Solutio. Solutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT IV, QUÆST. 69.

phantasiam et sensum, sed malus Ange- phantasiam et sensum, sed malus Ange- lus in phantasiam et sensum tantum. lus in phantasiam et sensum tantum. Hoc enim non videtur esse verum : quan- Hoc enim non videtur esse verum : quan- tum enim ad naturalia intellectus dæmo- tum enim ad naturalia intellectus dæmo- nis est supra intellectum hominis: et nis est supra intellectum hominis: et cum superior vis possit in inferiorem, vi- cum superior vis possit in inferiorem, vi- detur quod dæmones possint in nostrum detur quod dæmones possint in nostrum intellectum. intellectum.

3. Præterea quæritur, Quæ sit ratio, 3. Præterea quæritur, Quæ sit ratio, quod dæmones dicuntur non posse in in- quod dæmones dicuntur non posse in in- tellectum, sed in phantasiam et sensum? tellectum, sed in phantasiam et sensum? Videmus enim expresse quosdam obses- Videmus enim expresse quosdam obses- sos a dæmonibus carere regimine ratio- sos a dæmonibus carere regimine ratio- nis et intellectus. nis et intellectus.

Si dicatur, quod hoc est ideo, quia in Si dicatur, quod hoc est ideo, quia in intellectu non sunt nisi species veritatis, intellectu non sunt nisi species veritatis, et dæmones non intendunt persuadere et dæmones non intendunt persuadere veritatem. CONTRA: Ex eisdem speciebus veritatem. CONTRA: Ex eisdem speciebus aliter et aliter oppositis vel divisis gene- aliter et aliter oppositis vel divisis gene- ratur verum vel falsum: et ita videtur, ratur verum vel falsum: et ita videtur, quod propter species intelligibiles non sit quod propter species intelligibiles non sit impedimentum, quin possint super intel- impedimentum, quin possint super intel- lectum humanum. lectum humanum.

4. Præterea quæritur, Quæ sit causa, 4. Præterea quæritur, Quæ sit causa, quod nec boni nec mali Angeli dicuntur quod nec boni nec mali Angeli dicuntur posse super voluntatem nostram ? Sicut posse super voluntatem nostram ? Sicut enim secundum naturam sunt superiores enim secundum naturam sunt superiores intellectu, ita sunt superiores voluntate : intellectu, ita sunt superiores voluntate : ergo si possunt super intellectum, viden- ergo si possunt super intellectum, viden- tur posse debere etiam super voluntatem. tur posse debere etiam super voluntatem.

SOLUTIO. Dicendum, quod dæmones SOLUTIO. Dicendum, quod dæmones non possunt nisi super sensum et phan- non possunt nisi super sensum et phan- tasiam boni autem Angeli possunt super tasiam boni autem Angeli possunt super intellectum humanum, et non super vo- intellectum humanum, et non super vo- luntatem. Cujus causa est, quod dæmo- luntatem. Cujus causa est, quod dæmo- nes licet secundum naturam altioris sint nes licet secundum naturam altioris sint intellectus quam homines, tamen quia ex intellectus quam homines, tamen quia ex peccato aversi sunt a lumine primo, ha- peccato aversi sunt a lumine primo, ha- bent intellectum obscuratum: propter bent intellectum obscuratum: propter quod etiam phantasia dicitur intellectus quod etiam phantasia dicitur intellectus dæmonum a beato Dionysio et cum vir- dæmonum a beato Dionysio et cum vir- tutem illuminandi secundum intellectuale tutem illuminandi secundum intellectuale lumen intelligentiæ accipiant a lumine lumen intelligentiæ accipiant a lumine primo, dæmones per distantiam a lumine primo, dæmones per distantiam a lumine primo amiserunt virtutem operandi super primo amiserunt virtutem operandi super intellectum humanum. Supra voluntatem intellectum humanum. Supra voluntatem vero non habet potestatem aliqua secun- vero non habet potestatem aliqua secun- darum intelligentiarum: quia voluntas darum intelligentiarum: quia voluntas

699 699

secundum perfectionem sui non est sub- secundum perfectionem sui non est sub- jectum veri, sed boni gratiæ, quod infun- jectum veri, sed boni gratiæ, quod infun- di non potest nisi a summo bono quod di non potest nisi a summo bono quod est Deus. Dæmones vero quia habent ad- est Deus. Dæmones vero quia habent ad- huc vespertinam cognitionem quæ est huc vespertinam cognitionem quæ est rerum creatarum in seipsis, quæ res rerum creatarum in seipsis, quæ res creatæ habent cognosci per species sen- creatæ habent cognosci per species sen- sibiles et imagines, quæ imprimuntur in sibiles et imagines, quæ imprimuntur in organo phantasiæ, ideo etiam dæmones organo phantasiæ, ideo etiam dæmones possunt in istas vires animæ ordinando possunt in istas vires animæ ordinando species sensibiles et imagines phantasiæ, species sensibiles et imagines phantasiæ, ut moveant ad illicitum quod intendunt ut moveant ad illicitum quod intendunt persuadere. persuadere.

DICENDUM ergo ad primum, quod in ip- DICENDUM ergo ad primum, quod in ip- sas essentias virium dæmones substantia- sas essentias virium dæmones substantia- liter non ingrediuntur, sed in organis liter non ingrediuntur, sed in organis sensus et phantasiæ movent et ordinant sensus et phantasiæ movent et ordinant species ad aliquam apprehensionem, quæ species ad aliquam apprehensionem, quæ ulterius trahat desiderium et voluntatem ulterius trahat desiderium et voluntatem ad concupiscentiam illiciti. ad concupiscentiam illiciti.

AD ALIUD patet solutio per prædicta. AD ALIUD patet solutio per prædicta. AD ALIUD dicendum, quod homines AD ALIUD dicendum, quod homines non impediuntur a regimine rationis vel non impediuntur a regimine rationis vel intellectus ex hoc quod immediate dæ- intellectus ex hoc quod immediate dæ- mon obnubilet intellectum, sed ex hoc mon obnubilet intellectum, sed ex hoc quod intellectus humanus non sit in actu, quod intellectus humanus non sit in actu, nisi moventibus phantasmatibus quæ nisi moventibus phantasmatibus quæ sunt in organo phantasiæ: et ideo quan- sunt in organo phantasiæ: et ideo quan- do phantasmata illa turbata sunt et ob- do phantasmata illa turbata sunt et ob- nubilata, vel corruptum est organum eo- nubilata, vel corruptum est organum eo- rum, destruitur ulterius intellectus a re- rum, destruitur ulterius intellectus a re- cta operatione et regimine. cta operatione et regimine.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus. AD ALIUD dicendum, quod intellectus. secundum se semper verorum est: quia secundum se semper verorum est: quia apud ipsum secundum se non sunt nisi apud ipsum secundum se non sunt nisi habitus principiorum: sed per inclinatio- habitus principiorum: sed per inclinatio- nem ad particularia, quæ sunt phantas- nem ad particularia, quæ sunt phantas- mata a quibus abstrahit, generatur in eo mata a quibus abstrahit, generatur in eo deceptio et ideo falsitas non est in eo deceptio et ideo falsitas non est in eo nisi a parte illa a qua obnubilatur a nisi a parte illa a qua obnubilatur a phantasiis, quæ sæpius obscurantur a phantasiis, quæ sæpius obscurantur a dæmone, etc. dæmone, etc.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

700 700

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA III. PARTICULA III.

Quibus gradibus tentatio in animam Quibus gradibus tentatio in animam progreditur ? progreditur ?

Tertio quæritur, Quibus gradibus ten- Tertio quæritur, Quibus gradibus ten- tatio in animam progreditur ? tatio in animam progreditur ?

Et quæruntur tria. Et quæruntur tria.

Quorum primum est de gradibus quos Quorum primum est de gradibus quos ponit Augustinus in serpente, muliere, et ponit Augustinus in serpente, muliere, et viro. viro.

Secundum, De delectatione morosa Secundum, De delectatione morosa vel non morosa. vel non morosa.

Tertium, De quantitate peccati in uno- Tertium, De quantitate peccati in uno- quoque gradu, et utrum isti gradus in quoque gradu, et utrum isti gradus in omni peccato possint inveniri? omni peccato possint inveniri?

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA III PARTICULA III

ET QUÆSITUM PRIMUM. ET QUÆSITUM PRIMUM.

De gradibus quos ponit Augustinus in De gradibus quos ponit Augustinus in serpente, muliere, et viro. serpente, muliere, et viro.

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Augustinus in libro XII de Trinitate Augustinus in libro XII de Trinitate tres partes distinguit animæ, scilicet ser- tres partes distinguit animæ, scilicet ser- pentem, virum, et mulierem. Et serpen- pentem, virum, et mulierem. Et serpen- tem vocat sensualitatem, mulierem vocat tem vocat sensualitatem, mulierem vocat illud rationale nostrum quod in actione illud rationale nostrum quod in actione temporalium atque corporalium tractan- temporalium atque corporalium tractan- dorum ita versatur, ut non sit nobis com- dorum ita versatur, ut non sit nobis com- mune cum pecore. Virum vero vocat il- mune cum pecore. Virum vero vocat il- lud rationale nostrum, quo inhæremus lud rationale nostrum, quo inhæremus

intelligibili atque incommutabili veritati. intelligibili atque incommutabili veritati. Et dicit, quod peccatum est primo in Et dicit, quod peccatum est primo in sensualitate, secundo.in muliere quæ est sensualitate, secundo.in muliere quæ est inferior pars rationis, et tertio in viro qui inferior pars rationis, et tertio in viro qui superior portio rationis appellatur. superior portio rationis appellatur.

Quæritur autem, Quid sit sensualitas? Quæritur autem, Quid sit sensualitas? 1. Si enim sensualitas est motus sen- 1. Si enim sensualitas est motus sen- suum, tunc non videtur verum quod di- suum, tunc non videtur verum quod di- cit Augustinus, quod peccatum sit in sen- cit Augustinus, quod peccatum sit in sen- sualitate: quia motus sensuum non sunt sualitate: quia motus sensuum non sunt motus virtutis vel vitii. Si vero dicatur motus virtutis vel vitii. Si vero dicatur sensualitas vis sensuum sive sensibilis, sensualitas vis sensuum sive sensibilis, iterum non videtur esse verum : quia vis iterum non videtur esse verum : quia vis sensitiva non est subjectum virtutis vel sensitiva non est subjectum virtutis vel vitii, eo quod virtus et vitium non inve- vitii, eo quod virtus et vitium non inve- niuntur nisi in natura rationali sive in- niuntur nisi in natura rationali sive in- tellectuali. Si vero dicatur sicut dicit tellectuali. Si vero dicatur sicut dicit Magister in II Sententiarum, distinctio- Magister in II Sententiarum, distinctio- ne XXIV, quod « sensualitas est quædam ne XXIV, quod « sensualitas est quædam vis animæ inferior, ex qua est motus qui vis animæ inferior, ex qua est motus qui intenditur in corporis sensus, atque ap- intenditur in corporis sensus, atque ap- petitus rerum ad corpus pertinentium, » petitus rerum ad corpus pertinentium, » secundum hoc videtur, quod sensualitas secundum hoc videtur, quod sensualitas non sit vis una, sed plures: motus enim non sit vis una, sed plures: motus enim qui intenditur in corporis sensus, non est qui intenditur in corporis sensus, non est ab una vi, sed a viribus pluribus. Si vero ab una vi, sed a viribus pluribus. Si vero dicatur, quod sensus est vis una a qua dicatur, quod sensus est vis una a qua est motus in sensus in corporis, hoc nihil est motus in sensus in corporis, hoc nihil videtur facere ad propositum : motus videtur facere ad propositum : motus enim ille est secundum apprehensionem enim ille est secundum apprehensionem tantum, et motus apprehensionis nec sunt tantum, et motus apprehensionis nec sunt peccati nec meriti. peccati nec meriti.

Præterea, Appetitus rerum ad corpus Præterea, Appetitus rerum ad corpus pertinentium dividitur in partes duas a pertinentium dividitur in partes duas a Philosophis, scilicet in concupiscibilem Philosophis, scilicet in concupiscibilem et irascibilem et ita videtur adhuc, quod et irascibilem et ita videtur adhuc, quod appetitus ille non est vis una, sed plures. appetitus ille non est vis una, sed plures.

Præterea, Sive appetitus ille sit vis una Præterea, Sive appetitus ille sit vis una sive plures, nobis est communis cum sive plures, nobis est communis cum brutis et ita non videtur esse subjectum brutis et ita non videtur esse subjectum virtutis et vitii. virtutis et vitii.

2. Item, Videtur quod incongrue ap- 2. Item, Videtur quod incongrue ap- pelletur serpens: quia peccatum in ser- pelletur serpens: quia peccatum in ser- pente non fuit in homine, sed extra ho- pente non fuit in homine, sed extra ho- miném peccatum autem in sensualitate miném peccatum autem in sensualitate est in homine, et non extra hominem. est in homine, et non extra hominem.

3. Item, Peccatum in serpente fuit pec- 3. Item, Peccatum in serpente fuit pec- catum in suggestione præter delectatio- catum in suggestione præter delectatio- nem sed peccatum in appetitu rerum ad nem sed peccatum in appetitu rerum ad

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

corpus pertinentium est in suggestione corpus pertinentium est in suggestione et delectatione: et ita videtur, quod in- et delectatione: et ita videtur, quod in- convenienter sensualitas appelletur ser- convenienter sensualitas appelletur ser- pens. pens.

4. Item quæritur, Utrum idem sit sen 4. Item quæritur, Utrum idem sit sen sualitas, quod sensibilitas ? sualitas, quod sensibilitas ?

Et videtur, quod non quia sensibilitas Et videtur, quod non quia sensibilitas inest omnibus habentibus sensum, sen- inest omnibus habentibus sensum, sen- sualitas autem non videtur inesse, eo sualitas autem non videtur inesse, eo quod ipsa actum habet meriti et deme- quod ipsa actum habet meriti et deme- riti. riti.

5. Item quæritur, Utrum sensualitas ibi 5. Item quæritur, Utrum sensualitas ibi dicatur a differentia sensibilis animæ, dicatur a differentia sensibilis animæ, quæ dividitur contra rationalem et vège quæ dividitur contra rationalem et vège tabilem aut a differentia potentiæ sensi- tabilem aut a differentia potentiæ sensi- bilis animæ, quæ est sensus ? Et si primo bilis animæ, quæ est sensus ? Et si primo modo, tunc videtur, quod quælibet vis modo, tunc videtur, quod quælibet vis sensibilis animæ esset sensualitas : quia sensibilis animæ esset sensualitas : quia natura sensibilis animæ est in quaslibet natura sensibilis animæ est in quaslibet suarum potentiarum. Si vero secundo suarum potentiarum. Si vero secundo modo, tunc sensualitas non esset nisi in modo, tunc sensualitas non esset nisi in sensu particulari vel communi, quod su- sensu particulari vel communi, quod su- pra improbatum est. pra improbatum est.

ULTERIUS quæritur de muliere, quæ ULTERIUS quæritur de muliere, quæ dicitur illud nostrum rationale quod ver- dicitur illud nostrum rationale quod ver- satur in tractatu rerum temporalium et satur in tractatu rerum temporalium et corporalium. corporalium.

1. Hoc enim videtur esse intellectus 1. Hoc enim videtur esse intellectus sive ratio practica. Et hoc non videtur sive ratio practica. Et hoc non videtur convenienter dici mulier: quia mulier convenienter dici mulier: quia mulier educta est de corpore viri: intellectus educta est de corpore viri: intellectus autem sive ratio practica non educitur de autem sive ratio practica non educitur de alia quadam natura intellectuali. alia quadam natura intellectuali.

Præterea, Cum complementum peccati Præterea, Cum complementum peccati sit penes liberum arbitrium et volunta- sit penes liberum arbitrium et volunta- tem, videtur potius liberum arbitrium tem, videtur potius liberum arbitrium vel voluntas dici mulier quam ratio. vel voluntas dici mulier quam ratio.

2. Item quæritur, Utrum ratio sic dicta 2. Item quæritur, Utrum ratio sic dicta sit una vis, vel plures ? Et videtur, quod sit una vis, vel plures ? Et videtur, quod plures quia delectatio quam Augustinus plures quia delectatio quam Augustinus attribuit mulieri, propria passio est volun- attribuit mulieri, propria passio est volun- tatis. Cum igitur rationis non sit delecta- tatis. Cum igitur rationis non sit delecta- ri secundum quod specialiter sumitur, ri secundum quod specialiter sumitur, videtur quod ratio non supponat vim videtur quod ratio non supponat vim unam, sed plures. unam, sed plures.

Præterea, Mulier serpentem audivit, et Præterea, Mulier serpentem audivit, et

1 III de Anima, tex. com. 17 et 18. 1 III de Anima, tex. com. 17 et 18.

701 701

auditum intellexit, et post intellectum re- auditum intellexit, et post intellectum re- spondit, et responsum dubium persuasio- spondit, et responsum dubium persuasio- ni serpentis consensit, et postea vetitum ni serpentis consensit, et postea vetitum comedit. comedit.

Item quæritur, Quomodo hi omnes Item quæritur, Quomodo hi omnes actus conveniant inferiori parti rationis si- actus conveniant inferiori parti rationis si- ne viro? quia omnia prædicta mulier per- ne viro? quia omnia prædicta mulier per- egit sine viro. Horum enim actuum qui- egit sine viro. Horum enim actuum qui- dam pertinent ad apprehensionem, ut dam pertinent ad apprehensionem, ut videtur, quidam ad judicium apprehensi, videtur, quidam ad judicium apprehensi, et quidam ad interpretationem judicati, et quidam ad interpretationem judicati, quidam autem ad delectationem in gustu quidam autem ad delectationem in gustu sine fruitione rei apprehensæ. Cum igi- sine fruitione rei apprehensæ. Cum igi- tur omnes hi actus ab una virtute ratio- tur omnes hi actus ab una virtute ratio- nis egredi non possint, videtur quod ra- nis egredi non possint, videtur quod ra- tio supponat ibi potentias plures. tio supponat ibi potentias plures.

3. Præterea, Sicut se habet apprehen- 3. Præterea, Sicut se habet apprehen- siva sensibilis animæ ad apprehensivam siva sensibilis animæ ad apprehensivam animæ rationalis, sic se habet motiva animæ rationalis, sic se habet motiva sensibilis animæ ad motivam animæ ra- sensibilis animæ ad motivam animæ ra- tionalis. Sed sic se habet apprehensiva tionalis. Sed sic se habet apprehensiva sensibilis animæ ad apprehensivam ani- sensibilis animæ ad apprehensivam ani- mæ rationalis, quod ministrat ei id de mæ rationalis, quod ministrat ei id de quo est apprehensio: intellectus enim quo est apprehensio: intellectus enim secundum Philosophum abstrahit a phan- secundum Philosophum abstrahit a phan- tasmate 1. Ergo et motiva sensibilis ani- tasmate 1. Ergo et motiva sensibilis ani- mæ ministrabit motivæ animæ rationa- mæ ministrabit motivæ animæ rationa- lis. Cum ergo serpens sit appetitus re- lis. Cum ergo serpens sit appetitus re- rum ad corpus pertinentium, erit serpens. rum ad corpus pertinentium, erit serpens. motiva sensibilis animæ: quia omnis motiva sensibilis animæ: quia omnis appetitus pars est motivæ potentiæ. appetitus pars est motivæ potentiæ. Cum igitur per serpentem delectabile Cum igitur per serpentem delectabile conceptum offeratur mulieri, potius vi- conceptum offeratur mulieri, potius vi- detur esse mulier voluntas quam ratio : detur esse mulier voluntas quam ratio : quia voluntas est motiva potentia, ratio quia voluntas est motiva potentia, ratio vero apprehensiva. vero apprehensiva.

4. Item quæritur, Cum multiplex sit 4. Item quæritur, Cum multiplex sit ratio dicitur enim anima rationalis quan- ratio dicitur enim anima rationalis quan- doque ratio, secundum quod dicit Au- doque ratio, secundum quod dicit Au- gustinus in libro XII de Trinitate ², quod gustinus in libro XII de Trinitate ², quod id quod non est nobis commune cum id quod non est nobis commune cum bestiis, ratio vocatur: et secundum hoc bestiis, ratio vocatur: et secundum hoc ratio dividitur contra sensum et vegeta- ratio dividitur contra sensum et vegeta- tionem. Item, dicitur ratio speculativa, tionem. Item, dicitur ratio speculativa, quæ est pars animæ rationalis, cujus ac- quæ est pars animæ rationalis, cujus ac- tus est ratiocinari, secundum quod scien-. tus est ratiocinari, secundum quod scien-. tiæ rationales dicuntur. Item, dicitur ra- tiæ rationales dicuntur. Item, dicitur ra-

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 8. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 8.

702 702

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tio pars animæ practica, quæ ratiocina- tio pars animæ practica, quæ ratiocina- tur de appetibilibus et eligibilibus ad tur de appetibilibus et eligibilibus ad opus, secundum quod dividitur ratio ab opus, secundum quod dividitur ratio ab Avicenna contra concupiscibilem et ira- Avicenna contra concupiscibilem et ira- scibilem. scibilem.

Quæritur igitur, Secundum quem mo- Quæritur igitur, Secundum quem mo- dum mulier dicatur ratio? Si enim primo dum mulier dicatur ratio? Si enim primo modo, tunc tota anima rationalis erit modo, tunc tota anima rationalis erit mulier, et nusquam in ea erit vir. Si se- mulier, et nusquam in ea erit vir. Si se- cundo modo, tunc non refertur ad opus cundo modo, tunc non refertur ad opus peccati, vel virtutis. Si tertio modo, tunc peccati, vel virtutis. Si tertio modo, tunc iterum in se claudit omne quod refertur iterum in se claudit omne quod refertur ad opus in actu rationis : et ita non vide- ad opus in actu rationis : et ita non vide- tur in anima esse iterum vir. tur in anima esse iterum vir.

SIMILITER, Quæritur de viro quem dicit SIMILITER, Quæritur de viro quem dicit Augustinus esse rationem qua inhærėmus Augustinus esse rationem qua inhærėmus intelligibili atque incommutabili veritati: intelligibili atque incommutabili veritati: unde etiam sapientiæ deputatur, cum unde etiam sapientiæ deputatur, cum portio inferior scientiæ deserviat. portio inferior scientiæ deserviat.

1. In hac enim ratione dicit Augusti- 1. In hac enim ratione dicit Augusti- nus esse imaginem Dei: et cum imago nus esse imaginem Dei: et cum imago tres potentias contineat, videtur quod tres potentias contineat, videtur quod hæc ratio non supponat potentiam unam. hæc ratio non supponat potentiam unam.

2. Item, Sola diversitas materiæ non 2. Item, Sola diversitas materiæ non facit potentias diversas: sed æternum et facit potentias diversas: sed æternum et temporale non differunt nisi per mate- temporale non differunt nisi per mate- riam ergo videtur, quod partes rationis riam ergo videtur, quod partes rationis non distinguantur in duas potentias penes non distinguantur in duas potentias penes illas. illas.

3. Item quæritur, Cum imago Dei re- 3. Item quæritur, Cum imago Dei re- maneat etiam in peccatoribus, qui tamen maneat etiam in peccatoribus, qui tamen superioribus non inhærent, qualiter ima- superioribus non inhærent, qualiter ima- go Dei dicatur esse in parte rationis su- go Dei dicatur esse in parte rationis su- periori quæ vir dicitur ? periori quæ vir dicitur ?

4. Item, Cum viri sit semen infundere 4. Item, Cum viri sit semen infundere mulieri, videtur quod superior portio non mulieri, videtur quod superior portio non vir dicatur, sed potius inferior. Concep- vir dicatur, sed potius inferior. Concep- tiones enim ex quibus ratio generatur tiones enim ex quibus ratio generatur secundum actum cognitionis, ascendunt secundum actum cognitionis, ascendunt ab inferiori, et non descendunt a supe- ab inferiori, et non descendunt a supe- riori. riori.

5. Item, Si vir superioribus inhærescit. 5. Item, Si vir superioribus inhærescit. aut diligit ea, aut non. Si diligit et co- aut diligit ea, aut non. Si diligit et co- gnoscit, tunc videt ea proponenda esse gnoscit, tunc videt ea proponenda esse inferioribus, et vult ea proponere et pot- inferioribus, et vult ea proponere et pot-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 10. 10.

est ergo semper proponit, et numquam est ergo semper proponit, et numquam peccat. Si vero non amat ea, tunc non peccat. Si vero non amat ea, tunc non est necessarium ut persuadeatur ei pecca- est necessarium ut persuadeatur ei pecca- tum a serpente et muliere: quia per tum a serpente et muliere: quia per seipsum a superioribus ad inferiora de- seipsum a superioribus ad inferiora de- flectitur et ita videtur inconveniens quod flectitur et ita videtur inconveniens quod dicit Augustinus, quod mulier vetitum, dicit Augustinus, quod mulier vetitum, porrigat viro. porrigat viro.

6. Præterea, Aliter distinguit Grego- 6. Præterea, Aliter distinguit Grego- rius gradus quibus perficitur peccatum rius gradus quibus perficitur peccatum in anima. Dicit enim, quod peccatum in anima. Dicit enim, quod peccatum primo est in sola suggestione carnis, et primo est in sola suggestione carnis, et tunc est in serpente: secundo in delecta- tunc est in serpente: secundo in delecta- tione, et tunc est in muliere: tertio in tione, et tunc est in muliere: tertio in consensu, et tunc est in viro: et est ibi consensu, et tunc est in viro: et est ibi complementum tentationis. complementum tentationis.

SOLUTIO. Dicendum, quod partes ani- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod partes ani- Solutio. mæ a beato Augustino metaphorice di- mæ a beato Augustino metaphorice di- cuntur serpens, mulier, et vir: et sensua- cuntur serpens, mulier, et vir: et sensua- litas dicitur ibi potentia apprehensiva litas dicitur ibi potentia apprehensiva delectabilis et appetitiva ipsius ante judi- delectabilis et appetitiva ipsius ante judi- cium rationis. cium rationis.

Et rationem similitudinis secundum Et rationem similitudinis secundum quam serpens vocatur, tangit Augustinus quam serpens vocatur, tangit Augustinus in libro XII de Trinitate¹, dicens: « Quo- in libro XII de Trinitate¹, dicens: « Quo- modo coluber non apertis passibus, sed modo coluber non apertis passibus, sed squamarum minutissimis nisibus repit, squamarum minutissimis nisibus repit, sic lubricus deficiendi motus negligentes sic lubricus deficiendi motus negligentes minutatim occupat, et incipiens a perver- minutatim occupat, et incipiens a perver- so appetitu similitudinis Dei, pervenit ad so appetitu similitudinis Dei, pervenit ad similitudinem pecorum, ut fiat homo similitudinem pecorum, ut fiat homo sicut equus et mulus, in quibus non est sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus ². » intellectus ². »

AD PRIMUM dicendum, quod dupliciter AD PRIMUM dicendum, quod dupliciter peccatum est in aliquo, scilicet ut in ori- peccatum est in aliquo, scilicet ut in ori- gine, et ut in subjecto. Licet ergo in gine, et ut in subjecto. Licet ergo in sensualitate secundum quosdam non sit sensualitate secundum quosdam non sit peccatum ut in subjecto, est tamen in peccatum ut in subjecto, est tamen in sensualitate ut in origine. Vel dicatur sensualitate ut in origine. Vel dicatur secundum aliquos, quod licet virtus non secundum aliquos, quod licet virtus non possit esse in sensualitate, tamen pecca- possit esse in sensualitate, tamen pecca- tum potest ei inesse, sed non secundum tum potest ei inesse, sed non secundum quamlibet differentiam peccati: quia se- quamlibet differentiam peccati: quia se- cundum quamlibet non opponitur virtuti : cundum quamlibet non opponitur virtuti : peccatum enim veniale compatitur secum peccatum enim veniale compatitur secum

2 Psal. xxx1, 9. 2 Psal. xxx1, 9.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

virtus et gratia, et hoc potest esse in virtus et gratia, et hoc potest esse in sensualitate, sed non mortale. Cujus ratio sensualitate, sed non mortale. Cujus ratio est, quia contrariorum est idem subje- est, quia contrariorum est idem subje- ctum, ut dicit Philosophus: unde si in ctum, ut dicit Philosophus: unde si in sensualitate esset mortale peccatum ut in sensualitate esset mortale peccatum ut in subjecto, etiam esset in ea virtus et gra- subjecto, etiam esset in ea virtus et gra- tia, quod esse non potest. tia, quod esse non potest.

AD IDEM dicendum, quod sensualitas AD IDEM dicendum, quod sensualitas accipitur secundum quod Magister diffi- accipitur secundum quod Magister diffi- nit eam in Sententiis et sine præjudicio nit eam in Sententiis et sine præjudicio melioris sententiæ bene concedo, quod melioris sententiæ bene concedo, quod sensualitas non supponit vim unam, sed sensualitas non supponit vim unam, sed plures, ut probant objectiones. Secun- plures, ut probant objectiones. Secun- dum Augustinum illa pars concupiscen- dum Augustinum illa pars concupiscen- tiæ quæ nobis communis est cum brutis, tiæ quæ nobis communis est cum brutis, dicitur sensualitas, et illa est tota pars dicitur sensualitas, et illa est tota pars animæ sensibilis, quæ reficitur et dele. animæ sensibilis, quæ reficitur et dele. ctatur in delectabilibus corporalibus, et ctatur in delectabilibus corporalibus, et ita comprehendit concupiscibilem et ira- ita comprehendit concupiscibilem et ira- scibilem ex parte motivarum sensibilium scibilem ex parte motivarum sensibilium et apprehensionum delectabilis, et æsti- et apprehensionum delectabilis, et æsti- mationem ipsius ex parte cognitivarum mationem ipsius ex parte cognitivarum virium sensibilis animæ. virium sensibilis animæ.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod sensibilis anima et secundum se et quod sensibilis anima et secundum se et secundum vires aliter est in homine, et secundum vires aliter est in homine, et aliter in brutis. In brutis enim est non aliter in brutis. In brutis enim est non persuasibilis, ut dicit Damascenus, et ita persuasibilis, ut dicit Damascenus, et ita non ordinabilis ad rationem. In homine non ordinabilis ad rationem. In homine autem ordinabilis et persuasibilis, et ideo autem ordinabilis et persuasibilis, et ideo in homine habet hoc posse quod non in homine habet hoc posse quod non habet in brutis. habet in brutis.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus facit vim in homine secundum quod est facit vim in homine secundum quod est homo: homo enim in eo quod est homo, homo: homo enim in eo quod est homo, tantum est rationalis naturæ: et sic sen- tantum est rationalis naturæ: et sic sen- sualis motus est extra ipsum, id est, sualis motus est extra ipsum, id est, extra naturam hominis in eo quod homo. extra naturam hominis in eo quod homo. Similiter, delectatio quæ est in sensuali- Similiter, delectatio quæ est in sensuali- tate, non est delectatio hominis in eo tate, non est delectatio hominis in eo quod homo, et pro tanto nominatur quod homo, et pro tanto nominatur serpens qui fuit extra Hevam. Neque serpens qui fuit extra Hevam. Neque oportet, quod in metaphoris sit in omni- oportet, quod in metaphoris sit in omni- bus similitudo, sed in his tantum pro bus similitudo, sed in his tantum pro quibus metaphora inducitur. quibus metaphora inducitur.

AD ALIUD dicendum secundum quos- AD ALIUD dicendum secundum quos-

1 x Metaphys., tex. com. 14. 1 x Metaphys., tex. com. 14.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate,

703 703

dam, quod sensualitas supra sensibilem dam, quod sensualitas supra sensibilem naturam addit ordinabilitatem ad ratio- naturam addit ordinabilitatem ad ratio- nem, et penes hoc est differentia sensua- nem, et penes hoc est differentia sensua- litatis et sensibilitatis. litatis et sensibilitatis.

AD ULTIMUM dicendum, quod sensuali- AD ULTIMUM dicendum, quod sensuali- tas dicitur ab objecto sensibilis animæ in tas dicitur ab objecto sensibilis animæ in communi, circa quod est apprehensio ad communi, circa quod est apprehensio ad concupiscentiam vel delectationem ordi- concupiscentiam vel delectationem ordi- nata. Sunt tamen qui dicunt sensualita- nata. Sunt tamen qui dicunt sensualita- tem esse unam vim, quæ est ante concu- tem esse unam vim, quæ est ante concu- piscibilem et irascibilem, quæ sunt partes piscibilem et irascibilem, quæ sunt partes desiderii sensualitas enim primus im- desiderii sensualitas enim primus im- pulsus est ad delectabile sensuum secun- pulsus est ad delectabile sensuum secun-

dum eos. dum eos.

AD ID quod objicitur de muliere, di- AD ID quod objicitur de muliere, di- cendum, quod potentia rationis potest cendum, quod potentia rationis potest considerari dupliciter, scilicet in substan- considerari dupliciter, scilicet in substan- tia sua, et sic una est ratio practica, quæ tia sua, et sic una est ratio practica, quæ dicitur vir et mulier. Si autem compara- dicitur vir et mulier. Si autem compara- tur ad actum vel ad habitum, tunc divi- tur ad actum vel ad habitum, tunc divi- ditur in virum et mulierem secundum ditur in virum et mulierem secundum duo objecta super quæ est actus, scilicet duo objecta super quæ est actus, scilicet temporale et eligibile ad opus, et æter- temporale et eligibile ad opus, et æter- num rectificans in opere. Habitus autem num rectificans in opere. Habitus autem rationis regens in temporalibus est scien- rationis regens in temporalibus est scien- tia, ut dicit Augustinus, quæ scientia tia, ut dicit Augustinus, quæ scientia docet conversari bene in medio pravæ et docet conversari bene in medio pravæ et perversæ nationis. Habitus autem qui perversæ nationis. Habitus autem qui regit in æternis, dicitur sapientia : et di- regit in æternis, dicitur sapientia : et di- citur hic sapientia cognitio justitiæ divi- citur hic sapientia cognitio justitiæ divi- næ, quæ per rationes divinas et æternas næ, quæ per rationes divinas et æternas suadet etiam temporalia disponere. Et suadet etiam temporalia disponere. Et hoc est etiam quod dicit Augustinus in hoc est etiam quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate 2 : « Cum disseri- libro XII de Trinitate 2 : « Cum disseri- mus de natura mentis humanæ, de una mus de natura mentis humanæ, de una quadam re disserimus, nec eam in hæc quadam re disserimus, nec eam in hæc duo quæ commemoravimus, nisi per offi- duo quæ commemoravimus, nisi per offi- cia, geminamus. Scientia enim et sapien- cia, geminamus. Scientia enim et sapien- tia habitus sunt perficientes unam poten- tia habitus sunt perficientes unam poten- tiam ad duos actus, secundum quod tiam ad duos actus, secundum quod etiam homo in ratione operabilium jure etiam homo in ratione operabilium jure humano et divino juvatur. Habitus enim humano et divino juvatur. Habitus enim juris humani dicitur hic scientia, et habi- juris humani dicitur hic scientia, et habi- tus juris divini dicitur sapientia. » Et hoc tus juris divini dicitur sapientia. » Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XII est quod dicit Augustinus in libro XII

cap. 4. cap. 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 1. Ad 1.

704 704

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

de Trinitate, quod Philosophi sapientiam de Trinitate, quod Philosophi sapientiam esse dixerunt cognitionem divinarum et esse dixerunt cognitionem divinarum et humanarum rerum, quæ diffinitio si di- humanarum rerum, quæ diffinitio si di- vidatur, erit cognitio humanarum rerum vidatur, erit cognitio humanarum rerum scientia, et cognitio divinarum sapientia. scientia, et cognitio divinarum sapientia.

Ad primum ergo objectum dicendum, Ad primum ergo objectum dicendum, quod sicut mulier sumpta est de corpore quod sicut mulier sumpta est de corpore viri, ita in actu regiminis inferior portio viri, ita in actu regiminis inferior portio educitur de superiori: quia inferior ratio, educitur de superiori: quia inferior ratio, juris humani scilicet, extrahitur a ratione juris humani scilicet, extrahitur a ratione juris divini et sicut mulier et vir sunt juris divini et sicut mulier et vir sunt una caro per mixtionem carnalis copulæ una caro per mixtionem carnalis copulæ et in prole, ita una natura mentis com- et in prole, ita una natura mentis com- plectitur inferiorem et superiorem par- plectitur inferiorem et superiorem par- tem rationis, et in uno opere conjungun- tem rationis, et in uno opere conjungun- tur quod consonum est rationibus juris. tur quod consonum est rationibus juris. humani et divini. Et hoc est quod dicit humani et divini. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate: Augustinus in libro XII de Trinitate:

et actio, et exsecutio, et appetitus ratio- et actio, et exsecutio, et appetitus ratio- nalis. nalis.

AD ALIUD verò dicendum, quod mulier AD ALIUD verò dicendum, quod mulier non nominat potentiam unam, sed plu- non nominat potentiam unam, sed plu- res, ut probant objectiones. Nec Augu- res, ut probant objectiones. Nec Augu- stinus in libro de Trinitate intendit distin- stinus in libro de Trinitate intendit distin- guere potentias animæ, sed tantum gra- guere potentias animæ, sed tantum gra- dus secundum progressum tentationis. dus secundum progressum tentationis. Et ideo concedimus, quod in ratione in- Et ideo concedimus, quod in ratione in- feriori includitur voluntas et ratio pra- feriori includitur voluntas et ratio pra- ctica considerans opus. Et ideo videtur ctica considerans opus. Et ideo videtur hoc velle Augustinus, quando tot nomi- hoc velle Augustinus, quando tot nomi- nibus nominat eam, quorum non est in nibus nominat eam, quorum non est in ipsa ratio ab actu uno, sed a pluribus ipsa ratio ab actu uno, sed a pluribus plurium potentiarum consequentium se. plurium potentiarum consequentium se. Primo enim ratio apprehendit delectabile Primo enim ratio apprehendit delectabile et discutit illud, et postea sententiam dat et discutit illud, et postea sententiam dat de habendo delectabili, postea surgit ap- de habendo delectabili, postea surgit ap-

quem appetitum Augustinus inferiorem quem appetitum Augustinus inferiorem partem rationis vocat appetitum rationa- partem rationis vocat appetitum rationa- lem. Dicunt tamen quidam, quod inferior lem. Dicunt tamen quidam, quod inferior portio est una vis animæ quæ dicitur portio est una vis animæ quæ dicitur ratio practica considerans temporalia per- ratio practica considerans temporalia per- tinentia ad opus. Et dicunt, quod quæ- tinentia ad opus. Et dicunt, quod quæ- dam ratio tantum considerativa est ope- dam ratio tantum considerativa est ope- rabilium positiva ad opus et considera- rabilium positiva ad opus et considera- tiva quædam vero considerativa et dis- tiva quædam vero considerativa et dis- positiva et appetitiva rerum ad opus positiva et appetitiva rerum ad opus pertinentium: et hanc dicunt esse illam pertinentium: et hanc dicunt esse illam de qua loquitur Augustinus. Et similiter de qua loquitur Augustinus. Et similiter distinguunt superiorem partem rationis distinguunt superiorem partem rationis respectu æternorum. respectu æternorum.

« Judicamus de corporalibus ex ratione di-petitus in id ex parte voluntatis : propter « Judicamus de corporalibus ex ratione di-petitus in id ex parte voluntatis : propter mensionum atque figurarum, quam in- mensionum atque figurarum, quam in- commutabiliter manere mens novit. Illud commutabiliter manere mens novit. Illud vero nostrum quod in actione corpora- vero nostrum quod in actione corpora- lium atque temporalium tractandorum lium atque temporalium tractandorum ita versatur, ut non sit nobis commune ita versatur, ut non sit nobis commune cum pecore, rationale est quidem, sed cum pecore, rationale est quidem, sed ex illa rationali nostræ mentis substantia, ex illa rationali nostræ mentis substantia, qua subhæremus intellectuali atque in- qua subhæremus intellectuali atque in- commutabili veritati, tamquam ductum commutabili veritati, tamquam ductum et inferioribus tractandis gubernandisque et inferioribus tractandis gubernandisque deputatum est. » Ex hoc accipitur qua- deputatum est. » Ex hoc accipitur qua- liter mulier educitur de viro quoad actum liter mulier educitur de viro quoad actum et habitum, et non quoad substantiam. et habitum, et non quoad substantiam. Qualiter autem uniatur secum, accipitur Qualiter autem uniatur secum, accipitur ad Augustino in eodem libro, ubi sic ad Augustino in eodem libro, ubi sic dicit « Sicut una caro est duorum in dicit « Sicut una caro est duorum in masculo et foemina, sic intellectum no- masculo et foemina, sic intellectum no- strum et actionem vel consilium, et ex- strum et actionem vel consilium, et ex- ecutionem vel rationem, et appetitum ecutionem vel rationem, et appetitum rationalem, vel siquo alio modo signi- rationalem, vel siquo alio modo signi- ficantius dici possunt, una mentis natura ficantius dici possunt, una mentis natura complectitur.» Ex hoc patet, quod uniun- complectitur.» Ex hoc patet, quod uniun- tur in una natura mentis. Patet etiam, tur in una natura mentis. Patet etiam, quod superior portio habet multa nomi- quod superior portio habet multa nomi- na: dicitur enim superior portio, et ratio na: dicitur enim superior portio, et ratio sapientiæ, et consilium, et ratio absolute. sapientiæ, et consilium, et ratio absolute. Inferior etiam habet multa nomina : quia Inferior etiam habet multa nomina : quia dicitur inferior portio, et ratio scientiæ, dicitur inferior portio, et ratio scientiæ,

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3.

AD ALIUD dicendum, quod non omnino AD ALIUD dicendum, quod non omnino sic se habet motiva sensibilis animæ ad sic se habet motiva sensibilis animæ ad motivam animæ rationalis, sicut se ha- motivam animæ rationalis, sicut se ha- bet apprehensiva sensibilis animæ ad bet apprehensiva sensibilis animæ ad apprehensivam animæ rationalis: nihil apprehensivam animæ rationalis: nihil enim secundum naturam est in appre- enim secundum naturam est in appre- hensione rationalis animæ, quod non hensione rationalis animæ, quod non abstrahatur ab apprehensione animæ. abstrahatur ab apprehensione animæ. sensibilis: sed aliquid est in appetitu ra- sensibilis: sed aliquid est in appetitu ra- tionalis animæ, quod non accipitur ab tionalis animæ, quod non accipitur ab appetitu sensibilis animæ secundum appetitu sensibilis animæ secundum quod dicit Philosophus in IV Ethicorum 2, quod dicit Philosophus in IV Ethicorum 2, quod sunt delectationes animales, verbi quod sunt delectationes animales, verbi gratia, honoris amor, gratia, honoris amor, doctrinæ amor: doctrinæ amor:

IV Ethicorum, cap. 9. IV Ethicorum, cap. 9.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

id 4. id 4.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

uterque enim horum gaudet in quo amat uterque enim horum gaudet in quo amat nihil patiente corpore, sed mente magis. nihil patiente corpore, sed mente magis. Similiter motivæ rationalis animæ secun- Similiter motivæ rationalis animæ secun- dum Damascenum imperare habent mo- dum Damascenum imperare habent mo- tivis animæ sensibilis, sed non appre- tivis animæ sensibilis, sed non appre- hensivæ apprehensivis. Nihilominus ta- hensivæ apprehensivis. Nihilominus ta- men bene concedimus, quod inferiori men bene concedimus, quod inferiori parte rationis est voluntas sicut appetitus parte rationis est voluntas sicut appetitus

in sensualitate. in sensualitate.

AD ALIUD dicendum, quod ratio ibi su- AD ALIUD dicendum, quod ratio ibi su- mitur pro tota potentia practica rationa- mitur pro tota potentia practica rationa- lis animæ, quæ dividitur contra concu- lis animæ, quæ dividitur contra concu- piscibilem et irascibilem: et hæc bene piscibilem et irascibilem: et hæc bene claudit in se liberum arbitrium et volun- claudit in se liberum arbitrium et volun- tatem et cæteras potentias, quæ referun- tatem et cæteras potentias, quæ referun- tur ad opus nec ideo excluditur vir a tur ad opus nec ideo excluditur vir a potentiis animæ: quia vir et mulier in potentiis animæ: quia vir et mulier in essentia potentiarum non ponunt diffe- essentia potentiarum non ponunt diffe- rentiam, sed tantum in officio, ut dicit rentiam, sed tantum in officio, ut dicit Augustinus. Augustinus.

AD ID quod objicitur de viro, dicendum AD ID quod objicitur de viro, dicendum quod imago Dei dupliciter est in anima. quod imago Dei dupliciter est in anima. Et quædam est imago similitudinis per Et quædam est imago similitudinis per convenientiam maximam, quæ potest esse convenientiam maximam, quæ potest esse in creatura ad tres personas in una es- in creatura ad tres personas in una es- sentia, et hæc determinatur ab Augusti- sentia, et hæc determinatur ab Augusti- no in tribus potentiis, scilicet memoria, no in tribus potentiis, scilicet memoria, intelligentia, et voluntate. Et est imago intelligentia, et voluntate. Et est imago creationis, quæ ab Augustino dicitur creationis, quæ ab Augustino dicitur ratio in qua creati sumus, sive mens ra- ratio in qua creati sumus, sive mens ra- tionalis in qua reformamur per gratiam tionalis in qua reformamur per gratiam ad imaginem imitationis divinæ simili- ad imaginem imitationis divinæ simili- tudinis et illa est in superiori parte ra- tudinis et illa est in superiori parte ra- tionis et in inferiori, quæ sunt subjectum tionis et in inferiori, quæ sunt subjectum gratiæ reformantis et de hac imagine gratiæ reformantis et de hac imagine intelligit Augustinus quando dicit, quod intelligit Augustinus quando dicit, quod vir est imago Dei. Convenit enim hæc vir est imago Dei. Convenit enim hæc imago, sive ratio imitationis, quod idem imago, sive ratio imitationis, quod idem est, per prius viro qui subhæret æternis, est, per prius viro qui subhæret æternis, et per posterius mulieri quæ disponit et per posterius mulieri quæ disponit temporalia. temporalia.

AD ALIUD dicendum, quod vir et mulier, AD ALIUD dicendum, quod vir et mulier, ut sæpius dictum est, non distinguunt ut sæpius dictum est, non distinguunt essentialiter potentias animæ, sed officia essentialiter potentias animæ, sed officia tantum. Nec æternum et temporale tan- tantum. Nec æternum et temporale tan- tum differunt per materiam, sed etiam tum differunt per materiam, sed etiam per rationes formales. Rationes enim per rationes formales. Rationes enim juris divini incommutabiles sunt et im. juris divini incommutabiles sunt et im.

XXXIV XXXIV

705 705

permixtæ casibus dubiis: sed rationes ju- permixtæ casibus dubiis: sed rationes ju- ris humani variantur secundum diversi- ris humani variantur secundum diversi- tatem eventuum, et sæpe dubiæ sunt tatem eventuum, et sæpe dubiæ sunt propter ignorantiam singularium circum- propter ignorantiam singularium circum- stantiarum, in quibus secundum Philoso- stantiarum, in quibus secundum Philoso- phum sunt actus et operationes humanæ. phum sunt actus et operationes humanæ.

AD ALIUD dicendum, quod imago in AD ALIUD dicendum, quod imago in peccatoribus non manet nisi quantum peccatoribus non manet nisi quantum ad potentiam imitandi: sed quantum ad ad potentiam imitandi: sed quantum ad actum imitandi non est nisi in his qui actum imitandi non est nisi in his qui per gratiam secundum consilium superio- per gratiam secundum consilium superio- rum reguntur. rum reguntur.

AD ALIUD dicendum, quod vir non di- AD ALIUD dicendum, quod vir non di- citur eo quod ministret omne semen mu- citur eo quod ministret omne semen mu- lieri, sed propter tria specialiter dicitur lieri, sed propter tria specialiter dicitur vir superior portio rationis. Quorum vir superior portio rationis. Quorum unum est, quod juri divino quod perpe- unum est, quod juri divino quod perpe- tuis rationibus utitur, datur auctoritas tuis rationibus utitur, datur auctoritas supra rationes juris humani. Jus enim supra rationes juris humani. Jus enim humanum sequitur jus divinum, et non humanum sequitur jus divinum, et non

e e

converso et idcirco etiam dicitur, converso et idcirco etiam dicitur, quod vir habet coercere luxuriam mulie- quod vir habet coercere luxuriam mulie- ris in amore temporalium. Secundum ris in amore temporalium. Secundum est, quod infundit ei semen secundum est, quod infundit ei semen secundum quod regitur in opere: jus enim huma- quod regitur in opere: jus enim huma- num habet extrahi a jure divino: non num habet extrahi a jure divino: non enim est jus quod contrariatur præceptis enim est jus quod contrariatur præceptis et juri divino. Tertium autem est, quod et juri divino. Tertium autem est, quod superior portio habet illam perfectionem superior portio habet illam perfectionem quod non accipit ab alio, sed dat aliis quod non accipit ab alio, sed dat aliis et obtinet principatum in regno animæ, et obtinet principatum in regno animæ, sicut vir perfectionem sexus habet respe- sicut vir perfectionem sexus habet respe- ctu mulieris. Et primum horum trium ctu mulieris. Et primum horum trium est principalitas consilii. Secundum au- est principalitas consilii. Secundum au- tem est principalitas præcepti. Tertium tem est principalitas præcepti. Tertium vero est principalitas ex nobilitate na- vero est principalitas ex nobilitate na- turæ. Concedimus etiam, quod sicut ser- turæ. Concedimus etiam, quod sicut ser- pens et mulier, ita et vir supponit plures pens et mulier, ita et vir supponit plures potentias, quarum quædam sunt cogni- potentias, quarum quædam sunt cogni- tivæ practicæ, quædam etiam simpliciter tivæ practicæ, quædam etiam simpliciter motivæ et ideo ab Augustino vir nomi- motivæ et ideo ab Augustino vir nomi- natur, scilicet intellectus, consilium, et natur, scilicet intellectus, consilium, et ratio superior. ratio superior.

Et si quæritur, Secundum quid diffe- Et si quæritur, Secundum quid diffe- runt hæc nomina? Dicimus, quod secun- runt hæc nomina? Dicimus, quod secun- dum diversam apprehensionem princi- dum diversam apprehensionem princi- piorum sive rationum juris divini: ap- piorum sive rationum juris divini: ap- prehensio enim principiorum dicitur prehensio enim principiorum dicitur intellectus quia dicit Philosophus, quod intellectus quia dicit Philosophus, quod

45 45

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

706 706

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

intellectus est principiorum. Ordinatio intellectus est principiorum. Ordinatio autem eorum ad operabilia dicitur ratio : autem eorum ad operabilia dicitur ratio : quia ratio est vis ordinans principium quia ratio est vis ordinans principium principiato. Applicatio vero principio- principiato. Applicatio vero principio- rum ad ea quæ sunt ad exitum in finem rum ad ea quæ sunt ad exitum in finem per opus, dicitur consilium: consilium per opus, dicitur consilium: consilium enim est de his quæ sunt ad finem, non enim est de his quæ sunt ad finem, non de fine. Inferior vero portio rationis de fine. Inferior vero portio rationis quæ considerat rationes juris humani, quæ considerat rationes juris humani, quæ sunt in majori compositione quam quæ sunt in majori compositione quam principia juris divini, non dicitur intelle- principia juris divini, non dicitur intelle- ctus, sed ratio inferior et actio et exsecu- ctus, sed ratio inferior et actio et exsecu- tio et appetitus rationalis. Et ista nomina tio et appetitus rationalis. Et ista nomina differunt: quia secundum obedientiam differunt: quia secundum obedientiam ad virum, ut puta juris divini, dicitur ad virum, ut puta juris divini, dicitur exsecutio, et secundum contemplationem exsecutio, et secundum contemplationem juris humani rationum dicitur ratio: se- juris humani rationum dicitur ratio: se- cundum autem inclinationem sive con- cundum autem inclinationem sive con- junctionem in opus dicitur appetitus ra- junctionem in opus dicitur appetitus ra- tionalis secundum inclinationem: secun- tionalis secundum inclinationem: secun- dum conjunctionem vero dicitur actio. dum conjunctionem vero dicitur actio. Hæc enim omnia nomina inveniuntur ab Hæc enim omnia nomina inveniuntur ab Augustino posita in auctoritatibus supra Augustino posita in auctoritatibus supra inductis. inductis.

AD ALIUD dicendum, quod vir cogno- AD ALIUD dicendum, quod vir cogno- scit et diligit superiora, sed tamen dile- scit et diligit superiora, sed tamen dile- ctio illa non est coacta. Unde quia appa- ctio illa non est coacta. Unde quia appa- rens bonum sibi a muliere oblatum rens bonum sibi a muliere oblatum abstrahi potest a superioribus, nihil pro- abstrahi potest a superioribus, nihil pro- hibet, quin ratio quandoque bonum ut hibet, quin ratio quandoque bonum ut nunc præponat bono simpliciter. nunc præponat bono simpliciter.

AD ULTIMUM dicendum, quod Grego- AD ULTIMUM dicendum, quod Grego- rius hoc appellat suggestionem carnis, rius hoc appellat suggestionem carnis, quod Augustinus sensualitatem. Ut enim quod Augustinus sensualitatem. Ut enim dicit Glossa super illud epist. ad Gala- dicit Glossa super illud epist. ad Gala- tas, v, 17: Caro concupiscit adversus tas, v, 17: Caro concupiscit adversus spiritum : « Caro per se non concupiscit, spiritum : « Caro per se non concupiscit, sed carni attribuitur quod anima facit in sed carni attribuitur quod anima facit in carne. » Delectationem autem ponit Gre- carne. » Delectationem autem ponit Gre- gorius in cogitatione delectabilis, et co- gorius in cogitatione delectabilis, et co- gitare est actus mulieris sive inferioris gitare est actus mulieris sive inferioris partis rationis. Consensus äutem propter partis rationis. Consensus äutem propter auctoritatem attribuitur viro. Sed de his auctoritatem attribuitur viro. Sed de his postea melius patebit. Gregorius tamen postea melius patebit. Gregorius tamen alibi quatuor gradus videtur ponere, alibi quatuor gradus videtur ponere, scilicet ab hoste, a carne, a delectatione, scilicet ab hoste, a carne, a delectatione,

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate; 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate; cap. 8. cap. 8.

a consensu: sed tunc ponit hostem ex- a consensu: sed tunc ponit hostem ex- tra hominem, et tria alia in homine tra hominem, et tria alia in homine more prædicto. more prædicto.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA III PARTICULA III

ET QUÆSITUM SECUNDUM. ET QUÆSITUM SECUNDUM.

De delectatione morosa vél non morosa. De delectatione morosa vél non morosa.

Secundo, Quæritur de delectatione Secundo, Quæritur de delectatione morosa, vel non morosa. morosa, vel non morosa.

Et ut hoc lucidius investigari valeat, Et ut hoc lucidius investigari valeat, quæritur primo, Quantum procedere quæritur primo, Quantum procedere possit delectatio in sensualitate ante- possit delectatio in sensualitate ante- quam mulieri offeratur? Et consequen- quam mulieri offeratur? Et consequen- ter quantum procedere possit in muliere ter quantum procedere possit in muliere antequam offeratur viro? antequam offeratur viro?

Et circa primum procedatur sic: Et circa primum procedatur sic:

1. Dicit Augustinus, quod sensualis mo- 1. Dicit Augustinus, quod sensualis mo- tus est, qui nobis est communis cum pe- tus est, qui nobis est communis cum pe- core, et in quo incipit nostrum rationale. core, et in quo incipit nostrum rationale. Cum igitur sic se habeat passio ad pas- Cum igitur sic se habeat passio ad pas- sionem ut motus ad motum et potentia sionem ut motus ad motum et potentia ad potentiam, erit sensualis delectatio, ad potentiam, erit sensualis delectatio, quæ nobis communis est cum pecore, quæ nobis communis est cum pecore, ita quod in ea nihil est de judicio rationis. ita quod in ea nihil est de judicio rationis. Et ita videtur, quod tamdiu delectatio est Et ita videtur, quod tamdiu delectatio est in sensualitate, quamdiu nullum circa in sensualitate, quamdiu nullum circa ipsam invenitur judicium rationis. ipsam invenitur judicium rationis.

2. Item, Dicit Augustinus in libro IX 2. Item, Dicit Augustinus in libro IX super Genesim ad litteram, quod om- super Genesim ad litteram, quod om- nis anima movetur visis, id est, appre- nis anima movetur visis, id est, appre- hensis sed quædam attendit rationes hensis sed quædam attendit rationes visorum ut hominis anima: quædam au- visorum ut hominis anima: quædam au- tem non, ut anima pecoris. Motus autem tem non, ut anima pecoris. Motus autem qui est a visis, est concupiscentiæ vel qui est a visis, est concupiscentiæ vel iræ. Ergo talis motus tamdiu videtur iræ. Ergo talis motus tamdiu videtur esse in sensualitate, quamdiu a ratione esse in sensualitate, quamdiu a ratione non percipitur ratio apprehensi. non percipitur ratio apprehensi.

2 IDEM, Lib. IX super Genesim ad litteram, 2 IDEM, Lib. IX super Genesim ad litteram, cap. 14. cap. 14.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

3. Item, Dicit Avicenna, quod cætera 3. Item, Dicit Avicenna, quod cætera animalia ab homine et præcipue aves animalia ab homine et præcipue aves habent artes, construunt enim casas. Sed habent artes, construunt enim casas. Sed hoc non fit inveniendo vel meditando, hoc non fit inveniendo vel meditando, sed instinctu insito. Et hoc probatur per sed instinctu insito. Et hoc probatur per hoc, quod animalia ejusdem speciei si- hoc, quod animalia ejusdem speciei si- miles construunt casas: quæ si meditan- miles construunt casas: quæ si meditan- do vel inveniendo construerent, differrent do vel inveniendo construerent, differrent constructiones earum secundum differen- constructiones earum secundum differen- tiam inventionis et meditationis. Secun- tiam inventionis et meditationis. Secun- dum hoc videtur etiam, quod si delecta- dum hoc videtur etiam, quod si delecta- tio sit ab aliquo conceptu corporali, et tio sit ab aliquo conceptu corporali, et non fiat inventio et meditatio ad con- non fiat inventio et meditatio ad con- struendum illud, quod illa delectatio sit in struendum illud, quod illa delectatio sit in sensualitate brutali, et non attingit adhuc sensualitate brutali, et non attingit adhuc mulierem quæ dicitur inferior portio ra- mulierem quæ dicitur inferior portio ra- tionis. tionis.

4. Item, Avicenna dicit, quod cætera 4. Item, Avicenna dicit, quod cætera animalia ab homine non habent timorem animalia ab homine non habent timorem et spem in tempus longinquum a præ- et spem in tempus longinquum a præ- senti quia non sperant tempus quod est senti quia non sperant tempus quod est remotum ab ipso momento: sed hoc remotum ab ipso momento: sed hoc quod sibi provident, non habent ex hoc quod sibi provident, non habent ex hoc quod percipiant tempus quod futurum quod percipiant tempus quod futurum est in eo, sed instinctu naturæ. Et ex est in eo, sed instinctu naturæ. Et ex hoc instinctu formica prædicit pluviam hoc instinctu formica prædicit pluviam per hoc quod citissime trahit cibum ad per hoc quod citissime trahit cibum ad cavernam. Ex hoc patet, quod quamdiu cavernam. Ex hoc patet, quod quamdiu circa delectationem conceptam non fiunt circa delectationem conceptam non fiunt providentiæ in futurum qualiter ad opus providentiæ in futurum qualiter ad opus possint deduci, tunc delectatio adhuc est possint deduci, tunc delectatio adhuc est in sensualitate pecorina. in sensualitate pecorina.

5. Item, Avicenna dicit, quod solus 5. Item, Avicenna dicit, quod solus homo habet providere futura, quæ debet homo habet providere futura, quæ debet facere aliquibus hominibus, et non aliis: facere aliquibus hominibus, et non aliis: cætera vero animalia non habent aliquid cætera vero animalia non habent aliquid de hujusmodi providentia. Ergo videtur, de hujusmodi providentia. Ergo videtur, quod quamdiu in delectatione corporum quod quamdiu in delectatione corporum concepta non sunt actus distinguentes, concepta non sunt actus distinguentes, quod hoc est huic faciendum, et huic non quod hoc est huic faciendum, et huic non faciendum, non erit delectatio illa in vi faciendum, non erit delectatio illa in vi rationis, quæ attribuitur homini secun- rationis, quæ attribuitur homini secun- dum quod homo est. dum quod homo est.

6. Item, Dicit Avicenna, quod soli ho- 6. Item, Dicit Avicenna, quod soli ho- mini convenit discernere quasdam ope- mini convenit discernere quasdam ope- rationes esse turpes, et quasdam hone- rationes esse turpes, et quasdam hone- stas. Ex hoc iterum habetur, quod stas. Ex hoc iterum habetur, quod

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate,

707 707

quamdiu non percipitur turpe et hone- quamdiu non percipitur turpe et hone- stum circa delectationem, quod non attin- stum circa delectationem, quod non attin- gat rationis inferiorem vel superiorem gat rationis inferiorem vel superiorem partem. partem.

SED CONTRA hoc est, SED CONTRA hoc est,

1. Quod dicit Augustinus in libro XII 1. Quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate « Ascendentibus retrorsum de Trinitate « Ascendentibus retrorsum quibusdam gradibus considerationis per quibusdam gradibus considerationis per animæ partes, ubi incipit aliquid occur- animæ partes, ubi incipit aliquid occur- rere quod non sit nobis commune cum rere quod non sit nobis commune cum bestiis, ibi incipit ratio, ubi homo inte- bestiis, ibi incipit ratio, ubi homo inte- rior jam possit cognosci¹. » Sed in quo- rior jam possit cognosci¹. » Sed in quo- cumque est peccatum, illud non est nobis. cumque est peccatum, illud non est nobis. commune cum bestiis. Ergo ibi incipit commune cum bestiis. Ergo ibi incipit ratio sed in sensualitate est peccatum : ratio sed in sensualitate est peccatum : ergo in sensualitate incipit ratio: et ita ergo in sensualitate incipit ratio: et ita concupiscentia sensualitatis non videtur concupiscentia sensualitatis non videtur esse sine aliquo actu rationis. esse sine aliquo actu rationis.

2. Item, Inter animam sensibilem et 2. Item, Inter animam sensibilem et rationalem non videtur esse medium, rationalem non videtur esse medium, sicut nec inter sensibilem et vegetabilem: sicut nec inter sensibilem et vegetabilem: sed sicut se habet potentia ad potentiam, sed sicut se habet potentia ad potentiam, ita motus ad motum: ergo inter motum ita motus ad motum: ergo inter motum sensualitatis et rationis non videtur esse sensualitatis et rationis non videtur esse medium et sic iterum videtur, quod medium et sic iterum videtur, quod statim ut motus concupiscentiæ fit in statim ut motus concupiscentiæ fit in sensualitate, fiat etiam in ratione et ad sensualitate, fiat etiam in ratione et ad consentiendum et dissentiendum consentiendum et dissentiendum

2. Item, Ut habetur in Genesi, III, 1 2. Item, Ut habetur in Genesi, III, 1 et seq., nullum fuit medium temporis et seq., nullum fuit medium temporis inter locutionem serpentis et auditum inter locutionem serpentis et auditum mulieris. Si ergo debite sumatur meta- mulieris. Si ergo debite sumatur meta- phora, et serpens est sensualitas, nullum phora, et serpens est sensualitas, nullum erit tempus medium inter concupiscen- erit tempus medium inter concupiscen- tiam vel sensualitatem, et judicium vel tiam vel sensualitatem, et judicium vel delectationem inferioris partis rationis. delectationem inferioris partis rationis.

Sed contra. Sed contra.

ULTERIUS quæritur de delectatione se- Quæst, 1. ULTERIUS quæritur de delectatione se- Quæst, 1. cundum quod est in inferiori parte ratio- cundum quod est in inferiori parte ratio- nis. Et ut hoc melius intelligatur, suma- nis. Et ut hoc melius intelligatur, suma- tur littera Genesis, III, 1 et seq., ubi sic tur littera Genesis, III, 1 et seq., ubi sic dicitur, quod serpens dixit ad mulie- dicitur, quod serpens dixit ad mulie- rem: Cur præcepit vobis Deus ut non rem: Cur præcepit vobis Deus ut non comederetis de omni ligno paradisi? Cui comederetis de omni ligno paradisi? Cui respondit mulier: De fructu lignorum, respondit mulier: De fructu lignorum, quæ sunt in paradiso, vescimur: de quæ sunt in paradiso, vescimur: de fructu vero ligni, quod est in medio pa- fructu vero ligni, quod est in medio pa-

cap. 8. cap. 8.

708 708

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

radisi, præcepit nobis Deus ne comede- radisi, præcepit nobis Deus ne comede- remus, et ne tangeremus illud, ne forte remus, et ne tangeremus illud, ne forte moriamur. Dixit autem serpens ad mu- moriamur. Dixit autem serpens ad mu- lierem Nequaquam morte moriemini. lierem Nequaquam morte moriemini. Scit enim Deus quod in quocumque die Scit enim Deus quod in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi ve- comederitis ex eo, aperientur oculi ve- stri et eritis sicut dii, scientes bonum et stri et eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Vidit igitur mulier quod bonum malum. Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, adspectuque delectabile; et tulit oculis, adspectuque delectabile; et tulit de fructu illius, et comedit, deditque de fructu illius, et comedit, deditque viro suo, qui comedit. Et aperti sunt viro suo, qui comedit. Et aperti sunt oculi amborum. oculi amborum.

Ex hoc accipitur, quod mulier habet Ex hoc accipitur, quod mulier habet quosdam actus in comparatione ad ser- quosdam actus in comparatione ad ser- pentem, et quosdam in comparatione ad pentem, et quosdam in comparatione ad delectationem peccati, et quosdam in delectationem peccati, et quosdam in comparatione ad virum Et ad serpentem comparatione ad virum Et ad serpentem distinguuntur actus ejus secundum re- distinguuntur actus ejus secundum re- sponsa ipsius: et in responsione illa patet, sponsa ipsius: et in responsione illa patet, quod est judicium concessi, et vetiti, et quod est judicium concessi, et vetiti, et comminationis poenæ. Judicium concessi comminationis poenæ. Judicium concessi per hoc quod dicit: De fructu lignorum, per hoc quod dicit: De fructu lignorum, quæ sunt in paradiso, vescimur. Judicium quæ sunt in paradiso, vescimur. Judicium vetiti per hoc quod dicit: De fructu au- vetiti per hoc quod dicit: De fructu au- tem ligni, quod est in medio paradisi, tem ligni, quod est in medio paradisi, præcepit nobis Deus ne comederemus, et præcepit nobis Deus ne comederemus, et ne tangeremus illud. Judicium autem ne tangeremus illud. Judicium autem comminationis poenæ per hoc quod dicit : comminationis poenæ per hoc quod dicit : Ne forte moriamur. Et prima duo judi- Ne forte moriamur. Et prima duo judi- cia certa sunt: tertium vero admixtum cia certa sunt: tertium vero admixtum est dubitationi, ut dicit Augustinus: eo est dubitationi, ut dicit Augustinus: eo quod jam surrexerat in ipsa quædam quod jam surrexerat in ipsa quædam elatio ad obtinendum hoc quod suasit elatio ad obtinendum hoc quod suasit serpens, si esset possibile. serpens, si esset possibile.

Respectu autem detestabilis peccati Respectu autem detestabilis peccati sunt quinque actus. Primus est appre- sunt quinque actus. Primus est appre- hensio detestabilis peccati, qui notatur hensio detestabilis peccati, qui notatur cum dicitur: Vidit igitur mulier lignum. cum dicitur: Vidit igitur mulier lignum. Secundus est judicium de delectabili, quod Secundus est judicium de delectabili, quod sit detestabile ut nunc et hoc importa- sit detestabile ut nunc et hoc importa- tur per hoc quod dicit, quod bonum esset tur per hoc quod dicit, quod bonum esset lignum ad vescendum. Tertius est judicium lignum ad vescendum. Tertius est judicium de differentiis ipsius delectabilis secun- de differentiis ipsius delectabilis secun- dum quod in visu repræsentari possunt: dum quod in visu repræsentari possunt: et hoc importatur cum dicit: Pulchrum et hoc importatur cum dicit: Pulchrum oculis illa enim pulchritudo fuit ex ma- oculis illa enim pulchritudo fuit ex ma-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3.

nifestatione dulcedinis ejus in colore et nifestatione dulcedinis ejus in colore et figura et aliis dispositionibus. Quartus figura et aliis dispositionibus. Quartus est judicium de efficacia delectabilis ad est judicium de efficacia delectabilis ad inferendam delectationem: et hoc nota- inferendam delectationem: et hoc nota- tur cum dicit Adspectuque delectabile: tur cum dicit Adspectuque delectabile: illud enim est adspectu delectabile, quod illud enim est adspectu delectabile, quod a solo adspectu trahit in se delectantem, a solo adspectu trahit in se delectantem, et movet in eo delectationem. Quintus et movet in eo delectationem. Quintus est consensus in fruitione delectabilis, est consensus in fruitione delectabilis, quem sequitur ipsa fruitio delectabilis : quem sequitur ipsa fruitio delectabilis : et hoc notatur cum dicit: Tulit de fructu et hoc notatur cum dicit: Tulit de fructu ejus, et comedit. Ad virum autem non ejus, et comedit. Ad virum autem non determinatur ei actus nisi unus, scilicet determinatur ei actus nisi unus, scilicet dare viro. dare viro.

Quæritur ergo de omnibus his acti- Quæritur ergo de omnibus his acti- bus: Quando in eis delectatio morosa vel bus: Quando in eis delectatio morosa vel non morosa dicatur, vel quando inesse non morosa dicatur, vel quando inesse vel non inesse delectatio dicatur ? vel non inesse delectatio dicatur ?

1. Constat enim, quod statim mulier au- 1. Constat enim, quod statim mulier au- diens serpentem, non habuit delectatio- diens serpentem, non habuit delectatio- nem ergo in hoc cum sit audire ex parte nem ergo in hoc cum sit audire ex parte mulieris quod est percipere illicitum ex mulieris quod est percipere illicitum ex parte inferioris partis rationis, perceptio parte inferioris partis rationis, perceptio illiciti non faciet inesse delectationem illiciti non faciet inesse delectationem rationi. Similiter judicium concessi et rationi. Similiter judicium concessi et prohibiti, quod ex parte rationis est ju- prohibiti, quod ex parte rationis est ju- dicium de delectabili, utrum licitum vel dicium de delectabili, utrum licitum vel illicitum sit quod suadet concupiscentia, illicitum sit quod suadet concupiscentia, non facit inesse peccatum vel delectatio- non facit inesse peccatum vel delectatio- nem rationi: sed tunc inerit delectatio nem rationi: sed tunc inerit delectatio peccati, quando post judicium illud de- peccati, quando post judicium illud de- lectantur ex dissimulatione vel dubita- lectantur ex dissimulatione vel dubita- tione comminationis poenæ. Sed pona- tione comminationis poenæ. Sed pona- mus, quod per multum tempus injaceat mus, quod per multum tempus injaceat delectatio cum dissensu rationis, et post delectatio cum dissensu rationis, et post judicium, sicut de quibusdam patribus judicium, sicut de quibusdam patribus legitur, quod per triginta annos et am- legitur, quod per triginta annos et am- plius in libidinem sunt tentati. Cum igi- plius in libidinem sunt tentati. Cum igi- tur a tempore dicatur morosa delectatio, tur a tempore dicatur morosa delectatio, videtur quod illa fuerit morosa. videtur quod illa fuerit morosa.

2. Item, Augustinus: « Tunc mulier 2. Item, Augustinus: « Tunc mulier sine viro gustat, cum ita delectatione co- sine viro gustat, cum ita delectatione co- gitationis peccatum tenetur, ut facien- gitationis peccatum tenetur, ut facien- dum non decernatur: vel cum quidam dum non decernatur: vel cum quidam terminus et mensura peccato adhibetur a terminus et mensura peccato adhibetur a viro, ut non liceat mulieri effrænata li- viro, ut non liceat mulieri effrænata li- bertate in peccatum progredi '. » Sed bertate in peccatum progredi '. » Sed

↓contra. ↓contra.

uæst. 2. uæst. 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 69.

quando per multum spatium tenetur in quando per multum spatium tenetur in cogitatu delectatio, tunc non adhibetur cogitatu delectatio, tunc non adhibetur terminus et mensura. Ergo tunc erit terminus et mensura. Ergo tunc erit

morosa. morosa.

3. Item, Augustinus, « Si peccatum 3. Item, Augustinus, « Si peccatum non diu teneatur delectatione cogitatio- non diu teneatur delectatione cogitatio- nis, sed statim ut mulierem tetigit, viri nis, sed statim ut mulierem tetigit, viri auctoritate repellatur, veniale est. Si auctoritate repellatur, veniale est. Si vero diu in delectatione cogitationis te- vero diu in delectatione cogitationis te- neatur, etsi voluntas perficiendi desit, neatur, etsi voluntas perficiendi desit, mortale est et pro eo damnabitur. » Ex mortale est et pro eo damnabitur. » Ex hoc patet, quod morosa delectatio est a hoc patet, quod morosa delectatio est a mora temporis, et est mortalis. mora temporis, et est mortalis.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Glossa super Apostolum, I ad 1. Dicit Glossa super Apostolum, I ad Corinth. x, 3: « Tentatio cui non con- Corinth. x, 3: « Tentatio cui non con- sentitur, non est peccatum, sed materia sentitur, non est peccatum, sed materia exercendæ virtutis: » sed delectatio est exercendæ virtutis: » sed delectatio est tentatio: ergo quantumcumque protenda- tentatio: ergo quantumcumque protenda- tur in tempore, dummodo non consen- tur in tempore, dummodo non consen- tiatur, non erit mortalis, sed materia tiatur, non erit mortalis, sed materia probandæ virtutis. probandæ virtutis.

2. Item, Augustinus in libro XII de 2. Item, Augustinus in libro XII de Trinitate: « Nec sane cum sola dele- Trinitate: « Nec sane cum sola dele- ctatione cogitationis mens oblectatur illi- ctatione cogitationis mens oblectatur illi- citis, non quidem decernens esse facien- citis, non quidem decernens esse facien- da, tenens tamen et volens libenter, quæ da, tenens tamen et volens libenter, quæ tamen ut attigerunt animum respui de- tamen ut attigerunt animum respui de- buerunt, negandum est esse peccatum : buerunt, negandum est esse peccatum : sed longe minus quam si et opere sta- sed longe minus quam si et opere sta- tuatur implendum. Et ideo de talibus tuatur implendum. Et ideo de talibus quoque cogitationibus venia petenda est, quoque cogitationibus venia petenda est, pectusque percutiendum et dicendum : pectusque percutiendum et dicendum : Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris 2. » Cum dimittimus debitoribus nostris 2. » Cum igitur talis pœnitentia non consueverit igitur talis pœnitentia non consueverit injungi pro mortali, sed pro veniali, vi- injungi pro mortali, sed pro veniali, vi- detur quod delectatio illa licet morosa detur quod delectatio illa licet morosa sit, veniale peccatum sit. sit, veniale peccatum sit.

ULTERIUS quæritur de viro. ULTERIUS quæritur de viro.

De illius enim actibus non legitur in De illius enim actibus non legitur in Genesi, nisi quod accepit et comedit, Genesi, nisi quod accepit et comedit, quibus in ratione respondet consensus et quibus in ratione respondet consensus et opus consequens consensum illum: et opus consequens consensum illum: et ita videtur, quod solius viri sit consen- ita videtur, quod solius viri sit consen-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 12. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 12. 2 Matth. vi, 12. 2 Matth. vi, 12.