II P. SUMMA DE CREATURIS, QUÆST. 3. II P. SUMMA DE CREATURIS, QUÆST. 3.

mo modo, tunc sequitur, quod post mo- mo modo, tunc sequitur, quod post mo- tum non sit anima: quia quod alteratur tum non sit anima: quia quod alteratur ab aliquo accidente, post alterationem ab aliquo accidente, post alterationem non retinet illud. Si secundo modo, tunc non retinet illud. Si secundo modo, tunc si ante motum fuit ignorans, post motum si ante motum fuit ignorans, post motum erit sciens, et iterum post alium motum erit sciens, et iterum post alium motum erit ignorans et cum multoties uno die erit ignorans et cum multoties uno die movet seipsam, multoties uno die erit movet seipsam, multoties uno die erit ignorans et sciens, et vitiosa et virtuosa : ignorans et sciens, et vitiosa et virtuosa : quod cum sit falsum, patet quod anima quod cum sit falsum, patet quod anima nullo modo movet seipsam et ita non nullo modo movet seipsam et ita non movet corpus in eo quod ipsa moveatur, movet corpus in eo quod ipsa moveatur, sicut videbatur Plato dicere. sicut videbatur Plato dicere.

Si forte concedatur hoc, contrarium vi- Si forte concedatur hoc, contrarium vi- detur Dionysius dicere in libro de Divinis detur Dionysius dicere in libro de Divinis nominibus, ubi dicit, quod divinarum nominibus, ubi dicit, quod divinarum mentium sive intelligentiarum tripliciter mentium sive intelligentiarum tripliciter est moveri. est moveri.

: :

27 27

causa est summum pulchrum, et sum- causa est summum pulchrum, et sum- mum bonum. Ergo videtur, cum intel- mum bonum. Ergo videtur, cum intel- ligentiæ sic moveantur tripliciter, quod ligentiæ sic moveantur tripliciter, quod animæ secundum intellectum sic possunt animæ secundum intellectum sic possunt moveri. moveri.

Item, Ibidem, Animæ motus circularis Item, Ibidem, Animæ motus circularis quidem est ad seipsam introitus ab exte- quidem est ad seipsam introitus ab exte- rioribus et intellectualium ipsius virtu- rioribus et intellectualium ipsius virtu- tum uniformis convolutio, sicut in quo- . tum uniformis convolutio, sicut in quo- . dam circulo non errare ipsi largiens, et a dam circulo non errare ipsi largiens, et a multis exterioribus ipsam convertens, et multis exterioribus ipsam convertens, et congregans primum ad seipsam, deinde congregans primum ad seipsam, deinde sicut uniformem factam uniens unitive sicut uniformem factam uniens unitive unitis virtutibus, et ita ad pulchrum et unitis virtutibus, et ita ad pulchrum et bonum manuducens, quod est super om- bonum manuducens, quod est super om- nia existentia, et unum et idem, et sine nia existentia, et unum et idem, et sine principio et interminabile, hoc est, quan- principio et interminabile, hoc est, quan- do anima venit a Deo in creaturas, et a do anima venit a Deo in creaturas, et a Circulariter quidem unite sine princi- creaturis in seipsam, ut magis habente Circulariter quidem unite sine princi- creaturis in seipsam, ut magis habente piis et interminabilibus illuminationibus de bonitatibus primæ causæ. Habet enim piis et interminabilibus illuminationibus de bonitatibus primæ causæ. Habet enim pulchri et boni, hoc est, quando per in- esse vivere, ratiocinari, intelligere, per pulchri et boni, hoc est, quando per in- esse vivere, ratiocinari, intelligere, per tellectum uniuntur illuminationibus, qui- quæ magis appropinquat primo, ut tellectum uniuntur illuminationibus, qui- quæ magis appropinquat primo, ut bus accipiunt summe pulchrum, et sum- dicit Boetius in Hebdomadibus. Et has bus accipiunt summe pulchrum, et sum- dicit Boetius in Hebdomadibus. Et has me bonum sine omni ratione finis: tunc virtutes suas intellectuales uniformiter me bonum sine omni ratione finis: tunc virtutes suas intellectuales uniformiter enim moventur a summo bono, per sum- in circulo volvit, quando refert eas in enim moventur a summo bono, per sum- in circulo volvit, quando refert eas in mum bonum, in summum bonum et principium unde exierunt: hæc enim mum bonum, in summum bonum et principium unde exierunt: hæc enim ita ab eodem in idem secundum circu- convolutio tribuit ei non errare, hoc est, ita ab eodem in idem secundum circu- convolutio tribuit ei non errare, hoc est, lum. In directum est moveri, quando quod non erret, inquirendo secundum lum. In directum est moveri, quando quod non erret, inquirendo secundum procedunt ad subjectorum providentiam, summum bonum: quod primo per gra- procedunt ad subjectorum providentiam, summum bonum: quod primo per gra- recte omnia transeuntes, hoc est, quando dus entium convertit eam in seipsam, et recte omnia transeuntes, hoc est, quando dus entium convertit eam in seipsam, et superior Angelus illuminat inferiorem deinde sic uniformem et conformem fa- superior Angelus illuminat inferiorem deinde sic uniformem et conformem fa- vel hominem vel Angelum, transeundo ctam primo magis cæteris, in quantum vel hominem vel Angelum, transeundo ctam primo magis cæteris, in quantum tamen recte quæ recta sunt, non egre- plures bonitates ejus participat, unit eam tamen recte quæ recta sunt, non egre- plures bonitates ejus participat, unit eam diendo ordinem superioris ad inferiorem per copulationem virtutibus unitivis, hoc diendo ordinem superioris ad inferiorem per copulationem virtutibus unitivis, hoc secundum officium et potestatem illumi- est, Angelis ad unum primum appropin- secundum officium et potestatem illumi- est, Angelis ad unum primum appropin- nandi. Oblique autem sive reflexe, quan- quantibus: quia Angeli dicuntur virtu- nandi. Oblique autem sive reflexe, quan- quantibus: quia Angeli dicuntur virtu- do et providentes minus habentibus, ine- tes unitivæ, eo quod inferiores ad eam- do et providentes minus habentibus, ine- tes unitivæ, eo quod inferiores ad eam- gressibiliter manent in identitate circa dem unitatem reducunt. Anima autem gressibiliter manent in identitate circa dem unitatem reducunt. Anima autem identitatis causam pulchrum et bonum sic unita virtutibus unitivis ulterius ma- identitatis causam pulchrum et bonum sic unita virtutibus unitivis ulterius ma- indesinenter circa chorum agentes, hoc nuducitur ad id quod est supra omnia indesinenter circa chorum agentes, hoc nuducitur ad id quod est supra omnia est, quando quasi duo motus sunt sibi entia: quia nec habet ens commune cum est, quando quasi duo motus sunt sibi entia: quia nec habet ens commune cum succedentes, scilicet per infusionem illu- aliis. Et illud est unum, quia in eo nul- succedentes, scilicet per infusionem illu- aliis. Et illud est unum, quia in eo nul- minationis ad inferiores minus habentes, lus est numerus partium et idem, quia minationis ad inferiores minus habentes, lus est numerus partium et idem, quia et reductionem eorumdem in identitatem apud ipsum nulla est transmutatio, nec et reductionem eorumdem in identitatem apud ipsum nulla est transmutatio, nec primam, quoniam manent inegressibili- vicissitudinis obumbratio: et est sine primam, quoniam manent inegressibili- vicissitudinis obumbratio: et est sine ter agentes circa chorum contemplatio- principio et interminabile, quia increa- ter agentes circa chorum contemplatio- principio et interminabile, quia increa- nis circa causam identitatis omnis, quæ tum manens in sæcula sæculorum. nis circa causam identitatis omnis, quæ tum manens in sæcula sæculorum.

*S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, *S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 4. cap. 4.

: :

Solutio. Solutio.

28 28

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et nota, quod bonitates primæ causæ Et nota, quod bonitates primæ causæ quæ sunt vivere, sentire, ratiocinari, in- quæ sunt vivere, sentire, ratiocinari, in- telligere, in superioribus creaturis, ut in telligere, in superioribus creaturis, ut in Angelis et in animabus, dicuntur unitæ, Angelis et in animabus, dicuntur unitæ, quia in eis sunt unum et dicuntur uni- quia in eis sunt unum et dicuntur uni- tivæ, quia uniunt ad primum secundum tivæ, quia uniunt ad primum secundum gradum nobilitatis naturæ in cæteris gradum nobilitatis naturæ in cæteris autem dicuntur partitæ, quia in quodam autem dicuntur partitæ, quia in quodam eorum invenitur esse tantum, in quodam eorum invenitur esse tantum, in quodam autem vivere super esse, in quodam au- autem vivere super esse, in quodam au- tem sentire super hæc duo. In nullo au- tem sentire super hæc duo. In nullo au- tem uniuntur omnia nisi in creatura, quæ tem uniuntur omnia nisi in creatura, quæ participare potest summum bonum per participare potest summum bonum per beatitudinem. beatitudinem.

Oblique autem movetur anima in Oblique autem movetur anima in quantum secundum proprietatem suam quantum secundum proprietatem suam divinis illuminatur cognitionibus, non divinis illuminatur cognitionibus, non intellectualiter et singulariter, sed ratio- intellectualiter et singulariter, sed ratio- nabiliter et diffuse, et sicut commixtis nabiliter et diffuse, et sicut commixtis et transitivis operationibus, hoc est, et transitivis operationibus, hoc est, quando cognitionem accipit Dei, non quando cognitionem accipit Dei, non tam in uno simplici quod est intellectus tam in uno simplici quod est intellectus primæ, sed immiscet se aliis ratiocinan- primæ, sed immiscet se aliis ratiocinan- do ex illis et diffiniendo, semper inqui- do ex illis et diffiniendo, semper inqui- sitiones, operationibus transeuntibus per sitiones, operationibus transeuntibus per ea de quibus ratiocinatur, in Deum qua- ea de quibus ratiocinatur, in Deum qua- si oblique reflectendo. si oblique reflectendo.

In directum autem movetur anima In directum autem movetur anima quando non ad seipsam ingressa, et sin- quando non ad seipsam ingressa, et sin- gulari intellectualitate mota, hoc enim gulari intellectualitate mota, hoc enim est, sicut dixi, secundum circulum: sed est, sicut dixi, secundum circulum: sed ad ea quæ sunt circa seipsam, progredi- ad ea quæ sunt circa seipsam, progredi- tur, et ab exterioribus sicut a quibusdam tur, et ab exterioribus sicut a quibusdam signis variatis et multiplicatis ad simpli- signis variatis et multiplicatis ad simpli- ces et unitas sursum agitur contempla- ces et unitas sursum agitur contempla- tiones, hoc est, motus rectus animæ est, tiones, hoc est, motus rectus animæ est, quando quidem non recipit a Deo, sed a quando quidem non recipit a Deo, sed a creatura, et in creaturam transiens vadit creatura, et in creaturam transiens vadit in ipsam. in ipsam.

Ex his omnibus relinquitur, quod ani- Ex his omnibus relinquitur, quod ani- mæ intellectivæ sit moveri circulariter, mæ intellectivæ sit moveri circulariter, oblique, et recte. oblique, et recte.

SOLUTIO. Dicendum, quod anima non SOLUTIO. Dicendum, quod anima non movetur aliqua specie motus, ut probant movetur aliqua specie motus, ut probant Philosophi, Aristoteles, et Avicenna, Philosophi, Aristoteles, et Avicenna, Averroes, Constabulinus, Alpharabius, et Averroes, Constabulinus, Alpharabius, et

1 I de Anima, tex. com. 64. 1 I de Anima, tex. com. 64.

Collectanus, et multi alii naturales: Collectanus, et multi alii naturales: movet autem corpus ipsa existens immo- movet autem corpus ipsa existens immo- bilis per se, per accidens autem mota bilis per se, per accidens autem mota motu corporis quia, sicut dicit Philoso- motu corporis quia, sicut dicit Philoso- phus, moventibus nobis moventur ea phus, moventibus nobis moventur ea quæ in nobis sunt. Et tamen dicit Au- quæ in nobis sunt. Et tamen dicit Au- gustinus, quod anima est in corpore sic- gustinus, quod anima est in corpore sic- ut Deus est in mundo: quia sicut Deus ut Deus est in mundo: quia sicut Deus in mundo existens cætera movet ita in mundo existens cætera movet ita quod non movetur per se vel per acci- quod non movetur per se vel per acci- dens, ita anima movet corpus immobilis dens, ita anima movet corpus immobilis manens per se, mota tamen per accidens: manens per se, mota tamen per accidens: quia sicut in omnibus deficit a Deo, ita quia sicut in omnibus deficit a Deo, ita virtus ejus motiva deficit a virtute divina virtus ejus motiva deficit a virtute divina motiva. motiva.

DICENDUM ergo ad primum, quod sup- DICENDUM ergo ad primum, quod sup- positio Platonis falsa est. In omni enim positio Platonis falsa est. In omni enim motu necesse est, quod primum movens motu necesse est, quod primum movens immobile sit secundum motum illum. immobile sit secundum motum illum. Unde Augustinus in fine libri octavi super Unde Augustinus in fine libri octavi super Genesim ad litteram: « Per locum non Genesim ad litteram: « Per locum non movetur, quod per loci spatia non dis- movetur, quod per loci spatia non dis- tenditur. » Quidquid autem per loci spa- tenditur. » Quidquid autem per loci spa- tia distenditur, corpus est: ac per hoc tia distenditur, corpus est: ac per hoc consequens est, quod anima per locum consequens est, quod anima per locum moveri non putetur, si corpus esse non moveri non putetur, si corpus esse non creditur. creditur.

AD ALIUD dicendum, quod aliquid ha- AD ALIUD dicendum, quod aliquid ha- betur ab aliquo multis modis, quorum betur ab aliquo multis modis, quorum duo faciunt ad propositum. Unus scilicet, duo faciunt ad propositum. Unus scilicet, sicut forma habetur a subjecto, et sic sicut forma habetur a subjecto, et sic motum habet id quod movetur. Alio mo- motum habet id quod movetur. Alio mo- do sicut effectus a causa efficiente, et sic do sicut effectus a causa efficiente, et sic motus habetur a motore in mobili, et motus habetur a motore in mobili, et sic non dat quod non habet. sic non dat quod non habet.

AD ALIUD dicendum, quod motus est AD ALIUD dicendum, quod motus est proprietas quæ effluit de motore in mo- proprietas quæ effluit de motore in mo- bile: sed non propter hoc oportet, quod bile: sed non propter hoc oportet, quod sit in motore sicut in subjecto, sed ab sit in motore sicut in subjecto, sed ab ipso influit sicut a causa efficiente. ipso influit sicut a causa efficiente.

AD ALIUD dicendum, quod in talibus AD ALIUD dicendum, quod in talibus non movetur anima, sed corpus, ut dicit non movetur anima, sed corpus, ut dicit Philosophus in 1 de Anima: anima Philosophus in 1 de Anima: anima autem est in his tantum movens. Et sunt autem est in his tantum movens. Et sunt hæc verba ejus: Dicere animam irasci, hæc verba ejus: Dicere animam irasci, vel timere, simile ac si dicat animam vel timere, simile ac si dicat animam texere vel ædificare. Melius enim forte texere vel ædificare. Melius enim forte

Ad 1 Ad 1

Ad 2. Ad 2.

Ad 3 Ad 3

Ad 4 Ad 4

A. 5. A. 5.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 3. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 3.

est dicere non animam misereri, vel di- est dicere non animam misereri, vel di- scere, aut intelligere, sed hominem per scere, aut intelligere, sed hominem per animam hoc autem non motu in illa animam hoc autem non motu in illa existente, sed quia aliquando quidem existente, sed quia aliquando quidem usque ad ipsam, aliquando vero ab ipsa, usque ad ipsam, aliquando vero ab ipsa, ut sensus quidem ab objectis est ad ani- ut sensus quidem ab objectis est ad ani- mam reminiscentia vero ab anima ad mam reminiscentia vero ab anima ad eos motus qui sunt in sensuum organis. eos motus qui sunt in sensuum organis.

AD ALIUD dicendum, quod quamdiu AD ALIUD dicendum, quod quamdiu anima est in corpore, nec habet motum anima est in corpore, nec habet motum localem per se cum autem exuta est a localem per se cum autem exuta est a corpore, tunc de ipsa videtur dicendum corpore, tunc de ipsa videtur dicendum quod de Angelis dictum est supra. quod de Angelis dictum est supra.

AD AUCTORITATES vero Dionysii ultimo AD AUCTORITATES vero Dionysii ultimo inductas dicendum, quod Dionysius sym- inductas dicendum, quod Dionysius sym- bolice loquitur referens proprietates cor- bolice loquitur referens proprietates cor- porales in spiritualia: et ideo distinguit porales in spiritualia: et ideo distinguit motus intelligentiæ secundum naturam motus intelligentiæ secundum naturam intelligibilium. Unde super intelligibile intelligibilium. Unde super intelligibile illud quod est principium vel medium et illud quod est principium vel medium et finis intelligendi, dicit esse intellectum finis intelligendi, dicit esse intellectum circularem et hoc tantum est Deus. Sed circularem et hoc tantum est Deus. Sed super intelligibilia illa in quibus intelli- super intelligibilia illa in quibus intelli- gentia in uno accipit principium intelli- gentia in uno accipit principium intelli- gendi, et aliud reflectitur de illo alio in gendi, et aliud reflectitur de illo alio in primum ut in finem, dicit motum oblique primum ut in finem, dicit motum oblique esse reflexum, sicut quando venimus a esse reflexum, sicut quando venimus a Deo in creaturas, et ab illis reflectimur Deo in creaturas, et ab illis reflectimur in Deum. Quando vero intellectus de in Deum. Quando vero intellectus de creatura procedit in creaturas, et sic de- creatura procedit in creaturas, et sic de- currit in Deum, dicitur motus rectus: currit in Deum, dicitur motus rectus: ipse enim non loquitur nisi de intellectu ipse enim non loquitur nisi de intellectu divino, sive sit hominis, sive sit Angeli : divino, sive sit hominis, sive sit Angeli : et ille motus semper habet Deum aut ut et ille motus semper habet Deum aut ut principium, aut ut medium, aut ut finem, principium, aut ut medium, aut ut finem, et sic non exceditur extra ipsum. Aut et sic non exceditur extra ipsum. Aut habet eum ut principium et finem tan- habet eum ut principium et finem tan- tum, et esse egreditur in medio pertin- tum, et esse egreditur in medio pertin- gens ad creaturas, et quod linea egrediens gens ad creaturas, et quod linea egrediens facit punctum in angulo reflexionis. Aut facit punctum in angulo reflexionis. Aut habet ipsum ut finem tantum, et sic est habet ipsum ut finem tantum, et sic est inter puncta diversa motus rectus. Non inter puncta diversa motus rectus. Non autem potest eum habere ut principium autem potest eum habere ut principium tantum quia ille motus non esset divi- tantum quia ille motus non esset divi- nus qui finem poneret in creaturis. Et nus qui finem poneret in creaturis. Et hæc etiam est causa quare non sunt nisi hæc etiam est causa quare non sunt nisi tres motus intelligentiæ divinæ. tres motus intelligentiæ divinæ.

1 I Ethicorum, cap. 14. 1 I Ethicorum, cap. 14.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

29 29

29 29

Quare anima dicitur intellectus spiritua- Quare anima dicitur intellectus spiritua- lis? et, Quomodo anima in se et in cor- lis? et, Quomodo anima in se et in cor- pore ad beatitudinem ordinatur ? pore ad beatitudinem ordinatur ?

Consequenter tractandæ sunt reliquæ Consequenter tractandæ sunt reliquæ duæ diffinitiones Senecæ et Alexandri in duæ diffinitiones Senecæ et Alexandri in libro de Motu cordis. libro de Motu cordis.

1. Quæritur ergo de prima, hac scilicet 1. Quæritur ergo de prima, hac scilicet quod anima est intellectus spiritualis, quod anima est intellectus spiritualis, etc., quare scilicet dicitur intellectualis, etc., quare scilicet dicitur intellectualis, cum anima magis habeat per rationem cum anima magis habeat per rationem diffiniri, ut dicit Augustinus ? diffiniri, ut dicit Augustinus ?

2. Item, Quod dicit, Ad beatitudinem 2. Item, Quod dicit, Ad beatitudinem in se et in corpore ordinatus, non vide- in se et in corpore ordinatus, non vide- tur esse verum quia, ut dicit Boetius, tur esse verum quia, ut dicit Boetius, beatitudo est status omnium bonorum beatitudo est status omnium bonorum congregatione perfectus: qui status non congregatione perfectus: qui status non potest esse in corpore. potest esse in corpore.

3. Similiter, Objicitur contra secun- 3. Similiter, Objicitur contra secun- dam de hoc quod dicit, Secunda relatio- dam de hoc quod dicit, Secunda relatio- ne. Quæritur enim, Quid dicatur ibi se- ne. Quæritur enim, Quid dicatur ibi se- cunda relatio? Si forte dicatur, quod cunda relatio? Si forte dicatur, quod Angeli prima relatione, et anima secun- Angeli prima relatione, et anima secun- da relatione percipit, videtur non esse da relatione percipit, videtur non esse verum quia animæ illuminabiles imme- verum quia animæ illuminabiles imme- diate sunt a Deo sicut Angeli. Unde Phi- diate sunt a Deo sicut Angeli. Unde Phi- losophus in primo Ethicorum : « Feli- losophus in primo Ethicorum : « Feli- citatem finem et perfectionem ponimus citatem finem et perfectionem ponimus ubique et omnino. Nam et deos (Ange- ubique et omnino. Nam et deos (Ange- los) beatos felicesque dicimus, et viro- los) beatos felicesque dicimus, et viro- rum etiam eos qui maxime sunt divini, rum etiam eos qui maxime sunt divini, et rerum bonarum simili bono ¹. » Ex hoc et rerum bonarum simili bono ¹. » Ex hoc accipitur, quod homo et Angelus recepti- accipitur, quod homo et Angelus recepti- biles sunt beatitudinis una relatione: biles sunt beatitudinis una relatione: beatitudo autem est secundum descensum beatitudo autem est secundum descensum illuminationum a primo in naturam ra- illuminationum a primo in naturam ra- tionalem. tionalem.

4. Præterea, Cum anima sit quædam 4. Præterea, Cum anima sit quædam perfectio corporis cujusdam, et non om- perfectio corporis cujusdam, et non om- nino, videtur anima debere diffiniri in nino, videtur anima debere diffiniri in comparatione ad corpus suum et nulla comparatione ad corpus suum et nulla harum diffinitionum facit mentionem de harum diffinitionum facit mentionem de

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

corpore organico secundum quod orga- corpore organico secundum quod orga- nicum, nisi illa Damasceni. Quod autem nicum, nisi illa Damasceni. Quod autem hoc sit inconveniens, patet per Philoso- hoc sit inconveniens, patet per Philoso- phum triplici ratione. Prima est: quia phum triplici ratione. Prima est: quia dicit, quod secundum quascumque diffi- dicit, quod secundum quascumque diffi- nitiones non contingit cognoscere acci- nitiones non contingit cognoscere acci- dentia, hoc est, proprias passiones diffi- dentia, hoc est, proprias passiones diffi- niti, sed neque conjecturari facile de niti, sed neque conjecturari facile de ipsis, manifestum est, quod dialectica ipsis, manifestum est, quod dialectica dicantur et vanæ omnes. Per habitas dicantur et vanæ omnes. Per habitas autem propriæ passiones animæ non autem propriæ passiones animæ non possunt cognosci, sicut modi sentiendi, possunt cognosci, sicut modi sentiendi, et imaginandi, et hujusmodi. Ergo vide- et imaginandi, et hujusmodi. Ergo vide- tur, quod vanæ sunt et transcendentes, tur, quod vanæ sunt et transcendentes, cum per ipsas non possit concludi perfe- cum per ipsas non possit concludi perfe- cta scientia de anima. Secunda est hæc cta scientia de anima. Secunda est hæc quam ponit: Ideo quidam argumentan- quam ponit: Ideo quidam argumentan- tur solum dicere quale quid anima sit, tur solum dicere quale quid anima sit, de susceptibili autem corpore nihil ad de susceptibili autem corpore nihil ad hoc determinatum est, tamquam contin- hoc determinatum est, tamquam contin- gens sit secundum Pythagoræ fabulas gens sit secundum Pythagoræ fabulas quamlibet animam ingredi quodlibet cor- quamlibet animam ingredi quodlibet cor- pus. Videtur autem unumquodque ha- pus. Videtur autem unumquodque ha- bere propriam formam et speciem. Et bere propriam formam et speciem. Et tangit hoc quod Pythagoras dixit, quod tangit hoc quod Pythagoras dixit, quod anima hominis intraret corpus bruti et anima hominis intraret corpus bruti et rediret et hoc est inconveniens : quia rediret et hoc est inconveniens : quia secundum naturam unaquæque materia secundum naturam unaquæque materia habet determinatam formam et speciem. habet determinatam formam et speciem. Tertiam sic ponit dicens: Simile aliqui Tertiam sic ponit dicens: Simile aliqui dicunt, sicut si aliquis dicat tectorica ti- dicunt, sicut si aliquis dicat tectorica ti- bicines indui. Oportet autem artem uti bicines indui. Oportet autem artem uti organis, animam autem corpore, hoc organis, animam autem corpore, hoc est, quod diffinientes animam non fa- est, quod diffinientes animam non fa- cientes mentionem de corpore, peccant : cientes mentionem de corpore, peccant : quia cum ars imitetur naturam, sicut quia cum ars imitetur naturam, sicut ars mechanica utitur propriis organis et ars mechanica utitur propriis organis et instrumentis, ut faber martello et incude, instrumentis, ut faber martello et incude, et non scuto et lancea: ita quælibet ani- et non scuto et lancea: ita quælibet ani- ma habet sibi proprium corpus et qui ma habet sibi proprium corpus et qui non dicunt naturam illius corporis, fa- non dicunt naturam illius corporis, fa- ciunt sicut illi qui dicunt artificem unius ciunt sicut illi qui dicunt artificem unius artis in opere suo induere habitum alte- artis in opere suo induere habitum alte- rius artis, sicut si tibicines, hoc est, mu- rius artis, sicut si tibicines, hoc est, mu- sici, si vellent tibiis canere, induerent sici, si vellent tibiis canere, induerent tectorica, hoc est, arte ædificatoria. tectorica, hoc est, arte ædificatoria.

SOLUTIO. Dicendum, quod istæ duæ Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod istæ duæ Solutio. diffinitiones datæ sunt de anima in com- diffinitiones datæ sunt de anima in com- paratione ad optimum: et quia hoc per- paratione ad optimum: et quia hoc per- cipit sine corpore, propter hoc non fa- cipit sine corpore, propter hoc non fa- ciunt mentionem de corpore. ciunt mentionem de corpore.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ani- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ani- ma exuta a corpore magis habebit actum ma exuta a corpore magis habebit actum intelligentiæ quam rationis. Similiter intelligentiæ quam rationis. Similiter in corpore magis attingit felicitatem per in corpore magis attingit felicitatem per intellectum quam per rationem: quia intellectum quam per rationem: quia intellectus simplicior est quam ratio : et intellectus simplicior est quam ratio : et ideo cum illi Philosophi considerant ani- ideo cum illi Philosophi considerant ani- mam in comparatione ad felicitatem, mam in comparatione ad felicitatem, diffiniunt eam potius per intelligibile diffiniunt eam potius per intelligibile quam per rationale. quam per rationale.

AD ALIUD dicendum, quod beatitudo AD ALIUD dicendum, quod beatitudo accipitur in via et in patria, perfecta et accipitur in via et in patria, perfecta et imperfecta. Perfecta est illa quæ ampu- imperfecta. Perfecta est illa quæ ampu- tat et poenam et culpam et hanc recipit tat et poenam et culpam et hanc recipit anima secundum se quando est separata. anima secundum se quando est separata. Imperfecta est illa, quæ tollit culpam, Imperfecta est illa, quæ tollit culpam, sed non omnem poenam et hanc recipit sed non omnem poenam et hanc recipit in corpore existens. Boetius autem diffi- in corpore existens. Boetius autem diffi- nivit beatitudinem secundum quod est nivit beatitudinem secundum quod est in ultimo et in optimo statu. Sed beati- in ultimo et in optimo statu. Sed beati- tudo quæ est viæ, magis proprie dicitur tudo quæ est viæ, magis proprie dicitur felicitas, secundum quod dicit Philoso- felicitas, secundum quod dicit Philoso- phus, quod felicitas est actus animæ qui phus, quod felicitas est actus animæ qui est secundum virtutem perfectam. est secundum virtutem perfectam.

: :

AD ALIUD dicendum, quod secunda re- AD ALIUD dicendum, quod secunda re- latio accipitur ibi pro cognitione Dei per latio accipitur ibi pro cognitione Dei per sensibilia hæc enim cognitio est animæ sensibilia hæc enim cognitio est animæ naturalis. Prima vero relatio acceptio naturalis. Prima vero relatio acceptio est cognitionis Dei in ipso Deo, et est est cognitionis Dei in ipso Deo, et est connaturalis Angelo, nec anima habebit connaturalis Angelo, nec anima habebit cam nisi exuta a corpore. cam nisi exuta a corpore.

AD ULTIMUM dicendum, quod peccatum AD ULTIMUM dicendum, quod peccatum esset in diffinitionibus illis si considera- esset in diffinitionibus illis si considera- retur anima a prædictis Philosophis in retur anima a prædictis Philosophis in comparatione ad corpus nunc autem comparatione ad corpus nunc autem consideratur ab eis ad beatitudinem or- consideratur ab eis ad beatitudinem or- dinata secundum quem modum corpus dinata secundum quem modum corpus est magis impediens quam promovens. est magis impediens quam promovens. Et ideo Philosophi isti de qualitate cor- Et ideo Philosophi isti de qualitate cor- poris non faciunt mentionem. poris non faciunt mentionem.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

1 I de Anima, tex. com. 11. 1 I de Anima, tex. com. 11.

2 Ibidem, tex. com. 33. 2 Ibidem, tex. com. 33.

3 Ibidem. 3 Ibidem.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 4. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 4.

31 31

QUÆSTIO IV. QUÆSTIO IV.

De diffinitionibus animæ secundum Aristotelem. De diffinitionibus animæ secundum Aristotelem.

Consequenter accedendum est ad diffinitiones Aristotelis, in quibus tria Consequenter accedendum est ad diffinitiones Aristotelis, in quibus tria consideranda sunt. consideranda sunt.

Quorum primum est de diffinitionibus quas ponit. Quorum primum est de diffinitionibus quas ponit.

Secundum, Qualiter una illarum sit principium quod est medium in Secundum, Qualiter una illarum sit principium quod est medium in demonstratione, et aliæ ut conclusio demonstrationis ? demonstratione, et aliæ ut conclusio demonstrationis ?

Tertium, Secundum quem modum per diffinitiones suas contingit cogno- Tertium, Secundum quem modum per diffinitiones suas contingit cogno- scere accidentia animæ : et ita nulla est dialectica et vana? scere accidentia animæ : et ita nulla est dialectica et vana?

Circa primum quæruntur tria, quorum primum est de diffinitione. Circa primum quæruntur tria, quorum primum est de diffinitione. Secundum, De diffinitione faciente cognoscere substantiam ejus, secun- Secundum, De diffinitione faciente cognoscere substantiam ejus, secun- dum quod ipsa est ratio corporis organici. dum quod ipsa est ratio corporis organici.

Tertium, De diffinitione faciente cognoscere animam, secundum quod Tertium, De diffinitione faciente cognoscere animam, secundum quod ipsa est natura corporis organici. ipsa est natura corporis organici.

Ponamus igitur diffinitionem animæ, quæ ponitur in II de Anima in Ponamus igitur diffinitionem animæ, quæ ponitur in II de Anima in principio, ubi sic dicit Philosophus : « Anima est primus actus corporis principio, ubi sic dicit Philosophus : « Anima est primus actus corporis physici, potentia vitam habentis. Hujusmodi autem est quodcumque orga- physici, potentia vitam habentis. Hujusmodi autem est quodcumque orga- nicum '. >> nicum '. >>

Quæratur ergo primo, Quomodo anima sit actus ? Quæratur ergo primo, Quomodo anima sit actus ?

Secundo, Quomodo primus ? Secundo, Quomodo primus ?

Tertio, Quomodo corporis physici? Tertio, Quomodo corporis physici?

Quarto, Quomodo potentia vitam habentis? Quarto, Quomodo potentia vitam habentis?

Quinto, Quomodo hujusmodi est quodcumque organicum, et utrum hæc Quinto, Quomodo hujusmodi est quodcumque organicum, et utrum hæc sint de diffinitione ? sint de diffinitione ?

1 II de Anima, tex. com. 5 et 7. 1 II de Anima, tex. com. 5 et 7.

32 32

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum anima sit actus corporis ? Utrum anima sit actus corporis ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Avicenna in VI de Naturali- 1. Dicit Avicenna in VI de Naturali- bus, quod anima est perfectio propria bus, quod anima est perfectio propria corporis physici, etc. Ergo videtur, quod corporis physici, etc. Ergo videtur, quod perfectio et actus idem sunt. perfectio et actus idem sunt.

2. Item, Dicit Averroes super libros 2. Item, Dicit Averroes super libros de Anima: «Endelechia enim in Græco, de Anima: «Endelechia enim in Græco, actionem vel perfectionem sonat in La- actionem vel perfectionem sonat in La- tino. » tino. »

Sed videtur quod anima non sit per- Sed videtur quod anima non sit per- fectio. Omnis enim perfectio fundatur in fectio. Omnis enim perfectio fundatur in perfecto, nec habet esse nisi in illo: ergo perfecto, nec habet esse nisi in illo: ergo si anima erit perfectio, esse suum non si anima erit perfectio, esse suum non habebit nisi in corpore cujus est perfe- habebit nisi in corpore cujus est perfe- ctio 2. Hoc autem non convenit animæ : ctio 2. Hoc autem non convenit animæ : quia non convenit animæ rational quia non convenit animæ rational Ergo male ponitur diffinitivum ipsius ani- Ergo male ponitur diffinitivum ipsius ani- mæ. PROBATIO PRIMÆ est ex ratione per- mæ. PROBATIO PRIMÆ est ex ratione per- fectionis. Perfectio enim est alicujus per- fectionis. Perfectio enim est alicujus per- fectio non autem nisi perfecti: et ita fectio non autem nisi perfecti: et ita patet, quod non habet esse nisi in illo, patet, quod non habet esse nisi in illo, si substantiale est ei perfectionem esse : si substantiale est ei perfectionem esse : sic enim perfectio substantialis est, in sic enim perfectio substantialis est, in cujus cadit diffinitionem. cujus cadit diffinitionem.

3. Item, Philosophus in XI Metaphy- 3. Item, Philosophus in XI Metaphy- sicæ primo dicit, quod formæ quæ sunt sicæ primo dicit, quod formæ quæ sunt perfectiones naturales, simul sunt cum perfectiones naturales, simul sunt cum materia, nec præcedunt eam, nec se- materia, nec præcedunt eam, nec se- quuntur tempore. Si ergo anima sic est quuntur tempore. Si ergo anima sic est perfectio naturalis corporis, videtur quod perfectio naturalis corporis, videtur quod ipsa secundum sui partem inseparabilis ipsa secundum sui partem inseparabilis sit a materia, quod falsum est. sit a materia, quod falsum est.

4. Præterea, Quidquid substantiale est 4. Præterea, Quidquid substantiale est alicui, sine ipso non habet esse illius: alicui, sine ipso non habet esse illius:

sed quidquid diffinitivum est alicujus, sed quidquid diffinitivum est alicujus, substantiale est illi: ergo sine eo non substantiale est illi: ergo sine eo non erit esse ipsius: sed diffinitivum animæ erit esse ipsius: sed diffinitivum animæ est perfectionem corporis esse: ergo sine est perfectionem corporis esse: ergo sine eo non erit perfectio ipsius animæ : et eo non erit perfectio ipsius animæ : et ita anima non erit nisi perfectio cor- ita anima non erit nisi perfectio cor- poris. poris.

4 4

Si forte diceretur, quod hoc non est Si forte diceretur, quod hoc non est commune omnium animæ. CONTRA Occur- commune omnium animæ. CONTRA Occur- rit textus Aristotelis * sic dicentis: Si au- rit textus Aristotelis * sic dicentis: Si au- tem aliquid commune quod quidem est tem aliquid commune quod quidem est in anima, oportet dicere, erit anima in anima, oportet dicere, erit anima actus primus corporis physici organici. actus primus corporis physici organici.

5. Præterea, Perfectio, non videtur 5. Præterea, Perfectio, non videtur esse bene positum in diffinitione dicit esse bene positum in diffinitione dicit enim Avicenna, quod quædam perfectio enim Avicenna, quod quædam perfectio rei est extrinseca, quædam autem in- rei est extrinseca, quædam autem in- trinseca. Extrinseca, sicut faber ligna- trinseca. Extrinseca, sicut faber ligna- rius est perfectio domus et navis. Intrin- rius est perfectio domus et navis. Intrin- seca autem, sicut forma domus et navis. seca autem, sicut forma domus et navis. Similiter in V Metaphysicæ distinguitur Similiter in V Metaphysicæ distinguitur perfectum multis modis. Ergo videtur in perfectum multis modis. Ergo videtur in diffinitione animæ non debere poni nisi diffinitione animæ non debere poni nisi determinatum. determinatum.

6. Præterea, Dicit Philosophus, ubi 6. Præterea, Dicit Philosophus, ubi venatur istam diffinitionem per divisio- venatur istam diffinitionem per divisio- nem sic Dicimus esse quoddam genus. nem sic Dicimus esse quoddam genus. eorum quæ sunt substantia hujus, aut eorum quæ sunt substantia hujus, aut aliud quidem compositum secundum aliud quidem compositum secundum materiam quod secundum se non habet materiam quod secundum se non habet hoc aliquid. Alterum autem formam et hoc aliquid. Alterum autem formam et speciem secundum quam jam dicitur speciem secundum quam jam dicitur hoc aliquid. Tertium quod est composi- hoc aliquid. Tertium quod est composi- tum ex ipsis. Est autem quidem materia tum ex ipsis. Est autem quidem materia potentia, species autem endelechia, sci- potentia, species autem endelechia, sci- licet actus. Cum igitur anima secundum licet actus. Cum igitur anima secundum eum sit forma, quare non dicit: Anima eum sit forma, quare non dicit: Anima est forma prima corporis, potius quam est forma prima corporis, potius quam anima est actus primus? anima est actus primus?

7. Item, Quidquid est diffinitivum ali- 7. Item, Quidquid est diffinitivum ali- cujus, convenit omni parti diffiniti se- cujus, convenit omni parti diffiniti se- cundum unam diffinitionem. Ergo si cundum unam diffinitionem. Ergo si anima est perfectio vel actus corporis, anima est perfectio vel actus corporis,

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 79, membr. 2, art. 2. Tom. logiæ, Quæst. 79, membr. 2, art. 2. Tom. XXXIII novæ editionis nostræ. XXXIII novæ editionis nostræ.

2 Fuit hæc ratio Alexandri, pro qua vide III de 2 Fuit hæc ratio Alexandri, pro qua vide III de Anima, com. 5. (Nota edit. Lugd.) Anima, com. 5. (Nota edit. Lugd.)

3 XI Metaphysicæ, tex. com. 16 et 17. 3 XI Metaphysicæ, tex. com. 16 et 17.

4 II de Anima, tex. com. 7. 4 II de Anima, tex. com. 7.

5 V Metaphysicæ, tex. com. 21. 5 V Metaphysicæ, tex. com. 21.

6 II de Anima, tex. com. 2 et III de Anima, 6 II de Anima, tex. com. 2 et III de Anima, tex. com. 4. tex. com. 4.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 4. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 4.

quælibet pars illius, actus vel perfectio quælibet pars illius, actus vel perfectio erit illius corporis. Contrarium cujus di- erit illius corporis. Contrarium cujus di- cit Philosophus in littera, scilicet quod cit Philosophus in littera, scilicet quod intellectus nullius corporis est actus. intellectus nullius corporis est actus.

8. Præterea, Objicit Gregorius in li- 8. Præterea, Objicit Gregorius in li- bro X Moralium contra hoc, quod ani- bro X Moralium contra hoc, quod ani- ma dicitur endelechia vel actus sive for- ma dicitur endelechia vel actus sive for- ma, sic Nulla species separatim est sus- ma, sic Nulla species separatim est sus- ceptiva contrariorum anima separatim ceptiva contrariorum anima separatim suscipit contraria ergo anima non est suscipit contraria ergo anima non est species vel actus. VERITAS PRIMÆ patet species vel actus. VERITAS PRIMÆ patet per Boetium in libro de Trinitate, et ibi per Boetium in libro de Trinitate, et ibi dicit Formæ subjectum esse non pos- dicit Formæ subjectum esse non pos- sunt non quod cæteræ formæ a separa- sunt non quod cæteræ formæ a separa- tis subjectis accidentibus sunt, ut huma- tis subjectis accidentibus sunt, ut huma- nitas non ita accidentia suscipit in eo nitas non ita accidentia suscipit in eo quod ipsa est, sed in eo quod materia quod ipsa est, sed in eo quod materia sibi substantia est. VERITAS SECUNDÆ ha- sibi substantia est. VERITAS SECUNDÆ ha- betur ex hoc quod habitus virtutum et betur ex hoc quod habitus virtutum et scientiarum, similiter autem et malarum scientiarum, similiter autem et malarum dispositionum in errore et vitio sunt in dispositionum in errore et vitio sunt in anima per se, præter hoc quod sint in anima per se, præter hoc quod sint in

corpore. corpore.

9. Præterea, Cum in anima sit vis et 9. Præterea, Cum in anima sit vis et potentia quædam, quæ operatur in or- potentia quædam, quæ operatur in or- ganis corporis, videretur potius debere ganis corporis, videretur potius debere diffiniri per rationem virtutis vel poten- diffiniri per rationem virtutis vel poten- tiæ, quam per nomen actus. tiæ, quam per nomen actus.

10. Præterea, Actus et perfectio habe- 10. Præterea, Actus et perfectio habe- re videntur quamdam differentiam : sicut re videntur quamdam differentiam : sicut enim omnis motus movetur a movente, enim omnis motus movetur a movente,

ita actus ab agente videtur esse. Et de- ita actus ab agente videtur esse. Et de- terminemus actum ad esse et non ad terminemus actum ad esse et non ad operari tunc enim videtur actus esse operari tunc enim videtur actus esse perfectum dicere: perfectio autem est perfectum dicere: perfectio autem est id a quo est id, sicut expresse innuit id a quo est id, sicut expresse innuit Philosophus in verbo illo, ubi dicit, Philosophus in verbo illo, ubi dicit, quod forma est substantia secundum quod forma est substantia secundum quam materia sive potentia est hoc ali- quam materia sive potentia est hoc ali- quid. Ergo videtur quod actus non bene quid. Ergo videtur quod actus non bene exponatur per perfectionem. Est enim exponatur per perfectionem. Est enim actus esse quod est a perfectione in eo actus esse quod est a perfectione in eo quod est perfectum. quod est perfectum.

11. Præterea, Ostendit Gregorius in 11. Præterea, Ostendit Gregorius in libro X Moralium, quod omne quod dif- libro X Moralium, quod omne quod dif- nitur, ab optimo sui debet diffiniri. Si nitur, ab optimo sui debet diffiniri. Si igitur anima diffinitur ab Aristotele, igitur anima diffinitur ab Aristotele,

1 II de Anima, tex. com. 21. 1 II de Anima, tex. com. 21.

XXXV XXXV

33 33

debet diffiniri ab anima rationali. Ipse debet diffiniri ab anima rationali. Ipse autem diffinit eam ab infimo, quod est autem diffinit eam ab infimo, quod est pars vegetabilis. VERITAS PRIMÆ accipitur pars vegetabilis. VERITAS PRIMÆ accipitur ab ipso Aristotele in II de Anima 2, ubi ab ipso Aristotele in II de Anima 2, ubi dicit, quod omnia appellari a fine ju- dicit, quod omnia appellari a fine ju- stum est. A quo autem ponitur nomen, stum est. A quo autem ponitur nomen, ab eodem necesse est dari diffinitionem : ab eodem necesse est dari diffinitionem : quia diffinitio est ipsius nominis, ut di- quia diffinitio est ipsius nominis, ut di- cit Aristoteles in Topicis. Idem enim est cit Aristoteles in Topicis. Idem enim est nomine et diffinitione. Quod autem ipse nomine et diffinitione. Quod autem ipse diffiniat animam ab anima vegetabili, diffiniat animam ab anima vegetabili, patet in principio secundi de Anima, ubi patet in principio secundi de Anima, ubi venatur diffinitionem gratia istius mem- venatur diffinitionem gratia istius mem- bri, quod est potentia vitam habentis. bri, quod est potentia vitam habentis. Vitam autem dicimus secundum ali- Vitam autem dicimus secundum ali- mentum, augmentum, et nutrimentum. mentum, augmentum, et nutrimentum. 12. Item, Nihil dictum æquivoce de 12. Item, Nihil dictum æquivoce de speciebus alicujus, est diffinitivum ipsius: speciebus alicujus, est diffinitivum ipsius: actus æquivoce dicitur de vegetabili, actus æquivoce dicitur de vegetabili, sensibili, et rationali: ergo non bene sensibili, et rationali: ergo non bene ponitur diffinitivum animæ. VERITAS PRI- ponitur diffinitivum animæ. VERITAS PRI- MÆ est in VI Topicorum. SECUNDUM MÆ est in VI Topicorum. SECUNDUM autem expresse dicit Avicenna in com- autem expresse dicit Avicenna in com- iento. iento.

13. Præterea, Dicit Gregorius in li- 13. Præterea, Dicit Gregorius in li- bro X Moralium, quod Aristoteles ani- bro X Moralium, quod Aristoteles ani- mam endelechiam dicens, nullo modo mam endelechiam dicens, nullo modo concordat cum his qui qualitatem eam concordat cum his qui qualitatem eam dicunt: ergo videtur, quod anima si non dicunt: ergo videtur, quod anima si non est actus, sit qualitas. est actus, sit qualitas.

14. Item, Gregorius in eodem libro 14. Item, Gregorius in eodem libro dicit, quod secundum Aristotelem, opor- dicit, quod secundum Aristotelem, opor- tet quod neque sine corpore sit anima tet quod neque sine corpore sit anima umquam, neque corpus sine anima: hoc umquam, neque corpus sine anima: hoc autem est inconveniens. autem est inconveniens.

15. Præterea, Hoc idem videtur per 15. Præterea, Hoc idem videtur per rationem. Quæcumque enim se invicem rationem. Quæcumque enim se invicem diffiniunt, unum horum non est sine diffiniunt, unum horum non est sine alio anima et corpus se invicem diffi- alio anima et corpus se invicem diffi- niunt secundum Aristotelem: ergo unum niunt secundum Aristotelem: ergo unum horum non est sine alio. Quod autem horum non est sine alio. Quod autem corpus diffiniat animam, patet in præha- corpus diffiniat animam, patet in præha- bita diffinitione. Quod vero anima cor- bita diffinitione. Quod vero anima cor- pus, patet ex relatione relativorum: pus, patet ex relatione relativorum: licet enim corpus non sit relativum, licet enim corpus non sit relativum, tamen organicum, cujus, inquam, orga- tamen organicum, cujus, inquam, orga- nici anima est actus, diffinitur ad id nici anima est actus, diffinitur ad id

2 Ibidem, tex. com. 49. 2 Ibidem, tex. com. 49.

3 3

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

34 34

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cujus est organum: et ita necesse est cujus est organum: et ita necesse est utrique in utrorumque rationibus uti, ut utrique in utrorumque rationibus uti, ut dicit Porphyrius. dicit Porphyrius.

SOLUTIO. Dicendum, quod supra de- SOLUTIO. Dicendum, quod supra de- terminatum est de Angelis, quod sub- terminatum est de Angelis, quod sub- stantialis differentia animæ et Angeli est stantialis differentia animæ et Angeli est in hoc quod anima inclinatur ad corpus in hoc quod anima inclinatur ad corpus ut actus, Angelus autem non. Et ideo ut actus, Angelus autem non. Et ideo substantiale dicimus animæ esse, quod substantiale dicimus animæ esse, quod sit actus corporis. sit actus corporis.

Si tamen attenditur id quod est ani- Si tamen attenditur id quod est ani- ma, tunc potest considerari duobus.mo- ma, tunc potest considerari duobus.mo- dis, scilicet secundum esse quod habet in dis, scilicet secundum esse quod habet in se, et sic non diffinitur in comparatione se, et sic non diffinitur in comparatione ad corpus vel secundum comparatio- ad corpus vel secundum comparatio- nem ad corpus, et sic diffinitur. Et hoc nem ad corpus, et sic diffinitur. Et hoc pro tanto dicitur ei accidere, quia quæ- pro tanto dicitur ei accidere, quia quæ- dam species animæ potest considerari et dam species animæ potest considerari et esse sine corpore. Et ideo dicit Avicenna esse sine corpore. Et ideo dicit Avicenna in VI de Naturalibus, quod hoc nomen, in VI de Naturalibus, quod hoc nomen, anima, non est nomen hujus rei ex ejus anima, non est nomen hujus rei ex ejus essentia, nec ex prædicamento in quo essentia, nec ex prædicamento in quo continetur et cum anima diffinitur, sic- continetur et cum anima diffinitur, sic- ut diffinita est ab Aristotele, non affir- ut diffinita est ab Aristotele, non affir- matur esse ejus, nisi secundum quod matur esse ejus, nisi secundum quod est principium emanandi a se affectio- est principium emanandi a se affectio- nes, quæ non sunt unius modi et sunt nes, quæ non sunt unius modi et sunt voluntariæ et sic affirmatur esse ejus voluntariæ et sic affirmatur esse ejus ex hoc quod habet aliquod accidens : ex hoc quod habet aliquod accidens : quod tamen accidens valet ad certifican- quod tamen accidens valet ad certifican- dum ejus essentiam et ad cognoscendum dum ejus essentiam et ad cognoscendum quid sit. Et dat Avicenna simile dicens: quid sit. Et dat Avicenna simile dicens: « Fortassis enim jam dicimus, quod id « Fortassis enim jam dicimus, quod id quod movetur, motorem habet: tamen quod movetur, motorem habet: tamen non scimus propter id essentiam hujus non scimus propter id essentiam hujus motoris quid sit. » Et intendit Avicenna, motoris quid sit. » Et intendit Avicenna, quod sicut motor dupliciter diffinitur, quod sicut motor dupliciter diffinitur, scilicet penes proprietatem hanc quæ est scilicet penes proprietatem hanc quæ est movens, vel penes suam essentiam : ita movens, vel penes suam essentiam : ita anima dupliciter potest diffiniri, scilicet anima dupliciter potest diffiniri, scilicet secundum quod est anima, id est, actus secundum quod est anima, id est, actus corporis et motor, et secundum quod corporis et motor, et secundum quod est substantia quædam contenta secun- est substantia quædam contenta secun- dum seipsam in prædicamento substan- dum seipsam in prædicamento substan-

tiæ. tiæ.

DICENDUM igitur ad primum et ad se- DICENDUM igitur ad primum et ad se-

1 XI Metaphys., tex com. 16 et 17. 1 XI Metaphys., tex com. 16 et 17.

cundum, quod perfectio et actus secun- cundum, quod perfectio et actus secun- dum Commentatorem sunt idem et si dum Commentatorem sunt idem et si aliquam habent differentiam, illa infra aliquam habent differentiam, illa infra ostendetur. ostendetur.

AD IDEM dicendum, quod quædam Ad 2. AD IDEM dicendum, quod quædam Ad 2. forma est, quæ est perfectio in natura forma est, quæ est perfectio in natura quæ est tantum forma et oota, et non quæ est tantum forma et oota, et non substantia per se existens in prædica- substantia per se existens in prædica- mento, sicut sunt formæ substantiales mento, sicut sunt formæ substantiales elementorum, et corporum commixto- elementorum, et corporum commixto- rum tantum mineralium, et formæ quo- rum tantum mineralium, et formæ quo- rumdam complexionatorum, sicut sunt rumdam complexionatorum, sicut sunt formæ vegetabiles et sensibiles, quæ non formæ vegetabiles et sensibiles, quæ non sunt substantiæ nisi quia constituunt et sunt substantiæ nisi quia constituunt et faciunt substantiam in brutis et in plan- faciunt substantiam in brutis et in plan- tis, nec etiam per se sunt in prædica- tis, nec etiam per se sunt in prædica- mento substantiæ. Quædam autem for- mento substantiæ. Quædam autem for- mæ sunt substantiæ utroque modo: non mæ sunt substantiæ utroque modo: non enim sunt tantum οὐσια, sed etiam οὐσίωσις, enim sunt tantum οὐσια, sed etiam οὐσίωσις, ut dicit Boetius in commento super ut dicit Boetius in commento super Prædicamenta: et illæ sic sunt perfe- Prædicamenta: et illæ sic sunt perfe- ctiones, quod secundum esse substan- ctiones, quod secundum esse substan- tiale non fundantur in perfecto. tiale non fundantur in perfecto.

Ad id autem quod objicitur, quod Ad id autem quod objicitur, quod ratio perfectionis est esse in perfecto, ratio perfectionis est esse in perfecto, dicendum quod hoc verum est secundum dicendum quod hoc verum est secundum quod est perfectio: sed non oportet, quod est perfectio: sed non oportet, quod conveniat substantiæ rei perficien- quod conveniat substantiæ rei perficien- tis, ut patet ex præhabitis. tis, ut patet ex præhabitis.

AD ALIUD dicendum, quod ibi Aristo- AD ALIUD dicendum, quod ibi Aristo- teles accipit animam rationalem sic di- teles accipit animam rationalem sic di- cens: << In quibusdam formis est impossi. cens: << In quibusdam formis est impossi. bile eas esse præter materiam, in qui- bile eas esse præter materiam, in qui- busdam vero non 1.» Verbi gratia : Si est busdam vero non 1.» Verbi gratia : Si est anima talis dispositionis non tota, sed anima talis dispositionis non tota, sed intellectus, hoc est, intellectualis anima: intellectus, hoc est, intellectualis anima: tota enim forte impossibile semper est ut tota enim forte impossibile semper est ut maneat post corpus. maneat post corpus.

AD ALIUD dicendum, ut patet ex præ- AD ALIUD dicendum, ut patet ex præ- dictis, quod motori aptantur duæ diffi- dictis, quod motori aptantur duæ diffi- nitiones. Una secundum quod est motor. nitiones. Una secundum quod est motor. Alia secundum suam substantiam, se- Alia secundum suam substantiam, se- cundum quod per se est in prædicamento cundum quod per se est in prædicamento substantiæ ut species prædicamenti: et substantiæ ut species prædicamenti: et quidquid est diffinitivum ejus hoc modo, quidquid est diffinitivum ejus hoc modo, sine hoc non potest esse. Et hoc ignora- sine hoc non potest esse. Et hoc ignora- verunt Themistius et Alexander Philo- verunt Themistius et Alexander Philo-

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad B. Ad B.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 4. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 4.

sophi, qui propter illud verbum animam sophi, qui propter illud verbum animam cum corpore destrui dixerunt. cum corpore destrui dixerunt.

AD ALIUD dicendum, quod duæ ratio- AD ALIUD dicendum, quod duæ ratio- nes sunt quare non determinatur perfe- nes sunt quare non determinatur perfe- ctio. Una est, quod quædam anima, ut ctio. Una est, quod quædam anima, ut rationalis, secundum quamdam partem rationalis, secundum quamdam partem sui est perfectio corporis extrinseca ab sui est perfectio corporis extrinseca ab eo, id est, non commixta organo corpo- eo, id est, non commixta organo corpo- ris. Quædam autem est ut intrinseca et ris. Quædam autem est ut intrinseca et organo conjuncta, ut vegetabile, et sen- organo conjuncta, ut vegetabile, et sen- sibile. Et ideo cum perfectionem esse se- sibile. Et ideo cum perfectionem esse se- cundum utrumque modum conveniat cundum utrumque modum conveniat animæ, non debuit in diffinitione ad animæ, non debuit in diffinitione ad alterum modorum determinari. Secunda alterum modorum determinari. Secunda ratio est, quod anima non est tantum ratio est, quod anima non est tantum perfectio corporis ut forma, sed ut motor perfectio corporis ut forma, sed ut motor et efficiens operationem animati corpo- et efficiens operationem animati corpo- ris. ris.

AD ALIUD dicendum, quod etiam du- AD ALIUD dicendum, quod etiam du- plex est ratio quare melius dicitur actus plex est ratio quare melius dicitur actus vel perfectio quam forma. Quarum una vel perfectio quam forma. Quarum una est, quia forma proprie secundum natu- est, quia forma proprie secundum natu- ralem philosophiam est illa quæ habet ralem philosophiam est illa quæ habet esse in hac materia, et non est sine ea. esse in hac materia, et non est sine ea. Perfectio autem quædam bene est sine Perfectio autem quædam bene est sine perfecto secundum suam substantiam, perfecto secundum suam substantiam, sicut nauta sine navi. Cum igitur anima sicut nauta sine navi. Cum igitur anima secundum aliquam sui speciem separe- secundum aliquam sui speciem separe- tur, convenit magis ei secundum omnem tur, convenit magis ei secundum omnem sui partem dici perfectionem quam for- sui partem dici perfectionem quam for- mam. Secunda est, quia forma dicit mam. Secunda est, quia forma dicit comparationem ad id quod remotissimum comparationem ad id quod remotissimum est a complemento, hoc est, ad potesta- est a complemento, hoc est, ad potesta- tem materiæ. Perfectio autem dicit com- tem materiæ. Perfectio autem dicit com- parationem ad rem perfectam non tan- parationem ad rem perfectam non tan- tum in materia, sed in omnibus quæ tum in materia, sed in omnibus quæ exiguntur ad perfectionem rei, sicut di- exiguntur ad perfectionem rei, sicut di- cit Philosophus : Perfectum est illud cui cit Philosophus : Perfectum est illud cui nihil deest. Et Avicenna, quod perfectio nihil deest. Et Avicenna, quod perfectio dicit comparationem ad rem perfectam, dicit comparationem ad rem perfectam, ex qua emanat accidens quod perfectio ex qua emanat accidens quod perfectio est respectu speciei et cum sic anima est respectu speciei et cum sic anima comparetur ad corpus, melius dicitur comparetur ad corpus, melius dicitur perfectio quam forma. perfectio quam forma.

35 35

species animæ est actus corporis. Anima species animæ est actus corporis. Anima enim rationalis habet in se potentiam enim rationalis habet in se potentiam vegetabilem et sensibilem, secundum vegetabilem et sensibilem, secundum quas ipsa est actus corporis sicut enim quas ipsa est actus corporis sicut enim trigonum est in tetragono potentia et trigonum est in tetragono potentia et non per esse proprium, sic vegetativum non per esse proprium, sic vegetativum et sensitivum sunt in rationali potentia et sensitivum sunt in rationali potentia non habentia esse speciei rationalis ani- non habentia esse speciei rationalis ani- mæ. Non tamen oportet, quod si anima mæ. Non tamen oportet, quod si anima rationalis est actus corporis, quod quæ- rationalis est actus corporis, quod quæ- libet potentia ejus sit affixa organo. Ideo libet potentia ejus sit affixa organo. Ideo dicit Philosophus 2, quod quasdam par- dicit Philosophus 2, quod quasdam par- tes animæ nihil prohibet separari, pro- tes animæ nihil prohibet separari, pro- pter hoc quod nullius actus corporis pter hoc quod nullius actus corporis sunt, hoc est, nullius partis corporis. Et sunt, hoc est, nullius partis corporis. Et ideo alibi dicit, quod de intellectu aliud ideo alibi dicit, quod de intellectu aliud est quam de vegetativo et sensitivo. Ve- est quam de vegetativo et sensitivo. Ve- getabilis enim anima ubi est per speciem, getabilis enim anima ubi est per speciem, ibi est. Similiter et sensibilis ubi est per ibi est. Similiter et sensibilis ubi est per speciem, secundum omnes partes con- speciem, secundum omnes partes con- jungitur organo. Sed rationalis in illo jungitur organo. Sed rationalis in illo corpore cujus est species, non secundum corpore cujus est species, non secundum omnes partes conjungitur organis. Vege- omnes partes conjungitur organis. Vege- tativum autem et sensitivum non sunt in tativum autem et sensitivum non sunt in rationali ut species, sed ut potentiæ. rationali ut species, sed ut potentiæ. Et hoc infra probabitur et explanabi- Et hoc infra probabitur et explanabi-

tur. tur.

Unde de hoc decepti sunt plurimi, Unde de hoc decepti sunt plurimi, quorum primus est ipse Commentator quorum primus est ipse Commentator Averroes 4, qui dicit, quod hæc diffinitio Averroes 4, qui dicit, quod hæc diffinitio per prius et posterius aptatur animæ. per prius et posterius aptatur animæ. Quod patet non esse verum, Quod patet non esse verum, nisi pone- nisi pone- rentur in homine esse tres perfectiones, rentur in homine esse tres perfectiones, quod est impossibile. Quia secundum quod est impossibile. Quia secundum perfectiones differunt perfecta. Unde si perfectiones differunt perfecta. Unde si tres perfectiones essent in homine, vege- tres perfectiones essent in homine, vege- tativa, sensibilis, et rationalis, non esset tativa, sensibilis, et rationalis, non esset homo unus. Præterea secundum Philoso- homo unus. Præterea secundum Philoso- phum hoc non esset anima. Anima enim phum hoc non esset anima. Anima enim secundum Philosophum est uniens par- secundum Philosophum est uniens par- tes diversas, non diversa in partibus tes diversas, non diversa in partibus pluribus. Et ideo patet, quod anima ve- pluribus. Et ideo patet, quod anima ve- getabilis in plantis perfectio est corporis getabilis in plantis perfectio est corporis plantarum à qua est esse, et ratio plan- plantarum à qua est esse, et ratio plan-

AD ALIUD dicendum, quod quælibet tæ, et operatio ejus. Et per hanc eam- AD ALIUD dicendum, quod quælibet tæ, et operatio ejus. Et per hanc eam-

1 V Metaphys., tex. com. 12. 1 V Metaphys., tex. com. 12.

2 II de Anima, tex. com. 21. 2 II de Anima, tex. com. 21.

3 Ibidem, tex. com, 11. 3 Ibidem, tex. com, 11.

4 AVERROES, II de Anima, com. 7 et 11, et III de 4 AVERROES, II de Anima, com. 7 et 11, et III de Anima, com. 5. Anima, com. 5.

36 36

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dem rationem communem anima sensi- dem rationem communem anima sensi- bilis est in brutis, et anima rationalis in bilis est in brutis, et anima rationalis in homine. Et sic patet, quod diffinitio ge- homine. Et sic patet, quod diffinitio ge- neris per unam rationem convenit spe- neris per unam rationem convenit spe- ciebus. Non autem necesse est, quod per ciebus. Non autem necesse est, quod per eamdem differentiam contrahatur ita eamdem differentiam contrahatur ita

quod sit convertibilis cum qualibet spe- quod sit convertibilis cum qualibet spe- cie: sic enim numquam diffinitio generis cie: sic enim numquam diffinitio generis participaretur a speciebus : quia sic opor- participaretur a speciebus : quia sic opor- teret, quod diversarum specierum diffe- teret, quod diversarum specierum diffe- rentia esset una ultima constitutiva, rentia esset una ultima constitutiva, quod est impossibile. quod est impossibile.

Alii vero dixerunt, quod vegetabile et Alii vero dixerunt, quod vegetabile et sensibile sunt immediatæ perfectiones sensibile sunt immediatæ perfectiones corporis cui uniuntur: sed rationalis est corporis cui uniuntur: sed rationalis est perfectio mediata, eo quod non nisi me- perfectio mediata, eo quod non nisi me- diantibus vegetabili et sensibili conjun- diantibus vegetabili et sensibili conjun- gitur corpori in homine. Sed si hoc gitur corpori in homine. Sed si hoc esset, tunc oporteret, quod illud a quo esset, tunc oporteret, quod illud a quo diffinitur homo, et quod dat ei esse in diffinitur homo, et quod dat ei esse in speciem et rationem, non esset imme- speciem et rationem, non esset imme- diatus actus quod est contra communem diatus actus quod est contra communem philosophiam et rationem: quia nihil est philosophiam et rationem: quia nihil est ita immediatum rei sicut id a quo est ita immediatum rei sicut id a quo est esse et perfectio ipsius: hoc autem in esse et perfectio ipsius: hoc autem in homine non est vegetabile, neque sensi- homine non est vegetabile, neque sensi- bile, sed rationale. bile, sed rationale.

Alii autem magis delirantes dixerunt, Alii autem magis delirantes dixerunt, quod dupliciter aliquid est perfectio ali- quod dupliciter aliquid est perfectio ali- cujus, scilicet per inesse ut actus, vel cujus, scilicet per inesse ut actus, vel per inesse tantum : unde vegetabilis et per inesse tantum : unde vegetabilis et sensibilis insunt ut actus, rationale au- sensibilis insunt ut actus, rationale au- tem inest tantum. Quod iterum stare tem inest tantum. Quod iterum stare non potest quia illud quod inest tan- non potest quia illud quod inest tan- tum, est accidens. Præterea, Quod ali- tum, est accidens. Præterea, Quod ali- quid sit perfectio rei substantialis et non quid sit perfectio rei substantialis et non sit actus ejusdem, est eidem convenire sit actus ejusdem, est eidem convenire opposita contradictorie. Omnis enim opposita contradictorie. Omnis enim perfectio inest rei. Aut igitur inest ut perfectio inest rei. Aut igitur inest ut actus substantialis, aut ut accidens. actus substantialis, aut ut accidens. Constat autem, quod non ut accidens. Constat autem, quod non ut accidens. Ergo inest ut actus substantialis. Ergo inest ut actus substantialis.

Et propter hoc alii totum inconveniens Et propter hoc alii totum inconveniens volentes evadere, dixerunt duplicem esse volentes evadere, dixerunt duplicem esse intellectum, scilicet practicum, et theo- intellectum, scilicet practicum, et theo- ricum. Practicus autem est movens in ricum. Practicus autem est movens in motu processivo: theoricus vero con- motu processivo: theoricus vero con-

1 II de Anima, tex com. 9. 1 II de Anima, tex com. 9.

templativus est veritatis: et ideo cum templativus est veritatis: et ideo cum motus processivus non expleatur sine motus processivus non expleatur sine motu organorum, videtur ille uti corpore motu organorum, videtur ille uti corpore sicut organo et esse actus corporis hujus. sicut organo et esse actus corporis hujus. Etiam dicunt, quod secundum opus Etiam dicunt, quod secundum opus suum, scilicet docendi et loquendi est suum, scilicet docendi et loquendi est commovere linguam in interpretatione commovere linguam in interpretatione vocum. Alter enim intellectus qui theo- vocum. Alter enim intellectus qui theo- ricus est, nullius est corporis actus. Sed ricus est, nullius est corporis actus. Sed probatur hoc nihil esse. Esse enim ali- probatur hoc nihil esse. Esse enim ali- quam potentiam actus corporis, est ha- quam potentiam actus corporis, est ha- bere situm in corporeo organo et deter- bere situm in corporeo organo et deter- minari ad illud, ita quod non operatur minari ad illud, ita quod non operatur extra illud, sicut visus determinatur ad extra illud, sicut visus determinatur ad nervum opticum oculi, et auditus ad nervum opticum oculi, et auditus ad nervum qui expanditur in cartilagine au- nervum qui expanditur in cartilagine au- ris interius, et sic de aliis. Sic igitur ris interius, et sic de aliis. Sic igitur intellectus practicus si actus est, oporte- intellectus practicus si actus est, oporte- bit ipsum habere situm in nervis motivis. bit ipsum habere situm in nervis motivis. Ergo cum ipsius sit accipere species et Ergo cum ipsius sit accipere species et formas appetituum et operabilium se- formas appetituum et operabilium se- cundum quod hujusmodi, non accipiet cundum quod hujusmodi, non accipiet aliquas nisi quæ sunt de natura organi aliquas nisi quæ sunt de natura organi sui. Ergo non omnes accipiet: quia im- sui. Ergo non omnes accipiet: quia im- possibile est, quod rationes omnium possibile est, quod rationes omnium operabilium et appetituum æqualiter operabilium et appetituum æqualiter accedant ad complexionem illorum ner- accedant ad complexionem illorum ner-

vorum. vorum.

Si forte dicatur, quod practicus intel- Si forte dicatur, quod practicus intel- lectus non sic dicitur actus, sed tantum lectus non sic dicitur actus, sed tantum ideo dicitur actus, quia utitur corpore. ideo dicitur actus, quia utitur corpore. CONTRA hoc est, quod actus non est per- CONTRA hoc est, quod actus non est per- fectio rei nisi sit primus actus qui dat et fectio rei nisi sit primus actus qui dat et facit esse, quemadmodum dicit Philoso- facit esse, quemadmodum dicit Philoso- phus ', quod si oculus esset animal, phus ', quod si oculus esset animal, visus esset anima ejus. Si igitur intelle- visus esset anima ejus. Si igitur intelle- ctus practicus sit ejus actus, hoc non erit ctus practicus sit ejus actus, hoc non erit ab usu, sed potius a determinatione ad ab usu, sed potius a determinatione ad organum cui dat esse et speciem. Præ- organum cui dat esse et speciem. Præ- terea, Si intellectus practicus utitur cor- terea, Si intellectus practicus utitur cor- pore in movendo, ergo et theoricus in pore in movendo, ergo et theoricus in cognoscendo: non enim habet cognitio- cognoscendo: non enim habet cognitio- nem naturalem quam non abstrahit a nem naturalem quam non abstrahit a sensibus et ita theoricus erit actus cor- sensibus et ita theoricus erit actus cor- poris sicut et practicus. Unde omnibus poris sicut et practicus. Unde omnibus istis opinionibus improbatis standum est istis opinionibus improbatis standum est solutioni primæ. solutioni primæ.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 4. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 4.

AD ALIUD dicendum, quod est endele- AD ALIUD dicendum, quod est endele- chia sive species quæ est osa tantum, et chia sive species quæ est osa tantum, et hæc secundum se non potest esse subje- hæc secundum se non potest esse subje- ctum accidentium : et est species sive ctum accidentium : et est species sive endelechia quæ est οὐσια et οὐσιωσις, et endelechia quæ est οὐσια et οὐσιωσις, et hæc secundum se potest esse subjectum hæc secundum se potest esse subjectum accidentium, et talis est anima et intelli- accidentium, et talis est anima et intelli- gentia et hoc ignoravit Gregorius Nys- gentia et hoc ignoravit Gregorius Nys-

senus. senus.

AD ALIUD dicendum, quod potentia AD ALIUD dicendum, quod potentia duobus modis est diffinita, scilicet activa, duobus modis est diffinita, scilicet activa, et passiva. Activa enim est principium et passiva. Activa enim est principium transmutandi aliud secundum quod aliud. transmutandi aliud secundum quod aliud. Passiva est principium transmutandi ab Passiva est principium transmutandi ab alio secundum quod aliud, ut dicitur in alio secundum quod aliud, ut dicitur in V Metaphysicæ 1. Et vis similiter duplex V Metaphysicæ 1. Et vis similiter duplex est secundum eumdem modum et uter- est secundum eumdem modum et uter- que modus convenit animæ in partibus que modus convenit animæ in partibus suis est enim ipsa secundum sensus et suis est enim ipsa secundum sensus et possibilem intellectum potentia et vis re- possibilem intellectum potentia et vis re- ceptiva, quæ potentia determinatur pas- ceptiva, quæ potentia determinatur pas- sionised secundum nutritivam et gene- sionised secundum nutritivam et gene- rativam et quasdam alias est ipsa poten- rativam et quasdam alias est ipsa poten- tia et vis activa. Cum igitur nomen tia et vis activa. Cum igitur nomen potentiæ et vis sive virtutis non conve- potentiæ et vis sive virtutis non conve- niant animæ per unum modum, sed niant animæ per unum modum, sed æquivoce, non poterat anima diffiniri ab æquivoce, non poterat anima diffiniri ab ipso. Et hæc est ratio Avicennæ in VI de ipso. Et hæc est ratio Avicennæ in VI de Naturalibus. Alia posset assignari ratio Naturalibus. Alia posset assignari ratio ejusdem quia potentia a forma vel ma- ejusdem quia potentia a forma vel ma- teria causatur, et præcipue potentia ad teria causatur, et præcipue potentia ad opera: et ideo potentia vel vis sive virtus opera: et ideo potentia vel vis sive virtus est de consequentibus esse : et propter est de consequentibus esse : et propter hoc cum anima diffiniatur hic ut est actus hoc cum anima diffiniatur hic ut est actus proprius faciens esse, non potest diffiniri proprius faciens esse, non potest diffiniri a nomine potentiæ. a nomine potentiæ.

AD ALIUD dicendum, quod actus duo- AD ALIUD dicendum, quod actus duo- bus modis dicitur. Uno modo dicitur se- bus modis dicitur. Uno modo dicitur se- cundum proprietatem nominis, scilicet cundum proprietatem nominis, scilicet secundum id quod actus est ab efficiente secundum id quod actus est ab efficiente per motum et transmutationem materiæ, per motum et transmutationem materiæ, et sic forma in natura ultima dicitur et sic forma in natura ultima dicitur actus, et ad similitudinem etiam hujus actus, et ad similitudinem etiam hujus in artificiatis dicitur forma artificialis in artificiatis dicitur forma artificialis actus. Dicitur etiam actus illud quod actus. Dicitur etiam actus illud quod actum est a forma in materia et com- actum est a forma in materia et com- posito, et hoc est esse. Primo ergo modo posito, et hoc est esse. Primo ergo modo

1 V Metaphys., tex. com. 17. 1 V Metaphys., tex. com. 17.

37 37

dicitur anima hic esse actus. Secundus dicitur anima hic esse actus. Secundus modus tamen innuitur in verbo Philoso- modus tamen innuitur in verbo Philoso- phi, ubi dicitur, quod forma est secun- phi, ubi dicitur, quod forma est secun- dum quam est hoc aliquid. dum quam est hoc aliquid.

AD ALIUD dicendum, quod Gregorius Ad 11. AD ALIUD dicendum, quod Gregorius Ad 11. Nyssenus supponit quoddam falsum. Nyssenus supponit quoddam falsum. Aristoteles enim in verbo illo non quærit Aristoteles enim in verbo illo non quærit proprium vegetabile animæ, sed id quod proprium vegetabile animæ, sed id quod convenit animæ secundum suum genus, convenit animæ secundum suum genus, a quo omnis anima possit diffiniri. Tale a quo omnis anima possit diffiniri. Tale autem est principium quod est vegeta- autem est principium quod est vegeta- bile: hoc enim est in omni anima, non bile: hoc enim est in omni anima, non autem sensibilis, vel rationalis. Et quod autem sensibilis, vel rationalis. Et quod dicit Aristoteles, quod a fine sumendæ dicit Aristoteles, quod a fine sumendæ sunt diffinitiones et nomina, sic intelli- sunt diffinitiones et nomina, sic intelli- gendum est, quod sumenda sunt ab ulti- gendum est, quod sumenda sunt ab ulti- mo perfectivo quia hoc est finis. Sed mo perfectivo quia hoc est finis. Sed hoc aliter sumitur in genere secundum hoc aliter sumitur in genere secundum naturam generis, aliter in specie secun- naturam generis, aliter in specie secun- dum naturam speciei. Et cum hic diffi- dum naturam speciei. Et cum hic diffi- niatur anima secundum naturam generis, niatur anima secundum naturam generis, non debet a rationali diffiniri: quia non debet a rationali diffiniri: quia hæc est una suarum specierum. hæc est una suarum specierum.

AD ALIUD patet solutio per prædicta: Ad 12. AD ALIUD patet solutio per prædicta: Ad 12. non enim bene exponit Commentator. non enim bene exponit Commentator. dicens actum sumi æquivoce. Et hæc est dicens actum sumi æquivoce. Et hæc est ratio quia sumit rationale ut potentiam ratio quia sumit rationale ut potentiam non ut animam cum tamen hoc multum non ut animam cum tamen hoc multum differat, ut infra probabitur. differat, ut infra probabitur.