contra. contra.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 34. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 34.

tionem et humanis hierarchiis per conse- tionem et humanis hierarchiis per conse- quentia præcipere, ut sit per ordinem ad quentia præcipere, ut sit per ordinem ad Deum ascensus et conversio et commu- Deum ascensus et conversio et commu- nicatio et unitas. » Exhoc accipitur idem. nicatio et unitas. » Exhoc accipitur idem.

3. Item, Augustinus in libro XII su- 3. Item, Augustinus in libro XII su- per Genesim ad litteram : << Sicut in per Genesim ad litteram : << Sicut in ista luce corporea est coelum, quod su- ista luce corporea est coelum, quod su- pra terram suspicimus, unde luminaria pra terram suspicimus, unde luminaria clarent et sidera, quæ corpora longe clarent et sidera, quæ corpora longe sunt meliora terrestribus: sic in illo ge- sunt meliora terrestribus: sic in illo ge- nere spirituali, in quo videntur corpo- nere spirituali, in quo videntur corpo- rum similitudines luce quadam incorpo- rum similitudines luce quadam incorpo- rali ac sua, sunt quædam excellentia et rali ac sua, sunt quædam excellentia et merito divina, quæ demonstrant Angeli merito divina, quæ demonstrant Angeli miris modis utrum visa sua facili qua- miris modis utrum visa sua facili qua- dam et præpotenti conjunctione vel com- dam et præpotenti conjunctione vel com- mixtione etiam nostra esse facientes, an mixtione etiam nostra esse facientes, an scientes nescio quo modo nostram in scientes nescio quo modo nostram in spiritu nostro informare visionem, diffi- spiritu nostro informare visionem, diffi- cilis perceptu et difficilior dictu res cilis perceptu et difficilior dictu res est. » Ex hoc accipitur quod Angeli est. » Ex hoc accipitur quod Angeli formant in nobis visa sua miris modis : formant in nobis visa sua miris modis : et ita manifestant nobis suas illumina- et ita manifestant nobis suas illumina- tiones. tiones.

4. Item, Angelus illuminat Angelum: 4. Item, Angelus illuminat Angelum: ergo multo fortius illuminat animas. ergo multo fortius illuminat animas.

5. Præterea, Sicut supra sæpe habi- 5. Præterea, Sicut supra sæpe habi- tum est, lex hierarchiarum est per pri- tum est, lex hierarchiarum est per pri- ma secunda reducere. Cum igitur An- ma secunda reducere. Cum igitur An- gelus sit primus, et anima sit secunda, gelus sit primus, et anima sit secunda, anima reducitur per Angelum : ergo anima reducitur per Angelum : ergo multo fortius illuminat animas. multo fortius illuminat animas.

6. Item, Habitum est supra in aucto- 6. Item, Habitum est supra in aucto- ritatibus inductis, quod Prophetæ illu- ritatibus inductis, quod Prophetæ illu- minati sunt per Angelos, sicut Zacharias minati sunt per Angelos, sicut Zacharias qui ait Angelus qui loquebatur in qui ait Angelus qui loquebatur in me. Et similiter antiqui patres, scilicet me. Et similiter antiqui patres, scilicet Abraham, Isaac, et Jacob, Moyses, et Abraham, Isaac, et Jacob, Moyses, et Josue, et alii qui docti sunt multa per Josue, et alii qui docti sunt multa per Angelos. Ergo videtur, quod tradant no- Angelos. Ergo videtur, quod tradant no- bis illuminationes. bis illuminationes.

CONTRA: CONTRA:

1. Dicit Augustinus, quod nihil est 1. Dicit Augustinus, quod nihil est inter mentem nostram et Deum. Ergo inter mentem nostram et Deum. Ergo videtur, quod sicut immediate descen- videtur, quod sicut immediate descen-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad litteram, cap: 30. litteram, cap: 30.

2 Zachar. 1, 14. 2 Zachar. 1, 14.

523 523

dunt illuminationes a Deo in summam dunt illuminationes a Deo in summam hierarchiam, quod immediate debeant hierarchiam, quod immediate debeant descendere in nos. descendere in nos.

2. Item, Hoc idem videtur dicere 2. Item, Hoc idem videtur dicere Psalmista Audiam quid loquatur in Psalmista Audiam quid loquatur in me Dominus Deus ³. me Dominus Deus ³.

3. Item, Sicut a Jesu secundum Dio- 3. Item, Sicut a Jesu secundum Dio- nysium superiores immediate in mente nysium superiores immediate in mente recipiunt illuminationes, ita et nos reci- recipiunt illuminationes, ita et nos reci- pimus ante resurrectionem per prædica- pimus ante resurrectionem per prædica- tionem, et post resurrectionem quando tionem, et post resurrectionem quando duobus discipulis euntibus in Emmaus duobus discipulis euntibus in Emmaus interpretabatur de omnibus Scripturis, interpretabatur de omnibus Scripturis, etc. *. etc. *.

SOLUTIO. Dicimus, quod animæ reci- SOLUTIO. Dicimus, quod animæ reci- piunt illuminationes ab Angelis. Sed no- piunt illuminationes ab Angelis. Sed no- tandum, quod aliud est immittere cogi- tandum, quod aliud est immittere cogi- tationem, et aliud incendere, et dare tationem, et aliud incendere, et dare illuminationem. Immittere enim (ut dicit illuminationem. Immittere enim (ut dicit Beda ³) est intus creare et facere cogni- Beda ³) est intus creare et facere cogni- tionem incendere autem est intus fa- tionem incendere autem est intus fa- ctam inflammare et de his duobus erit ctam inflammare et de his duobus erit sermo in quæstione de deceptionibus sermo in quæstione de deceptionibus dæmonum. Dare autem illuminationem dæmonum. Dare autem illuminationem est dare revelationem de aliquo intelligi- est dare revelationem de aliquo intelligi- bili occulto. bili occulto.

: :

Solutio. Solutio.

1. 1.

AD ILLUD quod objicitur de Augustino, Ad object.. AD ILLUD quod objicitur de Augustino, Ad object.. dicendum quod quantum ad beatificatio- dicendum quod quantum ad beatificatio- nem et rationem imaginis nihil est inter nem et rationem imaginis nihil est inter nos et Deum : immediate enim creavit nos et Deum : immediate enim creavit nos ad imaginem suam, etiam imme- nos ad imaginem suam, etiam imme- diate similiter sic beatificabit nos per diate similiter sic beatificabit nos per seipsum: sed nihil prohibet quantum seipsum: sed nihil prohibet quantum ad modum percipiendi illuminationes ad modum percipiendi illuminationes aliquid esse medium inter nos et ip- aliquid esse medium inter nos et ip-

sum. sum.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod licet Da- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod licet Da- Ad object. vid dicat, quod Deus loquatur in ipso, vid dicat, quod Deus loquatur in ipso, ex hoc non sequitur, quin etiam per An- ex hoc non sequitur, quin etiam per An- gelum possint fieri tales illuminationes: gelum possint fieri tales illuminationes: quia dicit Dionysius in libro de Coelesti quia dicit Dionysius in libro de Coelesti hierarchia : « Excellentes quidem ordi- hierarchia : « Excellentes quidem ordi- nes habent inferiorum ordinum illumi- nes habent inferiorum ordinum illumi- nationes et virtutes, non autem partici- nationes et virtutes, non autem partici-

3 Psal. LXXXIV, 9. 3 Psal. LXXXIV, 9.

* Luc. xxiv, 27. * Luc. xxiv, 27.

5 VENERAB. BEDA, In cap. 2 Actuum. 5 VENERAB. BEDA, In cap. 2 Actuum.

Ad object. Ad object.

3. 3.

524 524

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pantes excellentium se sunt ultimi '. » pantes excellentium se sunt ultimi '. » Unde quidquid inferior potest, et supe. Unde quidquid inferior potest, et supe. rior, sed non convertitur. rior, sed non convertitur.

AD ULTIMUM dicendum, quod Chri- AD ULTIMUM dicendum, quod Chri- stus nobis tradidit immediate illumina- stus nobis tradidit immediate illumina- tiones quia ipse supremus illuminator tiones quia ipse supremus illuminator est, qui omnia potest quæ possunt infe- est, qui omnia potest quæ possunt infe- riores, sed non convertitur. riores, sed non convertitur.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Per quem modum Angeli faciunt in Per quem modum Angeli faciunt in nobis intellectum divinum ? nobis intellectum divinum ?

Secundo quæritur, Per quem modum Secundo quæritur, Per quem modum faciunt in nobis Angeli intellectum divi- faciunt in nobis Angeli intellectum divi- num? num?

Cum enim duo sunt in illuminatione, Cum enim duo sunt in illuminatione, lumen scilicet, et scibile, quæritur, lumen scilicet, et scibile, quæritur, Utrum utrumque possit fieri ab Angelo Utrum utrumque possit fieri ab Angelo in anima, aut alterum tantum ? in anima, aut alterum tantum ?

Et videtur, quod utrumque : quia cum Et videtur, quod utrumque : quia cum revelationes sint de occultis, quorum revelationes sint de occultis, quorum notitia neque par studium, neque per notitia neque par studium, neque per naturam est in anima, videtur quod naturam est in anima, videtur quod utrumque oportet habere ab Angelo utrumque oportet habere ab Angelo

illuminante. illuminante.

Item, Sic legitur de Prophetis, quod Item, Sic legitur de Prophetis, quod distincte prænuntiabant futura et illumi- distincte prænuntiabant futura et illumi- nationem, et hoc non poterat esse nisi nationem, et hoc non poterat esse nisi haberent illuminationem distinctam : et haberent illuminationem distinctam : et hanc illuminationem habuerunt per An- hanc illuminationem habuerunt per An- gelos, ut dicunt Sancti igitur Angeli gelos, ut dicunt Sancti igitur Angeli distincte illuminant. distincte illuminant.

Similiter, Expresse legitur, quod quos- Similiter, Expresse legitur, quod quos- dam illuminaverunt ad sensum, sicut dam illuminaverunt ad sensum, sicut Abraham, et Loth, et quosdam alios : Abraham, et Loth, et quosdam alios : quosdam autem ad imaginationem, sic- quosdam autem ad imaginationem, sic- ut Danielem fecit intelligere visionem. ut Danielem fecit intelligere visionem.

Quæritur ergo, Utrum illuminationem Quæritur ergo, Utrum illuminationem immediate possunt imprimere in intel- immediate possunt imprimere in intel- lectu sine sensu et phantasia? lectu sine sensu et phantasia?

1 S. DIONYSIU3, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIU3, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 5. cap. 5.

Et videtur quod non quia hæc est Et videtur quod non quia hæc est altissima pars animæ nostræ, inter quam altissima pars animæ nostræ, inter quam et Deum nihil est medium (ut dicit Au et Deum nihil est medium (ut dicit Au gustinus 2) in qua sumus æquales An gustinus 2) in qua sumus æquales An gelis æqualis autem non est æqualem gelis æqualis autem non est æqualem illuminare. illuminare.

SED CONTRA: SED CONTRA:

OS, OS,

sicut sicut

1. Dicitur de Moyse in Exodo ³, quod 1. Dicitur de Moyse in Exodo ³, quod Angelus qui in persona Domini dedit ci Angelus qui in persona Domini dedit ci legem, loquebatur ei ore ad legem, loquebatur ei ore ad homo loquitur ad amicum suum. Unde homo loquitur ad amicum suum. Unde etiam cornuta est facies Moysi. Et di- etiam cornuta est facies Moysi. Et di- cunt Sancti, quod ore ad os loqui, et cunt Sancti, quod ore ad os loqui, et facie ad faciem, ad intellectum loqui facie ad faciem, ad intellectum loqui est. est.

30 30

2. Item, Dicit Jacob, Genesis, xxx11, 2. Item, Dicit Jacob, Genesis, xxx11, Vidi Deum facie ad faciem, et Vidi Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea. salva facta est anima mea.

3. Item, Intellectualis visio est magis 3. Item, Intellectualis visio est magis conformis intelligentiæ angelicæ, quam conformis intelligentiæ angelicæ, quam imaginaria, vel sensibilis seu corpora- imaginaria, vel sensibilis seu corpora- lis: ergo videtur, quod magis possunt lis: ergo videtur, quod magis possunt Angeli secundum illam illuminare, quam Angeli secundum illam illuminare, quam secundum alias. secundum alias.

SOLUTIO. Dicimus, quod triplex est SOLUTIO. Dicimus, quod triplex est modus, quibus Angeli illuminant ani- modus, quibus Angeli illuminant ani-

mas, mas, scilicet ad sensum, et ad imagina- scilicet ad sensum, et ad imagina- tionem, et intellectum, secundum tri- tionem, et intellectum, secundum tri- plex genus visionis distinctum ab Au- plex genus visionis distinctum ab Au- gustino in libro XII super Genesim ad gustino in libro XII super Genesim ad litteram: illuminatio tamen perfecta non litteram: illuminatio tamen perfecta non fit nisi secundum intellectum. Unde con- fit nisi secundum intellectum. Unde con- cedimus, quod Angeli in intellectum cedimus, quod Angeli in intellectum possunt imprimere lumen sub quo fit possunt imprimere lumen sub quo fit cognitio, et ipsa cognoscibilia secundum cognitio, et ipsa cognoscibilia secundum species suas. Dicimus enim, quod sicut species suas. Dicimus enim, quod sicut obedit eis materia ad assumptionem cor- obedit eis materia ad assumptionem cor- porum, sic obedit eis et ad abstractio- porum, sic obedit eis et ad abstractio- nem specierum. Unde sicut intellectus nem specierum. Unde sicut intellectus agens species abstrahit a phantasmati- agens species abstrahit a phantasmati- bus et unit eas intellectui possibili se- bus et unit eas intellectui possibili se- cundum ordinem ad scientiam et opus, cundum ordinem ad scientiam et opus, sic intelligentia angelica lumine suo abs- sic intelligentia angelica lumine suo abs- trahit species a phantasmatibus, et com- trahit species a phantasmatibus, et com- ponit cum intellectu animæ secundum ponit cum intellectu animæ secundum

2 S. AUGUSTINUS, Super epist. ad Romanos. 2 S. AUGUSTINUS, Super epist. ad Romanos. 3 Cf. Exod. xxxIII, 11; Numer. XII, 8. 3 Cf. Exod. xxxIII, 11; Numer. XII, 8.

Met Met

Sule4 Sule4

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 34. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 34.

ordinem ad revelationem occultorum. ordinem ad revelationem occultorum. Si autem quæratur, Ubi sint phantas- Si autem quæratur, Ubi sint phantas- mata a quibus abstrahit? Dico, quod mata a quibus abstrahit? Dico, quod unt in anima, et possunt fieri in anima unt in anima, et possunt fieri in anima utroque duorum modorum: potest enim utroque duorum modorum: potest enim Angelus facere in ea de novo per visio- Angelus facere in ea de novo per visio- mein sensibilem vel imaginativam. Pot- mein sensibilem vel imaginativam. Pot- est etiam in ea facta naturaliter ordinare est etiam in ea facta naturaliter ordinare et componere et dividere secundum exi- et componere et dividere secundum exi- gentiam revelationis secundum quam in- gentiam revelationis secundum quam in- tendit illuminare. Et hos modos dicit tendit illuminare. Et hos modos dicit Augustinus miros modos, quibus Angeli Augustinus miros modos, quibus Angeli visa sua imprimunt in animas ¹. visa sua imprimunt in animas ¹.

Qualiter autem hi modi conveniant Qualiter autem hi modi conveniant visioni propheticæ et visioni superio- visioni propheticæ et visioni superio- rum et aliis modis revelationis, alibi rum et aliis modis revelationis, alibi dicetur. dicetur.

AD OBJECTUM autem in contrarium, di- AD OBJECTUM autem in contrarium, di- cendum quod quantum ad naturam in cendum quod quantum ad naturam in genere sumus æquales Angelis secundum genere sumus æquales Angelis secundum intellectum quantum vero ad potesta- intellectum quantum vero ad potesta- tem comparatam ad actum sumus inæ- tem comparatam ad actum sumus inæ- quales quia ipsi intelligunt deiformiter, quales quia ipsi intelligunt deiformiter, nos humane, ut dicit Dionysius. nos humane, ut dicit Dionysius. Ex his patet solutio ad totum. Ex his patet solutio ad totum.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Per quem modum Angeli possint nos Per quem modum Angeli possint nos perficere in affectu ? perficere in affectu ?

Tertio quæritur, Per quem modum Tertio quæritur, Per quem modum possunt nos perficere in affectu ? possunt nos perficere in affectu ?

1. Quod enim hoc possunt, videtur 1. Quod enim hoc possunt, videtur per hoc quod triplex est actus eorum, per hoc quod triplex est actus eorum, scilicet purgare, perficere, illuminare : et scilicet purgare, perficere, illuminare : et licet se invicem non purgent a peccatis, licet se invicem non purgent a peccatis, quia non habent, tamen nos indigemus quia non habent, tamen nos indigemus purgatione illa. Purgatio autem illa a purgatione illa. Purgatio autem illa a peccato non fit nisi per gratiam, et ita peccato non fit nisi per gratiam, et ita perficiunt affectum nostrum secundum perficiunt affectum nostrum secundum gratiam, ut videtur. gratiam, ut videtur.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad litteram, cap. 30. litteram, cap. 30.

525 525

2. Item, Hoc expresse videtur in 2. Item, Hoc expresse videtur in Isaia, ubi dicitur: Volavit ad me unus Isaia, ubi dicitur: Volavit ad me unus de Seraphim, et in manu ejus calculus, de Seraphim, et in manu ejus calculus, quem forcipe tulerat de altari: et tetigit quem forcipe tulerat de altari: et tetigit os meum, et dixit: Ecce tetigit hoc labia os meum, et dixit: Ecce tetigit hoc labia tua, et auferetur iniquitas tua, et pecca- tua, et auferetur iniquitas tua, et pecca- tum tuum mundabitur 2. tum tuum mundabitur 2.

3. Item, Dicit Beda, quod incendunt 3. Item, Dicit Beda, quod incendunt nostras cogitationes et non possunt ac- nostras cogitationes et non possunt ac- cendere nisi apponant ignem in affe- cendere nisi apponant ignem in affe- ctum ignis autem affectus non est nisi ctum ignis autem affectus non est nisi charitas. charitas.

4. Præterea, Dæmones possunt movere 4. Præterea, Dæmones possunt movere concupiscentiam in malum: ergo multo concupiscentiam in malum: ergo multo fortius Angeli boni possunt movere affe- fortius Angeli boni possunt movere affe- ctum in bonum. ctum in bonum.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Isaiæ, XLII, 25: Ego sum, ego sum 1. Isaiæ, XLII, 25: Ego sum, ego sum ipse qui deleo iniquitates tuas propter ipse qui deleo iniquitates tuas propter me, et peccatorum tuorum non recorda- me, et peccatorum tuorum non recorda- bor. Ergo videtur, quod nemo delet ini- bor. Ergo videtur, quod nemo delet ini- quitates nisi solus Deus. quitates nisi solus Deus.

2. Similiter, Sic crearent gratiam : 2. Similiter, Sic crearent gratiam : creare autem non convenit Angelis. creare autem non convenit Angelis.

3. Præterea, Gratia non est ab homine 3. Præterea, Gratia non est ab homine Christo secundum quod homo est: igi- Christo secundum quod homo est: igi- tur multo minus ab Angelis : quia etiam tur multo minus ab Angelis : quia etiam Angeli ab humanitate Christi recipiunt Angeli ab humanitate Christi recipiunt illuminationem. illuminationem.

Quod autem gratia non sit ab homine Quod autem gratia non sit ab homine Christo secundum quod est homo, dicit Christo secundum quod est homo, dicit beatus Bernardus in sermone 10 super beatus Bernardus in sermone 10 super Cantica, sic « Procul dubio caput ungit Cantica, sic « Procul dubio caput ungit qui gratias agit, quoniam Deum tangit, qui gratias agit, quoniam Deum tangit, non hominem. Non quia non sit homo non hominem. Non quia non sit homo qui Deus est, siquidem Deus et homo qui Deus est, siquidem Deus et homo unus est Christus: sed quia omne bonum unus est Christus: sed quia omne bonum a Deo, non ab homine est, etiam ipsum a Deo, non ab homine est, etiam ipsum quod per hominem ministratur. Profe- quod per hominem ministratur. Profe- cto enim spiritus est qui vivificat, caro cto enim spiritus est qui vivificat, caro autem non prodest quidquam. » autem non prodest quidquam. »

Præterea, Maledictus qui ponit spem Præterea, Maledictus qui ponit spem suam in homine quoniam etsi spes suam in homine quoniam etsi spes nostra tota pendet ex homine Deo, non nostra tota pendet ex homine Deo, non tamen quia homo, sed quia Deus est. tamen quia homo, sed quia Deus est.

Item, Jacobi, 1, 17: Omne datum op. Item, Jacobi, 1, 17: Omne datum op.

2 Isa. VI, 6 et 7. 2 Isa. VI, 6 et 7.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

526 526

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

timum, et omne donum perfectum de- timum, et omne donum perfectum de- sursum est, descendens a Patre lumi- sursum est, descendens a Patre lumi-

num. num.

SOLUTIO. Concedimus, quod gratia non SOLUTIO. Concedimus, quod gratia non est ab Angelis, nec etiam remissio pec- est ab Angelis, nec etiam remissio pec- cati, sed a solo Deo. Unde purgare An- cati, sed a solo Deo. Unde purgare An- gelorum inest ex parte intellectus, non gelorum inest ex parte intellectus, non ex parte affectus. Purgant autem a tribus ex parte affectus. Purgant autem a tribus animæ intellectum, scilicet ab ignorantia, animæ intellectum, scilicet ab ignorantia, et a nubilo phantasiarum, et a falsis opi- et a nubilo phantasiarum, et a falsis opi- nionibus prohibitarum rationum quæ nionibus prohibitarum rationum quæ contrariantur revelationi. contrariantur revelationi.

AD HOC autem quod objicitur de Isaia, AD HOC autem quod objicitur de Isaia, dicendum quod Angelus missus ad eum dicendum quod Angelus missus ad eum quicumque fuerit, purgationem illam quicumque fuerit, purgationem illam operabatur in ministerio, sicut sacerdotes operabatur in ministerio, sicut sacerdotes homines habent operationem gratiæ in homines habent operationem gratiæ in exhibitione sacramentorum. Et hoc nota- exhibitione sacramentorum. Et hoc nota- tur expresse in modo loquendi. Innuens tur expresse in modo loquendi. Innuens

enim Angelus ministerium suum, dixit enim Angelus ministerium suum, dixit Ecce tetigit hoc labia tua. Operationem Ecce tetigit hoc labia tua. Operationem autem gratiæ retorquens ad alterum, di autem gratiæ retorquens ad alterum, di cit Et auferetur iniquitas tua, etc. cit Et auferetur iniquitas tua, etc.

AD ALIUD dicendum, quod incendunt AD ALIUD dicendum, quod incendunt per modum admonitionis, non quod la per modum admonitionis, non quod la ciunt ignem Angeli enim (ut prius ha ciunt ignem Angeli enim (ut prius ha bitum est) operantur in intellectu illumi bitum est) operantur in intellectu illumi nationem et intellectus illuminatus per nationem et intellectus illuminatus per modum admonentis et consulentis se ha- modum admonentis et consulentis se ha- bet ad affectum. bet ad affectum.

AD ALIUD dicendum, quod causa pri- AD ALIUD dicendum, quod causa pri- ma duplicem habet comparationem : ma duplicem habet comparationem : unam ad voluntatem imperantem, et sie unam ad voluntatem imperantem, et sie in ea non potest ludificare dæmon : al- in ea non potest ludificare dæmon : al- teram comparationem habet ad carnem, teram comparationem habet ad carnem, et sic in ea ludificabilia facit. Unde da- et sic in ea ludificabilia facit. Unde da- mon immediate super voluntatem et af- mon immediate super voluntatem et af- fectum non operatur, sed ex parte carnis fectum non operatur, sed ex parte carnis trahit eum. trahit eum.

QUESTIO XXXV. QUESTIO XXXV.

De hierarchiis Angelorum. De hierarchiis Angelorum.

Consequenter quæritur de hierarchiis Angelorum. Consequenter quæritur de hierarchiis Angelorum.

Et quæruntur sex, quorum primum est, Quid sit hierarchia in com- Et quæruntur sex, quorum primum est, Quid sit hierarchia in com- muni? muni?

Secundum, De divisione hierarchiæ per partes ipsius. Secundum, De divisione hierarchiæ per partes ipsius.

Tertium, De ordinibus hierarchiarum. Tertium, De ordinibus hierarchiarum.

Quartum, Utrum ordines manebunt post diem judicii, vel non? Quartum, Utrum ordines manebunt post diem judicii, vel non?

Quintum, Quare omnes ordines dicuntur Angeli et virtutes? Quintum, Quare omnes ordines dicuntur Angeli et virtutes?

Sextum, De connexione et synagoga Angelorum. Sextum, De connexione et synagoga Angelorum.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De prima definitione hierarchiæ 1. De prima definitione hierarchiæ 1.

Redeamus ergo ad primum quærentes, Redeamus ergo ad primum quærentes, Quid sit hierarchia in communi? Quid sit hierarchia in communi?

Et ponantur diffinitiones Dionysii. Et ponantur diffinitiones Dionysii. Dicit enim Dionysius in libro de Co- Dicit enim Dionysius in libro de Co- lesti hierarchia : « Est quidem hierar- lesti hierarchia : « Est quidem hierar- chia secundum me ordo divinus, et chia secundum me ordo divinus, et scientia, et actio, deiforme quantum pos- scientia, et actio, deiforme quantum pos- sibile est similans, et ad inditas ei divini- sibile est similans, et ad inditas ei divini- tus illuminationes proportionaliter in Dei tus illuminationes proportionaliter in Dei similitudinem ascendens 2. » similitudinem ascendens 2. »

Item, infra in eodem capite « : Hierar- Item, infra in eodem capite « : Hierar- chiæ nomen sacram quamdam universa- chiæ nomen sacram quamdam universa- liter declarat dispositionem, imaginem liter declarat dispositionem, imaginem divinæ speciositatis in ordinibus et scien- divinæ speciositatis in ordinibus et scien- tiis hierarchicis propriæ illuminationis tiis hierarchicis propriæ illuminationis sacrificantem mysteria, et ad proprium sacrificantem mysteria, et ad proprium principium (ut licet) assimilatam. » principium (ut licet) assimilatam. »

Item, Diffinitur a quibusdam sic: Item, Diffinitur a quibusdam sic: « Hierarchia est sacrorum et rationabi- « Hierarchia est sacrorum et rationabi- lium ordinata potestas in subditis retinens lium ordinata potestas in subditis retinens dominatum. » dominatum. »

OBJICITUR autem contra primam diffini- OBJICITUR autem contra primam diffini- tionem : tionem :

1. De hoc quod dicitur, Ordo. Ordo 1. De hoc quod dicitur, Ordo. Ordo enim est pars hierarchiæ, et ideo non de- enim est pars hierarchiæ, et ideo non de- bet cadere in diffinitione totius. bet cadere in diffinitione totius.

2. Præterea, Dicitur in Sententiis ³, 2. Præterea, Dicitur in Sententiis ³, quod ordo est multitudo coelestium spi- quod ordo est multitudo coelestium spi- rituum, qui inter se in aliquo munere rituum, qui inter se in aliquo munere gratiæ similantur, sicut et in naturalium gratiæ similantur, sicut et in naturalium donorum munere conveniunt. Secundum donorum munere conveniunt. Secundum hunc modum constat, quod non ponitur hunc modum constat, quod non ponitur

527 527

ordo in diffinitione hierarchiæ: quia non ordo in diffinitione hierarchiæ: quia non omnes Angeli in quibus est hierarchia, omnes Angeli in quibus est hierarchia, conveniunt in munere gratiæ alicujus vel conveniunt in munere gratiæ alicujus vel dono naturæ. dono naturæ.

3. Præterea, Omnis ordo secundum 3. Præterea, Omnis ordo secundum prius et posterius determinatur: sed dicit prius et posterius determinatur: sed dicit Dionysius, quod illi qui sunt unius hie- Dionysius, quod illi qui sunt unius hie- rarchiæ, sunt uniformes et æquipotentes rarchiæ, sunt uniformes et æquipotentes in illa ergo hierarchia per ordinem non in illa ergo hierarchia per ordinem non debet determinari, sed potius per æqui- debet determinari, sed potius per æqui- potentiam. potentiam.

4. Item, Divinus ordo aut dicitur ordo 4. Item, Divinus ordo aut dicitur ordo qui est in Deo, aut qui est a Deo, aut qui qui est in Deo, aut qui est a Deo, aut qui est secundum gratiam Dei, aut qui est est secundum gratiam Dei, aut qui est secundum distributionem officiorum Dei. secundum distributionem officiorum Dei. Si primo modo. CONTRA: Dicit Augusti- Si primo modo. CONTRA: Dicit Augusti- nus, quod in Deo non est ordo nisi nus, quod in Deo non est ordo nisi naturæ ordo, non quo altera personarum naturæ ordo, non quo altera personarum sit prior altera, sed quo altera sit ex al- sit prior altera, sed quo altera sit ex al- tera. Ergo si talis ordo esset in hierar- tera. Ergo si talis ordo esset in hierar- chiis, oporteret quod una hierarchia es- chiis, oporteret quod una hierarchia es- set ex altera, et unus Angelus ex altero, set ex altera, et unus Angelus ex altero, et non prior eo: et hoc est inconveniens: et non prior eo: et hoc est inconveniens: quia hoc non posset esse nisi essent idem quia hoc non posset esse nisi essent idem in essentia, et diversi in persona. Si se- in essentia, et diversi in persona. Si se- cundo modo, tunc omnia essent in hie- cundo modo, tunc omnia essent in hie- rarchiis disposita: quia (sicut dicit Au- rarchiis disposita: quia (sicut dicit Au- gustinus ³) Deus omnia creavit in modo, gustinus ³) Deus omnia creavit in modo, specie, et ordine. Si tertio modo, tunc specie, et ordine. Si tertio modo, tunc omnes ordines distinguerentur secundum omnes ordines distinguerentur secundum dignitatem et speciem virtutum : quod dignitatem et speciem virtutum : quod non est verum, cum non sint nisi septem non est verum, cum non sint nisi septem virtutes. Et præterea multi ordinum a virtutes. Et præterea multi ordinum a nulla septem virtutum denominantur, nulla septem virtutum denominantur, sicut Throni, Dominationes, Principatus, sicut Throni, Dominationes, Principatus, Potestates, Angeli, Archangeli. Si quarto Potestates, Angeli, Archangeli. Si quarto modo dicatur, cum secundum Aposto- modo dicatur, cum secundum Aposto- lum 6, unusquisque ordinetur ad Deum lum 6, unusquisque ordinetur ad Deum in proprio officio, sicut qui docet in do- in proprio officio, sicut qui docet in do- ctrina, et qui præest in sollicitudine, etc., ctrina, et qui præest in sollicitudine, etc., oporteret, quod hierarchia multiplicare- oporteret, quod hierarchia multiplicare- tur secundum talia officia, et sic essent tur secundum talia officia, et sic essent

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 37, membr. 1. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 37, membr. 1. Tom. XXXII

ejusdem editionis. ejusdem editionis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

cap. 3. cap. 3.

* Lib. II Sententiarum, Distinct. IX. * Lib. II Sententiarum, Distinct. IX.

* S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, * S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, сар. 14. сар. 14.

5 IDEM, Lib. de Natura boni, cap. 3. 5 IDEM, Lib. de Natura boni, cap. 3.

6 Cf. Ad Roman. xii, 6 et seq. 6 Cf. Ad Roman. xii, 6 et seq.

528 528

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

multo plures hierarchiæ quam tres, quod mate, et per speciem, et aperte. Et si multo plures hierarchiæ quam tres, quod mate, et per speciem, et aperte. Et si

non est verum. non est verum.

5. Præterea, Cum ordo determinetur 5. Præterea, Cum ordo determinetur secundum prius et posterius, et prius et secundum prius et posterius, et prius et posterius sint eorum quæ multipliciter posterius sint eorum quæ multipliciter dicuntur, quæritur, Per quem modum dicuntur, quæritur, Per quem modum dicitur prius et posterius in ordine hie- dicitur prius et posterius in ordine hie- rarchiæ ? Et non potest dici nisi secun- rarchiæ ? Et non potest dici nisi secun- dum illum modum quo prius dicitur id dum illum modum quo prius dicitur id quod dignius est et sic cum secundum quod dignius est et sic cum secundum beatum Dionysium, in uno ordine sit beatum Dionysium, in uno ordine sit dignius et indignius, etiam in uno solo dignius et indignius, etiam in uno solo agmine esset hierarchia, quod falsum est, agmine esset hierarchia, quod falsum est, cum hierarchia una spiritualis consistat cum hierarchia una spiritualis consistat ad minus in tribus ordinibus. ad minus in tribus ordinibus.

Si vero dicatur, quod ordo sumitur Si vero dicatur, quod ordo sumitur ibi, sicut dicit commentum, pro ordinata ibi, sicut dicit commentum, pro ordinata potestate. Hoc non videtur: quia secun- potestate. Hoc non videtur: quia secun- dum hoc duo sequentia, scilicet scientia dum hoc duo sequentia, scilicet scientia et actio, oblique deberent cadere in diffi- et actio, oblique deberent cadere in diffi- nitione non enim ordinata potestas est nitione non enim ordinata potestas est scientia et actio, sed scientiæ et actionis, scientia et actio, sed scientiæ et actionis, vel secundum scientiam et actionem : et vel secundum scientiam et actionem : et ita deberet dici, hierarchia est ordo divi- ita deberet dici, hierarchia est ordo divi- nus scientiæ et actionis, vel secundum nus scientiæ et actionis, vel secundum scientiam et actionem. scientiam et actionem.

Deinde quæritur de hac parte, Scientia, Deinde quæritur de hac parte, Scientia, et quæritur, Secundum quem modum et quæritur, Secundum quem modum ponatur in diffinitione scientia ? ponatur in diffinitione scientia ?

1. Cum enim unus solus ordo dicatur 1. Cum enim unus solus ordo dicatur a plenitudine scientiæ, scilicet Cheru- a plenitudine scientiæ, scilicet Cheru- bim, videtur, quod non in diffinitione bim, videtur, quod non in diffinitione claudente omnes ordines debet poni claudente omnes ordines debet poni scientia. scientia.

2. Item, Aut sumitur ibi scientia pro 2. Item, Aut sumitur ibi scientia pro illa quæ est de scibili creato, aut pro illa illa quæ est de scibili creato, aut pro illa quæ est de scibili increato. Si primo mo- quæ est de scibili increato. Si primo mo- do, tunc non videtur esse pars hierar- do, tunc non videtur esse pars hierar- chiæ quia scientia quæ est de scibili chiæ quia scientia quæ est de scibili creato, est de perfectione cognitionis na- creato, est de perfectione cognitionis na- turalis, et est vespera (ut dicit Augusti- turalis, et est vespera (ut dicit Augusti- nus) potius quam sit lumen et illumina- nus) potius quam sit lumen et illumina- tio secundum quam distingui habent tio secundum quam distingui habent hierarchiæ. Præterea, Illam habent etiam hierarchiæ. Præterea, Illam habent etiam dæmones, qui tamen non habent ordi- dæmones, qui tamen non habent ordi- nem sacrum sive hierarchiam. Si autem nem sacrum sive hierarchiam. Si autem secundo modo, tunc non est nisi duobus secundo modo, tunc non est nisi duobus modis, scilicet per speculum et in ænig- modis, scilicet per speculum et in ænig-

esset primo modo, tunc fides esset pars esset primo modo, tunc fides esset pars hierarchiæ et conveniret fides Angelis, hierarchiæ et conveniret fides Angelis, quod falsum est. Et si secundo modo, quod falsum est. Et si secundo modo, hoc videtur falsum : eo quod illa est hoc videtur falsum : eo quod illa est objectum beatitudinis et vitæ æternæ, se- objectum beatitudinis et vitæ æternæ, se- cundum quam ordinantur omnes imme cundum quam ordinantur omnes imme diate ad Deum : et ita secundum illam diate ad Deum : et ita secundum illam non descendunt illuminationes ab una non descendunt illuminationes ab una hierarchia in aliam. hierarchia in aliam.

3. Item, Hierarchia quantum est de vi 3. Item, Hierarchia quantum est de vi nominis, non dicit nisi sacrum principa- nominis, non dicit nisi sacrum principa- tum, et de perfectione illius non est tum, et de perfectione illius non est scientia igitur superflue ponitur in dil- scientia igitur superflue ponitur in dil- finitione. finitione.

Ulterius quæritur de hoc quod dicitur, Ulterius quæritur de hoc quod dicitur, Actio. Actio.

1. Cum enim status patriæ magis sit 1. Cum enim status patriæ magis sit determinatus quieti contemplationis, determinatus quieti contemplationis, quam actioni, videtur quod incongrue quam actioni, videtur quod incongrue ponitur actio in diffinitione hierarchiæ. ponitur actio in diffinitione hierarchiæ.

2. Item, Non videtur, quod omni hie- 2. Item, Non videtur, quod omni hie- rarchiæ conveniat actio: quia quæcum- rarchiæ conveniat actio: quia quæcum- que ultima est inter hierarchias, illa nihil que ultima est inter hierarchias, illa nihil agit. agit.

Præterea, Videtur, quod ista tria, or- Præterea, Videtur, quod ista tria, or- do, scientia, et actio, non sint de essen- do, scientia, et actio, non sint de essen- tia hierarchiæ, sed potius actus tres tia hierarchiæ, sed potius actus tres communes, de quibus supra determina- communes, de quibus supra determina- tum est cum illa omni hierarchiæ con- tum est cum illa omni hierarchiæ con- veniunt, ut dicit Dionysius. veniunt, ut dicit Dionysius.

Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deiforme quantum possibile est simi- Deiforme quantum possibile est simi-

lans. lans.

1. Deiforme enim dicit aut creatum, 1. Deiforme enim dicit aut creatum, aut increatum. Si creatum, tunc similare aut increatum. Si creatum, tunc similare hoc non erit gloriosum : quia similitudo hoc non erit gloriosum : quia similitudo ad creaturam in quantum hujusmodi non ad creaturam in quantum hujusmodi non est gloriæ ratio. est gloriæ ratio.

Præterea, Dicit Joannes in I canoni- Præterea, Dicit Joannes in I canoni- ca, III, 2: Cum apparuerit, similes ei ca, III, 2: Cum apparuerit, similes ei erimus. Et non dicit, Similes erimus ali- erimus. Et non dicit, Similes erimus ali- cui creato. Si autem dicit increatum, tunc cui creato. Si autem dicit increatum, tunc non videtur esse deiforme, quia deiforme non videtur esse deiforme, quia deiforme videtur esse formatum ad Deum, et ita videtur esse formatum ad Deum, et ita diversum a Deo. diversum a Deo.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35.

2. Item, Similitudo est (ut dicit Ansel- 2. Item, Similitudo est (ut dicit Ansel- mus) ex aliquo uno existente in pluribus: mus) ex aliquo uno existente in pluribus: sed nihil unum est in Deo et Angelis : sed nihil unum est in Deo et Angelis : ergo videtur, quod hierarchia non sit si- ergo videtur, quod hierarchia non sit si- milans deiforme. milans deiforme.

3. Item, In eodem capitulo post, ita 3. Item, In eodem capitulo post, ita dicit, quod interpretatio est, quantum dicit, quod interpretatio est, quantum possibile est, similitudo ad Deum et uni- possibile est, similitudo ad Deum et uni- tas. Quæritur ergo, Quo modo similitudo, tas. Quæritur ergo, Quo modo similitudo, et quo modo unitas ? Et si forte dicatur, et quo modo unitas ? Et si forte dicatur, quod est unitas spiritus, sicut dicit Apo- quod est unitas spiritus, sicut dicit Apo- stolus, II ad Corinth. vi, 17: Qui adhæ- stolus, II ad Corinth. vi, 17: Qui adhæ- rel Domino, unus spiritus est. Hoc vide- rel Domino, unus spiritus est. Hoc vide- tur esse parum quia ista unio spiritus tur esse parum quia ista unio spiritus non est nisi in concordia et consonantia non est nisi in concordia et consonantia voluntatum qualiter etiam hic quidam voluntatum qualiter etiam hic quidam uniuntur Deo per charitatem. uniuntur Deo per charitatem.

Præterea, Dicit Hilarius in libro de Præterea, Dicit Hilarius in libro de Essentia Patris et Filii : « Voluntatis Essentia Patris et Filii : « Voluntatis tantum inter Patrem et Filium unitatem tantum inter Patrem et Filium unitatem hæretici mentientes, unitatis nostræ ad hæretici mentientes, unitatis nostræ ad Deum utebantur exemplo, tamquam no- Deum utebantur exemplo, tamquam no- bis ad Filium et per F.lium ad Patrem bis ad Filium et per F.lium ad Patrem obsequio tantum ac voluntate religionis obsequio tantum ac voluntate religionis unitis, nulla per sacramentum carnis et unitis, nulla per sacramentum carnis et sanguinis naturalis nobis proprietas com- sanguinis naturalis nobis proprietas com- munionis indulgeretur: cum et per ho- munionis indulgeretur: cum et per ho- norem nobis datum Dei Filii, et per ma- norem nobis datum Dei Filii, et per ma- nentem in nobis carnaliter Filium, et in nentem in nobis carnaliter Filium, et in eo nobis corporaliter et inseparabiliter eo nobis corporaliter et inseparabiliter unitis, mysterium veræ ac naturalis uni- unitis, mysterium veræ ac naturalis uni- tatis sit prædicandum. » Et ita videtur, tatis sit prædicandum. » Et ita videtur, quod per sumptionem Eucharistiæ natu- quod per sumptionem Eucharistiæ natu- raliter sit in nobis Christus, et simus na- raliter sit in nobis Christus, et simus na- turaliter secum unum, sicut dicitur in turaliter secum unum, sicut dicitur in Evangelio Joannis, vi, 57: Qui man- Evangelio Joannis, vi, 57: Qui man- ducat meam carnem, et bibit meum san- ducat meam carnem, et bibit meum san- guinem, in me manet, et ego in illo. Et guinem, in me manet, et ego in illo. Et ulterius videtur, quod sicut Christus est ulterius videtur, quod sicut Christus est unum cum Patre, ita et nos efficiamur unum cum Patre, ita et nos efficiamur unum, sicut dicitur in Evangelio Joannis, unum, sicut dicitur in Evangelio Joannis, XVII, 21, ubi dicit ad Patrem de Apo- XVII, 21, ubi dicit ad Patrem de Apo- stolis: Ut omnes unum sint, sicut tu, stolis: Ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint. nobis unum sint.

1 Vel, lib. VIII de Trinitate (Nota edit. 1 Vel, lib. VIII de Trinitate (Nota edit. Lugd.) Lugd.)

XXXIV XXXIV

529 529

Deinde quæritur de ultima parte, hac Deinde quæritur de ultima parte, hac scilicet, Et ad inditas ei illuminationes scilicet, Et ad inditas ei illuminationes in Dei similitudinem proportionaliter in Dei similitudinem proportionaliter ascendens. ascendens.

1. Ascensus enim ille non est secun- 1. Ascensus enim ille non est secun- dum locum, sed secundum dignitatem dum locum, sed secundum dignitatem et quantitatem gloriæ: secundum hoc et quantitatem gloriæ: secundum hoc ergo quælibet hierarchia fit et potest ergo quælibet hierarchia fit et potest fieri altior: ergo videtur, quod media fieri altior: ergo videtur, quod media potest exaltari ad primam, et cum primæ potest exaltari ad primam, et cum primæ proprium sit (ut dicit Dionysius) illumi- proprium sit (ut dicit Dionysius) illumi- nationes immediate a Deo accipere, me- nationes immediate a Deo accipere, me- dia exaltata accipiet etiam immediate a dia exaltata accipiet etiam immediate a Deo, et ita de media fit prima: quoniam Deo, et ita de media fit prima: quoniam cui convenit actus proprius hierarchiæ ali- cui convenit actus proprius hierarchiæ ali- cujus, illi etiam hierarchia illa attribuitur. cujus, illi etiam hierarchia illa attribuitur.

2. Præterea, Secundum hoc videntur 2. Præterea, Secundum hoc videntur hierarchiæ mutari: quia continue data hierarchiæ mutari: quia continue data uni ascensio, diversitatem inducit per uni ascensio, diversitatem inducit per participationem illuminationum. participationem illuminationum.

3. Item, Quæritur de hoc quod dicit, 3. Item, Quæritur de hoc quod dicit, Proportionaliter: aut enim proportio Proportionaliter: aut enim proportio accipitur ad naturam, aut ad conatum accipitur ad naturam, aut ad conatum naturæ, aut ad meritum. Et si primo naturæ, aut ad meritum. Et si primo modo, tunc Lucifer qui secundum ali- modo, tunc Lucifer qui secundum ali- quos sanctos meliora omnibus habuit quos sanctos meliora omnibus habuit naturalia, deberet habere a'tissimas illu- naturalia, deberet habere a'tissimas illu- minationes et similitudines divinas, quod minationes et similitudines divinas, quod non est verum, cum ipse cum suis ad non est verum, cum ipse cum suis ad fundamenta laci sit depressus 2. Si autem fundamenta laci sit depressus 2. Si autem secundo modo, tunc cum aliquis de in- secundo modo, tunc cum aliquis de in- ferioribus possit magis conari quam ali- ferioribus possit magis conari quam ali- quis de superioribus, potest aliquis de quis de superioribus, potest aliquis de inferioribus fieri superior, et e converso. inferioribus fieri superior, et e converso. Idem sequitur si tertio modo dicatur: Idem sequitur si tertio modo dicatur: quia nihil prohibet inferiorem plura ha- quia nihil prohibet inferiorem plura ha- bere merita quam superiorem, cum me- bere merita quam superiorem, cum me- ritum sit in voluntate et libero arbitrio, ritum sit in voluntate et libero arbitrio, gratia adjuvante quæ nulli negatur. gratia adjuvante quæ nulli negatur.

Præterea, Contra totam diffinitionem Præterea, Contra totam diffinitionem simul objicitur: quia simul objicitur: quia

1. Non videtur hierarchia esse ordo 1. Non videtur hierarchia esse ordo divinus, et scientia, et actio, etc., sed divinus, et scientia, et actio, etc., sed potius substantialiter videtur esse simi- potius substantialiter videtur esse simi- litudo ad Deum, cum et unitas agens et litudo ad Deum, cum et unitas agens et

2 Cf. Isa. xiv, 12 et seq. 2 Cf. Isa. xiv, 12 et seq.

34 34

5.30 5.30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sciens in modum ipsius Dei: quia, sicut sciens in modum ipsius Dei: quia, sicut Dionysius in libro de Coelesti hierarchia: Dionysius in libro de Coelesti hierarchia:

" "

Interpretatio hierarchiæ est ad Deum, Interpretatio hierarchiæ est ad Deum, quantum possibile est, similitudo et uni- quantum possibile est, similitudo et uni- tas, ipsum habens omnis sanctæ et tas, ipsum habens omnis sanctæ et scientiæ et actionis ducem, ad suum di- scientiæ et actionis ducem, ad suum di- vinissimum decorem immutabiliter qui- vinissimum decorem immutabiliter qui- dem diffiniens, quantum vero est possi- dem diffiniens, quantum vero est possi- bile reformat, et suos laudatores agal- bile reformat, et suos laudatores agal- mata divina perficit, specula clarissima mata divina perficit, specula clarissima et munda receptiva principalis luminis¹. »> et munda receptiva principalis luminis¹. »> 2. Item, Dicit Magister Hugo de san- 2. Item, Dicit Magister Hugo de san- cto Victore, quod « in eo quod illumi- cto Victore, quod « in eo quod illumi- nantur Angeli, fiunt gratiæ participes: nantur Angeli, fiunt gratiæ participes: in eo vero quod illuminant, efficiuntur in eo vero quod illuminant, efficiuntur potestatis consortes. » Et constat his potestatis consortes. » Et constat his duobus modis hierarchia, et perficitur duobus modis hierarchia, et perficitur gratia ex officio et virtute et ministerio. gratia ex officio et virtute et ministerio. Sed in diffinitione prædicta nulla fit Sed in diffinitione prædicta nulla fit mentio potestatis in hoc quod illumi- mentio potestatis in hoc quod illumi- nant, nec fit mentio gratiæ et officii et nant, nec fit mentio gratiæ et officii et virtutis et ministerii. Ergo videtur, quod virtutis et ministerii. Ergo videtur, quod omnino sit imperfecta. omnino sit imperfecta.

3. Item, Dicit Dionysius in libro de 3. Item, Dicit Dionysius in libro de Celesti hierarchia, quod « hierarchia Celesti hierarchia, quod « hierarchia inditæ quidem claritatis est repleta, inditæ quidem claritatis est repleta, eamque iterum copiose in ea quæ se- eamque iterum copiose in ea quæ se- quuntur, est declarans secundum divinas quuntur, est declarans secundum divinas leges » Ergo videtur, quod per illumi- leges » Ergo videtur, quod per illumi- nationem superiorum deberet difliniri ³. nationem superiorum deberet difliniri ³.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De secunda definitione hierarchiæ *. De secunda definitione hierarchiæ *.

Et quæritur primo de hoc quod dicit. Et quæritur primo de hoc quod dicit. Nomen hierarchiæ sacram quamdam Nomen hierarchiæ sacram quamdam universaliter declarat dispositionem. universaliter declarat dispositionem.

1. Per istum enim modum loquendi 1. Per istum enim modum loquendi ista sacra dispositio remanet infinita et ista sacra dispositio remanet infinita et indeterminata: et ita non erit diffiniens indeterminata: et ita non erit diffiniens nomen hierarchiæ. nomen hierarchiæ.

2. Præterea, Omnis dispositio vel est 2. Præterea, Omnis dispositio vel est secundum situm, vel secundum quali- secundum situm, vel secundum quali- tatem. Dicit enim Philosophus, quod tatem. Dicit enim Philosophus, quod situs est quædam dispositio partium. Et situs est quædam dispositio partium. Et similiter dicimus, quod natura per qua- similiter dicimus, quod natura per qua- litates disponitur ad formam. Quæratur litates disponitur ad formam. Quæratur ergo, Quo istorum modorum sumatur ergo, Quo istorum modorum sumatur dispositio? Et constat, quod non secun- dispositio? Et constat, quod non secun- dum situm quia situs in spiritualibus dum situm quia situs in spiritualibus non est. Si vero dicatur, quod secun- non est. Si vero dicatur, quod secun- dum qualitatem, tunc hierarchia erit dum qualitatem, tunc hierarchia erit aliquod imperfectum, quod disponitur ad aliquod imperfectum, quod disponitur ad perfectionem ulteriorem, quod est incon- perfectionem ulteriorem, quod est incon- veniens. veniens.

3. Præterea quæritur, Quare dicatur, 3. Præterea quæritur, Quare dicatur, Universaliter sacram? Cum ea quæ sunt Universaliter sacram? Cum ea quæ sunt in diffinitione hierarchiæ, non sunt ut in diffinitione hierarchiæ, non sunt ut multa, sed ut unum. multa, sed ut unum.

4. Item, Non deberet dicere, Declarat, 4. Item, Non deberet dicere, Declarat, cum potius nomen declaratur per diffi- cum potius nomen declaratur per diffi- nltionem, quam e contra. nltionem, quam e contra.

Postea, Objicitur de hoc quod dicit, Postea, Objicitur de hoc quod dicit, Imaginem divinæ speciositatis in ordini- Imaginem divinæ speciositatis in ordini- bus et scientiis hierarchicis. bus et scientiis hierarchicis.

1. Dicit enim Augustinus in sermone 1. Dicit enim Augustinus in sermone de imagine, quod ubi imago est, conti- de imagine, quod ubi imago est, conti- nue et similitudo: sed non ubi simili- nue et similitudo: sed non ubi simili- tudo, continue imago: quia imago dicit tudo, continue imago: quia imago dicit convenientiam expressam et plenam, convenientiam expressam et plenam, similitudo autem non. Cum igitur An- similitudo autem non. Cum igitur An-

Deinde, Quæritur de secunda defini- geli convenientiam expressam et ple- Deinde, Quæritur de secunda defini- geli convenientiam expressam et ple- tione hierarchiæ * ? tione hierarchiæ * ?

1 S. DYONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DYONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 3. cap. 3. IDEM, Ibidem. IDEM, Ibidem.

.3 Vide solutiones infra, Articulo III, pag. 532. .3 Vide solutiones infra, Articulo III, pag. 532. Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. IX, art. 1. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. IX, art. 1. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum. jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum. mæ theologiæ, Quæst. 37, membr. 2. Tom. mæ theologiæ, Quæst. 37, membr. 2. Tom. XXXIII ejusdem editionis. XXXIII ejusdem editionis.

nam non habent cum divina speciosi- nam non habent cum divina speciosi-

5 Hæc est secunda diffinitio hierarchiæ ex 5 Hæc est secunda diffinitio hierarchiæ ex Dionysio, cap. 3 libri de Cœlesti hierarchia: Dionysio, cap. 3 libri de Cœlesti hierarchia: « Hierarchiæ nomen sacram quamdam uni- « Hierarchiæ nomen sacram quamdam uni- versaliter declarat dispositionem, imaginem versaliter declarat dispositionem, imaginem divinæ speciositatis in ordinibus et scientiis divinæ speciositatis in ordinibus et scientiis hierarchicis propriæ illuminationis sacrifican- hierarchicis propriæ illuminationis sacrifican- tem mysteria, et ad proprium principium (ut tem mysteria, et ad proprium principium (ut licet) assimilatam. » licet) assimilatam. »

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35.

tate, non videtur hierarchia eorum esse tate, non videtur hierarchia eorum esse imago speciositatis divinæ. imago speciositatis divinæ.

2. Præterea quæritur, Quare potius 2. Præterea quæritur, Quare potius dicatur divinæ speciositatis, quam divinæ dicatur divinæ speciositatis, quam divinæ bonitatis, vel potentie, vel veritatis? bonitatis, vel potentie, vel veritatis?

3. Item, Cum in diffinitione prima 3. Item, Cum in diffinitione prima posuerit ordinem et scientiam et actio- posuerit ordinem et scientiam et actio- nem, quæritur, Quare hic tantum facit nem, quæritur, Quare hic tantum facit mentionem de ordinibus et scientiis et mentionem de ordinibus et scientiis et potentiis hierarchicis, et tacet de actione? potentiis hierarchicis, et tacet de actione?

Adhuc quæritur de hoc quod dicit, Adhuc quæritur de hoc quod dicit, Propriæ illuminationis sacrificantem Propriæ illuminationis sacrificantem mysteria. mysteria.

1. Videtur enim inconvenienter dicere 1. Videtur enim inconvenienter dicere propriæ, cum supra in diffinitione præ- propriæ, cum supra in diffinitione præ- cedenti dixerit, quod illuminationes sunt cedenti dixerit, quod illuminationes sunt inditæ divinitus. inditæ divinitus.

2. Item, Cum tria sint in hierarchia, 2. Item, Cum tria sint in hierarchia, scilicet illuminatio, purgatio, et perfe- scilicet illuminatio, purgatio, et perfe- ctio, quare dicit potius, Propriæ illumi- ctio, quare dicit potius, Propriæ illumi- nationis, quam perfectionis, et purgatio- nationis, quam perfectionis, et purgatio- nis? Videtur enim, quod potius debet nis? Videtur enim, quod potius debet dici, Perfectionis, cum penes perfectio- dici, Perfectionis, cum penes perfectio- nem sit complementum. nem sit complementum.

3. Item, Mysteria sunt occulta,, et illa 3. Item, Mysteria sunt occulta,, et illa non videntur convenire illuminationi, non videntur convenire illuminationi, sed potius aperta. sed potius aperta.

Præterea, Visioni faciei ad faciem non Præterea, Visioni faciei ad faciem non videntur convenire mysteria et mystica. videntur convenire mysteria et mystica. Cum igitur Angelis in hierarchia exi- Cum igitur Angelis in hierarchia exi- stentibus conveniat videre facie ad faciem, stentibus conveniat videre facie ad faciem, incongrue videtur dicere, quod sacrifi- incongrue videtur dicere, quod sacrifi- cet mysteria. Hoc etiam videtur haberi cet mysteria. Hoc etiam videtur haberi per auctoritatem inductam prius, in qua per auctoritatem inductam prius, in qua dicitur, quod hierarchia suos laudatores, dicitur, quod hierarchia suos laudatores, sive phiasota, id est, subditos, agalmata sive phiasota, id est, subditos, agalmata divina perficit, specula clarissima et divina perficit, specula clarissima et munda, receptiva principalis luminis et munda, receptiva principalis luminis et divini radii. divini radii.

4. Item quæritur, Per quem modum 4. Item quæritur, Per quem modum sacrificii sacrificat mysteria ipsa hierar- sacrificii sacrificat mysteria ipsa hierar- chia? Si enim intentio sacrificii sumatur chia? Si enim intentio sacrificii sumatur

1 Vide solutiones infra, Articulo III, pag. 536. 1 Vide solutiones infra, Articulo III, pag. 536. 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. IX. Art. 1. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. IX. Art. 1. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Summa theologiæ, Quæst. 37, membr. 3. Tom. Summa theologiæ, Quæst. 37, membr. 3. Tom.

531 531

ex lege, tunc res sacrificatur, quando ex lege, tunc res sacrificatur, quando res offertur Deo ad templum, et propter res offertur Deo ad templum, et propter hoc de non sacro sacrum efficitur. Sic hoc de non sacro sacrum efficitur. Sic autem non videtur esse in hierarchiis. autem non videtur esse in hierarchiis. Illuminationes enim potius videntur sa- Illuminationes enim potius videntur sa- crificare ex hoc quod sunt a Deo, quam crificare ex hoc quod sunt a Deo, quam ex hoc quod sibi offerantur ex non sacro. ex hoc quod sibi offerantur ex non sacro.

Ulterius quæritur de hoc quod dicit, Ulterius quæritur de hoc quod dicit, Ad proprium principium, ut licet, as- Ad proprium principium, ut licet, as- similatam. similatam.

1. Et quæritur, Quid supponat pro- 1. Et quæritur, Quid supponat pro- prium principium? Et si dicatur, quod prium principium? Et si dicatur, quod supponit Deum, hoc non videtur: quia supponit Deum, hoc non videtur: quia Deus non est proprium principium, sed Deus non est proprium principium, sed commune creationi et hierarchiæ et commune creationi et hierarchiæ et omnibus aliis quæ sunt a Deo. Si autem omnibus aliis quæ sunt a Deo. Si autem supponit aliquid creatum, huic esse as- supponit aliquid creatum, huic esse as- similatum non est gloriosum. similatum non est gloriosum.

2. Item, quæritur de hoc quod dicit, 2. Item, quæritur de hoc quod dicit, Ut licet. Quia dicit Augustinus super Ut licet. Quia dicit Augustinus super epistolam ad Corinthios, quod << licitum epistolam ad Corinthios, quod << licitum est, quod nullo præcepto prohibetur. » est, quod nullo præcepto prohibetur. » Sed nullo modo prohibetur quantum- Sed nullo modo prohibetur quantum- cumque assimilari. Ergo videtur nihil cumque assimilari. Ergo videtur nihil esse dictum quod dicit, ut licet'. esse dictum quod dicit, ut licet'.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De tertia diffinitione 3. De tertia diffinitione 3.

Deinde quæritur de tertia diffinitione Deinde quæritur de tertia diffinitione hierarchiæ quæ ponitur a quibusdam ³. hierarchiæ quæ ponitur a quibusdam ³.

1. Et objicitur de hoc quod dicit, Ordi- 1. Et objicitur de hoc quod dicit, Ordi- nata potestas, et non facit mentionem nata potestas, et non facit mentionem de actione et scientia. de actione et scientia.

2. Item de hoc quod dicit, Rerum sa- 2. Item de hoc quod dicit, Rerum sa- crarum et rationabilium. Potest enim crarum et rationabilium. Potest enim esse ecclesiastica hierarchia in rebus esse ecclesiastica hierarchia in rebus rationabilibus non sacris ordinata pote- rationabilibus non sacris ordinata pote-

XXXII ejusdem editionis. XXXII ejusdem editionis.

3 Hæc est tertia diffinitio : « Hierarchia est 3 Hæc est tertia diffinitio : « Hierarchia est sacrorum et rationabilium ordinata potestas sacrorum et rationabilium ordinata potestas in subditis retinens Dominationum.. in subditis retinens Dominationum..

Solutio. Solutio.

532 532

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

stas, etc. Prælati enim Ecclesiæ, ut in stas, etc. Prælati enim Ecclesiæ, ut in pluribus mali sunt, tamen dicuntur hie- pluribus mali sunt, tamen dicuntur hie- rarchiæ, et hierarchia est in eis. rarchiæ, et hierarchia est in eis.

3. Præterea, Cum hierarchiæ sit reci- 3. Præterea, Cum hierarchiæ sit reci- pere illuminationes et dare inferioribus, pere illuminationes et dare inferioribus, hæc diffinitio non tangit nisi compara- hæc diffinitio non tangit nisi compara- tionem ad inferiores tantum. tionem ad inferiores tantum.

4. Præterea, Cum Jesus Christus pro- 4. Præterea, Cum Jesus Christus pro- hibet suis hierarchicis, hoc est, Apostolis, hibet suis hierarchicis, hoc est, Apostolis, dominatum super inferiores, ubi dicit: dominatum super inferiores, ubi dicit: Reges gentium dominantur eorum, et Reges gentium dominantur eorum, et qui potestatem habent, exercent in eos'. qui potestatem habent, exercent in eos'. Vos autem non sic: quo modo dicitur Vos autem non sic: quo modo dicitur in hac diffinitione, quod hierarchia in in hac diffinitione, quod hierarchia in subditis habet dominatum ? subditis habet dominatum ?

5. Item, Cum multa sint dona divina 5. Item, Cum multa sint dona divina a quibus denominantur ordines Angelo- a quibus denominantur ordines Angelo- rum, quare potius attribuitur hierar- rum, quare potius attribuitur hierar- chiæ, quod in subditis habet donum chiæ, quod in subditis habet donum Dominationum, quam Virtutum et Prin- Dominationum, quam Virtutum et Prin- cipatuum vel alicujus aliorum? cipatuum vel alicujus aliorum?

6. Item, Cum sint diffinitiones tres, 6. Item, Cum sint diffinitiones tres, quæritur, Penes quid sumantur, et utrum quæritur, Penes quid sumantur, et utrum omnes sint communes hierarchiæ divinæ omnes sint communes hierarchiæ divinæ et coelesti et humanæ ? et coelesti et humanæ ?

SOLUTIO. Ad ultimum primo respon- SOLUTIO. Ad ultimum primo respon- Ad 6. dentes dicimus, quod istæ diffinitiones Ad 6. dentes dicimus, quod istæ diffinitiones sunt de hierarchia in communi ad ange- sunt de hierarchia in communi ad ange- licam et humanam, sed non conveniunt licam et humanam, sed non conveniunt divinæ, ut patet in terminis in ipsis diffi- divinæ, ut patet in terminis in ipsis diffi- tionibus positis, quæ omnes dicunt vel tionibus positis, quæ omnes dicunt vel assimilationem, vel unionem ad divi- assimilationem, vel unionem ad divi- nam, quod non convenit divinæ hierar- nam, quod non convenit divinæ hierar- chiæ, quæ ad nihil ulterius assimilatur. chiæ, quæ ad nihil ulterius assimilatur.

Ad 5. Ad 5.

AD PENULTIMUM igitur dicimus, quod AD PENULTIMUM igitur dicimus, quod prima difinitio datur per ea quæ sunt prima difinitio datur per ea quæ sunt essentialia hierarchiæ, et per effectum essentialia hierarchiæ, et per effectum illorum in substantiis illis quæ secun- illorum in substantiis illis quæ secun- dum hierarchiam disponuntur : ordo dum hierarchiam disponuntur : ordo enim et scientia et actio essentialia sunt enim et scientia et actio essentialia sunt hierarchiæ, et ex his efficitur similatio hierarchiæ, et ex his efficitur similatio deiformis, et ascensio ad inditas illumina- deiformis, et ascensio ad inditas illumina- tiones in Deum. Secunda autem datur tiones in Deum. Secunda autem datur per comparationem exempli ad exem- per comparationem exempli ad exem-

1 Vulgata habet: Qui potestatem habent super 1 Vulgata habet: Qui potestatem habent super eos benefici vocantur. eos benefici vocantur.

2 Luc. XXII, 25 et 26. 2 Luc. XXII, 25 et 26.

plar, quod magis patebit inferius. Terta plar, quod magis patebit inferius. Terta vero propriam substantiam hierarchin vero propriam substantiam hierarchin considerat. considerat.

AD SOLUTIONEM igitur argumentorum AD SOLUTIONEM igitur argumentorum prænotandum, quod hierarchia est quod prænotandum, quod hierarchia est quod dam totum potestativum, et est quædam dam totum potestativum, et est quædam potestas et ideo essentialia ipsius ha potestas et ideo essentialia ipsius ha bent naturam potestatis. In potestatibus bent naturam potestatis. In potestatibus autem ordinatis sic est, quod semper se- autem ordinatis sic est, quod semper se- quens supponit præcedentem et hab quens supponit præcedentem et hab plus. Et hoc probatur tam in potestati plus. Et hoc probatur tam in potestati bus nature, quam officiorum et gratia. bus nature, quam officiorum et gratia. Id potestatibus enim naturæ vegetati Id potestatibus enim naturæ vegetati vum est in sensitivo, et sensitivum in vum est in sensitivo, et sensitivum in rationali, sed non convertitur, ut vult rationali, sed non convertitur, ut vult beatus Dionysius in libro de Divinis no- beatus Dionysius in libro de Divinis no- minibus 3. In officiis autem potestas de- minibus 3. In officiis autem potestas de- cani est in potestate centurionis, et po- cani est in potestate centurionis, et po- testas centurionis in potestate tetrarchæ, testas centurionis in potestate tetrarchæ, sed non convertitur. In gratiis etiam po- sed non convertitur. In gratiis etiam po- testas subdiaconi est in potestate dia- testas subdiaconi est in potestate dia- coni, et potestas diaconi in potestate coni, et potestas diaconi in potestate presbyteri, sed non convertitur. Unde presbyteri, sed non convertitur. Unde partes totius potestativi secundum ordi- partes totius potestativi secundum ordi- nem constituunt ipsum totum, et prima nem constituunt ipsum totum, et prima constituit secundum quid, secunda au- constituit secundum quid, secunda au- tem secundum plus, et ultima perfecte, tem secundum plus, et ultima perfecte, sicut dicimus etiam de divisione boni in sicut dicimus etiam de divisione boni in delectabile et utile et honestum. Dele- delectabile et utile et honestum. Dele- ctabile est bonum secundum quid, et ctabile est bonum secundum quid, et utile est bonum plus, honestum autem utile est bonum plus, honestum autem est bonum simpliciter. Item, Honestas est bonum simpliciter. Item, Honestas ponit utile et delectabile, sed non con- ponit utile et delectabile, sed non con- vertitur. vertitur.

Eodem modo dicimus de partibus es- Eodem modo dicimus de partibus es- sentialibus hierarchiarum, quæ sunt sentialibus hierarchiarum, quæ sunt ordo, scientia, et actio, quod ordo ponit ordo, scientia, et actio, quod ordo ponit hierarchiam secundum quid, et scientia hierarchiam secundum quid, et scientia plus, et actio perfecte et hoc patebit plus, et actio perfecte et hoc patebit in solutione singularum rationum. in solutione singularum rationum.

AD PRIMUM igitur dicendum, quod or- Ad 1 AD PRIMUM igitur dicendum, quod or- Ad 1 do dicitur duobus modis, scilicet ratio do dicitur duobus modis, scilicet ratio sive proprietas sive ordinans forma, et sive proprietas sive ordinans forma, et res ordinatæ. Et secundum quod est res res ordinatæ. Et secundum quod est res

3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 6. cap. 6.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 35.

: :

ordinatæ, sic diffinitur in Sententiis, et ordinatæ, sic diffinitur in Sententiis, et sic non sumitur hic. Secundum autem sic non sumitur hic. Secundum autem quod sumitur pro ratione ordinante, sic quod sumitur pro ratione ordinante, sic sumitur duobus modis, scilicet secundum sumitur duobus modis, scilicet secundum rationem generalem, vel secundum ratio- rationem generalem, vel secundum ratio- nem specialem. Secundum rationem spe- nem specialem. Secundum rationem spe- cialem est pars distincta sub hierarchia, cialem est pars distincta sub hierarchia, secundum quod dicitur Cherubin, et Se- secundum quod dicitur Cherubin, et Se- raphim, et Throni, etc. Secundum autem raphim, et Throni, etc. Secundum autem rationem generalem est pars essentialis rationem generalem est pars essentialis hierarchiæ, quæ ponitur in diffinitione hierarchiæ, quæ ponitur in diffinitione ejus. Et ad hoc intelligendum, sciendum ejus. Et ad hoc intelligendum, sciendum quod in duobus consistunt hierarchiæ quod in duobus consistunt hierarchiæ convenienter ordinatis, ut dicit Magister convenienter ordinatis, ut dicit Magister Hugo de sancto Victore in commento, Hugo de sancto Victore in commento, scilicet in participatione gratiæ illumina- scilicet in participatione gratiæ illumina- tionis, et in effusione ipsius super infe- tionis, et in effusione ipsius super infe- riores. Ad participationem autem illumi- riores. Ad participationem autem illumi- nationis exiguntur tria, scilicet conversio nationis exiguntur tria, scilicet conversio ad principium illuminationis et hanc ad principium illuminationis et hanc conversionem ponit ordo: nisi enim conversionem ponit ordo: nisi enim ordinetur ad lumen, non accipiet illumi- ordinetur ad lumen, non accipiet illumi- nationem. Consequenter est receptio lu- nationem. Consequenter est receptio lu- minis et hanc ponit scientia. Et tertium minis et hanc ponit scientia. Et tertium est perfectio secundum illuminationem est perfectio secundum illuminationem perceptam, et hæc perfectio est secundum perceptam, et hæc perfectio est secundum esse et agere, et hanc ponit actio. Et esse et agere, et hanc ponit actio. Et quod hoc verum sit, ex duabus auctori- quod hoc verum sit, ex duabus auctori- tatibus Dionysii accipitur in libro de tatibus Dionysii accipitur in libro de Coelesti hierarchia. Quarum prima est Coelesti hierarchia. Quarum prima est hæc «Unicuique hierarchiam sortien- hæc «Unicuique hierarchiam sortien- tium est perfectio, hoc est, secundum pro- tium est perfectio, hoc est, secundum pro- priam analogiam in Dei imitatationem priam analogiam in Dei imitatationem ascendere, et omnium divinius, ut eloquia ascendere, et omnium divinius, ut eloquia aiunt, Dei cooperatorem fieri, et ostende- aiunt, Dei cooperatorem fieri, et ostende- re divinam in seipso actionem, secundum re divinam in seipso actionem, secundum quod possibile est, relucentem, utpote quod possibile est, relucentem, utpote quoniam ordo hierarchiæ et quosdam quoniam ordo hierarchiæ et quosdam quidem purgari, quosdam vero purgare: quidem purgari, quosdam vero purgare: et quosdam illuminari, et quosdam illu- et quosdam illuminari, et quosdam illu- minare et quosdam perfici, et quosdam minare et quosdam perfici, et quosdam perficere. » Ex hoc accipitur, quod ordo perficere. » Ex hoc accipitur, quod ordo in diffinitione hierarchiæ positus dicit in diffinitione hierarchiæ positus dicit rationem ordinationis et conversionis ad rationem ordinationis et conversionis ad primum principium illuminationis, et primum principium illuminationis, et consequenter ad illuminabilia inferiora. consequenter ad illuminabilia inferiora. Actio autem dicit perfectionem secundum Actio autem dicit perfectionem secundum

1 S. DIONYSIUS. Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS. Lib. de Coelesti hierarchia,

533 533

suam illuminationem perceptam : et hæc suam illuminationem perceptam : et hæc est actio acta, et consequenter dicit per- est actio acta, et consequenter dicit per- fectionem secundum agere, secundum fectionem secundum agere, secundum quam est cooperatorem Dei fieri ipsum quam est cooperatorem Dei fieri ipsum illuminantem, ut scilicet illuminet infe- illuminantem, ut scilicet illuminet infe- riores sicut illuminatus est a principio riores sicut illuminatus est a principio primo. Et hoc expressius habetur ex al- primo. Et hoc expressius habetur ex al- tera auctoritate, quæ continetur in fine tera auctoritate, quæ continetur in fine ejusdem capituli : dicit enim sic: « Unus- ejusdem capituli : dicit enim sic: « Unus- quisque hierarchiæ dispositionis ordo quisque hierarchiæ dispositionis ordo secundum propriam analogiam reducitur secundum propriam analogiam reducitur ad divinam cooperationem, illa perficiens ad divinam cooperationem, illa perficiens gratia et Deo data virtute, quæ divinitati gratia et Deo data virtute, quæ divinitati naturaliter et supernaturaliter insunt, et naturaliter et supernaturaliter insunt, et ab ea superessentialiter acta, et ad pos- ab ea superessentialiter acta, et ad pos- sibilem Deum diligentium animorum sibilem Deum diligentium animorum imitationem hierarchiæ manifestata. » imitationem hierarchiæ manifestata. » Sensus est, quod ordo hierarchiæ est, Sensus est, quod ordo hierarchiæ est, quod illuminati a Deo reducuntur ad Dei quod illuminati a Deo reducuntur ad Dei cooperationem in hoc quod illuminant cooperationem in hoc quod illuminant alios, sicut sunt illuminati, et perficiunt alios, sicut sunt illuminati, et perficiunt alios per gratiam et virtutem datam eis a alios per gratiam et virtutem datam eis a Deo. Illa vero quæ divinitati naturaliter Deo. Illa vero quæ divinitati naturaliter insunt, quæ ab ipso Deo sunt acta super- insunt, quæ ab ipso Deo sunt acta super- essentialiter in eis, et quæ sunt manife- essentialiter in eis, et quæ sunt manife- stata hierarchiæ eorum ad possibilem stata hierarchiæ eorum ad possibilem imitationem animorum Deum diligen- imitationem animorum Deum diligen- tium. tium.

AD ALIUD dicendum, quod iste ordo AD ALIUD dicendum, quod iste ordo habet rationem prioris et posterioris re- habet rationem prioris et posterioris re- spectu diversorum: secundum conver- spectu diversorum: secundum conver- sionem enim ad principium illuminatio- sionem enim ad principium illuminatio- num habet rationem secundam, et secun- num habet rationem secundam, et secun- dum conversionem ulteriorem ad conse- dum conversionem ulteriorem ad conse- quentia habet rationem priorem. Quod quentia habet rationem priorem. Quod autem dicit Dionysius, quod æquipotentes autem dicit Dionysius, quod æquipotentes sunt illi qui sunt in una hierarchia, non sunt illi qui sunt in una hierarchia, non intelligitur de hierarchiis, sed de Angelis intelligitur de hierarchiis, sed de Angelis agentibus in una hierarchia existentibus, agentibus in una hierarchia existentibus, qui æquipotentes sunt in actu illius hie- qui æquipotentes sunt in actu illius hie- rarchiæ, et non in aliis, ut patebit infe- rarchiæ, et non in aliis, ut patebit infe-

rius. rius.

AD ALIUD dicendum, quod ordo divi- AD ALIUD dicendum, quod ordo divi- nus dicitur ratio ordinationis ad Deum, nus dicitur ratio ordinationis ad Deum, assimilans Deo, hoc est, his quæ natura- assimilans Deo, hoc est, his quæ natura- liter insunt Deo in scientia et actione. Et liter insunt Deo in scientia et actione. Et in scientia quidem assimilant in partici- in scientia quidem assimilant in partici-