter duas causas quadrupedia habent aures duas causas quadrupedia habent aures super caput retro. Quarum una est, quia super caput retro. Quarum una est, quia talia habent caput dependens: et ideo talia habent caput dependens: et ideo

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

aures, aures,

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 23. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 23.

non libere perveniret aer commotus ad non libere perveniret aer commotus ad nisi essent in eminenti: et ideo nisi essent in eminenti: et ideo natura erexit aures quantum potuit in natura erexit aures quantum potuit in talibus animalibus. Juxta terram enim talibus animalibus. Juxta terram enim sunt turbationes multæ impedientes so- sunt turbationes multæ impedientes so- nos. Et hujus signum est in campanis, nos. Et hujus signum est in campanis, quæ alte sunt suspensæ, ubi pertin- quæ alte sunt suspensæ, ubi pertin- gunt liberum aerem, et ideo melius so- gunt liberum aerem, et ideo melius so- nant, et remotius audiuntur. Et hæc est nant, et remotius audiuntur. Et hæc est ratio Avicennæ, quam ipse ponit in li- ratio Avicennæ, quam ipse ponit in li- bro de Animalibus. Alia ratio est, quia bro de Animalibus. Alia ratio est, quia in quadrupedibus inferior mandibula est in quadrupedibus inferior mandibula est valde longa et magna, pertingens ultra valde longa et magna, pertingens ultra medium locum capitis, et impediens medium locum capitis, et impediens congruam positionem aurium in medio: congruam positionem aurium in medio: et propter hoc natura quæ optime ordi- et propter hoc natura quæ optime ordi- nat unumquodque, invenit locum alium nat unumquodque, invenit locum alium aurium in quadrupedibus. aurium in quadrupedibus.

AD ALIUD dicendum, quod duæ sunt AD ALIUD dicendum, quod duæ sunt causæ quare auditus non est in facie. causæ quare auditus non est in facie. Quarum prima est, quod alii sensus ma- Quarum prima est, quod alii sensus ma- gis necessarium obtinuerunt locum fa- gis necessarium obtinuerunt locum fa- ciei, ita quod congrue non potuit locari ciei, ita quod congrue non potuit locari auditus in facie: et hæc est ratio Avi- auditus in facie: et hæc est ratio Avi- cennæ. Alia causa et forte melior est, cennæ. Alia causa et forte melior est, quod auditus est sensus animalis per- quod auditus est sensus animalis per- fecti et moti secundum motum processi- fecti et moti secundum motum processi- vum motus autem processivus omnis vum motus autem processivus omnis animalis ut plus est in ante. Et propter animalis ut plus est in ante. Et propter hoc natura rotundavit et acuit animalia hoc natura rotundavit et acuit animalia ante, ut facilius dividerent aerem per ante, ut facilius dividerent aerem per quem est motus. Si ergo foramina audi- quem est motus. Si ergo foramina audi- tus essent ante in facie, in motu proces- tus essent ante in facie, in motu proces- sivo continua fieret inundatio aeris in sivo continua fieret inundatio aeris in foramine auditus, et sonus illius inunda- foramine auditus, et sonus illius inunda- tionis confunderet auditum, et destrueret tionis confunderet auditum, et destrueret cerebrum et ideo natura ordinavit cerebrum et ideo natura ordinavit organum auditus a latere, vel retro in organum auditus a latere, vel retro in summitate capitis, ut non perveniat ad summitate capitis, ut non perveniat ad ipsum aer in motu processivo, nisi prius ipsum aer in motu processivo, nisi prius divisus a facie. divisus a facie.

AD ALIUD dicendum, quod non est AD ALIUD dicendum, quod non est contrarietas inter Gregorium Nyssenum contrarietas inter Gregorium Nyssenum et Avicennam quia dictum Gregorii in- et Avicennam quia dictum Gregorii in- telligitur de nervo quantum ad sui ini- telligitur de nervo quantum ad sui ini- tium a cella anteriori medullosa capitis: tium a cella anteriori medullosa capitis:

231 231

dictum vero Avicennæ intelligitur quan- dictum vero Avicennæ intelligitur quan- tum ad sui finem ubi expanditur super tum ad sui finem ubi expanditur super tympanum et cartilaginem auris. tympanum et cartilaginem auris.

AD ULTIMUM dicendum, quod auditus AD ULTIMUM dicendum, quod auditus dicitur secundum sensus propter tres cau- dicitur secundum sensus propter tres cau- sas. Quarum una est, quæ tangitur in prin- sas. Quarum una est, quæ tangitur in prin- cipio libri de Sensu et sensato: quia ad cipio libri de Sensu et sensato: quia ad notitiam melior est visus: quia multas notitiam melior est visus: quia multas differentias ostendit visus, eo quod om- differentias ostendit visus, eo quod om- nia corpora apprehenduntur per visum: nia corpora apprehenduntur per visum: quia omnia corpora vel habent colorem, quia omnia corpora vel habent colorem, vel lucem, vel sunt diaphana: et hæc vel lucem, vel sunt diaphana: et hæc omnia sunt objecta visus. Auditus autem omnia sunt objecta visus. Auditus autem strepitus, id est, differentias soni osten- strepitus, id est, differentias soni osten- dit, et confert disciplinæ, non secundum dit, et confert disciplinæ, non secundum se, sed secundum accidens. Cum ergo se, sed secundum accidens. Cum ergo visus ad sapientiam confert secundum se, visus ad sapientiam confert secundum se, quia ostendit similitudines rerum secun- quia ostendit similitudines rerum secun- dum se auditus autem per accidens, dum se auditus autem per accidens, quia non ostendit similitudines rerum quia non ostendit similitudines rerum secundum se, sed in signo, eo quod no- secundum se, sed in signo, eo quod no- mina signa sunt similitudinis rerum, mina signa sunt similitudinis rerum, ideo visus primus sensus est inter disci- ideo visus primus sensus est inter disci- plinabiles, et auditus secundus. Quia plinabiles, et auditus secundus. Quia vero nomina sunt signa omnium visibi- vero nomina sunt signa omnium visibi- lium rerum, lium rerum, scilicet odorabilium, gusta- scilicet odorabilium, gusta- bilium, et tangibilium, et intelligibilium, bilium, et tangibilium, et intelligibilium, et etiam ipsorum audibilium, idcirco ac- et etiam ipsorum audibilium, idcirco ac- cipitur per auditum prudentia de omni- cipitur per auditum prudentia de omni- bus per doctrinam, per visum autem bus per doctrinam, per visum autem non de omnibus: et ideo cæci a nativi- non de omnibus: et ideo cæci a nativi- tate habentes auditum, prudentiores tate habentes auditum, prudentiores sunt surdis et mutis habentibus tamen sunt surdis et mutis habentibus tamen visum a nativitate. Secunda causa est, visum a nativitate. Secunda causa est, quia visus primum situm habet in homi- quia visus primum situm habet in homi- ne, quia est animal dignius omni animali. ne, quia est animal dignius omni animali. Tertia causa est, quia cum sunt quinque Tertia causa est, quia cum sunt quinque sensus, duo autem sunt necessarii, sci- sensus, duo autem sunt necessarii, sci- licet gustus, et tactus, duo sunt utilitatis licet gustus, et tactus, duo sunt utilitatis causa vel facilius ut salventur animalia causa vel facilius ut salventur animalia vel propter disciplinam, ut visus et au- vel propter disciplinam, ut visus et au- ditus tertius autem qui est odoratus, ditus tertius autem qui est odoratus, communicat de utrisque. Et de hoc infra communicat de utrisque. Et de hoc infra in quæstione de sensibus in communi in quæstione de sensibus in communi latius patebit. latius patebit.

Ad 12. Ad 12.

232 232

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUESTIO XXIV. QUESTIO XXIV.

De auditu ex parte objecti. De auditu ex parte objecti.

Secundo, Quæritur de auditu ex parte objecti. Secundo, Quæritur de auditu ex parte objecti. Et quæruntur duo, scilicet de sono, et voce. Et quæruntur duo, scilicet de sono, et voce. De sono quæruntur sex. De sono quæruntur sex.

Quorum primum est, Quid sit sonus ? Quorum primum est, Quid sit sonus ?

Secundum est, Utrum alterat corpora inanimata et sensum vel sensum Secundum est, Utrum alterat corpora inanimata et sensum vel sensum tantum ? tantum ?

Tertium, Utrum generatio ejus sit naturalis vel violenta ? Tertium, Utrum generatio ejus sit naturalis vel violenta ?

Quartum, Quid sonat per se ? Quartum, Quid sonat per se ?

Quintum, Utrum generatur in uno aere numero tantum, vel succes- Quintum, Utrum generatur in uno aere numero tantum, vel succes- sive in multis partibus aeris? sive in multis partibus aeris?

Sextum et ultimum, Utrum soni sibi obviantes in aere corrumpant seip- Sextum et ultimum, Utrum soni sibi obviantes in aere corrumpant seip- sos, vel non? sos, vel non?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit sonus ? Quid sit sonus ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

In generatione soni non sunt nisi per- In generatione soni non sunt nisi per- cutiens, et percussum, et aer, expulsus cutiens, et percussum, et aer, expulsus violenter a superficie utriusque: et hoc violenter a superficie utriusque: et hoc dico quando sonus generatur ex percus- dico quando sonus generatur ex percus-

sione. sione.

Videtur ergo, quod sonus sit unum Videtur ergo, quod sonus sit unum aliquid horum. aliquid horum.

Quod autem non sit percutiens, vel Quod autem non sit percutiens, vel percussum, hoc patet per se: quia illa percussum, hoc patet per se: quia illa sunt corpora solida et plana: sonus au- sunt corpora solida et plana: sonus au- tem qualitas est. tem qualitas est.