656 656

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

timam in natura et principalem, quæ est timam in natura et principalem, quæ est anima rationalis, attingit. Et dicitur ré- anima rationalis, attingit. Et dicitur ré- gale propter dominium et regimen suo- gale propter dominium et regimen suo-

rum actuum. rum actuum.

Id autem quod præstat irrationabilibus Id autem quod præstat irrationabilibus animalibus, est triplex. Quorum primum animalibus, est triplex. Quorum primum inest secundum intellectum simplicem : inest secundum intellectum simplicem : quia licet minimum sit quoad sensibiles quia licet minimum sit quoad sensibiles virtutes, in quibus convenit cum brutis : virtutes, in quibus convenit cum brutis : tamen omni virtute est potens secundum tamen omni virtute est potens secundum magnitudinem intellectus. Et dicitur magnitudinem intellectus. Et dicitur omnis virtus intellectus virtus ipsius ad omnis virtus intellectus virtus ipsius ad rationalia et ethica et naturalia et ma- rationalia et ethica et naturalia et ma- thematicalia et divina. Secundum inest thematicalia et divina. Secundum inest per intellectum compositivum, qui ratio per intellectum compositivum, qui ratio est, secundum quod omni continuitate est, secundum quod omni continuitate habet scientiam rationalem : continuat habet scientiam rationalem : continuat enim terminum termino in habitudine enim terminum termino in habitudine subjecti ad prædicatum, et habitudine subjecti ad prædicatum, et habitudine propositionis ad propositionem secun- propositionis ad propositionem secun- dum quamlibet speciem ratiocinationis. dum quamlibet speciem ratiocinationis. Tertium est in ratione liberi arbitrii, sci- Tertium est in ratione liberi arbitrii, sci- licet secundum naturam animæ liberum licet secundum naturam animæ liberum et potentissimum: quia omnia conve- et potentissimum: quia omnia conve- niunt Angelis hæc: Angelus enim secun- niunt Angelis hæc: Angelus enim secun- dum naturam est intellectualis, et meta- dum naturam est intellectualis, et meta- phorice sursum habet intuitivas virtutes phorice sursum habet intuitivas virtutes in visione matutina in contemplatione in visione matutina in contemplatione Dei, et figuræ rectum in sublimitate et Dei, et figuræ rectum in sublimitate et erectione ordinis et officii, et luculentum erectione ordinis et officii, et luculentum secundum quod agalmata clarissima et secundum quod agalmata clarissima et specula per theophanias efficiuntur. Ad specula per theophanias efficiuntur. Ad minima autem sensibilium virtutum non minima autem sensibilium virtutum non deprimuntur, sed omni virtute intellectus deprimuntur, sed omni virtute intellectus excedunt accipientes cognoscibilia per excedunt accipientes cognoscibilia per similitudines specierum datas sibi in similitudines specierum datas sibi in creatione, ut supra habitum est, et ha- creatione, ut supra habitum est, et ha- bent continuitivas et rationales scientias bent continuitivas et rationales scientias non per investigationem inquisitionis, non per investigationem inquisitionis, sed secundum ordinem rerum scitarum, sed secundum ordinem rerum scitarum, sicut causa est ante causatum, et cogni- sicut causa est ante causatum, et cogni- tio cœli et terræ ante cognitionem distin- tio cœli et terræ ante cognitionem distin- ctionis luminis, et cognitio distinctionis ctionis luminis, et cognitio distinctionis elementorum ante cognitionem produ- elementorum ante cognitionem produ- ctionis plantarum et animalium, sicut in ctionis plantarum et animalium, sicut in tractatu de operibus sex dierum erit ma- tractatu de operibus sex dierum erit ma- nifestum. Potentissimum etiam habent nifestum. Potentissimum etiam habent liberum arbitrium: quia in ipsis est li- liberum arbitrium: quia in ipsis est li- bertas naturæ, gratiæ, et gloriæ. bertas naturæ, gratiæ, et gloriæ.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Quomodo proprietates membrorum ho- Quomodo proprietates membrorum ho- minis conveniant Angelis secundum minis conveniant Angelis secundum Dionysium ? Dionysium ?

Postea dicit Dionysius proprietates Postea dicit Dionysius proprietates membrorum hominis convenire Angelis, membrorum hominis convenire Angelis, sic dicens : « Est autem per singula, ut sic dicens : « Est autem per singula, ut æstimo, corporalis nostræ multiplicis æstimo, corporalis nostræ multiplicis partitionis invenire coelestes virtutes, partitionis invenire coelestes virtutes, dicentes conspectivas quidem significare dicentes conspectivas quidem significare virtutes ipsum ad divina luminaria cla- virtutes ipsum ad divina luminaria cla- rissimum respectum, et cætera quæ cum rissimum respectum, et cætera quæ cum suis expositionibus in quæstione de sen- suis expositionibus in quæstione de sen- sibus spiritualibus continentur. » Post sibus spiritualibus continentur. » Post proprietates vero quinque sensuum pro- proprietates vero quinque sensuum pro- prietates ponit aliorum membrorum di- prietates ponit aliorum membrorum di- cens : << Palpebras deinde et supercilia, cens : << Palpebras deinde et supercilia, supple, significare dicimus divinarum supple, significare dicimus divinarum visionum intelligentiæ custoditivum.. » visionum intelligentiæ custoditivum.. » Et attendit proprietatem naturæ: quia Et attendit proprietatem naturæ: quia cum disgregatio radiorum oculi dissipet cum disgregatio radiorum oculi dissipet visum, ordinavit natura præeminentiam visum, ordinavit natura præeminentiam et nigredinem pilorum in superciliis, ut et nigredinem pilorum in superciliis, ut ex umbra utriusque coadunetur visus, et ex umbra utriusque coadunetur visus, et fortior fiat ad visibile, et radius egre- fortior fiat ad visibile, et radius egre- diens secundum adspectivos, vel immuta- diens secundum adspectivos, vel immuta- tio rectilinea secundum naturales, in tio rectilinea secundum naturales, in potens ascendere sursum recte ad locum potens ascendere sursum recte ad locum convenienter et inconvenienter diriga- convenienter et inconvenienter diriga-

tur. tur.

Deinde sequitur: « Juvenilem vero et Deinde sequitur: « Juvenilem vero et adultam ætatem illud innovantis semper adultam ætatem illud innovantis semper virtutis significare dicimus. » Et attendit virtutis significare dicimus. » Et attendit proprietatem virtutis augmentativæ in proprietatem virtutis augmentativæ in juvenibus, quæ semper innovando quan- juvenibus, quæ semper innovando quan- titatem innovat seipsam, secundum quod titatem innovat seipsam, secundum quod omnis virtus multiplicatur multiplicata omnis virtus multiplicatur multiplicata sibi materia propria. Sequitur: « Dentes. sibi materia propria. Sequitur: « Dentes. autem divisivum hoc inditæ nutrientis autem divisivum hoc inditæ nutrientis perfectionis: unaquæque enim essentia perfectionis: unaquæque enim essentia intellectualis donatam sibi a diviniore intellectualis donatam sibi a diviniore uniformem intelligentiam provida virtute uniformem intelligentiam provida virtute

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 61. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 61.

dividit et multiplicat ad inferioris du- dividit et multiplicat ad inferioris du- ctricem analogiam. » Et intendit, quod ctricem analogiam. » Et intendit, quod natura facit dentes divisivos sibi ad con- natura facit dentes divisivos sibi ad con- venientiam nutrimenti. Sic intelligentia venientiam nutrimenti. Sic intelligentia superior solidum cibum spiritualem acci- superior solidum cibum spiritualem acci- piens quasi masticans dividit in agal- piens quasi masticans dividit in agal- mata transformans usque ad analogiam, mata transformans usque ad analogiam, quæ ducat usque ad perceptionem infe- quæ ducat usque ad perceptionem infe- riorum, secundum quod supra de distin- riorum, secundum quod supra de distin- ctione hierarchiarum dictum fuit. ctione hierarchiarum dictum fuit.

Sequitur: «Humeros autem et brachia Sequitur: «Humeros autem et brachia et iterum manus, factivum et operativum et iterum manus, factivum et operativum et activum. Cor vero symbolum esse et activum. Cor vero symbolum esse deiformis vitæ, propriam vitalem virtu- deiformis vitæ, propriam vitalem virtu- tem deiformiter in ea quæ præintellecta tem deiformiter in ea quæ præintellecta sunt seminantis. » Et tangit proprieta- sunt seminantis. » Et tangit proprieta- tem qua cor est principium vitæ in ani- tem qua cor est principium vitæ in ani- malibus, et effluit ex ipso semen vitæ in malibus, et effluit ex ipso semen vitæ in ipsa membra corporis cætera. « Pectora ipsa membra corporis cætera. « Pectora iterum significare durum et custoditum, iterum significare durum et custoditum, ut a supposito corde vivificæ distributio- ut a supposito corde vivificæ distributio- nis. » Et tangit hoc, quia natura munit nis. » Et tangit hoc, quia natura munit cor ut principium vitæ, thorace et ossi cor ut principium vitæ, thorace et ossi bus duris, ne de facili læsionem patiatur bus duris, ne de facili læsionem patiatur ab incurrentibus extrinsecis. « Dorsa ve- ab incurrentibus extrinsecis. « Dorsa ve- ro continuum simul cunctarum fertilium ro continuum simul cunctarum fertilium virtutum. » Quia in dorso onera porta- virtutum. » Quia in dorso onera porta- mus. Pedes vero mobile et velox et mus. Pedes vero mobile et velox et cursibile in divina semper euntis motio- cursibile in divina semper euntis motio- nis. » Pedes enim organa sunt ad mo- nis. » Pedes enim organa sunt ad mo- tum processivum in animalibus. Propter tum processivum in animalibus. Propter quod et pennatos theologia sanctorum quod et pennatos theologia sanctorum intellectuum figuravit pedes. Pennatum intellectuum figuravit pedes. Pennatum namque significat anagogicam velocita- namque significat anagogicam velocita- tem, et cœlestis sursum versus itineris tem, et cœlestis sursum versus itineris activum, et ab omni humili per sursum activum, et ab omni humili per sursum ferens remotum. Ipsa vero pennarum ferens remotum. Ipsa vero pennarum levitas nil terrenum, sed totum munde levitas nil terrenum, sed totum munde et sine gravitate in excelsum ascendens. et sine gravitate in excelsum ascendens. Sequitur « Nudum et discalceatum si- Sequitur « Nudum et discalceatum si- gnificat demissum et absolutum et im- gnificat demissum et absolutum et im- mensurabile et purum eorum, id est, mensurabile et purum eorum, id est, ab his, quæ extra sunt appositione, et ad ab his, quæ extra sunt appositione, et ad simplicitatem divinam quantum possibile simplicitatem divinam quantum possibile assimilativum. » assimilativum. »

Deinde coaptat Dionysius Angelis Deinde coaptat Dionysius Angelis proprietates vestium et instrumentorum, proprietates vestium et instrumentorum, quæ quandoque leguntur habuisse in quæ quandoque leguntur habuisse in manibus, sicut in Ezechiele, secures ha- manibus, sicut in Ezechiele, secures ha-

XXXIV XXXIV

657 657

bebant et funiculos ad metiendum, sic bebant et funiculos ad metiendum, sic dicens : « Sed quoniam iterum simpla, dicens : « Sed quoniam iterum simpla, scilicet in se, et multum varia, scilicet in scilicet in se, et multum varia, scilicet in symbolis, sophia et nudos vestit, et vasa symbolis, sophia et nudos vestit, et vasa quædam dat ipsis circumferre, et dat ani- quædam dat ipsis circumferre, et dat ani- morum coelestium sacros amictus et or- morum coelestium sacros amictus et or- gana, instrumentum operum, secundum gana, instrumentum operum, secundum quod nobis possibile aperiamus. Claram quod nobis possibile aperiamus. Claram quidem enim vestem igneamque signifi- quidem enim vestem igneamque signifi- care æstimo deiforme juxta ignis imagi- care æstimo deiforme juxta ignis imagi- nem et luculentum, propter eas quæ in nem et luculentum, propter eas quæ in coelo quietes, ubi lumen et omnino invi- coelo quietes, ubi lumen et omnino invi- sibile dicendum, aut intellectualiter illu- sibile dicendum, aut intellectualiter illu- minans, ut Deus scilicet, aut intellectua- minans, ut Deus scilicet, aut intellectua- liter illuminatum, ut Angeli. Sacerdota- liter illuminatum, ut Angeli. Sacerdota- lem vero, scilicet vestem, significare lem vero, scilicet vestem, significare æstimo ad divina et mystica speculamina æstimo ad divina et mystica speculamina ductivum, et totius vitæ votum, id est, ductivum, et totius vitæ votum, id est, quia totam vitam ad sacra voverunt. quia totam vitam ad sacra voverunt. Zonas quoque secundarum ipsarum cu- Zonas quoque secundarum ipsarum cu- stoditivum virtutum et congregantem stoditivum virtutum et congregantem eas habitum in seipsum unice converti et eas habitum in seipsum unice converti et circulariter cum facilitate casu carente a circulariter cum facilitate casu carente a naturæ similitudine circa seipsum cir- naturæ similitudine circa seipsum cir- cumferri. » Et tangit proprietatem cin- cumferri. » Et tangit proprietatem cin- guli quia cingulus circa renes existens guli quia cingulus circa renes existens custodit loca in quibus semen fœcundita- custodit loca in quibus semen fœcundita- tis congregatur. Similiter cingulus in tis congregatur. Similiter cingulus in seipsum conversus, congregat habitum seipsum conversus, congregat habitum exteriorem, et per hoc significat habitum exteriorem, et per hoc significat habitum gratiæ continentem substantiam intelle- gratiæ continentem substantiam intelle- ctualem spiritualiter. Similiter etiam ctualem spiritualiter. Similiter etiam circulariter et facile, ita tamen quod non circulariter et facile, ita tamen quod non cadit a similitudine naturæ, id est, a cadit a similitudine naturæ, id est, a perfectione gratiæ, quæ secundum natu- perfectione gratiæ, quæ secundum natu- ram est, in peccatum quod est præter ram est, in peccatum quod est præter naturam, circumfertur per circulum naturam, circumfertur per circulum æternitatis, quæ est sine principio et sine æternitatis, quæ est sine principio et sine fine. fine.

Postea tangit instrumenta dicens : Postea tangit instrumenta dicens : « Virgas etiam significare æstimo regale « Virgas etiam significare æstimo regale et principale rectaque omnia diffiniens. et principale rectaque omnia diffiniens. Tela vero et secures dissimilitudinum se- Tela vero et secures dissimilitudinum se- parativum, id est, peccatorum, quæ fa- parativum, id est, peccatorum, quæ fa- ciunt dissimilem naturam a fine proprio, ciunt dissimilem naturam a fine proprio, et discernentium virtutum acumen, id et discernentium virtutum acumen, id est, discretivarum virtutum sive cogni- est, discretivarum virtutum sive cogni- tivarum acumen ad interiora discutienda, tivarum acumen ad interiora discutienda, et efficax et actuosum, secundum quod et efficax et actuosum, secundum quod

42 42

658 658

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

etiam dicit Apoštolus de sermone Dei, etiam dicit Apoštolus de sermone Dei, ad Hebræos, IV, 12: Vivus est enim ad Hebræos, IV, 12: Vivus est enim sermo Dei, et efficax, et penetrabilior sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti: el pertingens usque omni gladio ancipiti: el pertingens usque ad divisionem animæ ac spiritus, compa. ad divisionem animæ ac spiritus, compa. gum quoque ac medullarum, et discretor gum quoque ac medullarum, et discretor cognitionum et intentionum cordis. cognitionum et intentionum cordis.

Sequitur : « Geometrica autem et Sequitur : « Geometrica autem et tectonica vasa, id est, ad mensuram tectonica vasa, id est, ad mensuram et ædificatoriam pertinentia significare et ædificatoriam pertinentia significare æstimo fundativum et ædificativum et æstimo fundativum et ædificativum et perfectivum, et quæcumque alia redu- perfectivum, et quæcumque alia redu- centis et convertentis sunt secundorum centis et convertentis sunt secundorum providentiæ. » Quandoque etiam signifi- providentiæ. » Quandoque etiam signifi- cant aliquid eorum quæ circa nos agunt cant aliquid eorum quæ circa nos agunt Angeli, sicut funiculus mensorum reædi- Angeli, sicut funiculus mensorum reædi- ficationem Jerusalem, et secures in ma- ficationem Jerusalem, et secures in ma- nibus occisionem peccantium. Unde Dio- nibus occisionem peccantium. Unde Dio- nysius «Est autem quando et in nos nysius «Est autem quando et in nos divinorum judiciorum sint symbola illa divinorum judiciorum sint symbola illa quæ acta sunt a sanctis Angelis organa. quæ acta sunt a sanctis Angelis organa. Aliis quidem declarantibus corrigentem Aliis quidem declarantibus corrigentem disciplinam, aut punientem justitiam. disciplinam, aut punientem justitiam. Aliis vero ab angustia liberantem, aut Aliis vero ab angustia liberantem, aut disciplinæ finem, aut prioris beneficen- disciplinæ finem, aut prioris beneficen- tiæ resumptionem, aut appositionem tiæ resumptionem, aut appositionem aliorum donorum parvorum, aut ma- aliorum donorum parvorum, aut ma- gnorum, sensibilium, aut gnorum, sensibilium, aut lium. » lium. »

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

invisibi- invisibi-

Quomodo proprietates ventorum, nu- Quomodo proprietates ventorum, nu- bium, electri, æris, lapidum, leonum, bium, electri, æris, lapidum, leonum, bouum, aquilarum et equorum con- bouum, aquilarum et equorum con- veniant Angelis secundum Diony- veniant Angelis secundum Diony- sium ? sium ?

Postea tangit ventos, nubes, et ele- Postea tangit ventos, nubes, et ele- ctrum, et æs, et lapides, dicens, quod ctrum, et æs, et lapides, dicens, quod venti significant velocitatem et motum venti significant velocitatem et motum eorum transvectivum inferiorum in su- eorum transvectivum inferiorum in su- périora. périora.

1 Joan. 1. 8. 1 Joan. 1. 8.

Et quandoque etiam ventus significat Et quandoque etiam ventus significat deiforme eorum eo quod ventus divi- deiforme eorum eo quod ventus divi- næ operationis habeat imaginem, sicut næ operationis habeat imaginem, sicut dicitur etiam in Joanne Spiritus ubi dicitur etiam in Joanne Spiritus ubi vult spiratet vocem ejus audis, vult spiratet vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, aut quo va- sed nescis unde veniat, aut quo va-

dat '. dat '.

Nubes autem significant duo: nubes Nubes autem significant duo: nubes enim sunt quandoque disgregatæ et lu- enim sunt quandoque disgregatæ et lu- cidæ, et tunc significant sacros intelle- cidæ, et tunc significant sacros intelle- ctus occulti quidem luminis supermun- ctus occulti quidem luminis supermun- dane superrepletos prima apparitione, dane superrepletos prima apparitione, primam manifestationem pompose acci- primam manifestationem pompose acci- pientes et ipsam copiose in ea quæ sunt pientes et ipsam copiose in ea quæ sunt secundo lucide et proportionaliter distri- secundo lucide et proportionaliter distri- buentes. Quandoque nubes sunt spissæ buentes. Quandoque nubes sunt spissæ pluviosæ, et tunc significant genitalia, pluviosæ, et tunc significant genitalia, et vivificum et activum et perfectivum et vivificum et activum et perfectivum juxta intellectualem imbrium conceptio- juxta intellectualem imbrium conceptio- nem, et excipientem sinum, scilicet cor- nem, et excipientem sinum, scilicet cor- dis, humidis pluviis in vitales partes evo- dis, humidis pluviis in vitales partes evo- cantem. cantem.

Electrum quidem, quoniam auriforme Electrum quidem, quoniam auriforme simul et argenteum, significat imputribile simul et argenteum, significat imputribile ut in auro quod non contrahit rubigi- ut in auro quod non contrahit rubigi- nem, et simul largum et non minutum nem, et simul largum et non minutum et incontaminatum splendorem, et aptam et incontaminatum splendorem, et aptam ut in argento et luciformem ut coelestem ut in argento et luciformem ut coelestem claritatem. claritatem.

Æri autem secundum traditas ratio- Æri autem secundum traditas ratio- nes aut igneum aut auriforme attri- nes aut igneum aut auriforme attri- buendum. buendum.

Lapidum autem multicolores species Lapidum autem multicolores species significare æstimandum, aut quasi albas significare æstimandum, aut quasi albas luciforme, aut quasi rubeas auriforme, luciforme, aut quasi rubeas auriforme, aut quasi pallidas juvenile aut novum, aut quasi pallidas juvenile aut novum, et per singulas species invenies anagogi- et per singulas species invenies anagogi- cam typicarum imaginum dijudicatio- cam typicarum imaginum dijudicatio-

nem. nem.

Postea tangit figuram leonum et Postea tangit figuram leonum et boum et aquilarum et equorum, di- boum et aquilarum et equorum, di- cens « Leonem significare censendum cens « Leonem significare censendum principale et robustum et indomitum et principale et robustum et indomitum et abditum ineffabilis deitatis, ut virtus abditum ineffabilis deitatis, ut virtus assimilativum intellectualium vestigio- assimilativum intellectualium vestigio- rum circumvelamine, et mystice fortas- rum circumvelamine, et mystice fortas- sis pretioso amictu secundum divinam sis pretioso amictu secundum divinam

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 61. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 61.

659 659

illuminationem in semet restituto iti- illuminationem in semet restituto iti-

nere. nere.

Et tangit proprietates leonis quinque, Et tangit proprietates leonis quinque, quarum prima est, quod est princeps quarum prima est, quod est princeps ferarum. Secunda est, quod est robu- ferarum. Secunda est, quod est robu- stum animal, sicut ostenditur in magni- stum animal, sicut ostenditur in magni- tudine extremitatum, sicut dicitur in fine tudine extremitatum, sicut dicitur in fine secundi Priorum, quod habere magnas secundi Priorum, quod habere magnas extremitates signum est fortitudinis. Ter- extremitates signum est fortitudinis. Ter- tia est, quod est indomitum, quia contem- tia est, quod est indomitum, quia contem- nit fortitudinem domantem. Quarta est, nit fortitudinem domantem. Quarta est, quod delet vestigia per tractum caudæ, quod delet vestigia per tractum caudæ, ne possit a venatoribus inveniri. Quinta ne possit a venatoribus inveniri. Quinta est, quod circulum facit circa bestias quas est, quod circulum facit circa bestias quas insequitur, ne egrediantur. Et conve- insequitur, ne egrediantur. Et conve- niunt hæc Angelis. Primum, quia in in- niunt hæc Angelis. Primum, quia in in- tellectuali natura creata Angelus tenet tellectuali natura creata Angelus tenet principatum propter intellectum deifor- principatum propter intellectum deifor- mem. Secundum, quia virtus ejus et mem. Secundum, quia virtus ejus et robur excedit virtutem naturæ, ut patet robur excedit virtutem naturæ, ut patet in operatione signorum. Tertium, quia in operatione signorum. Tertium, quia excedendo potestatem et cognitionem excedendo potestatem et cognitionem nostram, Angelus sub nostro intellectu nostram, Angelus sub nostro intellectu et opere non mansuetatur. Quartum, et opere non mansuetatur. Quartum, quia vestigia per quæ vadit in divina, quia vestigia per quæ vadit in divina, sunt nobis incognita, et quasi deleta. sunt nobis incognita, et quasi deleta. Quintum, quia theophanias quas vena- Quintum, quia theophanias quas vena- tur Angelus, quasi circulariter circum- tur Angelus, quasi circulariter circum- ducit, et in seipsum restituit iter. Nam ducit, et in seipsum restituit iter. Nam secundum Augustinum primo creaturæ secundum Augustinum primo creaturæ fiendæ cognitionem in creatore accipit, fiendæ cognitionem in creatore accipit, deinde in propria natura cognoscit, et deinde in propria natura cognoscit, et tertio quasi restituto in seipso contem- tertio quasi restituto in seipso contem- plationis itinere cognitionem creaturæ in plationis itinere cognitionem creaturæ in laudem creatoris attollit. laudem creatoris attollit.

« Ipsam vero bovis significare æstimo « Ipsam vero bovis significare æstimo figuram firmum et novum et intellectua- figuram firmum et novum et intellectua- les sulcos revocans in susceptionem co- les sulcos revocans in susceptionem co- lestium et gignentium imbrium, et lestium et gignentium imbrium, et custoditivum et fortissimum. » Et tangit custoditivum et fortissimum. » Et tangit proprietates bovis in laborando: boves proprietates bovis in laborando: boves enim firmi sunt durando in laboribus : enim firmi sunt durando in laboribus : novi per effectum, quia laboribus suis novi per effectum, quia laboribus suis innovant terram, et scindendo sulcos innovant terram, et scindendo sulcos aperiunt terram ad susceptionem im- aperiunt terram ad susceptionem im- brium et custodiam seminum, et fortis brium et custodiam seminum, et fortis simi sunt in adjuvamento diversorum simi sunt in adjuvamento diversorum laborum, sicut in triturando, et hujus- laborum, sicut in triturando, et hujus- modi. Et hæc conveniunt Angelis in modi. Et hæc conveniunt Angelis in

effectu custodiæ, sicut facile est ap- effectu custodiæ, sicut facile est ap- tare. tare.

« Ipsam dehinc aquilæ figuram signi- « Ipsam dehinc aquilæ figuram signi- ficare existimo regale et altiferum et citi- ficare existimo regale et altiferum et citi- volum et ad potentificum alimentum, volum et ad potentificum alimentum, acutum, et sobrium, et agile, et bene acutum, et sobrium, et agile, et bene machinatum, et ad copiosum, et multo- machinatum, et ad copiosum, et multo- lucentem radium divini solis desiderio lucentem radium divini solis desiderio in speculativarum virtutum sanis obtuti- in speculativarum virtutum sanis obtuti- bus immediate recte et inflexibiliter con- bus immediate recte et inflexibiliter con- templativum. » Sunt autem hæ proprie- templativum. » Sunt autem hæ proprie- tales aquilæ, quod rex est avium volans tales aquilæ, quod rex est avium volans alte et cito, et longe videns escam, et alte et cito, et longe videns escam, et sensus habens sobrios, id est, quod spi- sensus habens sobrios, id est, quod spi- ritus visuales grossis vaporibus non tur- ritus visuales grossis vaporibus non tur- bantur ad obscurandum visum. Et est bantur ad obscurandum visum. Et est agilis ad dispositionem alarum ad mo- agilis ad dispositionem alarum ad mo- tum et bonas habet machinationes ad tum et bonas habet machinationes ad raptum prædæ. Similiter coadunatum raptum prædæ. Similiter coadunatum visum ad intuitum solis immediate recte visum ad intuitum solis immediate recte et inflexibiliter. Et hæc conveniunt An- et inflexibiliter. Et hæc conveniunt An- gelis, qui quantum ad naturam intelle- gelis, qui quantum ad naturam intelle- ctualem regales sunt, quantum vero ad ctualem regales sunt, quantum vero ad modum contemplandi accipiuntur aliæ modum contemplandi accipiuntur aliæ proprietates, et quantum ad objectum proprietates, et quantum ad objectum contemplationis eorum quod est Deus contemplationis eorum quod est Deus sublimis. Et dicuntur altiferi quantum sublimis. Et dicuntur altiferi quantum ad actum citivoli vero, quia intelligunt ad actum citivoli vero, quia intelligunt sine inquisitione et discussione intellectu sine inquisitione et discussione intellectu deiformi, et quoad vim discretivam ali- deiformi, et quoad vim discretivam ali- menti divini, quod eos facit validos et menti divini, quod eos facit validos et potentes, dicuntur acuti ad potentificum potentes, dicuntur acuti ad potentificum alimentum. Quoad hoc vero quia intel- alimentum. Quoad hoc vero quia intel- lectus eorum non turbantur phantasma- lectus eorum non turbantur phantasma- tibus, dicuntur sobrii. Agiles autem se- tibus, dicuntur sobrii. Agiles autem se- cundum motum indefessum ad divinam cundum motum indefessum ad divinam voluntatem implendam. Secundum au- voluntatem implendam. Secundum au- tem quod rapiunt animas diabolo subito tem quod rapiunt animas diabolo subito et improvise, dicuntur bene machinati. et improvise, dicuntur bene machinati. Secundum vero quod contemplantur Secundum vero quod contemplantur non per speculum et in ænigmate, di- non per speculum et in ænigmate, di- cuntur contemplativi ad copiosum, quod cuntur contemplativi ad copiosum, quod in omnia se diffundit: multolucens vero, in omnia se diffundit: multolucens vero, quia per seipsum. Et dicuntur contemn- quia per seipsum. Et dicuntur contemn- plativi desiderio: quia contemplationis plativi desiderio: quia contemplationis objectum movet et accendit desiderium. objectum movet et accendit desiderium. Speculativæ vero virtutes dicuntur oculi Speculativæ vero virtutes dicuntur oculi mentis, intellectus scilicet agentis et mentis, intellectus scilicet agentis et possibilis. Et dicuntur sanis obtutibus, possibilis. Et dicuntur sanis obtutibus,

660 660

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quia collyrio gratiæ et confirmationis quia collyrio gratiæ et confirmationis peruncti sunt. Et dicuntur contemplari peruncti sunt. Et dicuntur contemplari immediate, quia non per speculum: et immediate, quia non per speculum: et recte, quia facie ad faciem : et inflexibi- recte, quia facie ad faciem : et inflexibi- liter, ad differentiam raptorum, qui licet liter, ad differentiam raptorum, qui licet Dominum quandoque contemplentur, Dominum quandoque contemplentur, tamen deprimente sarcina miseriæ ite- tamen deprimente sarcina miseriæ ite- rum deflectuntur a lumine incircumscri- rum deflectuntur a lumine incircumscri- pto felicitatis æternæ. pto felicitatis æternæ.

: :

Sequitur « Illam vero equorum fi- Sequitur « Illam vero equorum fi- guram significare æstimo obediens et guram significare æstimo obediens et frænabile. Frænum autem nihil aliud est frænabile. Frænum autem nihil aliud est quam ordinatio potestatis. Album qui- quam ordinatio potestatis. Album qui- dem non lucidum, quam maxime divini dem non lucidum, quam maxime divini luminis cognatissimum. Album enim luminis cognatissimum. Album enim secundum naturam causatur ex diffu- secundum naturam causatur ex diffu- sione lucis in superficie clara. Eorum sione lucis in superficie clara. Eorum autem qui nigri sunt, abditum. Abditum autem qui nigri sunt, abditum. Abditum enim eo quod nigrum, opacum est ex enim eo quod nigrum, opacum est ex privatione lucis in superficie corporis. privatione lucis in superficie corporis. Dicitur autem hoc abditum non a pri- Dicitur autem hoc abditum non a pri- vatione lucis simpliciter, sed quoad nos : vatione lucis simpliciter, sed quoad nos : sicut omnis lux excellens abdita est ocu- sicut omnis lux excellens abdita est ocu- lo, qui excellitur ab ipsa, secundum lo, qui excellitur ab ipsa, secundum quod etiam dicitur Deus habitare in quod etiam dicitur Deus habitare in nebula vel in caligine et per nebulam nebula vel in caligine et per nebulam et caliginem supponitur lux inaccessibi- et caliginem supponitur lux inaccessibi- lis. Rubrum vero igneum et activum : lis. Rubrum vero igneum et activum : quia scilicet incendunt ad amorem, et quia scilicet incendunt ad amorem, et activi sunt ad consumptionem peccati, activi sunt ad consumptionem peccati, secundum quod etiam Seraphim labia secundum quod etiam Seraphim labia Prophetæ dicitur purgasse¹. Commix- Prophetæ dicitur purgasse¹. Commix- torum quoque ex albo et nigro per- torum quoque ex albo et nigro per- fectiva virtute extremorum conjunctum : fectiva virtute extremorum conjunctum : et prima secundis et secunda primis et prima secundis et secunda primis convertibiliter et provide connectens. convertibiliter et provide connectens. Dictum est enim, quod nigrum significat Dictum est enim, quod nigrum significat abditum lucis inacessibilis nobis: et hæc abditum lucis inacessibilis nobis: et hæc est theophania prima et proportionata est theophania prima et proportionata primis. Album autem illuminationem primis. Album autem illuminationem significat apparentem nobis: et hæc est significat apparentem nobis: et hæc est theophania secunda proportionata se- theophania secunda proportionata se- cundis. Unde sicut album et nigrum cundis. Unde sicut album et nigrum sunt extremæ species colorum, et con- sunt extremæ species colorum, et con- junguntur in medio commixto: ita equi junguntur in medio commixto: ita equi varii significant Angelos primas illumi- varii significant Angelos primas illumi- nationes recipientes, et secundas inferio- nationes recipientes, et secundas inferio-

1 Cf. Isa. v, 5 et seq. 1 Cf. Isa. v, 5 et seq.

ribus dantes et per hoc prima in secun- ribus dantes et per hoc prima in secun- da, et secunda in prima reducentes. » da, et secunda in prima reducentes. »

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

De furore et gaudio et hujusmodi quæ De furore et gaudio et hujusmodi quæ ponit Dionysius, qualiter conveniant ponit Dionysius, qualiter conveniant Angelis? Angelis?

Postea dicit Dionysius furibundum Postea dicit Dionysius furibundum quidem significare ipsorum intellectua- quidem significare ipsorum intellectua- lem fortitudinem cujus novissima, id lem fortitudinem cujus novissima, id est, perfectissima imago furor est. Et est, perfectissima imago furor est. Et tangit hoc quod etiam habetur in tangit hoc quod etiam habetur in III Ethicorum : Furorem autem ad III Ethicorum : Furorem autem ad virtutem, id est, fortitudinem referunt. virtutem, id est, fortitudinem referunt. Fortes enim esse videntur et qui propter Fortes enim esse videntur et qui propter furorem ut feræ ad insurgentes ferun- furorem ut feræ ad insurgentes ferun- tur quoniam et fortes irascibiles sunt: tur quoniam et fortes irascibiles sunt: mobile enim furor ad periculum: unde mobile enim furor ad periculum: unde et Homerus Virtutem, id est, fortitu- et Homerus Virtutem, id est, fortitu- dinem immitte furori, et virtutem in dinem immitte furori, et virtutem in furore erige. Et fortes per nares ejicie- furore erige. Et fortes per nares ejicie- bant iram, et ebulliunt sanguinem. bant iram, et ebulliunt sanguinem.

« Ipsam vero concupiscentiam signifi- « Ipsam vero concupiscentiam signifi- care æstimo amorem divinum. >> care æstimo amorem divinum. >>

Postea tangit fluvios, currus, et rotas, Postea tangit fluvios, currus, et rotas, quæ connexa leguntur Angelis, sic di- quæ connexa leguntur Angelis, sic di- cens « Ignea quidem flumina signifi- cens « Ignea quidem flumina signifi- cant divinos promotus, copiosam ipsis et cant divinos promotus, copiosam ipsis et non deficientem affluentiam donantes, et non deficientem affluentiam donantes, et vivifica nutrientes fœcunditate. » Et tan- vivifica nutrientes fœcunditate. » Et tan- git duo quæ sunt in flumine, scilicet git duo quæ sunt in flumine, scilicet fluxus continuus, qui notat abundantiam fluxus continuus, qui notat abundantiam donorum coelestium, et irrigationem ex donorum coelestium, et irrigationem ex humido refrigerante, quod inducit fœ- humido refrigerante, quod inducit fœ-

cunditatem. cunditatem.

« Currus autem significant conjuncti- « Currus autem significant conjuncti- vam similitudinum societatem : nam in vam similitudinum societatem : nam in curru conjungitur rota rotæ æqualis alti- curru conjungitur rota rotæ æqualis alti- tudinis et magnitudinis ad subvehenda tudinis et magnitudinis ad subvehenda onera. Sic Angeli ejusdem ordinis ad onera. Sic Angeli ejusdem ordinis ad ministerium peragendum sui ordinis ministerium peragendum sui ordinis conjunguntur. » conjunguntur. »

2 III Ethicorum, cap. 8. 2 III Ethicorum, cap. 8.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62.

Rotæ autem pennatæ quidem cum Rotæ autem pennatæ quidem cum sint, in ea quæ ante conspectum sunt sint, in ea quæ ante conspectum sunt inconversibiliter et inflexibiliter euntes inconversibiliter et inflexibiliter euntes per rectam et justam viam, significant per rectam et justam viam, significant exeuntis operationis earum virtutem in exeuntis operationis earum virtutem in eamdem sine flexu et recte sectam viam eamdem sine flexu et recte sectam viam simul omni e arum intellectuali rotatu simul omni e arum intellectuali rotatu

supermundane directo. » Hoc est quod supermundane directo. » Hoc est quod rotæ pennatæ velocitatem operum signi- rotæ pennatæ velocitatem operum signi- ficant, quæ opera semper sunt in con- ficant, quæ opera semper sunt in con- spectu angelicæ providentiæ sine declina- spectu angelicæ providentiæ sine declina- tione et flexu a recta et justa via, ita tione et flexu a recta et justa via, ita quod intellectus rotatus secundum cu- quod intellectus rotatus secundum cu- jus rationem supermundanam ab eodem jus rationem supermundanam ab eodem in idem veniens in recte sectam viam in idem veniens in recte sectam viam dirigatur. Primo enim per imperium dirigatur. Primo enim per imperium opus exit a Deo, et directivum secun- opus exit a Deo, et directivum secun- dum formam utilis et honesti iterum dum formam utilis et honesti iterum redit in laudem et gloriam imperan- redit in laudem et gloriam imperan-

tis. tis.

Vel aliter, «Igneæ siquidem et dei- Vel aliter, «Igneæ siquidem et dei- formes rotæ revolutiones quidem habent formes rotæ revolutiones quidem habent circa idipsum optimum semper mobili circa idipsum optimum semper mobili motu. Revelationes vero secretorum ma- motu. Revelationes vero secretorum ma- nifestatione, et circumsubjectorum re- nifestatione, et circumsubjectorum re- ductione et altarum illuminationum in ductione et altarum illuminationum in ea quæ subjecta sunt deductiva perfe- ea quæ subjecta sunt deductiva perfe- ctione. » Et tangit Dionysius duplicem ctione. » Et tangit Dionysius duplicem rationem, secundum quod rota dicitur rationem, secundum quod rota dicitur esse in medio rotæ, scilicet unam ratio- esse in medio rotæ, scilicet unam ratio- nem circa thronum Dei, secundum quod nem circa thronum Dei, secundum quod

661 661

volvuntur semper circa idem ipsum op- volvuntur semper circa idem ipsum op- timum ab optimo principio. per opti- timum ab optimo principio. per opti- mum gubernatorem in optimum finem. mum gubernatorem in optimum finem. Et secundum quod revolvunt se a primo Et secundum quod revolvunt se a primo per inferiora rursus in primum deductiva per inferiora rursus in primum deductiva perfectione. perfectione.

Ultimo tangit gaudium Angelorum Ultimo tangit gaudium Angelorum dicens, quod « coelestes essentiæ accep- dicens, quod « coelestes essentiæ accep- trices omnino non sunt ejus quæ secun- trices omnino non sunt ejus quæ secun- dum non est passibilis delectationis. dum non est passibilis delectationis. Congaudere autem dicuntur Deo deper- Congaudere autem dicuntur Deo deper- ditorum inventione juxta deiformem ditorum inventione juxta deiformem epulationem, et etiam in providentia et epulationem, et etiam in providentia et salute in Deum redeuntium deiformita- salute in Deum redeuntium deiformita- tem, et incorruptionis lætitiam, et illam tem, et incorruptionis lætitiam, et illam beneficentiam ineffabilem, in cujus par- beneficentiam ineffabilem, in cujus par- ticipatione sæpe facti sunt viri sancti per ticipatione sæpe facti sunt viri sancti per deificos divinarum illuminationum su- deificos divinarum illuminationum su- peradventus. » peradventus. »

Sed quia jam multa de beatis Angelis Sed quia jam multa de beatis Angelis dicta sunt, de ignoratis petamus veniam, dicta sunt, de ignoratis petamus veniam, de bene autem dictis gratiæ referantur de bene autem dictis gratiæ referantur Deo. Dicimus enim cum beato Dionysio, Deo. Dicimus enim cum beato Dionysio, quod « quorum quidem supermunda- quod « quorum quidem supermunda- nam scientiam ignoramus, in ipsis nos nam scientiam ignoramus, in ipsis nos alium lucis ductorem docentem deside- alium lucis ductorem docentem deside- ramus. Quædam autem tamquam dictis ramus. Quædam autem tamquam dictis æque parentia prætermisimus, commen- æque parentia prætermisimus, commen- surationi sermonis providentes, et su- surationi sermonis providentes, et su- per nos secretum silentio honorifican- per nos secretum silentio honorifican- tes'. » tes'. »

QUESTIO LXII. QUESTIO LXII.

De statu malorum Angelorum. De statu malorum Angelorum.

Consequenter transeundum est ad statum malorum Angelorum. Consequenter transeundum est ad statum malorum Angelorum.

Et quæruntur tria, scilicet de casu dæmonum, et de ordinibus eorum, Et quæruntur tria, scilicet de casu dæmonum, et de ordinibus eorum,

et de exercitio tentationum eorum circa homines. et de exercitio tentationum eorum circa homines.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, in fine. 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, in fine.

662 662

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Circa primum quæruntur sex. Circa primum quæruntur sex. Quorum primum est, Quis cecidit? Quorum primum est, Quis cecidit? Secundum, Propter quid cecidit ? Secundum, Propter quid cecidit ? Tertium, A quo cecidit ? Tertium, A quo cecidit ?

Quartum est, Per quæ dejectus est? Quartum est, Per quæ dejectus est?

Quintum, Quando cecidit? Quintum, Quando cecidit?

Sextum, In quid cecidit? Sextum, In quid cecidit?

Circa primum horum quæruntur tria, quorum primum est, Utrum sų- Circa primum horum quæruntur tria, quorum primum est, Utrum sų- periores vel inferiores fuerint Angeli cadentes? periores vel inferiores fuerint Angeli cadentes?

Secundum, Utrum unus eorum aliis suam voluntatem persuaserit, vel Secundum, Utrum unus eorum aliis suam voluntatem persuaserit, vel quilibet eorum propria voluntate ceciderit? quilibet eorum propria voluntate ceciderit?

Tertium, Utrum suum casum præscire potuerint? Tertium, Utrum suum casum præscire potuerint?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De casu dæmonum. An superiores vel De casu dæmonum. An superiores vel inferiores ceciderint'? inferiores ceciderint'?

Ad primum horum proceditur sic : Ad primum horum proceditur sic : 1. Dicit Gregorius in homilia super 1. Dicit Gregorius in homilia super illud, Accesserunt ad Jesum publicani, illud, Accesserunt ad Jesum publicani, etc. 2, tractans illud verbum: Tu signa- etc. 2, tractans illud verbum: Tu signa- culum similitudinis, plenus sapientia, culum similitudinis, plenus sapientia, et perfectus decore: in deliciis paradisi et perfectus decore: in deliciis paradisi Dei fuisti³, dicit sic: « Notandum, quod Dei fuisti³, dicit sic: « Notandum, quod Angelus non ad similitudinem Dei Angelus non ad similitudinem Dei factus, sed signaculum similitudinis Dei factus, sed signaculum similitudinis Dei dicitur ut quo in eo subtilior est natu- dicitur ut quo in eo subtilior est natu- ra, eo in illo imago Dei similius insi- ra, eo in illo imago Dei similius insi- nuetur expressa. Quo in loco mox sub- nuetur expressa. Quo in loco mox sub- ditur Omnis lapis pretiosus operimen- ditur Omnis lapis pretiosus operimen- tum tuum sardius, topazius, et jaspis, tum tuum sardius, topazius, et jaspis, chrysolithus, et onyx, et berillus, et sap- chrysolithus, et onyx, et berillus, et sap- phirus, et carbunculus, et smaragdus. phirus, et carbunculus, et smaragdus.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 1. Tom. XXVII hụ- tentiarum, Dist. VI, Art. 1. Tom. XXVII hụ- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- mæ theologiæ, Quæst. 20, membr. 1. Tom. XXXII mæ theologiæ, Quæst. 20, membr. 1. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

Ecce novem dixit nomina lapidum : quia Ecce novem dixit nomina lapidum : quia profecto novem sunt ordines Angelorum, profecto novem sunt ordines Angelorum, quibus nimirum ordinibus ille primus quibus nimirum ordinibus ille primus Angelus ideo ornatus et opertus exstitit, Angelus ideo ornatus et opertus exstitit, quia dum cunctis agminibus Angelorum quia dum cunctis agminibus Angelorum prælatus est, ex eorum comparatione prælatus est, ex eorum comparatione clarior fuit. » clarior fuit. »

2. Item, In Isaia super illud: Quo- 2. Item, In Isaia super illud: Quo- modo cecidisti de cœlo, Lucifer, qui ma- modo cecidisti de cœlo, Lucifer, qui ma- ne oriebaris? Dicit Glossa Dionysii : ne oriebaris? Dicit Glossa Dionysii : « Diabolus in exordio mundi creatus, in- « Diabolus in exordio mundi creatus, in- ter Angelos gloriosior. » ter Angelos gloriosior. »

3. Hoc idem videtur per rationem ; 3. Hoc idem videtur per rationem ; quia in coelum Trinitatis ascendere et quia in coelum Trinitatis ascendere et esse similis Deo altissimo concupivit ni- esse similis Deo altissimo concupivit ni- mis, ut dicit Augustinus, delectatus in mis, ut dicit Augustinus, delectatus in propria pulchritudine: in tantam autem propria pulchritudine: in tantam autem altitudinem non extolleret parva pulchri- altitudinem non extolleret parva pulchri- tudo ergo videtur, quod ex superioribus tudo ergo videtur, quod ex superioribus fuerit. fuerit.

Sed contra: Sed contra:

1. Damascenus in libro II de Fide 1. Damascenus in libro II de Fide orthodoxa : « Ex angelicis virtutibus ea orthodoxa : « Ex angelicis virtutibus ea quæ præerat terrestri ordini, et cui terræ quæ præerat terrestri ordini, et cui terræ custodia commissa a Deo erat, non na- custodia commissa a Deo erat, non na- tura mala facta est, sed bona existens et tura mala facta est, sed bona existens et

8 Matth. xvi, 1. 8 Matth. xvi, 1.

3 Ezechiel. XXVIII, 12 et 13. 3 Ezechiel. XXVIII, 12 et 13.

4 S. GREGORIUS, Lib. XXXII Moralium, capp. 4 S. GREGORIUS, Lib. XXXII Moralium, capp. 24 et 25. 24 et 25.

5 Isa. XIV, 12. 5 Isa. XIV, 12.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

1. 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62.

a bono facta, et nequaquam in seipsa a a bono facta, et nequaquam in seipsa a conditore malitiæ semitam habens, non conditore malitiæ semitam habens, non ferens illuminationem et honorem quem ferens illuminationem et honorem quem ipsi conditor largitus fuerat, libera vo- ipsi conditor largitus fuerat, libera vo- luntatis potestate demutata est ab eo luntatis potestate demutata est ab eo statu qui secundum naturam, in eum statu qui secundum naturam, in eum qui contra et præter naturam est. » Ex qui contra et præter naturam est. » Ex hoc accipitur, quod Angelus cadens de hoc accipitur, quod Angelus cadens de inferioribus fuit : secundum ordinem inferioribus fuit : secundum ordinem enim hierarchiæ superiores Angeli non enim hierarchiæ superiores Angeli non præsunt terrestri ordini. præsunt terrestri ordini.

2. Item, Videtur quod quidam fuerint 2. Item, Videtur quod quidam fuerint de superioribus, et quidam de inferiori- de superioribus, et quidam de inferiori- bus, et quidam de mediis: quia ita dicit bus, et quidam de mediis: quia ita dicit communis sententia, quod non communis sententia, quod non chorus ceciderit, sed de quolibet choro chorus ceciderit, sed de quolibet choro ad proportionem unius, secundum quod ad proportionem unius, secundum quod etiam assumuntur homines. etiam assumuntur homines.

unus unus

3. Item, Apostolus nominat quosdam 3. Item, Apostolus nominat quosdam de media hierarchia, ad Ephesios, VI, 12, de media hierarchia, ad Ephesios, VI, 12, dicens Non est nobis colluctatio adver- dicens Non est nobis colluctatio adver- sus carnem et sanguinem, sed adversus sus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum. rectores tenebrarum harum.

SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus tangit hanc quæstionem in libro XI tangit hanc quæstionem in libro XI super Genesim ad litteram, et contem- super Genesim ad litteram, et contem- nit eam eo quod neutra pars sufficien- nit eam eo quod neutra pars sufficien- ter probari potest. Secundum tamen ter probari potest. Secundum tamen quosdam sanctos et doctores modernos quosdam sanctos et doctores modernos de quolibet ordine quidam ceciderunt, de quolibet ordine quidam ceciderunt, inter quos fuit unus excelsior, de quo inter quos fuit unus excelsior, de quo propter pulchritudinem suam in Job di- propter pulchritudinem suam in Job di- citur, quod ipse est principium viarum citur, quod ipse est principium viarum Dei, et Lucifer appellatur in Isaia", et Dei, et Lucifer appellatur in Isaia", et signaculum similitudinis Dei in Eze- signaculum similitudinis Dei in Eze- chiele", chiele",

QUOD ERGO objicitur de Damasceno, QUOD ERGO objicitur de Damasceno, quod terrestri ordini præerat, dicendum quod terrestri ordini præerat, dicendum quod non præfuit ut minister immediate quod non præfuit ut minister immediate ministrans circa terrena, sed ut per quem ministrans circa terrena, sed ut per quem

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 4. cap. 4.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 26. litteram, cap. 26.

3 Job. XL, 14. 3 Job. XL, 14.

4 Cf. Isa. xiv, 12. 4 Cf. Isa. xiv, 12.

5 Cf. Ezechiel. XXVIII, 12. 5 Cf. Ezechiel. XXVIII, 12.

663 663

descendunt illuminationes ad ordines, descendunt illuminationes ad ordines, mediæ et infirma hierarchiæ, quæ præ- mediæ et infirma hierarchiæ, quæ præ- sunt terrestribus. sunt terrestribus.

2. 2.

An autem quod objicitur, quod se- Ad object. An autem quod objicitur, quod se- Ad object. cundum numerum cadentium assumun- cundum numerum cadentium assumun- tur homines, dicendum, quod homines tur homines, dicendum, quod homines assumuntur in quemlibet ordinem An- assumuntur in quemlibet ordinem An- gelorum: sed hujus assumptionis non gelorum: sed hujus assumptionis non est causa restauratio ruinæ angelicæ : est causa restauratio ruinæ angelicæ : quia si Angelus non cecidisset, adhuc. quia si Angelus non cecidisset, adhuc. homo fuisset glorificatus et assumptus homo fuisset glorificatus et assumptus secundum diversitatem ordinum : et secundum diversitatem ordinum : et propter hoc non tot tantum assumuntur, propter hoc non tot tantum assumuntur, quot Angeli ceciderunt, sed multo plu- quot Angeli ceciderunt, sed multo plu- res. Licet autem casus non sit causa. res. Licet autem casus non sit causa. assumptionis hominum, tamen ex as- assumptionis hominum, tamen ex as- sumptione hominum consequitur restau- sumptione hominum consequitur restau- ratio ruinæ Angelorum. ratio ruinæ Angelorum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum unus eorum aliis suam volunta- Utrum unus eorum aliis suam volunta- tem persuaserit, vel quilibet propria tem persuaserit, vel quilibet propria voluntate ceciderit ? voluntate ceciderit ?

Secundo quæritur, Utrum unus eorum Secundo quæritur, Utrum unus eorum aliis suam voluntatem persuaserit, vel aliis suam voluntatem persuaserit, vel quilibet eorum propria voluntate ceci- quilibet eorum propria voluntate ceci- derit? derit?

Et videtur, quod unus aliis omnibus Et videtur, quod unus aliis omnibus persuaserit. Quia persuaserit. Quia

1. Sicut dicit Damascenus in libro Il de 1. Sicut dicit Damascenus in libro Il de Fide orthodoxa : « Simul autem cum Fide orthodoxa : « Simul autem cum eo evulsa est et consecuta eum est et ce- eo evulsa est et consecuta eum est et ce- cidit multitudo infinita eorum qui sub cidit multitudo infinita eorum qui sub ipso ordinati erant Angelorum'. » Si ipso ordinati erant Angelorum'. » Si autem consecuti sunt eum, tunc ipse fuit autem consecuti sunt eum, tunc ipse fuit primus, et alii ex suasione ejus ceciderunt. primus, et alii ex suasione ejus ceciderunt.

6 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 6 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 3. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VI, Art. 3. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- mæ theologiæ, Quæst. 20, membr. 2. Tom. XXXII mæ theologiæ, Quæst. 20, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

7 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 7 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 4. cap. 4.

Sed contra.. Sed contra..

Quæst. Quæst.

664 664

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Hoc idem videtur per illud quod 2. Hoc idem videtur per illud quod habetur in Apocalypsi, xn, 3 et 4, quod habetur in Apocalypsi, xn, 3 et 4, quod cauda draconis trahebat tertiam partem cauda draconis trahebat tertiam partem stellarum coeli. Cauda enim, ut dicit stellarum coeli. Cauda enim, ut dicit Glossa, est deceptio per quam celatur ini- Glossa, est deceptio per quam celatur ini- qua voluntas. Et ita videtur, quod stel- qua voluntas. Et ita videtur, quod stel- las, hoc est, Angelos traxerit deceptione las, hoc est, Angelos traxerit deceptione suæ persuasionis. suæ persuasionis.

3. Et hoc idem videtur dicere Isidorus 3. Et hoc idem videtur dicere Isidorus sic « Lucifer ille aliis major non solus sic « Lucifer ille aliis major non solus cecidit, sed cum eo multi qui ei in mali- cecidit, sed cum eo multi qui ei in mali- tiam consenserunt. » tiam consenserunt. »

4. Item ex modo loquendi in Evange- 4. Item ex modo loquendi in Evange- lio Matthæi, xxv, 41: Discedite a me, lio Matthæi, xxv, 41: Discedite a me, maledicti, in ignem æternum, qui para- maledicti, in ignem æternum, qui para- tus est diabolo et Angelis ejus. Non tus est diabolo et Angelis ejus. Non enim dicuntur Angeli ejus, nisi quia suæ enim dicuntur Angeli ejus, nisi quia suæ

suasioni consenserunt. suasioni consenserunt.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Si aliis suasit, ergo prius ipse in se 1. Si aliis suasit, ergo prius ipse in se peccato consensit: ergo inter consensum peccato consensit: ergo inter consensum ejus et casum aliqua media mora fuit, ejus et casum aliqua media mora fuit, scilicet, in qua suasit aliis, quod est in- scilicet, in qua suasit aliis, quod est in- conveniens. conveniens.

2, Item, Si alii Angeli suadenti con- 2, Item, Si alii Angeli suadenti con- senserunt, ergo per alium peccaverunt : senserunt, ergo per alium peccaverunt : sed dicit Augustinus, quod « qui peccat sed dicit Augustinus, quod « qui peccat per alium, per alium potest redimi : » et per alium, per alium potest redimi : » et sic alii Angeli habere possunt redempto- sic alii Angeli habere possunt redempto- rem, qnod est contra fidem. rem, qnod est contra fidem.

SED TUNC quæritur juxta hoc, Quare SED TUNC quæritur juxta hoc, Quare statim damnatur peccatum Angeli pœna statim damnatur peccatum Angeli pœna æterna, et non peccatum hominis? æterna, et non peccatum hominis?

Videtur enim, quod locum pœniten- Videtur enim, quod locum pœniten- tiæ habere debeat. Uterque enim, An- tiæ habere debeat. Uterque enim, An- gelus scilicet et homo, liberi arbitrii est, gelus scilicet et homo, liberi arbitrii est, et uterque naturæ intellectualis, et uter- et uterque naturæ intellectualis, et uter- que ad imaginem Dei creatus. que ad imaginem Dei creatus.

: :

Quod si concedatur, CONTRA: Dicit Quod si concedatur, CONTRA: Dicit Damascenus in libro II de Fide ortho. Damascenus in libro II de Fide ortho. doxa « Oportet scire, quoniam quod doxa « Oportet scire, quoniam quod hominibus est mors, hoc Angelis est ca- hominibus est mors, hoc Angelis est ca- sus: post casum enim non est illis pœ- sus: post casum enim non est illis pœ- nitentiæ locus, quemadmodum nec ho- nitentiæ locus, quemadmodum nec ho- minibus post mortem '. » minibus post mortem '. »

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

SOLUTIO. Dicendum salva meliori sen- SOLUTIO. Dicendum salva meliori sen- tentia, quod Angeli non suasione alterius tentia, quod Angeli non suasione alterius peccaverunt, sed unusquisque propria peccaverunt, sed unusquisque propria eligentia et propria voluntate. eligentia et propria voluntate.

AD HOC autem quod objicitur primo, AD HOC autem quod objicitur primo, dicendum quod consecuti sunt eum sicut dicendum quod consecuti sunt eum sicut secundarii principale, non sicut ante sua- secundarii principale, non sicut ante sua- dentem. dentem.

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod hoc quod Ad 2 et AD ALIUD dicendum, quod hoc quod Ad 2 et dicitur in Apocalypsi, dicitur de dracone dicitur in Apocalypsi, dicitur de dracone persequente mulierem, hoc est, Eccle- persequente mulierem, hoc est, Eccle- siam, cujus cauda trahit stellas, hoc est, siam, cujus cauda trahit stellas, hoc est, fideles ad infidelitatem et peccatum : et fideles ad infidelitatem et peccatum : et ita exponit Glossa ibidem. ita exponit Glossa ibidem.

Si autem dicatur, quod stellæ intelli- Si autem dicatur, quod stellæ intelli- guntur Angeli, sicut videtur exponere guntur Angeli, sicut videtur exponere Magister in Sententiis, tunc cauda nihil Magister in Sententiis, tunc cauda nihil aliud est, nisi subjectio potestatis: sicut aliud est, nisi subjectio potestatis: sicut enim in bonis Angelis illuminatio descen- enim in bonis Angelis illuminatio descen- dit a superioribus in inferiores, ita etiam dit a superioribus in inferiores, ita etiam voluntas iniqua resultabat in principe voluntas iniqua resultabat in principe malorum, cui iniquæ voluntati inferiores malorum, cui iniquæ voluntati inferiores non persuasione aliqua, sed propria non persuasione aliqua, sed propria electione consenserunt: quia conveniens electione consenserunt: quia conveniens eis videbatur, ut ille in montem testa- eis videbatur, ut ille in montem testa- menti ascenderet et similis Altissimo effi- menti ascenderet et similis Altissimo effi- ceretur. ceretur.

Sic etiam intelligitur quod de Isidoro Sic etiam intelligitur quod de Isidoro objicitur. objicitur.

AD ID quod objicitur de Evangelio, AD ID quod objicitur de Evangelio, dicendum quod inferiores dæmones di- dicendum quod inferiores dæmones di- cuntur Angeli Luciferi propter subjectio- cuntur Angeli Luciferi propter subjectio- nem et obedientiam quia ei obsequun- nem et obedientiam quia ei obsequun- tur ad expletionem suæ iniquæ volunta- tur ad expletionem suæ iniquæ volunta- tis. tis.

Ad 4. Ad 4.

AD ID quod juxta hoc quæritur, di- Ad quæst AD ID quod juxta hoc quæritur, di- Ad quæst cendum, quod multæ sunt rationes quare cendum, quod multæ sunt rationes quare Angelus statim damnatur, et non homo: Angelus statim damnatur, et non homo: ex quibus tres ad præsens sufficiant. ex quibus tres ad præsens sufficiant. Quare prima est, quod Angelus in intel- Quare prima est, quod Angelus in intel- lectu deiformi creatus non progreditur lectu deiformi creatus non progreditur ad beatitudinem per cognitionem speculi ad beatitudinem per cognitionem speculi et ænigmatis, sed juxta Deum creatus, et ænigmatis, sed juxta Deum creatus, ut dicit Augustinus in libro Confessio- ut dicit Augustinus in libro Confessio- num, ad beatitudinem non indiguit nisi num, ad beatitudinem non indiguit nisi confirmatione et conversione ad Deum. confirmatione et conversione ad Deum.

cap. 4 in fine. cap. 4 in fine.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62.

Et ideo cum omnis præsentia sit de ra- Et ideo cum omnis præsentia sit de ra- tione viæ, aversio ejus non potuit habere tione viæ, aversio ejus non potuit habere præsentiam, sed extremam damnatio- præsentiam, sed extremam damnatio- nem. Homo autem factus est in via ut per nem. Homo autem factus est in via ut per speculum et ænigma proficeret in cogni- speculum et ænigma proficeret in cogni- tionem beatitudinis et ideo peccato ejus tionem beatitudinis et ideo peccato ejus congruit præsentia. Secunda ratio est congruit præsentia. Secunda ratio est quam tangit Augustinus: quia tota na- quam tangit Augustinus: quia tota na- tura humana in principio sui per casum tura humana in principio sui per casum deperierat, non autem tota natura Ange- deperierat, non autem tota natura Ange- li et ideo ne homo frustra creatus fuis- li et ideo ne homo frustra creatus fuis- set ad imaginem Dei, cum beatitudinem set ad imaginem Dei, cum beatitudinem ad quam creatus erat non perciperet, per ad quam creatus erat non perciperet, per potentiam revocatur. Tertia est: quia potentiam revocatur. Tertia est: quia quanto excusabilius est peccatum, tanto quanto excusabilius est peccatum, tanto venia dignius. Excusabilius autem est, venia dignius. Excusabilius autem est, quanto peccans est infirmior: infirmior quanto peccans est infirmior: infirmior autem est homo, quam Angelus : et ideo autem est homo, quam Angelus : et ideo homo susceptivus est pœnitentiæ, Ange- homo susceptivus est pœnitentiæ, Ange- lus autem non. Quædam autem aliæ ra- lus autem non. Quædam autem aliæ ra- tiones ponuntur in quæstione de Incar- tiones ponuntur in quæstione de Incar-

natione. natione.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum mali Angeli casum suum præ- Utrum mali Angeli casum suum præ- scire potuerint? scire potuerint?

Tertio quæritur, Utrum casum suum Tertio quæritur, Utrum casum suum præscire potuerint? præscire potuerint?

Et ponantur rationes Anselmi in libro Et ponantur rationes Anselmi in libro de Casu diaboli 2. de Casu diaboli 2.

Si scientia accipiatur pro illa qua non Si scientia accipiatur pro illa qua non nisi cum certa ratione aliquid intelligitur, nisi cum certa ratione aliquid intelligitur, constat, quod non potuit præscire casum constat, quod non potuit præscire casum qui potuit non esse. Et hæc ratio funda- qui potuit non esse. Et hæc ratio funda- tur super hoc quod habetur in fine primi tur super hoc quod habetur in fine primi Perihermenias, ubi dicitur : << In his Perihermenias, ubi dicitur : << In his quæ sunt et quæ facta sunt, necesse est quæ sunt et quæ facta sunt, necesse est affirmationem vel negationem veram vel affirmationem vel negationem veram vel

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. IV, Art. 3. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. IV, Art. 3. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 18, membr. 3, art. 1. Tom. theologiæ, Quæst. 18, membr. 3, art. 1. Tom.

665 665

falsam esse in singularibus vero et fu- falsam esse in singularibus vero et fu- turis non. » Similiter et super hoc quod turis non. » Similiter et super hoc quod dicitur in primo Posteriorum³, quod dicitur in primo Posteriorum³, quod scire opinamur unumquodque simplici- scire opinamur unumquodque simplici- ter, non sophistico modo, quod est se- ter, non sophistico modo, quod est se- cundum accidens, cum causam arbitra- cundum accidens, cum causam arbitra- mur cognoscere propter quam res est, et mur cognoscere propter quam res est, et quoniam illius est causa, et non est con- quoniam illius est causa, et non est con- tingere hoc aliter se habere. tingere hoc aliter se habere.

Sed tunc quæritur, Utrum æstimatio- Sed tunc quæritur, Utrum æstimatio- nem vel opinionem de casu potuerint nem vel opinionem de casu potuerint habere? Et disputat Anselmus, quod habere? Et disputat Anselmus, quod non in prædicto libro sic per deductio- non in prædicto libro sic per deductio- nem ad impossibile : « Si adhuc in bona nem ad impossibile : « Si adhuc in bona voluntate stans præsciebat se casurum, voluntate stans præsciebat se casurum, aut volebat quod ita fieret, aut non vo- aut volebat quod ita fieret, aut non vo- lebat. Sed si cum præscientia voluntatem lebat. Sed si cum præscientia voluntatem habebat aliquando cadendi, jam ipsa habebat aliquando cadendi, jam ipsa mala voluntate ceciderat: non ergo vo- mala voluntate ceciderat: non ergo vo- lendo cadere prius scivit se casurum lendo cadere prius scivit se casurum quam caderet. At si præsciebat se casu- quam caderet. At si præsciebat se casu- rum et nolebat, tantum miser erat do- rum et nolebat, tantum miser erat do- lendo, quantum magis stare volebat: et lendo, quantum magis stare volebat: et quo erat justior, eo debebat esse felicior. >> quo erat justior, eo debebat esse felicior. >> Ergo si nolendo præsciebat se casurum, Ergo si nolendo præsciebat se casurum, tanto erat miserior, quanto debuit esse tanto erat miserior, quanto debuit esse felicior, quod non convenit. felicior, quod non convenit.

2. Item, lbidem, « Est et aliud quod 2. Item, lbidem, « Est et aliud quod mihi ostendit nullo modo eum suam ante mihi ostendit nullo modo eum suam ante præscivisse prævaricationem. Nempe aut præscivisse prævaricationem. Nempe aut coactam putavisset, aut spontaneam. Sed coactam putavisset, aut spontaneam. Sed nec ullatenus erat unde se aliquando cogi nec ullatenus erat unde se aliquando cogi suspicaretur: nec quamdiu voluit in veri- suspicaretur: nec quamdiu voluit in veri- tate perseverare, ullo modo putare potuit tate perseverare, ullo modo putare potuit se sola voluntate illam deserturum. Cum se sola voluntate illam deserturum. Cum enim rectam voluntatem habuerit, in hac enim rectam voluntatem habuerit, in hac ipsa recta voluntate perseverare voluit : ipsa recta voluntate perseverare voluit : quia aliter recta non fuisset. Quapropter quia aliter recta non fuisset. Quapropter volendo tenere perseveranter quod tene- volendo tenere perseveranter quod tene- bat, nullo modo video unde potuisset vel bat, nullo modo video unde potuisset vel suspicari, nulla alia accedente causa, sola suspicari, nulla alia accedente causa, sola se illam deserturum voluntate. Non nego se illam deserturum voluntate. Non nego illum scivisse, quia posset mutare volun- illum scivisse, quia posset mutare volun- tatem quam tenebat, sed dico non po- tatem quam tenebat, sed dico non po-

XXXII ejusdem editionis. XXXII ejusdem editionis.

2 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 21. 2 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 21. 3 I Postériorum, tex. com. 5. 3 I Postériorum, tex. com. 5.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 1.: Quæst. 1.:

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst. 3. Quæst. 3.

666 666

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tuisse illum putare, quia aliquando omni tuisse illum putare, quia aliquando omni alia cessante causa, sponte mutaret vo- alia cessante causa, sponte mutaret vo- luntatem, quam perseveranter tenere luntatem, quam perseveranter tenere volebat. » volebat. »

Tertia ratio Anselmi est hæc : Si sci- Tertia ratio Anselmi est hæc : Si sci- visset, aut peccasset, aut non. Si prævi- visset, aut peccasset, aut non. Si prævi- sa tanta poena nulla indigentia et nulla re sa tanta poena nulla indigentia et nulla re cogente peccasset, tanto magis pœni- cogente peccasset, tanto magis pœni- tuisset non ergo hæc præscientia illi tuisset non ergo hæc præscientia illi expediebat. Quod si non peccasset, aut expediebat. Quod si non peccasset, aut sola bona voluntate non peccasset, aut sola bona voluntate non peccasset, aut timore poenæ. Sed quoniam peccatum timore poenæ. Sed quoniam peccatum non cavisset solo amore justitiæ, ipso non cavisset solo amore justitiæ, ipso opere mostravit. Si vero timore cavisset, opere mostravit. Si vero timore cavisset, non esset justus, quod est contra suppo- non esset justus, quod est contra suppo- situm ab Anselmo : quia ipse supponit, situm ab Anselmo : quia ipse supponit, quod Angeli ante confirmationem justi quod Angeli ante confirmationem justi et in gratia fuerunt. et in gratia fuerunt.

SED CONTRA hoc videtur esse: quia præ- SED CONTRA hoc videtur esse: quia præ- scientia Dei de malo est, et ex præscientia scientia Dei de malo est, et ex præscientia potest esse revelatio: ergo cum Deus po- potest esse revelatio: ergo cum Deus po- tuerit revelare primo Angelo casum suum, tuerit revelare primo Angelo casum suum, primus Angelus ipsum potuit præscire. primus Angelus ipsum potuit præscire.

PRÆTEREA quæritur, Utrum malus An- PRÆTEREA quæritur, Utrum malus An- gelus ante lapsum sciverit se non debere gelus ante lapsum sciverit se non debere deflecti a bono in quo erat? deflecti a bono in quo erat?

Et videtur, quod sic: intellectualis Et videtur, quod sic: intellectualis enim fuit naturæ cum intellectu deifor- enim fuit naturæ cum intellectu deifor- mi : ergo scivit quid agendum et quid mi : ergo scivit quid agendum et quid non agendum erat : et ita scivit non de- non agendum erat : et ita scivit non de- bere deflecti a bono in quo erat. bere deflecti a bono in quo erat.

SED TUNC ulterius quæritur, Utrum sci- SED TUNC ulterius quæritur, Utrum sci- verit tantam pœnam sequi debere ad ta- verit tantam pœnam sequi debere ad ta- lem culpam si fieret? lem culpam si fieret?

Et videtur, quod sic: scivit enim Deum Et videtur, quod sic: scivit enim Deum esse justum et sic unicuique pro meritis esse justum et sic unicuique pro meritis retributurum et per consequens tantam retributurum et per consequens tantam poenam talem culpam secuturam. poenam talem culpam secuturam.

PRÆTEREA quæritur ulterius, Utrum PRÆTEREA quæritur ulterius, Utrum Angelus bonus confirmandus potuerit Angelus bonus confirmandus potuerit præscire casum mali Angeli ? præscire casum mali Angeli ?

23. 23.

Et videtur, quod sic: Et videtur, quod sic:

1. Omne enim expediens ad perma- 1. Omne enim expediens ad perma-

1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

nendum in bono, utile est præscire: sed nendum in bono, utile est præscire: sed aliena pericula præscita magis cautum aliena pericula præscita magis cautum faciunt ergo et utile est ea præscire: et faciunt ergo et utile est ea præscire: et Deus nihil abstraxit utilium ad standum Deus nihil abstraxit utilium ad standum in bono: ergo videtur, quod talem præ- in bono: ergo videtur, quod talem præ- scientiam dedit eis Deus. Et hæc eadem scientiam dedit eis Deus. Et hæc eadem ratio probat, quod malus Angelus debuit ratio probat, quod malus Angelus debuit præscire casum suum. præscire casum suum.

2. Præterea, Non videtur inconveniens 2. Præterea, Non videtur inconveniens quod Anselmus supponit pro inconve- quod Anselmus supponit pro inconve- nienti, scilicet quod si nolendo stare præ- nienti, scilicet quod si nolendo stare præ- sciret casum, tunc jam miser esset do- sciret casum, tunc jam miser esset do- lendo se casurum: et sic pœna miseriæ lendo se casurum: et sic pœna miseriæ et doloris præcederet culpam: et sic pu- et doloris præcederet culpam: et sic pu- niret Deus ante peccatum. Hoc, inquam, niret Deus ante peccatum. Hoc, inquam, non videtur inconveniens: quia dicitur non videtur inconveniens: quia dicitur in Job: Non peccavi, et in amaritudini- in Job: Non peccavi, et in amaritudini- bus moratur oculus meus 2. Et Dominus bus moratur oculus meus 2. Et Dominus Jesus Christus poenam sustinuit, qui Jesus Christus poenam sustinuit, qui peccatum non fecit, nec inventus est do- peccatum non fecit, nec inventus est do- lus in ore ejus, lus in ore ejus,

SOLUTIO. Consentiendum est Anselmo, Soluti SOLUTIO. Consentiendum est Anselmo, Soluti quod Angelus malus nec potuit nec de- quod Angelus malus nec potuit nec de- buit præscire casum suum. buit præscire casum suum.

AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, Ad obje AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, Ad obje dicendum quod talis revelatio esset se- dicendum quod talis revelatio esset se- cundum prophetiam. præscientiæ, quæ cundum prophetiam. præscientiæ, quæ numquam sine nostro impletur arbitrio, numquam sine nostro impletur arbitrio, ut dicit Glossa super Matthæum, 1, 20 et ut dicit Glossa super Matthæum, 1, 20 et seq. Præscientia enim non tollit mobili- seq. Præscientia enim non tollit mobili- tatem sive flexibilitatem a libero arbitrio, tatem sive flexibilitatem a libero arbitrio, sicut Jeremiæ, XVIII, 7 et seq. : Repente sicut Jeremiæ, XVIII, 7 et seq. : Repente loquar adversum gentem et adversum re: loquar adversum gentem et adversum re: gnum, ut eradicem, et destruam, et dis- gnum, ut eradicem, et destruam, et dis- perdam illud: si pœnitentiam egerit gens perdam illud: si pœnitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum ad- illa a malo suo, quod locutus sum ad- versus eam, agam et ego pœnitentiam versus eam, agam et ego pœnitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. super malo quod cogitavi ut facerem ei. Et subito loquar de gente et de regno, ut Et subito loquar de gente et de regno, ut ædificem et plantem illud: si fecerit ædificem et plantem illud: si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat malum in oculis meis, ut non audiat vocem meam, poenitentiam agam super vocem meam, poenitentiam agam super bono quod locutus sum ut facerem ei. bono quod locutus sum ut facerem ei.

AD ID quod consequenter quæritur, Ad quæ AD ID quod consequenter quæritur, Ad quæ

2 Job. XVII, 2. 2 Job. XVII, 2.

$ I Petri, 11, 22. $ I Petri, 11, 22.

1. 1.

west. west.

quæst. quæst.

3. 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 62.

consentiendum est, quod propter vigo- consentiendum est, quod propter vigo- rem intellectus scivit se debere perma- rem intellectus scivit se debere perma- nere in bono in quo fuit. nere in bono in quo fuit.

AD ID quod ulterius quæritur, respon- AD ID quod ulterius quæritur, respon- det Anselmus, quod ex ratione justitiæ det Anselmus, quod ex ratione justitiæ quam non ignorabat, scivit pœnam de- quam non ignorabat, scivit pœnam de- bere sequi culpam : sed tamen eamdem bere sequi culpam : sed tamen eamdem poenam fore secuturam non præscivit. Et poenam fore secuturam non præscivit. Et hoc patet pluribus rationibus, quas tangit hoc patet pluribus rationibus, quas tangit Anselmus his verbis: « Sicut certum est Anselmus his verbis: « Sicut certum est quia se debere puniri si peccaret ignorare quia se debere puniri si peccaret ignorare non potuit, ita quia puniretur, si pecca- non potuit, ita quia puniretur, si pecca- ret, scire non debuit. Quia enim rationa- ret, scire non debuit. Quia enim rationa- lis erat, potuit intelligere, quia juste, si lis erat, potuit intelligere, quia juste, si peccaret, puniretur. Sed quoniam judi- peccaret, puniretur. Sed quoniam judi- cia Dei abyssus multa', et investigabiles cia Dei abyssus multa', et investigabiles viæ ejus, nequivit comprehendere, an viæ ejus, nequivit comprehendere, an Deus faceret quod juste facere posset ³. » Deus faceret quod juste facere posset ³. » « Sed et si quis dicat, quia nullatenus « Sed et si quis dicat, quia nullatenus credere potuit Deum creaturam suam credere potuit Deum creaturam suam propter ejus culpam damnaturum, quam propter ejus culpam damnaturum, quam tanta sua bonitate fecerat: præsertim tanta sua bonitate fecerat: præsertim cum nullum exemplum justitiæ ulciscen- cum nullum exemplum justitiæ ulciscen- tis injustitiam præcessisset, et certus esset tis injustitiam præcessisset, et certus esset numerum, in quo illi futuri erant, qui numerum, in quo illi futuri erant, qui Deo frui deberent, tanta sapientia esse Deo frui deberent, tanta sapientia esse præstitutum, ut sicut nihil habebat super- præstitutum, ut sicut nihil habebat super- fluum, ita si minueretur imperfectus es- fluum, ita si minueretur imperfectus es- set, nec tam præclarum opus Dei ex ali- set, nec tam præclarum opus Dei ex ali- qua parte permansurum imperfectum : qua parte permansurum imperfectum : nec ulla ratione scire posset, si homo nec ulla ratione scire posset, si homo jam factus erat, Deum humanam natu- jam factus erat, Deum humanam natu- ram pro angelica, aut angelicam pro hu- ram pro angelica, aut angelicam pro hu- mana, si caderet, substituturum: sed po- mana, si caderet, substituturum: sed po- tius unumquamque id ad quod facta erat, tius unumquamque id ad quod facta erat, pro se, non pro alia restitutam: aut si pro se, non pro alia restitutam: aut si actus nondum homo erat, multo minus actus nondum homo erat, multo minus putare posset ad substitionem alterius putare posset ad substitionem alterius naturæ illum esse faciendum. Si, inquam naturæ illum esse faciendum. Si, inquam aliquis hoc dicat, quæ inconvenientia aliquis hoc dicat, quæ inconvenientia inest ? » Quasi dicat: Nulla. inest ? » Quasi dicat: Nulla.