whatever

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EX

EDITIONE LUC DUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EDITIONE LUC DUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

STEPH. CES. AUG. BORGNET, STEPH. CES. AUG. BORGNET,

Sacerdotis dioecesis Remensis. Sacerdotis dioecesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN TRIGESIMUM VOLUMEN TRIGESIMUM

QUINTUM QUINTUM

SECUNDA PARS SUMME DE CREATURIS. SECUNDA PARS SUMME DE CREATURIS.

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCXCVI MDCCCXCVI

D. ALBERTI MAGNI. D. ALBERTI MAGNI.

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

SUMME DE CREATURIS SUMME DE CREATURIS

SECUNDA PARS, QUÆ EST DE HOMINE. SECUNDA PARS, QUÆ EST DE HOMINE.

TRACTATUS I. TRACTATUS I.

DE HOMINE SECUNDUM STATUM EJUS IN SEIPSO. DE HOMINE SECUNDUM STATUM EJUS IN SEIPSO.

QUÆSTIO I. QUÆSTIO I.

De substantia et natura animæ. De substantia et natura animæ.

Circa secundam partem Summæ de creaturis restat quærere de homine. Circa secundam partem Summæ de creaturis restat quærere de homine. De quo primo quærendum est secundum statum ejus in seipso, et postea De quo primo quærendum est secundum statum ejus in seipso, et postea de loco ejus qui est paradisus. de loco ejus qui est paradisus.

Unde circa statum ejus in seipso quærenda sunt tria: quorum primum Unde circa statum ejus in seipso quærenda sunt tria: quorum primum est de anima ipsius, secundum de corpore, tertium de conjuncto. est de anima ipsius, secundum de corpore, tertium de conjuncto.

Circa primum quæruntur duo: quorum primum est de substantia et Circa primum quæruntur duo: quorum primum est de substantia et

1 III de Anima, tex. com. 3. 1 III de Anima, tex. com. 3.

XXXV XXXV

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

natura ejus, secundum autem de partibus ipsius, et divisione, et propriis natura ejus, secundum autem de partibus ipsius, et divisione, et propriis passionibus, et operationibus, quæ accidunt illi, secundum quod dicit passionibus, et operationibus, quæ accidunt illi, secundum quod dicit Philosophus in primo de Anima : « Inquirimus autem considerare et co- Philosophus in primo de Anima : « Inquirimus autem considerare et co- gnoscere naturam ipsius et substantiam, et postea quæcumque accidunt gnoscere naturam ipsius et substantiam, et postea quæcumque accidunt circa ipsam, quarum quædam propriæ passiones animæ esse dicuntur, circa ipsam, quarum quædam propriæ passiones animæ esse dicuntur, quædam autem communes, ex eo quod illa animalibus inest. » quædam autem communes, ex eo quod illa animalibus inest. »

Circa primum quæruntur tria, scilicet quare prius disputandum est de Circa primum quæruntur tria, scilicet quare prius disputandum est de anima et substantia, quam de partibus ejus, vel de corpore, vel de con- anima et substantia, quam de partibus ejus, vel de corpore, vel de con- juncto? juncto?

Secundo, An anima sit ? Secundo, An anima sit ?

Et tertio, Quid sit anima secundum substantiam ipsius et naturam ? Et tertio, Quid sit anima secundum substantiam ipsius et naturam ?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quare prius disputandum est de sub- Quare prius disputandum est de sub- stantia et natura animæ,quam de par- stantia et natura animæ,quam de par- tibus ejus, vel de corpore, vel de con- tibus ejus, vel de corpore, vel de con- juncto ¹? juncto ¹?

Ad primum sic proceditur: Ad primum sic proceditur:

1. Omnis cognitio intelligibilium ortum 1. Omnis cognitio intelligibilium ortum habet ex cognitione sensibilium secun- habet ex cognitione sensibilium secun- dum aliquem modum: substantia animæ dum aliquem modum: substantia animæ et natura sunt de numero cognoscibilium et natura sunt de numero cognoscibilium et intelligibilium: ergo cognitio eorum et intelligibilium: ergo cognitio eorum ortum habebit ex cognitione sensibilium: ortum habebit ex cognitione sensibilium: sensibilia autem illa ex quibus cognosci- sensibilia autem illa ex quibus cognosci- tur anima, non sunt nisi ex parte corpo- tur anima, non sunt nisi ex parte corpo- ris vel actuum ejus qui conveniunt ei ris vel actuum ejus qui conveniunt ei secundum partes: ergo de illis deberet secundum partes: ergo de illis deberet esse disputatio prior. VERITAS PRIMÆ ac- esse disputatio prior. VERITAS PRIMÆ ac- cipitur ex fine secundi Posteriorum 2, ubi cipitur ex fine secundi Posteriorum 2, ubi sic dicit Philosophus: Videtur autem sic dicit Philosophus: Videtur autem sensus inesse omnibus animalibus, ha- sensus inesse omnibus animalibus, ha- bent enim potentiam indicativam, quam bent enim potentiam indicativam, quam vocamus sensum. Cum insit autem sen- vocamus sensum. Cum insit autem sen- sus, in his quidem animalibus fit mansio sus, in his quidem animalibus fit mansio

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 68. Tom. XXXIII novæ editionis logiæ, Quæst. 68. Tom. XXXIII novæ editionis nostræ. nostræ.

sensibilis, in aliis autem non fit. In qui- sensibilis, in aliis autem non fit. In qui- bus igitur non fit, aut omnino, aut circa bus igitur non fit, aut omnino, aut circa quæ non fit, non est in eis cognitio quæ non fit, non est in eis cognitio extra ipsum sentire. In quibus autem extra ipsum sentire. In quibus autem inest sentientibus, habere unum quid- inest sentientibus, habere unum quid- dam in anima. Multis igitur factis hujus- dam in anima. Multis igitur factis hujus- modi jam differentia quædam fit, quare modi jam differentia quædam fit, quare et in his quamdam est fieri rationem ex et in his quamdam est fieri rationem ex talium memoria, in aliis vero non. Ex talium memoria, in aliis vero non. Ex sensu igitur fit memoria, sicut diximus, sensu igitur fit memoria, sicut diximus, ex mémoria autem multoties facta ex- ex mémoria autem multoties facta ex- perimentum unum. Multæ enim memo- perimentum unum. Multæ enim memo- riæ numero experimentum est unum: riæ numero experimentum est unum: experimentum autem aut ex omni quie- experimentum autem aut ex omni quie- scente universali in anima, aut uno præ- scente universali in anima, aut uno præ- ter multa, quod utique in omnibus unum ter multa, quod utique in omnibus unum sit illis idem, artis principium est et sit illis idem, artis principium est et scientiæ. VERITAS SECUNDÆ accipitur ex scientiæ. VERITAS SECUNDÆ accipitur ex hoc quod a Platone supponitur anima hoc quod a Platone supponitur anima esse incorporea. esse incorporea.

3 3

2. Item, In XI primæ philosophiæ ³, 2. Item, In XI primæ philosophiæ ³, Philosophus docet venire in cognitionem Philosophus docet venire in cognitionem motorum quæ sunt substantiæ separatæ motorum quæ sunt substantiæ separatæ et intelligibiles, per cognitionem mo- et intelligibiles, per cognitionem mo- bilium quæ sunt corpora mota secun- bilium quæ sunt corpora mota secun- dum locum ergo videtur a simili, quod dum locum ergo videtur a simili, quod etiam hic veniendum est in cognitionem etiam hic veniendum est in cognitionem animæ per cognitionem corporis, quod animæ per cognitionem corporis, quod movetur et regitur ab ea. movetur et regitur ab ea.

2 II Posteriorum, tex. com. ultim. 2 II Posteriorum, tex. com. ultim.

3 XI Metaphys., tex. com. 44 et infra. 3 XI Metaphys., tex. com. 44 et infra.

\contra. \contra.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 1. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 1.

3. Item, In II de Anima' dicit Philo- 3. Item, In II de Anima' dicit Philo- sophus, quod prius sunt actus potentiis sophus, quod prius sunt actus potentiis et primi secundum rationem. Si autem et primi secundum rationem. Si autem sic et his adhuc priora sunt opposita, id sic et his adhuc priora sunt opposita, id est, objecta ergo videtur, quod ab ob- est, objecta ergo videtur, quod ab ob- jéctis est incipiendum, et postea de acti- jéctis est incipiendum, et postea de acti- bus, deinde de potentiis, et tandem de bus, deinde de potentiis, et tandem de substantia et natura animæ disputan- substantia et natura animæ disputan-

dum. dum.

Si forte dicatur, quod objecta priora Si forte dicatur, quod objecta priora sunt actibus, et actus potentiis quoad sunt actibus, et actus potentiis quoad nos, et non simpliciter: hoc erit contra nos, et non simpliciter: hoc erit contra litteram quia ipse dicit, quod sunt pri- litteram quia ipse dicit, quod sunt pri- mi secundum rationem. Præterea, Illud mi secundum rationem. Præterea, Illud est prius alio simpliciter, quod cadit in est prius alio simpliciter, quod cadit in ratione ejus diffinitiva, sed objecta ca- ratione ejus diffinitiva, sed objecta ca- dunt in ratione actuum diffinitiva, et actus dunt in ratione actuum diffinitiva, et actus potentiarum ergo actus sunt priores potentiarum ergo actus sunt priores potentiis, et objectà actibus simpliciter. potentiis, et objectà actibus simpliciter. VERITAS PRIMÆ patet per se. SECUNDA au- VERITAS PRIMÆ patet per se. SECUNDA au- tem probatur in Metaphysica et in aliis tem probatur in Metaphysica et in aliis locis, ubi potentia diffinitur per actum locis, ubi potentia diffinitur per actum semper, et actus ab objectis recipiunt semper, et actus ab objectis recipiunt speciem et differentiam constitutivam. speciem et differentiam constitutivam.

2 2

4. Præterea, Non videtur valere ratio 4. Præterea, Non videtur valere ratio Philosophi³, quam ponit ex certitudine, Philosophi³, quam ponit ex certitudine, quod de anima sit prius disputandum quod de anima sit prius disputandum quam de corpore. Certius enim videtur quam de corpore. Certius enim videtur esse corpus quod manifestatur ad sen- esse corpus quod manifestatur ad sen- sum, ad phantasiam, et ad intellectum. sum, ad phantasiam, et ad intellectum. Anima vero non manifestatur sic: et ita Anima vero non manifestatur sic: et ita secundum suam rationem videtur sequi secundum suam rationem videtur sequi oppositum. oppositum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Omnis actus præcedit id cujus est 1. Omnis actus præcedit id cujus est 'actus, substantia et ratione: anima est 'actus, substantia et ratione: anima est actus corporis: ergo præceditur corpus actus corporis: ergo præceditur corpus secundum substantiam et rationem. Cum secundum substantiam et rationem. Cum ergo disputatio incipiat ab eo quod prius ergo disputatio incipiat ab eo quod prius est substantia et ratione, debet incipere est substantia et ratione, debet incipere ab anima. PRIMA scribitur in XI Meta- ab anima. PRIMA scribitur in XI Meta- physicæ. SECUNDA patet ex ratione dis- physicæ. SECUNDA patet ex ratione dis- putationis quæ procedit ex principiis putationis quæ procedit ex principiis prioribus secundum rationem, et maxi- prioribus secundum rationem, et maxi-

1 II de Anima, tex. com. 33. 1 II de Anima, tex. com. 33.

2 IX Metaphys., tex. com. 13 et infra. 2 IX Metaphys., tex. com. 13 et infra.

8 I de Anima ad principium. 8 I de Anima ad principium.

* XI Metaphys., tex. com. 32. * XI Metaphys., tex. com. 32.

me disputatio doctrinalis, sicut Philoso- me disputatio doctrinalis, sicut Philoso- phus dicit in primo Elenchorum : « Doc- phus dicit in primo Elenchorum : « Doc- trinales quidem disputationes sunt, quæ trinales quidem disputationes sunt, quæ ex propriis uniuscujusque disciplinæ et ex propriis uniuscujusque disciplinæ et non ex his quæ respondenti videntur, non ex his quæ respondenti videntur, syllogizant ³. » syllogizant ³. »

2. Item, Quidquid est tamquam prin- 2. Item, Quidquid est tamquam prin- cipium alicujus, prius est considerandum cipium alicujus, prius est considerandum quam illud cujus est principium: sed quam illud cujus est principium: sed anima est tamquam principium anima- anima est tamquam principium anima- lium, sicut dicitur in primo de Anima lium, sicut dicitur in primo de Anima ergo anima est prius consideranda quam ergo anima est prius consideranda quam corpus. corpus.

: :

3. Item, Cujuscumque cognitio proficit 3. Item, Cujuscumque cognitio proficit ad veritatem omnium, illud præ omnibus ad veritatem omnium, illud præ omnibus est considerandum: animæ cognitio est est considerandum: animæ cognitio est hujusmodi: ergo etc. PRIMA patet per se. hujusmodi: ergo etc. PRIMA patet per se. SECUNDA describitur in principio de Ani- SECUNDA describitur in principio de Ani- ma". ma".

4. Item, Quidquid est nobilius, melius, 4. Item, Quidquid est nobilius, melius, et mirabilius aliquo, illud prius illo est et mirabilius aliquo, illud prius illo est considerandum: anima est nobilior, considerandum: anima est nobilior, melior, et mirabilior corpore: ergo prius melior, et mirabilior corpore: ergo prius est illo consideranda. PRIMA patet per est illo consideranda. PRIMA patet per se. SECUNDA describitur in capite libri se. SECUNDA describitur in capite libri de Anima. de Anima.

SOLUTIO. Ultimis rationibus videtur Solutio. SOLUTIO. Ultimis rationibus videtur Solutio. esse consentiendum. esse consentiendum.

Et respondendum est quoad primum, Et respondendum est quoad primum, quod duplex est via in cognitionem ani- quod duplex est via in cognitionem ani- mæ, quarum una est, quod per cogni- mæ, quarum una est, quod per cogni- tionem substantiæ ipsius et naturæ co- tionem substantiæ ipsius et naturæ co- gnoscuntur causæ accidentium, quæ gnoscuntur causæ accidentium, quæ sunt passiones partium animæ omnis. sunt passiones partium animæ omnis. enim passio causatur a principiis sub- enim passio causatur a principiis sub- stantiæ et hæc via prior est. Alia via stantiæ et hæc via prior est. Alia via est a passionibus sive accidentibus pro- est a passionibus sive accidentibus pro- priis, quæ inferunt sibi passiones proce- priis, quæ inferunt sibi passiones proce- dentes in cognitionem partium animæ, dentes in cognitionem partium animæ, quibus illa accidentia inferunt passiones, quibus illa accidentia inferunt passiones, sicut color visui, et sonus auditui, et sic sicut color visui, et sonus auditui, et sic de aliis. Et hæc via posterior est: eo de aliis. Et hæc via posterior est: eo quod in ea principia cognitionis sunt quod in ea principia cognitionis sunt

5 I Elenchorum, cap. 2. 5 I Elenchorum, cap. 2.

6 I de Anima, tex. com. 2. 6 I de Anima, tex. com. 2. 7 Ibidem. 7 Ibidem.

Ad 1. Ad 1.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

accidentia, quæ supponuntur cognita: accidentia, quæ supponuntur cognita: non autem sunt cognita nisi ex causis non autem sunt cognita nisi ex causis suis causa autem accidentium est sub- suis causa autem accidentium est sub- stantia et natura subjecti illius, cui acci- stantia et natura subjecti illius, cui acci- dunt accidentia illa. Et ita patet, quod dunt accidentia illa. Et ita patet, quod prima via præcedit secundam: utraque prima via præcedit secundam: utraque tamen est necessaria. tamen est necessaria.

Unde Philosophus in primo de Anima Unde Philosophus in primo de Anima dicit: Videtur autem non solum quod dicit: Videtur autem non solum quod quid est cognoscere utile esse ad cogno- quid est cognoscere utile esse ad cogno- scendum causas accidentium subjectis, scendum causas accidentium subjectis, sicut in mathematicis quid rectum, quid sicut in mathematicis quid rectum, quid obliquum, quid linea, quid planum, ad obliquum, quid linea, quid planum, ad cognoscendum quot rectis trianguli an- cognoscendum quot rectis trianguli an- guli sunt æquales: sed etiam ipsa acci- guli sunt æquales: sed etiam ipsa acci- dentia magnam partem conferunt ad co- dentia magnam partem conferunt ad co- gnoscendum quod quid est. Si enim de gnoscendum quod quid est. Si enim de aliquo non quæreretur nisi ratione sub- aliquo non quæreretur nisi ratione sub- stantiæ et naturæ, non cognosceretur stantiæ et naturæ, non cognosceretur illud secundum esse determinatum par- illud secundum esse determinatum par- tium suarum et natura, sed in universali tium suarum et natura, sed in universali tantum, in quo non scirentur partes nisi tantum, in quo non scirentur partes nisi in potentia, et sic scirentur imperfecte: in potentia, et sic scirentur imperfecte: et ideo necesse est, quod sciantur partes et ideo necesse est, quod sciantur partes secundum quod determinatis passionibus secundum quod determinatis passionibus subjiciuntur cum enim sic se habeant in subjiciuntur cum enim sic se habeant in esse et natura, erit iste modus sciendi esse et natura, erit iste modus sciendi rem in particulari et in propria natura, rem in particulari et in propria natura, sicut habetur ab Aristotele in II Prio- sicut habetur ab Aristotele in II Prio-

rum. rum.

Et etiam ipse dicit in primo de Ani- Et etiam ipse dicit in primo de Ani- ma2 Cum enim habeamus tradere se- ma2 Cum enim habeamus tradere se- cundum phantasiam et imaginationem cundum phantasiam et imaginationem de accidentibus omnibus aut pluribus, de accidentibus omnibus aut pluribus, tunc et de substantia habemus quod quid tunc et de substantia habemus quod quid est specialiter dicere. Omnibus enim de- est specialiter dicere. Omnibus enim de- monstrationibus principium est quod monstrationibus principium est quod quid est. Quare secundum quascumque quid est. Quare secundum quascumque diffinitiones non contingit accidentia co- diffinitiones non contingit accidentia co- gnoscere, sed nec conjecturari de ipsis, gnoscere, sed nec conjecturari de ipsis, facile manifestum est, quod dialecticæ facile manifestum est, quod dialecticæ dicuntur et vanæ omnes, hoc est, quan- dicuntur et vanæ omnes, hoc est, quan- do habitum habemus talis scientiæ, per do habitum habemus talis scientiæ, per quam possumus tradere, hoc est, ratio- quam possumus tradere, hoc est, ratio- nem reddere de accidentibus, quæ sun nem reddere de accidentibus, quæ sun secundum imaginationem et phantasiam, secundum imaginationem et phantasiam,

I de Anima, tex. com. 11. I de Anima, tex. com. 11.

2 Ibidem. 2 Ibidem.

et cæteras potentias animæ, ut est immu- et cæteras potentias animæ, ut est immu- tari sensum a sensibili hoc vel illo, et te- tari sensum a sensibili hoc vel illo, et te- nere phantasmata, et cognoscere intelligi- nere phantasmata, et cognoscere intelligi- bilia, et terreri ad quædam imaginata, et bilia, et terreri ad quædam imaginata, et concupiscere quædam alia, tunc possu- concupiscere quædam alia, tunc possu- mus ab eodem habitu perfecte dicere non mus ab eodem habitu perfecte dicere non solum universaliter quid est anima secun- solum universaliter quid est anima secun- dum substantiam et naturam, sed spe- dum substantiam et naturam, sed spe- cialiter quid est secundum esse determi- cialiter quid est secundum esse determi- natum, quod habetur in partibus his vel natum, quod habetur in partibus his vel illis. Et hoc necessarium est: quia illud illis. Et hoc necessarium est: quia illud principium demonstrationis quod est principium demonstrationis quod est medium in demonstratione, est quid est, medium in demonstratione, est quid est, id est, diffinitio passionis non solum di- id est, diffinitio passionis non solum di- cens esse passionis, sed etiam causam cens esse passionis, sed etiam causam in esse demonstrationis, id est, quare in esse demonstrationis, id est, quare insit. insit.

Unde si aliqua diffinitio datur de sub- Unde si aliqua diffinitio datur de sub- stantia et natura subjecti in universali, stantia et natura subjecti in universali, ex qua non cognoscitur determinatum ex qua non cognoscitur determinatum esse partium sub illis aut istis passioni- esse partium sub illis aut istis passioni- bus naturalibus, illa erit dialectica, id bus naturalibus, illa erit dialectica, id est, transcendens esse rei quod habet in est, transcendens esse rei quod habet in natura et vana, quia non concludit natura et vana, quia non concludit passiones de subjecto si ponatur medium passiones de subjecto si ponatur medium in demonstratione. Vanum enim est, ut in demonstratione. Vanum enim est, ut habetur in II Physicorum, quod est ad habetur in II Physicorum, quod est ad aliquem finem quod non includit ³. aliquem finem quod non includit ³.

Dicendum igitur, quod aliud est pro- Dicendum igitur, quod aliud est pro- cedere secundum principiorum genera- cedere secundum principiorum genera- tionem, et aliud est incipere secundum tionem, et aliud est incipere secundum processum ex principiis illis. Generatio processum ex principiis illis. Generatio enim principiorum incipit a memoriis et enim principiorum incipit a memoriis et experimentis singularium processus experimentis singularium processus autem ex principiis incipit ab ipsis prin- autem ex principiis incipit ab ipsis prin- cipiis, et devenit in principiata et cau- cipiis, et devenit in principiata et cau- sata. Unde cum causa animæ et natura sata. Unde cum causa animæ et natura sint causa propriorum accidentium et sint causa propriorum accidentium et partium ipsius animæ, debet disputatio partium ipsius animæ, debet disputatio prius quæ est ex principiis processus, et prius quæ est ex principiis processus, et non generatio principiorum, incipere a non generatio principiorum, incipere a substantia et natura ipsius animæ. substantia et natura ipsius animæ.

AD ALIUD dicendum est, quod aliud AD ALIUD dicendum est, quod aliud est in acceptione numeri et esse sub- est in acceptione numeri et esse sub- stantiarum separatarum spiritualium, et stantiarum separatarum spiritualium, et aliud in ratione et substantia earum : aliud in ratione et substantia earum :

3 II Physicorum, tex. com. 62. 3 II Physicorum, tex. com. 62.

Ad Ad

Ad 3. Ad 3.

id 4. id 4.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 1. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 1.

quia enim sunt, et quot sunt motores, quia enim sunt, et quot sunt motores, cognoscitur ex mobilibus et motu: sed cognoscitur ex mobilibus et motu: sed tamen diffinitivam rationem et substan- tamen diffinitivam rationem et substan- tiam non habet motorem a mobili, sed tiam non habet motorem a mobili, sed potius e converso. Et similiter est in potius e converso. Et similiter est in compositione animæ ad corpus. Unde compositione animæ ad corpus. Unde cum disputatio quærit diffinitivam ratio- cum disputatio quærit diffinitivam ratio- nem et substantiam, incipiet a cogni- nem et substantiam, incipiet a cogni- tione animæ et non corporis. tione animæ et non corporis.

AD ALIUD dicendum, quod simpliciter, AD ALIUD dicendum, quod simpliciter, ut objectum est, actus sunt prævii po- ut objectum est, actus sunt prævii po- tentiis et objecta actibus, sed non sunt tentiis et objecta actibus, sed non sunt prævii substantiæ et naturæ ipsius ani- prævii substantiæ et naturæ ipsius ani- mæ, imo causantur a natura ipsius et mæ, imo causantur a natura ipsius et substantia, secundum quod omnis forma substantia, secundum quod omnis forma alicujus et actus accipiens rationem effi- alicujus et actus accipiens rationem effi- cientis efficitur principium et causa cientis efficitur principium et causa actuum illius rei. actuum illius rei.

AD ALIUD dicendum, quod quædam AD ALIUD dicendum, quod quædam est certitudo simpliciter, et alia est certi- est certitudo simpliciter, et alia est certi- tudo secundum quid. Certitudo simpli- tudo secundum quid. Certitudo simpli- citer est, quæ est ex principiis ex quo- citer est, quæ est ex principiis ex quo- rum certitudine alia cognoscuntur : et rum certitudine alia cognoscuntur : et sic certior est scientia animæ quam cor- sic certior est scientia animæ quam cor- poris quia anima est causa dans esse poris quia anima est causa dans esse specificum corpori et rationem diffiniti- specificum corpori et rationem diffiniti- vam in quantum est animatum corpus vam in quantum est animatum corpus et naturale et ideo certior est, quia ex et naturale et ideo certior est, quia ex ipsa cognoscitur esse corporis talis. Cer- ipsa cognoscitur esse corporis talis. Cer- titudo autem secundum quid est, quæ titudo autem secundum quid est, quæ est ad sensum et phantasiam, et hæc est ad sensum et phantasiam, et hæc magis competit corpori. Et hoc intendit magis competit corpori. Et hoc intendit Philosophus quando dicit animam esse Philosophus quando dicit animam esse principium animalium. principium animalium.

Quod autem dicit, quod cognitio ani- Quod autem dicit, quod cognitio ani- mæ proficit ad veritatem omnium, sic mæ proficit ad veritatem omnium, sic intelligendum est, quod omnia dicuntur intelligendum est, quod omnia dicuntur ibi res, aut rationes. Res autem sunt vel ibi res, aut rationes. Res autem sunt vel a natura, vel ab anima. Ab anima res a natura, vel ab anima. Ab anima res sunt ethicæ, quæ sunt opera voluntatis, sunt ethicæ, quæ sunt opera voluntatis, et mechanicæ, quarum principium est et mechanicæ, quarum principium est intellectus activus, ut habetur in VI Me- intellectus activus, ut habetur in VI Me- taphysicæ. Res autem a natura sunt in taphysicæ. Res autem a natura sunt in motu secundum esse et rationem, et illæ motu secundum esse et rationem, et illæ sunt sensibiles: vel secundum esse qui- sunt sensibiles: vel secundum esse qui-

1 VI Metaphys., tex. com. 3. 1 VI Metaphys., tex. com. 3.

2 III de Anima, tex. com. 37 et 38. 2 III de Anima, tex. com. 37 et 38.

3 X Metaphysic., tex. com. 3. 3 X Metaphysic., tex. com. 3.

dem sunt in motu, secundum rationem dem sunt in motu, secundum rationem autem abstractæ a motu, et illæ sunt autem abstractæ a motu, et illæ sunt mathematicæ et imaginabiles: vel sunt mathematicæ et imaginabiles: vel sunt sécundum esse et rationem separatæ a sécundum esse et rationem separatæ a motu, ut divinæ res, quæ sunt intelligi- motu, ut divinæ res, quæ sunt intelligi- biles tantum. Unde anima quoddam biles tantum. Unde anima quoddam principium est rationum per rationem, principium est rationum per rationem, moralium, ut scilicet per participatio- moralium, ut scilicet per participatio- nem et essentiam rationalium, per ra- nem et essentiam rationalium, per ra- tionem prudentialem, per apo et tionem prudentialem, per apo et eligentiam sive voluntatem, et per in- eligentiam sive voluntatem, et per in- tellectum activum est principium me- tellectum activum est principium me- chanicorum. Est etiam principium veri- chanicorum. Est etiam principium veri- tatis naturalium per sensum, et veritatis tatis naturalium per sensum, et veritatis mathematicorum per imaginationem, et mathematicorum per imaginationem, et veritatis divinorum per intellectum. veritatis divinorum per intellectum. Unde dicit Philosophus in libro III de Unde dicit Philosophus in libro III de Anima, quod anima est quodammodo Anima, quod anima est quodammodo omnia 2. Et in Metaphysica dicit, quod omnia 2. Et in Metaphysica dicit, quod sciens et sentiens mensurant quodam- sciens et sentiens mensurant quodam- modo omnia quæ sunt 8. Anima enim modo omnia quæ sunt 8. Anima enim dicitur bonum, nobile, et honorabile, et dicitur bonum, nobile, et honorabile, et mirabile. Et secundum physicam ratio- mirabile. Et secundum physicam ratio- nem dicitur ipsa bonum et optimum se- nem dicitur ipsa bonum et optimum se- cundum quod est terminus et ultimus cundum quod est terminus et ultimus finis in natura: ab eo enim quod est finis in natura: ab eo enim quod est finis est bonum, et ab eo quod est ulti- finis est bonum, et ab eo quod est ulti- mus est optimum. Et hoc patet ex ra- mus est optimum. Et hoc patet ex ra- tione formæ quæ ponitur in fine primi tione formæ quæ ponitur in fine primi Physicorum *, scilicet quod est divinum Physicorum *, scilicet quod est divinum et optimum et appetibile. et optimum et appetibile.

Secundum autem quod anima diffe- Secundum autem quod anima diffe- rentem rationem habet a natura, et ali- rentem rationem habet a natura, et ali- ter movet, quam faciunt qualitates acti- ter movet, quam faciunt qualitates acti- væ et passivæ, et non habet principium væ et passivæ, et non habet principium materiale ex quo fit, sic dicitur nobile. materiale ex quo fit, sic dicitur nobile. Et hoc patet ex hoc quod dicitur ante Et hoc patet ex hoc quod dicitur ante finem primi de Animæ. Antiquius im- finem primi de Animæ. Antiquius im- possibile est aliquid esse quam animam. possibile est aliquid esse quam animam. Inconveniens autem adhuc est intellectu Inconveniens autem adhuc est intellectu esse antiquius ut naturam: rationabi- esse antiquius ut naturam: rationabi- lissimum enim esse anima habet, nobi- lissimum enim esse anima habet, nobi- lissimum, et proprium secundum natu- lissimum, et proprium secundum natu- ram. Et rationabilissimum est maxime ram. Et rationabilissimum est maxime speciei et rationis tributivum. Nobilissi- speciei et rationis tributivum. Nobilissi-

* 1 Physicorum, tex. com. 82. * 1 Physicorum, tex. com. 82.

5 Cf. III de Anima, tex. com. St. 5 Cf. III de Anima, tex. com. St.

6 6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mum autem est cum non sic alligatur mum autem est cum non sic alligatur materiæ ut qualitas quædam elementalis, materiæ ut qualitas quædam elementalis, secundum quam est agere et pati, sed secundum quam est agere et pati, sed movet corpus secundum proprietatem movet corpus secundum proprietatem suarum virium, ut infra patebit. Pro- suarum virium, ut infra patebit. Pro- prium autem est secundum naturam : prium autem est secundum naturam : quia distinctum ab aliis physicis est. quia distinctum ab aliis physicis est. Aliter enim anima generat, quam ignis, Aliter enim anima generat, quam ignis, vel aliud elementum quia anima gene- vel aliud elementum quia anima gene- rat determinata virtute et determinato rat determinata virtute et determinato organo, per decisionem superflui nutri- organo, per decisionem superflui nutri- menti corporis, cujus ipsa est actus et menti corporis, cujus ipsa est actus et motor. Alia vero corpora inanimata non motor. Alia vero corpora inanimata non sic, et similiter de aliis motibus et acti- sic, et similiter de aliis motibus et acti- bus. Honorabilius vero dicitur anima bus. Honorabilius vero dicitur anima per relationem ad ea quæ perficiunt se- per relationem ad ea quæ perficiunt se- cundum bene esse, ut scientiæ, virtutes, cundum bene esse, ut scientiæ, virtutes, quibus alia natura perfectibilis non inve- quibus alia natura perfectibilis non inve- nitur. Mirabilis autem secundum quod nitur. Mirabilis autem secundum quod ipsa est in aliqua sui parte de numero ipsa est in aliqua sui parte de numero substantiarum separatarum : illæ enim substantiarum separatarum : illæ enim substantiæ propter hoc quod multum substantiæ propter hoc quod multum sunt elevatæ super sensum et imagina- sunt elevatæ super sensum et imagina- tionem, admirabile esse habent in con- tionem, admirabile esse habent in con- templantibus eas. Unde Philosophus di- templantibus eas. Unde Philosophus di- cit in primo Metaphysicæ, quod deficiens cit in primo Metaphysicæ, quod deficiens et admirans opinantur ignorare cau- et admirans opinantur ignorare cau- sam. Et deinde in libro secundo, sam. Et deinde in libro secundo, quod admiratio est timor in magna quod admiratio est timor in magna phantasia. phantasia.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum anima sit 2 ? Utrum anima sit 2 ?

Secundo quæritur, Utrum anima sit? Secundo quæritur, Utrum anima sit? Et videtur, quod non : Et videtur, quod non :

1. Per argumenta impiorum in libro 1. Per argumenta impiorum in libro Sapientiæ, II, 2 et 3, ubi sic dicunt: Sapientiæ, II, 2 et 3, ubi sic dicunt: Fumus flatus est in naribus nostris, et Fumus flatus est in naribus nostris, et sermo scintilla ad commovendum cor sermo scintilla ad commovendum cor

1 I Metaphys., In proœmio. 1 I Metaphys., In proœmio.

2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 68. Tom. XXXIII hujusce novæ logiæ, Quæst. 68. Tom. XXXIII hujusce novæ

nostrum qua extincta, cinis erit cor- nostrum qua extincta, cinis erit cor- pus nostrum, et spiritus diffundetur pus nostrum, et spiritus diffundetur tamquam mollis aer. Ergo videtur, quod tamquam mollis aer. Ergo videtur, quod principium vitæ in nobis sit fumus ortus principium vitæ in nobis sit fumus ortus a corde, et flatus respirationis in naribus a corde, et flatus respirationis in naribus ad mitigationem caloris naturalis pecto- ad mitigationem caloris naturalis pecto- ris, et sermo scintillæ, id est, calor na- ris, et sermo scintillæ, id est, calor na- turalis dans sermonem diffinitivum, id turalis dans sermonem diffinitivum, id est, rationem vivendi, qui calor cum est, rationem vivendi, qui calor cum extinctus fuerit, marcescit et deficit cor- extinctus fuerit, marcescit et deficit cor- pus in cineres, et exspirat spiritum cor- pus in cineres, et exspirat spiritum cor- poralem qui diffunditur in aerem ex quo poralem qui diffunditur in aerem ex quo assumptus est. Ergo anima vel nihil est, assumptus est. Ergo anima vel nihil est, vel non est aliud a corpore. vel non est aliud a corpore.

2. Hoc etiam videtur ex hoc quod ha- 2. Hoc etiam videtur ex hoc quod ha- betur in Genesi, ubi dicitur: Et inspira- betur in Genesi, ubi dicitur: Et inspira- vit in faciem ejus spiraculum vitæ 3. vit in faciem ejus spiraculum vitæ 3. Spiraculum enim vitæ respiratio est : Spiraculum enim vitæ respiratio est : sed respiratio ex spiritu aereo est: ergo sed respiratio ex spiritu aereo est: ergo cum per hoc intelligatur Deus homini cum per hoc intelligatur Deus homini animam dedisse, ut dicunt Sancti, anima animam dedisse, ut dicunt Sancti, anima vel nihil est, vel erit corpus. vel nihil est, vel erit corpus.

3. Item, Per rationem videtur idem : 3. Item, Per rationem videtur idem : quia si anima est, aut est substantia, quia si anima est, aut est substantia, aut accidens. Constat, quod non est ac- aut accidens. Constat, quod non est ac- cidens: nam ex accidente non fit sub- cidens: nam ex accidente non fit sub- stantia, ex anima autem et corpore fit stantia, ex anima autem et corpore fit substantia: ergo non est accidens. Si- substantia: ergo non est accidens. Si- militer non videtur esse substantia: sub- militer non videtur esse substantia: sub- stantia enim est materia, et forma, et stantia enim est materia, et forma, et compositum sed anima non est mate- compositum sed anima non est mate- ria, quia ex materia et materia non fit ria, quia ex materia et materia non fit unum cum igitur sit corpus materia, unum cum igitur sit corpus materia, ex corpore et anima non fieret unum. ex corpore et anima non fieret unum. Similiter ipsa non est compositum : quia Similiter ipsa non est compositum : quia compositum in quantum hujusmodi est, compositum in quantum hujusmodi est, non est compositio: sed anima compo- non est compositio: sed anima compo- nitur corpori ergo ipsa non est compo- nitur corpori ergo ipsa non est compo- situm. Ergo relinquitur, quod sit forma, situm. Ergo relinquitur, quod sit forma, si est. SED CONTRA: Dicit Boetius in li- si est. SED CONTRA: Dicit Boetius in li- bro de Trinitate, quod nulla forma pot- bro de Trinitate, quod nulla forma pot- est esse subjectum alterius accidentis. est esse subjectum alterius accidentis. Anima autem est subjectum acciden- Anima autem est subjectum acciden- tium, scilicet vitii, et virtutis, et scien- tium, scilicet vitii, et virtutis, et scien- tiarum. Ergo non est forma. Cum igi- tiarum. Ergo non est forma. Cum igi-

editionis. editionis.

3 Genes. 11, 7. 3 Genes. 11, 7.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 1. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 1.

tur nec sit substantia, nec accidens, vel tur nec sit substantia, nec accidens, vel nihil erit, vel erit corpus. nihil erit, vel erit corpus.

4. Præterea, Ostenditur ex hypothesi, 4. Præterea, Ostenditur ex hypothesi, ut scilicet si probetur animam in aliquo ut scilicet si probetur animam in aliquo animato nihil esse, cum eadem sit ratio animato nihil esse, cum eadem sit ratio de omnibus, quod probatum sit in nullo de omnibus, quod probatum sit in nullo aliquid esse sed probatur, quod anima aliquid esse sed probatur, quod anima in vegetabilibus nihil est, vel corpus in vegetabilibus nihil est, vel corpus est quia dicit Gregorius, quod plantæ est quia dicit Gregorius, quod plantæ vivunt, non per animam, sed per viridi- vivunt, non per animam, sed per viridi- tatem. Et in Deuteronomio 1 dicitur, tatem. Et in Deuteronomio 1 dicitur, quod anima brutorum sanguis est, et quod anima brutorum sanguis est, et sanguis est eis pro anima. Ergo videtur sanguis est eis pro anima. Ergo videtur eadem ratione, quod in nullo animato- eadem ratione, quod in nullo animato- rum sit aliquid, vel erit corpus. rum sit aliquid, vel erit corpus.

5. Ad idem videtur facere sententia 5. Ad idem videtur facere sententia quorumdam Philosophorum, quorum quorumdam Philosophorum, quorum opinionem tangunt quidam Sanctorum, opinionem tangunt quidam Sanctorum, ut Augustinus, Gregorius Nyssenus: et ut Augustinus, Gregorius Nyssenus: et etiam Aristoteles dicit 2, quod magis im- etiam Aristoteles dicit 2, quod magis im- portuni et grossiores contulerunt ani- portuni et grossiores contulerunt ani- mam esse aquam, ut Hippus : et istam mam esse aquam, ut Hippus : et istam rationem sumpsit a semine animalium, rationem sumpsit a semine animalium, quod est humidum, et aqueum esse vi- quod est humidum, et aqueum esse vi- detur nihil enim est productum per ge- detur nihil enim est productum per ge- nerationem in natura animalium, quod nerationem in natura animalium, quod potentia vel actu non fuit in semine: sed potentia vel actu non fuit in semine: sed nihil est in semine nisi corpus : corpus nihil est in semine nisi corpus : corpus autem non est in potentia ad non cor- autem non est in potentia ad non cor- pus ergo videtur cum anima producta pus ergo videtur cum anima producta sit per generationem in natura anima- sit per generationem in natura anima- lium, quod ipsa nihil sit præter cor- lium, quod ipsa nihil sit præter cor- pus. pus.

བ༞ ན ན མ ། པད མ ལཿ ཟ བ༞ ན ན མ ། པད མ ལཿ ཟ

6. Item, Critias Philosophus concor 6. Item, Critias Philosophus concor dans cum Deuteronomio, dicit ipsam dans cum Deuteronomio, dicit ipsam esse sanguinem et sumit rationem ex esse sanguinem et sumit rationem ex hoc, quod quando sanguis universaliter hoc, quod quando sanguis universaliter recedit ab aliquo membro, membrum recedit ab aliquo membro, membrum illud non sentit amplius et cum sentire illud non sentit amplius et cum sentire sit animæ, videtur quod anima sit san- sit animæ, videtur quod anima sit san- guis, et sic est corpus, vel nihil præter guis, et sic est corpus, vel nihil præter corpus erit. corpus erit.

7. Similiter, Diogenes dicit animam 7. Similiter, Diogenes dicit animam esse aerem subtilem illud enim quod esse aerem subtilem illud enim quod movet corpora, spiritus aereus videtur movet corpora, spiritus aereus videtur

Deuter. x, 23: Hoc solum cave, ne sangui- Deuter. x, 23: Hoc solum cave, ne sangui- nem comedas sanguis enim eorum pro anima est : nem comedas sanguis enim eorum pro anima est : et idcirco non debes animam comedere cum carni- et idcirco non debes animam comedere cum carni-

7 7

esse et subtilis,qui etiam exspirare vide- esse et subtilis,qui etiam exspirare vide- tur in morte. Similiter, Heraclitus dicit tur in morte. Similiter, Heraclitus dicit animam esse vaporem, eo quod fumosa animam esse vaporem, eo quod fumosa evaporatio cordis animalibus tribuit et evaporatio cordis animalibus tribuit et influit vitam et motum. Idem etiam di- influit vitam et motum. Idem etiam di- cit Almeon 3. cit Almeon 3.

IN CONTRARIUM sunt multæ rationes. IN CONTRARIUM sunt multæ rationes. 1. Sicut videmus quod corpora quo- 1. Sicut videmus quod corpora quo- rumdam animalium moventur motu rumdam animalium moventur motu processivo, et sentiunt aliquo principio processivo, et sentiunt aliquo principio intrinseco motus autem processivus est intrinseco motus autem processivus est in omnem loci differentiam, scilicet ante in omnem loci differentiam, scilicet ante et retro, dextrorsum et sinistrorsum, su- et retro, dextrorsum et sinistrorsum, su- pra et inferius, sicut videmus aves vo- pra et inferius, sicut videmus aves vo- lare supra et inferius. Aut ergo corpora lare supra et inferius. Aut ergo corpora habent hoc in quantum corpora sunt, habent hoc in quantum corpora sunt, aut in quantum commixta ex elementis, aut in quantum commixta ex elementis, aut ab aliquo principio incorporeo : et aut ab aliquo principio incorporeo : et tunc vel illud erit ut natura, vel ut ani- tunc vel illud erit ut natura, vel ut ani- ma. Si primo modo, tunc omnia cor- ma. Si primo modo, tunc omnia cor- pora moverentur motu processivo et pora moverentur motu processivo et sentirent, quod non videmus : et simi- sentirent, quod non videmus : et simi- liter corpus animalis post mortem mo- liter corpus animalis post mortem mo- veretur et sentiret. Si secundo modo, veretur et sentiret. Si secundo modo, tunc omnia corpora commixta ex ele- tunc omnia corpora commixta ex ele- mentis moverentur sic et sentirent: cu- mentis moverentur sic et sentirent: cu- jus instantia est in lapidibus et in mine- jus instantia est in lapidibus et in mine- ralibus. Si tertio modo, scilicet quod ralibus. Si tertio modo, scilicet quod habeant hoc corpus a natura: ergo cum habeant hoc corpus a natura: ergo cum natura æqualiter sit in omni tempore in natura æqualiter sit in omni tempore in corpore naturali quamdiu tale corpus corpore naturali quamdiu tale corpus est, semper moverentur et sentirent, est, semper moverentur et sentirent, quod falsum est. Relinquitur ergo, quod quod falsum est. Relinquitur ergo, quod moveantur et sentiant a principio intrin- moveantur et sentiant a principio intrin- seco incorporeo quod non sit natura, seco incorporeo quod non sit natura, quam vocamus animam : anima igitur quam vocamus animam : anima igitur est. est.

2. Item, Per Avicennam: Nos vide- 2. Item, Per Avicennam: Nos vide- mus corpora quæ non nutriuntur, nec mus corpora quæ non nutriuntur, nec augmentantur, nec generant: et vide- augmentantur, nec generant: et vide- mus alia quæ nutriuntur, et augmentan- mus alia quæ nutriuntur, et augmentan- tur, et generant sibi similia: sed non tur, et generant sibi similia: sed non habent hoc ex sua corporeitate: restat habent hoc ex sua corporeitate: restat igitur ut sit in essentia eorum princi- igitur ut sit in essentia eorum princi- pium hujusmodi præter corporeitatem, pium hujusmodi præter corporeitatem,

bus. bus.

I de Anima, tex. com. 32. I de Anima, tex. com. 32.

8 Alias, Thales (Nota edit. Lugd.) 8 Alias, Thales (Nota edit. Lugd.)

Sed contra. Sed contra.

00 00

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et principium illud a quo emanant istæ et principium illud a quo emanant istæ affectiones, dicitur anima. affectiones, dicitur anima.

3. Item, Ad idem: Quidquid est omnino 3. Item, Ad idem: Quidquid est omnino principium emanandi a se affectiones, principium emanandi a se affectiones, quæ non sunt hujusmodi, et sunt volun- quæ non sunt hujusmodi, et sunt volun- tariæ, imponimus ei hoc nomen, anima. tariæ, imponimus ei hoc nomen, anima.

4. Item, In Genesi dicitur, quod 4. Item, In Genesi dicitur, quod creavit Deus animam viventem atque creavit Deus animam viventem atque motabilem in genere suo *. motabilem in genere suo *.

5. Item, Omne quod est, ab aliqua 5. Item, Omne quod est, ab aliqua forma habet esse et rationem: sed bruta forma habet esse et rationem: sed bruta sunt, vel homines: ergo ab aliqua for- sunt, vel homines: ergo ab aliqua for- ma naturali habent esse et rationem. Aut ma naturali habent esse et rationem. Aut igitur illa forma est corporis tantum, igitur illa forma est corporis tantum, quæ consequitur qualitates elementales, quæ consequitur qualitates elementales, aut erit forma alia. Si primo modo, tunc aut erit forma alia. Si primo modo, tunc aut erit forma elementi, aut erit forma aut erit forma elementi, aut erit forma consequens mixturam elementorum tan- consequens mixturam elementorum tan- tum et sic animalia essent elementa, tum et sic animalia essent elementa, vel lapides, quod est falsum: ergo erit vel lapides, quod est falsum: ergo erit forma ulterior et hanc Philosophi om- forma ulterior et hanc Philosophi om- nes vocant animam : ergo est anima. nes vocant animam : ergo est anima.

6. Item, Ex natura motuum cogno- 6. Item, Ex natura motuum cogno- scitur natura motorum: sed in plantis scitur natura motorum: sed in plantis et hominibus inveniuntur quidam mo- et hominibus inveniuntur quidam mo- tus, qui non inveniuntur in aliquo alio tus, qui non inveniuntur in aliquo alio corpore, sicut attractio nutrimenti et nu- corpore, sicut attractio nutrimenti et nu- trimentum secundum rationem debitam trimentum secundum rationem debitam magnitudinis est hujusmodi ergo ista magnitudinis est hujusmodi ergo ista opera specialem habebunt motorem qui opera specialem habebunt motorem qui non erit in aliis corporibus et istum non erit in aliis corporibus et istum vocamus animam : ergo illud quod vo- vocamus animam : ergo illud quod vo- camus animam, est: non enim disputa- camus animam, est: non enim disputa- mus de nomine, sed an hoc sit quod mus de nomine, sed an hoc sit quod hoc nomine significare consuevimus. hoc nomine significare consuevimus.

7. Item, Vis illa quæ movet ad locum 7. Item, Vis illa quæ movet ad locum quæcumque illa sit, non est unius ra- quæcumque illa sit, non est unius ra- tionis secundum quod movet ad unum tionis secundum quod movet ad unum locum tantum corpus generabile et cor- locum tantum corpus generabile et cor- ruptibile, et secundum quod movet in- ruptibile, et secundum quod movet in- differenter ad locum omnem: sed mo- differenter ad locum omnem: sed mo- vens ad locum unum est natura: ergo vens ad locum unum est natura: ergo movens ad omnem locum, non erit movens ad omnem locum, non erit natura, et est motor intrinsecus dans esse natura, et est motor intrinsecus dans esse et motum corpori in quo est: et hoc et motum corpori in quo est: et hoc significatur nomine animæ: ergo illud significatur nomine animæ: ergo illud quod significatur nomine animæ, est. quod significatur nomine animæ, est.

1 Genes. 1, 21: Creavitque Deus... animam 1 Genes. 1, 21: Creavitque Deus... animam

SOLUTIO. Concedendum est, quod ani- SOLUTIO. Concedendum est, quod ani- ma est. ma est.

Et ad primum dicendum, quod impii Et ad primum dicendum, quod impii errantes putabant animam esse ventum errantes putabant animam esse ventum respirationis et calorem naturalem. respirationis et calorem naturalem.

AD ALIUD dicendum, quod inspiravit, AD ALIUD dicendum, quod inspiravit, id est, per spiritum fecit: et spiritus id est, per spiritum fecit: et spiritus dicitur ibi substantia incorporea, quæ est dicitur ibi substantia incorporea, quæ est anima rationalis: spiraculum autem vitæ anima rationalis: spiraculum autem vitæ ponitur ibi pro principio vitæ et spirandi, ponitur ibi pro principio vitæ et spirandi, et illud est anima. et illud est anima.

AD ALIUD dicendum, quod quædam AD ALIUD dicendum, quod quædam forma est substantia ut principium sub- forma est substantia ut principium sub- stantiæ tantum, et hæc non distinguitur stantiæ tantum, et hæc non distinguitur a natura rei, cujus est forma: quædam a natura rei, cujus est forma: quædam autem substantia est ut principium et ut autem substantia est ut principium et ut res per se possibilis existere, vel ad mi- res per se possibilis existere, vel ad mi- nus ut distincta a natura, eo quod aliter nus ut distincta a natura, eo quod aliter movet quam natura: et hæc potest esse movet quam natura: et hæc potest esse subjectum et forma diversis respectibus, subjectum et forma diversis respectibus, et talis substantia est anima. et talis substantia est anima.

AD ALIUD dicendum, quod falsum AD ALIUD dicendum, quod falsum supponitur in hypothesi. Anima enim supponitur in hypothesi. Anima enim est in vegetabilibus et sensibilibus. Et est in vegetabilibus et sensibilibus. Et quod dicit Gregorius, quod plantæ non quod dicit Gregorius, quod plantæ non vivunt per animam, sed per viriditatem, vivunt per animam, sed per viriditatem, intelligitur de anima secundum quod intelligitur de anima secundum quod diffinitio animæ datur perfectissimis · diffinitio animæ datur perfectissimis · differentiis suis, scilicet cognoscitivo, et differentiis suis, scilicet cognoscitivo, et motivo secundum locum, secundum motivo secundum locum, secundum quod etiam dicit Philosophus in primo quod etiam dicit Philosophus in primo de Vegetabilibus, quod plantæ non de Vegetabilibus, quod plantæ non habent animam, sed partem partis ani- habent animam, sed partem partis ani-

mæ mæ

Quod autem dicitur in Deuteronomio Quod autem dicitur in Deuteronomio de brutis, quod sanguis est eis pro ani- de brutis, quod sanguis est eis pro ani- ma, intelligitur, quod primi actus animæ ma, intelligitur, quod primi actus animæ quoad sua objecta fundantur in sanguine, quoad sua objecta fundantur in sanguine, secundum quod sanguis est, vel alius, secundum quod sanguis est, vel alius, humor illi respondens, ultimum nutri- humor illi respondens, ultimum nutri- mentum, ut dicit Philosophus in libro mentum, ut dicit Philosophus in libro de Animalibus. Actus enim primi animæ de Animalibus. Actus enim primi animæ sunt nutrire, augmentare, et generare: sunt nutrire, augmentare, et generare: et primi objectum est nutrimentum se- et primi objectum est nutrimentum se- cundum sui substantiam, secundi autem cundum sui substantiam, secundi autem secundum quod est quantum, tertii vero secundum quod est quantum, tertii vero secundum quod est per membra dedu- secundum quod est per membra dedu-

viventem atque motabilem, etc. viventem atque motabilem, etc.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 2. II P. SUMMÆ DE CREATURIS, QUÆST. 2.

ctum et ad locum generationis tractum, ctum et ad locum generationis tractum, habens virtutem formativam alterius in- habens virtutem formativam alterius in- dividui et ejusdem in specie. dividui et ejusdem in specie.

AD ALIUD dicendum, quod quidquid AD ALIUD dicendum, quod quidquid sit de aliis animalibus, anima rationalis sit de aliis animalibus, anima rationalis secundum suum esse non est in semine secundum suum esse non est in semine animalis, nec etiam secundum suam animalis, nec etiam secundum suam causam efficientem, sed est per creatio- causam efficientem, sed est per creatio- nem ingrediens ab extrinseco: et non est nem ingrediens ab extrinseco: et non est in semine nisi hoc modo dicatur esse in in semine nisi hoc modo dicatur esse in eo, quia hoc quod generatur ex semine, eo, quia hoc quod generatur ex semine, est materia ejus. Et etiamsi diceretur est materia ejus. Et etiamsi diceretur esse in semine ejus, adhuc non dicere- esse in semine ejus, adhuc non dicere- tur, quod esset semen, sicut nec aliqua tur, quod esset semen, sicut nec aliqua forma est sua materia in qua est potentia forma est sua materia in qua est potentia vel actu. vel actu.

AD ALIUD dicendum sicut dicit Philo- AD ALIUD dicendum sicut dicit Philo- sophus in II de Anima 1, loquens contra sophus in II de Anima 1, loquens contra Empedoclem, quod licet calor operetur Empedoclem, quod licet calor operetur

in augmento et nutrimento, non tamen in augmento et nutrimento, non tamen est causa, sed concausa, anima enim est est causa, sed concausa, anima enim est prima causa quæ movet non mota: prima causa quæ movet non mota: eodem modo dicimus, quod sanguis non eodem modo dicimus, quod sanguis non facit sensum, sed propter calorem natu- facit sensum, sed propter calorem natu- ralem qui est in ipso, est causa sentiendi, ralem qui est in ipso, est causa sentiendi, et non est causa quæ est principium et non est causa quæ est principium primum sensus. primum sensus.

AD ALIUD dicendum, quod aer et vapor AD ALIUD dicendum, quod aer et vapor ponuntur esse anima a quibusdam Philo- ponuntur esse anima a quibusdam Philo- sophis errantibus propter spiritum ani- sophis errantibus propter spiritum ani- malem et vitalem et naturalem, qui malem et vitalem et naturalem, qui instrumentum'animæ est, ut dicitur in instrumentum'animæ est, ut dicitur in libro de Differentia spiritus et animæ: et libro de Differentia spiritus et animæ: et hic spiritus nascitur a vapore effumante hic spiritus nascitur a vapore effumante de corde, et ponitur a medicis esse na- de corde, et ponitur a medicis esse na- turæ aereæ, et est instrumentum animæ turæ aereæ, et est instrumentum animæ per quod influit sensum et motum cor- per quod influit sensum et motum cor- pori, etc. pori, etc.

Ad 7. Ad 7.

QUÆSTIO II. QUÆSTIO II.

De diffinitionibus Sanctorum de eo quid sit anima. De diffinitionibus Sanctorum de eo quid sit anima.

Tertio quæritur, Quid sit anima secundum substantiam et naturam ? Tertio quæritur, Quid sit anima secundum substantiam et naturam ? Et quæratur de diffinitione ejus, circa quam quæruntur tria. Et quæratur de diffinitione ejus, circa quam quæruntur tria. Quorum primum est de diffinitionibus animæ secundum quod est sub- Quorum primum est de diffinitionibus animæ secundum quod est sub- stantia quædam per se existens. stantia quædam per se existens.

Secundum, De diffinitione ipsius secundum quod est perfectio corporis Secundum, De diffinitione ipsius secundum quod est perfectio corporis animati. animati.

Tertium, De diffinitione ipsius secundum suam naturam, id est, secun- Tertium, De diffinitione ipsius secundum suam naturam, id est, secun- dum quod est ut natura quædam corporis considerata. dum quod est ut natura quædam corporis considerata.

1 II de Anima, tex. com. 41. 1 II de Anima, tex. com. 41.

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum anima sit substantia 1 ? Utrum anima sit substantia 1 ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Et ponantur primo diffinitiones San- Et ponantur primo diffinitiones San- ctorum, et postea Philosophorum. ctorum, et postea Philosophorum.

Dicit ergo Augustinus in libro de Dicit ergo Augustinus in libro de Spiritu et anima, quod « anima est sub- Spiritu et anima, quod « anima est sub- stantia rationis particeps, regendo cor- stantia rationis particeps, regendo cor- pori accommodata. » pori accommodata. »

Et Remigius « Anima est substantia Et Remigius « Anima est substantia incorporea regens corpus. » incorporea regens corpus. »

Et Damascenus in libro II de Fide Et Damascenus in libro II de Fide orthodoxa: « Anima est substantia vi- orthodoxa: « Anima est substantia vi- vens, simplex, et incorporea, corpora- vens, simplex, et incorporea, corpora- libus oculis secundum propriam sui na- libus oculis secundum propriam sui na- turam invisibilis, immortalis, rationalis, turam invisibilis, immortalis, rationalis, intellectualis, infigurabilis, organico intellectualis, infigurabilis, organico utens corpore, et huic vitæ augmenta- utens corpore, et huic vitæ augmenta- tionis et sensus et generationis tributiva, tionis et sensus et generationis tributiva, non aliud habens præter seipsam intelle- non aliud habens præter seipsam intelle- ctum, sed ut partem sui purissimam *. » ctum, sed ut partem sui purissimam *. »

Et Bernardus sic eam diffinit in epi- Et Bernardus sic eam diffinit in epi- stola ad Carthusienses: « Anima est res stola ad Carthusienses: « Anima est res incorporea, rationis capax, vivificando incorporea, rationis capax, vivificando corpori accommodata. » corpori accommodata. »

Tres primæ diffinitiones ponunt ani- Tres primæ diffinitiones ponunt ani- mam esse in genere substantiæ. mam esse in genere substantiæ.

' '

CONTRA quod sic objicitur: CONTRA quod sic objicitur:

1. Per quamdam considerationem 1. Per quamdam considerationem quæ ponitur in IV Topicorum, quæ est quæ ponitur in IV Topicorum, quæ est talis talis

Considerandum autem et rationes Considerandum autem et rationes generum si aptantur ad assignatam spe- generum si aptantur ad assignatam spe- ciem, et ad participantia speciem: ne- ciem, et ad participantia speciem: ne- cesse enim est generum rationes prædi- cesse enim est generum rationes prædi- cari de specie, et de his quæ participant cari de specie, et de his quæ participant speciem. Si ergo in aliquo dissonet, speciem. Si ergo in aliquo dissonet, palam quod non est genus quod assigna- palam quod non est genus quod assigna- tum est. Ex hoc patet, quod si substantia tum est. Ex hoc patet, quod si substantia

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 69. Membr. I. Tom. XXXIII novæ logiæ, Quæst. 69. Membr. I. Tom. XXXIII novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

est genus animæ, secundum unam ratio- est genus animæ, secundum unam ratio- nem prædicabitur de anima et de qualibet nem prædicabitur de anima et de qualibet specie animæ: sed substantia in eo quod specie animæ: sed substantia in eo quod est res per se existens, prædicatur de est res per se existens, prædicatur de rationali anima, et in hac ratione non rationali anima, et in hac ratione non prædicabitur de vegetabili et sensibili, prædicabitur de vegetabili et sensibili, secundum quod est in plantis et brutis: secundum quod est in plantis et brutis: ergo substantia non bene ponitur genus ergo substantia non bene ponitur genus animæ. animæ.

2. Item, Substantia secundum quod 2. Item, Substantia secundum quod est nomen generis, prædicabitur univoce est nomen generis, prædicabitur univoce de omnibus quæ sunt in genere illo, ut de omnibus quæ sunt in genere illo, ut patet per præhabitam considerationem. patet per præhabitam considerationem. Sed ea quæ sunt in genere, sunt species Sed ea quæ sunt in genere, sunt species compositæ vel specialissimæ: sed post compositæ vel specialissimæ: sed post eas non sunt nisi individua, vel subal- eas non sunt nisi individua, vel subal- ternæ species si continent sub se species ternæ species si continent sub se species alias. Post autem vegetabilem et sensi- alias. Post autem vegetabilem et sensi- bilem et rationalem non est accipere bilem et rationalem non est accipere animam nisi hanc vel illam et ponatur animam nisi hanc vel illam et ponatur hic quod ad minus hoc est verum de hic quod ad minus hoc est verum de anima rationali. Ergo anima rationalis anima rationali. Ergo anima rationalis erit species specialissima in genere sub- erit species specialissima in genere sub- stantiæ. stantiæ.

Inde ulterius procedatur sic: Omnes Inde ulterius procedatur sic: Omnes species specialissimæ in genere substan- species specialissimæ in genere substan- tiæ sunt disparatæ: sed disparatarum tiæ sunt disparatæ: sed disparatarum specierum una non constituit aliam: specierum una non constituit aliam: ergo anima rationalis cum vegetabili et ergo anima rationalis cum vegetabili et sensibili non constituet aliam speciem sensibili non constituet aliam speciem in genere substantiæ, quod plane falsum in genere substantiæ, quod plane falsum est, quia constituit hominem. est, quia constituit hominem.

3. Item, Plus distant a se species 3. Item, Plus distant a se species exeuntes a diversis generibus subalternis, exeuntes a diversis generibus subalternis, quam exeuntes ab eodem proximo quam exeuntes ab eodem proximo genere sed si anima est in genere sub- genere sed si anima est in genere sub- stantiæ, exit ab hoc genere quod est stantiæ, exit ab hoc genere quod est substantia incorporea, homo autem exit substantia incorporea, homo autem exit ab illo quod est substantia corporea: ab illo quod est substantia corporea: ergo plus distat ab homine, quam illud ergo plus distat ab homine, quam illud quod exit ab eodem genere proximo cum quod exit ab eodem genere proximo cum homine: ergo plus distat anima ratio- homine: ergo plus distat anima ratio- nalis ab homine, quam asinus ab homine: nalis ab homine, quam asinus ab homine: sed asinus non constituit hominem, nec sed asinus non constituit hominem, nec aliud quod exit ab eodem genere cum aliud quod exit ab eodem genere cum

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

сар. 12. сар. 12.

II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 2. II P. SUMME DE CREATURIS, QUÆST. 2.

homine ergo multo minus anima ratio- homine ergo multo minus anima ratio- nalis constituit hominem, quod falsum nalis constituit hominem, quod falsum est ergo male ponitur substantia genus est ergo male ponitur substantia genus animæ. animæ.

4. Si forte dicatur, quod non plus 4. Si forte dicatur, quod non plus distant exeuntia a diversis generibus, distant exeuntia a diversis generibus, quam exeuntia ab eodem genere proxi- quam exeuntia ab eodem genere proxi- mo hoc patet esse falsum per hoc quod mo hoc patet esse falsum per hoc quod major est differentia in genere, quam major est differentia in genere, quam in specie, et major in specie quam in in specie, et major in specie quam in

numero. numero.

5. Si propter hoc dicatur, quod anima 5. Si propter hoc dicatur, quod anima non dicitur hoc modo substantia, quod non dicitur hoc modo substantia, quod sit in genere substantiæ sicut species, sit in genere substantiæ sicut species, sed dicitur substantia tamquam princi- sed dicitur substantia tamquam princi- pium constituens substantiam ut est pium constituens substantiam ut est substantia. CONTRA: Principium quanti- substantia. CONTRA: Principium quanti- tatis continuæ non est quantitas conti- tatis continuæ non est quantitas conti- nua, nec principium quantitatis discretæ nua, nec principium quantitatis discretæ est quantitas discreta: ergo a simili nec est quantitas discreta: ergo a simili nec etiam principium substantiæ est substan- etiam principium substantiæ est substan- tia et ita male diceretur, quod anima tia et ita male diceretur, quod anima est substantia, sicut male diceretur, quod est substantia, sicut male diceretur, quod punctum est quantitas continua et unitas punctum est quantitas continua et unitas

numerus. numerus.

6. Si forte diceretur, quod istæ ra- 6. Si forte diceretur, quod istæ ra- tiones logicæ sunt et vanæ in naturis tiones logicæ sunt et vanæ in naturis rerum quia dicit Philosophus in Physi- rerum quia dicit Philosophus in Physi- cis, et in principio libri II de Anima', cis, et in principio libri II de Anima', quod ex non substantiis non fit substan- quod ex non substantiis non fit substan- tia, et ex non quantis non fit quantum : tia, et ex non quantis non fit quantum : et ideo nutrimentum non omnino facit et ideo nutrimentum non omnino facit quantum, sed in quantum est substantia quantum, sed in quantum est substantia quanta anima vero est substantia sicut quanta anima vero est substantia sicut forma substantialis. CONTRA: Nulla forma forma substantialis. CONTRA: Nulla forma non primo adveniens materiæ, est forma non primo adveniens materiæ, est forma substantialis: anima est forma non primo substantialis: anima est forma non primo adveniens materiæ: ergo ipsa non est adveniens materiæ: ergo ipsa non est forma substantialis. VERITAS PRIMÆ patet forma substantialis. VERITAS PRIMÆ patet per hoc quod materia desiderat formam per hoc quod materia desiderat formam a qua possit perfici: hæc autem non est a qua possit perfici: hæc autem non est nisi substantialis: unde non est suscep- nisi substantialis: unde non est suscep- tibilis accidentalis formæ, nisi secundum tibilis accidentalis formæ, nisi secundum quod jam substat formæ substantiali. quod jam substat formæ substantiali. SECUNDA probatur, eo quod anima non SECUNDA probatur, eo quod anima non advenit nisi corpori organico: et organi- advenit nisi corpori organico: et organi- zatio corporis ponit speciem carnis, ossis, zatio corporis ponit speciem carnis, ossis,

1 Cf. II de Anima, tex. com. 2. 1 Cf. II de Anima, tex. com. 2.

11 11

et manus, et capitis, et hujusmodi, quæ et manus, et capitis, et hujusmodi, quæ sunt formæ præcedentes animam in cor- sunt formæ præcedentes animam in cor- pore. pore.

7. Item, Probatur quod anima ratio- 7. Item, Probatur quod anima ratio- nalis non nalis non est substantia hoc modo : est substantia hoc modo : Omnis enim forma inter cujus subjectum. Omnis enim forma inter cujus subjectum. et ipsam est aliqua forma, est forma acci- et ipsam est aliqua forma, est forma acci- dentalis anima rationalis est hujusmo- dentalis anima rationalis est hujusmo- di: ergo ipsa est accidentalis forma. di: ergo ipsa est accidentalis forma. VERITAS PRIMÆ patet per rationem præ- VERITAS PRIMÆ patet per rationem præ- habitam. SECUNDA vero pari argumento habitam. SECUNDA vero pari argumento probatur per hoc quod actus vegetativæ probatur per hoc quod actus vegetativæ et sensitivæ prius inveniuntur in em- et sensitivæ prius inveniuntur in em- bryonibus, quam perfecte organizentur : bryonibus, quam perfecte organizentur : et ubi est actus, ibi est virtus agens: et et ubi est actus, ibi est virtus agens: et ubi est virtus, ibi est substantia, ut vide- ubi est virtus, ibi est substantia, ut vide- tur. Cum igitur vegetabilis et sensibilis tur. Cum igitur vegetabilis et sensibilis anima ante adveniant corpori quam anima ante adveniant corpori quam rationalis, rationalis videtur ut accidens rationalis, rationalis videtur ut accidens

esse. esse.

8. Item, Si specierum quæ per eam- 8. Item, Si specierum quæ per eam- dem divisionem exeunt a genere uno, dem divisionem exeunt a genere uno, una fuerit accidens, omnes erunt in una fuerit accidens, omnes erunt in genere accidentis: sed vegetabilis et sen- genere accidentis: sed vegetabilis et sen- sibilis et rationalis per eamdem divisio- sibilis et rationalis per eamdem divisio- nem exeunt ab hoc genere quod est ani- nem exeunt ab hoc genere quod est ani- ma ergo si una anima est accidens, et ma ergo si una anima est accidens, et reliquæ erunt: sed vegetabilis est acci- reliquæ erunt: sed vegetabilis est acci- dens, quod probo: Quidquid est in com- dens, quod probo: Quidquid est in com- posito præter materiam et formam, est posito præter materiam et formam, est de accidentibus: sed in homine materia de accidentibus: sed in homine materia est corpus, et forma est anima rationalis: est corpus, et forma est anima rationalis: ergo vegetabilis et sensibilis erunt de ergo vegetabilis et sensibilis erunt de accidentibus. accidentibus.

9. Præterea quidam arguunt sic: Hoc 9. Præterea quidam arguunt sic: Hoc quod adest et abest præter subjecti cor- quod adest et abest præter subjecti cor- ruptionem, est accidens: anima vegeta- ruptionem, est accidens: anima vegeta- bilis est talis ergo est accidens. MINOREM bilis est talis ergo est accidens. MINOREM probant, quia corpus arboris invenitur probant, quia corpus arboris invenitur in ligno arido. in ligno arido.

SED IN SED IN

sophi: sophi:

CONTRARIUM arguunt Philo- Sed contra. CONTRARIUM arguunt Philo- Sed contra.

1. Constabulinus in libro de Differen- 1. Constabulinus in libro de Differen- tia spiritus et animæ: Quidquid recipit tia spiritus et animæ: Quidquid recipit opposita, cum unum sit numero immu- opposita, cum unum sit numero immu- tabile in sua essentia, substantia est: sed tabile in sua essentia, substantia est: sed anima rationalis recipit virtutes et vitia, anima rationalis recipit virtutes et vitia,