1. 1.

508 508

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

informium, hoc est, in forma symbolo- informium, hoc est, in forma symbolo- rum quæ informia sunt ad spiritualia. rum quæ informia sunt ad spiritualia. Similitudinem dico factam vel creatam Similitudinem dico factam vel creatam ex reductione videntium in divinum, hoc ex reductione videntium in divinum, hoc est, in divinas res. Unde consequenter est, in divinas res. Unde consequenter dicitur: « Quasi per ipsam videntibus dicitur: « Quasi per ipsam videntibus divina facta illuminatione, et quidem divina facta illuminatione, et quidem divinis ipsis sancte perficientibus. divinis ipsis sancte perficientibus. CONTRA hoc sic objicitur: quia CONTRA hoc sic objicitur: quia

» »

1. Secundum hoc non erit theophania 1. Secundum hoc non erit theophania nisi sit in symbolis informium : et cum nisi sit in symbolis informium : et cum Angeli non accipiunt illuminationes in Angeli non accipiunt illuminationes in symbolis, non habere videntur theo- symbolis, non habere videntur theo- phanias. phanias.

2. Item, Hoc videtur esse contra Com- 2. Item, Hoc videtur esse contra Com- mentatorem, qui dicit : « Habent nam- mentatorem, qui dicit : « Habent nam- que et ipsi spiritus signa sua, demon- que et ipsi spiritus signa sua, demon- strationes scilicet per quas de invisibili- strationes scilicet per quas de invisibili- bus Dei et valde occultis et secretis bus Dei et valde occultis et secretis absconditis intus mentaliter et invisibili- absconditis intus mentaliter et invisibili- ter et simpliciter erudiuntur: quæ qui- ter et simpliciter erudiuntur: quæ qui- dem signa quantum ad nos, et ea quæ dem signa quantum ad nos, et ea quæ apud nos sunt visibilia, omnino in- apud nos sunt visibilia, omnino in- visibilia æstimantur: quantum vero ad visibilia æstimantur: quantum vero ad illam multum invisibilem et inaccessibi- illam multum invisibilem et inaccessibi- lem et incomprehensibilem deitatis lu- lem et incomprehensibilem deitatis lu- cem, quasi foris sunt, et procedunt ab cem, quasi foris sunt, et procedunt ab intus demonstrationem. Propter quod et intus demonstrationem. Propter quod et ipsa signa quæ superveniunt mentibus ipsa signa quæ superveniunt mentibus sive animis divinitus illuminatis, theo- sive animis divinitus illuminatis, theo- phaniæ, id est, divinæ apparitiones di- phaniæ, id est, divinæ apparitiones di- cuntur quia in eis ad manifestationem cuntur quia in eis ad manifestationem alicujus occulti venientibus, id quod alicujus occulti venientibus, id quod omnino occultum Dei est, demonstra- omnino occultum Dei est, demonstra- tur. » Ex his accipitur, quod theophania tur. » Ex his accipitur, quod theophania est illuminatio procedens ab intus ad est illuminatio procedens ab intus ad manifestationem alicujus occulti de Deo. manifestationem alicujus occulti de Deo.

Quæst. SED TUNC quæritur, Utrum in illa illu- Quæst. SED TUNC quæritur, Utrum in illa illu- minatione sunt duo, sicut sunt duo in minatione sunt duo, sicut sunt duo in illuminatione scientiæ ? In scientia enim illuminatione scientiæ ? In scientia enim est lumen ipsius scientiæ convincens in- est lumen ipsius scientiæ convincens in- tellectum de veritate scitorum: et hoc tellectum de veritate scitorum: et hoc est ad habitudinem compositionis et est ad habitudinem compositionis et divisionis terminorum. Et est ibi signi- divisionis terminorum. Et est ibi signi- ficatum terminorum distinguens intelle- ficatum terminorum distinguens intelle-

1 Cf. Luc. II, 14. 1 Cf. Luc. II, 14.

2 Cf. Isa. VI, 3. 2 Cf. Isa. VI, 3.

. .

ctum et faciens intelligere hoc et illud ctum et faciens intelligere hoc et illud Similiter etiam in oculo est lumen Similiter etiam in oculo est lumen quo emittitur radius super visibile se quo emittitur radius super visibile se cundum perspectivos, et lumen similiter cundum perspectivos, et lumen similiter exterius manifestans visibile, et juvan exterius manifestans visibile, et juvan radium emissum ab oculo: et est spe radium emissum ab oculo: et est spe cies ibi visibilis distinguens visum ad cies ibi visibilis distinguens visum ad hoc vel illud visibile. Similiter etiam in hoc vel illud visibile. Similiter etiam in fide est lumen elevans intellectum no fide est lumen elevans intellectum no strum ad ea quæ non videntur per ra strum ad ea quæ non videntur per ra tionem et est ibi creditum sive arti tionem et est ibi creditum sive arti culus distinguens fidem per hoc credibile culus distinguens fidem per hoc credibile vel illud. vel illud.

Quæratur igitur, Utrum similiter sit Quæratur igitur, Utrum similiter sit in theophaniis? scilicet lumen elevans in theophaniis? scilicet lumen elevans intellectum, et species aliqua distinguens. intellectum, et species aliqua distinguens. Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Dicit Beatus Dionysius in prima 1. Dicit Beatus Dionysius in prima epistola ad Gaium monachum, quod epistola ad Gaium monachum, quod « Deus est super mentem et super sub- « Deus est super mentem et super sub- stantiam et superpositæ ipsius tenebræ, stantiam et superpositæ ipsius tenebræ, et cooperiuntur omni lumini, et abscon- et cooperiuntur omni lumini, et abscon- duntur omni cognitioni. Et si aliquis duntur omni cognitioni. Et si aliquis videns Deum intellexerit quod vidit, videns Deum intellexerit quod vidit, non ipsum vidit, sed aliquid eorum quæ non ipsum vidit, sed aliquid eorum quæ sunt ejus, quæ existunt et cognoscun- sunt ejus, quæ existunt et cognoscun- tur. » Ergo intellectus angelicus accipit tur. » Ergo intellectus angelicus accipit aliquid a Deo quo distinguitur, quod aliquid a Deo quo distinguitur, quod non est ipse Deus. non est ipse Deus.

2. Item, Joannes Chrysostomus in ho- 2. Item, Joannes Chrysostomus in ho- milia 14 super Joannem : « Ipsum quod milia 14 super Joannem : « Ipsum quod est Deus, non solum Prophetæ, sed ne- est Deus, non solum Prophetæ, sed ne- que Angeli viderunt, neque Archangeli. » que Angeli viderunt, neque Archangeli. »

3. Item, Ibidem, « Si interrogaveris 3. Item, Ibidem, « Si interrogaveris Angelos quid viderint, audies de sub- Angelos quid viderint, audies de sub- stantia quidem nihil respondentes, Glo- stantia quidem nihil respondentes, Glo- ria vero in excelsis Deo solum decan- ria vero in excelsis Deo solum decan- tantes. Et si a Cherubim et Seraphim tantes. Et si a Cherubim et Seraphim concupieris aliquid discere, mysticam concupieris aliquid discere, mysticam sanctimonii melodiam audies, Sanctus, sanctimonii melodiam audies, Sanctus, sanctus, sanctus, et quoniam plenum est sanctus, sanctus, et quoniam plenum est cœlum et terra gloria ejus 2. Si autem cœlum et terra gloria ejus 2. Si autem superiores investigaveris virtutes, ni- superiores investigaveris virtutes, ni- hil adinvenies, quam quoniam unum hil adinvenies, quam quoniam unum opus est eis laudare Deum. Laudate opus est eis laudare Deum. Laudate enim eum (ait), omnes virtutes ejus³. » enim eum (ait), omnes virtutes ejus³. »

8 Psal. CXLVIII, 2. 8 Psal. CXLVIII, 2.

Bira. Bira.

1.2. 1.2.

lutio. lutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 32. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 32.

Solus ergo videt se Pater et Filius et Solus ergo videt se Pater et Filius et Spiritus sanctus. Spiritus sanctus.

44 44

: :

4. Item, Joannes quidam expositor: 4. Item, Joannes quidam expositor: Per seipsam nulli creaturæ sive ra- Per seipsam nulli creaturæ sive ra- tionali sive intellectuali comprehensibilis tionali sive intellectuali comprehensibilis est. veritas, sed super sensum exaltata et est. veritas, sed super sensum exaltata et intellectum. Neque Angeli cognoscunt intellectum. Neque Angeli cognoscunt per se quid sit Deus, vel quid sit veri- per se quid sit Deus, vel quid sit veri- tas hoc enim ab omni creatura remo- tas hoc enim ab omni creatura remo- tum est sed solummodo cognoscunt se tum est sed solummodo cognoscunt se esse, et veritatem quæ est Deus, super- esse, et veritatem quæ est Deus, super- essentialiter esse, et ab ipsa omnia pro- essentialiter esse, et ab ipsa omnia pro- cedere. Hoc etiam videtur dici in Evan- cedere. Hoc etiam videtur dici in Evan- gelio Joannis, 1, 18: Deum nemo vidit gelio Joannis, 1, 18: Deum nemo vidit umquam unigenitus Filius qui est in umquam unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit. » Ex omni- sinu Patris, ipse enarravit. » Ex omni- bus his videtur accipi, quod illud co- bus his videtur accipi, quod illud co- gnoscibile quod distinguit intellectum gnoscibile quod distinguit intellectum Angeli in theophaniis, non sit Deus Angeli in theophaniis, non sit Deus ipse, sed aliquid creatum per quod ulte- ipse, sed aliquid creatum per quod ulte- rius Deus videatur. rius Deus videatur.

SED CONTRA hoc est quod dicit Joannes SED CONTRA hoc est quod dicit Joannes in canonica Cum apparuerit, similes in canonica Cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sic- ei erimus, quoniam videbimus eum sic- uti est 1. Et in Evangelio Matthæi : uti est 1. Et in Evangelio Matthæi : Angeli eorum in cælis semper vident Angeli eorum in cælis semper vident faciem Patris mei qui in cœlis est ². faciem Patris mei qui in cœlis est ².

JUXTA hoc quæritur iterum, Quæ sunt JUXTA hoc quæritur iterum, Quæ sunt agalmata et specula clarissima et mun. agalmata et specula clarissima et mun. da, quæ secundum Dionysium perficiun- da, quæ secundum Dionysium perficiun- tur in subditis? tur in subditis?

SOLUTIO. Dicimus, quod theophania SOLUTIO. Dicimus, quod theophania est ostensio alicujus cognitionis de Deo est ostensio alicujus cognitionis de Deo per illuminationem a Deo venientem: per illuminationem a Deo venientem: et hæc potest esse dupliciter, scilicet in et hæc potest esse dupliciter, scilicet in symbolis, et facie ad faciem sive per symbolis, et facie ad faciem sive per speciem. Et si est in symbolis, tunc speciem. Et si est in symbolis, tunc proportionatur homini qui natus proportionatur homini qui natus proficere in cognitione Dei ex symbolis proficere in cognitione Dei ex symbolis et similitudinibus creaturarum. et similitudinibus creaturarum.

est est

Ex hoc patet solutio ad auctoritates Ex hoc patet solutio ad auctoritates primo inductas. primo inductas.

quwst. AD ALIUD autem quod quæritur, utrum quwst. AD ALIUD autem quod quæritur, utrum in theophania illa duo sint, scilicet illu- in theophania illa duo sint, scilicet illu-

1 I Joan. III, 2. 1 I Joan. III, 2.

509 509

minans intellectum et distinguens, sicut minans intellectum et distinguens, sicut duo sunt in scientia, et visu, et fide? duo sunt in scientia, et visu, et fide?

Dicendum, quod sic: sed est differen- Dicendum, quod sic: sed est differen- tia quia in illis utrumque, scilicet illu- tia quia in illis utrumque, scilicet illu- minans et distinguens, est creatum. In minans et distinguens, est creatum. In theophaniis autem illuminatio quidem theophaniis autem illuminatio quidem recepta ab Angelo creata est, et est gra- recepta ab Angelo creata est, et est gra- tia conferens intellectui posse in altiorem tia conferens intellectui posse in altiorem contemplationem divinitatis: distinguens contemplationem divinitatis: distinguens autem intellectum non est creatum: et autem intellectum non est creatum: et hoc ideo, quia vident Deum facie ad fa- hoc ideo, quia vident Deum facie ad fa- ciem sine medio. Qualiter autem hoc sit ciem sine medio. Qualiter autem hoc sit vel possit esse, quæretur in quæstione vel possit esse, quæretur in quæstione de dotibus, ubi disputabitur de visione de dotibus, ubi disputabitur de visione Dei. Ibi etiam invenitur solutio rationum Dei. Ibi etiam invenitur solutio rationum inductarum in contrarium. inductarum in contrarium.

Circa hoc tamen quidam oberraverunt Circa hoc tamen quidam oberraverunt dicentes Deum non videri in patria, nisi dicentes Deum non videri in patria, nisi ut lumen solis videtur in aere. Alii plus ut lumen solis videtur in aere. Alii plus quam oportet simplices omnes auctori- quam oportet simplices omnes auctori- tates, in quibus dicitur: Non videbi- tates, in quibus dicitur: Non videbi- mus Deum vel Dei substantiam et quid mus Deum vel Dei substantiam et quid est Deus, videntur condemnare. Et solu- est Deus, videntur condemnare. Et solu- tio omnium horum perfecta invenitur tio omnium horum perfecta invenitur in quæstione prædicta. in quæstione prædicta.

2. 2.

AD ID quod quæritur de agalmatibus Ad quæst. AD ID quod quæritur de agalmatibus Ad quæst. et speculis, dicendum quod intellectus et speculis, dicendum quod intellectus angelicus in quantum per illuminationem angelicus in quantum per illuminationem receptam depuratur et terminatur, effici- receptam depuratur et terminatur, effici- tur speculum. Et ad hoc intelligendum tur speculum. Et ad hoc intelligendum notandum est, quod duplex est natura notandum est, quod duplex est natura perfectiva speculi, scilicet perspicuum perfectiva speculi, scilicet perspicuum purum et radiosum, quod nullo colore purum et radiosum, quod nullo colore coloratum est, et natura exstinctivi et coloratum est, et natura exstinctivi et terminantis in altera parte et ideo spe- terminantis in altera parte et ideo spe- culum efficitur de vitro radioso et puro, culum efficitur de vitro radioso et puro, et plumbo exstinguente in parte altera. et plumbo exstinguente in parte altera. Similiter est de intellectu creato, qui sic Similiter est de intellectu creato, qui sic est interminatus, quod non sentiuntur in est interminatus, quod non sentiuntur in ipso species impressionum divinarum, ipso species impressionum divinarum, nisi terminetur per gratuitam illumina- nisi terminetur per gratuitam illumina- tionem descendentem in ipsum, et sic tionem descendentem in ipsum, et sic illuminatio accepta facit Angelos specu- illuminatio accepta facit Angelos specu- la clarissima. Agalma autem idem est la clarissima. Agalma autem idem est quod imago vel similitudo: et ideo spe- quod imago vel similitudo: et ideo spe- cies divina distinguens intellectum An- cies divina distinguens intellectum An-

2 Matth. XVIII, 10. 2 Matth. XVIII, 10.

Sed contra. Sed contra.

510 510

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

geli secundum ea quæ cognoscit in ipsa, geli secundum ea quæ cognoscit in ipsa, facit Angelos agalmata divina in eo quod facit Angelos agalmata divina in eo quod intelligentem assimilat intellecto. intelligentem assimilat intellecto.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

suam humanam benignitatem. Ego enim suam humanam benignitatem. Ego enim inquit, disputo justitiam et judicium sa- inquit, disputo justitiam et judicium sa- lutaris. Sensus est, quod supremi Angel lutaris. Sensus est, quod supremi Angel illuminationes adspiciunt a Jesu, in qui illuminationes adspiciunt a Jesu, in qui bus discunt scientiam et rationem ipsius bus discunt scientiam et rationem ipsius divinæ actionis quam fecit pro nobis in divinæ actionis quam fecit pro nobis in redemptionem. Et ipse Jesus immediate redemptionem. Et ipse Jesus immediate per seipsum docet et prælargitur eis ra- per seipsum docet et prælargitur eis ra- tionem manifestantem humanam beni- tionem manifestantem humanam beni-

Unde theophania descendat in Angelos¹? gnitatem, hoc est, benignitatem huma- Unde theophania descendat in Angelos¹? gnitatem, hoc est, benignitatem huma-

Secundo quæritur, Unde theophania Secundo quæritur, Unde theophania descendat in Angelos, scilicet utrum a descendat in Angelos, scilicet utrum a Deo tantum, vel a Deo et homine Chri- Deo tantum, vel a Deo et homine Chri- sto? sto?

Et, si ab homine, utrum etiam a bea- Et, si ab homine, utrum etiam a bea- ta Virgine? ta Virgine?

Et, Utrum Angelus unus ab alio reci- Et, Utrum Angelus unus ab alio reci- piat illuminationes, et ab Ecclesia mili- piat illuminationes, et ab Ecclesia mili- tante? tante?

Et ad primum proceditur sic: Et ad primum proceditur sic:

1. Dicit beatus Dionysius in libro de 1. Dicit beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod sanctissimæ et Divinis nominibus, quod sanctissimæ et provectissimæ virtutes existentes sicut provectissimæ virtutes existentes sicut in vestibulis supersubstantialis Trinitatis in vestibulis supersubstantialis Trinitatis collocatæ, ab ipsa et in ipsa et esse et collocatæ, ab ipsa et in ipsa et esse et deiformiter esse habent. Et deiformiter deiformiter esse habent. Et deiformiter esse est per theophanias esse. Ergo illu- esse est per theophanias esse. Ergo illu- minationem habent a Trinitate, et non minationem habent a Trinitate, et non ab aliis. ab aliis.

2. Præterea, Per theophanias est beate 2. Præterea, Per theophanias est beate esse in Angelis. Causa autem beatitudi- esse in Angelis. Causa autem beatitudi- nis non est nisi solus Deus. Ergo theo- nis non est nisi solus Deus. Ergo theo- phaniæ non sunt nisi a Deo solo. phaniæ non sunt nisi a Deo solo.

SED CONTRA hoc est : SED CONTRA hoc est :

1. Quod dicit beatus Dionysius, quod 1. Quod dicit beatus Dionysius, quod ab homine Christo recipiant illuminatio_ ab homine Christo recipiant illuminatio_ nes, in libro de Colesti hierarchia 3 sic nes, in libro de Colesti hierarchia 3 sic dicens: « Quasdam quæstiones apud ip- dicens: « Quasdam quæstiones apud ip- sum Jesum quærentes, et per eas nobis sum Jesum quærentes, et per eas nobis suæ divinæ actionis scientiam discentes, suæ divinæ actionis scientiam discentes, et eas ipsum Jesum immediate docen- et eas ipsum Jesum immediate docen- tem, et prælargiens eis manifestantem tem, et prælargiens eis manifestantem

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 40, membr. 1, art. 2. Tom. logiæ, Quæst. 40, membr. 1, art. 2. Tom. XXXII hujusce novæ editionis. XXXII hujusce novæ editionis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

nitatis suæ. Sed tunc est quæstio de nitatis suæ. Sed tunc est quæstio de modo quærendi: dicunt enim: Quis est modo quærendi: dicunt enim: Quis est iste, qui venit de Edom? et non dicunt, iste, qui venit de Edom? et non dicunt, Quis es tu, qui venisti de Edom? tam- Quis es tu, qui venisti de Edom? tam- quam immediate quærentes à Christo. quam immediate quærentes à Christo. Unde dicit Glossa in Isaia super illud Unde dicit Glossa in Isaia super illud verbum «Quidam Angeli non plene verbum «Quidam Angeli non plene cognoscentes mysterium incarnationis, cognoscentes mysterium incarnationis, passionis et resurrectionis, videntes ad passionis et resurrectionis, videntes ad coelum ascendere Dominum cum multi- coelum ascendere Dominum cum multi- tudine Angelorum et sanctorum homi- tudine Angelorum et sanctorum homi- num propria virtute, non auxilio Ange- num propria virtute, non auxilio Ange- lorum, admirantur incarnationis, pas- lorum, admirantur incarnationis, pas- sionis, resurrectionis, et ascensionis sionis, resurrectionis, et ascensionis mysterium, et quo modo et sibi et aliis mysterium, et quo modo et sibi et aliis aperiat regnum cœlorum. Unde et Ange- aperiat regnum cœlorum. Unde et Ange- lis Dominum concomitantibus dicunt : lis Dominum concomitantibus dicunt : Quis est iste, qui venit de Edom? Et in Quis est iste, qui venit de Edom? Et in Psalmo Quis est iste rex gloriæ ³ ? » Psalmo Quis est iste rex gloriæ ³ ? »

2. Item, Hieronymus, ibidem: << Qui- 2. Item, Hieronymus, ibidem: << Qui- dam Angeli donec perficeretur myste- dam Angeli donec perficeretur myste- rium incarnationis, ad plenum non co- rium incarnationis, ad plenum non co- gnoverunt. » gnoverunt. »

3. Hoc etiam videtur per rationem : 3. Hoc etiam videtur per rationem : quia supra Angelos Christus secundum quia supra Angelos Christus secundum humanitatem exaltatus est: a superiori humanitatem exaltatus est: a superiori autem descendunt illuminationes: tunc autem descendunt illuminationes: tunc ab ipso Christo debent descendere illumi- ab ipso Christo debent descendere illumi- nationes in Angelos. nationes in Angelos.

4 Item, In Apocalypsi, xxi, 23: Et 4 Item, In Apocalypsi, xxi, 23: Et civitas non eget sole, neque luna, ut lu- civitas non eget sole, neque luna, ut lu- ceant in ea: nam claritas Dei illumina- ceant in ea: nam claritas Dei illumina- vit eam, et lucerna ejus est Agnus. Ibi vit eam, et lucerna ejus est Agnus. Ibi Glossa, id est, humanitas ad aliorum illu- Glossa, id est, humanitas ad aliorum illu-

cap. 5. cap. 5.

3 IDEM, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 7. 3 IDEM, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 7. 4 Isa. LXIII, 1. 4 Isa. LXIII, 1.

5 Psal. xxIII, 8, 10. 5 Psal. xxIII, 8, 10.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 32. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 32.

minationem: ergo ab humanitate Christi minationem: ergo ab humanitate Christi sunt illuminationes in patria. sunt illuminationes in patria.

Item, In I canonica Petri, 1, 12, super Item, In I canonica Petri, 1, 12, super illud In quem desiderant Angeli pro- illud In quem desiderant Angeli pro- spicere, dicit Glossa: Tanta est ejus qui spicere, dicit Glossa: Tanta est ejus qui passus est pro nobis hominibus gloria po- passus est pro nobis hominibus gloria po- Mterior, ut etiam angelicæ in cœlo virtutes Mterior, ut etiam angelicæ in cœlo virtutes cum sint æterna félicitate perfectæ, non cum sint æterna félicitate perfectæ, non solum immortalis divinitatis magnificen- solum immortalis divinitatis magnificen- tiam, sed assumptæ humanitatis ejus tiam, sed assumptæ humanitatis ejus claritatem semper adspicere gaudeant. claritatem semper adspicere gaudeant.

SED CONTRA hoc videtur esse quod dicit SED CONTRA hoc videtur esse quod dicit Augustinus super Genesim ad litteram, Augustinus super Genesim ad litteram, quod « Angeli in Verbo Dei omnia fa- quod « Angeli in Verbo Dei omnia fa- cienda prænoverunt et creata facta co- cienda prænoverunt et creata facta co- gnoverunt, non per intervallorum tem- gnoverunt, non per intervallorum tem- poralium vices, sed prius et posterius poralium vices, sed prius et posterius habentes in connexione creaturarum, in habentes in connexione creaturarum, in efficacia vero creatoris omnia simul . » efficacia vero creatoris omnia simul . » Item, In libro V: « Nec Angelos la- Item, In libro V: « Nec Angelos la- tuit mysterium regni cœlorum, quod tuit mysterium regni cœlorum, quod opportuno tempore revelatum est pro opportuno tempore revelatum est pro salute nostra, quo ex hac peregrinatione salute nostra, quo ex hac peregrinatione liberati eorum cœtui conjungamur. Nec liberati eorum cœtui conjungamur. Nec hoc ignoraverunt, quandoquidem ipsum hoc ignoraverunt, quandoquidem ipsum semen, quod opportuno tempore adve- semen, quod opportuno tempore adve- nit, per ipsos dispositum est in manu nit, per ipsos dispositum est in manu mediatoris 2. mediatoris 2.

Item, Ibidem, « Sanctis Angelis my- Item, Ibidem, « Sanctis Angelis my- sterium incarnationis a sæculis innotuit. » sterium incarnationis a sæculis innotuit. » Ex istis sic proceditur : Ex istis sic proceditur :

1. A sæculis non fuit humanitas Christi 1. A sæculis non fuit humanitas Christi in coelo et Angeli a sæculis habebant in coelo et Angeli a sæculis habebant illuminationes de mysterio incarnationis : illuminationes de mysterio incarnationis : igitur non habent istas illuminationes ab igitur non habent istas illuminationes ab humanitate Christi. humanitate Christi.

2. Item, Secundum quod Christus mi- 2. Item, Secundum quod Christus mi- nor est Angelis, secundum hoc non vi- nor est Angelis, secundum hoc non vi- detur eis dare illuminationes: sed se- detur eis dare illuminationes: sed se- cundum humanitatem passibilem minor cundum humanitatem passibilem minor est Angelis, ut dicitur in Psalmo vшI, 7, et est Angelis, ut dicitur in Psalmo vшI, 7, et ad Hebræos, 11, 7, in Glossa et in textu: ad Hebræos, 11, 7, in Glossa et in textu: igitur secundum hoc non dat illumina- igitur secundum hoc non dat illumina- tiones. tiones.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, cap. 35. litteram, cap. 35.

? S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad ? S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad litteram, cap. 19. litteram, cap. 19.

511 511

ULTERIUS quæritur de beata Virgine: Quæst. 1. ULTERIUS quæritur de beata Virgine: Quæst. 1. 1. Cum enim ipsa legatur exaltata su- 1. Cum enim ipsa legatur exaltata su- per choros Angelorum, videtur quod ab per choros Angelorum, videtur quod ab ipsa illuminationes debeant descendere ipsa illuminationes debeant descendere in Angelos. in Angelos.

2. Item, Videtur ex quæstionibus quæ 2. Item, Videtur ex quæstionibus quæ leguntur in Canticis, sicut ista : Quæ est leguntur in Canticis, sicut ista : Quæ est ista quæ ascendit de deserto, deliciis ista quæ ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum ³ ? affluens, innixa super dilectum suum ³ ? Hæc enim est quæstio sodalium sponsi, Hæc enim est quæstio sodalium sponsi, ut dicunt Glossæ. Sodales autem sponsi ut dicunt Glossæ. Sodales autem sponsi sunt Angeli. Si ergo propter quæstiones sunt Angeli. Si ergo propter quæstiones quas faciunt de Christo, dicantur illumi- quas faciunt de Christo, dicantur illumi- nationes recipere a Christo, tunc etiam nationes recipere a Christo, tunc etiam propter similes quæstiones quas faciunt propter similes quæstiones quas faciunt de beata Virgine, debent dici recipere de beata Virgine, debent dici recipere illuminationes ab ipsa. illuminationes ab ipsa.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Illuminatio quæ fulget a beata Virgi- Illuminatio quæ fulget a beata Virgi- ne, creata est sicut ipsa: creatum autem ne, creata est sicut ipsa: creatum autem non potest esse causa illuminationis æter- non potest esse causa illuminationis æter- næ gloriæ. næ gloriæ.

Sed contra. Sed contra.

QUÆRITUR iterum ulterius, Utrum unus Quæst. 2. QUÆRITUR iterum ulterius, Utrum unus Quæst. 2. ab alio recipiat illuminationes? ab alio recipiat illuminationes?

Et videtur, quod sic: quia dicit Diony- Et videtur, quod sic: quia dicit Diony- sius in libro de Coelesti hierarchia: sius in libro de Coelesti hierarchia: «Non ideo solum in suppositis et sub- «Non ideo solum in suppositis et sub- jectis animis sed in æque potentibus ipsa jectis animis sed in æque potentibus ipsa lex diffinitur ex superessentiali omnium lex diffinitur ex superessentiali omnium ordinationis principio, hoc est, per ordinationis principio, hoc est, per unamquamque hierarchiam primas et unamquamque hierarchiam primas et medias et ultimas esse et ordinationes et medias et ultimas esse et ordinationes et virtutes et minorum esse diviniores do- virtutes et minorum esse diviniores do- ctores et manuductores in divinam addu- ctores et manuductores in divinam addu- ctionem et illuminationem et communi- ctionem et illuminationem et communi- cationem *. » Ex hoc accipitur, quod non cationem *. » Ex hoc accipitur, quod non tantum isti de prima hierarchia illumi- tantum isti de prima hierarchia illumi- nant illos qui sunt de inferiori hierar- nant illos qui sunt de inferiori hierar- chia, sed etiam qui sunt in una et eadem chia, sed etiam qui sunt in una et eadem hierarchia qui dicuntur æque potentes, hierarchia qui dicuntur æque potentes, unus reducit alterum et illuminat. unus reducit alterum et illuminat.

ET QUIA de hoc sunt multæ auctorita- Sed contra. ET QUIA de hoc sunt multæ auctorita- Sed contra. tes a Dionysio, objiciatur in contrarium: tes a Dionysio, objiciatur in contrarium:

* Cantic. VIII, 5. * Cantic. VIII, 5.

* S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, * S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 4. cap. 4.

512 512

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

secundum hoc enim quidam Angelorum secundum hoc enim quidam Angelorum non vident Deum immediate, quod con- non vident Deum immediate, quod con- demnatur pro hæresi. demnatur pro hæresi.

Quæst. 3. ITEM quæritur ultimo, Utrum illumina- Quæst. 3. ITEM quæritur ultimo, Utrum illumina- tionem recipiant ab Ecclesia militante? tionem recipiant ab Ecclesia militante? Et videtur, quod sic: quia super illud Et videtur, quod sic: quia super illud Apostoli, ad Ephes. 111, 9: Quæ sit dis- Apostoli, ad Ephes. 111, 9: Quæ sit dis- pensatio sacramenti absconditi, dicit pensatio sacramenti absconditi, dicit Glossa «Aliquid accrevit Angelis per Glossa «Aliquid accrevit Angelis per prædicationem Apostolorum, qui multa prædicationem Apostolorum, qui multa secreta didicerunt prædicatione per Gen- secreta didicerunt prædicatione per Gen- tes dilatata. » tes dilatata. »

Sed contra. Sed contra.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit beatus Dionysius in libro de 1. Dicit beatus Dionysius in libro de Coelesti hierarchia: « Video quia et divi- Coelesti hierarchia: « Video quia et divi- num Christi humanitatis mysterium An- num Christi humanitatis mysterium An- geli primo sunt edocti et docuere. geli primo sunt edocti et docuere. Deinde per ipsos in nos scientiæ gratia Deinde per ipsos in nos scientiæ gratia descendit. » Et inducit Gabrielem mis- descendit. » Et inducit Gabrielem mis- sum ad beatam Virginem, et Angelum sum ad beatam Virginem, et Angelum instruentem Joseph quomodo vere im- instruentem Joseph quomodo vere im- plerentur divinitus promissa progenitori plerentur divinitus promissa progenitori David. Et alius instruit pastores. Simili- David. Et alius instruit pastores. Simili- ter et ipse Jesus puer obediens subditur ter et ipse Jesus puer obediens subditur Patri et Dei per Angelos dispositionibus Patri et Dei per Angelos dispositionibus et per medios ipsos annuntiatur Joseph a et per medios ipsos annuntiatur Joseph a Patre disposita Filii ad Ægyptum reces- Patre disposita Filii ad Ægyptum reces- sio, et iterum ad Judæam ex Ægypto in- sio, et iterum ad Judæam ex Ægypto in- ductio. Et in passione apparuit Angelus ductio. Et in passione apparuit Angelus confortans eum: et hoc totum fecit, ut confortans eum: et hoc totum fecit, ut dicit Dionysius, non propter indigen- dicit Dionysius, non propter indigen- tiam, sed ut ostenderet se verum homi- tiam, sed ut ostenderet se verum homi- nem, cujus est disponi et ordinari per nem, cujus est disponi et ordinari per Angelos. Angelos.

Similiter ibidem dicit, quod sancti pa- Similiter ibidem dicit, quod sancti pa- tres visiones quas viderunt sive prophe- tres visiones quas viderunt sive prophe- ticas sive alias, gloriosi patres nostri per- ticas sive alias, gloriosi patres nostri per- fecerunt per medias coelestes virtutes. Et fecerunt per medias coelestes virtutes. Et subinfert de lege dicens sic: « Aut non subinfert de lege dicens sic: « Aut non et sacram legislationem eloquiorum tra- et sacram legislationem eloquiorum tra- ditio velut per se quidem dicit ex Deo ditio velut per se quidem dicit ex Deo Moysi donatam, ut etiam vere nos doceat Moysi donatam, ut etiam vere nos doceat divinos eam esse et sacros characteres. divinos eam esse et sacros characteres. Docet autem sapienter et hoc Theologia Docet autem sapienter et hoc Theologia per Angelos eam ad nos provenire, tam- per Angelos eam ad nos provenire, tam-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, сар. 4. сар. 4.

quam divino legali ordine illud legaliter quam divino legali ordine illud legaliter ponente, hoc est, per prima secunda in ponente, hoc est, per prima secunda in divinum reduci. >> divinum reduci. >>

2. Item, Augustinus in libro III de Tri 2. Item, Augustinus in libro III de Tri nitate: « Illa omnia quæ a patribus visa nitate: « Illa omnia quæ a patribus visa sunt cum Deus illis secundum suam dis- sunt cum Deus illis secundum suam dis- positionem temporibus præsentaretur, positionem temporibus præsentaretur, per creaturam facta esse manifestum est. per creaturam facta esse manifestum est. Et si nos latet quomodo ea ministris An Et si nos latet quomodo ea ministris An gelis fecerit, tamen per Angelos facta gelis fecerit, tamen per Angelos facta credimus 2. » credimus 2. »

3. Hoc idem videtur per diffinitionem 3. Hoc idem videtur per diffinitionem animæ datam in libro de Motu cordis, animæ datam in libro de Motu cordis, ubi dicitur, quod anima est substantia in- ubi dicitur, quod anima est substantia in- corporea, intellectiva, illuminationum corporea, intellectiva, illuminationum quæ sunt a primo, ultima relatione per- quæ sunt a primo, ultima relatione per- ceptiva: est enim relatio prima primo- ceptiva: est enim relatio prima primo- rum, quia immediate accipiunt. Secunda rum, quia immediate accipiunt. Secunda est ultimorum qui accipiunt per alios. est ultimorum qui accipiunt per alios.

SOLUTIO, Concedimus breviter, quod SOLUTIO, Concedimus breviter, quod quilibet inferior a quolibet superiori, sive quilibet inferior a quolibet superiori, sive Angelo, sive homine, sive Deo potest. Angelo, sive homine, sive Deo potest. accipere illuminationem. Unde dicimus, accipere illuminationem. Unde dicimus, quod tres primæ essentiæ, scilicet Sera- quod tres primæ essentiæ, scilicet Sera- phim et Cherubim et Throni, a tribus phim et Cherubim et Throni, a tribus accipiunt illuminationem, scilicet a Deo, accipiunt illuminationem, scilicet a Deo, et homine Christo, et a beata Virgine. et homine Christo, et a beata Virgine.

AD HOC autem quob objicitur in con- AD HOC autem quob objicitur in con- trarium de modo quærendi, dicendum trarium de modo quærendi, dicendum secundum beatum Dionysium, quod An- secundum beatum Dionysium, quod An- geli quæstiones non faciunt Christo, sed geli quæstiones non faciunt Christo, sed inter se quæstionem proponunt et non inter se quæstionem proponunt et non propter hoc quod a se invicem exspectant propter hoc quod a se invicem exspectant illuminationes, sed ut reponant reveren- illuminationes, sed ut reponant reveren- tiam Christo tamquam reverentes disci- tiam Christo tamquam reverentes disci- puli, qui altitudini scientiæ et benignita- puli, qui altitudini scientiæ et benignita- tis Magistri sui non præsumunt facere tis Magistri sui non præsumunt facere quæstionem, sed coram ipso eam propo- quæstionem, sed coram ipso eam propo- nunt inter se, exspectantes ut a propria nunt inter se, exspectantes ut a propria benignitate eos illuminet ad solutionem. benignitate eos illuminet ad solutionem. Et hoc est quod dicit Dionysius in libro Et hoc est quod dicit Dionysius in libro de Coelesti hierarchia: « Apud seipsos de- de Coelesti hierarchia: « Apud seipsos de- liberant ante interrogare, ostendentes liberant ante interrogare, ostendentes quidem quia discunt, et divinam scien- quidem quia discunt, et divinam scien- tiam appetunt: non autem præsilientes tiam appetunt: non autem præsilientes

2 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 11. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 11.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 32. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 32.

per divinam processionem inditam illu- per divinam processionem inditam illu- minationem 1. » Et dicit, quod hoc fa- minationem 1. » Et dicit, quod hoc fa- ciunt quasi reverenter. Secundum alios ciunt quasi reverenter. Secundum alios autem sanctos, prima quæstio est mino- autem sanctos, prima quæstio est mino- rum Angelorum, et quærunt ab altiori- rum Angelorum, et quærunt ab altiori- bus, et hoc non est inconveniens. Secunda bus, et hoc non est inconveniens. Secunda autem quæstio illa est superiorum: quia autem quæstio illa est superiorum: quia illa immediate a Christo, scilicet hæc: illa immediate a Christo, scilicet hæc: Quare igitur rubrum est indumentum Quare igitur rubrum est indumentum tuum? Et rationem illius quæstionis tuum? Et rationem illius quæstionis langit Glossa super Isaiam, dicens:«Tam- langit Glossa super Isaiam, dicens:«Tam- quam dicant Angeli, didicimus quod lo- quam dicant Angeli, didicimus quod lo- queris justitiam, et salus omnium in tuo queris justitiam, et salus omnium in tuo est arbitrio, scire volumus quare vesti- est arbitrio, scire volumus quare vesti- menta tua sunt velut musto tincta, et tu- menta tua sunt velut musto tincta, et tu- nica quæ desuper contexta est, et scin- nica quæ desuper contexta est, et scin- di non potest, et ab utero virginali tan- di non potest, et ab utero virginali tan- tum candorem habuit, quantum non tum candorem habuit, quantum non potest facere fullo super terram, quare potest facere fullo super terram, quare sanguine cruentetur magis enim tibi sanguine cruentetur magis enim tibi convenit clementia quam' crudelitas. >> Se- convenit clementia quam' crudelitas. >> Se- cundum autem beatum Dionysium utra- cundum autem beatum Dionysium utra- que quæstio est superiorum immediate que quæstio est superiorum immediate assistentium Christo et Deo: sed pri- assistentium Christo et Deo: sed pri- mam inter se faciunt propter reveren- mam inter se faciunt propter reveren- tiam secundam autem faciunt Christo, tiam secundam autem faciunt Christo, benignitati suæ ex solutione primæ quæ- benignitati suæ ex solutione primæ quæ- stionis facti proniores. stionis facti proniores.

AD ID quod in contrarium est per au- AD ID quod in contrarium est per au- ctoritates Augustini, dicendum, quod ctoritates Augustini, dicendum, quod prima auctoritas intelligitur de operibus prima auctoritas intelligitur de operibus creationis tantum quæ prius cognovit in creationis tantum quæ prius cognovit in Verbo Dei facienda, et postea facta in na- Verbo Dei facienda, et postea facta in na- tura propria. Secunda autem auctoritas tura propria. Secunda autem auctoritas intelligitur de mysterio incarnationis intelligitur de mysterio incarnationis quæ quoad hoc innotuit Angelis a sæcu- quæ quoad hoc innotuit Angelis a sæcu- lis, qui viderunt unam creaturam inien- lis, qui viderunt unam creaturam inien- dam et associandam in una persona dam et associandam in una persona Filii divinitati. Unde beatus Bernardus Filii divinitati. Unde beatus Bernardus dicit in sermone 17 super Cantica: « Po- dicit in sermone 17 super Cantica: « Po- tuit contingere (si tamen incredibile non tuit contingere (si tamen incredibile non putetur) plenum sapientia, et perfectum putetur) plenum sapientia, et perfectum decore, homines præscire potuisse futu- decore, homines præscire potuisse futu- ros etiam et profecturos in parem glo- ros etiam et profecturos in parem glo- riam. Sed si præscivit, in Dei Verbo abs- riam. Sed si præscivit, in Dei Verbo abs- que dubio vidit, et in livore suo invidit, que dubio vidit, et in livore suo invidit,

3 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 7. cap. 7.

XXXIV XXXIV

513 513

et molitus est habere subjectos, socios et molitus est habere subjectos, socios dedignatus. » Non tamen oportuit, quod dedignatus. » Non tamen oportuit, quod cognoverunt mysterium incarnationis cognoverunt mysterium incarnationis quoad omnes speciales rationes et reve- quoad omnes speciales rationes et reve- lationes quæ possunt esse de illo. lationes quæ possunt esse de illo.

AD uoc quod objicitur de minoratione AD uoc quod objicitur de minoratione Christi, dicendum quod illa minoratio Christi, dicendum quod illa minoratio non est nisi secundum quid, scilicet in non est nisi secundum quid, scilicet in quantum est passibilis et mortalis, quod quantum est passibilis et mortalis, quod non sunt Angeli. Hoc autem non est im- non sunt Angeli. Hoc autem non est im- pedimentum dignitatis quæ est ex ipsa pedimentum dignitatis quæ est ex ipsa unione humanæ naturæ ad divinitatem. unione humanæ naturæ ad divinitatem. Unde adhuc relinquitur, quod possunt Unde adhuc relinquitur, quod possunt illuminari ab ipso. illuminari ab ipso.

1. 1.

AD ID quod quæritur de beata Virgine, Ad quæst. AD ID quod quæritur de beata Virgine, Ad quæst. dicendum quod illuminationem accipiunt dicendum quod illuminationem accipiunt ab ipsa. ab ipsa.

Et ad id quod contra objicitur, dicen- Et ad id quod contra objicitur, dicen- dum quod illuminatio quæ fulget ab ea, dum quod illuminatio quæ fulget ab ea, non est creata, sed est Deus in ipsa : et non est creata, sed est Deus in ipsa : et quomodo sit hoc, dicit Magister Hugo quomodo sit hoc, dicit Magister Hugo de sancto Victore per exemplum sic di- de sancto Victore per exemplum sic di- cens: « Sicut duo sunt, lumen scilicet, cens: « Sicut duo sunt, lumen scilicet, et quod suscipit lumen corpus, et ex his et quod suscipit lumen corpus, et ex his duobus unum efficitur lucens, et ipsum duobus unum efficitur lucens, et ipsum lucens imago quodammodo est et si- lucens imago quodammodo est et si- militudo luminis: ita Deus noster lumen militudo luminis: ita Deus noster lumen est, et verum lumen, et ipsum lumen est, et verum lumen, et ipsum lumen rationales animi mundi et puri conci- rationales animi mundi et puri conci- piunt, et ex hoc lucentes fiunt, et non piunt, et ex hoc lucentes fiunt, et non sunt ipsi imago luminis in eo quod sunt, sunt ipsi imago luminis in eo quod sunt, sed in eo quod lucent ex lumine, sicut sed in eo quod lucent ex lumine, sicut ipsum lumen lucent, et sunt ipsa lucentia ipsum lumen lucent, et sunt ipsa lucentia theophaniæ luminis in quibus lumen theophaniæ luminis in quibus lumen videtur. » Et illud expressius habetur in videtur. » Et illud expressius habetur in quæstione de visione Dei: quia sicut in quæstione de visione Dei: quia sicut in ferro ignito nihil aliud videtur nisi lumen ferro ignito nihil aliud videtur nisi lumen ignis, sic in sanctis glorificatis videtur ignis, sic in sanctis glorificatis videtur Deus. Unde dicit beatus Bernardus in Deus. Unde dicit beatus Bernardus in libro de Amore Dei: «Obeata visio, videre libro de Amore Dei: «Obeata visio, videre Deum in se, videre Deum et in sanctis.»> Deum in se, videre Deum et in sanctis.»>

2. 2.

AD ID quod quæritur, Utrum unus re- Ad quæst. AD ID quod quæritur, Utrum unus re- Ad quæst. cipiat illuminationem ab alio? Dicendum cipiat illuminationem ab alio? Dicendum quod sic. quod sic.

3 Isa. LXIII, 2. 3 Isa. LXIII, 2.

33 33

33 33

514 514

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ad id autem quod contra objicitur, Ad id autem quod contra objicitur, dicendum etiam per quamdam Glossam dicendum etiam per quamdam Glossam super epistolam ad Ephesios, III, 9, quæ super epistolam ad Ephesios, III, 9, quæ dicit, quod in mundo absconditæ sunt dicit, quod in mundo absconditæ sunt causæ rationales omnium rerum quæ na- causæ rationales omnium rerum quæ na- turaliter fiunt, in Deo vero causæ eorum turaliter fiunt, in Deo vero causæ eorum quæ per gratiam fiunt, sive eorum quæ quæ per gratiam fiunt, sive eorum quæ ad hoc signanda mirabiliter non natura- ad hoc signanda mirabiliter non natura- liter fiunt, quæ ministrantibus Angelis liter fiunt, quæ ministrantibus Angelis facta sunt unde mysterium hoc a sæcu-. facta sunt unde mysterium hoc a sæcu-. lis in Deo dicitur esse absconditum, sic lis in Deo dicitur esse absconditum, sic tamen ut innotescat principibus et po- tamen ut innotescat principibus et po- testatibus et coelestibus. Dicendum igitur, testatibus et coelestibus. Dicendum igitur, quod Deus in ratione duplicis objecti quod Deus in ratione duplicis objecti præsentat se Angelis aut beatis, scilicet præsentat se Angelis aut beatis, scilicet ut objectum fruitionis, et ut in ipso sunt ut objectum fruitionis, et ut in ipso sunt rationes absconditæ omnium mysterio- rationes absconditæ omnium mysterio- rum pertinentium ad gubernationem rum pertinentium ad gubernationem Ecclesiæ. Et primo modo omnes vident Ecclesiæ. Et primo modo omnes vident Deum immediate. Secundo autem modo Deum immediate. Secundo autem modo

accipiunt illuminationes, sed superiores accipiunt illuminationes, sed superiores accipiunt eas immediate a Deo, inferiores accipiunt eas immediate a Deo, inferiores autem a superioribus per ordinem: "t autem a superioribus per ordinem: "t hoc plenius habebitur inferius. hoc plenius habebitur inferius.

AD ID quod quæritur, Utrum accipiant A AD ID quod quæritur, Utrum accipiant A illuminationes ab Ecclesia militante? illuminationes ab Ecclesia militante?

Dicendum, quod duplex est acceptio Dicendum, quod duplex est acceptio illuminationum, scilicet a causa, et ab illuminationum, scilicet a causa, et ab effectu. Et a causa quidem gratiarum effectu. Et a causa quidem gratiarum proprie accipiuntur illuminationes: ab proprie accipiuntur illuminationes: ab effectu autem per modum experimenti, effectu autem per modum experimenti, et sic quasdam illuminationes accipiunt et sic quasdam illuminationes accipiunt Angeli ab Ecclesia, quando scilicet vi- Angeli ab Ecclesia, quando scilicet vi- dent mysteria gratiarum a sæculis, et dent mysteria gratiarum a sæculis, et ideo abscondita, per effectum in sancta ideo abscondita, per effectum in sancta Ecclesia compleri. Ecclesia compleri.

Per hoc patet solutio ad omnia quæ- Per hoc patet solutio ad omnia quæ- sita. sita.

QUÆSTIO XXXIII. QUÆSTIO XXXIII.

De actibus communibus Angelorum, qui sunt purgare, illuminare, De actibus communibus Angelorum, qui sunt purgare, illuminare, et perficere, qualiter illis utuntur inter se ? et perficere, qualiter illis utuntur inter se ?

Deinde quæritur de actibus communibus Angelorum, qui sunt purgare, Deinde quæritur de actibus communibus Angelorum, qui sunt purgare, illuminare, et perficere. illuminare, et perficere.

Et quæruntur duo, scilicet qualiter his actibus utuntur inter se? Et, Et quæruntur duo, scilicet qualiter his actibus utuntur inter se? Et, qualiter utuntur eis ad animas hominum? qualiter utuntur eis ad animas hominum?

Circa primum quæruntur quatuor, quorum primum est, Utrum conve- Circa primum quæruntur quatuor, quorum primum est, Utrum conve- niat Angelis illuminare, perficere, et purgare? niat Angelis illuminare, perficere, et purgare?

Secundum, Secundum quid conveniat eis ? Secundum, Secundum quid conveniat eis ?

Tertium, Utrum conveniat eis secundum distinctionem hierarchiarum Tertium, Utrum conveniat eis secundum distinctionem hierarchiarum vel ordinum vel personarum ? vel ordinum vel personarum ?

Quartum, Cui conveniat per prius, et cui per posterius? Quartum, Cui conveniat per prius, et cui per posterius?

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 33. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 33.

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

515 515

Angelo Domini, qui stabant inter myr-. Angelo Domini, qui stabant inter myr-. teta, et dixerunt: Perambulavimus ter- teta, et dixerunt: Perambulavimus ter- ram, et ecce omnis terra habitatur, et ram, et ecce omnis terra habitatur, et quiescit. Ex hoc expresse accipitur, quod quiescit. Ex hoc expresse accipitur, quod Angelus qui stabat inter myrteta, illumi- Angelus qui stabat inter myrteta, illumi- nabatur ab his qui perambulaverunt nabatur ab his qui perambulaverunt

I'trum conveniat Angelis purgare, illu- terram, et ille ulterius illuminavit Zacha- I'trum conveniat Angelis purgare, illu- terram, et ille ulterius illuminavit Zacha-

1 1

minare, et perficere ¹? minare, et perficere ¹?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1. Dicit beatus Dionysius in libro de 1. Dicit beatus Dionysius in libro de Celesti hierarchia: «Ordo hierarchiæ Celesti hierarchia: «Ordo hierarchiæ est quosdam quidem purgari, quosdam est quosdam quidem purgari, quosdam vero purgare et quosdam quidem illu- vero purgare et quosdam quidem illu- minari, et quosdam illuminare: et quos- minari, et quosdam illuminare: et quos- dam quidem perfici, quosdam quidem dam quidem perfici, quosdam quidem perficere, unicuique ad deiformen admi- perficere, unicuique ad deiformen admi- rationem qualicumque modo 2. » Igitur rationem qualicumque modo 2. » Igitur ista conveniunt Angelis. ista conveniunt Angelis.

2. Præterea hoc videtur ex auctoritati- 2. Præterea hoc videtur ex auctoritati- bus Bibliæ. Sic enim dicitur in Daniele, bus Bibliæ. Sic enim dicitur in Daniele, VIII, VIII, 15 et 16: Factum est autem cum 15 et 16: Factum est autem cum viderem, ergo Daniel, visionem, et viderem, ergo Daniel, visionem, et quærerem intelligentiam, ecce stetit in quærerem intelligentiam, ecce stetit in conspectu meo quasi species viri. Et au- conspectu meo quasi species viri. Et au- divi vocem viri inter Ulai: et clamavit, divi vocem viri inter Ulai: et clamavit, et ait Gabriel, fac intelligere istam et ait Gabriel, fac intelligere istam visionem. Ex hoc enim manifeste accipi- visionem. Ex hoc enim manifeste accipi- tur, quod Angelus mittit alium Angelum tur, quod Angelus mittit alium Angelum ad hominem illuminandum: non autem ad hominem illuminandum: non autem mitteret nisi prius Hluminasset, ut dicit mitteret nisi prius Hluminasset, ut dicit Dionysius. Dionysius.

3. Item, Danielis, x, 13 et 14: Ecce 3. Item, Danielis, x, 13 et 14: Ecce Michael, unus de principibus primis, Michael, unus de principibus primis, venit in adjutorium meum, et ego re- venit in adjutorium meum, et ego re- mansi ibi juxta regem Persarum. Veni mansi ibi juxta regem Persarum. Veni autem ut docerem te, ait, quæ ventura autem ut docerem te, ait, quæ ventura sunt. Istud adjutorium (sicut dicit Dio- sunt. Istud adjutorium (sicut dicit Dio- nysius) non est nisi per illuminationem nysius) non est nisi per illuminationem et purgationem. et purgationem.

4. Item, Zachariæ, 1, 10 et 11: Re- 4. Item, Zachariæ, 1, 10 et 11: Re- spondit vir qui stabat inter myrteta, et spondit vir qui stabat inter myrteta, et dixit: Isti sunt quos misit Dominus ut dixit: Isti sunt quos misit Dominus ut perambulent terram. Et responderunt perambulent terram. Et responderunt

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 40, membr. 2, art. 1, partic. 1, logiæ, Quæst. 40, membr. 2, art. 1, partic. 1, Tom. XXXII novæ editionis nostræ. Tom. XXXII novæ editionis nostræ.

riam. riam.

5. Item, Isaiæ, VI, 3, dicitur, quod 5. Item, Isaiæ, VI, 3, dicitur, quod clamabant alter ad alterum, et dicebant: clamabant alter ad alterum, et dicebant: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus exercituum: plena est omnis terra Deus exercituum: plena est omnis terra gloria ejus. Quod beatus Dionysius ex- gloria ejus. Quod beatus Dionysius ex- ponit, quod clamare alterum ad alterum, ponit, quod clamare alterum ad alterum, nihil aliud est quam dare sibi illumina- nihil aliud est quam dare sibi illumina-

tionem. tionem.

6. Item, In Ezechiele, 1x, 3 et seq.: 6. Item, In Ezechiele, 1x, 3 et seq.: Gloria Domini Israel assumpta est de Gloria Domini Israel assumpta est de Cherub, quæ erat super eum ad limen Cherub, quæ erat super eum ad limen domus et vocavit virum qui indutus domus et vocavit virum qui indutus erat lineis, et atramentarium scriptoris erat lineis, et atramentarium scriptoris habebat in lumbis suis, et dixit Domi- habebat in lumbis suis, et dixit Domi- nus ad eum: Transi per mediam civita- nus ad eum: Transi per mediam civita- tem, in medio Jerusalem, et signa Thau tem, in medio Jerusalem, et signa Thau super frontes virorum gementium et do- super frontes virorum gementium et do- lentium super cunctis abominationibus lentium super cunctis abominationibus quæ fiunt in medio ejus. Et illis, scilicet quæ fiunt in medio ejus. Et illis, scilicet sex viris quorum unusquisque habebat sex viris quorum unusquisque habebat vas interitus in manu sua, dixit, audiente vas interitus in manu sua, dixit, audiente me me

Transite per civitatem sequentes Transite per civitatem sequentes eum, et percutite: non parcat oculus eum, et percutite: non parcat oculus vester, neque misereamini: senem, ado- vester, neque misereamini: senem, ado- lescentulum et virginem, parvulum et lescentulum et virginem, parvulum et mulieres, interficite usque ad internecio- mulieres, interficite usque ad internecio- nem omnem autem super quem videri- nem omnem autem super quem videri- tis Thau, ne occidatis, et a sanctuario tis Thau, ne occidatis, et a sanctuario meo incipite. Ex hoc, ut dicit Dionysius, meo incipite. Ex hoc, ut dicit Dionysius, patet quod sequentes erudiebantur a pri- patet quod sequentes erudiebantur a pri- mo divinum judicium. mo divinum judicium.

7. Item, Ezechielis, x, 1 et 2: Et vidi: 7. Item, Ezechielis, x, 1 et 2: Et vidi: et ecce in firmamento quod erat super et ecce in firmamento quod erat super caput cherubim, quasi lapis sapphirus, caput cherubim, quasi lapis sapphirus, quasi species similitudinis solii, appa- quasi species similitudinis solii, appa- ruit super ea. Et dixit ad virum qui in- ruit super ea. Et dixit ad virum qui in- dutus erat lineis, et ait: Ingredere in dutus erat lineis, et ait: Ingredere in

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

cap. 3. cap. 3.

516 516

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

medio rotarum quæ sunt subtus cheru- medio rotarum quæ sunt subtus cheru- bim, et imple manum tuam prunis ignis bim, et imple manum tuam prunis ignis quæ sunt inter cherubim, et effunde su- quæ sunt inter cherubim, et effunde su- per civitatem. Hoc etiam dixit Diony- per civitatem. Hoc etiam dixit Diony- sius, quod ille vir erudiebatur a Cheru- sius, quod ille vir erudiebatur a Cheru- bim quod notatur in hoc quod mittitur bim quod notatur in hoc quod mittitur ut accipiat prunas sub rotas Cherubim. ut accipiat prunas sub rotas Cherubim.

8. Item, Omnes auctoritates inducuntur 8. Item, Omnes auctoritates inducuntur et exponuntur per intellectum dictum a et exponuntur per intellectum dictum a beato Dionysio in libro de Cœlesti hie- beato Dionysio in libro de Cœlesti hie- rarchia 1. rarchia 1.

9. Item, In Apocalypsi, vi, 2 et 3 : 9. Item, In Apocalypsi, vi, 2 et 3 : Vidi alterum Angelum ascendentem ab Vidi alterum Angelum ascendentem ab ortu solis, habentem signum Dei vivi: ortu solis, habentem signum Dei vivi: et clamavit voce magna quatuor Ange- et clamavit voce magna quatuor Ange- lis, quibus datum est nocere terræ et ma- lis, quibus datum est nocere terræ et ma- ri, dicens: Nolite nocere terræ et mari, ri, dicens: Nolite nocere terræ et mari, neque arboribus, quoadusque signemus neque arboribus, quoadusque signemus servos Dei nostri in frontibus eorum. Et servos Dei nostri in frontibus eorum. Et ex hoc accipitur, quod quidam illumi- ex hoc accipitur, quod quidam illumi- nantur ab ipso sole, ut iste qui ascendit nantur ab ipso sole, ut iste qui ascendit ab ortu solis quidam autem ab ipsis ab ortu solis quidam autem ab ipsis Angelis, ut illi quatuor quibus clamavit. Angelis, ut illi quatuor quibus clamavit. PRÆTEREA, Videtur, quod indigeant PRÆTEREA, Videtur, quod indigeant purgatione. purgatione.

1. Ita habetur in Job, IV, 18: Ecce 1. Ita habetur in Job, IV, 18: Ecce qui serviunt ei, non sunt stabiles, et in qui serviunt ei, non sunt stabiles, et in Angelis suis reperit pravitatem. Igitur Angelis suis reperit pravitatem. Igitur cum Angeli habent pravitatem, indigent cum Angeli habent pravitatem, indigent purgatione, purgatione,

2. Item, Job, xxv, 5: Ecce luna non 2. Item, Job, xxv, 5: Ecce luna non splendet, et stellæ non sunt mundæ in splendet, et stellæ non sunt mundæ in conspectu ejus. Et ex hoc sequitur idem conspectu ejus. Et ex hoc sequitur idem quon prius. Per lunam enim intelligun- quon prius. Per lunam enim intelligun- tur Angeli ab ipso sole, scilicet Deo illu- tur Angeli ab ipso sole, scilicet Deo illu- minati, et per stellas minores et inferio- minati, et per stellas minores et inferio-

res. res.

3. Item, Job, xLI, 16: Cum sublatus 3. Item, Job, xLI, 16: Cum sublatus fuerit, scilicet leviatham, timebunt Ange- fuerit, scilicet leviatham, timebunt Ange- li, et territi purgabuntur. li, et territi purgabuntur.

Item, Dicit Dionysius in libro de Co- Item, Dicit Dionysius in libro de Co- lesti hierarchia, quod oportet purgan- lesti hierarchia, quod oportet purgan- dos quidem puros effici omnino, et dos quidem puros effici omnino, et omni liberari dissimilitudinis confusio- omni liberari dissimilitudinis confusio- ne. Si igitur habeant confusionem dissi- ne. Si igitur habeant confusionem dissi-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 8 circa finem. cap. 8 circa finem.

2 IDEM, Ibidem, cap. 1. 2 IDEM, Ibidem, cap. 1.

militudinis, tunc videtur quod egeant militudinis, tunc videtur quod egeant purgatione. purgatione.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Si purgantur, aut purgantur a pec- 1. Si purgantur, aut purgantur a pec- cato, aut ab ignorantia, aut a phantasiis. cato, aut ab ignorantia, aut a phantasiis. Non a peccato:quia non habent peccatum. Non a peccato:quia non habent peccatum. Ab ignorantia etiam non quia ignoran- Ab ignorantia etiam non quia ignoran- tia vel peccatum est vel conjunctum ha- tia vel peccatum est vel conjunctum ha- bet peccatum, ut dicit Augustinus in libro bet peccatum, ut dicit Augustinus in libro de Libero arbitrio. Item, non a phanta- de Libero arbitrio. Item, non a phanta- siis: quia dicit Augustinus super episto- siis: quia dicit Augustinus super episto- lam II ad Corinth. x11, 3, super illud: Scio lam II ad Corinth. x11, 3, super illud: Scio hujusmodi hominem, etc., quod Angeli hujusmodi hominem, etc., quod Angeli sunt in regione intelligibilium, ut vi- sunt in regione intelligibilium, ut vi- deant perpicuam veritatem nullis opinio- deant perpicuam veritatem nullis opinio- num vel phantasiarum nebulis fuscatam. num vel phantasiarum nebulis fuscatam.

2. Præterea, Dicit Augustinus, quod 2. Præterea, Dicit Augustinus, quod «< intelligentia est de incorporeis substan- «< intelligentia est de incorporeis substan- tiis pura certaque cognitio. » Cum igitur tiis pura certaque cognitio. » Cum igitur Angeli habeant intelligentiam, videtur Angeli habeant intelligentiam, videtur quod de omnibus talibus puram et cer- quod de omnibus talibus puram et cer- tam habeant cognitionem: et ita purga- tam habeant cognitionem: et ita purga- tione non indigent. tione non indigent.

Si forte dicatur, quod ignorantia re- Si forte dicatur, quod ignorantia re- linquit debitum ad discendum, et propter linquit debitum ad discendum, et propter illud est peccatum: sed nescientia nihil illud est peccatum: sed nescientia nihil ponit, et est negatio scientiæ et ab illa ponit, et est negatio scientiæ et ab illa purgantur Angeli. CONTRA: Quod nihil purgantur Angeli. CONTRA: Quod nihil ponit, omnino nihil est : et quod omnino ponit, omnino nihil est : et quod omnino nihil est, non purgatur. Igitur videtur, nihil est, non purgatur. Igitur videtur, et quod talis nescientia non possit pur- et quod talis nescientia non possit pur- gari. gari.

3. Præterea, Dicit Gregorius: « Quid 3. Præterea, Dicit Gregorius: « Quid est quod non videant, qui videntem om- est quod non videant, qui videntem om- nia vident³. » Ergo nihil ignorant: igi- nia vident³. » Ergo nihil ignorant: igi- tur ab ignorantia purgari non possunt. tur ab ignorantia purgari non possunt.

4. Si forte propter hoc dicatur, quod 4. Si forte propter hoc dicatur, quod purgantur a materialitate quadam quæ purgantur a materialitate quadam quæ est obtusio perspicacitatis intelligentiæ. est obtusio perspicacitatis intelligentiæ. CONTRA: Quæratur de causa illius obtu- CONTRA: Quæratur de causa illius obtu- sionis, et non potest assignari nisi minor sionis, et non potest assignari nisi minor simplicitas essentiæ. Cum igitur causa simplicitas essentiæ. Cum igitur causa non possit amoveri, effectus etiam stabit, non possit amoveri, effectus etiam stabit, et non purgabitur. et non purgabitur.

Præterea, Secundum hoc in purga- Præterea, Secundum hoc in purga-

3 S. GREGORIUS, Lib. IV Dialogorum, cap. 33, 3 S. GREGORIUS, Lib. IV Dialogorum, cap. 33, et Lib. II Moralium, cap. 3. et Lib. II Moralium, cap. 3.

14 1. 14 1.

SUMMA DE CREATURIS, SUMMA DE CREATURIS,

tione Angeli forma aliqua actu ens remo- tione Angeli forma aliqua actu ens remo- veretur, et aliqua adveniret et sic esset veretur, et aliqua adveniret et sic esset ibi motus alterationis, quod falsum est. ibi motus alterationis, quod falsum est. Item, Obtusio illa naturalis habitus Item, Obtusio illa naturalis habitus est et ita erit ex principiis naturalibus : est et ita erit ex principiis naturalibus : igitur erit immobilis, cum non possit igitur erit immobilis, cum non possit moveri nisi per mutationem principio- moveri nisi per mutationem principio- rum naturæ. rum naturæ.

SOLUTIO. Dicimus cum Dionysio in li- SOLUTIO. Dicimus cum Dionysio in li- bro de Coelesti hierarchia, quod pur- bro de Coelesti hierarchia, quod pur- gantur ab ignorantia dicit enim Diony- gantur ab ignorantia dicit enim Diony- sius sic: «Ignorantiam quidem utpote sius sic: «Ignorantiam quidem utpote purgans secundum ordinem indita scien- purgans secundum ordinem indita scien- tia perfectarum doctrinarum. » tia perfectarum doctrinarum. »

Concedimus igitur secundum primas Concedimus igitur secundum primas auctoritates, quod quidam purgant et auctoritates, quod quidam purgant et quidam illuminant, et quidam purgantur quidam illuminant, et quidam purgantur et quidam illuminantur, et quidam per- et quidam illuminantur, et quidam per- ficiunt et quidam perficiuntur. ficiunt et quidam perficiuntur.

Ad Hoc autem quod quæritur de indi- Ad Hoc autem quod quæritur de indi- gentia purgationis, dicimus quod indi- gentia purgationis, dicimus quod indi- gentia purgationis est ignorantia, sicut gentia purgationis est ignorantia, sicut dictum est. Sed ignorantia est duplex, dictum est. Sed ignorantia est duplex, scilicet negationis, et privationis. Igno- scilicet negationis, et privationis. Igno- rantia negationis est nescientia quæ nihil rantia negationis est nescientia quæ nihil ponit, sicut dicimus lignum nesciens, ponit, sicut dicimus lignum nesciens, hoc est, non sciens et hæc improprie hoc est, non sciens et hæc improprie dicitur ignorantia. Est etiam ignorantia dicitur ignorantia. Est etiam ignorantia privationis, et hæc est duplex, scilicet privationis, et hæc est duplex, scilicet malæ dispositionis, et hæc quia aliquid malæ dispositionis, et hæc quia aliquid ponit de habitu, proprie dicitur error, et ponit de habitu, proprie dicitur error, et improprie ignorantia. Alia est ignorantia improprie ignorantia. Alia est ignorantia privationis habitus, et hæc est duplex, privationis habitus, et hæc est duplex, scilicet illa quæ privat habitum, et relin- scilicet illa quæ privat habitum, et relin- quit substantiam cum debito procedendi quit substantiam cum debito procedendi ad habitum et hæc tradenda est in mo- ad habitum et hæc tradenda est in mo- ralibus quæstionibus, ubi agitur de pec- ralibus quæstionibus, ubi agitur de pec- catis. Et est etiam ignorantia quæ privat catis. Et est etiam ignorantia quæ privat habitum, et relinquit subjectum cum po- habitum, et relinquit subjectum cum po- testate recipiendi habitum, præterquam testate recipiendi habitum, præterquam quod sit debitum ad illum, et illa est quod sit debitum ad illum, et illa est ignorantia de qua loquitur Dionysius, ignorantia de qua loquitur Dionysius, quod ab ipsa purgantur Angeli. quod ab ipsa purgantur Angeli.

TRACT. IV, QUÆST. 33. TRACT. IV, QUÆST. 33.

517 517

citur de Job, iv, 18, quod pravitas in- citur de Job, iv, 18, quod pravitas in- venta in Angelis est pravitas casus quæ venta in Angelis est pravitas casus quæ non est purgabilis, de qua non loquitur non est purgabilis, de qua non loquitur Dionysius. Dionysius.

AD ALIAM auctoritatem Job, xxv, 5, AD ALIAM auctoritatem Job, xxv, 5, dicendum quod ibi dicitur luna non dicendum quod ibi dicitur luna non splendere in comparatione, et non sim- splendere in comparatione, et non sim- pliciter. Quod autem dicitur, quod stellæ pliciter. Quod autem dicitur, quod stellæ non sunt mundæ, non sequitur ex hoc non sunt mundæ, non sequitur ex hoc quod sint immundæ, eo quod non abso- quod sint immundæ, eo quod non abso- lute dicuntur esse immundæ, sed non lute dicuntur esse immundæ, sed non mundæ in conspectu ejus : unde mundi- mundæ in conspectu ejus : unde mundi- tiem Dei quantum possibile est, conse- tiem Dei quantum possibile est, conse- quuntur per purgationem. quuntur per purgationem.

AD TERTIAM auctoritatem Job, XL1, 16, AD TERTIAM auctoritatem Job, XL1, 16, dicendum, quod etiam ibi loquitur de dicendum, quod etiam ibi loquitur de casu diaboli, quando scilicet leviathan casu diaboli, quando scilicet leviathan sublatus est de medio Angelorum: tunc sublatus est de medio Angelorum: tunc enim Angeli alii per dissensum malitiæ enim Angeli alii per dissensum malitiæ diaboli fugerunt a similitudine voluntatis diaboli fugerunt a similitudine voluntatis diaboli et hæc fuga dicitur timor, eo diaboli et hæc fuga dicitur timor, eo quod subito resilierunt a peccato diaboli quod subito resilierunt a peccato diaboli per dissensum in adhæsionem Dei. Et in per dissensum in adhæsionem Dei. Et in isto timore dicuntur esse purgati a flexi- isto timore dicuntur esse purgati a flexi- bilitate liberi arbitrii in confirmatione bilitate liberi arbitrii in confirmatione beatitudinis suæ. beatitudinis suæ.

: :

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

1. 1.

AD ID quod objicitur per rationes, Ad object. AD ID quod objicitur per rationes, Ad object. patet solutio: quia dicimus, quod pur- patet solutio: quia dicimus, quod pur- gantur ab ignorantia de qua dictum est, gantur ab ignorantia de qua dictum est, et licet illa sit privatio habitus, non est et licet illa sit privatio habitus, non est tamen simpliciter nihil, eo quod relin- tamen simpliciter nihil, eo quod relin- quit substantiam cum potestate recipien- quit substantiam cum potestate recipien- di habitum. Unde, sicut dicit Philoso-- di habitum. Unde, sicut dicit Philoso-- phus in fine primi Physicorum², quod phus in fine primi Physicorum², quod sufficit formæ absentia et præsentia fa- sufficit formæ absentia et præsentia fa- cere mutationem, ita dicimus hic, quod cere mutationem, ita dicimus hic, quod illuminationis absentia facit privationem, illuminationis absentia facit privationem, et præsentia facit purgationem: nec ta- et præsentia facit purgationem: nec ta- men in Angelis dicimus esse motum vel men in Angelis dicimus esse motum vel mutationem: non enim est ibi contra- mutationem: non enim est ibi contra- rietas formarum, nec mutatio subjecti rietas formarum, nec mutatio subjecti prius ad medium quam ad extremum : prius ad medium quam ad extremum : quia per receptionem potius illuminatio- quia per receptionem potius illuminatio- num perficitur et immutabilis fit Ange- num perficitur et immutabilis fit Ange- lus, et accedit ad unum, sicut supra lus, et accedit ad unum, sicut supra

DICENDUM igitur ad primum quod obji- ostensum est. DICENDUM igitur ad primum quod obji- ostensum est.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 7. cap. 7.

2 I Physicorum, tex. com. 68. 2 I Physicorum, tex. com. 68.

Ad object. Ad object. 2. 2.

Ad object. Ad object.

3. 3.

Ad object. Ad object.

4. 4.

518 518

D. ALB. MAG. ORD: PRÆD. D. ALB. MAG. ORD: PRÆD.

Ad auctoritatem Augustini dicendum, Ad auctoritatem Augustini dicendum, quod Angeli vident perspicuam verita- quod Angeli vident perspicuam verita- tem, sed non vident eam secundum om- tem, sed non vident eam secundum om- nes rationes quibus revelari potest. Sic nes rationes quibus revelari potest. Sic enim eam non vident nisi Deus trinitas enim eam non vident nisi Deus trinitas et homo Christus Jesus. Unde secundum et homo Christus Jesus. Unde secundum rationes illas. Angeli accipiunt illumina- rationes illas. Angeli accipiunt illumina- tiones spirituales, et purgantur ab igno- tiones spirituales, et purgantur ab igno- rantiis scibilium illorum de quibus acci- rantiis scibilium illorum de quibus acci- piunt revelationem. piunt revelationem.

AD ALIAM auctoritatem Augustini si- AD ALIAM auctoritatem Augustini si- militer dicendum, quod intelligentia militer dicendum, quod intelligentia certam habet cognitionem de spirituali- certam habet cognitionem de spirituali- bus, sed non oportet, quod omnia spe- bus, sed non oportet, quod omnia spe- cialia secundum quamlibet rationem cialia secundum quamlibet rationem cognoscat. Concedimus tamen quod non cognoscat. Concedimus tamen quod non purgantur Angeli a fuco nebularum fal- purgantur Angeli a fuco nebularum fal- sæ opinionis. sæ opinionis.

AD AUCTORITATEM Gregorii dicendum, AD AUCTORITATEM Gregorii dicendum, quod omnia vident Angeli in Verbo per- quod omnia vident Angeli in Verbo per- tinentia ab beatitudinem eorum. Sed tinentia ab beatitudinem eorum. Sed quædam sunt super beatitudinem, secun- quædam sunt super beatitudinem, secun- dum quæ efficiuntur agalmata divina, ut dum quæ efficiuntur agalmata divina, ut supra dictum est et non est necesse, supra dictum est et non est necesse, quod omnia illa videant similiter, et se- quod omnia illa videant similiter, et se- cundum hoc purgantur ab ignorantia quæ cundum hoc purgantur ab ignorantia quæ a Dionysio dicitur confusio dissimilitu- a Dionysio dicitur confusio dissimilitu- dinis, non ideo quod relinquat confu- dinis, non ideo quod relinquat confu- sionem peccati, sed dicitur ibi confusio sionem peccati, sed dicitur ibi confusio minor in divina ordinatio, secundum minor in divina ordinatio, secundum quod hierarchia dicitur divinior ordo quod hierarchia dicitur divinior ordo divinus dissimilitudo autem dicitur divinus dissimilitudo autem dicitur minor participatio illuminationum se- minor participatio illuminationum se- cundum quas est ascendere in divinam cundum quas est ascendere in divinam similitudinem, secundum quod dicit similitudinem, secundum quod dicit Dionysius, quod « hierarchia deiforme Dionysius, quod « hierarchia deiforme quantum potest similat, et in Dei simili- quantum potest similat, et in Dei simili- tudinem proportionaliter ascendit¹. » tudinem proportionaliter ascendit¹. »

AD ID quod objicitur de obtusione et AD ID quod objicitur de obtusione et materialitate, videtur concedendum esse. materialitate, videtur concedendum esse.

S. DIONYSIUS, De coelesti hierarchia, cap. 3. S. DIONYSIUS, De coelesti hierarchia, cap. 3. 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo-

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Secundum quid conveniat Angelis pur- Secundum quid conveniat Angelis pur- gare, illuminare, et perficere¹? gare, illuminare, et perficere¹?

Secundo quæritur, Secundum quid Secundo quæritur, Secundum quid conveniat Angelis purgare, illuminare, conveniat Angelis purgare, illuminare, et perficere? et perficere?

Et videtur, quod secundum idem : Et videtur, quod secundum idem : quia quia

1. In justificatione impii ad infusionem 1. In justificatione impii ad infusionem gratiæ sequitur purgatio a culpa et per- gratiæ sequitur purgatio a culpa et per- fectio secundum virtutes, sicut habetur fectio secundum virtutes, sicut habetur in Glossa super epistolam ad Romanos, in Glossa super epistolam ad Romanos, VIII, 30, super illud: Quos prædestina- VIII, 30, super illud: Quos prædestina- vit, hos et vocavit : et quos vocavit, hos vit, hos et vocavit : et quos vocavit, hos et justificavit : quos autem justificavit, et justificavit : quos autem justificavit, illos et glorificavit. Eadem enim est illos et glorificavit. Eadem enim est gratia vocans et justificans et magnifi- gratia vocans et justificans et magnifi- cans. Igitur a simili videtur, quod idem cans. Igitur a simili videtur, quod idem sit purgans et illuminans et perficiens : sit purgans et illuminans et perficiens : et ideo non videntur esse tres actus. et ideo non videntur esse tres actus.