744 744

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

conjunctionis infra patebit. De minera- conjunctionis infra patebit. De minera- bilibus autem dicendum, quod nec ha- bilibus autem dicendum, quod nec ha- bent animam, nec partem partis animæ : bent animam, nec partem partis animæ : et ideo non pertinent ad dispositionem et ideo non pertinent ad dispositionem vegetabilium, nec ad ornatum anima- vegetabilium, nec ad ornatum anima- lium, sed in causis suis intelliguntur lium, sed in causis suis intelliguntur facta, quando elementa in formis et lo- facta, quando elementa in formis et lo- cis distincta sunt, sicut quod per actio- cis distincta sunt, sicut quod per actio- nem et passionem diversimode possint nem et passionem diversimode possint

commisceri. commisceri.

AD ID quod quæritur de mane, etc. AD ID quod quæritur de mane, etc. Dicendum quod mane secundum Au- Dicendum quod mane secundum Au- gustinum duo importat: unum per se, gustinum duo importat: unum per se, et alterum ex consequenti, scilicet crea- et alterum ex consequenti, scilicet crea- turæ jam in se cognitæ in Deum per lau- turæ jam in se cognitæ in Deum per lau- dum relationem: et hoc importat per se, dum relationem: et hoc importat per se, secundum quod dicit inceptionem lucis. secundum quod dicit inceptionem lucis. Alterum est acceptio notitiæ de creatura Alterum est acceptio notitiæ de creatura fienda sive facta, quæ conspicitur in Ver- fienda sive facta, quæ conspicitur in Ver- bo antequam fiat in propria natura et bo antequam fiat in propria natura et cognoscatur. Et ideo etiam dicit Augu- cognoscatur. Et ideo etiam dicit Augu- stinus,quod prima dies non habet mane: stinus,quod prima dies non habet mane: quia cum opus primæ diei sit cœlum et quia cum opus primæ diei sit cœlum et terra et lux, per coelum intelligitur ange- terra et lux, per coelum intelligitur ange- lica natura, quæ non potuit sui vel ali- lica natura, quæ non potuit sui vel ali- cujus naturæ fiendæ in Verbo accipere cujus naturæ fiendæ in Verbo accipere notitiam prius quam esset: sed tantum notitiam prius quam esset: sed tantum postquam creata fuit, se in se cognovit, postquam creata fuit, se in se cognovit, et hæc est vespera, quia vespera secun- et hæc est vespera, quia vespera secun- dum Augustinum nihil aliud est, quam dum Augustinum nihil aliud est, quam cognitio rei in seipsa: et se cognitam per cognitio rei in seipsa: et se cognitam per conversionem ad Verbum in laudem Dei conversionem ad Verbum in laudem Dei retulit, et notitiam firmamenti in medio retulit, et notitiam firmamenti in medio aquarum sequenti die locati accepit, et aquarum sequenti die locati accepit, et hoc est mane sequentis diei. Unde prima hoc est mane sequentis diei. Unde prima dies mane habere non potuit in luce co- dies mane habere non potuit in luce co- gnitionis angelicæ. gnitionis angelicæ.

AD ID quod objicitur de nocte, dicen- AD ID quod objicitur de nocte, dicen- dum quod nox per omnes sex dies non dum quod nox per omnes sex dies non nominatur: quia secundum Augustinum nominatur: quia secundum Augustinum omnia facta sunt simul, et distinctio sex omnia facta sunt simul, et distinctio sex dierum non est in spatiis temporum, sed dierum non est in spatiis temporum, sed in ordine naturali rerum: et ideo dia- in ordine naturali rerum: et ideo dia- bolus in senario dierum Angelus adhuc, bolus in senario dierum Angelus adhuc, factus est diabolus per casum : quia a factus est diabolus per casum : quia a principio cecidit, sed aliquamdiu cum principio cecidit, sed aliquamdiu cum bonis Angelis in cœlis remansit. Cüm bonis Angelis in cœlis remansit. Cüm igitur nulla obscuritas inveniatur in luce igitur nulla obscuritas inveniatur in luce Angeli, non invenitur nox in illa repeti- Angeli, non invenitur nox in illa repeti-

tione. Sed mane est cognitio in Verbo tione. Sed mane est cognitio in Verbo creaturæ fiendæ, et cum facta sit, laus: creaturæ fiendæ, et cum facta sit, laus: vespera autem est cognitio rei in seipsa, vespera autem est cognitio rei in seipsa, cum res jam facta est: dies autem sive cum res jam facta est: dies autem sive meridies, in quo est plena lux, est illu- meridies, in quo est plena lux, est illu- minatio angelicæ substantiæ in cognitio- minatio angelicæ substantiæ in cognitio-

ne creatoris. ne creatoris.

AD ALIUD dicendum, quod beatus Au- AD ALIUD dicendum, quod beatus Au- gustinus ibi adaptat metaphorice mane, gustinus ibi adaptat metaphorice mane, et vesperam, et diem, et noctem, et pe- et vesperam, et diem, et noctem, et pe- riodum dierum. riodum dierum.

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA III. PARTICULA III.

De reductione opinionis Augustini ad De reductione opinionis Augustini ad opinionem aliorum sanctorum. opinionem aliorum sanctorum.

Tertio, Quæritur de reductione opinio- Tertio, Quæritur de reductione opinio- nis Augustini ad opinionem aliórum san- nis Augustini ad opinionem aliórum san-

ctorum. ctorum.

Et videntur non consentire: quia con- Et videntur non consentire: quia con- tradictoria dicunt. tradictoria dicunt.

1. Dicit enim Augustinus omnia simul 1. Dicit enim Augustinus omnia simul in uno momento facta fuisse in materia, in uno momento facta fuisse in materia, et distincta in forma et loco, et ornata in et distincta in forma et loco, et ornata in propriis speciebus. Alii autem sancti, sci- propriis speciebus. Alii autem sancti, sci- licet Gregorius, Hieronymus, Ambro- licet Gregorius, Hieronymus, Ambro- sius, et cæteri dicunt omnia facta esse sius, et cæteri dicunt omnia facta esse simul in substantia materiæ, sed per spa- simul in substantia materiæ, sed per spa- tia sex dierum formata esse et distincta. tia sex dierum formata esse et distincta. Simul autem omnia facta esse in forma, Simul autem omnia facta esse in forma, et non simul facta esse in forma, sunt et non simul facta esse in forma, sunt contradictoria, quæ simul non possunt contradictoria, quæ simul non possunt verificari. Ergo videtur, quod opiniones verificari. Ergo videtur, quod opiniones eorum ad idem non possint reduci. eorum ad idem non possint reduci.

2. Item, Diem esse ex præsentia lucis 2. Item, Diem esse ex præsentia lucis corporeæ, et non esse ex præsentia lucis, corporeæ, et non esse ex præsentia lucis, contradictoria sunt: et cum unum eo- contradictoria sunt: et cum unum eo- rum sit de opinione Augustini, et alte- rum sit de opinione Augustini, et alte- rum de opinione reliquorum sanctorum, rum de opinione reliquorum sanctorum, non videntur simul posse verificari opi- non videntur simul posse verificari opi- niones eorum. niones eorum.

ontra. ontra.

Solutio. Solutio.

SED CONTRA: SED CONTRA:

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 72. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 72.

Sancti eodem spiritu inspirante locuti Sancti eodem spiritu inspirante locuti sunt sed spiritus idem sibi contraria sunt sed spiritus idem sibi contraria per diversos non dicit. Item, expresse per diversos non dicit. Item, expresse videtur Augustinus consonare aliis sic videtur Augustinus consonare aliis sic dicens in libro V super Genesim ad litte- dicens in libro V super Genesim ad litte- ram : « Tertia die species maris et terræ ram : « Tertia die species maris et terræ facta est, atque in terra potentialiter, ut facta est, atque in terra potentialiter, ut ita dicam, natura herbarum atque ligno- ita dicam, natura herbarum atque ligno- rum. Sic enim terra ad Dei verbum ea rum. Sic enim terra ad Dei verbum ea produxit antequam exorta essent, ac- produxit antequam exorta essent, ac- cipiens omnes numeros eorum quos per cipiens omnes numeros eorum quos per tempora exerceret secundum suum ge- tempora exerceret secundum suum ge- nus ¹. >> nus ¹. >>

Similiter dicit Augustinus de quinto Similiter dicit Augustinus de quinto die, quod aqua natatilia et volatilia pro- die, quod aqua natatilia et volatilia pro- duxit, et hæc potentialiter in numeris qui duxit, et hæc potentialiter in numeris qui per congruos temporum motus exerce- per congruos temporum motus exerce- rentur. rentur.

Similiter, de sexto die, quod tunc ni- Similiter, de sexto die, quod tunc ni- hilominus potentialiter terra produxit hilominus potentialiter terra produxit animalia, quorum numeros-tempus post- animalia, quorum numeros-tempus post- ea visibiliter explicaret. Secundum hoc ea visibiliter explicaret. Secundum hoc videtur Augustinus dicere, quod opera videtur Augustinus dicere, quod opera sex dierum simul fuerunt creata duobus sex dierum simul fuerunt creata duobus modis, scilicet in potentia, et numeris. modis, scilicet in potentia, et numeris. Numeri autem ibi dicunt causarum pro- Numeri autem ibi dicunt causarum pro- portiones, quibus formæ rerum postea portiones, quibus formæ rerum postea per tempus fuerint explicatæ. Hoc autem per tempus fuerint explicatæ. Hoc autem non contrariatur aliis sanctis, et sic vi- non contrariatur aliis sanctis, et sic vi- dentur esse consoni. dentur esse consoni.

SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus in tribus locis ex intentione et proposito in tribus locis ex intentione et proposito principium Genesim exposuit, in libro principium Genesim exposuit, in libro scilicet Contra epistolam fundamenti, et scilicet Contra epistolam fundamenti, et in ultimis duobus libris Confessionum, et in ultimis duobus libris Confessionum, et in libro XII super Genesim ad litteram. in libro XII super Genesim ad litteram. Sed in nullo loco dicit omnia creata fuis- Sed in nullo loco dicit omnia creata fuis- se simul in materia et forma, et ordinem se simul in materia et forma, et ordinem dierum ponendum esse in ordine ratio- dierum ponendum esse in ordine ratio- nis, et non in spatiis temporum nisi in nis, et non in spatiis temporum nisi in libro super Genesim ad litteram. In aliis libro super Genesim ad litteram. In aliis enim duobus operibus magis intendit enim duobus operibus magis intendit mysterium, quam historiæ verificatio- mysterium, quam historiæ verificatio-

nem. nem.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad litteram, cap. 5. litteram, cap. 5.

745 745

Unde sciendum est, quod Spiritus san- Unde sciendum est, quod Spiritus san- ctus duobus modis inspirat expositiones ctus duobus modis inspirat expositiones sacræ Scripturæ, scilicet quantum ad sacræ Scripturæ, scilicet quantum ad consentaneum rationi et non contrarium consentaneum rationi et non contrarium fidei, et quantum ad consentaneum au- fidei, et quantum ad consentaneum au- ctoritati. Et quia in textu Auctorum sæ- ctoritati. Et quia in textu Auctorum sæ- pius aliquid dicitur aliter intelligendum pius aliquid dicitur aliter intelligendum propter rudes et indoctos quos instruit propter rudes et indoctos quos instruit sacra Scriptura, ideo Augustinus magis sacra Scriptura, ideo Augustinus magis eligit sequi rationem, non contradicens eligit sequi rationem, non contradicens tamen, quin distinctio temporum neces- tamen, quin distinctio temporum neces- saria sit cum propter hoc ut ostendatur saria sit cum propter hoc ut ostendatur distinctio rerum per distinctionem tem- distinctio rerum per distinctionem tem- porum, tum etiam propter hoc, quia porum, tum etiam propter hoc, quia magis hoc modo instruuntur simplices, magis hoc modo instruuntur simplices, qui nesciunt res distinguere nisi per tem- qui nesciunt res distinguere nisi per tem- pora. Alii vero sancti magis elegerunt pora. Alii vero sancti magis elegerunt sensum, qui est juxta auctoritatem: non sensum, qui est juxta auctoritatem: non tamen negantes illud quod est secundum tamen negantes illud quod est secundum rationem consequens. Unde Augustinus rationem consequens. Unde Augustinus in libro V super Genesim ad litteram: in libro V super Genesim ad litteram: « Cum audis tunc facta esse omnia, cum « Cum audis tunc facta esse omnia, cum factus est dies, illam senariam vel septe- factus est dies, illam senariam vel septe- nariam repetitionem sine intervallis ho- nariam repetitionem sine intervallis ho- rarum spatiorumque temporalium factam rarum spatiorumque temporalium factam si possis apprehendas. Si vero nondum si possis apprehendas. Si vero nondum possis, hæc relinquas conspicienda valen- possis, hæc relinquas conspicienda valen- tibus. Tu autem cum Scriptura non de- tibus. Tu autem cum Scriptura non de- serente infirmitatem tuam et materno in- serente infirmitatem tuam et materno in- cessu tecum tardius ambulante proficias: cessu tecum tardius ambulante proficias: quæ sic loquitur ut altitudine superbos quæ sic loquitur ut altitudine superbos irrideat, profunditate attentos terreat, ve- irrideat, profunditate attentos terreat, ve- ritate magnos pascat, affabilitate parvos ritate magnos pascat, affabilitate parvos nutriat 2. » Et ideo dicit etiam Gregorius, nutriat 2. » Et ideo dicit etiam Gregorius, quod « sacra Scriptura est fluvius in quo quod « sacra Scriptura est fluvius in quo agnus peditat et elephas natat. » agnus peditat et elephas natat. »

AD ID quod objicitur de auctoritate Au- AD ID quod objicitur de auctoritate Au- gustini, dicendum quod ipse revera ponit gustini, dicendum quod ipse revera ponit omnia simul creata in materia et forma, omnia simul creata in materia et forma, quæ scilicet natura motus superiorum et quæ scilicet natura motus superiorum et commixtionem elementorum per se pro- commixtionem elementorum per se pro- ducere non potest: et ideo cœlum fa- ducere non potest: et ideo cœlum fa- ctum est a principio cum stellis suis, et ctum est a principio cum stellis suis, et aqua cum natatilibus suis et volucribus, aqua cum natatilibus suis et volucribus, et breviter dicendo omnia in speciebus et breviter dicendo omnia in speciebus suis simul educta sunt, quæ per virtutem suis simul educta sunt, quæ per virtutem

2 IDEM, Ibidem, cap. 3. 2 IDEM, Ibidem, cap. 3.

746 746

D. ALB. MAG, ORD. PRÆD. D. ALB. MAG, ORD. PRÆD.

motus coeli simplicem et per virtutem motus coeli simplicem et per virtutem stellarum ex commixtione elementorum stellarum ex commixtione elementorum sine alio motore educi non poterant, ut sine alio motore educi non poterant, ut homo, et leo, et cætera quædam, quæ homo, et leo, et cætera quædam, quæ præter virtutem coeli et elementorum re- præter virtutem coeli et elementorum re- quirunt causam motorem specialem ad quirunt causam motorem specialem ad sui generationem, secundum quod homo sui generationem, secundum quod homo generat hominem, et leo leonem, et sic generat hominem, et leo leonem, et sic de aliis. Secundum quem modum dicit de aliis. Secundum quem modum dicit etiam Philosophus 1, quod homo generat etiam Philosophus 1, quod homo generat hominem ex materia et sol. Sunt tamen hominem ex materia et sol. Sunt tamen quædam non magnam habentia diversi- quædam non magnam habentia diversi- tatem in partibus corporis, ut plantæ, et tatem in partibus corporis, ut plantæ, et quædam animalia, præcipue reptilia quædam animalia, præcipue reptilia quædam, et quidam pisces, quæ non quædam, et quidam pisces, quæ non oportuit primo cum aliis in speciebus oportuit primo cum aliis in speciebus propriis fieri, sed tantum in causalibus propriis fieri, sed tantum in causalibus rationabus suis: quia ad horum produ- rationabus suis: quia ad horum produ- ctionem sufficit motus coeli et stellarum ctionem sufficit motus coeli et stellarum ex materia diversimode commiscibili. Et ex materia diversimode commiscibili. Et

hoc est quod dicit Philosophus in I de hoc est quod dicit Philosophus in I de Generatione et Corruptione2: Inæquali Generatione et Corruptione2: Inæquali ente materia et non ubique eadem, ne- ente materia et non ubique eadem, ne- cesse est generationes inæquales esse, et cesse est generationes inæquales esse, et has quidem motores citiores, has vero has quidem motores citiores, has vero tardiores, ut dicit etiam Avicenna in tardiores, ut dicit etiam Avicenna in libro de Diluviis, quod mures generan- libro de Diluviis, quod mures generan- tur de terra quandoque et serpentes de tur de terra quandoque et serpentes de capillis. Et ideo dicit Augustinus super capillis. Et ideo dicit Augustinus super illud: Germinet terra herbam virentem³, illud: Germinet terra herbam virentem³, id est, potens est germinare. id est, potens est germinare.

Per hoc autem quod dicit opus quintæ Per hoc autem quod dicit opus quintæ et sextæ diei primo factum esse in poten- et sextæ diei primo factum esse in poten- tia et numeris, intelligit potentiam com- tia et numeris, intelligit potentiam com- pletam materiæ quæ non est nisi quando pletam materiæ quæ non est nisi quando materia descinditur a motore specificato materia descinditur a motore specificato et animato et per numeros intelligit suf- et animato et per numeros intelligit suf- ficientiam causarum in numero et ordine ficientiam causarum in numero et ordine ad productionem animati corporis. ad productionem animati corporis.

QUESTIO LXXIII. QUESTIO LXXIII.

De singulis operibus sex dierum. De singulis operibus sex dierum.

Postea, Quæritur de singulis operibus quæ in principio Genesis enume- Postea, Quæritur de singulis operibus quæ in principio Genesis enume-

rantur. rantur.

Et quæruntur tria, quorum primum est sigillatim de operibus sex Et quæruntur tria, quorum primum est sigillatim de operibus sex dierum. dierum.

Secundum in communi de eisdem. Secundum in communi de eisdem.

Tertium, De quiete sabbati. Tertium, De quiete sabbati.

Circa primum primo quæritur de opere primæ diei. Circa primum primo quæritur de opere primæ diei.

Et quæruntur duo. Et quæruntur duo.

Primum est de creatis in prima die. Primum est de creatis in prima die.

Secundum, De quibusdam dubitationibus, quæ oriuntur ex littera. Secundum, De quibusdam dubitationibus, quæ oriuntur ex littera.

* VI Physicorum, tex. com. 26. * VI Physicorum, tex. com. 26.

I de Generatione et Corruptione, tex. com. 58. I de Generatione et Corruptione, tex. com. 58.

3 Genes. 1, 11. 3 Genes. 1, 11.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73.

Circa primum autem adhuc duo quærenda sunt. Circa primum autem adhuc duo quærenda sunt. Primum, De coelo et terra. Primum, De coelo et terra.

Secundum, De luce. Secundum, De luce.

747 747

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De creatis in prima die. Et primo,de cœlo De creatis in prima die. Et primo,de cœlo et terra. et terra.

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: 1. Dicit Augustinus in libro V super 1. Dicit Augustinus in libro V super Genesim ad litteram: « Prius facta est Genesim ad litteram: « Prius facta est informis formabilisque materies, et spiri- informis formabilisque materies, et spiri- tualis et corporalis, de qua fieret quod tualis et corporalis, de qua fieret quod faciendum esset, cum et ipsa priusquam faciendum esset, cum et ipsa priusquam instituta est, non fuisset: nec instituta instituta est, non fuisset: nec instituta est, nisi ab illo utique summo Deo et est, nisi ab illo utique summo Deo et vero, ex quo sunt omnia, quæ sive cœli vero, ex quo sunt omnia, quæ sive cœli sive terræ nomine significata est, quæ in sive terræ nomine significata est, quæ in principio fecit Deus ante unum illum principio fecit Deus ante unum illum diem quem condidit, propterea jam sic diem quem condidit, propterea jam sic appellata, quia inde facta sunt cœlum et appellata, quia inde facta sunt cœlum et terra, sive nomine terræ invisibilis et in- terra, sive nomine terræ invisibilis et in- compositæ, atque abyssi tenebrosæ 1. » compositæ, atque abyssi tenebrosæ 1. » Ex hoc accipitur, quod coelum et terra Ex hoc accipitur, quod coelum et terra sunt ante diem primum. sunt ante diem primum.

2. Item, Augustinus in libro XII Con- 2. Item, Augustinus in libro XII Con- fessionum » Coelum terræ hujus et ma- fessionum » Coelum terræ hujus et ma- ris quæ fecisti tertio die, dando speciem ris quæ fecisti tertio die, dando speciem visibilem informi materiæ, quam fecisti visibilem informi materiæ, quam fecisti anté omnem diem. Jam enim feceras et anté omnem diem. Jam enim feceras et coelum ante omnem diem: sed coelum coelum ante omnem diem: sed coelum coeli hujus, quia in principio feceras cœ- coeli hujus, quia in principio feceras cœ- lum et terram³. » Ex hoc habetur idem lum et terram³. » Ex hoc habetur idem quod prius. quod prius.

Si vero dicatur, quod Augustinus vocat Si vero dicatur, quod Augustinus vocat diem artificialem, qui incipit ab illustra- diem artificialem, qui incipit ab illustra- tione lucis primo die factæ, nihilominus tione lucis primo die factæ, nihilominus

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad lit- 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad lit- teram, cap. 5. teram, cap. 5.

2 IDEM, Lib. XII Confessionum, cap. 8. 2 IDEM, Lib. XII Confessionum, cap. 8.

tamen cœlum et terra sunt opus primæ tamen cœlum et terra sunt opus primæ diei naturalis, qui in duodecim horis diei naturalis, qui in duodecim horis continetur. CONTRA: Quidquid est extra continetur. CONTRA: Quidquid est extra omne tempus, est extra omnem diem: omne tempus, est extra omnem diem: sed terra et coelum sunt extra omne sed terra et coelum sunt extra omne tempus ergo sunt extra omnem diem. tempus ergo sunt extra omnem diem. PROBATIO MEDIÆ: quia dicit Augustinus PROBATIO MEDIÆ: quia dicit Augustinus in libro XII Confessionum: « Doctor in libro XII Confessionum: « Doctor famuli tui, cum te commemorat fecisse famuli tui, cum te commemorat fecisse in principio coelum et terram, tacet de in principio coelum et terram, tacet de temporibus, silet de diebus. Nimirum temporibus, silet de diebus. Nimirum enim cœlum coeli quod in principio fe- enim cœlum coeli quod in principio fe- cisti, creatura est aliqua intellectualis, cisti, creatura est aliqua intellectualis, quamquam nequaquam tibi Trinitati quamquam nequaquam tibi Trinitati coæterna: particeps tamen æternitatis coæterna: particeps tamen æternitatis tuæ, valde mutabilitatem suam præ dul- tuæ, valde mutabilitatem suam præ dul- cedine felicissimæ contemplationis tuæ cedine felicissimæ contemplationis tuæ cohibet, et sine ullo lapsu ex quo facta cohibet, et sine ullo lapsu ex quo facta est inhærendo tibi, excedit omnem volu- est inhærendo tibi, excedit omnem volu- bilem vicissitudinem temporum. Ista bilem vicissitudinem temporum. Ista vero informitas terræ invisibilis et in- vero informitas terræ invisibilis et in- compositæ, nec ipsa in diebus numerata compositæ, nec ipsa in diebus numerata est. Ubi enim nulla species, nullus ordo, est. Ubi enim nulla species, nullus ordo, nec venit quidquam, nec præterit. Et ubi nec venit quidquam, nec præterit. Et ubi hoc non fit, non sunt utique dies, nec hoc non fit, non sunt utique dies, nec vicissitudo spatiorum temporalium³. >> vicissitudo spatiorum temporalium³. >>

Si forte dicatur, quod ibi cœlum acci- Si forte dicatur, quod ibi cœlum acci- pitur pro angelica natura, et terra pro pitur pro angelica natura, et terra pro substantia materiæ informis, quæ sic substantia materiæ informis, quæ sic non sunt sub tempore, sunt tamen cum non sunt sub tempore, sunt tamen cum tempore sicut tempora coæquæva. Con- tempore sicut tempora coæquæva. Con- TRA: Dicit Augustinus in libro V super TRA: Dicit Augustinus in libro V super Genesim ad litteram * : « Ante creatu- Genesim ad litteram * : « Ante creatu- ram frustra tempora requiruntur, quasi ram frustra tempora requiruntur, quasi possint inveniri ante creaturam tempora. possint inveniri ante creaturam tempora. Motus enim si nullus esset vel spiritualis Motus enim si nullus esset vel spiritualis vel corporalis creaturæ, quo per præsens vel corporalis creaturæ, quo per præsens præteritis futura succederent, nullum præteritis futura succederent, nullum esset tempus omnino. Moveri autem esset tempus omnino. Moveri autem

3 IDEM, Ibidem, cap. 9. 3 IDEM, Ibidem, cap. 9.

* IDEM, Lib. V super Genesim ad litteram, * IDEM, Lib. V super Genesim ad litteram, cap. 5. cap. 5.

Solutio. Solutio.

748 748

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

creatura non utique posset si non esset. creatura non utique posset si non esset. Potius igitur tempus a creatura, quam Potius igitur tempus a creatura, quam creatura coepit a tempore, utrumque au- creatura coepit a tempore, utrumque au- tem ex Deo: Quoniam ex ipso et per tem ex Deo: Quoniam ex ipso et per ipsum, et in ipso sunt omnia. » ipsum, et in ipso sunt omnia. »

SOLUTIO. Dicendum, quod secundum SOLUTIO. Dicendum, quod secundum omnium sanctorum expositiones, terra omnium sanctorum expositiones, terra pro materia informi sumitur quando di- pro materia informi sumitur quando di- citur: In principio creavit Deus cœlum citur: In principio creavit Deus cœlum et terram, eo quod informitati mate- et terram, eo quod informitati mate- riæ nihil est ita propinquum sicut terra, riæ nihil est ita propinquum sicut terra,

qui ponunt tempus coæquævum mate- qui ponunt tempus coæquævum mate- riæ, intelligunt de tempore quod est riæ, intelligunt de tempore quod est mensura cujuscumque mutationis, et ad- mensura cujuscumque mutationis, et ad- jacet omni rei sive mutabili sive immu- jacet omni rei sive mutabili sive immu- tabili, quæ tamen in esse ex non esse tabili, quæ tamen in esse ex non esse procedit. procedit.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

porea? porea?

Secundo quæritur de luce, Utrum sit Secundo quæritur de luce, Utrum sit corporea vel incorporea? corporea vel incorporea?

sicut dicit Augustinus in libro XII Con- De luce, utrum sit corporea vel incor- sicut dicit Augustinus in libro XII Con- De luce, utrum sit corporea vel incor- fessionum, sic dicens, quod « in omnibus fessionum, sic dicens, quod « in omnibus partibus mundi nihil reperiri potest pro- partibus mundi nihil reperiri potest pro- pinquius informitati omnimodæ quam pinquius informitati omnimodæ quam terra et abyssus. Minus enim speciosa terra et abyssus. Minus enim speciosa sunt pro suo gradu infimo quam cætera sunt pro suo gradu infimo quam cætera superiora perlucida et luculenta omnia. superiora perlucida et luculenta omnia. Cum igitur accipiam informitatem mate- Cum igitur accipiam informitatem mate- riæ, quam sine, specie feceras unde spe- riæ, quam sine, specie feceras unde spe- ciosum mundum feceras, ita commode ciosum mundum feceras, ita commode hominibus interminatam sive intimatam hominibus interminatam sive intimatam ut appelletur terra invisibilis et incompo- ut appelletur terra invisibilis et incompo- sita. » Cœlum autem secundum quosdam sita. » Cœlum autem secundum quosdam Sanctos ponitur pro angelica natura, et Sanctos ponitur pro angelica natura, et secundum quosdam pro tota quinta es- secundum quosdam pro tota quinta es- sentia, et secundum alios pro cœlo em- sentia, et secundum alios pro cœlo em- pyreo. Et quocumque modo sumatur pyreo. Et quocumque modo sumatur ipsum secundum suum esse tempori ipsum secundum suum esse tempori non subjacet, ut supra in quæstionibus non subjacet, ut supra in quæstionibus de tempore est ostensum. de tempore est ostensum.

Dicendum ergo secundum Augusti- Dicendum ergo secundum Augusti- num, quod si materia prima considere- num, quod si materia prima considere- tur secundum suam substantiam sine tur secundum suam substantiam sine omni forma et sine ordine ad formam, omni forma et sine ordine ad formam, tunc est extra tempus, et similiter cœlum tunc est extra tempus, et similiter cœlum propter sui immutabilitatem: nihilomi- propter sui immutabilitatem: nihilomi- nus tamen est cum tempore, et sic cadit nus tamen est cum tempore, et sic cadit in opus primæ diei secundum quod opus in opus primæ diei secundum quod opus creationis primo die ponitur esse factum. creationis primo die ponitur esse factum. Ad id quod objicitur de Augustino Ad id quod objicitur de Augustino quod tempus incepit a creatura, dicen- quod tempus incepit a creatura, dicen- dum quod ipse ibi tempus accipit stricte, dum quod ipse ibi tempus accipit stricte, scilicet pro mutationis mensura, quæ est scilicet pro mutationis mensura, quæ est in materia ut in subjecto: sed Sancti in materia ut in subjecto: sed Sancti

1. Ad Roman. XI, 36. 1. Ad Roman. XI, 36.

2 Genes. I, 1. 2 Genes. I, 1.

1. Et videtur, quod incorporea, quia 1. Et videtur, quod incorporea, quia dicit Augustinus, quod per lucem intelli- dicit Augustinus, quod per lucem intelli- gitur angelica natura ad Deum conversa ³. gitur angelica natura ad Deum conversa ³. Et probat, quod non potest intelligi de Et probat, quod non potest intelligi de luce corporali. Si enim corporalis lux luce corporali. Si enim corporalis lux facta est, inquit Augustinus, quænam est facta est, inquit Augustinus, quænam est illa quam cum sol occiderit, videre non illa quam cum sol occiderit, videre non possumus? Item, si dicatur, quod juncta possumus? Item, si dicatur, quod juncta est soli, quæ est causa hujus juncturæ ? est soli, quæ est causa hujus juncturæ ? Ut enim dicit Augustinus in libro II su- Ut enim dicit Augustinus in libro II su- per Genesim ad litteram: « Nullus debet per Genesim ad litteram: « Nullus debet refellere eos qui per rationem quærunt refellere eos qui per rationem quærunt quid in creatura esse possit, ut dicat se- quid in creatura esse possit, ut dicat se- cundum omnipotentiam Dei, cui cuncta cundum omnipotentiam Dei, cui cuncta possibilia sunt, oportere nos credere, possibilia sunt, oportere nos credere, aquas etiam tam graves quam novimus aquas etiam tam graves quam novimus atque sentimus, cœlesti corpori in quo atque sentimus, cœlesti corpori in quo sunt sidera superfusas. Nunc enim sunt sidera superfusas. Nunc enim quemadmodum Deus instituerit naturas quemadmodum Deus instituerit naturas rerum, secundum scripturas ejus nos rerum, secundum scripturas ejus nos convenit quærere, non quid in eis vel ex convenit quærere, non quid in eis vel ex eis ad miraculum suæ potentiæ velit eis ad miraculum suæ potentiæ velit operari. Neque enim si vellet Deus operari. Neque enim si vellet Deus oleum sub aqua aliquando manere, non oleum sub aqua aliquando manere, non fieret non ex eo tamen nobis olei na- fieret non ex eo tamen nobis olei na- tura nobis esset incognita, quod ita facta tura nobis esset incognita, quod ita facta sit, ut petendo suum locum, etiamsi sit, ut petendo suum locum, etiamsi subterfusa fuerit perrumpat aquas, eisque subterfusa fuerit perrumpat aquas, eisque

³ S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad lit- ³ S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad lit- teram, cap. 22. teram, cap. 22.

olutio. olutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73.

se superpositam collocet. Igitur a simili se superpositam collocet. Igitur a simili non est dicendum aliquid de illa luce, non est dicendum aliquid de illa luce, quod ex natura lucis ostendi non pote- quod ex natura lucis ostendi non pote- rit 1. » rit 1. »

: :

2. Quod autem sit corporea, sic pro- 2. Quod autem sit corporea, sic pro- batur Dicit Beda super Genesim, quod batur Dicit Beda super Genesim, quod « per lucem illam intelligitur nubes lu- « per lucem illam intelligitur nubes lu- cida, quæ non de nihilo, sed de præja- cida, quæ non de nihilo, sed de præja- cente materia formaliter facta est, ut lux cente materia formaliter facta est, ut lux esset, et vim lucendi haberet, in qua die- esset, et vim lucendi haberet, in qua die- rum prima exorta est: quia ante lucem rum prima exorta est: quia ante lucem nec dies fuit nec nox, licet tempus fuit. >> nec dies fuit nec nox, licet tempus fuit. >>

3. Item, Damascenus in libro Il de 3. Item, Damascenus in libro Il de Fide orthodoxa 2 dicit, quod per lucem Fide orthodoxa 2 dicit, quod per lucem intelligitur ignis ignis autem est corpo- intelligitur ignis ignis autem est corpo- reus, et sic lux illa videtur esse reus, et sic lux illa videtur esse porea. porea.

cor- cor-

SOLUTIO. Cum dicitur in Genesi: Fiat SOLUTIO. Cum dicitur in Genesi: Fiat lux, intelligitur de luce quæ est habitus lux, intelligitur de luce quæ est habitus corporum luminosorum. corporum luminosorum.

AD PRIMUM igitur dicendum, quod AD PRIMUM igitur dicendum, quod beatus Augustinus procedit secundum beatus Augustinus procedit secundum hunc modum, secundum quem per hunc modum, secundum quem per cœlum intelligitur angelica natura infor- cœlum intelligitur angelica natura infor- mis et hoc mystice: secundum eumdem mis et hoc mystice: secundum eumdem enim modum intelligitur conversio ad enim modum intelligitur conversio ad Deum. Deum.

AD ALIUD dicendum, quod Beda non AD ALIUD dicendum, quod Beda non intelligit, quod lux illa fuerit nubecula intelligit, quod lux illa fuerit nubecula secundum essentiam, secundum essentiam, sed per sed per similitudi- similitudi- nem nubes enim non generatur nisi ex nem nubes enim non generatur nisi ex vapore infimorum elementorum, et hoc vapore infimorum elementorum, et hoc modo non generabatur lux illa, sed simi- modo non generabatur lux illa, sed simi- litudinem habuit cum nubecula in hoc litudinem habuit cum nubecula in hoc quod sicut nubes exhalata et objecta soli quod sicut nubes exhalata et objecta soli recipit candorem illustrationis, quem recipit candorem illustrationis, quem ulterius ministrat inferioribus illumina- ulterius ministrat inferioribus illumina- bilibus ita lux illa fulgorem dedit cor- bilibus ita lux illa fulgorem dedit cor- poribus, quæ ulterius illuminabant infe- poribus, quæ ulterius illuminabant infe- riora. riora.

AD ALIUD dicendum, quod Damasce- AD ALIUD dicendum, quod Damasce- nus lucem exponit materialiter, non ta- nus lucem exponit materialiter, non ta- men ponens omne subjectum lucis, sed men ponens omne subjectum lucis, sed quoddam. quoddam.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 4 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, Lib. II, cap. 1. litteram, Lib. II, cap. 1.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

749 749

De quibusdam dubitationibus. quæ oriun. De quibusdam dubitationibus. quæ oriun.

tur ex littera. tur ex littera.

Tertio, Quæritur de dubitabilibus quæ Tertio, Quæritur de dubitabilibus quæ oriuntur ex littera. oriuntur ex littera.

Et primo quæritur, Quod vocetur Quæst. 1. Et primo quæritur, Quod vocetur Quæst. 1. principium cum dicitur: In principio principium cum dicitur: In principio creavit Deus cælum et terram"? creavit Deus cælum et terram"?

Glossa enim exponit hoc tripliciter di- Glossa enim exponit hoc tripliciter di- cens: In principio temporis, vel ante cens: In principio temporis, vel ante tempora, vel in Filio. tempora, vel in Filio.

1. Et pro prima parte videtur Glossa 1. Et pro prima parte videtur Glossa esse falsa quia tempus ponitur unum esse falsa quia tempus ponitur unum de coæquævis, et sic non in ejus princi- de coæquævis, et sic non in ejus princi- pio creata sunt cætera, sed cum ipso. pio creata sunt cætera, sed cum ipso.

Item, Tempus est creatum, et initium Item, Tempus est creatum, et initium ejus similiter: et ita principium tempo- ejus similiter: et ita principium tempo- ris erit creatum in principio temporis : ris erit creatum in principio temporis : ergo idem creatur in seipso. ergo idem creatur in seipso.

2. Similiter, Videtur falsa pro secunda 2. Similiter, Videtur falsa pro secunda parte quia si sequamur sententiam Au- parte quia si sequamur sententiam Au- gustini, omnia creata sunt simul, et ita gustini, omnia creata sunt simul, et ita coelum et terra non erunt ante cætera. coelum et terra non erunt ante cætera. Similiter, si sequamur sententiam alio- Similiter, si sequamur sententiam alio- rum, adhuc erunt plura coæquæva istis, rum, adhuc erunt plura coæquæva istis, et sic non erunt ante cætera. et sic non erunt ante cætera.

3. Tertia pars etiam videtur falsa : 3. Tertia pars etiam videtur falsa : quia nihil ens in Filio est creatum : crea- quia nihil ens in Filio est creatum : crea- tura enim non est in Filio secundum tura enim non est in Filio secundum esse proprium, sed secundum rationes esse proprium, sed secundum rationes idearum, quæ ab æterno sunt in Filio, idearum, quæ ab æterno sunt in Filio, secundum quod est sapientia et ars Pa- secundum quod est sapientia et ars Pa-

tris. tris.

ULTERIUS quæritur, Quare dicitur hic, Quæst. 2. ULTERIUS quæritur, Quare dicitur hic, Quæst. 2. In principio creavit Deus, etc. : et non In principio creavit Deus, etc. : et non ponitur hic usitatus modus per omnes ponitur hic usitatus modus per omnes

cap. 7. cap. 7.

3 Genes. 1, 3. 3 Genes. 1, 3.

4 Genes. I, 1. 4 Genes. I, 1.

Quæst. 3. Quæst. 3.

Quæst. 4. Quæst. 4.

Quæst. 5. Quæst. 5.

Quæst. 6. Quæst. 6.

Quæst. 7. Quæst. 7.

750 750

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sex dies, scilicet, Dixit Deus: Fiat hoc ret, cum linguarum diversitas non esset, sex dies, scilicet, Dixit Deus: Fiat hoc ret, cum linguarum diversitas non esset, vel illud? vel illud?

ULTERIUS iterum quæritur, Secundum ULTERIUS iterum quæritur, Secundum quas proprietates prima materia vocetur quas proprietates prima materia vocetur terra, et abyssus, et aqua? terra, et abyssus, et aqua?

ULTERIUS quæritur, Penes quam diffe- ULTERIUS quæritur, Penes quam diffe- rentiam privationis dicatur inanis et rentiam privationis dicatur inanis et vacua? Alterum enim horum super- vacua? Alterum enim horum super- fluere videtur. fluere videtur.

Præterea, Inane et vacuum videntur Præterea, Inane et vacuum videntur esse privationes convenientes receptioni esse privationes convenientes receptioni loci et non materiæ: cum tamen secun- loci et non materiæ: cum tamen secun- dum Philosophum non sit ejusdem ratio- dum Philosophum non sit ejusdem ratio- nis materiæ et loci receptio. nis materiæ et loci receptio.

ITEM, Quare dicuntur tenebræ esse su- ITEM, Quare dicuntur tenebræ esse su- per faciem abyssi, si abyssus dicitur per faciem abyssi, si abyssus dicitur

materia? materia?

ITEM ulterius quæritur, ITEM ulterius quæritur,

1. Quare ex parte moventis potius 1. Quare ex parte moventis potius ponitur Spiritus quam Pater vel Fi- ponitur Spiritus quam Pater vel Fi-

lius? lius?

2. Item, Cum ferri sit locum mutare, 2. Item, Cum ferri sit locum mutare, et Spiritus increatus non movet locum, et Spiritus increatus non movet locum, videtur falsum quod dicit: Spiritus Dei videtur falsum quod dicit: Spiritus Dei ferebatur. ferebatur.

3. Præterea, Cum nulla sit diversitas 3. Præterea, Cum nulla sit diversitas inter Spiritum et Deum, videtur male inter Spiritum et Deum, videtur male dicere: Spiritus Dei: quia obliqui trans- dicere: Spiritus Dei: quia obliqui trans- itivi sunt secundum Priscianum. itivi sunt secundum Priscianum.

PRÆTEREA, Quare potius dicit: Super PRÆTEREA, Quare potius dicit: Super aquas, quam extra, vel sub, vel in aquas, quam extra, vel sub, vel in aquis? aquis?

Quæst. 8. ITEM, Si prima materia significetur Quæst. 8. ITEM, Si prima materia significetur nomine terræ, abyssi, et aquæ, quare di- nomine terræ, abyssi, et aquæ, quare di- cit potius: Spiritus Dei ferebatur super cit potius: Spiritus Dei ferebatur super aquas, quam super terram vel abyssum? aquas, quam super terram vel abyssum?

Quæst. 9. Quæst. 9.

ULTERIUS quæritur de expositione Au- ULTERIUS quæritur de expositione Au- gustini super illud: Dixit Deus: Fiat gustini super illud: Dixit Deus: Fiat lux, quæ est talis: « Non corporaliter lux, quæ est talis: « Non corporaliter sonuit vox Dei: qua enim lingua sona- sonuit vox Dei: qua enim lingua sona-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad

nec erat quem oportebat audire et intelli- nec erat quem oportebat audire et intelli- gere?» Bene enim accipitur ad naturam gere?» Bene enim accipitur ad naturam Verbi per quod omnia facta sunt, hoc Verbi per quod omnia facta sunt, hoc ipsum pertinere. Æternum ergo est quod ipsum pertinere. Æternum ergo est quod dixit Deus Fiat lux: quia Verbum dixit Deus Fiat lux: quia Verbum Patri est coæternum. Et hoc est quod Patri est coæternum. Et hoc est quod dicunt alii Dixit Deus: Fiat, hoc est, dicunt alii Dixit Deus: Fiat, hoc est, Verbum genuit in quo erat ut fieret. Verbum genuit in quo erat ut fieret.

Quæritur ergo, Cum ab æterno dixerit Quæritur ergo, Cum ab æterno dixerit verbum, quare non sequitur, quod ab verbum, quare non sequitur, quod ab æterno creavit et fecit lucem? æterno creavit et fecit lucem?

ITEM, In factione firmamenti ponitur, Quæst. ITEM, In factione firmamenti ponitur, Quæst. fiat, et fecit, et factum est: et hic fiat, et fecit, et factum est: et hic omittitur, fecit, et alia duo ponuntur : omittitur, fecit, et alia duo ponuntur : et quæritur, Quare hoc? et quæritur, Quare hoc?

Item, Quæritur diversitas inter hæc Item, Quæritur diversitas inter hæc tria, et diversitas eorum a creatione. tria, et diversitas eorum a creatione.

ULTERIUS iterum quæritur, Quid sit Quæst. ULTERIUS iterum quæritur, Quid sit Quæst. videre lucem, quod esset bona? Ante- videre lucem, quod esset bona? Ante- quam enim facta esset lux, scivit Deus quam enim facta esset lux, scivit Deus quod esset bona. quod esset bona.

ITEM, Per quem modum divisit lucem Quæst. ITEM, Per quem modum divisit lucem Quæst. a tenebris? a tenebris?

1. Quod enim non est, a nullo dividi- 1. Quod enim non est, a nullo dividi- tursed tenebra non est, ut dicunt tursed tenebra non est, ut dicunt Sancti ergo non dividitur a luce. Sancti ergo non dividitur a luce.

2. Præterea dicit Chrysostomus super 2. Præterea dicit Chrysostomus super Joannem, quod lux non lucet in tenebris, Joannem, quod lux non lucet in tenebris, nisi dissipando et destruendo tenebras : nisi dissipando et destruendo tenebras : ergo videtur, quod potius debuit dicere, ergo videtur, quod potius debuit dicere, destruxit tenebras per lucem, quam di- destruxit tenebras per lucem, quam di- visit lucem et tenebras. visit lucem et tenebras.

ITEM quæritur, Per quem modum lu- Quæst. 1 ITEM quæritur, Per quem modum lu- Quæst. 1 cem appellavit diem ? Dies enim ille non cem appellavit diem ? Dies enim ille non videtur esse ejusdem rationis cum illo videtur esse ejusdem rationis cum illo quem fecit sol quarto die quod patet, quem fecit sol quarto die quod patet, quia dies est sol lucens super terram, et quia dies est sol lucens super terram, et in hac ratione non potest sumi dies pri- in hac ratione non potest sumi dies pri- ma, vel secunda, vel tertia. ma, vel secunda, vel tertia.

Eadem quæstio est de nocte per oppo- Eadem quæstio est de nocte per oppo- situm. situm.

litteram, cap: 2. litteram, cap: 2.

Bst. 14. Bst. 14.

est. 15. est. 15.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73.

ITEM quæritur ulterius, Quare prima ITEM quæritur ulterius, Quare prima dies non habeat mane cum habeat ve - dies non habeat mane cum habeat ve - speram? Cum enim dicitur: Factum est speram? Cum enim dicitur: Factum est vespere et mane, dies unus 2, mane per- vespere et mane, dies unus 2, mane per- tinet ad initium sequentis diei. tinet ad initium sequentis diei.

ITEM, Cum supra dixerit : Tenebræ ITEM, Cum supra dixerit : Tenebræ erant super faciem abyssi, et tenebræ erant super faciem abyssi, et tenebræ sunt nox, ut hic dicitur, videtur nox sunt nox, ut hic dicitur, videtur nox fuisse ante primam diem: et ita prima fuisse ante primam diem: et ita prima dies habuit mane, finem scilicet noctis dies habuit mane, finem scilicet noctis et initium diei. et initium diei.

Præterea, Opus Dei videtur tunc ince- Præterea, Opus Dei videtur tunc ince- pisse a tenebris. CONTRA: Dicit Beda: pisse a tenebris. CONTRA: Dicit Beda: «Non sunt audiendi qui respondendo «Non sunt audiendi qui respondendo dicunt Deum ante creasse tenebras quam dicunt Deum ante creasse tenebras quam lucem. » lucem. »

est. 16. ITEM quæritur, Quare potius dicit: est. 16. ITEM quæritur, Quare potius dicit: Factum est vespere et mane, dies unus, Factum est vespere et mane, dies unus, quam dies primus ? quam dies primus ?

Solutio. Solutio.

1 quæst. 1 quæst.

1. 1.

Ad 1. Ad 1.

SOLUTIO. Ad primum dicendum, sicut SOLUTIO. Ad primum dicendum, sicut etiam supra habitum est, quod tempus etiam supra habitum est, quod tempus creatur non in aliquo, neque in seipso creatur non in aliquo, neque in seipso proprie, ita quod in notet diversitatem proprie, ita quod in notet diversitatem mensurantis et mensurati alia enim mensurantis et mensurati alia enim ratio est de mensura et mensurato : ratio est de mensura et mensurato : unde tempus consideratum secundum unde tempus consideratum secundum sui substantiam incepit in suo initio. sui substantiam incepit in suo initio. Nec hoc est inconveniens: quia secun- Nec hoc est inconveniens: quia secun- dum substantiam bene est indivisibile dum substantiam bene est indivisibile secundum suum esse, tamen accipitur secundum suum esse, tamen accipitur ut mensura creationis aliorum, non ut mensura creationis aliorum, non quod sit ante duratione: quia aliter quod sit ante duratione: quia aliter mensura excederet mensuratum: sed est mensura excederet mensuratum: sed est ante ratione, ut mensura ante mensura- ante ratione, ut mensura ante mensura- tum. Sic igitur secundum substantiam tum. Sic igitur secundum substantiam est coæquævum: secundum esse vero est est coæquævum: secundum esse vero est mensura, et secundum rationem alia mensura, et secundum rationem alia fiunt in ipso sicut in sua mensura extrin- fiunt in ipso sicut in sua mensura extrin- secus adjacente. Et hoc notat ly in secus adjacente. Et hoc notat ly in quando dicitur: In principio, etc. quando dicitur: In principio, etc.

Et per hoc patet solutio ad primam Et per hoc patet solutio ad primam partem Glossæ. partem Glossæ.

Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod secundum Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod secundum Augustinum salvatur bene prioritas se- Augustinum salvatur bene prioritas se-

1 Genes. I, 5. 1 Genes. I, 5.

751 751

cundum ordinem naturæ, ut habitum est cundum ordinem naturæ, ut habitum est supra, licet omnia facta sint simul in supra, licet omnia facta sint simul in tempore : et hoc notat in principio tempore : et hoc notat in principio quando exponitur per ante cætera. Se- quando exponitur per ante cætera. Se- cundum alios autem per cælum intelli- cundum alios autem per cælum intelli- gitur natura angelica, et in materia flui- gitur natura angelica, et in materia flui- da superponitur, et hæc omnia dicuntur da superponitur, et hæc omnia dicuntur facta ante cætera. facta ante cætera.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum tertiam partem Glossæ, in quando dici- tertiam partem Glossæ, in quando dici- tur, In principio, non notat continen- tur, In principio, non notat continen- tiam vel rationem mensuræ, sed notat tiam vel rationem mensuræ, sed notat modum relationis Filii ad opus creatio- modum relationis Filii ad opus creatio- nis. Filius enim est virtus et ars Patris: nis. Filius enim est virtus et ars Patris: et sic Pater creat in Filio, sicut in virtute et sic Pater creat in Filio, sicut in virtute et arte, non quod Pater per se non pos- et arte, non quod Pater per se non pos- sit creare, sed quia quidquid habet Fi- sit creare, sed quia quidquid habet Fi- lius, habet a Patre. lius, habet a Patre.

Ad 3. Ad 3.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod creare et Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod creare et Ad quæst. dicere et facere differunt in operibus. dicere et facere differunt in operibus. Creare enim pertinet ad eductionem ali- Creare enim pertinet ad eductionem ali- cujus de nihilo secundum substantiam : cujus de nihilo secundum substantiam : dicere autem pertinet ad determinatio- dicere autem pertinet ad determinatio- nem sapientiæ secundum quam fit res et nem sapientiæ secundum quam fit res et formatur. Et propter hoc dicere est formatur. Et propter hoc dicere est æternum ab æterno enim determinavit æternum ab æterno enim determinavit Deus, quod tunc incepit hoc et illud. Deus, quod tunc incepit hoc et illud. Unde nihil aliud est dicere: Dixit Deus: Unde nihil aliud est dicere: Dixit Deus: Fiat, quam ab æterno determinasse, Fiat, quam ab æterno determinasse, quod tunc vel tunc res oriatur. Unde quod tunc vel tunc res oriatur. Unde Augustinus in principio super Genesim Augustinus in principio super Genesim ad litteram, dicit, quod verbum insinuat ad litteram, dicit, quod verbum insinuat revocationem creaturæ ad se. Unde cum revocationem creaturæ ad se. Unde cum per cœlum et terram informis creatura per cœlum et terram informis creatura intelligitur spiritualis et corporalis, non intelligitur spiritualis et corporalis, non ponitur ibi Dixit Deus: sed per lucem ponitur ibi Dixit Deus: sed per lucem formatio ejusdem creaturæ intelligitur : formatio ejusdem creaturæ intelligitur : et ideo ibi ponitur: Dixit Deus: Fiat et ideo ibi ponitur: Dixit Deus: Fiat lux. lux.

AD ALIUD dicendum, quod una proprie- Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod una proprie- Ad quæst. tatum materiæ est retinere formam et tatum materiæ est retinere formam et secundum hanc dicitur terra, eo quod secundum hanc dicitur terra, eo quod omnia quæ faciunt retentionem, sunt in omnia quæ faciunt retentionem, sunt in terra. Retentionem autem faciunt tria, terra. Retentionem autem faciunt tria, scilicet soliditas ut dispositio, siccitas scilicet soliditas ut dispositio, siccitas

Ad quæst. Ad quæst.

4. 4.

Ad quæst. Ad quæst.

5. 5.

752 752

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

autem ut materia, et frigiditas ut effi- autem ut materia, et frigiditas ut effi- ciens. Et ideo dicit Avicenna, quod vis ciens. Et ideo dicit Avicenna, quod vis retentiva vigorem suscepit a frigido et retentiva vigorem suscepit a frigido et sicco. Secunda proprietas materiæ est sicco. Secunda proprietas materiæ est recipere et secundum hanc proprieta- recipere et secundum hanc proprieta- tem dicitur aqua: quia humidum aquæ tem dicitur aqua: quia humidum aquæ non est terminabile in se, sed terminatur non est terminabile in se, sed terminatur ad quamlibet figuram tangentis. Tertia ad quamlibet figuram tangentis. Tertia proprietas materiæ est non subsistere proprietas materiæ est non subsistere actu, et hanc habet in quantum est sub- actu, et hanc habet in quantum est sub- jecta privationi: et secundum hanc dici- jecta privationi: et secundum hanc dici- tur abyssus, ab eo quod est sine basi : tur abyssus, ab eo quod est sine basi : basis enim materiæ super quam fundatur basis enim materiæ super quam fundatur ejus esse secundum actum, est forma ejus esse secundum actum, est forma substantialis. substantialis.

AD ALIUD dicendum, quod receptibili- AD ALIUD dicendum, quod receptibili- tas materiæ secundum aliquid compara- tas materiæ secundum aliquid compara- tur receptibilitati loci. Est enim quidam tur receptibilitati loci. Est enim quidam locus simpliciter locus, et quidam est locus simpliciter locus, et quidam est locus ut vacuum. Ille vero qui simplici- locus ut vacuum. Ille vero qui simplici- ter est locus, immobilis est, et est motus ter est locus, immobilis est, et est motus ad ipsum, et ab ipso. Qui vero est locus ad ipsum, et ab ipso. Qui vero est locus ut vacuum, ut vacuum, movetur cum re mota, et movetur cum re mota, et quoad hoc quod locus simpliciter immo- quoad hoc quod locus simpliciter immo- bilis est et recipit id quod movetur ad bilis est et recipit id quod movetur ad ipsum, habet similitudinem cum mate- ipsum, habet similitudinem cum mate- ria et ideo dicit Philosophus in IV Phy- ria et ideo dicit Philosophus in IV Phy- sicorum, quod uno modo dicitur va- sicorum, quod uno modo dicitur va- cuum in quo non est aliquid, quod est cuum in quo non est aliquid, quod est forma substantialis et corporea. Et ideo forma substantialis et corporea. Et ideo sequitur Neque substantia corporea sequitur Neque substantia corporea aliqua. Unde dicunt quidam vacuum esse aliqua. Unde dicunt quidam vacuum esse corporis materiam. Quoad hoc autem corporis materiam. Quoad hoc autem quod locus distinctus est a re locata, et quod locus distinctus est a re locata, et non facit unum cum ipsa, non habet si- non facit unum cum ipsa, non habet si- militudinem cum materia. Item, quoad militudinem cum materia. Item, quoad hoc quod locus continet, materia autem hoc quod locus continet, materia autem continetur, iterum non habet similitudi- continetur, iterum non habet similitudi- nem. Dicitur ergo materia inanis respe- nem. Dicitur ergo materia inanis respe- ctu formæ, quæ pertinet ad distinctio- ctu formæ, quæ pertinet ad distinctio- nem : vacua vero respectu formæ quæ nem : vacua vero respectu formæ quæ pertinet ad ornatum. pertinet ad ornatum.

AD ALIUD dicendum, quod tenebra est AD ALIUD dicendum, quod tenebra est privatio luminis: lumen autem est pri- privatio luminis: lumen autem est pri-

1 IV Physicorum, tex. com. 59. 1 IV Physicorum, tex. com. 59.

2 Joan. VI, 64. 2 Joan. VI, 64.

ma forma per quam superiora movent ma forma per quam superiora movent materiam elementorum. Et quia adhuc materiam elementorum. Et quia adhuc proportio sufficiens non erat inter prin- proportio sufficiens non erat inter prin- cipium primum movens in genere corpo- cipium primum movens in genere corpo- rum, propter hoc dicitur tenebra fuisse. rum, propter hoc dicitur tenebra fuisse. Quia vero abyssus dicit materiam secun- Quia vero abyssus dicit materiam secun- dum quod est sub privatione, et non dum quod est sub privatione, et non terra, vel aqua, propter hoc dicitur po- terra, vel aqua, propter hoc dicitur po- tius illa tenebra fuisse super faciem tius illa tenebra fuisse super faciem abyssi, quam super faciem terræ vel abyssi, quam super faciem terræ vel aquæ. Tamen quidam sancti, dicunt, aquæ. Tamen quidam sancti, dicunt, sicut Basilius, quod per tenebras intelli- sicut Basilius, quod per tenebras intelli- gitur aer privatus lumine. gitur aer privatus lumine.

6. 6.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod spiritus est Ad qu AD ALIUD dicendum, quod spiritus est Ad qu principium vitæ, sicut dicit Dominus in principium vitæ, sicut dicit Dominus in Evangelio: Spiritus est qui vivificat. Evangelio: Spiritus est qui vivificat. Et in Genesi, 1, 7: Inspiravit in faciem Et in Genesi, 1, 7: Inspiravit in faciem ejus spiraculum vitæ. Pater vero et Fi- ejus spiraculum vitæ. Pater vero et Fi- lius secundum hæc nomina non dicunt lius secundum hæc nomina non dicunt principium vitæ : et ideo potius ponitur principium vitæ : et ideo potius ponitur ibi Spiritus quam Pater et Filius. Licet ibi Spiritus quam Pater et Filius. Licet enim omnia formata vivant, tamen vita enim omnia formata vivant, tamen vita est actus animæ, et anima est ultima est actus animæ, et anima est ultima forma intenta a natura: et ideo præce- forma intenta a natura: et ideo præce- dentia, scilicet elementa, et mixtiones dentia, scilicet elementa, et mixtiones elementorum ordinantur ad animata et elementorum ordinantur ad animata et salvantur in illis. salvantur in illis.

AD ALIUD dicendum, quod Spiritus AD ALIUD dicendum, quod Spiritus Dei ferebatur, non loci mutatione, sed Dei ferebatur, non loci mutatione, sed exhibitione diversarum formarum in di- exhibitione diversarum formarum in di- versas materiæ partes. versas materiæ partes.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum rem nulla est transitio inter Spiritum et rem nulla est transitio inter Spiritum et Deum quantum vero ad modum lo- Deum quantum vero ad modum lo- quendi per Deum significatur Pater quendi per Deum significatur Pater propter auctoritatem : quia, sicut dicit propter auctoritatem : quia, sicut dicit Augustinus ³, in Patre est principium Augustinus ³, in Patre est principium totius divinitatis: quia ab illo generatur totius divinitatis: quia ab illo generatur Filius, et ab ipso procedit Spiritus san- Filius, et ab ipso procedit Spiritus san- ctus. Unde sicut Spiritus sanctus mitti- ctus. Unde sicut Spiritus sanctus mitti- tur a Patre ad sanctificandum creaturam tur a Patre ad sanctificandum creaturam rationalem, ut dicit Augustinus in li- rationalem, ut dicit Augustinus in li- bro IV de Trinitate, et mitti est cogno- bro IV de Trinitate, et mitti est cogno- sci, quod ab alio sit, ut dicit Augustinus sci, quod ab alio sit, ut dicit Augustinus ibidem: ita hic per modum loquendi in ibidem: ita hic per modum loquendi in

3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV de Trinitate, cap. 20. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV de Trinitate, cap. 20.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 73.

opere creationis significatur, quod Spi- opere creationis significatur, quod Spi- ritus Dei est Spiritus a Deo, hoc est, a ritus Dei est Spiritus a Deo, hoc est, a Patre. Patre.

quæst. AD ALIUD dicendum, quod Spiritus est quæst. AD ALIUD dicendum, quod Spiritus est motor et causa extra rem existens quam motor et causa extra rem existens quam movet et causat, et excedens omne cau- movet et causat, et excedens omne cau- satum ab ipso, et nihilominus attingens satum ab ipso, et nihilominus attingens ipsum per formæ impressionem. Et hæc ipsum per formæ impressionem. Et hæc tria importantur per super: quod enim tria importantur per super: quod enim est super, est extra rem elevatum ab est super, est extra rem elevatum ab ipsa, et non contingens eam. Hæc autem ipsa, et non contingens eam. Hæc autem tria non importantur per præpositiones tria non importantur per præpositiones alias et ideo potius ponitur super, alias et ideo potius ponitur super, quam alia præpositio. quam alia præpositio.

quæst. quæst.

I quæst. I quæst.

AD ALIUD dicendum, quod Spiritus AD ALIUD dicendum, quod Spiritus super ferebatur, ut exhibens formas, ut super ferebatur, ut exhibens formas, ut dictum est. Et quia exhibitioni forma- dictum est. Et quia exhibitioni forma- rum respondet in materia receptibilitas rum respondet in materia receptibilitas primo et retentio vel privatio, ideo po- primo et retentio vel privatio, ideo po- tius dicitur, quod ferebatur super aquas, tius dicitur, quod ferebatur super aquas, quam super terram, vel abyssum: quia, quam super terram, vel abyssum: quia, ut dictum est, materia dicitur aqua ut dictum est, materia dicitur aqua propter receptibilitatem formarum. propter receptibilitatem formarum.

9 AD ALIUD dicendum, quod duo sunt in 9 AD ALIUD dicendum, quod duo sunt in verbo ab æterno, scilicet ideæ, et deter- verbo ab æterno, scilicet ideæ, et deter- minatio uniuscujusque quando debeat minatio uniuscujusque quando debeat procedere in esse et hoc vocatur ab procedere in esse et hoc vocatur ab Augustino plenitudo temporis respectu Augustino plenitudo temporis respectu Filii dicit enim Augustinus super illud : Filii dicit enim Augustinus super illud : Ubi venit plenitudo temporis, quod Ubi venit plenitudo temporis, quod plenitudo temporis fuit impletio tempo- plenitudo temporis fuit impletio tempo- ris, quod præsciverat Deus, in quo Fi- ris, quod præsciverat Deus, in quo Fi- lius debuit incarnari. Et similiter est lius debuit incarnari. Et similiter est respectu aliarum creaturarum : quia respectu aliarum creaturarum : quia unaquæque tunc esse incipit, quando ab unaquæque tunc esse incipit, quando ab æterno Deus ei præordinavit ut fieret. æterno Deus ei præordinavit ut fieret. Et hoc est quod dicitur: Verbum ge- Et hoc est quod dicitur: Verbum ge- nuit, in quo erat ut fieret. Nec tamen nuit, in quo erat ut fieret. Nec tamen sequitur, quod ab æterno creatura sit, sequitur, quod ab æterno creatura sit, licet Verbum dictum sit ab æterno: quia licet Verbum dictum sit ab æterno: quia non est idem judicium de hac causa et non est idem judicium de hac causa et causato, eo quod ipsa in infinitum distet causato, eo quod ipsa in infinitum distet a suo causato, ideo non proportionatur a suo causato, ideo non proportionatur ei in aliquo in essentia, neque in dura- ei in aliquo in essentia, neque in dura-

1 Ad Galat. 1v, 4. 1 Ad Galat. 1v, 4.

XXXIV XXXIV

753 753

tione, neque in virtute, nec in opere. Et tione, neque in virtute, nec in opere. Et ideo dicit Augustinus, quod non sequi- ideo dicit Augustinus, quod non sequi- tur Verbum æternum, quo dicta est tur Verbum æternum, quo dicta est creatura ut fieret creatura. creatura ut fieret creatura.

Aliter tamen posset solvi per distin- Aliter tamen posset solvi per distin- ctionem hujus Ab æterno dixit ut fieret, ctionem hujus Ab æterno dixit ut fieret, eo quod ab æterno potest determinare eo quod ab æterno potest determinare hoc verbum: Dixit, vel hoc verbum : hoc verbum: Dixit, vel hoc verbum : Fiat et primo modo est vera, secundo Fiat et primo modo est vera, secundo modo falsa ab æterno enim dixit ut fiat, modo falsa ab æterno enim dixit ut fiat, non ab æterno, sed tunc quando incepit. non ab æterno, sed tunc quando incepit.

10. 10.

AD ALIUD dicendum, quod tria exi- Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod tria exi- Ad quæst. guntur ad perfectionem rei, quorum duo guntur ad perfectionem rei, quorum duo sunt ex parte efficientis, et tertium ex sunt ex parte efficientis, et tertium ex parte rei factæ. Primum quidem ex parte rei factæ. Primum quidem ex parte efficientis est inclinatio ad opus parte efficientis est inclinatio ad opus per voluntatem operandi, et hoc in pri- per voluntatem operandi, et hoc in pri- ma causa est imperium quod importatur ma causa est imperium quod importatur per fiat. Secundum vero ex parte effi- per fiat. Secundum vero ex parte effi- cientis est operatio exiens ab ipso in cientis est operatio exiens ab ipso in opus et hoc importatur per factio sive opus et hoc importatur per factio sive per fecit. Tertium vero quod est ex parte per fecit. Tertium vero quod est ex parte rei factæ, est obedientia rei operatæ rei factæ, est obedientia rei operatæ ostensa in esse et hoc importatur per ostensa in esse et hoc importatur per factum est. Sed unum horum omittitur, factum est. Sed unum horum omittitur, scilicet fecit, eo quod lux est forma quæ scilicet fecit, eo quod lux est forma quæ fit in alio, et non res per se existens, fit in alio, et non res per se existens, et super tales formas non est operatio et super tales formas non est operatio efficientis quia omnis efficiens opera- efficientis quia omnis efficiens opera- tur super materiam, et tales formæ non tur super materiam, et tales formæ non sunt ex materia aliqua. Augustinus ta- sunt ex materia aliqua. Augustinus ta- men aliam dat solutionem secundum men aliam dat solutionem secundum suam sententiam dicens, quod per lucem suam sententiam dicens, quod per lucem intelligitur angelica natura reformata ad intelligitur angelica natura reformata ad Verbum et hæc reformatio non prius Verbum et hæc reformatio non prius fuit in Angelorum notitia, quam in re fuit in Angelorum notitia, quam in re ipsa. Cum igitur per fiat importetur ope- ipsa. Cum igitur per fiat importetur ope- ratio in Verbo, per fecit autem operatio ratio in Verbo, per fecit autem operatio in Angelorum notitia, et per factum est in Angelorum notitia, et per factum est privatio rei in seipsa: fecit non habuit privatio rei in seipsa: fecit non habuit locum in operatione lucis. Hæc vero tria locum in operatione lucis. Hæc vero tria distinguuntur ab opere creationis, quia distinguuntur ab opere creationis, quia hæc tria pertinent ad inductionem formæ hæc tria pertinent ad inductionem formæ in materiam. Creatio autem ad eductio- in materiam. Creatio autem ad eductio- nem substantiæ materialis de nihilo, ut nem substantiæ materialis de nihilo, ut supra habitum est. supra habitum est.

48 48

Ad quæst. Ad quæst.

11. 11.

Ad quæst. Ad quæst. 12. 12.

Ad Ad

754 754

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod videre non AD ALIUD dicendum, quod videre non sumitur ibi secundum quod est princi- sumitur ibi secundum quod est princi- pium cognitionis quæ oritur ex sensibi- pium cognitionis quæ oritur ex sensibi- libus, sed sumitur pro signo voluntatis libus, sed sumitur pro signo voluntatis et beneplaciti artificis ad opus perfe- et beneplaciti artificis ad opus perfe- ctum ad id enim quod bene placet, mul- ctum ad id enim quod bene placet, mul- tiplicatur adspectus oculorum frequenter. tiplicatur adspectus oculorum frequenter. Et hoc est quod dicit Glossa ibidem : Et hoc est quod dicit Glossa ibidem : Vidit Deus, id est, placuit ei in sua es- Vidit Deus, id est, placuit ei in sua es- sentia, quod prius placuerat ei in sua sentia, quod prius placuerat ei in sua sapientia. sapientia.

AD ALIUD dicendum, quod per pro- AD ALIUD dicendum, quod per pro- Ad 1. prietatem naturæ distincta est lux a tene- Ad 1. prietatem naturæ distincta est lux a tene- bris quia id quod per se est lumino- bris quia id quod per se est lumino- sum, naturaliter est in circumferentia: sum, naturaliter est in circumferentia: id autem quod per se est opacum et te- id autem quod per se est opacum et te- nebrosum, naturaliter est in centro. Et nebrosum, naturaliter est in centro. Et tenebræ secundum quod ibi sumuntur, tenebræ secundum quod ibi sumuntur, intelliguntur in sua causa, quæ est cor- intelliguntur in sua causa, quæ est cor- pus opacum, et in illa non sunt nihil, pus opacum, et in illa non sunt nihil, sed aliquid, et sic possunt distingui. sed aliquid, et sic possunt distingui.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod Chrysosto- AD ALIUD dicendum, quod Chrysosto- mus accipit tenebras, quæ sunt privatio mus accipit tenebras, quæ sunt privatio actus luminis in diaphano, et non in sua actus luminis in diaphano, et non in sua causa quæ est opacum corpus : et ideo causa quæ est opacum corpus : et ideo non habet locum, quod ipse dicit in pro- non habet locum, quod ipse dicit in pro- posito. posito.

quæst. AD ALIUD dicendum, quod appellavit quæst. AD ALIUD dicendum, quod appellavit lucem diem per causam, quæ est forma lucem diem per causam, quæ est forma et efficiens. Potest enim ratio diei sumi et efficiens. Potest enim ratio diei sumi ab efficiente proximo, quod est forma et ab efficiente proximo, quod est forma et efficiens et sic dies differt a luce et lu- efficiens et sic dies differt a luce et lu- mine et secundum hunc modum tres mine et secundum hunc modum tres primi dies ejusdem rationis erant cum primi dies ejusdem rationis erant cum tribus sequentibus. Potest etiam sumi ab tribus sequentibus. Potest etiam sumi ab efficiente primo, non tamen proximo, efficiente primo, non tamen proximo, quod est efficiens et non forma: et sic quod est efficiens et non forma: et sic sol effecit tres ultimos dies: lux vero in- sol effecit tres ultimos dies: lux vero in- distincta in coelo effecit primos tres: et distincta in coelo effecit primos tres: et sic dies quodammodo sunt ejusdem ra- sic dies quodammodo sunt ejusdem ra- tionis, et quodammodo diversæ. Si enim tionis, et quodammodo diversæ. Si enim sumantur penes substantias efficientium, sumantur penes substantias efficientium, non erunt ejusdem rationis: si autem non erunt ejusdem rationis: si autem per comparationem ad actus eorum, per comparationem ad actus eorum, erunt ejusdem rationis. erunt ejusdem rationis.

Ad quæst. Ad quæst.

14. 14.

AD ALIUD dicendum, quod mane acci- AD ALIUD dicendum, quod mane acci-

pitur ut punctum continuans in ratione pitur ut punctum continuans in ratione finis et principii : et ideo cum primam finis et principii : et ideo cum primam diem nihil præcesserit, neque nox, neque diem nihil præcesserit, neque nox, neque dies, initium ejus non potest secundum dies, initium ejus non potest secundum rationem nominis dici mane: sed finis rationem nominis dici mane: sed finis ejus habet bene rationem vesperæ : quia ejus habet bene rationem vesperæ : quia est initium noctis et finis diei. Alia ta- est initium noctis et finis diei. Alia ta- men ratio supra assignata est secundum men ratio supra assignata est secundum Augustinum. Augustinum.

15. 15.

AD ALIUD dicendum, quod supra cum Ad qua AD ALIUD dicendum, quod supra cum Ad qua dicitur Tenebræ erant, super faciem dicitur Tenebræ erant, super faciem abyssi, non dicebantur tenebræ nisi se- abyssi, non dicebantur tenebræ nisi se- cundum suam causam, et ideo illæ non cundum suam causam, et ideo illæ non possunt dici nox. Hic autem intelligitur possunt dici nox. Hic autem intelligitur de tenebris prout formaliter secundum de tenebris prout formaliter secundum suum esse intelliguntur, hoc modo quo suum esse intelliguntur, hoc modo quo privatio potest habere esse et formam. privatio potest habere esse et formam. Hoc enim nihil aliud est quam carentia Hoc enim nihil aliud est quam carentia luminis in diaphano ex interpositione luminis in diaphano ex interpositione opaci corporis inter illuminans et diapha- opaci corporis inter illuminans et diapha-

num. num.

Ex hoc etiam patet solutio ejus quod Ex hoc etiam patet solutio ejus quod sequitur, quod opus Dei non incepit a sequitur, quod opus Dei non incepit a tenebris, sed a die et luce: secundum tenebris, sed a die et luce: secundum enim naturalem ordinem creationis enim naturalem ordinem creationis præcedens dies computatur cum se- præcedens dies computatur cum se- quenti nocte, sed secundum proprie- quenti nocte, sed secundum proprie- tatem casus culpæ primi hominis, tatem casus culpæ primi hominis, qui casus incepit a tenebris infidelitatis qui casus incepit a tenebris infidelitatis et ignorantiæ, existens tamen cum spe et ignorantiæ, existens tamen cum spe illuminationis per gratiam, computaba- illuminationis per gratiam, computaba- tur præcedens nox cum sequenti die. tur præcedens nox cum sequenti die. Et ideo festa legalia a vespera præce- Et ideo festa legalia a vespera præce- dentis diei usque in vesperam sequen- dentis diei usque in vesperam sequen- tis diei computabantur. Secundum tis diei computabantur. Secundum statum autem resurrectionis et formatio- statum autem resurrectionis et formatio- nis iterum incipit computatio a plena nis iterum incipit computatio a plena luce: quia in plena luce in aurora luce: quia in plena luce in aurora surrexit Dominus. Quod autem nos faci- surrexit Dominus. Quod autem nos faci- mus in præcedenti vespera, potius sunt mus in præcedenti vespera, potius sunt præparationes ad futurum festum susci- præparationes ad futurum festum susci- piendum, quam de substantia festi. Et piendum, quam de substantia festi. Et ideo etiam Laudes cantantur in aurora ideo etiam Laudes cantantur in aurora propter lucem resurrectionis, quæ tunc propter lucem resurrectionis, quæ tunc incepit. incepit.