SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 48. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 48.

581 581

QUÆSTIO XLVIII. QUÆSTIO XLVIII.

De secundo ordine tertiæ hierarchiæ, scilicet de Archangelis. De secundo ordine tertiæ hierarchiæ, scilicet de Archangelis.

Deinde, Quæritur de Archangelis. Deinde, Quæritur de Archangelis.

Et quæruntur duo, scilicet quid sit officium eorum, et de eorum pro- Et quæruntur duo, scilicet quid sit officium eorum, et de eorum pro- prietatibus. prietatibus.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sint Archangeli ? Quid sint Archangeli ?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1 1

Dicit Gregorius, « Qui summa annun- Dicit Gregorius, « Qui summa annun- tiant, Archangeli vocantur 2. » Et reddit tiant, Archangeli vocantur 2. » Et reddit rationem dicens: Græca enim lingua rationem dicens: Græca enim lingua Angeli nuntii, Archangeli summi nun- Angeli nuntii, Archangeli summi nun- tii vocantur. » tii vocantur. »

Videtur autem, quod penes hoc non Videtur autem, quod penes hoc non distinguatur aliquis specialis ordo. distinguatur aliquis specialis ordo.

1. Summa enim nuntiare et non sum- 1. Summa enim nuntiare et non sum- ma, non sunt actus differentes specie. ma, non sunt actus differentes specie. Ergo illi actus non sunt officia differentia Ergo illi actus non sunt officia differentia specie ergo neque ordines. specie ergo neque ordines.

2. Item, Hoc accipitur ex verbo Gre- 2. Item, Hoc accipitur ex verbo Gre- gorii quod dicitur infra : « Sunt nonnulli gorii quod dicitur infra : « Sunt nonnulli qui divinæ largitatis munere refecti, se- qui divinæ largitatis munere refecti, se- cretorum coelestium summa et capere cretorum coelestium summa et capere prævalent et nuntiare. Quo ergo illi nisi prævalent et nuntiare. Quo ergo illi nisi inter Archangelorum numerum depu- inter Archangelorum numerum depu- tantur ? » Ex hoc patet, quod in huma- tantur ? » Ex hoc patet, quod in huma-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part, Summæ theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part, Summæ theo- logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 2, logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 2, quæstiuncula 1. Tom. XXXII novæ editionis quæstiuncula 1. Tom. XXXII novæ editionis

na hierarchia Archangelorum actus non na hierarchia Archangelorum actus non constituit in aliquo officio speciali : ergo constituit in aliquo officio speciali : ergo videtur, quod neque in angelica. videtur, quod neque in angelica.

3. Item, Bernardus in libro V de Con- 3. Item, Bernardus in libro V de Con- sideratione ad Eugenium: « Putemus sideratione ad Eugenium: « Putemus esse Archangelos qui conscii ministerio- esse Archangelos qui conscii ministerio- rum divinorum, non nisi ob præcipuas rum divinorum, non nisi ob præcipuas et maximas causas mittuntur. » Sed illi et maximas causas mittuntur. » Sed illi de prima hierarchia magis sunt conscii de prima hierarchia magis sunt conscii ministeriorum. Ergo magis sunt Archan- ministeriorum. Ergo magis sunt Archan- geli. geli.

Et si forte dicatur, quod ab actu mis- Et si forte dicatur, quod ab actu mis- sionis dicuntur Archangeli. Hoc patet sionis dicuntur Archangeli. Hoc patet non esse verum: quia mitti convenit non esse verum: quia mitti convenit multis de media et postrema hierarchia. multis de media et postrema hierarchia. Unde penes mitti non est ordo specialis. Unde penes mitti non est ordo specialis. Cum ergo in determinatione Archange- Cum ergo in determinatione Archange- lorum non ponantur nisi illa duo, penes lorum non ponantur nisi illa duo, penes conscientiam secretorum erit determina- conscientiam secretorum erit determina- tio Archangelorum et sic sequitur pri- tio Archangelorum et sic sequitur pri- mum inconveniens. Et hoc expresse di- mum inconveniens. Et hoc expresse di- cit Bernardus in sermone 19 super Can- cit Bernardus in sermone 19 super Can- tica: « Porro Archangelos (ut eis aliquid tica: « Porro Archangelos (ut eis aliquid differentius ab his qui simpliciter Angeli differentius ab his qui simpliciter Angeli sunt, tribuamus) mirabiliter credo dele- sunt, tribuamus) mirabiliter credo dele- ctat, quod et ipsis quoque æternæ sa- ctat, quod et ipsis quoque æternæ sa- pientiæ consiliis familiarius admittuntur, pientiæ consiliis familiarius admittuntur, eademque per ipsos suis quæque locis eademque per ipsos suis quæque locis

nostræ. nostræ.

2 S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium. 2 S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium.

Solutio. Solutio.

582 582

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

atque temporibus summo moderamine atque temporibus summo moderamine dispensantur. » dispensantur. »

SOLUTIO. Dicendum, quod Archange- SOLUTIO. Dicendum, quod Archange- lorum officium est accipere illuminatio- lorum officium est accipere illuminatio- nes ad revelationem eorum quæ sunt nes ad revelationem eorum quæ sunt supra naturam, sicut incarnatio Filii, et supra naturam, sicut incarnatio Filii, et conceptus sterilis, et hujusmodi et illa conceptus sterilis, et hujusmodi et illa dicuntur summa a beato Gregorio. An- dicuntur summa a beato Gregorio. An- gelorum autem officium infra determi- gelorum autem officium infra determi- nabitur. nabitur.

AD ID quod objicitur, dicendum quod AD ID quod objicitur, dicendum quod partes potestativæ distinguuntur penes in- partes potestativæ distinguuntur penes in- feriores et altiores actus, ut prius dictum feriores et altiores actus, ut prius dictum est et ideo cum nuntiare talia quæ est et ideo cum nuntiare talia quæ summa sunt, addat aliquid super nun- summa sunt, addat aliquid super nun- tiare talia quæ pertinent ad communem tiare talia quæ pertinent ad communem custodiam animarum, erit speciale offi- custodiam animarum, erit speciale offi- cium Archangelorum distinctum ab offi- cium Archangelorum distinctum ab offi- cio Angelorum. cio Angelorum.

AD ALIUD dicendum, quod conscientia AD ALIUD dicendum, quod conscientia secretorum magis convenit superioribus secretorum magis convenit superioribus quam inferioribus: sed tamen ab illis quam inferioribus: sed tamen ab illis non denominantur: quia hoc non est non denominantur: quia hoc non est ultimum eorum secundum sua officia, ut ultimum eorum secundum sua officia, ut supra dictum est. supra dictum est.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De proprietatibus Archangelorum 1. De proprietatibus Archangelorum 1.

Secundo, Quæritur de proprietatibus Secundo, Quæritur de proprietatibus Archangelorum, de quibus dicit Diony- Archangelorum, de quibus dicit Diony- sius sic « Ipsa autem Archangelorum sius sic « Ipsa autem Archangelorum sanctorum æquipotens quidem est cœle- sanctorum æquipotens quidem est cœle- stibus Principatibus. Est enim et eorum stibus Principatibus. Est enim et eorum et Angelorum (ut dixi) hierarchia una et Angelorum (ut dixi) hierarchia una et dispositio. Verumtamen quoniam qui- et dispositio. Verumtamen quoniam qui- dem non est hierarchia nisi et primas et dem non est hierarchia nisi et primas et medias et ultimas virtutes habens, Ar- medias et ultimas virtutes habens, Ar- changelorum sanctus ordo communica- changelorum sanctus ordo communica-

* Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- * Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 2, logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 2, quæstiuncula 2. Tom. XXXII novæ editionis quæstiuncula 2. Tom. XXXII novæ editionis

tivæ hierarchiæ medietati extremorum tivæ hierarchiæ medietati extremorum recipitur. » Medietati, hoc est, in medio recipitur. » Medietati, hoc est, in medio extremorum hierarchiæ. Et communica- extremorum hierarchiæ. Et communica- tivæ, hoc est, quod uterque communi- tivæ, hoc est, quod uterque communi- cet. Unde sequitur: Etenim sacratissi- cet. Unde sequitur: Etenim sacratissi- mis Principatibus communicat et sanctis mis Principatibus communicat et sanctis Angelis. Ipsis quidem, scilicet Principa- Angelis. Ipsis quidem, scilicet Principa- tibus quia ad superessentiale principum tibus quia ad superessentiale principum principaliter convertitur, et ad ipsum principaliter convertitur, et ad ipsum (ut possibile) reformatur, et Angelos vi- (ut possibile) reformatur, et Angelos vi- vificat secundum bene ornatos ejus et vificat secundum bene ornatos ejus et ordinatos et invisibiles ducatus. Istis ordinatos et invisibiles ducatus. Istis vero, scilicet Angelis: quia et eis pro- vero, scilicet Angelis: quia et eis pro- phetico est ordini divinas illuminationes phetico est ordini divinas illuminationes hierarchice per primas virtutes susci- hierarchice per primas virtutes susci- piens, et Angelis eas deiformiter annun- piens, et Angelis eas deiformiter annun- tians, et per Angelos nobis manifestans, tians, et per Angelos nobis manifestans, secundum sacram uniuscujusque divino- secundum sacram uniuscujusque divino- rum illuminatorum analogiam 2. » rum illuminatorum analogiam 2. »

1.Quæritur ergo primo de hoc quod di- 1.Quæritur ergo primo de hoc quod di- cit, Archangelos esse æquipotentes cœle- cit, Archangelos esse æquipotentes cœle- stibus Principatibus, etc. : et cum hoc stibus Principatibus, etc. : et cum hoc medios esse inter Principatus et Ange- medios esse inter Principatus et Ange- los. los.

2. Præterea, Secundum proprietates 2. Præterea, Secundum proprietates est distinctio ordinum: quia ordines est distinctio ordinum: quia ordines quorum est proprietas una, videntur esse quorum est proprietas una, videntur esse unus ordo sed converti ad superessen- unus ordo sed converti ad superessen- tiale principium prius fuit assignatum tiale principium prius fuit assignatum Principatibus, et modo assignatur Ar- Principatibus, et modo assignatur Ar- changelis ergo videntur esse unus ordo. changelis ergo videntur esse unus ordo.

3. Præterea quæritur, Quis sit prophe- 3. Præterea quæritur, Quis sit prophe- ticus ordo, de quo loquitur in proprieta- ticus ordo, de quo loquitur in proprieta- tibus illis, in quibus convenit cum An- tibus illis, in quibus convenit cum An- gelis. Inter eas proprietates dicit, quod gelis. Inter eas proprietates dicit, quod convenit ei illuminationes divinas susci- convenit ei illuminationes divinas susci- pere et Angelis nuntiare. Ergo videtur, pere et Angelis nuntiare. Ergo videtur, quod conveniat Archangelis illuminatio- quod conveniat Archangelis illuminatio- nes nuntiare Angelis. nes nuntiare Angelis.

SOLUTIO. Dicendum, quod æquipoten- Solut SOLUTIO. Dicendum, quod æquipoten- Solut tia intelligitur in actu hierarchiæ: me- tia intelligitur in actu hierarchiæ: me- dietas autem in dispositione ordinis: et dietas autem in dispositione ordinis: et ita non est contrarietas. Medietatem au- ita non est contrarietas. Medietatem au- tem illam ostendit nomen: Archangelus tem illam ostendit nomen: Archangelus

nostræ. nostræ.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 9. cap. 9.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 49. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 49.

enim princeps est nuntius ab ǎoxos quod enim princeps est nuntius ab ǎoxos quod est princeps, et äyyados quod est nuntius. est princeps, et äyyados quod est nuntius. Proprietates autem assignatæ quatuor Proprietates autem assignatæ quatuor sunt, in quarum tribus communicat cum sunt, in quarum tribus communicat cum Principatibus, et unica cum Angelis. Et Principatibus, et unica cum Angelis. Et illæ quibus communicat cum Principati- illæ quibus communicat cum Principati- bus, accipiuntur secundum duos modos bus, accipiuntur secundum duos modos actus hierarchiæ proprios, qui sunt con- actus hierarchiæ proprios, qui sunt con- verti in superius ad susceptionem illu- verti in superius ad susceptionem illu- minationis, et converti in inferiores ad minationis, et converti in inferiores ad communicationem ejusdem et hoc ul- communicationem ejusdem et hoc ul- timo modo accipitur prima et tertia, quæ timo modo accipitur prima et tertia, quæ est, quod Angelos vivificat, etc. Et dici- est, quod Angelos vivificat, etc. Et dici- tur vivificare reordinare ad verum unum tur vivificare reordinare ad verum unum per infusionem multarum illuminatio- per infusionem multarum illuminatio- num : et infusio ista dicitur ducatus bene num : et infusio ista dicitur ducatus bene ornatus, ad proportionem illuminationis ornatus, ad proportionem illuminationis ad actum, et ordinatus per comparatio- ad actum, et ordinatus per comparatio- nem ad gradum et finem, et invisibilis nem ad gradum et finem, et invisibilis per modum illuminationis quæ est spiri- per modum illuminationis quæ est spiri- tualis et intelligibilis. Secundum susci- tualis et intelligibilis. Secundum susci-

583 583

pere vero illuminationes sunt duæ pro- pere vero illuminationes sunt duæ pro- prietates, prima et secunda, quarum prietates, prima et secunda, quarum prima est secundum actum susceptionis, prima est secundum actum susceptionis, hæc scilicet, Quia ad superessentiale hæc scilicet, Quia ad superessentiale principium principaliter convertitur. Se- principium principaliter convertitur. Se- cunda vero est quantum ad effectum cunda vero est quantum ad effectum illuminationis receptæ, et hæc est, Ad illuminationis receptæ, et hæc est, Ad ipsum (ut est possibile) reformatur. Re- ipsum (ut est possibile) reformatur. Re- formatio enim est effectus illuminationis formatio enim est effectus illuminationis receptæ. Et dicitur superessentiale prin- receptæ. Et dicitur superessentiale prin- cipium, hoc est, principium illuminatio- cipium, hoc est, principium illuminatio- num pertinentium ad revelationem su- num pertinentium ad revelationem su- pramundanorum, de quibus supra di- pramundanorum, de quibus supra di- ctum est. Sed hæc proprietas convenit ctum est. Sed hæc proprietas convenit Principatibus in quantum est principium Principatibus in quantum est principium illuminationum pertinentium ad Princi- illuminationum pertinentium ad Princi- patus. Proprietas autem ea in qua con- patus. Proprietas autem ea in qua con- venit cum Angelis, est recepta a supe- venit cum Angelis, est recepta a supe- rioribus nuntiare: sed non oportet, quod rioribus nuntiare: sed non oportet, quod modus nuntiandi sit idem. modus nuntiandi sit idem.

QUESTIO XLIX. QUESTIO XLIX.

De Angelis. De Angelis.

Deinde, Quæritur de Angelis. Deinde, Quæritur de Angelis.

Et quæruntur duo, scilicet quid sit officium eorum, et de proprietatibus Et quæruntur duo, scilicet quid sit officium eorum, et de proprietatibus

eorum. eorum.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sint Angeli ' ? Quid sint Angeli ' ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: Dicit Gregorius, quod « illi dicuntur Dicit Gregorius, quod « illi dicuntur

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 3, logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 3, quæstiuncula 1. Tom. XXXII hujusce nov quæstiuncula 1. Tom. XXXII hujusce nov

Angeli, qui minima nuntiant 2. 2. Angeli, qui minima nuntiant 2. 2. » Ange- » Ange- lorum enim vocabulum est nomen officii, lorum enim vocabulum est nomen officii, ut dicit Gregorius. ut dicit Gregorius.

Quod non videtur: quia Quod non videtur: quia

1. Minima nuntiare minimæ hierar- 1. Minima nuntiare minimæ hierar- chiæ videtur esse proprium: sed minima chiæ videtur esse proprium: sed minima hierarchia est hominum: ergo hoc erit hierarchia est hominum: ergo hoc erit humanæ hierarchiæ. Et hoc videtur di- humanæ hierarchiæ. Et hoc videtur di- cere Gregorius sic : « Sunt plerique qui cere Gregorius sic : « Sunt plerique qui

editionis. editionis.

* S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium. * S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

584 584

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

parva capiunt, sed tamen eadem hæc parva capiunt, sed tamen eadem hæc parva pie annuntiare fratribus non de- parva pie annuntiare fratribus non de- sistunt. Isti itaque in Angelorum nume- sistunt. Isti itaque in Angelorum nume- rum currunt. >> rum currunt. >>

2. Item, Secundum Bernardum non 2. Item, Secundum Bernardum non videtur esse hoc officium Angelorum, videtur esse hoc officium Angelorum, qui dicit ad Eugentium in libro V de qui dicit ad Eugentium in libro V de Consideratione: « Putemus Angelos dici Consideratione: « Putemus Angelos dici eos, qui singuli singulis hominibus dati eos, qui singuli singulis hominibus dati creduntur, missi in ministerium secun- creduntur, missi in ministerium secun- dum Pauli doctrinam propter eos qui dum Pauli doctrinam propter eos qui hæreditatem capient salutis 1: de quibus hæreditatem capient salutis 1: de quibus Salvator Angeli eorum in cælis semper Salvator Angeli eorum in cælis semper vident faciem Patris mei qui in cœlis vident faciem Patris mei qui in cœlis est 2. » Ergo videtur, quod officium An- est 2. » Ergo videtur, quod officium An- geli neque sit minima nuntiare, neque geli neque sit minima nuntiare, neque etiam custodire, sed potius abyssum ju- etiam custodire, sed potius abyssum ju- diciorum Dei effectui mancipare. Dicit diciorum Dei effectui mancipare. Dicit enim sic Bernardus in sermone 19 super enim sic Bernardus in sermone 19 super Cantica «Angelica creatura irreper- Cantica «Angelica creatura irreper- cussa mentis acie intuetur divinorum ju- cussa mentis acie intuetur divinorum ju- diciorum abyssum multam, quorum sum- diciorum abyssum multam, quorum sum- mæ æquitatis ineffabili delectatione mæ æquitatis ineffabili delectatione beata, gloriatur insuper effectui ea per beata, gloriatur insuper effectui ea per suum ministerium mancipari, ac palam suum ministerium mancipari, ac palam fieri. » Si vero aliquis dicat, quod intel- fieri. » Si vero aliquis dicat, quod intel- ligit hoc de superioribus Angelis, patet ligit hoc de superioribus Angelis, patet quod hoc non est verum: quia ibidem quod hoc non est verum: quia ibidem continue dicit, quod diligitur ab Angelis continue dicit, quod diligitur ab Angelis Deus ob judiciorum suorum summam Deus ob judiciorum suorum summam æquitatem ab Archangelis vero ob con- æquitatem ab Archangelis vero ob con- siliorum summam moderationem. siliorum summam moderationem.

SOLUTIO. Dicendum, quod secundum SOLUTIO. Dicendum, quod secundum proprietates hierarchiæ quæ distinguun- proprietates hierarchiæ quæ distinguun- tur secundum descensum illuminatio- tur secundum descensum illuminatio- num, quæ illuminationes descendunt per num, quæ illuminationes descendunt per annuntiationes, primus actus Angelorum annuntiationes, primus actus Angelorum est nuntiare, consequens suadere, et est nuntiare, consequens suadere, et custodire. custodire.

AD HOC autem quod objicitur, dicen- AD HOC autem quod objicitur, dicen- dum quod minima dicuntur respective, dum quod minima dicuntur respective, et non absolute, scilicet respectu eorum et non absolute, scilicet respectu eorum quæ annuntiantur per Archangelos quæ quæ annuntiantur per Archangelos quæ

1 Ad Hebr. 1, 14. 1 Ad Hebr. 1, 14.

2 Matth. XVIII, 10. 2 Matth. XVIII, 10.

3 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- 3 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 3, logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 3,

sunt majora quia illa sunt præcipue sunt majora quia illa sunt præcipue causa salutis, pertinentia ad redemptio- causa salutis, pertinentia ad redemptio- nem in signo, vel in re signum enim nem in signo, vel in re signum enim exhibitum est antiquis patribus, et res exhibitum est antiquis patribus, et res nobis, sicut infra cum de custodiis An- nobis, sicut infra cum de custodiis An- gelorum disputabitur, habet determi- gelorum disputabitur, habet determi- nari. nari.

PER HOC etiam patet solutio ejus quod PER HOC etiam patet solutio ejus quod objicitur de Bernardo in libro V de Con- objicitur de Bernardo in libro V de Con- sideratione ad Eugenium quia ibi de- sideratione ad Eugenium quia ibi de- terminatur actus consequens, et non pri- terminatur actus consequens, et non pri-

mus. mus.

Ad id autem quod objicitur de Canti- Ad id autem quod objicitur de Canti- cis, dicendum quod abyssus multa ju- cis, dicendum quod abyssus multa ju- diciorum est altitudo divitiarum sapien- diciorum est altitudo divitiarum sapien- tiæ et scientiæ Dei de his quæ pertinent tiæ et scientiæ Dei de his quæ pertinent ad salutem singulorum, scilicet quod ad salutem singulorum, scilicet quod unus vocatur per gratiam, et alter juste unus vocatur per gratiam, et alter juste reprobatur per culpam. Hæc effectui reprobatur per culpam. Hæc effectui mancipantur per Angelos: et hæc licet mancipantur per Angelos: et hæc licet minima sint respective ad Archangelos minima sint respective ad Archangelos secundum Gregorium, tamen simpliciter secundum Gregorium, tamen simpliciter sunt maxima. sunt maxima.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De proprietatibus Angelorum ³. De proprietatibus Angelorum ³.

Secundo, Quæritur de proprietatibus Secundo, Quæritur de proprietatibus Angelorum, quas videtur Dionysius* Angelorum, quas videtur Dionysius* tangere mixtim cum proprietatibus Ar- tangere mixtim cum proprietatibus Ar- changelorum, ubi dicit, quod Archan- changelorum, ubi dicit, quod Archan- geli cum Angelis conveniunt: quia eis geli cum Angelis conveniunt: quia eis prophetico est ordini divinas illumina- prophetico est ordini divinas illumina- tiones hierarchice per primas virtutes tiones hierarchice per primas virtutes suscipiens, et Angelis eas deiformiter suscipiens, et Angelis eas deiformiter annuntians et per Angelos nobis mani- annuntians et per Angelos nobis mani- festans, secundum sanctam uniuscujus- festans, secundum sanctam uniuscujus- que divinorum illuminatorum analo- que divinorum illuminatorum analo- giam. giam.

quæstiuncula 2. Tom. XXXII hujusce novæ quæstiuncula 2. Tom. XXXII hujusce novæ editionis. editionis.

* S. DIONYSIUS, Lib. de Cœlesti hierarchia, * S. DIONYSIUS, Lib. de Cœlesti hierarchia,

cap. 9. cap. 9.

Ad 2 Ad 2

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 49. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 49.

Dicit ibidem Dionysius, quod Angeli Dicit ibidem Dionysius, quod Angeli completive consummant omnes cole- completive consummant omnes cole- stium animorum dispositiones. Et ideo stium animorum dispositiones. Et ideo eorum est proprium tantum a superio- eorum est proprium tantum a superio- ribus accipere et nobis nuntiare. ribus accipere et nobis nuntiare.

Sed videtur, quod hoc sit falsum : Sed videtur, quod hoc sit falsum : quia quia

1. Quorum est una intellectualis natu- 1. Quorum est una intellectualis natu- ra, illorum modus illuminandi est unus, ra, illorum modus illuminandi est unus, sicut patet in hominibus, qui omnes il- sicut patet in hominibus, qui omnes il- luminantur in speculo et ænigmate : luminantur in speculo et ænigmate : ergo cum Angelorum omnium sit una ergo cum Angelorum omnium sit una intellectualis natura, videtur quod ipso- intellectualis natura, videtur quod ipso- rum illuminatio sit uniformis. Et ita vi- rum illuminatio sit uniformis. Et ita vi- detur, quod inferiores non recipiunt a detur, quod inferiores non recipiunt a superioribus. superioribus.

2. Et hoc videtur expressius dicere 2. Et hoc videtur expressius dicere Dionysius in libro de Coelesti hierarchia, Dionysius in libro de Coelesti hierarchia, sic dicens: « Nisi quidem quis et hoc sic dicens: « Nisi quidem quis et hoc dixerit communes esse omnes angelicas dixerit communes esse omnes angelicas nominationes secundum omnium cœle- nominationes secundum omnium cœle- stium virtutum in deiforme, et ex Deo stium virtutum in deiforme, et ex Deo datum lumen subjectionem et superemi- datum lumen subjectionem et superemi- nentem communicationem. » Ex hoc nentem communicationem. » Ex hoc accipitur, quod omnes dicuntur Angeli, accipitur, quod omnes dicuntur Angeli, propterea quod lumini divino æqualiter propterea quod lumini divino æqualiter subjiciuntur et communicant ipsum: et. subjiciuntur et communicant ipsum: et. ita unus non recipit ab alio. ita unus non recipit ab alio.

3. Item, Ibidem dicit Commentator: 3. Item, Ibidem dicit Commentator: « Notandum, quod sanctus pater prædi- « Notandum, quod sanctus pater prædi- cet communes esse omnium Angelorum cet communes esse omnium Angelorum nominationes ex novem ordinibus, pro nominationes ex novem ordinibus, pro eo quod communiter illuminantur eo quod communiter illuminantur Deo specifica Dei lucis datione. » Deo specifica Dei lucis datione. »

a a

4. Item, Beatus Bernardus in libro V 4. Item, Beatus Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium: «< Crea- de Consideratione ad Eugenium: «< Crea- tura coeli videt Verbum, et in Verbo fa- tura coeli videt Verbum, et in Verbo fa- cta per Verbum 2. » Et subjungit infra: cta per Verbum 2. » Et subjungit infra: "Optimum videndi genus, si nullius "Optimum videndi genus, si nullius egueris ad omne quod nosse libuerit, te egueris ad omne quod nosse libuerit, te contentus alioquin juvari aliunde, ob- contentus alioquin juvari aliunde, ob- noxium fieri est minusque a perfecto noxium fieri est minusque a perfecto istud et minus liberum. » Ex hoc accipi- istud et minus liberum. » Ex hoc accipi- tur, quod si unus Angelus accipit ab alio tur, quod si unus Angelus accipit ab alio illuminationes, sit ei obnoxius : quod illuminationes, sit ei obnoxius : quod

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 5. cap. 5.

2 S. BERNARDUSs, Lib. V de Consideratione, 2 S. BERNARDUSs, Lib. V de Consideratione,

585 585

est inconveniens, cum non sint obnoxii est inconveniens, cum non sint obnoxii nisi soli Deo. nisi soli Deo.

5. Præterea, In luminibus corporali- 5. Præterea, In luminibus corporali- bus ita videmus, quod quanto magis est bus ita videmus, quod quanto magis est multiplicatio mediorum, tanto minor multiplicatio mediorum, tanto minor claritas luminis, sicut patet in luna, quæ claritas luminis, sicut patet in luna, quæ illuminatur a sole, et aer a luna, et terra illuminatur a sole, et aer a luna, et terra ab aere. ab aere.

Quæritur ergo, Utrum similiter sit in Quæritur ergo, Utrum similiter sit in illuminationibus angelicis? Si enim ita illuminationibus angelicis? Si enim ita sit, hoc videtur esse inconveniens, cum sit, hoc videtur esse inconveniens, cum dicat Christus in Evangelio, quod Angeli dicat Christus in Evangelio, quod Angeli in cælis vident semper faciem Patris qui in cælis vident semper faciem Patris qui in cælis est ³. in cælis est ³.

6. Præterea, Videretur ex hoc, quod 6. Præterea, Videretur ex hoc, quod omnes non viderent Deum immediate et omnes non viderent Deum immediate et sicut est. sicut est.

SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est Solutio. illuminatio, scilicet pertinens ad beatitu- illuminatio, scilicet pertinens ad beatitu- dinem, et pertinens ad actum officii. Et dinem, et pertinens ad actum officii. Et illa quæ pertinet ad beatitudinem, im- illa quæ pertinet ad beatitudinem, im- mediate fulget super omnes Angelos : mediate fulget super omnes Angelos : nihilominus tamen videre Deum in bea- nihilominus tamen videre Deum in bea- tis pertinet etiam ad beatitudinem. Illa tis pertinet etiam ad beatitudinem. Illa vero quæ pertinet ad actum officii, pot- vero quæ pertinet ad actum officii, pot- est descendere a superioribus ad infe- est descendere a superioribus ad infe- riores, et potest fieri sine medio, ut su- riores, et potest fieri sine medio, ut su- pra dictum est: quia quidquid potest pra dictum est: quia quidquid potest potentia inferior, potest potentia supe- potentia inferior, potest potentia supe- rior, sed non convertitur. Sed tamen rior, sed non convertitur. Sed tamen quando descendit per superiores in infe- quando descendit per superiores in infe- riores,non ex hoc sequitur, quod aliquod riores,non ex hoc sequitur, quod aliquod medium sit inter inferiores et Deum : medium sit inter inferiores et Deum :

quia non in aliquo signo creato cogno- quia non in aliquo signo creato cogno- scibilis alicujus superiores infundunt illu- scibilis alicujus superiores infundunt illu- minationes inferioribus, sed in cognosci- minationes inferioribus, sed in cognosci- bili increato, quod est Deus ipse, licet bili increato, quod est Deus ipse, licet lumen receptum in superioribus et infe- lumen receptum in superioribus et infe- rioribus non sit æquale. Et hæc patent rioribus non sit æquale. Et hæc patent omnia supra in quæstione de theopha- omnia supra in quæstione de theopha- niis. niis.

AD PRIMUM dicendum, quod licet po- AD PRIMUM dicendum, quod licet po- tentia intellectiva in Angelis secundum tentia intellectiva in Angelis secundum genus sit una, non tamen oportet, quod genus sit una, non tamen oportet, quod

сар. 1. сар. 1.

3. Matth. XVIII, 10. 3. Matth. XVIII, 10.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2 et 3. Ad 2 et 3.

Ad 4. Ad 4.

586 586

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sit secundum speciem una : et si secun- sit secundum speciem una : et si secun- dum speciem esset una, non adhuc dum speciem esset una, non adhuc oportet, quod perspicacitas intelligentiæ oportet, quod perspicacitas intelligentiæ sit una. Et ideo licet illuminationes om- sit una. Et ideo licet illuminationes om- nes sint in Verbo et per Verbum, non nes sint in Verbo et per Verbum, non tamen oportet, quod eodem modo: sed tamen oportet, quod eodem modo: sed quædam convertuntur ad Verbum im- quædam convertuntur ad Verbum im- mediate et prima manifestatione, ut dicit mediate et prima manifestatione, ut dicit Dionysius, et quædam ad Verbum prout Dionysius, et quædam ad Verbum prout est in mediis et manifestatione secunda. est in mediis et manifestatione secunda. AD ALIUD dicendum, quod omnes sub- AD ALIUD dicendum, quod omnes sub- jiciuntur lumini divino, ut dicit Diony- jiciuntur lumini divino, ut dicit Diony- sius, sed non æqualiter: quia in domo sius, sed non æqualiter: quia in domo Patris mansiones multæ sunt, et quæ- Patris mansiones multæ sunt, et quæ- dam sunt in summo, quædam in medio, dam sunt in summo, quædam in medio, et quædam in postremo. et quædam in postremo.

Et similiter intelligitur dictum Com- Et similiter intelligitur dictum Com- mentatoris. mentatoris.

AD ALIUD dicendum, quod instructus AD ALIUD dicendum, quod instructus fit obnoxius instruenti, quando instruens fit obnoxius instruenti, quando instruens auctor est instructionis: sed quando auctor est instructionis: sed quando annuntians tantum, tunc instructus fit annuntians tantum, tunc instructus fit

obnoxius ei ex cujus parte et auctori- obnoxius ei ex cujus parte et auctori- tate primo anuntiatur: et talis instru- tate primo anuntiatur: et talis instru- ctio est inter Angelos: unde inferiores ctio est inter Angelos: unde inferiores non fiunt obnoxii superioribus, sed soli non fiunt obnoxii superioribus, sed soli Deo. Deo.

AD ALIUD dicendum, quod duo sunt in AD ALIUD dicendum, quod duo sunt in illuminatione, scilicet cognoscibile dis- illuminatione, scilicet cognoscibile dis- tinguens intellectum, et hoc est idem in tinguens intellectum, et hoc est idem in omnibus, ut patet in supra dictis: et lu- omnibus, ut patet in supra dictis: et lu- men elevans intellectum ad visionem men elevans intellectum ad visionem cognoscibilis, et hoc licet sit unius natu- cognoscibilis, et hoc licet sit unius natu- ræ in omnibus, non tamen est æquale ræ in omnibus, non tamen est æquale in superioribus, mediis, et postremis : et in superioribus, mediis, et postremis : et ex hoc non generatur aliqua obscuritas, ex hoc non generatur aliqua obscuritas, sed major et minor divini luminis parti- sed major et minor divini luminis parti- cipatio. Non est simile de hoc quod di- cipatio. Non est simile de hoc quod di- ctum est de sole et luna et aere et terra. ctum est de sole et luna et aere et terra. Sed simile esset si sol illuminaret lunam Sed simile esset si sol illuminaret lunam existendo in luna, et luna in aere præ- existendo in luna, et luna in aere præ- sentando ei solem, et sic deinceps. sentando ei solem, et sic deinceps. AD ULTIMUM patet solutio per supra AD ULTIMUM patet solutio per supra dicta. dicta.

Ad h Ad h

Ade Ade

QUÆSTIO L. QUÆSTIO L.

De his tribus ordinibus, Penes quid accipiantur, et quomodo De his tribus ordinibus, Penes quid accipiantur, et quomodo ordinentur * ? ordinentur * ?

Deinde, Quæritur de istis tribus ordini- Deinde, Quæritur de istis tribus ordini- bus in communi. bus in communi.

Et videtur, quod plures esse debeant : Et videtur, quod plures esse debeant : 1. Plura enim officia sunt circa hu- 1. Plura enim officia sunt circa hu- mana quam principatus. Et cum illa non mana quam principatus. Et cum illa non assignentur Angelis et Archangelis, vi- assignentur Angelis et Archangelis, vi- detur quod aliquos ordines speciales de- detur quod aliquos ordines speciales de- beamus habere ad officia illa. beamus habere ad officia illa.

2. Item, In spiritualibus sunt tres or- 2. Item, In spiritualibus sunt tres or- dines sacri, scilicet presbyteratus, diaco- dines sacri, scilicet presbyteratus, diaco-

1 Joan. xiv, 2. 1 Joan. xiv, 2.

Cf. Opp. B. Alberti. IIª Part. Summæ theo. Cf. Opp. B. Alberti. IIª Part. Summæ theo.

natus, et subdiaconatus et cum hierar- natus, et subdiaconatus et cum hierar- chia humana sumatur juxta angelicam, chia humana sumatur juxta angelicam, videtur quod tres ordines sumantur jux- videtur quod tres ordines sumantur jux- ta tres ordines sacros. Et hoc patet esse ta tres ordines sacros. Et hoc patet esse falsum quia tres ordines sacri non falsum quia tres ordines sacri non competunt officiis trium ordinum inferio- competunt officiis trium ordinum inferio- ris hierarchiæ. ris hierarchiæ.

3. Item, Videtur quod non sint nisi 3. Item, Videtur quod non sint nisi duo quia inferior hierarchia non sunt duo quia inferior hierarchia non sunt nisi prælati et subditi : et cum sumatur nisi prælati et subditi : et cum sumatur

logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 3. logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 1, partic. 3. Tom. XXXII hujusce novæ editionis. Tom. XXXII hujusce novæ editionis.

plutio. plutio. Ad 4. Ad 4.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 51. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 51.

juxta inferiorem hierarchiam Angelorum juxta inferiorem hierarchiam Angelorum nostra hierarchia, videtur quod hierar- nostra hierarchia, videtur quod hierar- chia Angelorum non sint nisi duo. chia Angelorum non sint nisi duo.

4. Juxta hoc iterum quæritur de or- 4. Juxta hoc iterum quæritur de or- dine illorum trium, et quomodo redu- dine illorum trium, et quomodo redu- cantur ad partes totius potestativi. cantur ad partes totius potestativi.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut prima SOLUTIO. Dicendum, quod sicut prima hierarchia sumitur secundum assistere hierarchia sumitur secundum assistere Deo, secunda autem secundum actus Deo, secunda autem secundum actus pertinentes ad gubernationem mundi, ita pertinentes ad gubernationem mundi, ita tertia penes actus pertinentes ad disposi- tertia penes actus pertinentes ad disposi- tiones hominum. Homines autem dispo- tiones hominum. Homines autem dispo- nuntur tripliciter, scilicet secundum præ- nuntur tripliciter, scilicet secundum præ- lationes, quæ omnes reducuntur ad lationes, quæ omnes reducuntur ad principatus : quia omnes prælationes principatus : quia omnes prælationes disponuntur per principes. Est etiam disponuntur per principes. Est etiam dispositio hominum in annuntiatione dispositio hominum in annuntiatione eorum quæ pertinent ad salutem multi- eorum quæ pertinent ad salutem multi- tudinis alicujus. Et est dispositio homi- tudinis alicujus. Et est dispositio homi- num in annuntiatione eorum quæ perti- num in annuntiatione eorum quæ perti- nent ad salutem singulorum. Et penes. nent ad salutem singulorum. Et penes. hæc tria accipiuntur Principatus, Ar- hæc tria accipiuntur Principatus, Ar- changeli, et Angeli. Et sunt istæ partes changeli, et Angeli. Et sunt istæ partes totius potestativi: quia actus Angelorum totius potestativi: quia actus Angelorum

587 587

supponitur in actu Archangelorum: qui supponitur in actu Archangelorum: qui enim maxima nuntiat, potest minora enim maxima nuntiat, potest minora nuntiare. Similiter actus Archangelorum nuntiare. Similiter actus Archangelorum supponitur in actu Principatuum: quia supponitur in actu Principatuum: quia per hoc disponitur principatus terrenus per hoc disponitur principatus terrenus a Principatibus coelestibus, quod notifi- a Principatibus coelestibus, quod notifi- cantur et revelantur eis majora quæ per- cantur et revelantur eis majora quæ per- tinent ad honum statum omnium. tinent ad honum statum omnium.

DICENDUM ergo ad primum, quod om- DICENDUM ergo ad primum, quod om- nia talia officia reducuntur ad principa- nia talia officia reducuntur ad principa-

tum. tum.

AD ALIUD dicendum, quod similiter AD ALIUD dicendum, quod similiter tres ordines sacri partes sunt principatus tres ordines sacri partes sunt principatus spiritualis et ideo ad principatus redu- spiritualis et ideo ad principatus redu- cuntur. Vel dicendum, quod sunt partes cuntur. Vel dicendum, quod sunt partes Angelorum qui habent nuntiare perti- Angelorum qui habent nuntiare perti- nentia ad communem salutem singulo- nentia ad communem salutem singulo- rum et hoc videtur velle Dionysius rum et hoc videtur velle Dionysius cum dicit, quod « ideo sacerdotes et cum dicit, quod « ideo sacerdotes et Episcopi dicuntur Angeli, quia oficium Episcopi dicuntur Angeli, quia oficium habent Angelorum. » habent Angelorum. »

AD ALIUD dicendum, quod penes præ- AD ALIUD dicendum, quod penes præ- latos et subditos non distinguuntur or- latos et subditos non distinguuntur or- dines inferioris hierarchiæ, sed penes dines inferioris hierarchiæ, sed penes actus de quibus dictum est. actus de quibus dictum est.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3, Ad 3,

QUESTIO LI. QUESTIO LI.

De hierarchia eorumdem trium ordinum '. De hierarchia eorumdem trium ordinum '.

Deinde quæritur de hierarchia in com- Deinde quæritur de hierarchia in com- muni horum trium ordinum, Quis sit muni horum trium ordinum, Quis sit actus proprius istius hierarchiæ ? actus proprius istius hierarchiæ ?

1. Et si dicatur, quod converti super 1. Et si dicatur, quod converti super homines est actus proprius, videtur, homines est actus proprius, videtur, quod hoc non est verum: cum etiam quod hoc non est verum: cum etiam Virtutum et Potestatum sit converti su- Virtutum et Potestatum sit converti su- per homines. per homines.

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 3. Tom. XXXII logiæ, Quæst. 39, membr. 3, art. 3. Tom. XXXII

2. Item, Quæritur de hoc quod dicit 2. Item, Quæritur de hoc quod dicit Dionysius: « Excellentissimam quidem Dionysius: « Excellentissimam quidem enim dispositionem tamquam ipsi oc- enim dispositionem tamquam ipsi oc- culto primitus ordinate proximantem, culto primitus ordinate proximantem, clam formans, æstimandum est ordinare clam formans, æstimandum est ordinare secundam. Secundam vero quæ comple- secundam. Secundam vero quæ comple- tur a sanctis Dominationibus et Virtuti- tur a sanctis Dominationibus et Virtuti- bus et Potestatibus, Principatuum et bus et Potestatibus, Principatuum et

novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

Solutio. Solutio.

588 588

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Archangelorum et Angelorum hierar- Archangelorum et Angelorum hierar- chiæ præesse. Prima quidem hierarchia chiæ præesse. Prima quidem hierarchia manifestius. Ea vero quæ est post eam, manifestius. Ea vero quæ est post eam, occultius. Principatuum vero et Archan- occultius. Principatuum vero et Archan- gelorum et Angelorum manifestativam gelorum et Angelorum manifestativam dispositionem et humanis hierarchiis per dispositionem et humanis hierarchiis per consequentia præcipere: ut sit per ordi- consequentia præcipere: ut sit per ordi- nem ad Deum ascensus et conversio et nem ad Deum ascensus et conversio et communicatio et unitas ¹. » Et ex hoc communicatio et unitas ¹. » Et ex hoc videtur, quod suprema hierarchia circa videtur, quod suprema hierarchia circa occultissimum est, et media circa mani- occultissimum est, et media circa mani- festius, et ultima sive infima circa mani- festius, et ultima sive infima circa mani- festissima. Et hoc videtur esse contra festissima. Et hoc videtur esse contra prædicta, ubi est dictum, quod prima prædicta, ubi est dictum, quod prima hierarchia videt manifestatione prima, hierarchia videt manifestatione prima, et media manifestatione secunda, et ul- et media manifestatione secunda, et ul- tima manifestatione tertia. Et hoc acci- tima manifestatione tertia. Et hoc acci- piebatur ex verbis Dionysii. piebatur ex verbis Dionysii.

3. Præterea quæritur, Quæ sit diffe- 3. Præterea quæritur, Quæ sit diffe- rentia inter ascensionem, conversionem, rentia inter ascensionem, conversionem, communicationem, et unitatem, de qui- communicationem, et unitatem, de qui- bus in auctoritate habita Dionysius facit bus in auctoritate habita Dionysius facit mentionem? mentionem?

SOLUTIO. Dicendum, quod actus hie- SOLUTIO. Dicendum, quod actus hie- rarchiæ huic proprius est illuminatio- rarchiæ huic proprius est illuminatio- num perceptio ad reductionem hierar- num perceptio ad reductionem hierar- chiæ humanæ pertinentium. chiæ humanæ pertinentium.

Ad 1. AD PRIMUM autem quod objicitur de Ad 1. AD PRIMUM autem quod objicitur de

Virtutibus et Potestatibus, dicendum Virtutibus et Potestatibus, dicendum quod habent actum pertinentem ad gu- quod habent actum pertinentem ad gu- bernationem mundi: qui tamen ordina- bernationem mundi: qui tamen ordina- tur ad salutem electorum: unde quod tur ad salutem electorum: unde quod convertuntur super homines, hoc est convertuntur super homines, hoc est actus eorum consequens, et non sub- actus eorum consequens, et non sub- stantialis. stantialis.

AD ALIUD quod objicitur de Dionysio, AD ALIUD quod objicitur de Dionysio, dicendum quod manifestum duplex est, dicendum quod manifestum duplex est, scilicet simpliciter, et quoad nos. Et hic scilicet simpliciter, et quoad nos. Et hic loquitur Dionysius de manifesto quoad loquitur Dionysius de manifesto quoad nos, alibi autem loquebatur de manife- nos, alibi autem loquebatur de manife- sto simpliciter. sto simpliciter.

AD ULTIMUM dicendum, quod quatuor AD ULTIMUM dicendum, quod quatuor enumerata a Dionysio differunt, ita enumerata a Dionysio differunt, ita quod duo pertinent ad motum in Deum, quod duo pertinent ad motum in Deum, alia vero duo ad effectum ex motu con- alia vero duo ad effectum ex motu con- sequentem ascensus enim et conversio sequentem ascensus enim et conversio pertinent ad motum in Deum : primum pertinent ad motum in Deum : primum secundum comparationem ad terminum secundum comparationem ad terminum ad quem, secundum secundum compa- ad quem, secundum secundum compa- rationem termini a quo. Alia vero duo, rationem termini a quo. Alia vero duo, scilicet communicatio et unitas, sunt ef- scilicet communicatio et unitas, sunt ef- fectus consequentes ex motu: et primum fectus consequentes ex motu: et primum pertinet ad participationem gratiæ : se- pertinet ad participationem gratiæ : se- cundum autem ad unionem ad substan- cundum autem ad unionem ad substan- tiam divinam, quæ per seipsam existit in tiam divinam, quæ per seipsam existit in beatis. beatis.

Ad # Ad #

Ad 3. Ad 3.

QUESTIO LII. QUESTIO LII.

Utrum ordines manebunt post diem judicii * ? Utrum ordines manebunt post diem judicii * ?

Consequenter transeundum est ad Consequenter transeundum est ad quartum membrum superioris divisionis, quartum membrum superioris divisionis, quod est, Utrum ordines manebunt post quod est, Utrum ordines manebunt post diem judicii vel non? diem judicii vel non? Videtur, quod sic. Videtur, quod sic.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 9. cap. 9.

2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ theo-

1. In Sententiis 3 enim dicitur, quod 1. In Sententiis 3 enim dicitur, quod ordines distincti sunt secundum gradus ordines distincti sunt secundum gradus naturæ gradus autem naturæ non eva- naturæ gradus autem naturæ non eva- cuabuntur ergo neque ordines. cuabuntur ergo neque ordines.

2. Item, Creatura rationalis vel est in 2. Item, Creatura rationalis vel est in

logiæ. Appendix ad quæst. 42. Tom XXXII logiæ. Appendix ad quæst. 42. Tom XXXII novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

3 II Sententiarum, Dist. IX. 3 II Sententiarum, Dist. IX.

Neontra. Neontra.

Rolutio. Rolutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 52. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 52.

via, vel est in patria: sed Angeli non via, vel est in patria: sed Angeli non sunt in via ergo in patria: nihil autem sunt in via ergo in patria: nihil autem eorum quæ sunt in patria, est ex parte : eorum quæ sunt in patria, est ex parte : et nihil evacuabitur nisi quod ex parte et nihil evacuabitur nisi quod ex parte est ergo ordines Angelorum non evacua- est ergo ordines Angelorum non evacua- buntur. buntur.

3. Item, Si unus evacuaretur, cum 3. Item, Si unus evacuaretur, cum eadem ratio sit de omnibus, omnes eva- eadem ratio sit de omnibus, omnes eva- cuarentur ergo Seraphim et Cherubim cuarentur ergo Seraphim et Cherubim evacuarentur: quod falsum est: quia An- evacuarentur: quod falsum est: quia An- geli in perpetuum diligent et cognoscent. geli in perpetuum diligent et cognoscent. CONTRA: CONTRA:

1. Glossa super epistolam I ad Co- 1. Glossa super epistolam I ad Co- rinth. xv, 24, dicit quod « dum durat rinth. xv, 24, dicit quod « dum durat mundus, Angeli Angelis, homines homi- mundus, Angeli Angelis, homines homi- nibus, dæmones dæmonibus præsunt ¹. » nibus, dæmones dæmonibus præsunt ¹. » Omnibus autem collectis, cessabit omnis Omnibus autem collectis, cessabit omnis prælatio. prælatio.

2. Item, Officia Angelorum quorum- 2. Item, Officia Angelorum quorum- dam pertinent ad quædam opera, sicut dam pertinent ad quædam opera, sicut miracula facere, arcere dæmones, ordinare miracula facere, arcere dæmones, ordinare principatus, et hujusmodi. Horum autem principatus, et hujusmodi. Horum autem usus non erit post diem judicii. Ergo usus non erit post diem judicii. Ergo videtur, quod ordines non sint perpetui. videtur, quod ordines non sint perpetui.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut in SOLUTIO. Dicendum, quod sicut in Scripturis innui videtur, et Dionysius Scripturis innui videtur, et Dionysius dicit, omnes ordines distinguuntur penes dicit, omnes ordines distinguuntur penes illuminationes reducentes in Deum. Et illuminationes reducentes in Deum. Et hoc patet in visione Ezechielis 2, ubi hoc patet in visione Ezechielis 2, ubi apparuit similitudo Seraphim, apparuit apparuit similitudo Seraphim, apparuit etiam similitudo rotarum, in quibus figu- etiam similitudo rotarum, in quibus figu- rabatur rota mundi currens in rota dis- rabatur rota mundi currens in rota dis- positionis Angelorum. Et hoc expressum positionis Angelorum. Et hoc expressum est in alia visione, ubi quidam imme- est in alia visione, ubi quidam imme- diate sunt circa Deum: alii autem pri- diate sunt circa Deum: alii autem pri- mas accipiunt ab illis, qui sunt medii : mas accipiunt ab illis, qui sunt medii : alii autem sequuntur illos, qui sunt ul- alii autem sequuntur illos, qui sunt ul- timi et super hoc fundat Dionysius timi et super hoc fundat Dionysius tractatum suum. Unde etiam dicit ³, tractatum suum. Unde etiam dicit ³, quod sic per ordinem est ad Deum quod sic per ordinem est ad Deum ascensus et ideo superiores et medii et ascensus et ideo superiores et medii et inferiores easdem illuminationes acci- inferiores easdem illuminationes acci- piunt, scilicet pertinentes ad reductionem piunt, scilicet pertinentes ad reductionem hierarchiæ humanæ. Et cum illa fuerit hierarchiæ humanæ. Et cum illa fuerit

1 Cf. Glossam super illud epistolæ I ad Co- 1 Cf. Glossam super illud epistolæ I ad Co- rinth. xv, 24 Cum evacuaverit omnem principa- rinth. xv, 24 Cum evacuaverit omnem principa- tum, tum, etc. etc.

589 589

reducta post diem judicii, talis descensus reducta post diem judicii, talis descensus illuminationum non erit et ideo præla- illuminationum non erit et ideo præla- tio hierarchiarum quoad hoc cessabit tio hierarchiarum quoad hoc cessabit tam in superioribus quam in inferiori- tam in superioribus quam in inferiori- bus stabit tamen in fine suo, scilicet bus stabit tamen in fine suo, scilicet in completa et perfecta reductione in- in completa et perfecta reductione in- feriorum. Similiter ordines secundum feriorum. Similiter ordines secundum distantiam beatitudinis manebunt : quia distantiam beatitudinis manebunt : quia aliter in domo Patris non essent mansio- aliter in domo Patris non essent mansio- nes multæ. nes multæ. AD AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ad 1. PRIMUM ergo dicendum, quod Ad 1. quoad illos gradus manebunt ordines, quoad illos gradus manebunt ordines, scilicet quoad actus in tali descensu il- scilicet quoad actus in tali descensu il- luminationis in quali modo sunt. luminationis in quali modo sunt.

AD ALIUD dicendum, quod natura an- AD ALIUD dicendum, quod natura an- gelica secundum statum suæ beatitudinis gelica secundum statum suæ beatitudinis est in patria sed secundum suum effe- est in patria sed secundum suum effe- ctum quantum ad aliquem actum est se- ctum quantum ad aliquem actum est se- cundum conditionem viæ: et ideo quoad cundum conditionem viæ: et ideo quoad hoc cessabit. hoc cessabit.

AD ALIUD patet solutio. AD ALIUD patet solutio.

Sunt tamen quidam qui dicunt quo- Sunt tamen quidam qui dicunt quo- rumdam ordinum actus evacuari et non rumdam ordinum actus evacuari et non omnium illi enim ordines qui denomi- omnium illi enim ordines qui denomi- nantur a prælatione, sicut Dominationes nantur a prælatione, sicut Dominationes et inferiores omnes cessabunt: et ideo et inferiores omnes cessabunt: et ideo dicit Apostolus: Cum evacuaverit om- dicit Apostolus: Cum evacuaverit om- nem principatum, et potestatem, et vir- nem principatum, et potestatem, et vir- tutem. Illi autem qui denominantur ab tutem. Illi autem qui denominantur ab actu conversionis in Deum, non cessa- actu conversionis in Deum, non cessa- bunt: quia sunt secundum conditionem bunt: quia sunt secundum conditionem patriæ, et non viæ. Sed cum secundum patriæ, et non viæ. Sed cum secundum dicta Dionysii illuminationes mediorum dicta Dionysii illuminationes mediorum quæ exiguntur ad propria officia, descen- quæ exiguntur ad propria officia, descen- dant a primis, ideo si officia mediorum dant a primis, ideo si officia mediorum cessabunt in aliquo actu, oportet quod cessabunt in aliquo actu, oportet quod descensus illuminationum ad hos actus descensus illuminationum ad hos actus cessent. Et hoc præcipue videtur ex hoc cessent. Et hoc præcipue videtur ex hoc (sicut supra dictum est) quod circa Do- (sicut supra dictum est) quod circa Do- minum procedentem ad conversionem minum procedentem ad conversionem nostræ hierarchiæ apparuerint et supre- nostræ hierarchiæ apparuerint et supre- mi et medii et inferiores, sicut patuit mi et medii et inferiores, sicut patuit in visione Isaiæ et Ezechielis. De hoc in visione Isaiæ et Ezechielis. De hoc tamen expressius habebitur in quæstione tamen expressius habebitur in quæstione de custodiis Angelorum. de custodiis Angelorum.

2 Cf. Ezechiel. 1, 1 et seq. 2 Cf. Ezechiel. 1, 1 et seq.

3 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 9. cap. 9.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

590 590

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUESTIO LIII. QUESTIO LIII.

Quare omnes cœlestes essentiæ dicuntur Angeli et Virtutes ? Quare omnes cœlestes essentiæ dicuntur Angeli et Virtutes ?

Deinde quæritur, Quare omnes cœ- Deinde quæritur, Quare omnes cœ- lestes essentiæ dicantur Angeli et Virtu- lestes essentiæ dicantur Angeli et Virtu- tes? tes?

1. Cum enim Angeli sint in infimo gra- 1. Cum enim Angeli sint in infimo gra- du, et ab infimo non fiat denominatio du, et ab infimo non fiat denominatio communis, videtur quod ab illo non communis, videtur quod ab illo non debeant denominari omnes cœlestes spi- debeant denominari omnes cœlestes spi- ritus. ritus.

2. Præterea, Angelus idem est quod 2. Præterea, Angelus idem est quod nuntius, ut dicit Gregorius: sed su- nuntius, ut dicit Gregorius: sed su- periora agmina ab intimis non rece periora agmina ab intimis non rece dunt dunt tios. tios.

ergo non convenit eis esse nun- ergo non convenit eis esse nun-

3. Similiter, Objicitur de Virtutibus. 3. Similiter, Objicitur de Virtutibus. Virtus enim est nomen proprietatis, non Virtus enim est nomen proprietatis, non substantiæ ergo videtur, quod substan- substantiæ ergo videtur, quod substan- tiæ cœlestes a virtute non debent habere tiæ cœlestes a virtute non debent habere

nomen. nomen.

4. Si forte dicatur secundum Diony- 4. Si forte dicatur secundum Diony- sium, quod inferiorum dona superiores sium, quod inferiorum dona superiores habent excellenter et ideo quia Angeli habent excellenter et ideo quia Angeli tenent infimum ordinem, superiores tenent infimum ordinem, superiores nominantur Angeli. CONTRA: Angelus nominantur Angeli. CONTRA: Angelus secundum suum nomen non videtur im- secundum suum nomen non videtur im- portare donum dignitatis: ergo si deno- portare donum dignitatis: ergo si deno- minantur a donis spiritus cœlestes perti- minantur a donis spiritus cœlestes perti- nentibus ad dignitatem, non denomina- nentibus ad dignitatem, non denomina- buntur Angeli. buntur Angeli.

Præterea, Dicit Dionysius : « Neque Præterea, Dicit Dionysius : « Neque enim superpositam proprietatem facile enim superpositam proprietatem facile est tam a nobis discretarum sanctarum est tam a nobis discretarum sanctarum Virtutum minoribus omnino annectere Virtutum minoribus omnino annectere essentiis in conversione inconfusæ ange- essentiis in conversione inconfusæ ange- licorum ornatuum ordinationis ¹. » Sensus licorum ornatuum ordinationis ¹. » Sensus est, quod superpositam proprietatem, id est, quod superpositam proprietatem, id

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

est, dignam sanctarum Virtutum a nobis est, dignam sanctarum Virtutum a nobis discretarum, scilicet secundum conve- discretarum, scilicet secundum conve- nientiam specialis ordinis, quem supra nientiam specialis ordinis, quem supra discrevimus, non est facile annectere discrevimus, non est facile annectere essentiis minoribus, id est, spiritibus de essentiis minoribus, id est, spiritibus de inferioribus ordinibus. Annectere dico, inferioribus ordinibus. Annectere dico, hoc est, applicare in conversione, qua hoc est, applicare in conversione, qua scilicet nomen unius ordinis convertitur scilicet nomen unius ordinis convertitur super alium, inconfusæ ordinationis an- super alium, inconfusæ ordinationis an- gelicorum ornatuum, hoc est, donorum gelicorum ornatuum, hoc est, donorum a quibus habent Angeli ornatum et ordi- a quibus habent Angeli ornatum et ordi- nem specialem. Ex hoc videtur, quod nem specialem. Ex hoc videtur, quod donum unius ordinis non possit converti donum unius ordinis non possit converti super alium sine confusione et ifa super alium sine confusione et ifa nullum nomen ordinis alicujus erit com- nullum nomen ordinis alicujus erit com-

mune. mune.

5. Similiter, Objicitur de solutione 5. Similiter, Objicitur de solutione Dionysii, quare omnes dicuntur Virtutes. Dionysii, quare omnes dicuntur Virtutes. Dicit enim «Quia in tria dividuntur Dicit enim «Quia in tria dividuntur secundum se supermundana ratione om- secundum se supermundana ratione om- nes divini intellectus, in essentiam, et nes divini intellectus, in essentiam, et virtutem, et operationem, cum simul virtutem, et operationem, cum simul omnes aut eorum quosdam inobservate, omnes aut eorum quosdam inobservate, id est, sine distinctione hujus vel illius, id est, sine distinctione hujus vel illius, coelestes essentias, aut coelestes vocamus coelestes essentias, aut coelestes vocamus Virtutes, eos periphrasticos, id est, cir- Virtutes, eos periphrasticos, id est, cir- cumlocutione, de quibus sermo est, id cumlocutione, de quibus sermo est, id est, de quibus specialiter intendimus di- est, de quibus specialiter intendimus di- cere, significare nos æstimandum ex ea cere, significare nos æstimandum ex ea quæ per singulos est essentia vel virtute, quæ per singulos est essentia vel virtute, hoc est, ex communi nomine essentiæ, et hoc est, ex communi nomine essentiæ, et ex communi nomine virtutis, quæ cuili- ex communi nomine virtutis, quæ cuili- bet conveniunt. » Ex hoc accipitur, bet conveniunt. » Ex hoc accipitur, quod a nomine ordinis specialis qui dici- quod a nomine ordinis specialis qui dici- tur Virtus, non denominantur omnes spi- tur Virtus, non denominantur omnes spi-

cap. 11. cap. 11.

putio. putio.

1 at 2. 1 at 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 53. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 53.

591 591

ritus Virtutes, sed a virtute communi quæ quod a tali operatione communi coelestes ritus Virtutes, sed a virtute communi quæ quod a tali operatione communi coelestes est in omnibus. est in omnibus. spiritus dicuntur Angeli, et non a pro- spiritus dicuntur Angeli, et non a pro- prietate speciali. prietate speciali.

6. Sed tunc quæritur, Cum essentia 6. Sed tunc quæritur, Cum essentia etiam sit nomen commune vel operatio, etiam sit nomen commune vel operatio, quare non habemus aliquem ordinem quare non habemus aliquem ordinem specialem qui dicatur essentia, et aliquem specialem qui dicatur essentia, et aliquem qui dicatur operatio, sicut habemus unum qui dicatur operatio, sicut habemus unum qui dicitur Virtus ? qui dicitur Virtus ?

7. Præterea, Non videtur divisio 7. Præterea, Non videtur divisio sufficiens in essentiam, virtutem, et sufficiens in essentiam, virtutem, et operationem, secundum ea quæ commu- operationem, secundum ea quæ commu- niter inveniuntur in Angelis, cum etiam niter inveniuntur in Angelis, cum etiam dicantur intellectus et mentes et animi et dicantur intellectus et mentes et animi et spiritus. spiritus.

8. Juxta hoc iterum quæritur, Quæ sit 8. Juxta hoc iterum quæritur, Quæ sit ratio divisionis assignatæ, et quæ sit dif- ratio divisionis assignatæ, et quæ sit dif- ferentia nominum dictorum ? ferentia nominum dictorum ?

9. Item, Cum inferiorum dona supe- 9. Item, Cum inferiorum dona supe- riores habeant, et non e converso, quare riores habeant, et non e converso, quare sacerdotes et pontifices in ecclesiastica sacerdotes et pontifices in ecclesiastica hierarchia dicuntur Angeli ? hierarchia dicuntur Angeli ?

ad ad

SOLUTIO. Dicimus, quod Angelus est SOLUTIO. Dicimus, quod Angelus est nomen communis operationis omnium nomen communis operationis omnium ordinum. Angelus enim est nomen mul- ordinum. Angelus enim est nomen mul- tipliciter dictum dicitur enim Angelus tipliciter dictum dicitur enim Angelus ab actu et proprietate nuntii. Actus au- ab actu et proprietate nuntii. Actus au- tem nuntii est missio ad remolum tem nuntii est missio ad remolum illos enim qui prope sunt, non mittitur illos enim qui prope sunt, non mittitur nuntius, sed per se vocantur. Proprietas nuntius, sed per se vocantur. Proprietas autem nuntii est referre et revelare autem nuntii est referre et revelare nuntium et hoc modo Angelus est no- nuntium et hoc modo Angelus est no- men specialis ordinis, qui mittitur ad men specialis ordinis, qui mittitur ad partem distantem Ecclesiæ, quæ est mi- partem distantem Ecclesiæ, quæ est mi- litans, et revelat ea quæ pertinent ad litans, et revelat ea quæ pertinent ad salutem. Dicitur etiam nuntius a com- salutem. Dicitur etiam nuntius a com- muni ostensione voluntatis alicujus, sic- muni ostensione voluntatis alicujus, sic- ut Damascenus verbum in voce dicit esse ut Damascenus verbum in voce dicit esse Angelum intelligentiæ ' : et sic ab opera- Angelum intelligentiæ ' : et sic ab opera- tione communi dicitur Angelus esse in tione communi dicitur Angelus esse in spiritibus coelestibus: quia in descensu spiritibus coelestibus: quia in descensu illuminationum superiores nuntiant me- illuminationum superiores nuntiant me- diis, et medii inferioribus id quod de di- diis, et medii inferioribus id quod de di- vina cognitione perceperunt et hoc mo vina cognitione perceperunt et hoc mo do Christus etiam dicitur magni consilii do Christus etiam dicitur magni consilii Angelus Redit ergo solutio ad hoc, Angelus Redit ergo solutio ad hoc,

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodo- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodo- ra, cap. 18. ra, cap. 18.

Et per hoc patet solutio ad primum et Et per hoc patet solutio ad primum et secundum. secundum.

AD ALIUD dicendum, quod per hoc non AD ALIUD dicendum, quod per hoc non recedunt superiora agmina ab intimis, recedunt superiora agmina ab intimis, quod communiter nuntiant: quia non quod communiter nuntiant: quia non mittuntur ad distans, sed potius illumi- mittuntur ad distans, sed potius illumi- nando reducunt in divinam cognitionem nando reducunt in divinam cognitionem cancellarios et commansionarios ejusdem cancellarios et commansionarios ejusdem domus. domus.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius Ad t. AD ALIUD dicendum, quod Dionysius Ad t. non intendit ibi reddere rationem quare non intendit ibi reddere rationem quare omnes dicantur Angeli: sed quia non omnes dicantur Angeli: sed quia non est inconveniens superiores nomine in- est inconveniens superiores nomine in- feriorum nominari quandoque. Si enim feriorum nominari quandoque. Si enim sua ratio esset sufficiens, tunc etiam se- sua ratio esset sufficiens, tunc etiam se- ptem superiores dicerentur Archangeli, et ptem superiores dicerentur Archangeli, et sex superiores dicerentur Principatus, et sex superiores dicerentur Principatus, et sic de aliis. sic de aliis.

AD ALIUD dicendum, quod bene conce- AD ALIUD dicendum, quod bene conce- dimus, quod nullus ordo denominatur a dimus, quod nullus ordo denominatur a speciali alterius ; quia sic significationis speciali alterius ; quia sic significationis confusio introduceretur. confusio introduceretur.

AD ALIUD dicendum, quod spiritus cœ- AD ALIUD dicendum, quod spiritus cœ- lestes denominantur a virtute communi, lestes denominantur a virtute communi, quæ naturalis est omnibus, et non ab quæ naturalis est omnibus, et non ab illa quæ est donum speciale medii ordi- illa quæ est donum speciale medii ordi- nis. nis.

AD ALIUD autem quod quæritur, Quare AD ALIUD autem quod quæritur, Quare nullus ordo dicatur essentia vel operatio? nullus ordo dicatur essentia vel operatio?

Dicendum, quod essentia non est no- Dicendum, quod essentia non est no- men commune ad naturam et gratiam, men commune ad naturam et gratiam, sed convenit tantum naturæ : et ideo sed convenit tantum naturæ : et ideo cum ordines a differentiis gratiarum ad cum ordines a differentiis gratiarum ad officia pertinentium distinguantur, nullus officia pertinentium distinguantur, nullus ordo potest denominari essentia. Opera- ordo potest denominari essentia. Opera- tio vero est consequens omnia officia. Est tio vero est consequens omnia officia. Est enim officium (ut dicit Tullius) congruus enim officium (ut dicit Tullius) congruus actus, id est, congruitas ad actum perso- actus, id est, congruitas ad actum perso- næ secundum statum patriæ : et ideo næ secundum statum patriæ : et ideo cum sit consequens omne officium, nul- cum sit consequens omne officium, nul- lum officium habet ab eo denominari. lum officium habet ab eo denominari. Virtus autem cum dicat ultimum poten- Virtus autem cum dicat ultimum poten- tiæ 3, dicit potentiam specificam : et ideo tiæ 3, dicit potentiam specificam : et ideo

Cf. Isa. ix, 6, ex translatione Septuaginta. Cf. Isa. ix, 6, ex translatione Septuaginta.

I de Coelo et Mundo, tex. com. 116. I de Coelo et Mundo, tex. com. 116.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

592 592

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cum omne officium sit in genere poten- cum omne officium sit in genere poten- tiæ activæ, virtutis nomen ab officio spe- tiæ activæ, virtutis nomen ab officio spe- ciali potest denominari. Similiter cum ciali potest denominari. Similiter cum virtus rationem potentiæ habeat, potest virtus rationem potentiæ habeat, potest etiam nomen esse commune et hoc mo- etiam nomen esse commune et hoc mo- do accipitur in I Ethicorum, ubi dicit do accipitur in I Ethicorum, ubi dicit Philosophus « Videmus clarissimas vir- Philosophus « Videmus clarissimas vir- tutes, utputa militarem, œconomicam tutes, utputa militarem, œconomicam et theoricam, id est, doctrinalem virtu- et theoricam, id est, doctrinalem virtu- tem sub civili esse. » Primo autem mo- tem sub civili esse. » Primo autem mo- do accipimus in primo de Cœlo et mun- do accipimus in primo de Cœlo et mun- do, sicut prius diximus. do, sicut prius diximus.

AD ALIUD dicendum, quod est perfectio AD ALIUD dicendum, quod est perfectio substantiæ spiritualis ad opus in com- substantiæ spiritualis ad opus in com- muni, et est perfectio ejus ad opus in muni, et est perfectio ejus ad opus in speciali, quod convenit ei secundum speciali, quod convenit ei secundum proprietatem naturæ tantum. Dico au- proprietatem naturæ tantum. Dico au- tem opus in communi ad naturam et tem opus in communi ad naturam et gratiam et officium et ordinem. Perfe- gratiam et officium et ordinem. Perfe- ctionem ad opus in communi determi- ctionem ad opus in communi determi- nat Dionysius per divisionem suam: nat Dionysius per divisionem suam: essentia enim est principium virtutis ut essentia enim est principium virtutis ut subjectum principium passionis virtus subjectum principium passionis virtus autem est principium operationis. Sed autem est principium operationis. Sed intellectus et mens et animus dicunt or- intellectus et mens et animus dicunt or- dinem ad opus specialiter secundum dinem ad opus specialiter secundum naturam conveniens. Et mens quidem naturam conveniens. Et mens quidem secundum Damascenum dicitur a me- secundum Damascenum dicitur a me- tiendo, quia metitur intelligibilia: et tiendo, quia metitur intelligibilia: et ideo dixit Pythagoras, quod homo sen- ideo dixit Pythagoras, quod homo sen- tiens et sciens est mensura omnium re- tiens et sciens est mensura omnium re- rum quia aliter istorum habet sensum, rum quia aliter istorum habet sensum, et aliter scientiam. Et Philosophus et aliter scientiam. Et Philosophus quod scientia est mensura rerum et sen- quod scientia est mensura rerum et sen- sus propter eamdem causam : quia sicut sus propter eamdem causam : quia sicut unus intellectus secundum substantiam unus intellectus secundum substantiam et creatus numerat intelligibilia, ita unus et creatus numerat intelligibilia, ita unus sensus sensibilia ejusdem sensus. Intelle- sensus sensibilia ejusdem sensus. Intelle- ctus autem dicitur a virtute intellectiva, ctus autem dicitur a virtute intellectiva, quæ simplex est et simplicium et non quæ simplex est et simplicium et non cum phantasiis sicut intellectus humanus, cum phantasiis sicut intellectus humanus, cum nec a motu voluntario animi est, cum nec a motu voluntario animi est, quemadmodum neque voluntas, ut dicit quemadmodum neque voluntas, ut dicit

1 I Ethicorum, cap. 2. 1 I Ethicorum, cap. 2.

2 X Metaphysica, tex. com. 5. 2 X Metaphysica, tex. com. 5.

3 III de Anima, tex. com. 52. 3 III de Anima, tex. com. 52.

*S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium. *S. GREGORIUS, Homil. 34 in Evangelium. 5 Psal. Cui, 4 5 Psal. Cui, 4

Anselmus. Homo autem non dicitur ani- Anselmus. Homo autem non dicitur ani- mus quia inveniuntur in ipso alii mo- mus quia inveniuntur in ipso alii mo- tus, sicut motus corporis, et vegetabilis, tus, sicut motus corporis, et vegetabilis, et hujusmodi. Dicitur tamen quandoque et hujusmodi. Dicitur tamen quandoque animus ab anima movente, et ponitur animus ab anima movente, et ponitur pro irascibili, et sic sumitur in III de pro irascibili, et sic sumitur in III de Anima, ubi dicit Philosophus, quod << in Anima, ubi dicit Philosophus, quod << in anima rationali voluntas est, et in irasci- anima rationali voluntas est, et in irasci- bili desiderium et animus : » et sic non bili desiderium et animus : » et sic non accipitur animus pro nomine spirituum accipitur animus pro nomine spirituum coelestium. coelestium.

Spiritus autem (secundum Grego- Spiritus autem (secundum Grego- rium 4) est nomen naturæ : unde, Qui rium 4) est nomen naturæ : unde, Qui facit Angelos tuos spiritus 5. facit Angelos tuos spiritus 5.

Sed tunc spiritus est multipliciter di- Sed tunc spiritus est multipliciter di- clum. Proprie enim dicitur spiritus cor- clum. Proprie enim dicitur spiritus cor- pus subtile, luminosum, medium inter pus subtile, luminosum, medium inter corpus et animam, principium et in- corpus et animam, principium et in- strumentum vitæ, qui discurrit in cor- strumentum vitæ, qui discurrit in cor- pore secundum Isaac, ut lumen in pore secundum Isaac, ut lumen in mundo. Et hic dividitur in spiritum ani- mundo. Et hic dividitur in spiritum ani- malem et vitalem et naturalem, quorum malem et vitalem et naturalem, quorum primus habet situm in cerebro, secundus primus habet situm in cerebro, secundus in corde, et tertius in hepate. in corde, et tertius in hepate.

Similiter distinguit Augustinus spiri- Similiter distinguit Augustinus spiri- tum in plura membra 6. Dicitur enim tum in plura membra 6. Dicitur enim uno modo spiritus quidquid non est cor- uno modo spiritus quidquid non est cor- pus et est aliquid et sic sumitur spiri- pus et est aliquid et sic sumitur spiri- tus communiter. Et dicitur spiritus aer. tus communiter. Et dicitur spiritus aer. Et dicitur spiritus nuntius, sicut habetur Et dicitur spiritus nuntius, sicut habetur in Psalmo CXLVIII, 7: Ignis, grando, in Psalmo CXLVIII, 7: Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum. Et di- nix, glacies, spiritus procellarum. Et di- citur spiritus anima sive pecoris sive ho- citur spiritus anima sive pecoris sive ho- minis, sicut scriptum est: Quis novit si minis, sicut scriptum est: Quis novit si spiritus.filiorum Adam ascendat sursum, spiritus.filiorum Adam ascendat sursum, et si spiritus jumentorum descendat et si spiritus jumentorum descendat deorsum ? Dicitur etiam spiritus ipsa deorsum ? Dicitur etiam spiritus ipsa mens animæ rationalis, ut est quidem mens animæ rationalis, ut est quidem tamquam oculus animæ, ad quem per- tamquam oculus animæ, ad quem per- tinet imago et agnitio Dei, de quo dicit tinet imago et agnitio Dei, de quo dicit Apostolus: Renovamini spiritu mentis Apostolus: Renovamini spiritu mentis vestræ, et induite novum hominem, qui vestræ, et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est 8. Cum secundum Deum creatus est 8. Cum

6 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XIV de Trinitate, 6 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XIV de Trinitate, cap. 16. cap. 16.

7 Eccle. III, 21. 7 Eccle. III, 21.

8 Ad Ephes. iv, 23 et 24. 8 Ad Ephes. iv, 23 et 24.

id 9. id 9.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 53. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 53.

alibi de interiori homine dicat: Qui re- alibi de interiori homine dicat: Qui re- novatur in agnitionem, scilicet Dei, se- novatur in agnitionem, scilicet Dei, se- cundum imaginem ejus qui creavit il- cundum imaginem ejus qui creavit il- lum. Dicitur etiam spiritus vis animæ lum. Dicitur etiam spiritus vis animæ quædam mente inferior, ubi corpora- quædam mente inferior, ubi corpora- lium rerum similitudines reprimuntur: lium rerum similitudines reprimuntur: et sic sumitur, I ad Corinth. xiv, et sic sumitur, I ad Corinth. xiv, Orabo spiritu, orabo et mente: psallam Orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente. Dicitur etiam spiritu, psallam et mente. Dicitur etiam spiritus increatus, sicut Deus Trinitas. spiritus increatus, sicut Deus Trinitas. Et iterum spiritus dicitur una persona in Et iterum spiritus dicitur una persona in Trinitate, scilicet Spiritus sanctus. Trinitate, scilicet Spiritus sanctus.