SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63.

habere bonitatem, et statim et non per habere bonitatem, et statim et non per meritum exspectare, et quod in bonitate meritum exspectare, et quod in bonitate nihil sibi sit comparabile. Et hoc est quod nihil sibi sit comparabile. Et hoc est quod dicit Apostolus de ipso, quod extollitur dicit Apostolus de ipso, quod extollitur super omne quod vocatur Deus, aut super omne quod vocatur Deus, aut quod colitur¹. quod colitur¹.

Si autem quæratur, Quomodo secun- Si autem quæratur, Quomodo secun- dum hoc verum sit quod dicit Anselmus, dum hoc verum sit quod dicit Anselmus, quod appetiit ad quod pervenisset si ste- quod appetiit ad quod pervenisset si ste- tisset? tisset?

Dicendum, quod ad potestatem secun- Dicendum, quod ad potestatem secun- dum se venisset, sed ad modum potesta- dum se venisset, sed ad modum potesta- tis, non, scilicet quod a se et sine meritis tis, non, scilicet quod a se et sine meritis statim habuisset habuisset enim pote- statim habuisset habuisset enim pote- statem a Deo et ex profectu meriti, non statem a Deo et ex profectu meriti, non statim et ideo non in appetibili, sed in statim et ideo non in appetibili, sed in modo appetendi peccatum fuit. Ex hoc modo appetendi peccatum fuit. Ex hoc etiam patet qualiter voluerit esse similis etiam patet qualiter voluerit esse similis Deo in habendo potestatem perfectam Deo in habendo potestatem perfectam sicut Deus. Et hoc est quod dicit Ansel- sicut Deus. Et hoc est quod dicit Ansel- mus in libro de Casu diaboli : « Quid- mus in libro de Casu diaboli : « Quid- quid habebat, debebat velle: voluit igitur quid habebat, debebat velle: voluit igitur aliquid quod non habebat, nec tunc velle aliquid quod non habebat, nec tunc velle debebat sicut Heva voluit similis esse debebat sicut Heva voluit similis esse Deo, priusquam Deus hoc vellet. Nihil Deo, priusquam Deus hoc vellet. Nihil autem velle poterat nisi justitiam aut autem velle poterat nisi justitiam aut commodum ex commodis enim beati- commodum ex commodis enim beati- tudo constat quam vult omnis rationalis tudo constat quam vult omnis rationalis natura. Justitiam vero volendo peccare natura. Justitiam vero volendo peccare non potuit. Peccavit ergo volendo ali- non potuit. Peccavit ergo volendo ali- quod commodum, quod nec habebat, quod commodum, quod nec habebat, nec tunc velle debuit, sed per meritum nec tunc velle debuit, sed per meritum exspectare quod tamen ad augmentum exspectare quod tamen ad augmentum beatitudinis illi esse potuit. Plus ergo beatitudinis illi esse potuit. Plus ergo aliquid quam acceperat, inordinate vo- aliquid quam acceperat, inordinate vo- lendo, voluntatem suam extra justitiam lendo, voluntatem suam extra justitiam extendit at cum hoc voluit, quod Deus extendit at cum hoc voluit, quod Deus illum velle nolebat, voluit inordinate si- illum velle nolebat, voluit inordinate si- milis esse Deo. »> milis esse Deo. »>

Et per hoc patet solutio ad prima qua- Et per hoc patet solutio ad prima qua- tuor per talem enim voluntatem non tuor per talem enim voluntatem non tantum voluit esse similis Deo, sed etiam tantum voluit esse similis Deo, sed etiam major secundum aliquid. Unde Ansel- major secundum aliquid. Unde Ansel- mus « Etiamsi voluit esse par Deo, sed mus « Etiamsi voluit esse par Deo, sed aliquid minus Deo, contra voluntatem aliquid minus Deo, contra voluntatem Dei hoc voluit inordinate esse similis Dei hoc voluit inordinate esse similis Deo, quia propria voluntate, quæ nulli Deo, quia propria voluntate, quæ nulli

1 II ad Thessal. 11, 4. 1 II ad Thessal. 11, 4.

671 671

subdita fuit, voluit aliquid. Solius enim subdita fuit, voluit aliquid. Solius enim Dei esse debet sic voluntate propria Dei esse debet sic voluntate propria velle aliquid, ut superiorem non sequa- velle aliquid, ut superiorem non sequa- tur voluntatem... Non solum autem vo- tur voluntatem... Non solum autem vo- luit esse æqualis Deo, quia præsumpsit luit esse æqualis Deo, quia præsumpsit habere propriam voluntatem: sed etiam habere propriam voluntatem: sed etiam major voluit esse, volendo quod Deus major voluit esse, volendo quod Deus illum velle nolebat: quoniam voluntatem illum velle nolebat: quoniam voluntatem suam supra Dei voluntatem posuit. » suam supra Dei voluntatem posuit. »

Ex His patet solutio ad omnia præter Ex His patet solutio ad omnia præter quatuor ultima, ad quorum primum di- quatuor ultima, ad quorum primum di- cendum est, quod in appetibili non fuit cendum est, quod in appetibili non fuit peccatum, sed in modo appetendi. peccatum, sed in modo appetendi.

Ad object. Ad object.

1. 1.

2. 2.

AD SECUNDUM dicendum, quod similes Ad object. AD SECUNDUM dicendum, quod similes Ad object. ei erimus per participationem beatitudi- ei erimus per participationem beatitudi- nis suæ, et non per habere ex nobisipsis. nis suæ, et non per habere ex nobisipsis. Dicunt tamen quidam, quod est similitudo Dicunt tamen quidam, quod est similitudo æquiparantiæ sive paritatis, et similitudo æquiparantiæ sive paritatis, et similitudo imitationis sive repræsentationis. Et primo imitationis sive repræsentationis. Et primo modo non erimus ei similes, et similitu- modo non erimus ei similes, et similitu- dinem appetiit diabolus. Secundo modo dinem appetiit diabolus. Secundo modo erimus ei similes, et illam non appetiit. erimus ei similes, et illam non appetiit.

3. 3.

AD TERTIUM dicendum, quod appetitus Ad object. AD TERTIUM dicendum, quod appetitus Ad object. est duplex, scilicet naturalis, et appeti- est duplex, scilicet naturalis, et appeti- tus cum eligentia. Naturalis autem se- tus cum eligentia. Naturalis autem se- cundum Anselmum, nec bonus nec ma- cundum Anselmum, nec bonus nec ma- lus est, et ille crescit secundum quantita- lus est, et ille crescit secundum quantita- tem appetibilis appetitus autem cum tem appetibilis appetitus autem cum eligentia non extendit se extra id quod eligentia non extendit se extra id quod appetere debet. Et hoc contingit, quia, appetere debet. Et hoc contingit, quia, ut dicit Philosophus, eligentia est cum ut dicit Philosophus, eligentia est cum intellectu et ratione. Et secundum An- intellectu et ratione. Et secundum An- selmum limitatur a justitia et iste ap- selmum limitatur a justitia et iste ap- petitus non crescit nisi quantum se ex- petitus non crescit nisi quantum se ex- tendunt rationes juris et honesti. Posset tendunt rationes juris et honesti. Posset tamen aliter dici, quod uterque appetitus tamen aliter dici, quod uterque appetitus crescit secundum rationem appetibilis: crescit secundum rationem appetibilis: sed iste secundus non est impossibilium : sed iste secundus non est impossibilium : et ideo non appetit beatitudinem omnino et ideo non appetit beatitudinem omnino æqualem Deo. æqualem Deo.

4. 4.

AD ULTIMUM dicendum, quod verum Ad object. AD ULTIMUM dicendum, quod verum Ad object. est, quod scientia quia sufficit ad moven- est, quod scientia quia sufficit ad moven- dum appetitum sed quia appetitus dæ- dum appetitum sed quia appetitus dæ- monis fuit appetitus cum eligentia, ideo monis fuit appetitus cum eligentia, ideo non potuit esse impossibilium, ut dictum non potuit esse impossibilium, ut dictum est, sed potius in id ad quod aptus erat est, sed potius in id ad quod aptus erat dæmon, et quod habuisset si stetisset. dæmon, et quod habuisset si stetisset.

Sed contra. Sed contra.

670 670

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tate. Hoc idem videtur dicere beatus Ber- tate. Hoc idem videtur dicere beatus Ber- nardus in sermone 17 super Cantica, sic: nardus in sermone 17 super Cantica, sic: « Potuit contingere (si tamen non incre- « Potuit contingere (si tamen non incre- dibile putetur) plenum sapientia et perfe- dibile putetur) plenum sapientia et perfe- ctum decore, homines præscire potuisse ctum decore, homines præscire potuisse futuros in parem gloriam etiam et profe- futuros in parem gloriam etiam et profe- eturos. Sed si præscivit, absque dubio in eturos. Sed si præscivit, absque dubio in Dei Verbo vidit, et in livore suo invidit, Dei Verbo vidit, et in livore suo invidit, et molitus est habere subjectos, socios et molitus est habere subjectos, socios dedignatus. Infirmiores, inquit, sunt in- dedignatus. Infirmiores, inquit, sunt in- ferioresque natura: non decet esse con- ferioresque natura: non decet esse con- cives, nec æquales in gloria. » Ex hoc cives, nec æquales in gloria. » Ex hoc accipitur, quod appetiit sibi esse subje- accipitur, quod appetiit sibi esse subje- ctos, qui ad eamdem gloriam creati fue- ctos, qui ad eamdem gloriam creati fue- runt. Et ita patet, quod appetit excellere runt. Et ita patet, quod appetit excellere in potestate. in potestate.

10. Item, Bernardus tractans illud ver- 10. Item, Bernardus tractans illud ver- bum Isaiæ, xiv, 14: Sedebo in monte te- bum Isaiæ, xiv, 14: Sedebo in monte te- stamenti, etc.: « Voluit Altissimi per stamenti, etc.: « Voluit Altissimi per vim similitudinem obtinere, scilicet ut vim similitudinem obtinere, scilicet ut quemadmodum ipse super Cherubim se- quemadmodum ipse super Cherubim se- dens gubernat omnem angelicam crea- dens gubernat omnem angelicam crea- turam ita et ipse altus sederet, regeret- turam ita et ipse altus sederet, regeret- que genus humanum. Absit, absit. Ini- que genus humanum. Absit, absit. Ini- quitatem meditatus est in cubili suo, men- quitatem meditatus est in cubili suo, men- tiatur iniquitas sibi . » Ex his patet, tiatur iniquitas sibi . » Ex his patet, quod non appetiit æqualitatem Dei, sed quod non appetiit æqualitatem Dei, sed tantum perfectionem potestatis super sub- tantum perfectionem potestatis super sub- jectos. jectos.

: :

SED CONTRA hoc iterum videtur, quod SED CONTRA hoc iterum videtur, quod hoc appetendo non videtur peccasse : hoc appetendo non videtur peccasse :

1. Partes enim beatitudinis sunt perfe- 1. Partes enim beatitudinis sunt perfe- ctum posse, et perfectum scire, et per- ctum posse, et perfectum scire, et per- fecta bonitas cum igitur creatus fuerit fecta bonitas cum igitur creatus fuerit ad appetendum beatitudinem, non vide- ad appetendum beatitudinem, non vide- tur peccasse appetendo partes ipsius. tur peccasse appetendo partes ipsius.

2. Item, Joannes: Scimus, quoniam 2. Item, Joannes: Scimus, quoniam cum apparuerit, similes ei erimus 2. Er- cum apparuerit, similes ei erimus 2. Er- go multo magis Angelus potuit esse ei go multo magis Angelus potuit esse ei similis et ita non peccavit appetendo similis et ita non peccavit appetendo similitudinem illam, sed potius meruit. similitudinem illam, sed potius meruit.

: :

3. Præterea, Videtur quod verissime 3. Præterea, Videtur quod verissime appetiit æqualitatem Dei: quia beatitudo appetiit æqualitatem Dei: quia beatitudo est constans ex commodis quam appetit est constans ex commodis quam appetit omnis rationalis creatura: ergo tanto omnis rationalis creatura: ergo tanto magis appetit, quanto magis cognoscit, et magis appetit, quanto magis cognoscit, et

1 S. BERNARDUS, sermo 17 super Cantica. 1 S. BERNARDUS, sermo 17 super Cantica. 2 I Joannis, 111, 2. 2 I Joannis, 111, 2.

maxime maximam; sed maxima est illa maxime maximam; sed maxima est illa quæ est Dei: ergo maxime appetit illam quæ est Dei: ergo maxime appetit illam æqualitatem Dei. æqualitatem Dei.

Nec videtur esse contra hoc quod dicit Nec videtur esse contra hoc quod dicit Anselmus, scilicet quod nihil intelligibile Anselmus, scilicet quod nihil intelligibile sit æquale Deo : quia dupliciter intelligi- sit æquale Deo : quia dupliciter intelligi- tur aliquid, scilicet secundum scientiam tur aliquid, scilicet secundum scientiam quia, et secundum scientiam propter quia, et secundum scientiam propter quid et licet æqualitatem Dei non pos- quid et licet æqualitatem Dei non pos- simus intelligere per scientiam propter simus intelligere per scientiam propter quid, tamen eam intelligimus secundum quid, tamen eam intelligimus secundum scientiam quia scimus enim, quia in- scientiam quia scimus enim, quia in- comprehensibilis et immensa est beati- comprehensibilis et immensa est beati- tudo Dei. Hæc autem scientia sufficit ad tudo Dei. Hæc autem scientia sufficit ad movendum appetitum. Ergo Lucifer movendum appetitum. Ergo Lucifer æqualitatem Dei potuit appetere. æqualitatem Dei potuit appetere.

SOLUTIO. Dicimus consentiendo Sanctis Solut SOLUTIO. Dicimus consentiendo Sanctis Solut supra inductis, quod diabolus nihil ap- supra inductis, quod diabolus nihil ap- petiit nisi beatitudinem, ad quam perve- petiit nisi beatitudinem, ad quam perve- nisset si stetisset. Sed in beatitudine tria nisset si stetisset. Sed in beatitudine tria sunt, ut dictum est, scilicet perfecta po- sunt, ut dictum est, scilicet perfecta po- testas, et perfecta scientia, et perfecta testas, et perfecta scientia, et perfecta bonitas. Et appetibile Angeli fuit beati- bonitas. Et appetibile Angeli fuit beati- tudo secundum perfectionem potestatis, tudo secundum perfectionem potestatis, non considerata scientia et bonitate. Ap- non considerata scientia et bonitate. Ap- petibile autem primi hominis fuit beati- petibile autem primi hominis fuit beati- tudo secundum perfectionem scientiæ, tudo secundum perfectionem scientiæ, non considerata potestate et bonitate. Et non considerata potestate et bonitate. Et appetibile Antichristi erit beatitudo se- appetibile Antichristi erit beatitudo se- cundum perfectionem bonitatis, non con- cundum perfectionem bonitatis, non con- siderata potestate et scientia. siderata potestate et scientia.

Quod qualiter verum sit, sic potest in- Quod qualiter verum sit, sic potest in- telligi: Ad perfectionem potestatis tria telligi: Ad perfectionem potestatis tria exiguntur, scilicet ut a se et non ab alio exiguntur, scilicet ut a se et non ab alio habeatur, et ut habeatur statim et non habeatur, et ut habeatur statim et non proficiatur ad eam per meritum, et ut in proficiatur ad eam per meritum, et ut in subjectis per potestatem alterius resisten- subjectis per potestatem alterius resisten- tiam non inveniat. Hæc eadem tria exi- tiam non inveniat. Hæc eadem tria exi- guntur ad perfectionem scientiæ et boni- guntur ad perfectionem scientiæ et boni- tatis, scilicet ut a se scientia habeatur, et tatis, scilicet ut a se scientia habeatur, et non per meritum exspectetur, et ut non non per meritum exspectetur, et ut non habeat resistentiam in scibilibus. Et hoc habeat resistentiam in scibilibus. Et hoc est quod dixit dæmon: Eritis sicut dii, est quod dixit dæmon: Eritis sicut dii, scientes bonum et malum 3. Similiter de scientes bonum et malum 3. Similiter de bonitate. Volet enim Antichristus a se bonitate. Volet enim Antichristus a se

3 Genes. 111, 5. 3 Genes. 111, 5.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63.

habere bonitatem, et statim et non per habere bonitatem, et statim et non per meritum exspectare, et quod in bonitate meritum exspectare, et quod in bonitate nihil sibi sit comparabile. Et hoc est quod nihil sibi sit comparabile. Et hoc est quod dicit Apostolus de ipso, quod extollitur dicit Apostolus de ipso, quod extollitur super omne quod vocatur Deus, aut super omne quod vocatur Deus, aut quod colitur 1. quod colitur 1.

Si autem quæratur, Quomodo secun- Si autem quæratur, Quomodo secun- dum hoc verum sit quod dicit Anselmus, dum hoc verum sit quod dicit Anselmus, quod appetiit ad quod pervenisset si ste- quod appetiit ad quod pervenisset si ste- tisset? tisset?

Dicendum, quod ad potestatem secun- Dicendum, quod ad potestatem secun- dum se venisset, sed ad modum potesta- dum se venisset, sed ad modum potesta- tis, non, scilicet quod a se et sine meritis tis, non, scilicet quod a se et sine meritis statim habuisset: habuisset enim pote- statim habuisset: habuisset enim pote- statem a Deo et ex profectu meriti, non statem a Deo et ex profectu meriti, non statim et ideo non in appetibili, sed in statim et ideo non in appetibili, sed in modo appetendi peccatum fuit. Ex hoc modo appetendi peccatum fuit. Ex hoc etiam patet qualiter voluerit esse similis etiam patet qualiter voluerit esse similis Deo in habendo potestatem perfectam Deo in habendo potestatem perfectam sicut Deus. Et hoc est quod dicit Ansel- sicut Deus. Et hoc est quod dicit Ansel- mus in libro de Casu diaboli : « Quid- mus in libro de Casu diaboli : « Quid- quid habebat, debebat velle: voluit igitur quid habebat, debebat velle: voluit igitur aliquid quod non habebat, nec tunc velle aliquid quod non habebat, nec tunc velle debebat sicut Heva voluit similis esse debebat sicut Heva voluit similis esse Deo, priusquam Deus hoc vellet. Nihil Deo, priusquam Deus hoc vellet. Nihil autem velle poterat nisi justitiam aut autem velle poterat nisi justitiam aut commodum ex commodis enim beati- commodum ex commodis enim beati- tudo constat quam vult omnis rationalis tudo constat quam vult omnis rationalis natura. Justitiam vero volendo peccare natura. Justitiam vero volendo peccare non potuit. Peccavit ergo volendo ali- non potuit. Peccavit ergo volendo ali- quod commodum, quod nec habebat, quod commodum, quod nec habebat, nec tunc velle debuit, sed per meritum nec tunc velle debuit, sed per meritum exspectare quod tamen ad augmentum exspectare quod tamen ad augmentum beatitudinis illi esse potuit. Plus ergo beatitudinis illi esse potuit. Plus ergo aliquid quam acceperat, inordinate vo- aliquid quam acceperat, inordinate vo- lendo, voluntatem suam extra justitiam lendo, voluntatem suam extra justitiam extendit at cum hoc voluit, quod Deus extendit at cum hoc voluit, quod Deus illum velle nolebat, voluit inordinate si- illum velle nolebat, voluit inordinate si- milis esse Deo. >> milis esse Deo. >>

Et per hoc patet solutio ad prima qua- Et per hoc patet solutio ad prima qua- tuor per talem enim voluntatem non tuor per talem enim voluntatem non tantum voluit esse similis Deo, sed etiam tantum voluit esse similis Deo, sed etiam major secundum aliquid. Unde Ansel- major secundum aliquid. Unde Ansel- mus « Etiamsi voluit esse par Deo, sed mus « Etiamsi voluit esse par Deo, sed aliquid minus Deo, contra voluntatem aliquid minus Deo, contra voluntatem Dei hoc voluit inordinate esse similis Dei hoc voluit inordinate esse similis Deo, quia propria voluntate, quæ nulli Deo, quia propria voluntate, quæ nulli

1 II ad Thessal. 11, 4. 1 II ad Thessal. 11, 4.

671 671

subdita fuit, voluit aliquid. Solius enim subdita fuit, voluit aliquid. Solius enim Dei esse debet sic voluntate propria Dei esse debet sic voluntate propria velle aliquid, ut superiorem non sequa- velle aliquid, ut superiorem non sequa- tur voluntatem... Non solum autem vo- tur voluntatem... Non solum autem vo- luit esse æqualis Deo, quia præsumpsit luit esse æqualis Deo, quia præsumpsit habere propriam voluntatem: sed etiam habere propriam voluntatem: sed etiam major voluit esse, volendo quod Deus major voluit esse, volendo quod Deus illum velle nolebat: quoniam voluntatem illum velle nolebat: quoniam voluntatem suam supra Dei voluntatem posuit. »> suam supra Dei voluntatem posuit. »>

Ex HIS patet solutio ad omnia præter Ex HIS patet solutio ad omnia præter quatuor ultima, ad quorum primum di- quatuor ultima, ad quorum primum di- cendum est, quod in appetibili non fuit cendum est, quod in appetibili non fuit peccatum, sed in modo appetendi. peccatum, sed in modo appetendi.

Ad object. Ad object. 1. 1.

2. 2.

AD SECUNDUM dicendum, quod similes Ad object. AD SECUNDUM dicendum, quod similes Ad object. ei erimus per participationem beatitudi- ei erimus per participationem beatitudi- nis suæ, et non per habere ex nobisipsis. nis suæ, et non per habere ex nobisipsis. Dicunt tamen quidam, quod est similitudo Dicunt tamen quidam, quod est similitudo æquiparantiæ sive paritatis, et similitudo æquiparantiæ sive paritatis, et similitudo imitationis sive repræsentationis.Et primo imitationis sive repræsentationis.Et primo modo non erimus ei similes, et similitu- modo non erimus ei similes, et similitu- dinem appetiit diabolus. Secundo modo dinem appetiit diabolus. Secundo modo erimus ei similes, et illam non appetiit. erimus ei similes, et illam non appetiit.

AD TERTIUM dicendum, quod appetitus AD TERTIUM dicendum, quod appetitus est duplex, scilicet naturalis, et appeti- est duplex, scilicet naturalis, et appeti- tus cum eligentia. Naturalis autem se- tus cum eligentia. Naturalis autem se- cundum Anselmum, nec bonus nec ma- cundum Anselmum, nec bonus nec ma- lus est, et ille crescit secundum quantita- lus est, et ille crescit secundum quantita- tem appetibilis appetitus autem cum tem appetibilis appetitus autem cum eligentia non extendit se extra id quod eligentia non extendit se extra id quod appetere debet. Et hoc contingit, quia, appetere debet. Et hoc contingit, quia, ut dicit Philosophus, eligentia est cum ut dicit Philosophus, eligentia est cum intellectu et ratione. Et secundum An- intellectu et ratione. Et secundum An- selmum limitatur a justitia: et iste ap- selmum limitatur a justitia: et iste ap- petitus non crescit nisi quantum se ex- petitus non crescit nisi quantum se ex- tendunt rationes juris et honesti. Posset tendunt rationes juris et honesti. Posset tamen aliter dici, quod uterque appetitus tamen aliter dici, quod uterque appetitus crescit secundum rationem appetibilis : crescit secundum rationem appetibilis : sed iste secundus non est impossibilium : sed iste secundus non est impossibilium : et ideo non appetit beatitudinem omnino et ideo non appetit beatitudinem omnino æqualem Deo. æqualem Deo.

Ad object. Ad object.

3. 3.

4. 4.

AD ULTIMUM dicendum, quod verum Ad object. AD ULTIMUM dicendum, quod verum Ad object. est, quod scientia quia sufficit ad moven- est, quod scientia quia sufficit ad moven- dum appetitum : sed quia appetitus dæ- dum appetitum : sed quia appetitus dæ- monis fuit appetitus cum eligentia, ideo monis fuit appetitus cum eligentia, ideo non potuit esse impossibilium, ut dictum non potuit esse impossibilium, ut dictum est, sed potius in id ad quod aptus erat est, sed potius in id ad quod aptus erat dæmon, et quod habuisset si stetisset. dæmon, et quod habuisset si stetisset.

672 672

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quod fuit peccatum primum Angeli Quod fuit peccatum primum Angeli mali¹? mali¹?

ptura non dicit: ante tamén factum fuis- ptura non dicit: ante tamén factum fuis- se, et ex hac eum homini invidisse, ratio se, et ex hac eum homini invidisse, ratio manifesta declarat in promptu enim manifesta declarat in promptu enim est omnibus hæc intuentibus non ex invi- est omnibus hæc intuentibus non ex invi- dentia superbiam nasci, sed potius invi- dentia superbiam nasci, sed potius invi- dentiam ex superbia ³. » dentiam ex superbia ³. »

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Apostolus ad Timotheum, 1. Dicit Apostolus ad Timotheum, quod radix omnium malorum est cupi- quod radix omnium malorum est cupi- ditas. Et addit Augustinus : « Hac enim ditas. Et addit Augustinus : « Hac enim

Secundo quæritur, Quod fuit primum diabolus cecidit, qui utique non amavit Secundo quæritur, Quod fuit primum diabolus cecidit, qui utique non amavit peccatum diaboli ? peccatum diaboli ?

Et videtur, quod superbia. Et videtur, quod superbia.

1. Per illam auctoritatem Augustini 1. Per illam auctoritatem Augustini supra inductam, ubi dicit, quod cadens supra inductam, ubi dicit, quod cadens diabolus fuit superbia tumidus, et pro- diabolus fuit superbia tumidus, et pro- priæ potestatis delectatione depravatus. priæ potestatis delectatione depravatus.

2. Similiter, Per illud Ecclesiastici, 2. Similiter, Per illud Ecclesiastici, x, 15: Initium omnis peccati est super- x, 15: Initium omnis peccati est super- bia. Quod exponit Augustinus in libro bia. Quod exponit Augustinus in libro XI super Genesim ad litteram, de primo XI super Genesim ad litteram, de primo peccato dæmonis et hominis, quod ini- peccato dæmonis et hominis, quod ini- tium fuit omnis peccati. tium fuit omnis peccati.

3. Item, Bernardus in sermone 17 super 3. Item, Bernardus in sermone 17 super Cantica «In coelo concepit dolorem, et Cantica «In coelo concepit dolorem, et in paradiso peperit iniquitatem, prolem in paradiso peperit iniquitatem, prolem malitiæ, matrem mortis et ærumnarum malitiæ, matrem mortis et ærumnarum omnium prima parens superbia. Nam omnium prima parens superbia. Nam etsi invidia diaboli mors introivit in or- etsi invidia diaboli mors introivit in or- bem terrarum², initium tamen omnis bem terrarum², initium tamen omnis peccati est superbia. » peccati est superbia. »

4. Item, Videtur per rationem: Appe- 4. Item, Videtur per rationem: Appe- titus enim potestatis est appetitus excel- titus enim potestatis est appetitus excel- lentiæ. Appetitus autem excellentiæ est lentiæ. Appetitus autem excellentiæ est superbia. Ergo appetitus potestatis est superbia. Ergo appetitus potestatis est superbia. Sed appetitus potestatis primus superbia. Sed appetitus potestatis primus fuit appetitus dæmonis. Ergo superbia fuit appetitus dæmonis. Ergo superbia fuit primum peccatum dæmonis. fuit primum peccatum dæmonis.

5. Item, Augustinus in libro XI super 5. Item, Augustinus in libro XI super Genesim ad litteram: « Quando dejecerit Genesim ad litteram: « Quando dejecerit superbia diabolum, ut naturam suam superbia diabolum, ut naturam suam bonam prava voluntate perverteret. Scri- bonam prava voluntate perverteret. Scri-

pecuniam, sed propriam potestatem. pecuniam, sed propriam potestatem. Proinde amor proprii boni perversus pri- Proinde amor proprii boni perversus pri- vat sancta societate turgidum spiritum, vat sancta societate turgidum spiritum, eumque coarctat miseria jam per iniqui- eumque coarctat miseria jam per iniqui- tatem satiari cupientem *. » tatem satiari cupientem *. »

2. Item, Videtur quod inobedientia 2. Item, Videtur quod inobedientia fuit primum peccatum per auctoritatem fuit primum peccatum per auctoritatem Anselmi supra positam, scilicet quod vo- Anselmi supra positam, scilicet quod vo- luntatem suam supra voluntatem Dei luntatem suam supra voluntatem Dei posuit, et propriam voluntatem habere posuit, et propriam voluntatem habere præsumpsit. præsumpsit.

3. Item, Quidam objiciunt sic: Angelus 3. Item, Quidam objiciunt sic: Angelus ex consideratione suæ pulchritudinis, ut ex consideratione suæ pulchritudinis, ut dicitur in Ezechiele, peccavit: ergo dicitur in Ezechiele, peccavit: ergo conferre debuit, quod de sua pulchritu- conferre debuit, quod de sua pulchritu-

dine non tumesceret et non contulit: dine non tumesceret et non contulit: ergo omisit et sic omissio fuit primum ergo omisit et sic omissio fuit primum peccatum ejus. peccatum ejus.

4. Item, Ratio tenetur regere in facien- 4. Item, Ratio tenetur regere in facien- dum, et tunc non rexit: ergo omisit. dum, et tunc non rexit: ergo omisit.

Sed com Sed com

SOLUTIO. Dicimus secundum Augusti- Soluti SOLUTIO. Dicimus secundum Augusti- Soluti num, quod superbia fuit primum pecca- num, quod superbia fuit primum pecca- tum dæmonis, et ex superbia nata est tum dæmonis, et ex superbia nata est invidia, quæ dejecit hominem. Unde Au- invidia, quæ dejecit hominem. Unde Au- gustinus dicit in libro de Conflictu vitio- gustinus dicit in libro de Conflictu vitio- rum et virtutum : « Quam densissimis rum et virtutum : « Quam densissimis putamus in terra superbiæ tenebris lutum putamus in terra superbiæ tenebris lutum involvi, si potuit in cœlo stella quæ mane involvi, si potuit in cœlo stella quæ mane oriebatur, per superbiam lucis suæ glo- oriebatur, per superbiam lucis suæ glo- bos amittere. » Item, in libro XI super bos amittere. » Item, in libro XI super

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. V, Art. 2. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. V, Art. 2. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ Theologiæ, Quæst. 21, membr. 2. Tom. XXXII Theologiæ, Quæst. 21, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

2 Sapient. 11, 24. 2 Sapient. 11, 24.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 16. litteram, cap. 16.

4 I ad Timoth. VI, 10. 4 I ad Timoth. VI, 10.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 5 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 15. litteram, cap. 15.

6 Cf. Ezechiel. XXVIII, 12 et seq. 6 Cf. Ezechiel. XXVIII, 12 et seq.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63.

Genesim ad litteram : « Invidia sequitur Genesim ad litteram : « Invidia sequitur superbiam, non præcedit: non enim cau- superbiam, non præcedit: non enim cau- sa superbiendi est invidia, sed causa in- sa superbiendi est invidia, sed causa in- videndi superbia. Cum igitur superbia sit videndi superbia. Cum igitur superbia sit amor excellentiæ propriæ, invidia vero amor excellentiæ propriæ, invidia vero sit odium felicitatis alienæ quid inde sit odium felicitatis alienæ quid inde nascatur, satis in promptu est. Amando nascatur, satis in promptu est. Amando enim quisque excellentiam suam, vel pa- enim quisque excellentiam suam, vel pa- ribus invidet, quod ei coæquentur: vel ribus invidet, quod ei coæquentur: vel superioribus, quia eis non coæquatur: vel superioribus, quia eis non coæquatur: vel inferioribus, ne sibi coæquentur. Super- inferioribus, ne sibi coæquentur. Super- biendo igitur invidus, non invidendo quis- biendo igitur invidus, non invidendo quis- que fit superbus. » Hoc idem dicitur in que fit superbus. » Hoc idem dicitur in Psalmo xxxv, 12 et 13: Non veniat mihi Psalmo xxxv, 12 et 13: Non veniat mihi pes superbiæ, et manus peccatoris non pes superbiæ, et manus peccatoris non moveat me. Ibi ceciderunt qui operantur moveat me. Ibi ceciderunt qui operantur iniquitatem: expulsi sunt, nec potuerunt iniquitatem: expulsi sunt, nec potuerunt

stare. stare.

Tamen notandum, quod superbia dici- Tamen notandum, quod superbia dici- tur tribus modis. Uno modo generaliter, tur tribus modis. Uno modo generaliter, scilicet appetitus altitudinis in quocum- scilicet appetitus altitudinis in quocum- que, et hæc superbia proprie dicitur tu- que, et hæc superbia proprie dicitur tu- mor, secundum quod Gregorius dicit, quod mor, secundum quod Gregorius dicit, quod mor mentis est obstaculum veritatis. Et mor mentis est obstaculum veritatis. Et distinguit quatuor species tumoris, quæ distinguit quatuor species tumoris, quæ notantur in hoc versu: notantur in hoc versu:

Ex se, pro meritis, falso, plus omnibus, in- Ex se, pro meritis, falso, plus omnibus, in- [flant. [flant.

Alio modo dicitur adhuc specialius, Alio modo dicitur adhuc specialius, secundum quod dicitur amor proprii secundum quod dicitur amor proprii boni in ratione aversionis a Deo : per hoc boni in ratione aversionis a Deo : per hoc enim quod avertit a Deo, induit quam- enim quod avertit a Deo, induit quam- dam rationem superbiæ, et hæc superbia dam rationem superbiæ, et hæc superbia non est speciale peccatum, sed initium non est speciale peccatum, sed initium omnis peccati et hæc etiam superbia di- omnis peccati et hæc etiam superbia di- citur pes superbiæ, quia ibi primo stat citur pes superbiæ, quia ibi primo stat iniquitas, quando manus peccatoris mo- iniquitas, quando manus peccatoris mo- vet peccantem. vet peccantem.

Tertio modo dicitur specialissime su- Tertio modo dicitur specialissime su- perbia appetitus excellentiæ in potestate perbia appetitus excellentiæ in potestate ad dignitatem pertinente, et hoc est spe- ad dignitatem pertinente, et hoc est spe- ciale peccatum, et primum peccatum dæ- ciale peccatum, et primum peccatum dæ-

monis. monis.

Similiter avaritia dicitur duobus mo- Similiter avaritia dicitur duobus mo-

+ Eccli. x, 15. + Eccli. x, 15.

2 I ad Timoth. vi, 10. 2 I ad Timoth. vi, 10.

XXXIV XXXIV

673 673

dis, generaliter, et specialiter. Generali- dis, generaliter, et specialiter. Generali- ter nimius amor proprii boni, et hæc non ter nimius amor proprii boni, et hæc non differt a superbia generalissime dicta, differt a superbia generalissime dicta, nisi pro tanto quod superbia dicitur amor nisi pro tanto quod superbia dicitur amor ille in quantum avertit a Deo, avaritia ille in quantum avertit a Deo, avaritia vero in quantum convertit ad bonum vero in quantum convertit ad bonum commutabile, et sic avaritia dicta est ra- commutabile, et sic avaritia dicta est ra- dix peccati, et non speciale peccato. Se- dix peccati, et non speciale peccato. Se- cundo modo dicitur avaritia specialiter cundo modo dicitur avaritia specialiter nimius amor pecuniæ vel bonorum for- nimius amor pecuniæ vel bonorum for- tunæ : et hoc non fuit primum peccatum tunæ : et hoc non fuit primum peccatum dæmonis. Quod autem hoc verum sit, dæmonis. Quod autem hoc verum sit, accipitur ab Augustino in libro XI super accipitur ab Augustino in libro XI super Genesim ad litteram: « Merito initium Genesim ad litteram: « Merito initium omnis peccati superbiam Scriptura diffi- omnis peccati superbiam Scriptura diffi- nit dicens: Initium omnis peccati est nit dicens: Initium omnis peccati est superbia'. Cujusmodi testimonio non in- superbia'. Cujusmodi testimonio non in- convenienter aptatur illud quod Aposto- convenienter aptatur illud quod Aposto- lus ait: Radix omnium malorum est cu- lus ait: Radix omnium malorum est cu- piditas 2. Si avaritiam generalem intelli- piditas 2. Si avaritiam generalem intelli- gamus, qua quisque appetit quid amplius gamus, qua quisque appetit quid amplius quam quam

: :

opportet propter excellentiam opportet propter excellentiam suam, et quemdam propriæ rei amorem, suam, et quemdam propriæ rei amorem, cui sapienter nomem Latina lingua indi- cui sapienter nomem Latina lingua indi- dit, cum appellavit privatum, quod po- dit, cum appellavit privatum, quod po- tius a decremento quam ab incremento tius a decremento quam ab incremento dictum elucet omnis enim privatio mi- dictum elucet omnis enim privatio mi- nuit. Unde itaque vult eminere superbia, nuit. Unde itaque vult eminere superbia, inde in angustias egestatemque detru- inde in angustias egestatemque detru- ditur; cum a communi ad proprium ditur; cum a communi ad proprium damnoso sui amore redigitur. Specialis damnoso sui amore redigitur. Specialis autem est avaritia, quæ usitatius appella- autem est avaritia, quæ usitatius appella- tur amor pecuniæ, cujus nomine Aposto- tur amor pecuniæ, cujus nomine Aposto- lus per speciem genus significans, univer- lus per speciem genus significans, univer- salem avaritiam volebat intelligi dicendo: salem avaritiam volebat intelligi dicendo: Radix omnium malorum est cupiditas. Radix omnium malorum est cupiditas. Hac enim et diabolus cecidit, qui non Hac enim et diabolus cecidit, qui non amavit pecuniam, sed propriam potesta- amavit pecuniam, sed propriam potesta- tem. Proinde perversus sui amor privat tem. Proinde perversus sui amor privat sancta societate turgidum spiritum, eum- sancta societate turgidum spiritum, eum- que coarctat miseria jam per iniquitatem que coarctat miseria jam per iniquitatem suam satiari cupientem³. » Hucusque suam satiari cupientem³. » Hucusque sunt verba Augustini, in quibus tria sunt verba Augustini, in quibus tria notantur, scilicet solutio eorum quæ notantur, scilicet solutio eorum quæ objecta sunt, et distinctio superbiæ et objecta sunt, et distinctio superbiæ et avaritiæ, et quod propriam potestatem avaritiæ, et quod propriam potestatem

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, capp. 14 et 15. litteram, capp. 14 et 15.

43 43

Ad object. Ad object.

2. 2.

Ad object. Ad object.

3. 3.

Ad object. Ad object.

4. 4.

674 674

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

appetiit dæmon, sicut in præsenti quæ- appetiit dæmon, sicut in præsenti quæ- stione determinavimus. stione determinavimus.

AD HOC autem quod objicitur de ino- AD HOC autem quod objicitur de ino- bedientia, dicendum quod vitia speciem bedientia, dicendum quod vitia speciem et rationem habent a fine voluntatis. et rationem habent a fine voluntatis. Unde inobedientia rationem habet a con- Unde inobedientia rationem habet a con- temptu præcepti in quantum præceptum temptu præcepti in quantum præceptum est quod quia contemnere non inten- est quod quia contemnere non inten- debat Angelus, ideo speciale et primum debat Angelus, ideo speciale et primum peccatum suum non fuit inobedientia, peccatum suum non fuit inobedientia, -sed consequens et commune, secundum -sed consequens et commune, secundum quod Ambrosius dicit de omni peccato, quod Ambrosius dicit de omni peccato, quod « est prævaricatio legis divinæ, et quod « est prævaricatio legis divinæ, et coelestium inobedientia mandatorum. » coelestium inobedientia mandatorum. » De hoc autem sufficientius in tractatu de De hoc autem sufficientius in tractatu de peccatis determinabitur. peccatis determinabitur.

AD ID autem quod objicitur de omis- AD ID autem quod objicitur de omis- sione, dicendum, quod ratio illa suppo- sione, dicendum, quod ratio illa suppo- nit falsum, scilicet quod non contulerit. nit falsum, scilicet quod non contulerit. Dicit enim Anselmus per expresse in Dicit enim Anselmus per expresse in quadam auctoritate supra inducta, quod quadam auctoritate supra inducta, quod scivit se non debere appetere quod appe- scivit se non debere appetere quod appe- tiit, et hoc non potuit scire nisi ex colla- tiit, et hoc non potuit scire nisi ex colla- tione. tione.

AD ULTIMUM dicendum, quod error fuit AD ULTIMUM dicendum, quod error fuit rationi admixtus, scilicet præsumptionis rationi admixtus, scilicet præsumptionis impunitatis, sicut supra in auctoritate impunitatis, sicut supra in auctoritate Anselmi patuit. Hic autem error sive Anselmi patuit. Hic autem error sive ignorantia non est speciale peccatum, ignorantia non est speciale peccatum, sed est error eligentiæ et inquisitionis, sed est error eligentiæ et inquisitionis, vel ignorantia præcedens omne pecca- vel ignorantia præcedens omne pecca- tum, secundum quod dicit Philosophus tum, secundum quod dicit Philosophus in III Ethicorum, quod omnis malus in III Ethicorum, quod omnis malus est ignorans quæ tamen ignorantia se- est ignorans quæ tamen ignorantia se- cundum eumdem Philosophum non me- cundum eumdem Philosophum non me- retur indulgentiam et misericordiam, sed retur indulgentiam et misericordiam, sed vituperium. vituperium.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quæ primi peccati causa fuit?? Quæ primi peccati causa fuit??

Tertio quæritur, Quæ primi peccati Tertio quæritur, Quæ primi peccati causa fuit ? causa fuit ?

1. Cum enim duo sunt movenția se- 1. Cum enim duo sunt movenția se- cundum Philosophum, intellectus scilicet cundum Philosophum, intellectus scilicet et phantasia, dicit Philosophus ³, quod et phantasia, dicit Philosophus ³, quod intellectus est semper rectus, phantasia intellectus est semper rectus, phantasia autem est recta et non recta: sed in Ange- autem est recta et non recta: sed in Ange- lo non est nisi intellectus: ergo videtur, lo non est nisi intellectus: ergo videtur, quod semper rectus: et ita numquam quod semper rectus: et ita numquam movet ad peccatum: et sic videtur, quod movet ad peccatum: et sic videtur, quod Angelus non potuerit peccare per cau- Angelus non potuerit peccare per cau- sam quam in se habuerit. Per causam sam quam in se habuerit. Per causam autem exteriorem peccare non potuit: autem exteriorem peccare non potuit: quia exterior causa non potuit eum mo- quia exterior causa non potuit eum mo- vere ad opus nisi Deus: Deus autem non vere ad opus nisi Deus: Deus autem non movet ad peccatum. movet ad peccatum.

2. Item, Angelus secundum naturam 2. Item, Angelus secundum naturam intellectum habet deiformem: intellectus intellectum habet deiformem: intellectus vero deiformis est super simplices rerum vero deiformis est super simplices rerum veritates ergo impossibilis est ad de- veritates ergo impossibilis est ad de- ceptionem: et ita videtur, quod non mo- ceptionem: et ita videtur, quod non mo- veat ad peccatum. veat ad peccatum.

3. Item, Dicit Augustinus, quod non 3. Item, Dicit Augustinus, quod non est credendum Adam spirituali mente est credendum Adam spirituali mente præditum hoc putasse, quod Deus sciens præditum hoc putasse, quod Deus sciens bonum et malum futurus esset: sed in bonum et malum futurus esset: sed in hoc decipi poterat, quia credebat veniale hoc decipi poterat, quia credebat veniale quod erat damnabile. Ergo multo minus quod erat damnabile. Ergo multo minus credendum est hoc de Angelo, qnod fuit credendum est hoc de Angelo, qnod fuit deceptus, cum a principio creationis suæ deceptus, cum a principio creationis suæ intellectu deiformi fuerit præditus et ita intellectu deiformi fuerit præditus et ita videtur, quod ex deceptione intellectus videtur, quod ex deceptione intellectus non inclinatus fuerit ad peccatum. non inclinatus fuerit ad peccatum.

SED CONTRA est quod SED CONTRA est quod

1. Dicit Damascenus in libro Il de Fi- 1. Dicit Damascenus in libro Il de Fi- de orthodoxa: « Liberi arbitrii sui ele- de orthodoxa: « Liberi arbitrii sui ele-

Sed con Sed con

1 III Ethicorum, cap. 3. 1 III Ethicorum, cap. 3.

2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 21, membr. 3. Tom. XXXII no- logiæ, Quæst. 21, membr. 3. Tom. XXXII no-

væ editionis nostræ. væ editionis nostræ.

3 III de Anima, cap. 3 III de Anima, cap.

51. 51.

Solutio. Solutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 63.

ctione versus est ab eo quod est secun- ctione versus est ab eo quod est secun- dum naturam, in id quod est præter dum naturam, in id quod est præter naturam et elevatus est adversus Deum naturam et elevatus est adversus Deum qui fecit ipsum, adæquari ipsi volens. qui fecit ipsum, adæquari ipsi volens. Et sic primo desistens a bono in malum Et sic primo desistens a bono in malum devenit. » Si igitur liberi arbitrii ele- devenit. » Si igitur liberi arbitrii ele- ctione peccavit, et electio non est sine ctione peccavit, et electio non est sine intellectu et ratione, ut dicit Philoso- intellectu et ratione, ut dicit Philoso- phus, videtur quod intellectus ejus mo- phus, videtur quod intellectus ejus mo- vit ad peccatum. vit ad peccatum.

2. Item, Anselmus in libro de Casu 2. Item, Anselmus in libro de Casu diaboli dicit: « Cum dico quia Angelus diaboli dicit: « Cum dico quia Angelus deseruit justitiam volendo quod non de- deseruit justitiam volendo quod non de- buit, aperte ostendo, cur et quomodo buit, aperte ostendo, cur et quomodo illam deseruit. Nam ideo illam deseruit, illam deseruit. Nam ideo illam deseruit, quia voluit quod velle non debuit, et hoc quia voluit quod velle non debuit, et hoc modo id volendo quod non debuit, illam modo id volendo quod non debuit, illam deseruit. Nulla autem causa præcessit deseruit. Nulla autem causa præcessit hanc voluntatem, nisi quia velle potuit. hanc voluntatem, nisi quia velle potuit. Nec ideo voluit, quia potuit: quia simi- Nec ideo voluit, quia potuit: quia simi- liter velle potuit bonus Angelus, nec ta- liter velle potuit bonus Angelus, nec ta- men voluit. Nam nullus vult quod velle men voluit. Nam nullus vult quod velle potest ideo quia potest sine alia causa, potest ideo quia potest sine alia causa, quamvis numquam velit si non potest. quamvis numquam velit si non potest. Cur ergo voluit? Non nisi quia voluit. Cur ergo voluit? Non nisi quia voluit. Nam hæc voluntas nullam aliam habuit Nam hæc voluntas nullam aliam habuit causam, qua impelleretur aliquatenus causam, qua impelleretur aliquatenus aut attraheretur: sed ipse sibi, si dici aut attraheretur: sed ipse sibi, si dici potest, efficiens causa fuit effectus 3. » potest, efficiens causa fuit effectus 3. »

3. Item, Augustinus in libro de libero 3. Item, Augustinus in libro de libero arbitrio dicit, quod efficiens causa pec- arbitrio dicit, quod efficiens causa pec- cati non est nisi voluntas. cati non est nisi voluntas.

CONTRA hoc totum videtur esse quod CONTRA hoc totum videtur esse quod dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus « Igitur malum est præter vitam, nibus « Igitur malum est præter vitam, et præter intentionem, et præter causam, et præter intentionem, et præter causam, et præter principium, et præter finem, et præter principium, et præter finem, et præter diffinitionem, et præter volun- et præter diffinitionem, et præter volun- tatem, et præter substantiam 4. » Ex hoc tatem, et præter substantiam 4. » Ex hoc accipitur, quod malum et peccatum dæ- accipitur, quod malum et peccatum dæ- monis fuerit præter voluntatem, et præ- monis fuerit præter voluntatem, et præ- ter intellectum ejus. ter intellectum ejus.

SOLUTIO. Prænotandum, quod an et SOLUTIO. Prænotandum, quod an et

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, вар. 4. вар. 4.

2 III Ethicorum, cap. 2. 2 III Ethicorum, cap. 2.

3 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 3 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

675 675

quando et unde et in quo sit malum, ali- quando et unde et in quo sit malum, ali- bi est determinandum: unde consentien- bi est determinandum: unde consentien- do Sanctis dicimus, quod actus peccati do Sanctis dicimus, quod actus peccati non habet causam nisi voluntatem: ma- non habet causam nisi voluntatem: ma- lum autem secundum quod hujusmodi, lum autem secundum quod hujusmodi, nullam habet causam, sed est defectus nullam habet causam, sed est defectus et infirmitas incidens ex carentia boni et et infirmitas incidens ex carentia boni et justitiæ: actus autem voluntatis secun- justitiæ: actus autem voluntatis secun- dum quod hujusmodi, duas habet cau- dum quod hujusmodi, duas habet cau- sas, scilicet voluntatem ut proximam, sas, scilicet voluntatem ut proximam, et Deum in voluntate moventem ut et Deum in voluntate moventem ut causam primam: sed tamen actus pec- causam primam: sed tamen actus pec- cați non est separabilis a defectu boni, cați non est separabilis a defectu boni, qui malum est, nisi potentia et ra- qui malum est, nisi potentia et ra- tione et ideo peccatum causam habet tione et ideo peccatum causam habet voluntatem et non Deum. Difformitas voluntatem et non Deum. Difformitas autem peccati a nulla causatur extre- autem peccati a nulla causatur extre- mitate, sed tantum a quadam priva- mitate, sed tantum a quadam priva- tione quia scilicet vult quod non debet. tione quia scilicet vult quod non debet. Aversio autem voluntatis a debito et ju- Aversio autem voluntatis a debito et ju- stitia et bono, quæ non est nisi privatio stitia et bono, quæ non est nisi privatio et non volitum, neque intellectum, neque et non volitum, neque intellectum, neque intentum inducit defectum boni in actu intentum inducit defectum boni in actu qui est peccatum et malum. Et hoc est qui est peccatum et malum. Et hoc est quod dicit Dionysius in libro de Divinis quod dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod malum dæmonis est nominibus, quod malum dæmonis est præter intellectum deiformem esse. Hæc præter intellectum deiformem esse. Hæc tamen omnia alibi sufficientius determi- tamen omnia alibi sufficientius determi- nabuntur. nabuntur.

Ad 1. Ad 1.

DICENDUM ergo ad primum, quod intel- DICENDUM ergo ad primum, quod intel- lectus dæmonis in pluribus decipi pote- lectus dæmonis in pluribus decipi pote- rat, sicut in auctoritate Anselmi supra rat, sicut in auctoritate Anselmi supra ostensum est. Et quod dicit Philosophus, ostensum est. Et quod dicit Philosophus, quod intellectus semper est rectus, intel- quod intellectus semper est rectus, intel- ligitur de intellectu qui procedit ex prin- ligitur de intellectu qui procedit ex prin- cipiis per se notis et veris: intellectus cipiis per se notis et veris: intellectus autem voluntarorium et moralium proce- autem voluntarorium et moralium proce- dit ex contingentibus possibilibus aliter dit ex contingentibus possibilibus aliter fieri, sicut quod Deus suam creaturam fieri, sicut quod Deus suam creaturam quam ad imaginem suam fecerat, extre- quam ad imaginem suam fecerat, extre- ma condemnatione non puniret, et hu- ma condemnatione non puniret, et hu- jusmodi alia quæ ponit Anselmus, quæ jusmodi alia quæ ponit Anselmus, quæ dæmoni promittebant impunitatem. dæmoni promittebant impunitatem. AD ALIUD dicendum, quod intellectus Ad 2 et 3. AD ALIUD dicendum, quod intellectus Ad 2 et 3.

27. 27.

* S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, * S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

5 IDEM, Ibidem. 5 IDEM, Ibidem.

676 676

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

deiformis creatus. Angeli non decipitur deiformis creatus. Angeli non decipitur in veritate rerum earum, quæ sunt ne- in veritate rerum earum, quæ sunt ne- cessario, vel frequenter, vel raro : sed in cessario, vel frequenter, vel raro : sed in his quæ pendent a voluntate Dei vel his quæ pendent a voluntate Dei vel Angeli vel hominis, non habet nisi con- Angeli vel hominis, non habet nisi con- jecturas, sicut est punire æternaliter et jecturas, sicut est punire æternaliter et non ignoscere pro tali culpa: et ideo in non ignoscere pro tali culpa: et ideo in talibus potest decipi. talibus potest decipi.

Et si objiciatur, quod diabolus scivit Et si objiciatur, quod diabolus scivit rationes juris, et ideo scivit, quod talis rationes juris, et ideo scivit, quod talis poena debebatur tali culpæ, patet solutio poena debebatur tali culpæ, patet solutio per Anselmum supra inducta, quia scivit per Anselmum supra inducta, quia scivit

justam quidem esse pœnam sed an justam quidem esse pœnam sed an Deus facturus esset quod juste facere Deus facturus esset quod juste facere posset, ignoravit, præcipue cum sicut in posset, ignoravit, præcipue cum sicut in vindicta sit decor justitiæ, ita in igno- vindicta sit decor justitiæ, ita in igno- scentiam sit decor misericordiæ et bo- scentiam sit decor misericordiæ et bo- nitatis et misericordia sæpe super- nitatis et misericordia sæpe super- exaltat judicium '. exaltat judicium '.

Per hoc etiam patet solutio ad se- Per hoc etiam patet solutio ad se- quens. quens.

Verbum autem Dionysii ultimo indu- Verbum autem Dionysii ultimo indu- ctum, intelligitur de malo contracto in ctum, intelligitur de malo contracto in actu et actu et opere voluntatis. opere voluntatis.

QUÆSTIO LXIV. QUÆSTIO LXIV.

A quo cecidit ' ? A quo cecidit ' ?

Deinde quæritur, A quo cecidit ? Deinde quæritur, A quo cecidit ? Et videtur, quod a gratia: quia Et videtur, quod a gratia: quia 1. Dicit Anselmus in libro II Cur Deus 1. Dicit Anselmus in libro II Cur Deus homo: «Rationalis creatura ad hoc ac- homo: «Rationalis creatura ad hoc ac- cepit potestatem discernendi, ut odisset cepit potestatem discernendi, ut odisset et vitaret malum: amaretque et diligeret et vitaret malum: amaretque et diligeret bonum, atque majus bonum magis dili- bonum, atque majus bonum magis dili- geret et eligeret. Aliter namque frustra geret et eligeret. Aliter namque frustra illi Deus dedisset potestatem illam dis. illi Deus dedisset potestatem illam dis. cernendi, quia in vanum discerneret, si cernendi, quia in vanum discerneret, si secundum discretionem non amaret et secundum discretionem non amaret et vitaret. Sed non convenit, ut Deus vitaret. Sed non convenit, ut Deus tantam potestatem frustra dederit. Ad tantam potestatem frustra dederit. Ad hoc itaque factam esse rationalem natu- hoc itaque factam esse rationalem natu- ram certum est, ut summum bonum su- ram certum est, ut summum bonum su- per omnia amaret et diligeret non pro- per omnia amaret et diligeret non pro- pter aliud, sed propter ipsum: si enim pter aliud, sed propter ipsum: si enim propter aliud, non ipsum, sed aliud propter aliud, non ipsum, sed aliud amat. Ad hoc nisi justa facere nequit. amat. Ad hoc nisi justa facere nequit. Ut igitur frustra non sit rationalis, simul Ut igitur frustra non sit rationalis, simul ad hoc justa et rationalis facta est ³. » ad hoc justa et rationalis facta est ³. »

Ex hac auctoritate patet manifeste, quod Ex hac auctoritate patet manifeste, quod Angeli justi creati sunt. Angeli justi creati sunt.

2. Item, Anselmus, ibidem parum in- 2. Item, Anselmus, ibidem parum in- fra «Quamdiu ergo amando et eligen- fra «Quamdiu ergo amando et eligen- do summum bonum justa faciet, ad quod do summum bonum justa faciet, ad quod facta est miser erit, quia indigens erit facta est miser erit, quia indigens erit contra voluntatem non habendo quod contra voluntatem non habendo quod desiderat, quod nimis absurdum est. desiderat, quod nimis absurdum est. Quapropter rationalis natura justa facta Quapropter rationalis natura justa facta est, ut summo bono, id est, Deo fruendo est, ut summo bono, id est, Deo fruendo beata esset. » Ex his patet, quod creata beata esset. » Ex his patet, quod creata fuit rationalis natura justa. Cum igitur a fuit rationalis natura justa. Cum igitur a bono in quo creata fuit exciderit, a gra- bono in quo creata fuit exciderit, a gra- tia cecidit. tia cecidit.

3. Item, Augustinus in libro II super 3. Item, Augustinus in libro II super Genesim ad litteram dicit sic : « Quem- Genesim ad litteram dicit sic : « Quem- admodum ratio qua creatura conditur, admodum ratio qua creatura conditur, prior est in Verbo Dei quam ipsa creatu- prior est in Verbo Dei quam ipsa creatu- ra quæ conditur: ita ejusdem rationis ra quæ conditur: ita ejusdem rationis cognitio prius fit in creatura intellectua- cognitio prius fit in creatura intellectua- li, quæ peccato non obtenebrata est: ac li, quæ peccato non obtenebrata est: ac

1 Jacob. 11, 13: Superexaltat misericordia judi- logiæ, Quæst. 22. Tom. XXXII novæ editionis 1 Jacob. 11, 13: Superexaltat misericordia judi- logiæ, Quæst. 22. Tom. XXXII novæ editionis cium. cium.

2 Cf. Opp. B. Alberti. II a Part. Summa theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. II a Part. Summa theo-

nostræ. nostræ.

* S. ANSELMUS, Lib. II Cur Deus homo, cap. 1. * S. ANSELMUS, Lib. II Cur Deus homo, cap. 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 65. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 65.

deinde ipsa cognitio creaturæ in genere deinde ipsa cognitio creaturæ in genere proprio. Neque enim sicut nos ad perci- proprio. Neque enim sicut nos ad perci- piendam sapientiam Dei proficiebant An- piendam sapientiam Dei proficiebant An- geli, ut invisibilia Dei per ea quæ facta geli, ut invisibilia Dei per ea quæ facta sunt, intellecta, conspicerent: qui ex sunt, intellecta, conspicerent: qui ex quo creati sunt, ipsa verbi æternitate et quo creati sunt, ipsa verbi æternitate et pia contemplatione fruuntur 2. » Ex hoc pia contemplatione fruuntur 2. » Ex hoc etiam manifeste patet, quod in gratia etiam manifeste patet, quod in gratia creati sunt Angeli, et mali a gratia ceci- creati sunt Angeli, et mali a gratia ceci- derunt: quia ab eo in quo creati sunt, derunt: quia ab eo in quo creati sunt, ceciderunt. ceciderunt.

4. Item, Hoc accipitur ex longa dis- 4. Item, Hoc accipitur ex longa dis- putatione Anselmi in libro de Casu putatione Anselmi in libro de Casu diaboli, qui dicit, quod prius Ange- diaboli, qui dicit, quod prius Ange- lus habuit voluntatem beatitudinis et lus habuit voluntatem beatitudinis et justitiam, et voluntatem perseveran- justitiam, et voluntatem perseveran-

677 677

di in utroque, et ideo cecidit a gratia. Sed contra. di in utroque, et ideo cecidit a gratia. Sed contra. SED CONTRA hoc est quod Augustinus SED CONTRA hoc est quod Augustinus videtur dicere, quod Deus creavit ange- videtur dicere, quod Deus creavit ange- licam naturam informem, et cum non licam naturam informem, et cum non potuerit esse informis secundum natu- potuerit esse informis secundum natu- ram, videtur quod fuit informis secun- ram, videtur quod fuit informis secun- dum gratiam. dum gratiam.

Sed quia de hoc multa supra in Sed quia de hoc multa supra in quæstione de primo statu Angelorum quæstione de primo statu Angelorum dicta sunt 3, ibi determinatio præmisso- dicta sunt 3, ibi determinatio præmisso- rum requiratur. Hoc tantum addito, rum requiratur. Hoc tantum addito, quod si quis consideret mentem in ori- quod si quis consideret mentem in ori- ginalibus, consona voce inveniet di- ginalibus, consona voce inveniet di- cere Sanctos, Angelos creatos fuisse in cere Sanctos, Angelos creatos fuisse in gratia, et dæmones a gratia ceci- gratia, et dæmones a gratia ceci-

disse. disse.

QUÆSTIO LXV. QUÆSTIO LXV.

Per quæ dejectus est diabolus ? Per quæ dejectus est diabolus ?

Deinde quæritur, Per quæ dejectus est ? Deinde quæritur, Per quæ dejectus est ?

Et quæruntur duo, scilicet de proelio Michaelis et Angelorum ejus cum Et quæruntur duo, scilicet de proelio Michaelis et Angelorum ejus cum dracone. dracone.

Et secundo, De rudentibus inferni, quibus Petrus dæmones dicit esse. Et secundo, De rudentibus inferni, quibus Petrus dæmones dicit esse. detractos. detractos.

1 Ad Roman. 1, 20. 1 Ad Roman. 1, 20.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad litteram, cap. 8. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad litteram, cap. 8.

3 Cf. Supra, Quæst. 30, Art. 1, 2 et 3. 3 Cf. Supra, Quæst. 30, Art. 1, 2 et 3.

678 678

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De prælio Michaelis cum dracone¹. De prælio Michaelis cum dracone¹.

Ad primum horum proceditur sic: Ad primum horum proceditur sic: 1. Dicitur in Apocalypsi, XII, 7 et 8: 1. Dicitur in Apocalypsi, XII, 7 et 8: Et factum est prælium magnum in cœ- Et factum est prælium magnum in cœ- lo: Michael et Angeli ejus præliabantur lo: Michael et Angeli ejus præliabantur cum dracone, et draco pugnabat et An- cum dracone, et draco pugnabat et An- geli ejus et non valuerunt, neque locus geli ejus et non valuerunt, neque locus inventus est eorum amplius in cœlo. inventus est eorum amplius in cœlo. Prolium autem requitit moram. Ergo Prolium autem requitit moram. Ergo videtur, quod diabolus per aliquam mo- videtur, quod diabolus per aliquam mo- ram posquam peccavit, remansit in cœlo. ram posquam peccavit, remansit in cœlo.

2. Item, Prœlium requirit resistentem 2. Item, Prœlium requirit resistentem virtutem ergo videtur, quod Angeli ca- virtutem ergo videtur, quod Angeli ca- dentes virtutem resistendi habuerint con- dentes virtutem resistendi habuerint con- tra Deum et Angelos bonos: quod est tra Deum et Angelos bonos: quod est contra Petrum in II canonica sua, II, 11, contra Petrum in II canonica sua, II, 11, dicentem Angeli fortitudine et virtute dicentem Angeli fortitudine et virtute cum sint majores, non portant adversus cum sint majores, non portant adversus se exsecrabile judicium. se exsecrabile judicium.

3. Præterea quæritur, Cum superio- 3. Præterea quæritur, Cum superio- rum Angelorum magis sit consentire rum Angelorum magis sit consentire Deo quam inferiorum, quare Michaeli et Deo quam inferiorum, quare Michaeli et Angelis ejus potius attribuitur prælium Angelis ejus potius attribuitur prælium cum dracone, quam Cherubim et Sera- cum dracone, quam Cherubim et Sera- phim ? phim ?

SOLUTIO. Dicendum, quod illud Apo- SOLUTIO. Dicendum, quod illud Apo- calypsis secundum litteram intelligitur calypsis secundum litteram intelligitur de proelio quod fit in Ecclesia inter præ- de proelio quod fit in Ecclesia inter præ- positos Ecclesiæ et animarum Angelos, positos Ecclesiæ et animarum Angelos, et diabolum cum satellitibus suis: et sic et diabolum cum satellitibus suis: et sic exponit Glossa ibidem. Et patet etiam exponit Glossa ibidem. Et patet etiam per id quod sequitur in exsultatione gra- per id quod sequitur in exsultatione gra- tias agentium Deo, et dicentium: Nunc tias agentium Deo, et dicentium: Nunc facta est salus, et virtus, et regnum Dei facta est salus, et virtus, et regnum Dei nostri, et potestas Christi ejus, quia pro- nostri, et potestas Christi ejus, quia pro-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 5. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VI, Art. 5. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- mæ theologiæ, Quæst. 23. Tom. XXXII ejusdem mæ theologiæ, Quæst. 23. Tom. XXXII ejusdem

jectus est accusator fratrum nostrorum, jectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum Dei qui accusabat illos ante conspectum Dei nostri die ac nocte: et ipsi vicerunt illum nostri die ac nocte: et ipsi vicerunt illum propter sanguinem Agni, et propter ver- propter sanguinem Agni, et propter ver- bum testamenti sui: et non dilexerunt bum testamenti sui: et non dilexerunt animas suas usque ad mortem. Prop- animas suas usque ad mortem. Prop- terea lætamini, coli, et qui habitatis in terea lætamini, coli, et qui habitatis in eis 2. eis 2.

Si autem anagogice exponatur de pri- Si autem anagogice exponatur de pri- mo casu dæmonis, tunc dicendum, quod mo casu dæmonis, tunc dicendum, quod prælium dæmonis nihil aliud fuit quam prælium dæmonis nihil aliud fuit quam nisus contrariandi in aversione ipsius. nisus contrariandi in aversione ipsius. Et hoc prælium dicitur magnum quia Et hoc prælium dicitur magnum quia ex magna superbia processit, et similitu= ex magna superbia processit, et similitu= dinem Dei secundum aliquid obtinere dinem Dei secundum aliquid obtinere voluit et ideo prælium hoc non requirit voluit et ideo prælium hoc non requirit moram. Resistentia autem aliorum An- moram. Resistentia autem aliorum An- gelorum non fuit nisi conversio ad gelorum non fuit nisi conversio ad Deum, et consensus in justitiam con- Deum, et consensus in justitiam con- demnantem primum peccatum Angeli. demnantem primum peccatum Angeli.

AD ALIUD dicendum, quod respectu di- AD ALIUD dicendum, quod respectu di- vinæ virtutis nihil est comparabile: sed vinæ virtutis nihil est comparabile: sed tamen iniqua voluntas nititur ad hoc tamen iniqua voluntas nititur ad hoc quod non potest perficere: et ideo etiam quod non potest perficere: et ideo etiam non resistit Deo iniqua voluntas: quia non resistit Deo iniqua voluntas: quia voluntati Dei nihil resistit, ut dicit Apo- voluntati Dei nihil resistit, ut dicit Apo- stolus. Quia cum Angelus cadens nollet stolus. Quia cum Angelus cadens nollet facere voluntatem Dei, oportuit ut de facere voluntatem Dei, oportuit ut de ipso fieret voluntas Dei, scilicet ut subja- ipso fieret voluntas Dei, scilicet ut subja- ceret justitiæ judicandi. Et hoc est quod ceret justitiæ judicandi. Et hoc est quod dicitur in textu: Et non valuerunt, ne- dicitur in textu: Et non valuerunt, ne- que locus inventus est eorum amplius in que locus inventus est eorum amplius in cœlo. cœlo.

AD ULTIMUM dicendum, quod secundum AD ULTIMUM dicendum, quod secundum sensum litteralem planum est, quod Mi- sensum litteralem planum est, quod Mi- chael princeps Ecclesiæ est, et Angeli chael princeps Ecclesiæ est, et Angeli ejus custodes animarum sunt: et ideo ejus custodes animarum sunt: et ideo sibi ex officio incumbit movere bellum sibi ex officio incumbit movere bellum pro Ecclesia. pro Ecclesia.

Secundum autem sensum anagogicum Secundum autem sensum anagogicum vis est facienda in interpretatione nomi- vis est facienda in interpretatione nomi- nis secundum Gregorium. Michael enim nis secundum Gregorium. Michael enim quis ut Deus interpretatur: unde cum quis ut Deus interpretatur: unde cum draco similitudinem Dei appetiit, Mi- draco similitudinem Dei appetiit, Mi-

editionis. editionis.

2 Apocal. XII, 10 et seq. 2 Apocal. XII, 10 et seq. 3 Ad Roman. ix, 19. 3 Ad Roman. ix, 19.

Ad Ad

Ad a Ad a

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 66. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 66.

679 679

chael restitit, qui ipso nomine ostendit, chael restitit, qui ipso nomine ostendit,

quod nulla creatura similis Deo quod nulla creatura similis Deo

possit. possit.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

esse esse

De rudentibus inferni, quibus Petrus De rudentibus inferni, quibus Petrus

dæmones dicit esse detractos ¹. dæmones dicit esse detractos ¹.

Secundo, Quæritur de rudentibus in- Secundo, Quæritur de rudentibus in- ferni, quibus Petrus dæmones dicit esse ferni, quibus Petrus dæmones dicit esse detractos. detractos.

Dicit enim Petrus Deus Angelis pec- Dicit enim Petrus Deus Angelis pec- cantibus non pepercit, sed rudentibus cantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit inferni detractos in tartarum tradidit cruciandos, in judicium reservari 2. cruciandos, in judicium reservari 2.

Ubi quæritur, Quid dicantur rudentes? Ubi quæritur, Quid dicantur rudentes? Et ad hoc dicendum, quod rudentes Et ad hoc dicendum, quod rudentes sunt funes quibus tenduntur véla sunt funes quibus tenduntur véla

na- na-

vium, ut aura capta navis in fluctibus vium, ut aura capta navis in fluctibus dirigatur. Dicatur igitur, quod navis est dirigatur. Dicatur igitur, quod navis est iniquus spiritus: velum autem Dei ju- iniquus spiritus: velum autem Dei ju- stitia rudentes rationes juris ad tribuen- stitia rudentes rationes juris ad tribuen- dum pro meritis: insufflatio venti infli- dum pro meritis: insufflatio venti infli- ctio judicii sic enim accipitur ventus in ctio judicii sic enim accipitur ventus in Isaia, XL, 7, ubi dicitur: Exsiccatum Isaia, XL, 7, ubi dicitur: Exsiccatum est foenum, et cecidit flos: quia spiritus est foenum, et cecidit flos: quia spiritus Domini sufflavit in eo. His enim mali- Domini sufflavit in eo. His enim mali- gnus spiritus in mare æternæ amaritudi- gnus spiritus in mare æternæ amaritudi- nis expellitur. nis expellitur.

Aliter exponit Glossa ibidem, dicens: Aliter exponit Glossa ibidem, dicens: « Rudentes sunt funes, quibus nautæ « Rudentes sunt funes, quibus nautæ vela suspendunt ut flante aura portus vela suspendunt ut flante aura portus tranquillitatem rélinquant, seque ambi- tranquillitatem rélinquant, seque ambi- guis fluctibus credant. Quibus rudenti- guis fluctibus credant. Quibus rudenti- bus convenienter immundorum spiri- bus convenienter immundorum spiri- tuum conamina comparantur, qui mox tuum conamina comparantur, qui mox ut flante superbia impulsi se adversus ut flante superbia impulsi se adversus creatorem erexerunt, ipsis elationis suæ creatorem erexerunt, ipsis elationis suæ conatibus in abyssi profunda rapti sunt conatibus in abyssi profunda rapti sunt et demersi. »> et demersi. »>

QUÆSTIO LXVI. QUÆSTIO LXVI.

3 3

Quando cecidit malus Angelus ³ ? Quando cecidit malus Angelus ³ ?

Deinde quæritur, Quando cecidit ? Deinde quæritur, Quando cecidit ? Et videtur, quod in primo instanti Et videtur, quod in primo instanti creationis suæ : quia creationis suæ : quia

1. Dicit Dominus in Evangelio Joan- 1. Dicit Dominus in Evangelio Joan- nis, vII, 44 Ille homicida erat ab ini- nis, vII, 44 Ille homicida erat ab ini- tio, et in veritate non stetit. Ergo vide- tio, et in veritate non stetit. Ergo vide- tur, quod numquam stetit in veritate, tur, quod numquam stetit in veritate, sed ab initio cecidit. sed ab initio cecidit.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 5. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. VI, Art. 5. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 23, ad quæstiunc. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 23, ad quæstiunc. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

2 II Petri, II, 4. 2 II Petri, II, 4.

2. Item, Augustinus in libro XI su- 2. Item, Augustinus in libro XI su- per Genesim ad litteram : « Malus An- per Genesim ad litteram : « Malus An- gelus beatæ atque angelicæ vitæ dulce- gelus beatæ atque angelicæ vitæ dulce- dinem non gustavit, quam non utique dinem non gustavit, quam non utique acceptam fastidivit, sed nolendo accipere acceptam fastidivit, sed nolendo accipere deseruit et amisit. Proinde nec sui casus deseruit et amisit. Proinde nec sui casus præscius esse potuit, quoniam sapientia præscius esse potuit, quoniam sapientia pietatis est fructus. Ille autem continuo pietatis est fructus. Ille autem continuo

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 3. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. VI, Art. 3. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam Ilam Part. Summa editionis nostræ. Cf. etiam Ilam Part. Summa theologiæ, Quæst. 24. Tom. XXXII ejusdem edi- theologiæ, Quæst. 24. Tom. XXXII ejusdem edi- tionis. tionis.

Sed contra. Sed contra.

680 680

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

impius, consequenter et mente cæcus, impius, consequenter et mente cæcus, non ex eo quod acceperat cecidit, sed ex non ex eo quod acceperat cecidit, sed ex eo quod acciperet si subdi Deo voluis- eo quod acciperet si subdi Deo voluis- set. Quod profecto quia noluit, et ab eo set. Quod profecto quia noluit, et ab eo quod accepturus erat cecidit, et potesta- quod accepturus erat cecidit, et potesta- tem illius sub quo esse noluit, non eva- tem illius sub quo esse noluit, non eva- sit. » Ex hac auctoritate tria conclu- sit. » Ex hac auctoritate tria conclu- duntur, quorum unum est propositum, duntur, quorum unum est propositum, scilicet quod ab instanti factionis suæ scilicet quod ab instanti factionis suæ cecidit. Alterum est, quod non cecidit a cecidit. Alterum est, quod non cecidit a dulcedine vitæ angelicæ et gratiæ quam dulcedine vitæ angelicæ et gratiæ quam haberet, sed quam accepturus erat, quod haberet, sed quam accepturus erat, quod videtur esse contra præhabita. Tertium videtur esse contra præhabita. Tertium est, quod casum suum non præscivit, est, quod casum suum non præscivit, ideo quia sapientia illius præscientiæ est ideo quia sapientia illius præscientiæ est fructus, qui per meritum pietatis acqui- fructus, qui per meritum pietatis acqui- ritur, et ab initio in veritate non stetit ut ritur, et ab initio in veritate non stetit ut hunc fructum posset promereri. hunc fructum posset promereri.