596 596

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Septimo, De locutionibus ipsorum: quia motus et locutio ad ministe- Septimo, De locutionibus ipsorum: quia motus et locutio ad ministe- rium exiguntur. rium exiguntur.

Circa primum quæruntur duo, scilicet quid sit assistere, et quod sit opus Circa primum quæruntur duo, scilicet quid sit assistere, et quod sit opus assistentium? assistentium?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit assistere ? Quid sit assistere ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Gregorius, quod « assistunt 1. Dicit Gregorius, quod « assistunt qui sic contemplatione intima perfruun- qui sic contemplatione intima perfruun- tur, ut ad explenda foras opera minime tur, ut ad explenda foras opera minime mittantur ' » mittantur ' »

Et ex hoc videtur accipi, quod assi- Et ex hoc videtur accipi, quod assi- stere est contemplatione intima perfrui, stere est contemplatione intima perfrui, et ad exteriora non mitti. et ad exteriora non mitti.

Et tunc quæritur, Quæ dicatur intima Et tunc quæritur, Quæ dicatur intima contemplatio? Est enim contemplatio contemplatio? Est enim contemplatio Dei in vestigio et imagine: ergo intima Dei in vestigio et imagine: ergo intima erit illa quæ est in specie, quæ est per erit illa quæ est in specie, quæ est per hoc quod est in Deo, et Deus ipse, alia hoc quod est in Deo, et Deus ipse, alia vero per exteriora quæ non sunt Deus: vero per exteriora quæ non sunt Deus: sed in contemplatione per speciem non sed in contemplatione per speciem non est distinctio Angelorum, quia omnium est distinctio Angelorum, quia omnium beatitudo est ita quod vident per spe- beatitudo est ita quod vident per spe- ciem. Cum ergo in virtute assistrice di ciem. Cum ergo in virtute assistrice di stinguantur ab inferioribus superiores stinguantur ab inferioribus superiores secundum Gregorium, videtur quod as- secundum Gregorium, videtur quod as- sistere non debeat existere per intimam sistere non debeat existere per intimam contemplationem. contemplationem.

Si forte dicatur, quod intima contem- Si forte dicatur, quod intima contem- platio non dicitur quælibet visio per platio non dicitur quælibet visio per speciem, sed ea quæ est per immedia- speciem, sed ea quæ est per immedia- tam receptionem theophaniarum. Con- tam receptionem theophaniarum. Con- TRA TRA

Dominationes non recipiunt im- Dominationes non recipiunt im- mediate theophanias, quæ tamen a San- mediate theophanias, quæ tamen a San- ctis dicuntur assistere et non mitti. ctis dicuntur assistere et non mitti.

1 S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium. 1 S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium.

⚫ S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad ⚫ S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad

2. Præterea, Videtur quod virtus as- 2. Præterea, Videtur quod virtus as- sistrix non distinguat inter Angelos : sistrix non distinguat inter Angelos : quia dicit Gregorius : « Hoc quoque de quia dicit Gregorius : « Hoc quoque de ipsis agminibus quæ mittuntur, certum ipsis agminibus quæ mittuntur, certum tenemus quia et cum ad nos veniunt, tenemus quia et cum ad nos veniunt, sic exterius implent ministerium, ut ta- sic exterius implent ministerium, ut ta- men numquam desint interius per con- men numquam desint interius per con- templationem. Et mittuntur igitur et as- templationem. Et mittuntur igitur et as- sistunt quia etsi circumscriptus est an- sistunt quia etsi circumscriptus est an- gelicus spiritus, summus tamen spiritus gelicus spiritus, summus tamen spiritus ipse qui Deus est, circumscriptus non ipse qui Deus est, circumscriptus non est. Angeli itaque et missi et ante ip- est. Angeli itaque et missi et ante ip- sum sunt quia quolibet missi veniant, sum sunt quia quolibet missi veniant, intra ipsum currunt. » intra ipsum currunt. »

3. Item, Videtur per Augustinum in 3. Item, Videtur per Augustinum in libro IV super Genesim ad litteram sic libro IV super Genesim ad litteram sic dicentem «In patria semper dies est dicentem «In patria semper dies est in contemplatione incommutabilis veri- in contemplatione incommutabilis veri- tatis, semper vespera in cognitione crea- tatis, semper vespera in cognitione crea- turæ in seipsa, semper mane ex assurre- turæ in seipsa, semper mane ex assurre- ctione ex hac cognitione in laudem ctione ex hac cognitione in laudem creatoris. Quia non ibi abscessu lucis creatoris. Quia non ibi abscessu lucis superioris, sed inferioris cognitionis di- superioris, sed inferioris cognitionis di- stinctione fit vespera: nec mane tam- stinctione fit vespera: nec mane tam- quam nocti ignorantiæ scientia matutina quam nocti ignorantiæ scientia matutina succedat, sed quod vespertinam etiam succedat, sed quod vespertinam etiam cognitionem in gloriam conditoris attol- cognitionem in gloriam conditoris attol- lat 2. » Cum igitur cognitionem sequatur lat 2. » Cum igitur cognitionem sequatur opus, et indifferenter omnibus Angelis opus, et indifferenter omnibus Angelis simul conveniat cognitio de superiori- simul conveniat cognitio de superiori- bus et inferioribus, videtur, quod male bus et inferioribus, videtur, quod male distinguantur superiores ab inferioribus distinguantur superiores ab inferioribus

per assistere. per assistere.

4. Item quæritur, Utrum hoc quod di- 4. Item quæritur, Utrum hoc quod di- citur contemplatio intima secundum citur contemplatio intima secundum quod ponitur in diffinitione ejus quod est quod ponitur in diffinitione ejus quod est assistere, sit respectu cujuslibet cogni- assistere, sit respectu cujuslibet cogni- tionis in Deo, vel respectu alicujus de- tionis in Deo, vel respectu alicujus de-

litteram, cap. 30. litteram, cap. 30.

ullo. ullo.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 55. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 55.

terminatæ ? Et si dicatur primo modo, terminatæ ? Et si dicatur primo modo, tunc sequitur primum inconveniens, sci- tunc sequitur primum inconveniens, sci- licet quod si distinguerentur contempla- licet quod si distinguerentur contempla- tione intima pertinente ad beatitudinem, tione intima pertinente ad beatitudinem, sic inferiores non immediate contempla- sic inferiores non immediate contempla- rentur, quod falsum est. Si secundo rentur, quod falsum est. Si secundo modo, tunc quæratur, Quid sit illud cog- modo, tunc quæratur, Quid sit illud cog- noscibile? Et si dicatur, quod est id noscibile? Et si dicatur, quod est id quod pertinet ad distinctionem officio- quod pertinet ad distinctionem officio- rum, tunc sequitur iterum, quod Domi- rum, tunc sequitur iterum, quod Domi- nationes, non assistunt. nationes, non assistunt.

5. Præterea quæritur, Utrum virtus 5. Præterea quæritur, Utrum virtus assistrix intelligatur ex nominibus ordi- assistrix intelligatur ex nominibus ordi- num assistentium? Et videtur, quod sic: num assistentium? Et videtur, quod sic: quia dicit Gregorius et Dionysius, quod quia dicit Gregorius et Dionysius, quod virtutes et opera eorum intelligimus ex. virtutes et opera eorum intelligimus ex. nominibus eorum. Et si sic est, cum tan- nominibus eorum. Et si sic est, cum tan- tum tres ordines superioris hierarchiæ tum tres ordines superioris hierarchiæ dicant actus conversionis in Deum, vi- dicant actus conversionis in Deum, vi- detur quod tantum tres ordines superio- detur quod tantum tres ordines superio- res assistant. Et hoc videtur per Diony- res assistant. Et hoc videtur per Diony- sium, qui dicit, quod « tantum hi tres sium, qui dicit, quod « tantum hi tres ordinantur in vestibulis circa virtutem. » ordinantur in vestibulis circa virtutem. »

SOLUTIO. Dicendum, quod assistere di- SOLUTIO. Dicendum, quod assistere di- citur tribus modis, scilicet quoad statum citur tribus modis, scilicet quoad statum beatitudinis, et quoad statum hierar- beatitudinis, et quoad statum hierar- chiæ, et quoad statum ordinationis quæ chiæ, et quoad statum ordinationis quæ est pars hierarchiæ. Et secundum pri- est pars hierarchiæ. Et secundum pri- mum modum dicitur assistere contem- mum modum dicitur assistere contem- plari facie ad faciem et non distant per plari facie ad faciem et non distant per contemplationem speculi et ænigmatis : contemplationem speculi et ænigmatis : et hoc assistere convenit omnibus bea- et hoc assistere convenit omnibus bea- tis. Secundo modo dicitur assistere, im- tis. Secundo modo dicitur assistere, im- mediate circa Trinitatem ordinari non mediate circa Trinitatem ordinari non quoad quamcumque contemplationem, quoad quamcumque contemplationem, sed quantum ad modum recipiendi illu- sed quantum ad modum recipiendi illu- minationes pertinentes ad officia angeli- minationes pertinentes ad officia angeli- ca et sic tantum assistunt tres ordines ca et sic tantum assistunt tres ordines primæ hierarchiæ et distant duæ hie- primæ hierarchiæ et distant duæ hie- rarchiæ inferiores, eo quod non imme- rarchiæ inferiores, eo quod non imme- diate illuminationes a Deo recipiunt. diate illuminationes a Deo recipiunt. Tertio modo dicitur assistere, secundum Tertio modo dicitur assistere, secundum proprietatem actus ordinis Deo appro- proprietatem actus ordinis Deo appro- pinquare repugnantem missioni ad exte- pinquare repugnantem missioni ad exte- rius et sic quatuor ordines assistunt, rius et sic quatuor ordines assistunt, scilicet tres primæ hierarchiæ et Domi- scilicet tres primæ hierarchiæ et Domi-

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho-

597 597

nationes. Cujus ratio supra explanata nationes. Cujus ratio supra explanata est Dominationes enim per hoc quod est Dominationes enim per hoc quod dicunt elevationem ab omni subjectione, dicunt elevationem ab omni subjectione, repugnant officio ministerii et missionis ad repugnant officio ministerii et missionis ad exteriora. Et hoc ultimo modo sumitur as- exteriora. Et hoc ultimo modo sumitur as- sistere, quando dividitur contra ministrare. sistere, quando dividitur contra ministrare.

Ad 1. Ad 1.

DICENDUM ergo ad primum, quod si vis DICENDUM ergo ad primum, quod si vis fiat in assistere, ut tantum in tertia signi- fiat in assistere, ut tantum in tertia signi- ficatione sumatur, tunc intima contem- ficatione sumatur, tunc intima contem- platio erit receptio illuminationis ad platio erit receptio illuminationis ad actum ducentem ordinem in Deum, et actum ducentem ordinem in Deum, et per rationem nominis repugnantem mis- per rationem nominis repugnantem mis- sioni ad exterius. Si autem communiter sioni ad exterius. Si autem communiter sumatur assistere, tunc non est inconve- sumatur assistere, tunc non est inconve- niens id quod concluditur in objectione. niens id quod concluditur in objectione. AD ID quod objicitur de Gregorio et Ad 2 et 3. AD ID quod objicitur de Gregorio et Ad 2 et 3. Augustino, dicendum quod ipsi determi- Augustino, dicendum quod ipsi determi- nant assistere quod est in statu patriæ in nant assistere quod est in statu patriæ in communi. communi.

AD ILLUD quod quæritur, Respectu AD ILLUD quod quæritur, Respectu cujus cognoscibilis est contemplatio inti- cujus cognoscibilis est contemplatio inti- ma? patet solutio per distinctionem de ma? patet solutio per distinctionem de assistere. In prima enim significatione assistere. In prima enim significatione est respectu cujuscumque cognoscibilis est respectu cujuscumque cognoscibilis pertinentis ad beatitudinem: in secunda pertinentis ad beatitudinem: in secunda autem et tertia non. autem et tertia non.

AD ALIUD dicendum, quod ex nomini- AD ALIUD dicendum, quod ex nomini- bus ordinum intelligitur quibus convenit bus ordinum intelligitur quibus convenit virtus assistrix: nomina enim quatuor virtus assistrix: nomina enim quatuor supremorum ordinum (ut prius diximus) supremorum ordinum (ut prius diximus) determinant actum in Deum cujus ra- determinant actum in Deum cujus ra- tio repugnat ministerio circa exteriora. tio repugnat ministerio circa exteriora.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit opus assistentium ? Quid sit opus assistentium ?

Secundo quæritur, Quid sit opus as- Secundo quæritur, Quid sit opus as- sistentium? sistentium?

Et dicit Damascenus in libro II de Et dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod « Angeli in cœlis Fide orthodoxa, quod « Angeli in cœlis conversantur, et habent unum opus, conversantur, et habent unum opus, hymnis laudare, et ministrare voluntati hymnis laudare, et ministrare voluntati divinæ '. >> divinæ '. >>

doxa, cap. 4. doxa, cap. 4.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 1. Quæst. 1.

598 598

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Sed videtur, quod non sit opus eorum Sed videtur, quod non sit opus eorum laudare Deum quia secundum Philoso- laudare Deum quia secundum Philoso- phum laus non est optimorum, sed eo- phum laus non est optimorum, sed eo- rum quæ sunt ad optima ordinata, unde rum quæ sunt ad optima ordinata, unde dicit sic in 1 Ethicorum: « Manifestum, dicit sic in 1 Ethicorum: « Manifestum, quoniam optimorum non est laus, sed quoniam optimorum non est laus, sed majus quid et melius, supple, sunt opti- majus quid et melius, supple, sunt opti- ma quam laus vel quæ laudantur ¹. » Si- ma quam laus vel quæ laudantur ¹. » Si- militer Eudoxus dicit, quod non oportet militer Eudoxus dicit, quod non oportet laudare beatum entem. Et dicit Aristo- laudare beatum entem. Et dicit Aristo- teles, quod æstimabat significare Eu- teles, quod æstimabat significare Eu- doxus, quod ens de numero beatorum doxus, quod ens de numero beatorum est melius aliquid laudabilibus: tale au- est melius aliquid laudabilibus: tale au- tem dicit et Deum et beatitudinem. tem dicit et Deum et beatitudinem.

Præterea, Secundum Tullium sunt illa Præterea, Secundum Tullium sunt illa laudabilia quæ secundum libertatem ar- laudabilia quæ secundum libertatem ar- bitrii possunt aliter fieri : ergo quæ sunt bitrii possunt aliter fieri : ergo quæ sunt impermutabilia in bono, non sunt lau- impermutabilia in bono, non sunt lau- dabilia sed ultima (sicut Deus et beati- dabilia sed ultima (sicut Deus et beati- tudo) impermutabilia in bono sunt : ergo tudo) impermutabilia in bono sunt : ergo non sunt laudabilia. Et hoc expresse di- non sunt laudabilia. Et hoc expresse di- cit Philosophus, quod Deus et beatitudo cit Philosophus, quod Deus et beatitudo non sunt laudabilia, sed potius honorabi- non sunt laudabilia, sed potius honorabi- lia. Ergo videtur, quod opus Angelorum lia. Ergo videtur, quod opus Angelorum sit potius honorare Deum, quam lau- sit potius honorare Deum, quam lau- dare. dare.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Consuevit dici, quod laudare est rei Consuevit dici, quod laudare est rei cognitæ bonitatem protestari: sed maxi- cognitæ bonitatem protestari: sed maxi- Ima est bonitas Dei: ergo convenit ei Ima est bonitas Dei: ergo convenit ei maxime protestari suam beatitudinem: maxime protestari suam beatitudinem: et ita erit ipse maxime laudabilis. et ita erit ipse maxime laudabilis.

PRÆTEREA juxta hoc quæritur, Utrum PRÆTEREA juxta hoc quæritur, Utrum laudare proprium opus sit assistentium, laudare proprium opus sit assistentium, vel sit opus commune Angelorum? vel sit opus commune Angelorum?

Et videtur, quod opus assistentium ex Et videtur, quod opus assistentium ex hoc quod super Genesim dicit Augusti- hoc quod super Genesim dicit Augusti- nus, quod laus semper sequitur visionem nus, quod laus semper sequitur visionem matutinam, ex hoc scilicet quod cogni- matutinam, ex hoc scilicet quod cogni- tionem quam recipiunt, in laudibus crea- tionem quam recipiunt, in laudibus crea- toris attollunt et ita laus erit ex con- toris attollunt et ita laus erit ex con- versione in Deum. Cum ergo hoc sit pro- versione in Deum. Cum ergo hoc sit pro- prium assistentium, eorundem erit pro- prium assistentium, eorundem erit pro- prium opus laudare Deum. Hoc iterum prium opus laudare Deum. Hoc iterum videtur ex Isaia, VI, 3, ubi Seraphim videtur ex Isaia, VI, 3, ubi Seraphim

1 I Ethicorum, cap. 12. 1 I Ethicorum, cap. 12.

* Ezechiel. III, 12. * Ezechiel. III, 12.

laudant Deum dicentes: Sanctus; san- laudant Deum dicentes: Sanctus; san- ctus, sanctus Dominus, Deus exercituum, ctus, sanctus Dominus, Deus exercituum, etc. Similiter in Ezechiele, propinquio- etc. Similiter in Ezechiele, propinquio- res. Deo concutientes alas clamabant : res. Deo concutientes alas clamabant : Benedicta gloria Domini de loco suo². Benedicta gloria Domini de loco suo².

ITEM quæritur juxta hoc, Utrum laus Qua ITEM quæritur juxta hoc, Utrum laus Qua sit vocalis Angelorum? sit vocalis Angelorum?

Et videtur, quod sic: quia laus vocalis Et videtur, quod sic: quia laus vocalis audita est ab Isaia. Similiter Joannes in audita est ab Isaia. Similiter Joannes in Apocalypsi sæpe dicit, quod audivit vo- Apocalypsi sæpe dicit, quod audivit vo- cem multorum Angelorum in cœlo, cem multorum Angelorum in cœlo,

etc. etc.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Dicit Joannes Damascenus in libro II Dicit Joannes Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod « tradunt sibi de Fide orthodoxa, quod « tradunt sibi suas intelligentias sine voce prolato ser- suas intelligentias sine voce prolato ser- mone ³. >> mone ³. >>

Sedc Sedc

SED ULTERIUS quæritur, Utrum laus Qua SED ULTERIUS quæritur, Utrum laus Qua competat bonis et malis, vel bonis tan- competat bonis et malis, vel bonis tan- tum? tum?

Et videtur, quod non malis: quia di- Et videtur, quod non malis: quia di- citur in Psalmo XLIX, 16: Peccatori au- citur in Psalmo XLIX, 16: Peccatori au- tem dixit Deus: Quare tu enarras justi- tem dixit Deus: Quare tu enarras justi- tias meas? et assumis testamentum tias meas? et assumis testamentum meum per os tuum? meum per os tuum?

SED CONTRA hoc est commune dictum, SED CONTRA hoc est commune dictum, quod laus ab inimico videtur esse per- quod laus ab inimico videtur esse per- fectorum. fectorum.

SOLUTIO. Supponendum est, quod laus Solv SOLUTIO. Supponendum est, quod laus Solv dicta est multipliciter, scilicet materiali- dicta est multipliciter, scilicet materiali- ter, sicut creaturæ dicuntur esse materiæ ter, sicut creaturæ dicuntur esse materiæ laudis divinæ, et virtutes et opera sunt laudis divinæ, et virtutes et opera sunt materiæ laudis bonorum, etsi numquam materiæ laudis bonorum, etsi numquam laudentur et sic sumitur laus in primo laudentur et sic sumitur laus in primo Ethicorum, ubi dicit Philosophus, quod Ethicorum, ubi dicit Philosophus, quod laus quidem est virtutis, operatores au- laus quidem est virtutis, operatores au- tem bonorum ab hac, scilicet virtute, tem bonorum ab hac, scilicet virtute, laudabiles sunt. Laus etiam dicitur essen- laudabiles sunt. Laus etiam dicitur essen- tialiter, et hoc multis modis. Quandoque tialiter, et hoc multis modis. Quandoque enim in communi dicitur laus præconium enim in communi dicitur laus præconium cujuscumque bonitatis, sive illa sit finis, cujuscumque bonitatis, sive illa sit finis, sive eorum quæ sunt ad finem : et sic sive eorum quæ sunt ad finem : et sic laudabilis Deus est et beatitudo, et quod- laudabilis Deus est et beatitudo, et quod-

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- doxa, cap. doxa, cap.

3. 3.

d d

quæst. quæst.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 56. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 56.

libet quod secundum rationem boni de- libet quod secundum rationem boni de- terminatur. Quandoque dicitur magis terminatur. Quandoque dicitur magis stricte præconium operum secundum stricte præconium operum secundum rectam rationem exeuntium ab habitu et rectam rationem exeuntium ab habitu et potentia et sic laudatur sagittator in potentia et sic laudatur sagittator in optime sagittando, et lapis in opere suæ optime sagittando, et lapis in opere suæ virtutis, et generaliter quodlibet optime virtutis, et generaliter quodlibet optime agens actum ad quem est ordinatum per agens actum ad quem est ordinatum per potentiam et habitum et sic dicit Phi- potentiam et habitum et sic dicit Phi- losophus, quod omne laudabile videtur losophus, quod omne laudabile videtur esse in quale quid et aliquid, qualiter ha- esse in quale quid et aliquid, qualiter ha- bitudo laudari, supple, videtur, hoc est, bitudo laudari, supple, videtur, hoc est, quod bene habeat se in aliquo determi- quod bene habeat se in aliquo determi- nato actu. Justum enim et virile et uni- nato actu. Justum enim et virile et uni- versaliter bonum laudamus propter bona versaliter bonum laudamus propter bona opera et actiones, et fortem et cursorem opera et actiones, et fortem et cursorem et aliorum unumquodque. Quandoque et aliorum unumquodque. Quandoque etiam dicitur laus strictius præconium etiam dicitur laus strictius præconium operis, quod egreditur optime a potentia operis, quod egreditur optime a potentia et habitu rationalis animæ, possibile ta- et habitu rationalis animæ, possibile ta- men aliter fieri: et secundum hoc dicit men aliter fieri: et secundum hoc dicit Tullius, quod virtus et vitium sunt con- Tullius, quod virtus et vitium sunt con- traria, quæ sunt laudabilia et vitupera- traria, quæ sunt laudabilia et vitupera- bilia. bilia.

Et ex ista distinctione patet solutio ad Et ex ista distinctione patet solutio ad primum quæsitum. primum quæsitum.

AD ILLUD quod quæritur, Utrum sit AD ILLUD quod quæritur, Utrum sit laus vocalis Angelorum, vel non? laus vocalis Angelorum, vel non?

lis. lis.

Dicendum, quod non, sed intellectua- Dicendum, quod non, sed intellectua-

599 599

audiebatur ad Isaia et Joanne, auditus audiebatur ad Isaia et Joanne, auditus sensus spiritualis est, de quo dicendum sensus spiritualis est, de quo dicendum erit in quæstione de sensibus et spiriti- erit in quæstione de sensibus et spiriti-

bus. bus.

AD ID quod quæritur, Utrum sit pro- AD ID quod quæritur, Utrum sit pro- prius actus assistentium vel non? prius actus assistentium vel non?

Dicenduni, quod si attenditur ratio Dicenduni, quod si attenditur ratio quam important nomina ordinum assi- quam important nomina ordinum assi- stentium, tunc consequens ordines illos stentium, tunc consequens ordines illos erit laudare Deum. Et ratio inferiorum erit laudare Deum. Et ratio inferiorum nominum dicit ordinationem ad opera- nominum dicit ordinationem ad opera- tionem circa exteriora, et non ad laudem. tionem circa exteriora, et non ad laudem. Si vero attendatur finis ministerii Ange- Si vero attendatur finis ministerii Ange- lorum, qui est reductio inferiorum in lorum, qui est reductio inferiorum in Dei similitudinem, tunc actus conse- Dei similitudinem, tunc actus conse-

quens ministerium et reductionem illam quens ministerium et reductionem illam erit laus Dei. erit laus Dei.

Ad quæst. Ad quæst.

1. 1.

AD ILLUD autem quod quæritur, Utrum Ad quæst. AD ILLUD autem quod quæritur, Utrum Ad quæst. sit bonorum et malorum, etc? sit bonorum et malorum, etc?

Dicendum, quod laudare competit bo- Dicendum, quod laudare competit bo- nis. Unde potentiam ad laudem habent nis. Unde potentiam ad laudem habent boni et mali voluntatem autem ad lau- boni et mali voluntatem autem ad lau- dandum habent consentientes bonitati dandum habent consentientes bonitati quæ laude debet extolli : consensum quæ laude debet extolli : consensum autem laudando habent hi qui confor- autem laudando habent hi qui confor- mes sunt bonitati laudandæ. Sunt tamen mes sunt bonitati laudandæ. Sunt tamen aliqui qui dicunt, quod laudare est per aliqui qui dicunt, quod laudare est per affectum consentire bonitati. Sed quia affectum consentire bonitati. Sed quia hoc non habet rationem, ad præsens di- hoc non habet rationem, ad præsens di-

Et ad id quod contra objicitur, quod mittatur. Et ad id quod contra objicitur, quod mittatur.

3. 3.

QUÆSTIO LVI. QUÆSTIO LVI.

De virtute ministrativa. De virtute ministrativa.

Deinde, Quæritur de virtute ministra- Deinde, Quæritur de virtute ministra- tiva. tiva.

1. Dicit enim Gregorius, quod « Deo 1. Dicit enim Gregorius, quod « Deo

1 I Ethicorum, cap. 12. 1 I Ethicorum, cap. 12.

ministrant qui ad nos nuntiando ministrant qui ad nos nuntiando exeunt. » Ex hoc accipitur, quod mi- exeunt. » Ex hoc accipitur, quod mi- nistrare est ad homines nuntiando exire. nistrare est ad homines nuntiando exire.

2 S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium. 2 S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

600 600

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et cum nuntiare non conveniat nisi An- Et cum nuntiare non conveniat nisi An- gelis et Archangelis, videtur quod mini- gelis et Archangelis, videtur quod mini- strare tantum conveniat illis duobus or- strare tantum conveniat illis duobus or- dinibus. dinibus.

2. Præterea, Cum sæpe legantur An- 2. Præterea, Cum sæpe legantur An- geli exisse operando, quare non dicit, geli exisse operando, quare non dicit, quod ministrare sit ad nos operando quod ministrare sit ad nos operando exire, sicut nuntiando. exire, sicut nuntiando.

3. Præterea, Hoc videtur ex ratione 3. Præterea, Hoc videtur ex ratione nominis ministerium enim sonat in nominis ministerium enim sonat in opus. opus.

4. Præterea, Videtur quod ministrare 4. Præterea, Videtur quod ministrare non conveniat nisi Virtutibus: quia ita non conveniat nisi Virtutibus: quia ita dicit Dionysius in libro, de Coelesti hie- dicit Dionysius in libro, de Coelesti hie- rarchia,quod « nominatio Virtutum dicit rarchia,quod « nominatio Virtutum dicit fortem quamdam et incommutabilem vi- fortem quamdam et incommutabilem vi- rilitatem in omnes secundum earum dei- rilitatem in omnes secundum earum dei- formitatem operationes*. » formitatem operationes*. »

SOLUTIO. Dicendum, quod proprius SOLUTIO. Dicendum, quod proprius actus et primus pertinens ad ministerium actus et primus pertinens ad ministerium est nuntiare opus enim post nuntiatio- est nuntiare opus enim post nuntiatio- nem relinquitur adhuc libero arbitrio nem relinquitur adhuc libero arbitrio quantum ad effectum, et gratiæ Dei quantum ad effectum, et gratiæ Dei quantum ad perfectionem: quia (sicut quantum ad perfectionem: quia (sicut dicit Apostolus) neque qui plantat, est dicit Apostolus) neque qui plantat, est aliquid, neque qui rigat, sed qui incre- aliquid, neque qui rigat, sed qui incre- mentum dat, Deus¹. mentum dat, Deus¹.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod nun- AD PRIMUM ergo dicendum, quod nun- tiare quædam specialia propinqua saluti tiare quædam specialia propinqua saluti pertinet ad Angelos et Archangelos, ut pertinet ad Angelos et Archangelos, ut patet ex supra dictis: sed nuntiare ge- patet ex supra dictis: sed nuntiare ge- neraliter quocumque modo est actus mi- neraliter quocumque modo est actus mi- nisterii. Et dicatur melius secundum nisterii. Et dicatur melius secundum Dionysium, quod dona postremorum Dionysium, quod dona postremorum

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 8. cap. 8.

excellenter superiores habent, sed non e excellenter superiores habent, sed non e converso et ideo licet nuntiare conve- converso et ideo licet nuntiare conve- niat Angelis et Archangelis, tamen ex- niat Angelis et Archangelis, tamen ex- cellentius convenit Principatibus et om- cellentius convenit Principatibus et om- nibus superioribus ministrantibus. Vel nibus superioribus ministrantibus. Vel iterum melius dicatur, quod actus mi- iterum melius dicatur, quod actus mi- nisterii generalis denominatur ab actibus nisterii generalis denominatur ab actibus illorum ordinum, qui propinquissime et illorum ordinum, qui propinquissime et propriissime se habent ad ministerium, propriissime se habent ad ministerium, et illi sunt Angeli et Archangeli. et illi sunt Angeli et Archangeli.

AD ALIUD dicendum, quod Angeli sæpe AD ALIUD dicendum, quod Angeli sæpe leguntur esse operati circa homines, ta- leguntur esse operati circa homines, ta- men in ministerio primus actus et gene- men in ministerio primus actus et gene- ralis non est operatio, sed nuntiatio. ralis non est operatio, sed nuntiatio. Quod enim non sit primus, patet ex hoc Quod enim non sit primus, patet ex hoc quod nuntiatio præcedit opus secundum quod nuntiatio præcedit opus secundum naturam. Quod etiam non sit universa- naturam. Quod etiam non sit universa- lis, patet ex hoc quod frequenter opus lis, patet ex hoc quod frequenter opus relinquitur libero arbitrio post nuntia- relinquitur libero arbitrio post nuntia- tionem. tionem.

AD ALIUD dicendum, quod est ministe- AD ALIUD dicendum, quod est ministe- rium nuntii, et ministerium officiati : et rium nuntii, et ministerium officiati : et ministerium nuntii est in nuntiando, ministerium nuntii est in nuntiando, officiati in operando. Cum ergo secun- officiati in operando. Cum ergo secun- dum Gregorium ministrantes sunt nun- dum Gregorium ministrantes sunt nun- tii divinæ voluntatis, consistit ministe- tii divinæ voluntatis, consistit ministe- rium in nuntiando potius quam in ope- rium in nuntiando potius quam in ope- rando. rando.

AD ALIUD dicendum, quod non intendit AD ALIUD dicendum, quod non intendit Dionysius dicere, quod Virtutum sit ex- Dionysius dicere, quod Virtutum sit ex- plere quælibet opera pertinentia ad mi- plere quælibet opera pertinentia ad mi- nistérium, sed tantum ea quæ consistunt nistérium, sed tantum ea quæ consistunt in ultimo potentiæ, et illa vocat ipse in ultimo potentiæ, et illa vocat ipse operationes secundum earum deiformi- operationes secundum earum deiformi-

tatem. tatem.

I ad Corinth. 111, 7. I ad Corinth. 111, 7.

Ad 1 Ad 1

A 3 A 3

Ad i. Ad i.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 57. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 57.

601 601

QUÆSTIO LVII. QUÆSTIO LVII.

Utrum omnes ministrent et assistant, vel quidam ministrent Utrum omnes ministrent et assistant, vel quidam ministrent et quidam assistant? et quidam assistant?

Deinde quæritur, Utrum omnes mi- Deinde quæritur, Utrum omnes mi- nistrent et assistant, vel quidam mini- nistrent et assistant, vel quidam mini- strent et quidam assistant? strent et quidam assistant?

Et videtur, quod omnes ministrent : Et videtur, quod omnes ministrent : quia. quia.

1. Dicit Apostolus: Nonne omnes sunt 1. Dicit Apostolus: Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui hæreditatem capient missi propter eos qui hæreditatem capient salutis¹? salutis¹?

2. Item, In Psalmo CII, 4: Qui facis 2. Item, In Psalmo CII, 4: Qui facis Angelos tuos spiritus, et ministros tuos Angelos tuos spiritus, et ministros tuos ignem urentem, vel ut habet interpre- ignem urentem, vel ut habet interpre- tatio Septuaginta flammam ignis 2. Sed tatio Septuaginta flammam ignis 2. Sed flamma ignis sunt Seraphim. Ergo Se- flamma ignis sunt Seraphim. Ergo Se- raphim ministrant: ergo multo fortius raphim ministrant: ergo multo fortius omnes minores ordines. omnes minores ordines.

3. Præterea, In Isaia, vi, 6 et 7, legi- 3. Præterea, In Isaia, vi, 6 et 7, legi- tur: Volavit ad me unus de Seraphim, tur: Volavit ad me unus de Seraphim, et in manu ejus calculus, quem forcipe et in manu ejus calculus, quem forcipe tulerat de altari, et tetigit os meum, et tulerat de altari, et tetigit os meum, et dixit Ecce tetigit hoc labia tua, et au- dixit Ecce tetigit hoc labia tua, et au- feretur iniquitas tua, et peccatum tuum feretur iniquitas tua, et peccatum tuum mundabitur. Ergo videtur, quod Sera- mundabitur. Ergo videtur, quod Sera- phim ministrent: et tunc multo fortius phim ministrent: et tunc multo fortius quilibet inferior ordo. quilibet inferior ordo.

4. Præterea, Quidam ratiocinantur, 4. Præterea, Quidam ratiocinantur, quod Gabriel missus in ministerium ad quod Gabriel missus in ministerium ad beatam Virginem et Zachariam, fuerit de beatam Virginem et Zachariam, fuerit de superioribus quia (sicut dicit Grego- superioribus quia (sicut dicit Grego- rius) ad hoc ministerium summum An- rius) ad hoc ministerium summum An- gelorum mitti dignum fuit, qui summum gelorum mitti dignum fuit, qui summum omnium nuntiavit. Dicunt etiam, quod omnium nuntiavit. Dicunt etiam, quod licet naturalis sit ordo Angelorum ut licet naturalis sit ordo Angelorum ut superiores assistant et inferiores mittan- superiores assistant et inferiores mittan-

Ad Hebr. 1, 14. Ad Hebr. 1, 14. 2 Cf. ad Hebr. 1, 7. 2 Cf. ad Hebr. 1, 7.

tur in ministerium, tamen non oportet, tur in ministerium, tamen non oportet, quin in isto opere quod est præter natu- quin in isto opere quod est præter natu- ram ordinis, altior nuntius mitteretur ad ram ordinis, altior nuntius mitteretur ad incarnationem Filii, cujus incarnatio na- incarnationem Filii, cujus incarnatio na- turæ fecit præjudicium. turæ fecit præjudicium.

Sed hoc videtur esse contra Grego- Sed hoc videtur esse contra Grego- rium, qui dicit sic: « Hi qui minima rium, qui dicit sic: « Hi qui minima nuntiant, Angeli qui vero summa an- nuntiant, Angeli qui vero summa an- nuntiant, Archangeli vocantur. Hinc est nuntiant, Archangeli vocantur. Hinc est enim quod ad Mariam Virginem non enim quod ad Mariam Virginem non quilibet Angelus, sed Gabriel Archange- quilibet Angelus, sed Gabriel Archange- lus mittitur. Ad hoc quippe ministerium lus mittitur. Ad hoc quippe ministerium summum Angelorum venire dignum summum Angelorum venire dignum fuit, qui summum omnium nuntiabat. » fuit, qui summum omnium nuntiabat. » Et ex hoc patet, quod Gregorius intendit, Et ex hoc patet, quod Gregorius intendit, quod Gabriel sit de ordine Archangelo- quod Gabriel sit de ordine Archangelo- rum, cum ibi intendat distinguere inter rum, cum ibi intendat distinguere inter Angelos et Archangelos, qui sunt nuntii Angelos et Archangelos, qui sunt nuntii ministeriorum divinorum : non enim ministeriorum divinorum : non enim nisi ob præcipuas causas et maximas nisi ob præcipuas causas et maximas mittuntur, e quibus magnus ille Archan- mittuntur, e quibus magnus ille Archan- gelus Gabriel missus legitur ad Mariam gelus Gabriel missus legitur ad Mariam ob causam utique qua major esse non ob causam utique qua major esse non potuit. potuit.

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio Solutio. SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio Solutio. melioris sententiæ, quod non omnes mit- melioris sententiæ, quod non omnes mit- tantur, sed quidam assistunt, et quidam tantur, sed quidam assistunt, et quidam ministrant: cujus ratio inferius patebit. ministrant: cujus ratio inferius patebit.

AD PRIMUM autem dicimus, quod Apo- Ad 1. AD PRIMUM autem dicimus, quod Apo- Ad 1. stolus ibi loquitur de Angelis, et non de stolus ibi loquitur de Angelis, et non de omnibus ordinibus, secundum expositio- omnibus ordinibus, secundum expositio- nem beati Bernardi in libro V de Consi- nem beati Bernardi in libro V de Consi- deratione sic dicentis : « Putemus Ange- deratione sic dicentis : « Putemus Ange-

* S. GREGORIUS MAGNUS, Homil. 34 in Evan- * S. GREGORIUS MAGNUS, Homil. 34 in Evan- gelium. gelium.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3 et 4. Ad 3 et 4.

602 602

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

los dici (nisi tu convenientius aliquid los dici (nisi tu convenientius aliquid considerasti) qui singuli singulis homi- considerasti) qui singuli singulis homi- nibus dati creduntur, missi in ministe- nibus dati creduntur, missi in ministe- rium, secundum Pauli doctrinam, prop- rium, secundum Pauli doctrinam, prop- ter eos qui hæreditatem capient salutis¹. ter eos qui hæreditatem capient salutis¹. Et si inveniatur, quod superiores mini- Et si inveniatur, quod superiores mini- strent secundum dicta Sanctorum aliquo- strent secundum dicta Sanctorum aliquo- rum, intelligendum est de ministerio rum, intelligendum est de ministerio actuum communium, qui sunt purgare, actuum communium, qui sunt purgare, illuminare, et perficere, secundum quod illuminare, et perficere, secundum quod etiam quidam Magistri dicunt superiores etiam quidam Magistri dicunt superiores mitti ad medios, et medios ad inferio- mitti ad medios, et medios ad inferio-

res. » res. »

AD ALIUD dicendum, quod flamma di- AD ALIUD dicendum, quod flamma di- citur ibi Seraphim secundum expositio- citur ibi Seraphim secundum expositio- nem Augustini. Seraphim autem non mi- nem Augustini. Seraphim autem non mi- nistrant per seipsa, sed inferiora agmina, nistrant per seipsa, sed inferiora agmina, ut inferius patebit. ut inferius patebit.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius AD ALIUD dicendum, quod Dionysius de hoc duas dat solutiones, quarum una de hoc duas dat solutiones, quarum una est, quod unus de inferioribus æquivoce est, quod unus de inferioribus æquivoce cum superioribus dicitur Seraphim, non cum superioribus dicitur Seraphim, non ex proprietate doni ordinis, sed ex pro- ex proprietate doni ordinis, sed ex pro- prietate actus ministerii: quia scilicet prietate actus ministerii: quia scilicet incendendo purgavit labia Prophetæ. incendendo purgavit labia Prophetæ. Unde dicit Dionysius: « Quidam autem Unde dicit Dionysius: « Quidam autem dicunt, quia juxta jam ante redditam dicunt, quia juxta jam ante redditam cunctorum intellectuum societatis diffi- cunctorum intellectuum societatis diffi- nitionem vel dispositionem, non unam nitionem vel dispositionem, non unam circa Deum primarum mentium nominat circa Deum primarum mentium nominat eloquium in theologi purgationem ve- eloquium in theologi purgationem ve- nisse, quemdam vero præstantium Ange- nisse, quemdam vero præstantium Ange- lorum sacrificantem Prophetæ purgatio- lorum sacrificantem Prophetæ purgatio- nem, Seraphim æquivocatione vocatum nem, Seraphim æquivocatione vocatum fuisse propter igneam et coelestem dicto- fuisse propter igneam et coelestem dicto- rum ablationem, peccatorum et purgati rum ablationem, peccatorum et purgati in divinam obedientiam resuscitatio- in divinam obedientiam resuscitatio- nem. » Secunda supponit duo, scilicet nem. » Secunda supponit duo, scilicet quod Deus qui potestatem omnium habet, quod Deus qui potestatem omnium habet, expandit bonitatem suam et potestatem expandit bonitatem suam et potestatem in quædam immediate, et in quædam in quædam immediate, et in quædam posteriora mediantibus aliis. Sicut etiam posteriora mediantibus aliis. Sicut etiam solaris radius superiora immediate illu- solaris radius superiora immediate illu- minat, et per superiora inferiora. Et minat, et per superiora inferiora. Et summus sacerdos habet potestatem ple- summus sacerdos habet potestatem ple- nam super omnia, et illam expandit in nam super omnia, et illam expandit in

* Ad Hebr. 1, 14. * Ad Hebr. 1, 14.

2 S. DIONYSIUS. Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS. Lib. de Coelesti hierarchia,

sacerdotes inferiores, et illi ulterius in sacerdotes inferiores, et illi ulterius in populum. Secundum quod supponitur, populum. Secundum quod supponitur, est quod dona superiorum ordinum ab est quod dona superiorum ordinum ab inferioribus participantur contracte et inferioribus participantur contracte et particulariter, sicut et lux solis secundum particulariter, sicut et lux solis secundum forte participatur a luna, et secundum forte participatur a luna, et secundum minus ab aere, particulariter autem a minus ab aere, particulariter autem a coloratis secundum hunc vel alium co- coloratis secundum hunc vel alium co- lorem in corpore determinato. lorem in corpore determinato.

His duobus suppositis dicit, quod bo- His duobus suppositis dicit, quod bo- nitas purgans in Deo est sicut in prima nitas purgans in Deo est sicut in prima causa. In altissimis autem Angelis resul- causa. In altissimis autem Angelis resul- tat idem lumen proportionale homini- tat idem lumen proportionale homini- bus, in anima autem hominis est se- bus, in anima autem hominis est se- cundum determinatum et particularem cundum determinatum et particularem actum. Dicitur ergo inferior Seraphim in actum. Dicitur ergo inferior Seraphim in hoc loco : quia radium bonitatis purgan- hoc loco : quia radium bonitatis purgan- tis ex altissimis Angelis ille inferior ac- tis ex altissimis Angelis ille inferior ac- cipit, sicut etiam summus sacerdos dici- cipit, sicut etiam summus sacerdos dici- tur purgare, quando inferior sacerdos ab tur purgare, quando inferior sacerdos ab ipso accipiens potestatem purgat. Unde ipso accipiens potestatem purgat. Unde etiam reducendo anima Prophetæ prius etiam reducendo anima Prophetæ prius in donum inferioris Angeli reducitur, et in donum inferioris Angeli reducitur, et per illum in donum superiorum, et con- per illum in donum superiorum, et con- sequenter in Deum : et hoc est quod di- sequenter in Deum : et hoc est quod di- cit Dionysius in libro de Cœlesti hierar- cit Dionysius in libro de Cœlesti hierar- chia circa finem, sic : « Secundum nos chia circa finem, sic : « Secundum nos is qui summus sacerdos est, aut per suos is qui summus sacerdos est, aut per suos ministros aut sacerdotes purgans aut il- ministros aut sacerdotes purgans aut il- luminans, ipse dicitur purgare et illumi- luminans, ipse dicitur purgare et illumi- nare per ipsum, purgatis ordinibus per nare per ipsum, purgatis ordinibus per se in ipsum reponentibus proprias sacras se in ipsum reponentibus proprias sacras operationes. Sicut et propriam purgati- operationes. Sicut et propriam purgati- vam scientiam et virtutem ipse purga- vam scientiam et virtutem ipse purga- tionem theologi perficiens Angelus, in tionem theologi perficiens Angelus, in Deum quidem veluti causalem, deinde Deum quidem veluti causalem, deinde ad ipsum Seraphim tamquam primo ad ipsum Seraphim tamquam primo agentem summum sacerdotem reponit. agentem summum sacerdotem reponit. Veluti fortassis quis dixerit cum angelica Veluti fortassis quis dixerit cum angelica reverentia purgatum edocens : quia in te reverentia purgatum edocens : quia in te ante me perficiendæ purgationis princi- ante me perficiendæ purgationis princi- pium quidem est excelsum et essentia et pium quidem est excelsum et essentia et creator et causalis primasque essentias creator et causalis primasque essentias ad esse deducens, et circa se collocatione ad esse deducens, et circa se collocatione continens et observans inconversibiles et continens et observans inconversibiles et casu carentes, et seipsum movens in pri- casu carentes, et seipsum movens in pri-

сар. 13. сар. 13.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 58. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 58.

mas propriarum providarum operatio- mas propriarum providarum operatio- num participationes. Hoc enim hic me num participationes. Hoc enim hic me docens ait ipsius Seraphim manifestare docens ait ipsius Seraphim manifestare jussionem. Summus autem sacerdos et jussionem. Summus autem sacerdos et post Deum dux, ipse præstantium essen- post Deum dux, ipse præstantium essen- tiarum ornatus, a quo ego purgare dei- tiarum ornatus, a quo ego purgare dei- formiter eruditus sum. Ipse igitur est per formiter eruditus sum. Ipse igitur est per me te purgans, per quem proprias pro- me te purgans, per quem proprias pro- vidas actiones ex occulto et in nos pro- vidas actiones ex occulto et in nos pro- duxit ipsa totius causa et opifex purga- duxit ipsa totius causa et opifex purga-

tionis'. >> tionis'. >>

Tamen Gregorius relinquit istam quæ- Tamen Gregorius relinquit istam quæ- stionem pro dubio sic dicens : « Sed quia stionem pro dubio sic dicens : « Sed quia in quibusdam Scripturæ locis quædam in quibusdam Scripturæ locis quædam per Cherubim, quædam vero per Sera- per Cherubim, quædam vero per Sera- phim agi dicimus: utrum per se hæc fa- phim agi dicimus: utrum per se hæc fa-

603 603

ciant, an per subjecta agmina agantur, ciant, an per subjecta agmina agantur, quæ, sicut dicitur, in eo quod a majori- quæ, sicut dicitur, in eo quod a majori- bus veniunt, majorum vocabula sortiun- bus veniunt, majorum vocabula sortiun- tur, nos affirmare nolumus, quod apertis tur, nos affirmare nolumus, quod apertis testimoniis non approbamus. Hoc tamen testimoniis non approbamus. Hoc tamen certissime scimus, quia ad explendum de certissime scimus, quia ad explendum de supernis ministerium alii spiritus alios supernis ministerium alii spiritus alios mittunt, Zacharia scilicet Propheta atte- mittunt, Zacharia scilicet Propheta atte- stante qui ait Ecce Angelus qui loque- stante qui ait Ecce Angelus qui loque- batur in me egrediebatur, et Angelus batur in me egrediebatur, et Angelus alius egrediebatur in occursum ejus : et alius egrediebatur in occursum ejus : et dixit ad eum : Curre, loquere ad pue- dixit ad eum : Curre, loquere ad pue- rum istum, dicens: Absque muro habi- rum istum, dicens: Absque muro habi- tabitur Jerusalem. Dum enim Angelus tabitur Jerusalem. Dum enim Angelus ad Angelum dicit : Curre, loquere, du- ad Angelum dicit : Curre, loquere, du- bium non est quin alius alium mittit. » bium non est quin alius alium mittit. »

QUESTIO LVIII. QUESTIO LVIII.

De custodia Angelorum. De custodia Angelorum.

Consequenter quæritur de ministerio Angelorum, quod est custo- Consequenter quæritur de ministerio Angelorum, quod est custo-

dia. dia.

El quæruntur sex. El quæruntur sex.

Primo, De necessitate custodiæ. Primo, De necessitate custodiæ.

Secundo, De effectu custodiæ. Secundo, De effectu custodiæ.

Tertio, De modo custodiendi. Tertio, De modo custodiendi.

Quarto, Si omnis homo custodiatur, vel non? Quarto, Si omnis homo custodiatur, vel non?

Quinto, Utrum semper custodiatur? Quinto, Utrum semper custodiatur?

Sexto, Utrum Angelis accrescat aliquid ex custodiendo? Sexto, Utrum Angelis accrescat aliquid ex custodiendo?

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 13. 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 13.

2 Zachar. 11, 3 et 4. 2 Zachar. 11, 3 et 4.

604 604

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Qua necessitate Angeli custodiant ¹? Qua necessitate Angeli custodiant ¹?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Augustinus in libro de Spiritu 1. Dicit Augustinus in libro de Spiritu et anima, quod anima rationalis facta et anima, quod anima rationalis facta est ad imaginem Dei, ut nulla interposita est ad imaginem Dei, ut nulla interposita natura formetur a prima veritate. Sed si natura formetur a prima veritate. Sed si ab Angelo custodiretur, oportet, quod ab Angelo custodiretur, oportet, quod Angelus interponeretur. Ergo non est Angelus interponeretur. Ergo non est necessaria custoditio. necessaria custoditio.

2. Item, Glossa super epistolam ad He- 2. Item, Glossa super epistolam ad He- bræos super illud: Eum autem, qui mo- bræos super illud: Eum autem, qui mo- dico quam Angeli minoratus est, etc. ³. dico quam Angeli minoratus est, etc. ³. Non secundum naturam humanæ mentis Non secundum naturam humanæ mentis minoratus est, sed propter passionem minoratus est, sed propter passionem mortis. Majores quidem Angeli possunt mortis. Majores quidem Angeli possunt dici homine, quia majores sunt hominis dici homine, quia majores sunt hominis corpore, majores sunt et animo: sed in corpore, majores sunt et animo: sed in eo tantum, quod peccati originalis merito eo tantum, quod peccati originalis merito corruptibile corpus aggravat ipsum ani- corruptibile corpus aggravat ipsum ani- mum. Natura vero humanæ mentis qua- mum. Natura vero humanæ mentis qua- lem Christus assumpsit, quæ nullo pec- lem Christus assumpsit, quæ nullo pec- cato poterat depravari, solus major est cato poterat depravari, solus major est Deus. Deus.

3. Item, Hoc videtur ex hoc quod ho- 3. Item, Hoc videtur ex hoc quod ho- mines æquabuntur Angelis in contempla- mines æquabuntur Angelis in contempla- tione æternitatis unde videtur, quod tione æternitatis unde videtur, quod non indigeant custodia Angelorum. non indigeant custodia Angelorum.

4. Præterea, Nihil est superfluum in 4. Præterea, Nihil est superfluum in natura ergo multo minus aliquid erit natura ergo multo minus aliquid erit superfluum in operibus Dei. Cum ergo superfluum in operibus Dei. Cum ergo homo plura habeat elevantia ipsum in homo plura habeat elevantia ipsum in Deum quam deprimentia, superflua erit Deum quam deprimentia, superflua erit custodia Angelorum. Quod autem sint custodia Angelorum. Quod autem sint plura elevantia, patet: quia in virtutibus plura elevantia, patet: quia in virtutibus motivis ad opus phantasia potest esse motivis ad opus phantasia potest esse

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II. Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II. Sen- tentiarum, Dist. XI, Art. 2. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. XI, Art. 2. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam [[am Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam [[am Part. Sum- mæ theologiæ, Quæst. 36, membr. 1. Tom. XXXII mæ theologiæ, Quæst. 36, membr. 1. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

recta et non recta : et contra hanc est recta et non recta : et contra hanc est intellectus semper rectus. Ex parte cor- intellectus semper rectus. Ex parte cor- ruptionis fomes est semper deprimens : ruptionis fomes est semper deprimens : et contra hunc est gratia sacramentalis. et contra hunc est gratia sacramentalis. Sed contra peccatum habet virtutes, et Sed contra peccatum habet virtutes, et contra dæmonem Christum redempto- contra dæmonem Christum redempto- rem, sicut dicitur in Psalmo: Ecce non rem, sicut dicitur in Psalmo: Ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit dormitabit neque dormiet qui custodit Israel. Ergo videtur, quod non sit ne- Israel. Ergo videtur, quod non sit ne- cessaria custodia. cessaria custodia.

SED CONTRA hoc est quod dicitur in Sed conte SED CONTRA hoc est quod dicitur in Sed conte Psalmo xc, 11 Angelis suis mandavit Psalmo xc, 11 Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. Et in Isaia, LXII, 5: Super muros tuis. Et in Isaia, LXII, 5: Super muros tuos, Jerusalem, constitui custodes, etc. tuos, Jerusalem, constitui custodes, etc. Et, xxvi, 1 Urbs fortitudinis nostræ Et, xxvi, 1 Urbs fortitudinis nostræ Sion Salvator ponetur in ea murus et Sion Salvator ponetur in ea murus et antemurale. Ubi Glossa, « Præsidium antemurale. Ubi Glossa, « Præsidium Angelorum. » Et quia multæ de hoc Angelorum. » Et quia multæ de hoc auctoritates sunt, istæ sufficiant. auctoritates sunt, istæ sufficiant.

» »

Per rationem etiam probatur: quia Per rationem etiam probatur: quia 1. Dicit Dionysius, quod «lex divini- 1. Dicit Dionysius, quod «lex divini- tatis est per prima secunda adducere *. tatis est per prima secunda adducere *. Cum ergo anima sit perceptiva illumina- Cum ergo anima sit perceptiva illumina- tionum quæ sunt a primo secunda rela- tionum quæ sunt a primo secunda rela- tione, debet reduci anima humana per tione, debet reduci anima humana per Angelos qui prima relatione illumina- Angelos qui prima relatione illumina- tiones illas percipiunt. tiones illas percipiunt.

2. Item, Ea quæ sunt fidei, ultra ra- 2. Item, Ea quæ sunt fidei, ultra ra- tionem sunt et non perfecte relucent in tionem sunt et non perfecte relucent in speculo et ænigmate. Cum igitur ibi speculo et ænigmate. Cum igitur ibi Angeli perfecte et in specie cognoscant, Angeli perfecte et in specie cognoscant, videtur quod necessaria sit homini reve- videtur quod necessaria sit homini reve- latio Angelorum. latio Angelorum.

3. Præterea, Multa sunt circa homines, 3. Præterea, Multa sunt circa homines, quæ homo non potest cognoscere, sicut quæ homo non potest cognoscere, sicut insidiæ inimici et insidiæ malignorum insidiæ inimici et insidiæ malignorum hominum. Ergo quoad illa videtur esse hominum. Ergo quoad illa videtur esse necessaria custodia Angeli. necessaria custodia Angeli.

JUXTA hoc iterum quæritur, Utrum Quæst. 1. JUXTA hoc iterum quæritur, Utrum Quæst. 1. homo haberet custodiam Angelorum si homo haberet custodiam Angelorum si non peccasset? non peccasset?

2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et anima, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et anima, cap. 39. cap. 39.

Ad Hebr. 11, 9. Ad Hebr. 11, 9.

• Psal. cxx, 4. • Psal. cxx, 4.

5 S. DIONYSIUS, De cœlesti hierarchia, cap. 8. 5 S. DIONYSIUS, De cœlesti hierarchia, cap. 8.

contra. contra.

mat. 2. mat. 2.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 58. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 58.

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Adam ante peccatum habuit Ange- 1. Adam ante peccatum habuit Ange- lum malum ad exercitium lum malum ad exercitium ergo multo ergo multo fortius, cum pronior sit Deus ad salvan- fortius, cum pronior sit Deus ad salvan- dum quam ad judicandum, habuit Ange- dum quam ad judicandum, habuit Ange- lum bonum ad custodiam. lum bonum ad custodiam.

2. Item, Qui potest cadere, indiget cu- 2. Item, Qui potest cadere, indiget cu- stodia sed. homo in primo statu potuit stodia sed. homo in primo statu potuit cadere ergo indiguit custodia. cadere ergo indiguit custodia.

3. Præterea, Ordines Angelorum di- 3. Præterea, Ordines Angelorum di- stincti fuerunt ante peccatum hominis. stincti fuerunt ante peccatum hominis. Cum ergo nomina quinque inferiorum Cum ergo nomina quinque inferiorum ordinum dicant actus ministerii in ratio- ordinum dicant actus ministerii in ratio- nibus suis et custodiæ, videtur quod ho- nibus suis et custodiæ, videtur quod ho- mini deputata fuerit custodia ante pecca- mini deputata fuerit custodia ante pecca- tum. tum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Dicitur in Genesi', quod Adam in pri- Dicitur in Genesi', quod Adam in pri- mo statu vidit Deum sine medio : ergo mo statu vidit Deum sine medio : ergo in ipso vidit quidquid agendum fuit, et in ipso vidit quidquid agendum fuit, et ita non indiguit Angelo nuntiante vel ita non indiguit Angelo nuntiante vel

custodiente. custodiente.

JUXTA hoc iterum quæritur, Utrum ho- JUXTA hoc iterum quæritur, Utrum ho- mo haberet Angelum bonum ad custo- mo haberet Angelum bonum ad custo- diam si non peccasset Angelus malus? diam si non peccasset Angelus malus?

Et videtur, quod sic: Et videtur, quod sic:

1. Angelus enim bonus non tantum 1. Angelus enim bonus non tantum custodit a machinationibus dæmonis, sed custodit a machinationibus dæmonis, sed a fragilitate peccati, et a deceptionibus a fragilitate peccati, et a deceptionibus phantasiarum, quæ essent etiamsi An- phantasiarum, quæ essent etiamsi An- gelus non peccasset. gelus non peccasset.

2. Item, Si Angelus non peccasset, 2. Item, Si Angelus non peccasset, nihilominus ordines Angelorum essent nihilominus ordines Angelorum essent in propriis officiis constituti et distin- in propriis officiis constituti et distin- cti et cum quidam eorum in officio cti et cum quidam eorum in officio habent actum custodiæ, videtur quod habent actum custodiæ, videtur quod exercerent actum illum circa hominem, exercerent actum illum circa hominem, etiamsi dæmon non esset. etiamsi dæmon non esset.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod necessaria est angelica custodia homini, necessaria est angelica custodia homini, tum propter dignitatem, tum propter tum propter dignitatem, tum propter debilitatem humanæ animæ : dignitas debilitatem humanæ animæ : dignitas enim hominis in hoc cognoscitur, quod enim hominis in hoc cognoscitur, quod Deus animam humanam sic dignam Deus animam humanam sic dignam existimabat, ut propter eam inferiori- existimabat, ut propter eam inferiori-

1 Cf. Genes. I et III passim. 1 Cf. Genes. I et III passim.

605 605

bus officiis deputet coelestes ordines bus officiis deputet coelestes ordines Angelorum : et hoc tangit Hieronymus Angelorum : et hoc tangit Hieronymus super illud Matthæi, xvi, 10: Angeli super illud Matthæi, xvi, 10: Angeli eorum in cœlis semper vident faciem Pa- eorum in cœlis semper vident faciem Pa- tris, sic dicens : « Magna dignitas ani- tris, sic dicens : « Magna dignitas ani- marum, cum cuilibet animæ sit deputa- marum, cum cuilibet animæ sit deputa- tus Angelus ad custodiam a principio tus Angelus ad custodiam a principio formationis suæ. Debilitas autem est ex formationis suæ. Debilitas autem est ex ignorantia agendorum et imbecillitate ignorantia agendorum et imbecillitate perficiendi ea quæ agenda cognovit. » perficiendi ea quæ agenda cognovit. »

AD ALIUD dicendum, quod mens hu- Ad 2 et 3. AD ALIUD dicendum, quod mens hu- Ad 2 et 3. mana secundum quid est æqualis Ange- mana secundum quid est æqualis Ange- lo, et secundum quid inferior: secundum lo, et secundum quid inferior: secundum enim relationem ad finem est æqualis, enim relationem ad finem est æqualis, sed secundum naturam qua ordinatur ad sed secundum naturam qua ordinatur ad corpus, et secundum suas operationes corpus, et secundum suas operationes quas habet in via, est inferior, ut in quæ. quas habet in via, est inferior, ut in quæ. stione de differentia Angeli et animæ stione de differentia Angeli et animæ

dictum est. dictum est.

Per hoc ipsum patet solutio ad se- Per hoc ipsum patet solutio ad se- quens. quens.

AD ALIUD dicendum, quod etiamsi es- AD ALIUD dicendum, quod etiamsi es- sent plura elevantia hominem quam de- sent plura elevantia hominem quam de- primentia, adhuc nihilominus esset ne- primentia, adhuc nihilominus esset ne- cessaria custodia Angelorum: licet enim cessaria custodia Angelorum: licet enim quodlibet elevantium fortius sit elevan- quodlibet elevantium fortius sit elevan- do, quam deprimens in deprimendo, do, quam deprimens in deprimendo, tamen secundum quod elevantia con- tamen secundum quod elevantia con- junguntur nostræ naturæ quæ debilis est junguntur nostræ naturæ quæ debilis est et obnubilata nube peccati, necesse est et obnubilata nube peccati, necesse est ea multiplicari. ea multiplicari.

Ad 4. Ad 4.

AD ID quod quæritur juxta hoc, dicen- Ad quæst. AD ID quod quæritur juxta hoc, dicen- Ad quæst. dum sine præjudicio, quod haberet ho- dum sine præjudicio, quod haberet ho- mo custodiam Angelorum etiamsi non mo custodiam Angelorum etiamsi non peccasset: cujus tres sunt rationes, qua- peccasset: cujus tres sunt rationes, qua- rum una est: quia custodia est sicut rum una est: quia custodia est sicut medicina præservativa, unde debuit ex- medicina præservativa, unde debuit ex- hiberi ante peccatum. Alia ratio et potior hiberi ante peccatum. Alia ratio et potior est modus descendendi illuminationum. est modus descendendi illuminationum. Sicut enim dicit beatus Bernardus in libro Sicut enim dicit beatus Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium, ho- V de Consideratione ad Eugenium, ho- mo contemplatur per ea quæ facta sunt, mo contemplatur per ea quæ facta sunt, in quibus multæ se mergunt deceptiones, in quibus multæ se mergunt deceptiones, propter quas necessaria est illuminatio propter quas necessaria est illuminatio desuper veniens ab Angelis, qui per spe- desuper veniens ab Angelis, qui per spe- ciem contemplantur. Tertia ratio est mo- ciem contemplantur. Tertia ratio est mo-

Ad object. Ad object.

Ad Ad

606 606

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bilitas liberi arbitrii nostri necessarius bilitas liberi arbitrii nostri necessarius est enim Angelus tenens et custodiens, est enim Angelus tenens et custodiens, ne cadat. Et consuevit simile poni de ne cadat. Et consuevit simile poni de puero cupiente ambulare, cui necessaria puero cupiente ambulare, cui necessaria fulcimenta sunt ne cadat. Similiter est fulcimenta sunt ne cadat. Similiter est de libero arbitrio procedente ad actum de libero arbitrio procedente ad actum cum possibilitate peccati. cum possibilitate peccati.

AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- dum quod quando dicitur, quod Adam dum quod quando dicitur, quod Adam vidit Deum sine medio, intelligitur, quod. vidit Deum sine medio, intelligitur, quod. non privatur medium nisi peccati. Unde non privatur medium nisi peccati. Unde non sequitur, quod in Deo vidit quid- non sequitur, quod in Deo vidit quid- quid agendum erat: quia adhuc contem- quid agendum erat: quia adhuc contem- plabatur per creaturas. plabatur per creaturas.

quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Angelo non peccante homo haberet cu- Angelo non peccante homo haberet cu- stodiam Angelorum bonorum? Dicimus, stodiam Angelorum bonorum? Dicimus, quod videtur nobis quod sic rationibus quod videtur nobis quod sic rationibus dictis. dictis.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De effectibus custodia Angelorum 1. De effectibus custodia Angelorum 1.

Surge, et comede, grandis enim tibi re- Surge, et comede, grandis enim tibi re- stat via. Qui cum surrexisset, comedit et stat via. Qui cum surrexisset, comedit et bibit, et ambulavit in fortitudine illius, bibit, et ambulavit in fortitudine illius, quadraginta diebus et quadraginta no- quadraginta diebus et quadraginta no- ctibus, usque ad montem Dei Horeb. ctibus, usque ad montem Dei Horeb.

Tertius est, quod arcet dæmones: et Tertius est, quod arcet dæmones: et hoc est quod dicitur, Tobiæ, x1, 3: Uxo- hoc est quod dicitur, Tobiæ, x1, 3: Uxo- rem ipse me habere fecit, et dæmonium rem ipse me habere fecit, et dæmonium ab ea compescuit. ab ea compescuit.

Quartus est docere, sicut Angelus do- Quartus est docere, sicut Angelus do- cuit Danielem, ut habetur, Danielis, 1x, cuit Danielem, ut habetur, Danielis, 1x, 22 et 23, ubi dicit Angelus Danieli: 22 et 23, ubi dicit Angelus Danieli: Nunc egressus sum ut docerem te, et in- Nunc egressus sum ut docerem te, et in- telligeres. Ab exordio precum tuarum telligeres. Ab exordio precum tuarum egressus est sermo: ego autem veni ut egressus est sermo: ego autem veni ut indicarem tibi, quia vir desideriorum es. indicarem tibi, quia vir desideriorum es. Idem etiam accipitur, x, 11 et seq., et Idem etiam accipitur, x, 11 et seq., et ibidem habetur qualiter Angelus con- ibidem habetur qualiter Angelus con- fortavit Danielem. fortavit Danielem.

Quintus est consolari, ut, Tobiæ, v, 13: Quintus est consolari, ut, Tobiæ, v, 13: Forti animo esto, in proximo est ut a Forti animo esto, in proximo est ut a Deo cureris. Et sic apparuit etiam Ange- Deo cureris. Et sic apparuit etiam Ange- lus qui fuit similis Filio Dei, cum pueris lus qui fuit similis Filio Dei, cum pueris in camino, ut habetur in Daniele 2. in camino, ut habetur in Daniele 2.

Sextus est revelare secreta et osten- Sextus est revelare secreta et osten- dere seipsum. De hoc habetur in Genesi, dere seipsum. De hoc habetur in Genesi, XVI, 17 et 18, ubi Angeli ostenderunt XVI, 17 et 18, ubi Angeli ostenderunt se Abrahæ, et unus eorum dixit: Num se Abrahæ, et unus eorum dixit: Num celare potero Abraham quæ gesturus celare potero Abraham quæ gesturus

Secundo, Quæritur de effectibus custo. sum, cum futurus sit in gentem magnam Secundo, Quæritur de effectibus custo. sum, cum futurus sit in gentem magnam diarum. diarum.

Et consueverunt assignari duodecim Et consueverunt assignari duodecim a Magistris. Quorum primus est excitare a Magistris. Quorum primus est excitare et solvere a vinculis peccatorum: et hoc et solvere a vinculis peccatorum: et hoc accipitur, Actuum, xn, 7 et seq., ubi An- accipitur, Actuum, xn, 7 et seq., ubi An- gelus excitavit Petrum et solvit a vincu- gelus excitavit Petrum et solvit a vincu- lis et a carcere. lis et a carcere.

Secundus est, quod confortant: et Secundus est, quod confortant: et hoc habetur, III Reg. xix, 5, ubi An- hoc habetur, III Reg. xix, 5, ubi An- gelus dixit ad Eliam: Surge, et comede. gelus dixit ad Eliam: Surge, et comede. Respexit, scilicet Elias, et ecce ad caput Respexit, scilicet Elias, et ecce ad caput suum subcinericius panis, et vas aquæ : suum subcinericius panis, et vas aquæ : comedit ergo, et bibit, et rursum obdor- comedit ergo, et bibit, et rursum obdor- mivit. Reversusque est Angelus Domini mivit. Reversusque est Angelus Domini secundo, et tetigit eum, dixit que illi: secundo, et tetigit eum, dixit que illi:

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XI, Art. 4. Tom. XXXVII novæ tentiarum, Dist. XI, Art. 4. Tom. XXXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summa editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summa

ac robustissimam, et benedicendæ sint in ac robustissimam, et benedicendæ sint in illo omnes nationes terræ ? illo omnes nationes terræ ?

Septimus est adjutorium contra ho- Septimus est adjutorium contra ho- stes, de quo habetur, Isaiæ, xxxvii, 36, stes, de quo habetur, Isaiæ, xxxvii, 36, quod egressus est Angelus Domini, et quod egressus est Angelus Domini, et percussit in castris Assyriorum centum percussit in castris Assyriorum centum octoginta quinque millia. octoginta quinque millia.

Octavus est increpare pro delictis vel Octavus est increpare pro delictis vel omissis. Et secundum hunc modum An- omissis. Et secundum hunc modum An- gelus qui apparuit Moysi in rubo, incre- gelus qui apparuit Moysi in rubo, incre- pavit eum, quod irreverenter accederet, pavit eum, quod irreverenter accederet, Exodi III, 5, dicens: Ne appropies huc : Exodi III, 5, dicens: Ne appropies huc : solve calceamentum de pedibus tuis: solve calceamentum de pedibus tuis: locus enim, in quo stas, terra sancta locus enim, in quo stas, terra sancta est. Et Josue, v, 13 et seq., ubi dicitur: est. Et Josue, v, 13 et seq., ubi dicitur:

theologiæ, Quæst. 36, membr. 2. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 36, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

Cf. Daniel. III, 49. Cf. Daniel. III, 49.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 58. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 58.

Cum esset Josue in agro urbis Jericho, Cum esset Josue in agro urbis Jericho, levavit oculos, et vidit virum stantem levavit oculos, et vidit virum stantem contra se, evaginatum tenentem gla- contra se, evaginatum tenentem gla- dium, perrexitque ad eum, et ait : No- dium, perrexitque ad eum, et ait : No- ster es, an adversariorum ? Qui re- ster es, an adversariorum ? Qui re- spondit: Nequaquam sed sum princeps spondit: Nequaquam sed sum princeps exercitus Domini, et nunc venio. Cecidit exercitus Domini, et nunc venio. Cecidit Josue pronus in terram et adorans, Josue pronus in terram et adorans, ait: Quid Dominus meus loquitur ad ait: Quid Dominus meus loquitur ad servum suum ? Solve, inquit, calcea- servum suum ? Solve, inquit, calcea- mentum tuum de pedibus tuis: locus mentum tuum de pedibus tuis: locus enim, in quo stas, sanctus est. Et de hoc enim, in quo stas, sanctus est. Et de hoc expressius habetur alibi sic: Ascendit expressius habetur alibi sic: Ascendit Angelus Domini de Galgalis ad locum Angelus Domini de Galgalis ad locum Flentium, et ait: Eduxi vos de Ægypto, Flentium, et ait: Eduxi vos de Ægypto, et introduxi in terram, pro qua juravi et introduxi in terram, pro qua juravi patribus vestris, et pollicitus sum, ut patribus vestris, et pollicitus sum, ut non facerem irritum pactum meum vo- non facerem irritum pactum meum vo- biscum in sempiternum, ita dumtaxat ut biscum in sempiternum, ita dumtaxat ut non feriretis fœdus cum habitatoribus non feriretis fœdus cum habitatoribus terræ hujus, et aras eorum subverteretis: terræ hujus, et aras eorum subverteretis: et noluistis audire vocem meam. Cur hoc et noluistis audire vocem meam. Cur hoc fecistis? Quamobrem nolui delere eos a fecistis? Quamobrem nolui delere eos a facie vestra, ut habeatis hostes, et dii facie vestra, ut habeatis hostes, et dii eorum sint vobis in ruinam 1. eorum sint vobis in ruinam 1.

Nonus est impedientia ad bonum au- Nonus est impedientia ad bonum au- ferre et hoc signatur, Exodi, XII, 29, ubi ferre et hoc signatur, Exodi, XII, 29, ubi Angelus Domini percutiendo primoge- Angelus Domini percutiendo primoge- nita Egypti removit obstaculum egres- nita Egypti removit obstaculum egres- sionis filiorum Israel de Ægypto. Et, sionis filiorum Israel de Ægypto. Et, Malachiæ, 111, 1: Ecce ego mitto Ange- Malachiæ, 111, 1: Ecce ego mitto Ange- lum meum, et præparabit viam ante fa- lum meum, et præparabit viam ante fa- ciem meam. Et in Psalmo xxxiv, 6: Fiat ciem meam. Et in Psalmo xxxiv, 6: Fiat via eorum tenebræ, et lubricum: et An- via eorum tenebræ, et lubricum: et An- gelus Domini persequens eos. Et præce- gelus Domini persequens eos. Et præce- dit, y. 5: Fiant tamquam pulvis ante fa- dit, y. 5: Fiant tamquam pulvis ante fa- ciem venti, et Angelus Domini coarctans ciem venti, et Angelus Domini coarctans eos. In quo intelligitur exclusio machina- eos. In quo intelligitur exclusio machina- tionum malignorum hominum contra tionum malignorum hominum contra justos. justos.

Decimus est ducere et conducere in Decimus est ducere et conducere in via de quo habetur, Tobiæ, v, 14 et via de quo habetur, Tobiæ, v, 14 et 15: Dixit Tobias ad Angelum: Num- 15: Dixit Tobias ad Angelum: Num- quid poteris perducere filium meum ad quid poteris perducere filium meum ad Gabelum in Rages, civitatem Medo- Gabelum in Rages, civitatem Medo- rum?... Et dixit ei Angelus: Ego du- rum?... Et dixit ei Angelus: Ego du- cam, et reducam eum ad te. Et iterum, cam, et reducam eum ad te. Et iterum,

1 Judicum, 11, 1 et seq. 1 Judicum, 11, 1 et seq.

607 607

infra, y. 27: Credo quod Angelus Dei infra, y. 27: Credo quod Angelus Dei bonus comitetur eum, et bene, disponat bonus comitetur eum, et bene, disponat omnia quæ circa eum geruntur, ita ut omnia quæ circa eum geruntur, ita ut cum gaudio revertatur ad nos. cum gaudio revertatur ad nos.

Undecimus est tentationem mitigare : Undecimus est tentationem mitigare : et hoc signatum est in Genesi, xxxII, 24 et hoc signatum est in Genesi, xxxII, 24 et seq., ubi legitur, quod Jacob luctatus et seq., ubi legitur, quod Jacob luctatus est cum Angelo, ex qua lucta tria conse- est cum Angelo, ex qua lucta tria conse- cutus est, scilicet benedictionem contra cutus est, scilicet benedictionem contra tentationem dæmonum, et confortatio- tentationem dæmonum, et confortatio- nem contra fratrem, qui est typus tenta- nem contra fratrem, qui est typus tenta- tionis a mundo venientis, et tactum ner- tionis a mundo venientis, et tactum ner- vi in femore, qui est locus delectationis, et vi in femore, qui est locus delectationis, et significat mitigationem tentationis a car- significat mitigationem tentationis a car- ne venientis. De hoc etiam habetur, ne venientis. De hoc etiam habetur, Osee, XII, 3 et 4 : In fortitudine sua Osee, XII, 3 et 4 : In fortitudine sua directus est cum Angelo. Et invaluit ad directus est cum Angelo. Et invaluit ad Angelum, et confortatus est: flevit, et Angelum, et confortatus est: flevit, et rogavit eum. rogavit eum.

Duodecimus est orare, et orationes Duodecimus est orare, et orationes deferre. De hoc habetur, Tobiæ, x11, 12: deferre. De hoc habetur, Tobiæ, x11, 12: Quando orabas cum lacrymis, et sepe- Quando orabas cum lacrymis, et sepe- liebas mortuos, et derelinquebas pran- liebas mortuos, et derelinquebas pran- dium tuum, et mortuos abscondebas per dium tuum, et mortuos abscondebas per diem in domo tua, et nocte sepeliebas diem in domo tua, et nocte sepeliebas eos, ego obtuli orationem tuam Do- eos, ego obtuli orationem tuam Do-