714 714

D. ALB. MAG, ORD. PRÆD. D. ALB. MAG, ORD. PRÆD.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA II PARTICULA II

ET QUÆSITUM TERTIUM. ET QUÆSITUM TERTIUM.

De quantitate peccati in unoquoque De quantitate peccati in unoquoque

gradu. gradu.

statem peccandi venialiter participabit statem peccandi venialiter participabit ab altero extremo, quod est sensualitas. ab altero extremo, quod est sensualitas. 5. Item, In prima tentatione penes 5. Item, In prima tentatione penes suasum serpentis non fuit nisi damnatio- suasum serpentis non fuit nisi damnatio- nis occasio pepes gustum vero mulieris nis occasio pepes gustum vero mulieris causa damnationis tantum. Ergo cum causa damnationis tantum. Ergo cum venjale sit occasio damnationis, et non venjale sit occasio damnationis, et non causa, videbitur esse illius potentiæ quæ causa, videbitur esse illius potentiæ quæ dicitur serpens: et cum hæc sit sensuali- dicitur serpens: et cum hæc sit sensuali- tas, videtur quod in sensualitate non sit tas, videtur quod in sensualitate non sit nisi veniale peccatum. nisi veniale peccatum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Augustinus, quod omne pec- 1. Dicit Augustinus, quod omne pec- catum est adeo voluntarium, quod si non catum est adeo voluntarium, quod si non sit voluntarium, non esset peccatum. Sed sit voluntarium, non esset peccatum. Sed

Tertia, Quæritur de quantitate peccati dicit Damascenus, quod volntas in ratio- Tertia, Quæritur de quantitate peccati dicit Damascenus, quod volntas in ratio- in unoquoque gradu. in unoquoque gradu. ne est, ita quod si non sit rationalis, non ne est, ita quod si non sit rationalis, non

Et, Utrum isti gradus in quolibet pec- sit voluntas. Et Philosophus in IV Topico- Et, Utrum isti gradus in quolibet pec- sit voluntas. Et Philosophus in IV Topico- cato possint inveniri ? cato possint inveniri ? rum, quod omnis voluntas in ratione est. rum, quod omnis voluntas in ratione est. Et videtur, quod in sensualitate non sit Ergo videtur ulterius, quod omne pecca- Et videtur, quod in sensualitate non sit Ergo videtur ulterius, quod omne pecca- nisi veniale peccatum : quia nisi veniale peccatum : quia tum in ratione sit. Et sic peccatum veniale tum in ratione sit. Et sic peccatum veniale erit in ratione, et non in sensualitate. erit in ratione, et non in sensualitate.

1. Dicit Augustinus in libro XII de 1. Dicit Augustinus in libro XII de Trinitate, quod sensualis motus peccatum Trinitate, quod sensualis motus peccatum quidem mortale non est, sed veniale at: quidem mortale non est, sed veniale at: que levissimum. que levissimum.

2. Item, Duo sunt genera peccati 2. Item, Duo sunt genera peccati actualis, scilicet veniale, et mortale, Et actualis, scilicet veniale, et mortale, Et similiter duæ potestates ad peccandum, similiter duæ potestates ad peccandum, scilicet rationis, et sensualitatis. Veniale scilicet rationis, et sensualitatis. Veniale igitur erit sensualitatis, cum mortale sit igitur erit sensualitatis, cum mortale sit rationis. rationis.

3. Item, Veniale dispositio est ad mor- 3. Item, Veniale dispositio est ad mor- tale, et sensualitas est potentia disponens tale, et sensualitas est potentia disponens et inclinans rationem ad mortale pecca- et inclinans rationem ad mortale pecca- tum. Cum igitur actus disponens ad mor- tum. Cum igitur actus disponens ad mor- tale, sit potentiæ disponențis, videbitur. tale, sit potentiæ disponențis, videbitur. veniale esse sensualitatis, veniale esse sensualitatis,

4. Item, In progressu tentationis dicit 4. Item, In progressu tentationis dicit Augustinus, quod cum manducat homo, Augustinus, quod cum manducat homo, damnatur totus: sed in comestione mu- damnatur totus: sed in comestione mu- lieris potest damnari et non damnari. lieris potest damnari et non damnari.

Cum ergo sit tertia potentia quæ est Cum ergo sit tertia potentia quæ est sensualitas, videtur penes ipsam esse sensualitas, videtur penes ipsam esse peccatum, quod non est damnabile tan- peccatum, quod non est damnabile tan- tum medium enim habet naturam extre- : tum medium enim habet naturam extre- : morum. Unde sicut mulier a viro habet morum. Unde sicut mulier a viro habet quod potest peccare mortaliter, ita pote- quod potest peccare mortaliter, ita pote-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Vera religione, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Vera religione, cap.

2. Item, Hoc videtur ex diffinitione 2. Item, Hoc videtur ex diffinitione peccati quam ponit Ambrosius in libro peccati quam ponit Ambrosius in libro de Paradiso: «Peccatum est prævarica- de Paradiso: «Peccatum est prævarica- tio legis divinæ et coelestium inobedien- tio legis divinæ et coelestium inobedien- tia mandatorum : » quæ prævaricatio et tia mandatorum : » quæ prævaricatio et inobedientia non sunt nisi in illa potentia inobedientia non sunt nisi in illa potentia cui datur lex et præceptum : sed hæc est cui datur lex et præceptum : sed hæc est ratio; ergo videtur, quod omne pecca- ratio; ergo videtur, quod omne pecca- tum sit in ratione. tum sit in ratione.

PRÆTEREA quæritur, Utrum vir in om- PRÆTEREA quæritur, Utrum vir in om- ni gradu tentationis peccet mortaliter ni gradu tentationis peccet mortaliter tantum ? tantum ?

Ad cujus intellectum ponatur exem· Ad cujus intellectum ponatur exem· plum de otioso quod primum est in con- plum de otioso quod primum est in con- cupiscentia sensualitatis, secundo in de- cupiscentia sensualitatis, secundo in de- lectatione cogitationis. tertio in consensu lectatione cogitationis. tertio in consensu ad opus. ad opus.

Et videtur, quod peccet mortaliter: Et videtur, quod peccet mortaliter: quia dicit Augustinus, quod quando vir quia dicit Augustinus, quod quando vir comedit, totus homo damnabitur: sed in comedit, totus homo damnabitur: sed in isto casu vir comedit: ergo totus homo isto casu vir comedit: ergo totus homo damnabitur. Si hoc dicatur, tunc quodli- damnabitur. Si hoc dicatur, tunc quodli- bet otiosum cum deliberatione prolatum bet otiosum cum deliberatione prolatum vel factum, erit peccatum mortale. vel factum, erit peccatum mortale.

14. 14.

Sed con Sed con

Quæst. I Quæst. I

st. 2. st. 2.

Solutio. Solutio.

t object. t object.

1. 1.

Ad object. Ad object.

2. 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

JUXTA hoc quæritur, Utrum isti gradus JUXTA hoc quæritur, Utrum isti gradus sint in quolibet peccato ? sint in quolibet peccato ?

: :

Et videtur, quod non. Quædam enim Et videtur, quod non. Quædam enim peccata sunt, quæ habent objecta pure peccata sunt, quæ habent objecta pure spiritualia, sicut peccatum infidelitatis, spiritualia, sicut peccatum infidelitatis, ut quod Deus non sit trinus et unus, vel ut quod Deus non sit trinus et unus, vel quod Spiritus sanctus non procedat a Pa- quod Spiritus sanctus non procedat a Pa- tre et Filio et cum illa objecta sint pure tre et Filio et cum illa objecta sint pure spiritualia, in ea non potest sensualitas. spiritualia, in ea non potest sensualitas. Similiter de quibusdam peccatis superbiæ Similiter de quibusdam peccatis superbiæ spiritualis, quæ objectum non habent in spiritualis, quæ objectum non habent in sensu vel sensibilibus, sicut est excellen- sensu vel sensibilibus, sicut est excellen- tia sanctitatis. Et sic videtur, cum illa tia sanctitatis. Et sic videtur, cum illa peccata sint tantum in actu rationis, peccata sint tantum in actu rationis, quod semper sint mortalia. quod semper sint mortalia.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod in sensualitate sola non est nisi veniale in sensualitate sola non est nisi veniale peccatum in inferiori autem parte rațio- peccatum in inferiori autem parte rațio- nis quandoque veniale, quandoque mor- nis quandoque veniale, quandoque mor- tale in superiori autem mortale tantum, tale in superiori autem mortale tantum, et hoc in quibusdam peccatis, et non in et hoc in quibusdam peccatis, et non in omnibus, ut infra dicetur. omnibus, ut infra dicetur.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod Augustinus glossat seipsum in libro quod Augustinus glossat seipsum in libro Retractionum distinguens, quod multi- Retractionum distinguens, quod multi- pliciter est peccatum voluntarium, et re- pliciter est peccatum voluntarium, et re- dit distinctio sua ad tria membra. Est dit distinctio sua ad tria membra. Est enim voluntarium originale, sed non vo- enim voluntarium originale, sed non vo- luntate propria, sed aliena, scilicet pri- luntate propria, sed aliena, scilicet pri- morum parentum. Et est voluntarium morum parentum. Et est voluntarium peccatum quod surgit ex continua pecca- peccatum quod surgit ex continua pecca- ti concupiscentia, quod dicitur primus ti concupiscentia, quod dicitur primus motus, sed non voluntate conjuncta ope- motus, sed non voluntate conjuncta ope- ri, sed voluntate quæ deberet et posset ri, sed voluntate quæ deberet et posset hoc opus prævenire. Tertio modo est vo- hoc opus prævenire. Tertio modo est vo- luntarium mortale peccatum voluntate luntarium mortale peccatum voluntate conjuncta operi. conjuncta operi.

Unde dicendum, quod veniale pecca- Unde dicendum, quod veniale pecca- tum quod est in sensualitate, secundo tum quod est in sensualitate, secundo modo est voluntarium: et ita non opor- modo est voluntarium: et ita non opor- tet, quod sit in voluntate quæ est in ra- tet, quod sit in voluntate quæ est in ra- tione ut in subjecto, vel ut in causa con- tione ut in subjecto, vel ut in causa con- juncta eliciente actum illum. juncta eliciente actum illum.

AD ALIUD dicendum, quod peccatum AD ALIUD dicendum, quod peccatum mortale directe est contra legem : et ideo mortale directe est contra legem : et ideo

* S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, * S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 13. cap. 13.

715 715

non causatur nisi a ratione. Sed veniale non causatur nisi a ratione. Sed veniale dispositio est ad transgressionem legis, dispositio est ad transgressionem legis, et non directe contra legem: et ita non et non directe contra legem: et ita non oportet, quod sit in ratione ut in causa vel oportet, quod sit in ratione ut in causa vel subjecto. Dico autem in causa vel subje- subjecto. Dico autem in causa vel subje- cto quia si peccatum consideratur in cto quia si peccatum consideratur in actu, tunc in potentia a qua est, est ut in actu, tunc in potentia a qua est, est ut in causa. Si autem consideratur in disposi- causa. Si autem consideratur in disposi- tione vel habitu, tunc in potentia a qua tione vel habitu, tunc in potentia a qua est, est ut in subjecto. est, est ut in subjecto.

AD ALIUD dicendum, quod isti gradus Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod isti gradus Ad quæst. non in omni peccato sunt ita quod se- non in omni peccato sunt ita quod se- quatur damnatio. Nec Augustinus dicit quatur damnatio. Nec Augustinus dicit hoc quod in omnibus sint hoc modo, sed hoc quod in omnibus sint hoc modo, sed tantum in his ubi mulier et vir vetitum tantum in his ubi mulier et vir vetitum comedunt, et serpens vetitum persuadet. comedunt, et serpens vetitum persuadet. Et debet vis fieri in eo quod est vetitum : Et debet vis fieri in eo quod est vetitum : vetitum enim idem est quod prohibitum, vetitum enim idem est quod prohibitum, et non est directe prohibitum nisi mor- et non est directe prohibitum nisi mor- tale peccatum: quod ergo ex genere et tale peccatum: quod ergo ex genere et natura mortale non est, sed veniale, ut natura mortale non est, sed veniale, ut otiosum, hoc non est vetitum, nec etiam otiosum, hoc non est vetitum, nec etiam concessum, sed est præter præceptum concessum, sed est præter præceptum cadens indirecte sub prohibitione: et ideo cadens indirecte sub prohibitione: et ideo mulier per cognitionem in hoc delectata, mulier per cognitionem in hoc delectata, et vir per consensum in opus non gustant et vir per consensum in opus non gustant vetitum et ideo non sequitur damnatio. vetitum et ideo non sequitur damnatio.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. dum quod isti gradus sunt in omni pec- dum quod isti gradus sunt in omni pec- cato mortali. Licet enim quædam non cato mortali. Licet enim quædam non habeant objecta sensibilia, tamen corrup- habeant objecta sensibilia, tamen corrup- tio prima oritur a sensualitate. Sicut enim tio prima oritur a sensualitate. Sicut enim dicit Sapiens: Corpus quod corrumpitur, dicit Sapiens: Corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et terrena inhabitatio aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem 2. deprimit sensum multa cogitantem 2. Unde cum anima corruptiones illas patia- Unde cum anima corruptiones illas patia- tur ex conjunctione ad corpus, et imme- tur ex conjunctione ad corpus, et imme- diata conjunctio ejus sit secundum sen- diata conjunctio ejus sit secundum sen- sualitatem, corruptio quæ est a corpore, sualitatem, corruptio quæ est a corpore, maxime viget in sensualitate, et per ipsam maxime viget in sensualitate, et per ipsam ut per originem est etiam in ratione. ut per originem est etiam in ratione. Unde patet qualiter obnubilatio infidelita- Unde patet qualiter obnubilatio infidelita- tis quantum ad primam sui originem sit tis quantum ad primam sui originem sit in sensualitate et in carne. in sensualitate et in carne.

2 Sapient. ix, 15. 2 Sapient. ix, 15.

716 716

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Si vero quæratur, Utrum primus mo- Si vero quæratur, Utrum primus mo- tus infidelitatis sit in sensualitate, vel in tus infidelitatis sit in sensualitate, vel in ratione? ratione?

Dicendum, quod in sensualitate esse Dicendum, quod in sensualitate esse non potest: sed surreptio rationis in qua non potest: sed surreptio rationis in qua est primus motus, causatur a corruptione est primus motus, causatur a corruptione inferioris rationis: et sic secundum rela- inferioris rationis: et sic secundum rela- tionem ad primam originem refertur ad tionem ad primam originem refertur ad sensualitatem primus motus in talibus sensualitatem primus motus in talibus peccatis. peccatis.

Et similiter dicendum etiam est de Et similiter dicendum etiam est de omnibus peccatis quæ habent objecta omnibus peccatis quæ habent objecta pure spiritualia. pure spiritualia.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Qui et quot sunt modi tentandi ¹? Qui et quot sunt modi tentandi ¹?

Deinde quæritur, Qui et quot sunt Deinde quæritur, Qui et quot sunt modi tentandi ? modi tentandi ?

Et sumendæ sunt distinctiones Sancto- Et sumendæ sunt distinctiones Sancto-

rum. rum.

1. Dicit enim Glossa super Genesim, 1. Dicit enim Glossa super Genesim, III, 1 : « Tribus modis culpa perpetratur, III, 1 : « Tribus modis culpa perpetratur, suggestione, delectatione, et consensu. suggestione, delectatione, et consensu. Primo her hostem, secundo per carnem, Primo her hostem, secundo per carnem, tertio per spiritum. Hostis enim prava tertio per spiritum. Hostis enim prava suggerit, caro se delectationi subjicit, suggerit, caro se delectationi subjicit, tandem spiritus delectationi consentit. tandem spiritus delectationi consentit. Suggestione peccatum cognoscimus, de- Suggestione peccatum cognoscimus, de- lectatione vincimur, consensu ligamur. » lectatione vincimur, consensu ligamur. »

2. Item, Gregorius in libro XXXII 2. Item, Gregorius in libro XXXII Moralium super illud: Ecce Behemoth, Moralium super illud: Ecce Behemoth, quem feci tecum 2, dicit : « Fideli famulo quem feci tecum 2, dicit : « Fideli famulo Dominus cunctas hostis callidi machina- Dominus cunctas hostis callidi machina- tiones insinuat: omne quod supprimendo tiones insinuat: omne quod supprimendo rapit, omne quod insidiando circumvolat, rapit, omne quod insidiando circumvolat, omne quod minando terret, omne quod omne quod minando terret, omne quod suadendo blanditur, omne quod despe- suadendo blanditur, omne quod despe- rando frangit, omne quod promittendo rando frangit, omne quod promittendo decipit. » decipit. »

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum-

3. Item, I ad Corinth. x, 13, distinguit 3. Item, I ad Corinth. x, 13, distinguit Glossa tentationem in diabolicam et hu- Glossa tentationem in diabolicam et hu- manam, dicens quod tentatio humana manam, dicens quod tentatio humana est, ut in necessitate vel pressura non est, ut in necessitate vel pressura non diffidat homo de Deo, auxilium huma- diffidat homo de Deo, auxilium huma- num requirendo. num requirendo.

Item, Humana tentatio est de eis sine Item, Humana tentatio est de eis sine quibus vita ista agitur. quibus vita ista agitur.

Item, Propter Christum pati humana Item, Propter Christum pati humana tentatio est, per quam proficitur apud tentatio est, per quam proficitur apud Deum. Deum.

Item, Humana tentatio est, aliter sa- Item, Humana tentatio est, aliter sa- pere quam res se habet cum bono pere quam res se habet cum bono animo. animo.

Item, Humana tentatio est, cum irri- Item, Humana tentatio est, cum irri- tatur quis in fratrem studio corrigendi, tatur quis in fratrem studio corrigendi, plus tamen quam christiana tranquilli- plus tamen quam christiana tranquilli- tas postulat. tas postulat.

Diabolica vero tentatio est, nimis Diabolica vero tentatio est, nimis amando sententiam suam vel invidendo amando sententiam suam vel invidendo melioribus usque ad præcidendæ com- melioribus usque ad præcidendæ com- munionis vel condendi schismatis vel munionis vel condendi schismatis vel hæresis sacrilegium pervenire. hæresis sacrilegium pervenire.

QUÆRITUR ergo de omnibus his modis, Quæst. QUÆRITUR ergo de omnibus his modis, Quæst. et de utilitate ex his tentationibus pro- et de utilitate ex his tentationibus pro- veniente. veniente.

Et primo quæritur de prima divisione, Et primo quæritur de prima divisione, quæ accipitur in Glossa super Genesim. quæ accipitur in Glossa super Genesim. Videtur enim, quod non comprehen- Videtur enim, quod non comprehen- dat omnem modum tentationis : quia dat omnem modum tentationis : quia

1. Non est idem modus tentationis 1. Non est idem modus tentationis Christi, et nostræ, et primorum paren- Christi, et nostræ, et primorum paren- tum. Christus enim tentabatur exterius tum. Christus enim tentabatur exterius tantum, neque trahebatur a tentatione tantum, neque trahebatur a tentatione in corpore, neque in anima. Primi autem in corpore, neque in anima. Primi autem parentes trahebantur in anima, non in parentes trahebantur in anima, non in corpore. Et hoc patet in dubitatione corpore. Et hoc patet in dubitatione Hevæ : non enim trahitur corpus a ten- Hevæ : non enim trahitur corpus a ten- tatione nisi corruptum : corpus autem tatione nisi corruptum : corpus autem Christi et primorum parentum in primo Christi et primorum parentum in primo statu non fuit torruptum. Nos autem statu non fuit torruptum. Nos autem trahimur in corpore et anima. trahimur in corpore et anima.

2. Item, Videtur falsum, quod tentatio 2. Item, Videtur falsum, quod tentatio secunda sit in carne: quia supra habi- secunda sit in carne: quia supra habi-

mæ theologiæ, Quæst. 28, membr. 3. Tom. mæ theologiæ, Quæst. 28, membr. 3. Tom. XXXII ejusdem editionis. XXXII ejusdem editionis.

2 Job, XL, 10. 2 Job, XL, 10.

41. 2. 41. 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

tum est, quod est in inferiori parte ra- tum est, quod est in inferiori parte ra- tionis, quæ non est caro. tionis, quæ non est caro.

3. Item, Falsum videtur quod dicit, 3. Item, Falsum videtur quod dicit, quod delectatione vincamur. Supra enim quod delectatione vincamur. Supra enim habitum est, quod non omnis delectatio habitum est, quod non omnis delectatio est mortale peccatum, quamvis sit in in- est mortale peccatum, quamvis sit in in- feriori parte rationis. feriori parte rationis.

DEINDE objicitur de divisione Gregorii, DEINDE objicitur de divisione Gregorii, et quæritur, Quid vocatur, Opprimendo et quæritur, Quid vocatur, Opprimendo rapere rapere

? ?

1. Hoc enim pertinet ad violentiam, et 1. Hoc enim pertinet ad violentiam, et diabolus nulli potest facere violentiam, diabolus nulli potest facere violentiam, sicut dicit beatus Bernardus : « Debilis sicut dicit beatus Bernardus : « Debilis hostis est, qui non potest vincere nisi hostis est, qui non potest vincere nisi volentem. » Ergo videtur, quod nihil volentem. » Ergo videtur, quod nihil opprimendo rapiat. opprimendo rapiat.

2. Item, Oppressio illa aut refertur ad 2. Item, Oppressio illa aut refertur ad corpus, aut refertur ad animam. Si ad corpus, aut refertur ad animam. Si ad corpus, tunc non videtur opprimere ita corpus, tunc non videtur opprimere ita quod rapiat quia ex hoc nihil rapit quod rapiat quia ex hoc nihil rapit quod opprimit aliquem in corpore. quod opprimit aliquem in corpore.

3. Præterea, Glossa super epist. I Pe- 3. Præterea, Glossa super epist. I Pe- tri, v, 8, dicit, quod non est timendus tri, v, 8, dicit, quod non est timendus hostis, qui non potest etiam in porcos hostis, qui non potest etiam in porcos nisi ex dispensatione conditoris. Et ita nisi ex dispensatione conditoris. Et ita videtur non posse opprimere nisi licentia videtur non posse opprimere nisi licentia accepta a Deo. Ergo non ipse opprimit, accepta a Deo. Ergo non ipse opprimit, sed Deus. Si vero refertur ad animam : sed Deus. Si vero refertur ad animam : tunc plane falsum est: quia potestatem tunc plane falsum est: quia potestatem in anima non habet, nisi in quantum ho- in anima non habet, nisi in quantum ho- mo sibi ex propria voluntate conces- mo sibi ex propria voluntate conces- serit. serit.

4. Item, Quæritur de hoc quod dicit, 4. Item, Quæritur de hoc quod dicit, Insidiando circumvolat. Insidiæ enim Insidiando circumvolat. Insidiæ enim ponuntur ambulantibus in via publica. ponuntur ambulantibus in via publica. Sed via publica in moribus est via man- Sed via publica in moribus est via man- datorum et hæc non habet periculum: datorum et hæc non habet periculum: et ita videtur, quod non sit obnoxia in- et ita videtur, quod non sit obnoxia in- sidiis inimici. sidiis inimici.

5. Præterea, Insidiantes in uno loco 5. Præterea, Insidiantes in uno loco consueverunt ponere insidias, et non consueverunt ponere insidias, et non circumvagari et ita videtur, quod in- circumvagari et ita videtur, quod in- competenter hæc duo conjungat, Insi- competenter hæc duo conjungat, Insi- diando circumvolat: si enim insidiatur, diando circumvolat: si enim insidiatur, non circumvolat et si circumvolat, non non circumvolat et si circumvolat, non insidiatur. insidiatur.

1 S. GREGORIUS, Lib. I Dialogorum, cap. 4. 1 S. GREGORIUS, Lib. I Dialogorum, cap. 4.

717 717

6. Item, Quæritur de hoc quod dicit, 6. Item, Quæritur de hoc quod dicit, Omne quod minando terret. Per minas Omne quod minando terret. Per minas enim et terrores non attrahitur aliquis, enim et terrores non attrahitur aliquis, sed fugatur. Cum ergo dæmonis sit in- sed fugatur. Cum ergo dæmonis sit in- tentio tentatos attrahere, videtur quod tentio tentatos attrahere, videtur quod iste modus non sit machinationis suæ, iste modus non sit machinationis suæ, qui est, minando terrere. qui est, minando terrere.

7. Ulterius, Quæritur de hoc quod di- 7. Ulterius, Quæritur de hoc quod di- cit, Suadendo blanditur. Suasio enim cit, Suadendo blanditur. Suasio enim actus rationis est. Cum igitur dæmon actus rationis est. Cum igitur dæmon non possit supra rationem, ut supra ha- non possit supra rationem, ut supra ha- bitum est, videtur quod suasio ejus non bitum est, videtur quod suasio ejus non percipiatur ab homine : et ita non sua- percipiatur ab homine : et ita non sua- dendo blanditur. dendo blanditur.

8. Præterea, Quæritur de hoc quod 8. Præterea, Quæritur de hoc quod dicit, Desperando frangit. Ex hoc enim dicit, Desperando frangit. Ex hoc enim quod aliquis desperat, non est omnino quod aliquis desperat, non est omnino fractus : quia adhuc potest redire ad ve- fractus : quia adhuc potest redire ad ve- niam. niam.

9. Ulterius, Quæritur de hoc quod di- 9. Ulterius, Quæritur de hoc quod di- cit, Omne quod promittendo decipit. cit, Omne quod promittendo decipit. Ejus enim non est promittere, qui nihil Ejus enim non est promittere, qui nihil habet dare: sed dæmon nihil habet dare: habet dare: sed dæmon nihil habet dare: ergo videtur, quod suum non sit promit- ergo videtur, quod suum non sit promit- tere. tere.

10. Item, Videtur quod non omnes 10. Item, Videtur quod non omnes modi machinationis suæ contineantur in modi machinationis suæ contineantur in istis sex. Quia dicit Augustinus, quod istis sex. Quia dicit Augustinus, quod dæmones se quandoque immiscent sa- dæmones se quandoque immiscent sa- poribus ciborum, ut excitent ad gulam. poribus ciborum, ut excitent ad gulam. Quandoque spectaculis oculorum, invi- Quandoque spectaculis oculorum, invi- tantes ad vanitatem et libidinem carnis, tantes ad vanitatem et libidinem carnis, secundum quod narrat Gregorius in Dia- secundum quod narrat Gregorius in Dia- logis', quod diabolus sedit super folium logis', quod diabolus sedit super folium lactucæ excitans ad libidinem gustus lactucæ excitans ad libidinem gustus quamdam monialem. Et secundum quod quamdam monialem. Et secundum quod dicitur de Heva: Vidit igitur mulier dicitur de Heva: Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, adspectuque delecta- et pulchrum oculis, adspectuque delecta- bile. Quandoque etiam se immiscet ge- bile. Quandoque etiam se immiscet ge- sticulationibus histrionum, ut moveat ad sticulationibus histrionum, ut moveat ad risum et vanitatem. Et quandoque etiam risum et vanitatem. Et quandoque etiam ipsis sanguinibus, ut supra habitum est. ipsis sanguinibus, ut supra habitum est.

11. Item, Augustinus in libro de Con- 11. Item, Augustinus in libro de Con- flictu vitiorum et virtutum tangit spe- flictu vitiorum et virtutum tangit spe- ciales conflictus multorum vitiorum, sci- ciales conflictus multorum vitiorum, sci- licet septem capitalium et filiarum sua- licet septem capitalium et filiarum sua-

2 Genes. III, 6. 2 Genes. III, 6.

Quæst. 3. Quæst. 3.

718 718

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rum, quibus pie viventes in Christo Jesu quærere humanum consilium, non est rum, quibus pie viventes in Christo Jesu quærere humanum consilium, non est non desinit diabolus impugnare. non desinit diabolus impugnare.

12. Et subinfert postea : « Sed nec his 12. Et subinfert postea : « Sed nec his contentus ad alia convertitur argumenta, contentus ad alia convertitur argumenta, dum quibusdam in somniis sæpius vera dum quibusdam in somniis sæpius vera prænuntiat, ut eos quandoque ad falsi- prænuntiat, ut eos quandoque ad falsi- tatem protrahat: cum dormientes ante tatem protrahat: cum dormientes ante horam vel tempus excitat, ut eos quando horam vel tempus excitat, ut eos quando vigiliarum tempus est, somno gravissi- vigiliarum tempus est, somno gravissi- mo deprimat. Præterea cum psallentes mo deprimat. Præterea cum psallentes atque orantes sibilis, stridoribus, latrati- atque orantes sibilis, stridoribus, latrati- bus diversis, et incognitis vocibus, jactis bus diversis, et incognitis vocibus, jactis etiam lapidibus vel stercoribus perturbat, etiam lapidibus vel stercoribus perturbat, ut eos quoquo modo ab opere spirituali ut eos quoquo modo ab opere spirituali retrahens, inanes efficiat. » Unde dicit retrahens, inanes efficiat. » Unde dicit ibidem Augustinus, quod quandoque ibidem Augustinus, quod quandoque tentat blasphemia. tentat blasphemia.

13. Item, In libro II super Genesim ad 13. Item, In libro II super Genesim ad litteram dicit, quod mathematici instin- litteram dicit, quod mathematici instin- ctu dæmonum sæpius vera prædicunt. Et ctu dæmonum sæpius vera prædicunt. Et sic cum multa sint tentamenta diaboli, sic cum multa sint tentamenta diaboli, non videntur posse omnia reduci ad sex non videntur posse omnia reduci ad sex modos quos tangit Gregorius. modos quos tangit Gregorius.

14. Item, Suadendo blandiri et pro- 14. Item, Suadendo blandiri et pro- mittendo decipere, non videtur habere mittendo decipere, non videtur habere differentiam quia diabolus non pro- differentiam quia diabolus non pro- mittit, nisi addat persuasioni ut credatur mittit, nisi addat persuasioni ut credatur promittenti. promittenti.

15. Præterea, Insidiando circumvolare 15. Præterea, Insidiando circumvolare non videtur habere differentiam ad ali- non videtur habere differentiam ad ali- quod aliorum qui enim insidiatur, oc- quod aliorum qui enim insidiatur, oc- culte nocet, et in omnibus machinamen- culte nocet, et in omnibus machinamen- tis diabolus quærit occulte nocere. tis diabolus quærit occulte nocere.

DEINDE quæritur ulterius de tertia di- DEINDE quæritur ulterius de tertia di- visione, et primo de hoc quod Glossa visione, et primo de hoc quod Glossa distinguit tentationem in humanam et distinguit tentationem in humanam et diabolicam sicut enim quædam tentatio diabolicam sicut enim quædam tentatio est a diabolo, ita quædam a mundo, et est a diabolo, ita quædam a mundo, et quædam a carne et sic videtur insuf- quædam a carne et sic videtur insuf- ficienter distinguere. Si autem dicatur ficienter distinguere. Si autem dicatur diabolica tentatio, quæ est ad similitudi- diabolica tentatio, quæ est ad similitudi- nem tentationis, tunc nihil videtur esse nem tentationis, tunc nihil videtur esse dictum : quia dæmonum non est tentari. dictum : quia dæmonum non est tentari. Item, Pro Christo pati non videtur Item, Pro Christo pati non videtur tentatio esse, sed potius virtus constan- tentatio esse, sed potius virtus constan- tiæ et fortitudinis. Similiter, In periculis tiæ et fortitudinis. Similiter, In periculis

1 Cf. II ad Corinth. x1, 32. 1 Cf. II ad Corinth. x1, 32.

tentatio, sed actus prudentiæ virtutis. tentatio, sed actus prudentiæ virtutis. Item, In periculis se committere discri- Item, In periculis se committere discri- mini postposito consilio quod potest ha- mini postposito consilio quod potest ha- beri, est tentare Deum et hoc est pec- beri, est tentare Deum et hoc est pec- catum mortale: ergo videtur oppositum catum mortale: ergo videtur oppositum ejus, scilicet quærere consilium in peri- ejus, scilicet quærere consilium in peri- culis, esse meritum et obedientia præce- culis, esse meritum et obedientia præce- pti, quod ponitur in Deuteronomio, vi, pti, quod ponitur in Deuteronomio, vi, 16: Non tentabis Dominum Deum tuum. 16: Non tentabis Dominum Deum tuum. Item, Apostolus permisit se submitti in Item, Apostolus permisit se submitti in sporta per muros, cum quæreretur a præ- sporta per muros, cum quæreretur a præ- posito Damasci et hoc fuit quærere posito Damasci et hoc fuit quærere consilium humanum: nec hoc reputatur consilium humanum: nec hoc reputatur tentatio, sed potius laus Apostoli, sicut tentatio, sed potius laus Apostoli, sicut dicit Glossa ibidem : « Fugiat servus dicit Glossa ibidem : « Fugiat servus Christi et minister verbi sicut ipse Chri- Christi et minister verbi sicut ipse Chri- stus in Ægyptum fugit : fugiat omnino stus in Ægyptum fugit : fugiat omnino de civitate in civitatem, quando eorum de civitate in civitatem, quando eorum quisquam specialiter a persecutoribus quisquam specialiter a persecutoribus quæritur, ut ab aliis qui non ita quæ- quæritur, ut ab aliis qui non ita quæ- runtur, non deseratur Ecclesia. >> runtur, non deseratur Ecclesia. >>

1 1

Præterea, Dicit Philosophus, quod si Præterea, Dicit Philosophus, quod si unum oppositorum est multiplex, et re- unum oppositorum est multiplex, et re- liquum. Cum igitur tentatio humana di- liquum. Cum igitur tentatio humana di- stinguatur per quinque membra a Glossa, stinguatur per quinque membra a Glossa, videtur, quod tentatio diabolica per tot videtur, quod tentatio diabolica per tot debeat distingui cum tamen in Glossa debeat distingui cum tamen in Glossa non inveniatur nisi unus modus tentatio- non inveniatur nisi unus modus tentatio- nis diabolicæ. nis diabolicæ.

GRATIA hujus quæritur, Quid sit ten- Quæst. 4. GRATIA hujus quæritur, Quid sit ten- Quæst. 4. tare Deum? tare Deum?

Si enim hoc est, ut quidam dicunt, Si enim hoc est, ut quidam dicunt, petere miraculum propter se fieri, tunc petere miraculum propter se fieri, tunc multi sancti tentarunt Deum. Si autem multi sancti tentarunt Deum. Si autem hoc est, ut quidam alii dicunt, offerre se hoc est, ut quidam alii dicunt, offerre se periculo, cum possit consilium huma- periculo, cum possit consilium huma- num haberi de evacuatione periculi: tunc num haberi de evacuatione periculi: tunc iterum multi sanctorum martyrum ut iterum multi sanctorum martyrum ut Catharina et Sebastianus tentaverunt Catharina et Sebastianus tentaverunt Deum. Deum.

Præterea, Hoc videtur esse contra hoc Præterea, Hoc videtur esse contra hoc quod habetur, Judicum, v, 2: Qui sponte quod habetur, Judicum, v, 2: Qui sponte obtulistis de Israel animas vestras ad obtulistis de Israel animas vestras ad periculum, benedicite Domino. periculum, benedicite Domino.

5. 5.

utio. utio.

quæst. quæst.

1. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad quæst. Ad quæst.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

ULTERIUS quæritur de profectu tenta- ULTERIUS quæritur de profectu tenta- tionis, de quo dicit Apostolus, I ad Co- tionis, de quo dicit Apostolus, I ad Co- rinth. x, 13 Fidelis Deus est, qui non rinth. x, 13 Fidelis Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod pote- patietur vos tentari supra id quod pote- stis sed faciet cum tentatione proven- stis sed faciet cum tentatione proven- tum, ut possitis sustinere. tum, ut possitis sustinere.

SOLUTIO. Dicendum, quod prima divi- SOLUTIO. Dicendum, quod prima divi- sio data est penes gradus, quibus pro- sio data est penes gradus, quibus pro- greditur tentatio in nobis ad consumma- greditur tentatio in nobis ad consumma- tionem peccati : et quta non sunt nisi tionem peccati : et quta non sunt nisi tres, scilicet sensualitatis, et inferioris tres, scilicet sensualitatis, et inferioris partis rationis, et superioris, patet quod partis rationis, et superioris, patet quod sufficiens est divisio penes hos gradus sufficiens est divisio penes hos gradus assignata. assignata.

AD PRIMUM quod est contra objectum, AD PRIMUM quod est contra objectum, dicendum quod tentatio Christi et pri- dicendum quod tentatio Christi et pri- morum parentum secundum primum morum parentum secundum primum statum reducitur ad tentationem quæ est statum reducitur ad tentationem quæ est in suggestione hostis. Suggestio enim est in suggestione hostis. Suggestio enim est duplex, scilicet, exterior, et interior. In- duplex, scilicet, exterior, et interior. In- terior fit per actum sensualitatis corrup- terior fit per actum sensualitatis corrup- tæ, exterior fit per dæmonem absolute : tæ, exterior fit per dæmonem absolute : et talis fuit in primis parentibus secun- et talis fuit in primis parentibus secun- dum primum statum et in Christo. dum primum statum et in Christo.

AD ALIUD dicendum, quod inferior por- AD ALIUD dicendum, quod inferior por- tio rationis propter mollitiem et defecti- tio rationis propter mollitiem et defecti- bilitatem dicitur caro, et mulier: ex vici- bilitatem dicitur caro, et mulier: ex vici- nitate enim carnis sæpius emollescit in nitate enim carnis sæpius emollescit in delectationibus carnalibus. delectationibus carnalibus.

AD ALIUD dicendum, quod non ideo AD ALIUD dicendum, quod non ideo dicit, quod delectatione vincimur, quod dicit, quod delectatione vincimur, quod semper hoc fiat et in omni delectatione : semper hoc fiat et in omni delectatione : sed quia cum tria sunt in delectatione sed quia cum tria sunt in delectatione peccati, et delectatione prima, duo non peccati, et delectatione prima, duo non vincunt: quia aperte sciuntur esse mala, vincunt: quia aperte sciuntur esse mala, scilicet persuasio sensualitatis, et judi- scilicet persuasio sensualitatis, et judi- cium rationis de illicito: sed hoc quod cium rationis de illicito: sed hoc quod compellit ad peccatum, est victoria ten- compellit ad peccatum, est victoria ten- tationis delectationis. tationis delectationis.

AD ID quod ulterius quæritur de alia AD ID quod ulterius quæritur de alia divisione, dicendum quod hæc sumitur divisione, dicendum quod hæc sumitur secundum modos machinationis diaboli secundum modos machinationis diaboli tantum et illi sunt vel in prosperis, vel tantum et illi sunt vel in prosperis, vel in adversis. In adversis dupliciter, scilicet in adversis. In adversis dupliciter, scilicet respectu præsentis adversitatis, et re- respectu præsentis adversitatis, et re- spectu futuræ. Si respectu futuræ adver- spectu futuræ. Si respectu futuræ adver-

719 719

sitatis, tunc minando terret : et hoc fit sitatis, tunc minando terret : et hoc fit quando incutit alicui timorem defectuum quando incutit alicui timorem defectuum corporalium vel temporalium vel perse- corporalium vel temporalium vel perse- verantiæ si velit servire Deo. Si autem verantiæ si velit servire Deo. Si autem est respectu præsentis adversitatis, tunc est respectu præsentis adversitatis, tunc est de nimia tristitia mali imminentis: est de nimia tristitia mali imminentis: et hoc potest esse malum culpæ vel ma- et hoc potest esse malum culpæ vel ma- lum pœnæ. Et si est malum culpæ, tunc lum pœnæ. Et si est malum culpæ, tunc desperando frangit : si de malo pœnæ, desperando frangit : si de malo pœnæ, tunc opprimendo rapit. Dico autem ni- tunc opprimendo rapit. Dico autem ni- mia tristitia: quia moderata tristitia de mia tristitia: quia moderata tristitia de culpa vel poena non est tentatio, sed vir- culpa vel poena non est tentatio, sed vir- tus. Unde Apostolus in epist. II ad Co- tus. Unde Apostolus in epist. II ad Co- rinth. vII, 10: Sæculi tristitia mortem rinth. vII, 10: Sæculi tristitia mortem operatur tristitia autem quæ secundum operatur tristitia autem quæ secundum Deum est, poenitentiam in salutem sta- Deum est, poenitentiam in salutem sta- bilem operatur. Et est tristitia vel confu- bilem operatur. Et est tristitia vel confu- sio adducens ignorantiam. Si vero tentat sio adducens ignorantiam. Si vero tentat per prospera, tunc tentat secundum con- per prospera, tunc tentat secundum con- versionem ad bonum commutabile. Et versionem ad bonum commutabile. Et hæc conversio dupliciter consideratur, sci- hæc conversio dupliciter consideratur, sci- licet generaliter ad bonum hoc vel illud, licet generaliter ad bonum hoc vel illud, vel specialiter ad hoc bonum vel illud. Et vel specialiter ad hoc bonum vel illud. Et si generaliter, tunc insidiando circumvo- si generaliter, tunc insidiando circumvo- lat, et tunc insidiari est observare omnem lat, et tunc insidiari est observare omnem modum conversionis ad bonum commu- modum conversionis ad bonum commu- tabile ut inclinet ad illicitum. Si autem tabile ut inclinet ad illicitum. Si autem est specialiter ad hoc vel illud, tunc aut est specialiter ad hoc vel illud, tunc aut est respectu præsentis, aut respectu fu- est respectu præsentis, aut respectu fu- turi. Si est respectu præsentis, tunc sua- turi. Si est respectu præsentis, tunc sua- dendo blanditur et est tunc suadere, dendo blanditur et est tunc suadere, assignare rationes ex parte necessitatis assignare rationes ex parte necessitatis humanæ, ut sub obtentu necessitatis in- humanæ, ut sub obtentu necessitatis in- gerat voluptates. Si vero est respectu gerat voluptates. Si vero est respectu futuri, tunc promittendo decipit. futuri, tunc promittendo decipit.

Vel sic dicatur: Tentatio hostis vel est Vel sic dicatur: Tentatio hostis vel est ex parte virium apprehensivarum, quæ ex parte virium apprehensivarum, quæ tamen sunt practicæ, vel ex parte moti- tamen sunt practicæ, vel ex parte moti- varum. Si primo modo: aut ex parte varum. Si primo modo: aut ex parte phantasiæ secundum quod accipit a sen- phantasiæ secundum quod accipit a sen- su multitudinem sensibilium: et tunc su multitudinem sensibilium: et tunc insidiando circumvolat, ut decipiat per insidiando circumvolat, ut decipiat per sensibilia aut ex parte phantasiæ secun- sensibilia aut ex parte phantasiæ secun- dum quod est motiva concupiscibilis, et dum quod est motiva concupiscibilis, et sic suadendo blanditur. Si autem ex sic suadendo blanditur. Si autem ex parte motivarum tantum, tunc est secun- parte motivarum tantum, tunc est secun- dum irascibilem ; et tunc aut est contrà dum irascibilem ; et tunc aut est contrà actum fortitudinis, et tunc opprimendo actum fortitudinis, et tunc opprimendo rapit: aut contra actum spei, et hoc du- rapit: aut contra actum spei, et hoc du-

720 720

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pliciter quia spes est futuri boni, et spes pliciter quia spes est futuri boni, et spes veniæ. Et si est contra spem veniæ, tunc veniæ. Et si est contra spem veniæ, tunc desperando frangit si autem est contra desperando frangit si autem est contra spem futuri boni, tunc promittendo de- spem futuri boni, tunc promittendo de- cipit. cipit.

Sed tunc videtur divisio insufficiens : Sed tunc videtur divisio insufficiens : quia nulla machinatio habetur contra quia nulla machinatio habetur contra actum rationis. Item, Sicut est machi- actum rationis. Item, Sicut est machi- natio contra actum fortitudinis, ita con- natio contra actum fortitudinis, ita con- tra actum aliarum virtutum cardinalium. tra actum aliarum virtutum cardinalium. Item, sicut est machinatio contra actum Item, sicut est machinatio contra actum spei, ita contra actum aliarum virtutum spei, ita contra actum aliarum virtutum theologicarum. theologicarum.

Ad hoc dicendum est, quod sicut patet Ad hoc dicendum est, quod sicut patet ex prædictis dæmon non potest super ra- ex prædictis dæmon non potest super ra- tionem immediate, sed tantum mediante tionem immediate, sed tantum mediante phantasia et tunc machinatio contra ra- phantasia et tunc machinatio contra ra- tionem reducitur hoc modo ad illam, tionem reducitur hoc modo ad illam, quæ est, Suadendo blanditur. quæ est, Suadendo blanditur.

AD ALIUD dicendum, quod concupisci - AD ALIUD dicendum, quod concupisci - bilis non est ordinata nisi ad bonum ut bilis non est ordinata nisi ad bonum ut nunc et idcirco conversio ad tale bo- nunc et idcirco conversio ad tale bo- num est cum fortitudine, nisi addatur num est cum fortitudine, nisi addatur persuasio ex ratione et phantasia: quia persuasio ex ratione et phantasia: quia bonum ut nunc suspectum est semper : bonum ut nunc suspectum est semper : et idcirco nulla machinatio est in concu- et idcirco nulla machinatio est in concu- piscibili simpliciter. In irascibili autem piscibili simpliciter. In irascibili autem non sic : quia illa est contra malum non sic : quia illa est contra malum quod aperte est malum: et ideo ad in- quod aperte est malum: et ideo ad in- surrectionem contra illud non indiget surrectionem contra illud non indiget persuasione, sed apprehensione tan- persuasione, sed apprehensione tan-

tum. tum.

AD ALIUD dicendum, quod duæ virtutes AD ALIUD dicendum, quod duæ virtutes inter cardinales, scilicet prudentia, et inter cardinales, scilicet prudentia, et justitia, sunt in ratione, in qua dæmon justitia, sunt in ratione, in qua dæmon non potest immediate, sed ex multitudine non potest immediate, sed ex multitudine phantasmatum quandoque obnubilat: et phantasmatum quandoque obnubilat: et tunc machinatio contra illam reducitur tunc machinatio contra illam reducitur ad illam quæ est, Insidiando circumvo- ad illam quæ est, Insidiando circumvo- lat. Temperantia vero est in concupisci- lat. Temperantia vero est in concupisci- bili secundum quod ordinatur ad bonum bili secundum quod ordinatur ad bonum ut nunc et ideo machinatio contra illam ut nunc et ideo machinatio contra illam virtutem, ad eam reducitur, quæ est, Sua- virtutem, ad eam reducitur, quæ est, Sua- dendo blanditur. dendo blanditur.

AD ALIUD dicendum, quod charitas est AD ALIUD dicendum, quod charitas est in voluntate, supra quam non potest nisi in voluntate, supra quam non potest nisi Deus. Et si dicatur a quibusdam esse in Deus. Et si dicatur a quibusdam esse in

1 Cf. Job, 1, passim. 1 Cf. Job, 1, passim.

concupiscibili, voluntas tamen, ut supra concupiscibili, voluntas tamen, ut supra habitum est, trahitur a concupiscibili et habitum est, trahitur a concupiscibili et delectabili quod est in ipsa, ut postponat delectabili quod est in ipsa, ut postponat amorem summi boni amori boni præ- amorem summi boni amori boni præ- sentis et tunc machinatio contra chari- sentis et tunc machinatio contra chari- tatem etiam reducitur ad eam, quæ est, tatem etiam reducitur ad eam, quæ est, Suadendo blanditur. Fides autem est in Suadendo blanditur. Fides autem est in ratione vel intellectu, in quam, ut habi- ratione vel intellectu, in quam, ut habi- tum est, non potest dæmon immediate : tum est, non potest dæmon immediate : sed obnubilat quandoque fidem phanta- sed obnubilat quandoque fidem phanta- sticis rationibus : et tunc machinatio sticis rationibus : et tunc machinatio contra fidem sub ea comprehenditur, contra fidem sub ea comprehenditur, quæ dicitur, Insidiando circumvolat. quæ dicitur, Insidiando circumvolat.

AD PRIMUM igitur quod contra partes AD PRIMUM igitur quod contra partes divisionis beati Gregorii objicitur, dicen- divisionis beati Gregorii objicitur, dicen- dum quod oppressio illa non sonat in dum quod oppressio illa non sonat in coactionem voluntatis omnimodam, sed coactionem voluntatis omnimodam, sed occasionaliter, ut quandoque fit, quando occasionaliter, ut quandoque fit, quando multa mala ingeruntur alicui, quod pro- multa mala ingeruntur alicui, quod pro- trahitur ad impatientiam et iram, et obli- trahitur ad impatientiam et iram, et obli- viscitur virtutis, sicut fecit beatus Job, viscitur virtutis, sicut fecit beatus Job, cui semper uno nuntio adhuc referente cui semper uno nuntio adhuc referente malum unum, malum unum, alius supervenit qui pejus alius supervenit qui pejus nuntiavit'. nuntiavit'.

AD ALIUD dicendum, quod oppressio AD ALIUD dicendum, quod oppressio est ad voluntatem et rationem, sed occa- est ad voluntatem et rationem, sed occa- sionaliter, non coactive, secundum quod sionaliter, non coactive, secundum quod exigitur ad tentationem. Si enim esset exigitur ad tentationem. Si enim esset omnino coactiva, non esset tentatio, ne- omnino coactiva, non esset tentatio, ne- que motus machinationis. que motus machinationis.

AD ALIUD dicendum, quod rapit homi- AD ALIUD dicendum, quod rapit homi- nem in peccato impatientiæ vel iræ : licet nem in peccato impatientiæ vel iræ : licet enim Deus potestatem tentandi permittat enim Deus potestatem tentandi permittat et det, tamen quia diabolus ex malitia et det, tamen quia diabolus ex malitia instigat ad actum, oppressio et actus dia- instigat ad actum, oppressio et actus dia- boli sunt et non Dei. Voluntas enim dia- boli sunt et non Dei. Voluntas enim dia- boli plus inclinatur ad tentandum ex ma- boli plus inclinatur ad tentandum ex ma- litia propria, quam ex obedientia exsecu- litia propria, quam ex obedientia exsecu- tionis mandati divini. tionis mandati divini.

AD ID quod quæritur de insidiando cir- AD ID quod quæritur de insidiando cir- cumvolat, dicendum quod in omni via cumvolat, dicendum quod in omni via diabolus ponit insidias, et semper juxta diabolus ponit insidias, et semper juxta viam, secundum quod dicitur in Psal- viam, secundum quod dicitur in Psal- mo cxxxix, 6: Juxta iter scandalum mo cxxxix, 6: Juxta iter scandalum posuerunt mihi. Est enim triplex via per posuerunt mihi. Est enim triplex via per quam progreditur homo, scilicet via na- quam progreditur homo, scilicet via na- turæ et juxta hanc ponit diabolus insi- turæ et juxta hanc ponit diabolus insi-

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

dias, magis tentans hominem in illo pec- dias, magis tentans hominem in illo pec- cato, ad quod magis inclinatur in natura, cato, ad quod magis inclinatur in natura, sicut dicitur in Job, quod abscondit deci - sicut dicitur in Job, quod abscondit deci - pulam juxta semitam 1. Et est via ratio- pulam juxta semitam 1. Et est via ratio- nis et juxta hanc ponit insidias, inge- nis et juxta hanc ponit insidias, inge- rens rationi deceptiones in discretione rens rationi deceptiones in discretione boni et mali, et boni et melioris, secun- boni et mali, et boni et melioris, secun- dum quod dicit Salomon in Proverbiis, dum quod dicit Salomon in Proverbiis, quod est via quæ videtur homini recta, quod est via quæ videtur homini recta, novissima autem ejus ducunt ad interi- novissima autem ejus ducunt ad interi- tum. Et iterum via mandatorum et tum. Et iterum via mandatorum et consiliorum Dei, de qua dicit Psalmista, consiliorum Dei, de qua dicit Psalmista, Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas edoce me 3. Et alibi, Viam semitas tuas edoce me 3. Et alibi, Viam mandatorum tuorum cucurri, cum di- mandatorum tuorum cucurri, cum di- latasti cor meum: et juxta hanc ponit latasti cor meum: et juxta hanc ponit insidias, quomodo possit declinare am- insidias, quomodo possit declinare am- bulantes in ea. Dicendum ergo, quod in bulantes in ea. Dicendum ergo, quod in ipsa via non est periculum sed quia ipsa via non est periculum sed quia difficile est attingere rectum, et facile de- difficile est attingere rectum, et facile de- clinare, sicut dicit Philosophus in II clinare, sicut dicit Philosophus in II Ethicorum, ideo insidiatur ut recte am- Ethicorum, ideo insidiatur ut recte am- bulantes seducat a via. bulantes seducat a via.

AD ALIUD dicendum, quod diabolus AD ALIUD dicendum, quod diabolus circumvolare dicitur propter hoc quod circumvolare dicitur propter hoc quod multipliciter contingat declinare a recto, multipliciter contingat declinare a recto, et ipse omnes illos modos observat. et ipse omnes illos modos observat.

AD ID quod quæritur de hoc quod est, AD ID quod quæritur de hoc quod est, Minando terret, dicendum quod non mi- Minando terret, dicendum quod non mi- natur alicui sibi servienti, sed potius vo- natur alicui sibi servienti, sed potius vo- lenti servire Deo, ut habitum est in divi- lenti servire Deo, ut habitum est in divi- sione. Unde per hanc machinationem sione. Unde per hanc machinationem intendit hominem retrahere a servitio intendit hominem retrahere a servitio divino. divino.

AD 10 quod objicitur de suadendo blan- AD 10 quod objicitur de suadendo blan- ditur, patet solutio per prædicta: quia ditur, patet solutio per prædicta: quia licet supra rationem non possit imme- licet supra rationem non possit imme- diate, potest tamen per conturbationem diate, potest tamen per conturbationem phantasmatum in phantasia. phantasmatum in phantasia.

AD ID quod objicitur de desperando AD ID quod objicitur de desperando frangit, dicendum quod fractio non so- frangit, dicendum quod fractio non so- nat in omnimodam impossibilitatem re- nat in omnimodam impossibilitatem re- deundi ad salutem, sed sonat in corrup- deundi ad salutem, sed sonat in corrup- tionem ordinis ad hoc per quod remit- tionem ordinis ad hoc per quod remit- tuntur omnia peccata: omnia enim tuntur omnia peccata: omnia enim

1 Cf. Job, xvi, 10. 1 Cf. Job, xvi, 10.

2 Proverb. xiv, 12. 2 Proverb. xiv, 12.

3 Psal. XXIV, 4. 3 Psal. XXIV, 4.

XXXIV XXXIV

721 721

peccata remittuntur per misericordiam peccata remittuntur per misericordiam Dei, ad quam per spem ordinatur pœni- Dei, ad quam per spem ordinatur pœni- tens desperans autem corruptus et fra- tens desperans autem corruptus et fra- ctus est in ordine illo. ctus est in ordine illo.

AD ALIUD dicendum, quod sive dæmon AD ALIUD dicendum, quod sive dæmon immisceat se sapori ciborum, sive san- immisceat se sapori ciborum, sive san- guini humano, sive aliis exterioribus vel guini humano, sive aliis exterioribus vel interioribus, totum reducitur ad illam interioribus, totum reducitur ad illam machinationem, quæ dicitur, Suadendo machinationem, quæ dicitur, Suadendo blanditur: quia in omnibus illis conver- blanditur: quia in omnibus illis conver- sionem ad bonum commutabile intendit sionem ad bonum commutabile intendit persuadere. persuadere.

AD ALIUD dicendum, quod vitia sive AD ALIUD dicendum, quod vitia sive capitalia sive filiæ eorum sunt de duplici capitalia sive filiæ eorum sunt de duplici objecto, scilicet apparentis boni et appa- objecto, scilicet apparentis boni et appa- rentis mali, ut ira contra apparens ma- rentis mali, ut ira contra apparens ma- lum, et gula et luxuria ad apparens bo- lum, et gula et luxuria ad apparens bo- num et ideo tentatio iræ et acediæ et num et ideo tentatio iræ et acediæ et invidiæ reducitur ad comminando terre- invidiæ reducitur ad comminando terre- re. Ira enim insurgit propter apparen- re. Ira enim insurgit propter apparen- tem exinanitionem, quæ occulte minatur tem exinanitionem, quæ occulte minatur in corde vel contumeliam, si sustineat, in corde vel contumeliam, si sustineat, vel læsionem corporis vel rerum. Acedia vel læsionem corporis vel rerum. Acedia vero difficultatem cultus Dei et servitii vero difficultatem cultus Dei et servitii minatur. Sed invidia minatur impedi- minatur. Sed invidia minatur impedi- mentum excellentiæ vel prosperitatis mentum excellentiæ vel prosperitatis propriæ ex bono proximi. Alia vero pec - propriæ ex bono proximi. Alia vero pec - cata propter conversionem ad bonum ut cata propter conversionem ad bonum ut nunc comprehenduntur sub suadendo nunc comprehenduntur sub suadendo blanditur. blanditur.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

AD ALIUD dicendum, quod in somniis Ad 9 et 12. AD ALIUD dicendum, quod in somniis Ad 9 et 12. vera prædicere et ante tempus excitare, vera prædicere et ante tempus excitare, reducuntur ad promittendo decipere: reducuntur ad promittendo decipere: bonis enim quibusdam præsentibus quasi bonis enim quibusdam præsentibus quasi promittit futura majora. Latratibus autem promittit futura majora. Latratibus autem vel ictibus inquietare psallentes, reduci- vel ictibus inquietare psallentes, reduci- tur ad comminando terrere. tur ad comminando terrere.

Ad aliud quod objicitur de blasphe- Ad aliud quod objicitur de blasphe- mia, dicendum quod blasphemia prove- mia, dicendum quod blasphemia prove- nit ex infidelitate: et ideo sicut obnubi- nit ex infidelitate: et ideo sicut obnubi- lat circumvolando per insidias fidem, ut lat circumvolando per insidias fidem, ut pertrahat ad infidelitatem, sic etiam pertrahat ad infidelitatem, sic etiam posterius pertrahit ad blasphemiam. posterius pertrahit ad blasphemiam. AD ID quod objicitur de mathematicis, 14 et 15. AD ID quod objicitur de mathematicis, 14 et 15. dicendum quod hoc continetur sub pro- dicendum quod hoc continetur sub pro-

* Psal. cxvitt, 32. * Psal. cxvitt, 32.

5 II Ethicorum, cap. 9. 5 II Ethicorum, cap. 9.

46 46

Ad 13, Ad 13,

Ad Ad

quæst. quæst.

3. 3.

722 722

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mittendo decipere, sicut est revelatio mittendo decipere, sicut est revelatio somniorum. somniorum.

Et ex his patet responsio ad duo se- Et ex his patet responsio ad duo se- quentia. quentia.

AD ID quod de tertia divisione quæri- AD ID quod de tertia divisione quæri- tur, dicendum quod humana tentatio tur, dicendum quod humana tentatio dicitur ibi in his sine quibus non est in- dicitur ibi in his sine quibus non est in- firmitas humana diabolica autem præ- firmitas humana diabolica autem præ- sumptio dicitur præsumptio contra præ- sumptio dicitur præsumptio contra præ- ceptum Dei, quæ provenit ex contemptu ceptum Dei, quæ provenit ex contemptu præcepti et præcipientis. Et propter hoc præcepti et præcipientis. Et propter hoc in Glossa non ponitur diabolica tenta- in Glossa non ponitur diabolica tenta- tio, sed diabolica præsumptio, et humana tio, sed diabolica præsumptio, et humana tentatio, et angelica perfectio. Et dicitur tentatio, et angelica perfectio. Et dicitur præsumptio diaboli, quando suadet dia- præsumptio diaboli, quando suadet dia- bolus ipsam, non infirmitas humana, et bolus ipsam, non infirmitas humana, et quæ est ad imitationem diaboli. Angelica quæ est ad imitationem diaboli. Angelica vero perfectio est, ut dicit Glossa, in vero perfectio est, ut dicit Glossa, in nullo errare. Sed tentari est humanæ in- nullo errare. Sed tentari est humanæ in- firmitatis et hæc tentatio quæ in infir- firmitatis et hæc tentatio quæ in infir- mitatem humanam cadit, aut est proba- mitatem humanam cadit, aut est proba- tionis divinæ, aut infirmitatis humanæ. tionis divinæ, aut infirmitatis humanæ. Et si est probationis divinæ, tunc semper Et si est probationis divinæ, tunc semper est in periculis et tunc aut est cum pos- est in periculis et tunc aut est cum pos- sibilitate evadendi periculum, aut non. sibilitate evadendi periculum, aut non. Si primo modo, tunc est illa quam dicit Si primo modo, tunc est illa quam dicit Glossa, quod in necessitate vel pressura Glossa, quod in necessitate vel pressura non dissidat homo a Deo, auxilium hu- non dissidat homo a Deo, auxilium hu- manum requirendo. Si vero secundo manum requirendo. Si vero secundo modo, tunc est illa quam dicit Glossa: modo, tunc est illa quam dicit Glossa: « Pati pro Christo humana tentatio est. » « Pati pro Christo humana tentatio est. » Et istæ duæ tentationes sunt, per quas Et istæ duæ tentationes sunt, per quas proficitur apud Deum. Nec dicuntur proficitur apud Deum. Nec dicuntur tentationes, nisi pro tanto quod sunt tentationes, nisi pro tanto quod sunt interrogationes infirmitatis humanæ, interrogationes infirmitatis humanæ, utrum Deo constanter adhæreat, vel utrum Deo constanter adhæreat, vel

non. non.

Si autem tentatio est probatio ab in- Si autem tentatio est probatio ab in- firmitate humana in his sine quibus hæc firmitate humana in his sine quibus hæc vita non ducitur, tunc multiplicatur se- vita non ducitur, tunc multiplicatur se- cundum tres vires, quæ referuntur ad cundum tres vires, quæ referuntur ad opus hujus vitæ. Et illa quæ est aliter opus hujus vitæ. Et illa quæ est aliter sapere, quam res se habet cum bono sapere, quam res se habet cum bono animo non usque ad sensus singularitatis animo non usque ad sensus singularitatis condendi schismatis vel hæresis, sumpta condendi schismatis vel hæresis, sumpta est penes rationem. Illa vero quæ est est penes rationem. Illa vero quæ est

1 Psal. XCIV, 1 Psal. XCIV,

6. Cf. ad Heb. 111, 9. 6. Cf. ad Heb. 111, 9.

amare ea sine quibus vita ista non agi- amare ea sine quibus vita ista non agi- tur, sumpta est penes concupiscibilem. tur, sumpta est penes concupiscibilem. Sed illa quæ est cum quis irritatur in fra- Sed illa quæ est cum quis irritatur in fra- trem studio corrigendi, plus tamen quam trem studio corrigendi, plus tamen quam Christiana tranquillitas postulat, sumpta Christiana tranquillitas postulat, sumpta est penes irascibilem. est penes irascibilem.

Ex HIS patet solutio ad objecta:quia Ex HIS patet solutio ad objecta:quia humana tentatio non dividitur contra humana tentatio non dividitur contra diabolicam tentationem, sed contra dia- diabolicam tentationem, sed contra dia- bolicam præsumptionem. Similiter pro bolicam præsumptionem. Similiter pro Christo pati, tentatio est probationis, per Christo pati, tentatio est probationis, per quam intelligatur infirmitas humana de quam intelligatur infirmitas humana de constantia. Patet etiam, quod cum ali- constantia. Patet etiam, quod cum ali- quis læditur solus, et non grex sibi com- quis læditur solus, et non grex sibi com- missus, et grex aliunde habet confortatio- missus, et grex aliunde habet confortatio- nem, bene potest consurgere ad consilium nem, bene potest consurgere ad consilium humanum et cedere. humanum et cedere.

Similiter ad id quod objicitur de Phi- Similiter ad id quod objicitur de Phi- losopho, patet solutio per ante dicta : losopho, patet solutio per ante dicta : quia non oportet, quod multiplex sit quia non oportet, quod multiplex sit præsumptio diabolica, cum non oppo- præsumptio diabolica, cum non oppo- natur humanæ tentationi quæ multiplex natur humanæ tentationi quæ multiplex

est. est.

AD ID quod quæritur, Quid sit tentare Ad quæst AD ID quod quæritur, Quid sit tentare Ad quæst Deum ? Deum ?

Dicendum secundum Glossam super Dicendum secundum Glossam super Deuteronomium, VI, 13, quod Deum Deuteronomium, VI, 13, quod Deum tentat, qui habens quod faciat, sine ra- tentat, qui habens quod faciat, sine ra- tione se committit periculo, experiens tione se committit periculo, experiens utrum possit liberari a Deo et ideo utrum possit liberari a Deo et ideo tentatio Dei supponit tria, scilicet postu- tentatio Dei supponit tria, scilicet postu- lationem miraculi sine ratione utilitatis, lationem miraculi sine ratione utilitatis, et quod committat se vel fidem discri- et quod committat se vel fidem discri- mini, ut per hoc sciat, si liberet eum mini, ut per hoc sciat, si liberet eum Deus, quod Deo sit credendum. Et ter- Deus, quod Deo sit credendum. Et ter- tium, quod non sit perfecta fides in cor- tium, quod non sit perfecta fides in cor- de. Et hoc dicit Glossa super versum de. Et hoc dicit Glossa super versum illum: Ubi tentaverunt me patres vestri, illum: Ubi tentaverunt me patres vestri, probaverunt et viderunt opera mea', sci- probaverunt et viderunt opera mea', sci- licet quod dolose miraculum postularunt licet quod dolose miraculum postularunt in corde non credentes. in corde non credentes.

AD ID quod quæritur de profectu tenta- Ad quæst. AD ID quod quæritur de profectu tenta- Ad quæst. tionis, dicendum quod licet ad multa tionis, dicendum quod licet ad multa valent tentationes, tamen ad quatuor valent tentationes, tamen ad quatuor valent specialiter, scilicet ad emendatio- valent specialiter, scilicet ad emendatio-

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 70. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 70.

nem delicti et hujus exemplum est de nem delicti et hujus exemplum est de Maria sorore Moysi 1. Et ad virtutis pro- Maria sorore Moysi 1. Et ad virtutis pro- bationem et hujus exemplum est in bationem et hujus exemplum est in Job et Tobia. Et ad humilitatem et ex- Job et Tobia. Et ad humilitatem et ex- perimentum propriæ fragilitatis et forti- perimentum propriæ fragilitatis et forti- tudinis in resistendo ct hujus exem- tudinis in resistendo ct hujus exem- plum est in Apostolo Paulo 2. Et ad glo- plum est in Apostolo Paulo 2. Et ad glo- riam Dei : et hujus exemplum est in riam Dei : et hujus exemplum est in cæco nato". cæco nato".

: :

Nota idem quod Glossa dicit super Nota idem quod Glossa dicit super Matthæum, IV, 1 et seq., sic: « Omnibus Matthæum, IV, 1 et seq., sic: « Omnibus quæ in mundo sunt ut armis utitur dia- quæ in mundo sunt ut armis utitur dia-

723 723

bolus contra nos. Nam nihil est in mundo bolus contra nos. Nam nihil est in mundo nisi concupiscentia carnis, et concupiscen- nisi concupiscentia carnis, et concupiscen- tia oculorum, et superbia vitæ *. In his tia oculorum, et superbia vitæ *. In his enim tribus omnia genera tentationum enim tribus omnia genera tentationum comprehenduntur. » Sed Glossa ibidem comprehenduntur. » Sed Glossa ibidem distinguit genera tentationum penes ob- distinguit genera tentationum penes ob- jecta et generales fines peccatorum. jecta et generales fines peccatorum. Omne enim peccatum, aut fit propter Omne enim peccatum, aut fit propter concupiscentiam carnis, aut propter con- concupiscentiam carnis, aut propter con- cupiscentiam oculorum, aut propter su- cupiscentiam oculorum, aut propter su- perbiam vitæ. perbiam vitæ.

QUESTIO LXX. QUESTIO LXX.

De quatuor coæquævis in communi. De quatuor coæquævis in communi.

Deinde, Quæritur de quatuor coæquæ- angelica natura: ergo non videntur esse Deinde, Quæritur de quatuor coæquæ- angelica natura: ergo non videntur esse vis in communi. vis in communi.

Et videtur, quod non sint tot: Et videtur, quod non sint tot: quia quia

1. Tempus est accidens, et sic erit in 1. Tempus est accidens, et sic erit in aliquo eorum ut in subjecto accidens aliquo eorum ut in subjecto accidens autem numquam coæquævum subjecto autem numquam coæquævum subjecto est : quod probatur ex hoc quod princi- est : quod probatur ex hoc quod princi- piatur et causatur a subjecto: ergo vi- piatur et causatur a subjecto: ergo vi- detur, quod ista quatuor non sint coæ- detur, quod ista quatuor non sint coæ- quæva. quæva.

2. Item, Locus et locatum non sunt 2. Item, Locus et locatum non sunt coæquæva secundum naturam : quia lo- coæquæva secundum naturam : quia lo- cus principium locati est. Cum ergo cus principium locati est. Cum ergo coelum empyreum sit locus, et Angeli coelum empyreum sit locus, et Angeli locatum, in ipso non videntur esse coæ- locatum, in ipso non videntur esse coæ- quæva. quæva.

3. Item, Dicit Philosophus in libro de 3. Item, Dicit Philosophus in libro de Causis, quod quædam quæ sunt post Causis, quod quædam quæ sunt post æternitatem, sunt supra tempus: sed æternitatem, sunt supra tempus: sed illa sunt immutabilia, sicut coelum, et illa sunt immutabilia, sicut coelum, et

1 Cf. Numer. XII, 9 et seq. 1 Cf. Numer. XII, 9 et seq.

2 Cf. II ad Corinth. xi, 8 et 9. 2 Cf. II ad Corinth. xi, 8 et 9. 8 Cf. Joan. 1x, 3. 8 Cf. Joan. 1x, 3.

coæquæva tempori. coæquæva tempori.

4. Item, Damascenus in libro II de 4. Item, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa: « Quidam aiunt, quod Fide orthodoxa: « Quidam aiunt, quod ante omnem quidem creationem geniti ante omnem quidem creationem geniti sunt Angeli, ut Gregorius dicit theolo- sunt Angeli, ut Gregorius dicit theolo- gus : et primum quidem excogitavit gus : et primum quidem excogitavit Deus angelicas virtutes et cœlestes, et Deus angelicas virtutes et cœlestes, et excogitatio opus ejus fuit. Alii vero excogitatio opus ejus fuit. Alii vero quoniam est genitum cœlum primum. quoniam est genitum cœlum primum. Quoniam autem ante hominis plasma- Quoniam autem ante hominis plasma- tionem, omnes confitentur. Ego autem tionem, omnes confitentur. Ego autem Gregorio theologo consentio : nam par Gregorio theologo consentio : nam par fuit primum intellectualem substantiam fuit primum intellectualem substantiam creari, et secundo sensibilem, et tunc ex creari, et secundo sensibilem, et tunc ex utrisque hominem *. » utrisque hominem *. »

Præterea quæritur, Penes quid sumi- Quæst. Præterea quæritur, Penes quid sumi- Quæst. tur numerus horum quatuor coæquævo- tur numerus horum quatuor coæquævo-

rum? rum?

* Cf. I Joan. 11, 16. * Cf. I Joan. 11, 16.

5 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 5 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- doxa, cap. 3. doxa, cap. 3.

724 724

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Solutio. SOLUTIO. Ad hoc ultimum dicendum, Solutio. SOLUTIO. Ad hoc ultimum dicendum, Ad quæst. Ad quæst. quod numerus quatuor coæquævorum quod numerus quatuor coæquævorum accipitur penes principia creationis, et accipitur penes principia creationis, et coexistentiam istorum. Sunt enim quæ- coexistentiam istorum. Sunt enim quæ- dam creata ex natura corporea mutabili, dam creata ex natura corporea mutabili, et illorum principium est maleria. Quæ- et illorum principium est maleria. Quæ- dam vero ex materia immutabili per dam vero ex materia immutabili per generationem et corruptionem, et ho- generationem et corruptionem, et ho- rum principium est cælum. Quædam rum principium est cælum. Quædam vero sunt non ex materia corporea, et vero sunt non ex materia corporea, et hæc non possunt esse principiata ex hæc non possunt esse principiata ex materia vel ex coelo, sicut angelica. na- materia vel ex coelo, sicut angelica. na- tura. Et ideo ista tria coæquæva sunt. tura. Et ideo ista tria coæquæva sunt. Tempus autem coæquævum ipsius poni- Tempus autem coæquævum ipsius poni- tur, secundum quod sumitur extenso no- tur, secundum quod sumitur extenso no- mine pro mensura cujuscumque muta- mine pro mensura cujuscumque muta- tionis ad quodcumque esse. Unde di- tionis ad quodcumque esse. Unde di- citur ibi tempus mensura progressionis citur ibi tempus mensura progressionis eorum in esse per creationem. eorum in esse per creationem.

Ad 1. Ad 1.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod tem- AD PRIMUM ergo dicendum, quod tem- pus illud non est in uno, sed adjacet tri- pus illud non est in uno, sed adjacet tri- bus, scilicet Angelo creato, et cœlo, et ma- bus, scilicet Angelo creato, et cœlo, et ma- teriæ. Et habet duplicem comparationem teriæ. Et habet duplicem comparationem ad illud cui adjacet, scilicet ut mensura, ad illud cui adjacet, scilicet ut mensura, et ut accidens. Ut accidens principiatur et ut accidens. Ut accidens principiatur ab ipso, et sic posterius ipso est secun- ab ipso, et sic posterius ipso est secun- dum intellectum, sed non quoad esse et dum intellectum, sed non quoad esse et durationem ut mensura vero est pas- durationem ut mensura vero est pas- sio motus ejus, et adjacet ei ut coæ- sio motus ejus, et adjacet ei ut coæ- quævum. quævum.

AD ALIUD dicendum, quod locus secun- Ad 2 et 3. AD ALIUD dicendum, quod locus secun- Ad 2 et 3. dum quod accipitur ut creatum, non est dum quod accipitur ut creatum, non est nisi extremitas corporis alicujus, et re- nisi extremitas corporis alicujus, et re- fertur ad ipsum sicut terminans ad ter- fertur ad ipsum sicut terminans ad ter- minatum, et pars ad totum. Secundum minatum, et pars ad totum. Secundum autem quod accipitur in generatione et autem quod accipitur in generatione et natura, tunc quamdam habet influen- natura, tunc quamdam habet influen- tiam principii supra formam et figuram tiam principii supra formam et figuram rei generatæ in ipso, secundum quod rei generatæ in ipso, secundum quod dicit Porphyrius 1, quod generationis dicit Porphyrius 1, quod generationis principium dicitur vel ab eo qui genuit, principium dicitur vel ab eo qui genuit, vel ab eo in quo quis genitus est. vel ab eo in quo quis genitus est.

AD ALIUD dicendum, quod Gregorius AD ALIUD dicendum, quod Gregorius theologus et Damascenus loquuntur se- theologus et Damascenus loquuntur se- cundum ordinem intellectus et naturæ, cundum ordinem intellectus et naturæ, et non secundum ordinem ipsius esse: et non secundum ordinem ipsius esse: secundem intellectum enim et naturam secundem intellectum enim et naturam simplicia sunt ante composita, ut sen- simplicia sunt ante composita, ut sen- sibile et intellectuale ante hominem, qui sibile et intellectuale ante hominem, qui ex utroque est : intellectuale vero in ex utroque est : intellectuale vero in ordine simplicium est ante sensibile, : ordine simplicium est ante sensibile, : quia intellectuale est finis et actus sen- quia intellectuale est finis et actus sen- sibilis actus autem, ut dicit Philoso- sibilis actus autem, ut dicit Philoso- phus in IX Metaphysicæ prior est po- phus in IX Metaphysicæ prior est po- tentia, substantia, et ratione: sed se- tentia, substantia, et ratione: sed se- cundum ordinem ipsius esse nihil pro- cundum ordinem ipsius esse nihil pro- hibet intellectuale esse coæquævum cœlo hibet intellectuale esse coæquævum cœlo et materiæ, quæ a Damasceno sensibilia et materiæ, quæ a Damasceno sensibilia dicuntur, eo quod a sensibus perci- dicuntur, eo quod a sensibus perci- piuntur. piuntur.