478 478

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quibus actibus non utitur organo corpo- quibus actibus non utitur organo corpo- ris, et in illis nullo modo habet se ad ris, et in illis nullo modo habet se ad materiam ut transmutans eam: in qui- materiam ut transmutans eam: in qui- bus etiam utitur non in se, sed in po- bus etiam utitur non in se, sed in po- tentiis inferioribus quibus imperat: et tentiis inferioribus quibus imperat: et hoc maxime secundum actum illum qui hoc maxime secundum actum illum qui est interpretari, et secundum illum qui est interpretari, et secundum illum qui est movere concupiscibilem vel irasci- est movere concupiscibilem vel irasci- bilem ad desiderium vel iram : et in illis bilem ad desiderium vel iram : et in illis actibus oportet esse quædam transmu- actibus oportet esse quædam transmu- tantia materiam, sicut extensio spiri- tantia materiam, sicut extensio spiri- tuum corporalium ad desideratum, vel id tuum corporalium ad desideratum, vel id cui irascitur, ad quorum extensionem cui irascitur, ad quorum extensionem sequitur directio caloris ad illud idem, sequitur directio caloris ad illud idem, et per consequens multiplicatio et ebul- et per consequens multiplicatio et ebul- litio sanguinis ad idem et hoc est quod litio sanguinis ad idem et hoc est quod dicit Philosophus in libro I de Anima: dicit Philosophus in libro I de Anima: « Videtur autem pluribus nihil sine cor- « Videtur autem pluribus nihil sine cor- pore pati, neque facere, neque irasci, pore pati, neque facere, neque irasci, neque confidere, neque desiderare, neque neque confidere, neque desiderare, neque omnino sentire¹. » Et ibidem dicit idem omnino sentire¹. » Et ibidem dicit idem Philosophus in alio loco 2 : « Videntur Philosophus in alio loco 2 : « Videntur autem et animæ passiones omnes esse autem et animæ passiones omnes esse communes in corpore, ut desiderium, communes in corpore, ut desiderium, mansuetudo, timor, confidentia, adhuc mansuetudo, timor, confidentia, adhuc gaudium, et amare, et odire: simul gaudium, et amare, et odire: simul enim compatitur illi quoque corpus. » enim compatitur illi quoque corpus. » Indicat autem hoc aliquando a duris Indicat autem hoc aliquando a duris quidem et manifestis passionibus confi- quidem et manifestis passionibus confi- dentibus nihil provocari, aut timere : dentibus nihil provocari, aut timere : aliquando autem a parvis et infirmis aliquando autem a parvis et infirmis moveri, si irascitur corpus et sic se moveri, si irascitur corpus et sic se habeat, hoc est, si sit talis complexionis. habeat, hoc est, si sit talis complexionis. Adhuc autem magis manifestum est Adhuc autem magis manifestum est hcc nullo enim timore imminente in hcc nullo enim timore imminente in passionibus fiunt timentes. Dico igitur, passionibus fiunt timentes. Dico igitur, quod omnes causæ istæ quoquo modo quod omnes causæ istæ quoquo modo sint transmutantes et moventes mate- sint transmutantes et moventes mate- riam, inditæ sunt materiæ et naturæ in riam, inditæ sunt materiæ et naturæ in ipsa creatione sex dierum et has vocat ipsa creatione sex dierum et has vocat Augustinus seminales. Causæ autem Augustinus seminales. Causæ autem aliæ sunt ad opera miraculorum, quæ aliæ sunt ad opera miraculorum, quæ non sunt in natura et materia secundum non sunt in natura et materia secundum Augustinum, ut ex ipsis aliquid possit Augustinum, ut ex ipsis aliquid possit fieri, sicut de costa Adæ facta et Heva, fieri, sicut de costa Adæ facta et Heva, ut dicit Augustinus *. Et quia hæc sunt ut dicit Augustinus *. Et quia hæc sunt

: :

1 I de Anima, tex. com. 18. 1 I de Anima, tex. com. 18.

2 Ibidem, tex. com. 14. 2 Ibidem, tex. com. 14.

in disputationibus de Angelorum mira- in disputationibus de Angelorum mira- culis, dicetur de his latius, quando de culis, dicetur de his latius, quando de ipsis disputabitur. ipsis disputabitur.

Exemplar igitur causarum transmu- Exemplar igitur causarum transmu- tantium et moventium materiam secun- tantium et moventium materiam secun- dum quod causæ sunt, datum est Ange- dum quod causæ sunt, datum est Ange- lis in prima creatione eorum, lis in prima creatione eorum, et per et per illud cognoscunt omnia quæ fiunt in illud cognoscunt omnia quæ fiunt in materia transmutata. Dicitur ergo intel- materia transmutata. Dicitur ergo intel- lectus eorum deiformis propter duo, lectus eorum deiformis propter duo, quorum unum est, quia est per formas quorum unum est, quia est per formas quæ sunt ad res faciendas, sicut est spe- quæ sunt ad res faciendas, sicut est spe- cies ideæ primæ : sed in duobus est cies ideæ primæ : sed in duobus est differentia, quorum unum est, quod differentia, quorum unum est, quod species ideæ primæ est secundum natu- species ideæ primæ est secundum natu- ram et proprietatem causæ primæ exem- ram et proprietatem causæ primæ exem- plar illorum quæ fiunt, scilicet quod est plar illorum quæ fiunt, scilicet quod est idem cum causa prima in substantia, et idem cum causa prima in substantia, et quod ipsa una existens in numero et quod ipsa una existens in numero et essentia, est causa et exemplar omnium essentia, est causa et exemplar omnium cognoscibilium: sed in Angelis est se- cognoscibilium: sed in Angelis est se- cundum proprietatem et rationem cau- cundum proprietatem et rationem cau- sarum naturalium moventium et trans- sarum naturalium moventium et trans- mutantium materiam. Aliud propter mutantium materiam. Aliud propter quod intellectus Angeli deiformis est, in quod intellectus Angeli deiformis est, in actu intelligentiæ ipsius est : statim actu intelligentiæ ipsius est : statim enim sine deceptione et inquisitione con- enim sine deceptione et inquisitione con- spicit quidditates et veritates rerum : et spicit quidditates et veritates rerum : et hoc est ideo, quia non obstant intelle- hoc est ideo, quia non obstant intelle- ctui suo phantasiæ apparentes in exte- ctui suo phantasiæ apparentes in exte- rioribus quæ sunt causæ deceptionis in rioribus quæ sunt causæ deceptionis in intellectu humano: propter quæ etiam intellectu humano: propter quæ etiam intellectus humanus indiget inquisitione intellectus humanus indiget inquisitione et collatione et discussione fallaciarum et collatione et discussione fallaciarum ex apparentiis, ut per illa deveniat ad ex apparentiis, ut per illa deveniat ad acceptionem causarum verarum : et hoc acceptionem causarum verarum : et hoc vocat Dionysius virtutem deiformis men- vocat Dionysius virtutem deiformis men- tis. Quod autem addit Dionysius et tis. Quod autem addit Dionysius et naturam, vult tangere rationem virtutis naturam, vult tangere rationem virtutis intellectivæ, quæ non est susceptibilis intellectivæ, quæ non est susceptibilis formarum abstractarum ab ente creato, formarum abstractarum ab ente creato, quam addit intellectus humanus et ideo quam addit intellectus humanus et ideo Angelorum intellectus ponitur perfectus Angelorum intellectus ponitur perfectus a Philosophis, et non ut tabula rasa. a Philosophis, et non ut tabula rasa.

Cujus probatio est per aliam auctori- Cujus probatio est per aliam auctori- tatem quam adducere intendimus : et tatem quam adducere intendimus : et

3 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad litteram, cap. 18. litteram, cap. 18.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24.

est nona propositio in libro de Causis, est nona propositio in libro de Causis, ubi sic dicit: Omnis intelligentia plena ubi sic dicit: Omnis intelligentia plena est formis verum ex intelligentiis sunt est formis verum ex intelligentiis sunt qua continent formas minus universa- qua continent formas minus universa- les, et ex eis sunt quæ continent formas les, et ex eis sunt quæ continent formas plus universales quod sic intelligitur: plus universales quod sic intelligitur: Intelligentia angelica dicitur plena for- Intelligentia angelica dicitur plena for- mis propter duo, quorum unum est, mis propter duo, quorum unum est, quod non habent formas cognoscibilium quod non habent formas cognoscibilium naturalium naturaliter in parte sicut naturalium naturaliter in parte sicut intellectus humanus, qui non habet for- intellectus humanus, qui non habet for- mas cognoscibilium nisi per studium, mas cognoscibilium nisi per studium, sed non habet formas eorum quæ effu- sed non habet formas eorum quæ effu- giunt studium suum, sicut dicitur in giunt studium suum, sicut dicitur in libro de Motu cordis : libro de Motu cordis :

Fixit in æternum causas queis cuncta cohæ- Fixit in æternum causas queis cuncta cohæ- [rent, [rent, Se quoque lege tenens. Se quoque lege tenens.

Hanc nos omnifariam mobiles in om- Hanc nos omnifariam mobiles in om- nifariam immobili omnifariam nescimus, nifariam immobili omnifariam nescimus, effluentem materiæ in habilitate non effluentem materiæ in habilitate non percipimus, derivatam in res sensibiles percipimus, derivatam in res sensibiles pauci admodum et laboriose, non tamen pauci admodum et laboriose, non tamen integre assequuntur: delata opinionem integre assequuntur: delata opinionem parit et multis scientiam : et cum extra parit et multis scientiam : et cum extra nos fiat, pro magna parte conjecturam nos fiat, pro magna parte conjecturam assequimur, pro maxima sentimus, pro assequimur, pro maxima sentimus, pro tota nescimus. Aliud est, quia formæ tota nescimus. Aliud est, quia formæ Angeli plenum et perfectum efficiunt Angeli plenum et perfectum efficiunt cognoscere, cum sit per exemplaria cau- cognoscere, cum sit per exemplaria cau- sarum hominibus autem de quibusdam sarum hominibus autem de quibusdam non est nisi opinio vel phantasia. non est nisi opinio vel phantasia.

Quod autem dicitur, quod in quibus- Quod autem dicitur, quod in quibus- dam sunt magis universales, et in qui- dam sunt magis universales, et in qui- busdam minus universales, sic intelligi- busdam minus universales, sic intelligi- tur, quod formæ illæ sunt simplices tur, quod formæ illæ sunt simplices magis et minus secundum majorem vel magis et minus secundum majorem vel minorem simplicitatem essentiæ in An- minorem simplicitatem essentiæ in An- gelis superioribus et inferioribus: quanto gelis superioribus et inferioribus: quanto enim forma est simplicior, tanto uni- enim forma est simplicior, tanto uni- versalior. Et hoc est quod dicit commen- versalior. Et hoc est quod dicit commen- tum in expositione ejusdem propositio- tum in expositione ejusdem propositio- nis, quod res non recipiunt formas nisi nis, quod res non recipiunt formas nisi secundum modum possibilem : et non secundum modum possibilem : et non dicitur magis universalis vel minus, eo dicitur magis universalis vel minus, eo quod sit de paucioribus vel pluribus. quod sit de paucioribus vel pluribus.

Cf III de Anima, com. 5 in solutione ter- Cf III de Anima, com. 5 in solutione ter-

479 479

His visis, procedendum est ad solutio- His visis, procedendum est ad solutio- nem objectorum. nem objectorum.

AD ID ergo quod quæritur, Utrum for- AD ID ergo quod quæritur, Utrum for- mæ illæ sint acquisitæ vel datæ vel sint mæ illæ sint acquisitæ vel datæ vel sint de naturalibus? Dicimus, quod non sint de naturalibus? Dicimus, quod non sint acquisitæ per abstractionem, sicut probat acquisitæ per abstractionem, sicut probat objectio: nec sunt de naturalibus, quia objectio: nec sunt de naturalibus, quia sic deberent esse de attributis. Sed non sic deberent esse de attributis. Sed non sequitur hoc quod objiciunt quidam, sequitur hoc quod objiciunt quidam, quod si essent de naturalibus, quod tunc quod si essent de naturalibus, quod tunc deberent omnes æqualiter habere eas: deberent omnes æqualiter habere eas: nec enim Angeli sunt ejusdem speciei : nec enim Angeli sunt ejusdem speciei : nec etiam hoc verum est, quod res ejus- nec etiam hoc verum est, quod res ejus- dem speciei naturalia habeant æqualiter, dem speciei naturalia habeant æqualiter, sed habeant ea nobiliora et minus no- sed habeant ea nobiliora et minus no- bilia, sicut patet ingeniis hominum et bilia, sicut patet ingeniis hominum et memoriis: tamen dicimus, quod sunt memoriis: tamen dicimus, quod sunt datæ formæ cum natura. datæ formæ cum natura.

Ad hoc autem quod contra objicitur, Ad hoc autem quod contra objicitur, dicendum quod quantum ad generatio- dicendum quod quantum ad generatio- nem formarum secundum rationem in nem formarum secundum rationem in intellectu possibili, qui educitur de po- intellectu possibili, qui educitur de po- tentia ad actum, formæ educuntur ex tentia ad actum, formæ educuntur ex ipso per operationem agentis: sed in ipso per operationem agentis: sed in illo intellectu cujus posse non præcedit illo intellectu cujus posse non præcedit esse sécundum actum, oportet ut per esse sécundum actum, oportet ut per creationem sit utrumque, et ita formæ creationem sit utrumque, et ita formæ sunt in Angelis. sunt in Angelis.

Si autem quæritur, Quid operatur in Si autem quæritur, Quid operatur in eis intellectus agens, ex quo non abstra- eis intellectus agens, ex quo non abstra- hit et educit formas? Dicendum est, quod hit et educit formas? Dicendum est, quod illuminat ad contemplandum res in illuminat ad contemplandum res in formis sicut enim lux solis non tantum formis sicut enim lux solis non tantum abstrahit specicm coloris, sed etiam abstrahit specicm coloris, sed etiam illuminat visum ad videndum rem in illuminat visum ad videndum rem in specie: ita est etiam de intellectu agen- specie: ita est etiam de intellectu agen- te, qui secundum Philosophum in III de te, qui secundum Philosophum in III de Anima¹ est sicut lux. Anima¹ est sicut lux.

AD ID quod quæritur de similitudine AD ID quod quæritur de similitudine ordinis, dicendum quod non habet simi- ordinis, dicendum quod non habet simi- litudinem ordinis, nisi exemplaria cau- litudinem ordinis, nisi exemplaria cau- sarum naturalium secundum quod causæ sarum naturalium secundum quod causæ sunt moventes et mutantes materiam, sunt moventes et mutantes materiam, dicantur similitudo ordinis. Et bene con- dicantur similitudo ordinis. Et bene con- cedimus, quod illa exemplaria non con- cedimus, quod illa exemplaria non con- sistunt in unitate, sed in multitudine: sistunt in unitate, sed in multitudine: nec insunt secundum potestatem primæ nec insunt secundum potestatem primæ

tiæ quæstionis (Nota edit. Lugd.) tiæ quæstionis (Nota edit. Lugd.)

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

480 480

causæ, causæ,

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sed secundum rationem paradig- sed secundum rationem paradig- matis sive exemplaris causarum natu- matis sive exemplaris causarum natu- ralium. ralium.

ET AD HOC quod quæritur, Utrum sint ET AD HOC quod quæritur, Utrum sint finita vel infinita? Dicendum, quod sicut finita vel infinita? Dicendum, quod sicut causæ naturales finitæ sunt numero, po- causæ naturales finitæ sunt numero, po- testate autem infinitæ : sic exemplaria testate autem infinitæ : sic exemplaria causarum finita sunt in Angelis numero, causarum finita sunt in Angelis numero, potestate autem cognoscitiva sunt in- potestate autem cognoscitiva sunt in- finita. finita.

AD ID autem quod quæritur, Utrum AD ID autem quod quæritur, Utrum sint particularium vel universalium ? sint particularium vel universalium ? Dicendum, quod sunt causarum operan- Dicendum, quod sunt causarum operan- tium, quæ in natura quidem operantes tium, quæ in natura quidem operantes sunt, et immobili lege, ut dicit Boetius, sunt, et immobili lege, ut dicit Boetius, cohærent sibi in intelligentiis autem cohærent sibi in intelligentiis autem sunt rationes et paradigmata causarum sunt rationes et paradigmata causarum illarum. Et si quis proprie vellet dicere, illarum. Et si quis proprie vellet dicere, diceret, quod nec sunt universales, nec diceret, quod nec sunt universales, nec particulares. Intelligendum enim est, particulares. Intelligendum enim est, quod duplex est forma rationis, quarum quod duplex est forma rationis, quarum una est abstracta a re, dirigens iterum in una est abstracta a re, dirigens iterum in ipsam et hæc dividitur per universale ipsam et hæc dividitur per universale et particulare secundum quod est in et particulare secundum quod est in sensu vel in intellectu. Alia autem ratio sensu vel in intellectu. Alia autem ratio est et causa ipsius, sicut est forma artis est et causa ipsius, sicut est forma artis ad formam existentem in materia artifi- ad formam existentem in materia artifi- ciati et hæc est per applicationem ad ciati et hæc est per applicationem ad materiam causa rei, sicut est forma arcæ materiam causa rei, sicut est forma arcæ in intellectu arcarii, et sicut est forma in intellectu arcarii, et sicut est forma sanitatis in anima medici. Et hoc est sanitatis in anima medici. Et hoc est quod dicit Philosophus in VII Metaphy- quod dicit Philosophus in VII Metaphy- sicæ Accidit modo quodam ut sanitas sicæ Accidit modo quodam ut sanitas fiat ex sanitate, domus ex domo, quæ fiat ex sanitate, domus ex domo, quæ sine materia materiam habet: ars enim sine materia materiam habet: ars enim medicinæ et ars ædificatoria sunt forma medicinæ et ars ædificatoria sunt forma sanitatis et forma domus. Dico igitur, sanitatis et forma domus. Dico igitur, quod illa forma magis est ad rem, et nec quod illa forma magis est ad rem, et nec universalis, nec particularis: quia non universalis, nec particularis: quia non est causata a re ad quam est : et sicut est causata a re ad quam est : et sicut artifex arcæ una utitur forma ad omnes artifex arcæ una utitur forma ad omnes arcas quas facit, et una forma idoli ad arcas quas facit, et una forma idoli ad omnia idola, ita etiam forma in Angelo omnia idola, ita etiam forma in Angelo sufficit ad omnia quæ sunt ejusdem for- sufficit ad omnia quæ sunt ejusdem for- mæ cognoscenda. Et propter hoc ipsa mæ cognoscenda. Et propter hoc ipsa scientia Angeli est similitudo causæ en- scientia Angeli est similitudo causæ en- tis, et non causata ab ente. Et ideo, sicut tis, et non causata ab ente. Et ideo, sicut

VII Metaphysicæ, tex. com. 29 et 30. VII Metaphysicæ, tex. com. 29 et 30.

dicit Commentator super XI Metaphy dicit Commentator super XI Metaphy sicæ Ipsa nec est universalis, nec pat sicæ Ipsa nec est universalis, nec pat ticularis, nec univoca nostræ scientiae, ticularis, nec univoca nostræ scientiae, quæ ab ente causatur, sicut nec scienti quæ ab ente causatur, sicut nec scienti Dei². Dei².

Si autem objicitur, quod supponitur Si autem objicitur, quod supponitur in auctoritate Philosophi supra ex libro in auctoritate Philosophi supra ex libro de Causis, quod illæ formæ sunt uni- de Causis, quod illæ formæ sunt uni- versales. Dicendum, quod sunt univer- versales. Dicendum, quod sunt univer- sales propter simplicitatem, et quia ad sales propter simplicitatem, et quia ad omnia naturalia cognoscenda sufficiunt : omnia naturalia cognoscenda sufficiunt : sed non sunt universales sicut scientia sed non sunt universales sicut scientia dicitur universalis quæ est abstracta a dicitur universalis quæ est abstracta a sensibili particulari. sensibili particulari.

AD HOC quod quæritur, Utrum sit AD HOC quod quæritur, Utrum sit scientia Angelorum per causam vel effe- scientia Angelorum per causam vel effe- ctum, jam patet solutio: quia est per ctum, jam patet solutio: quia est per

causam. causam.

AD HOC autem quod objicitur, quod AD HOC autem quod objicitur, quod respectu quorumdam est conjecturalis. respectu quorumdam est conjecturalis. Dicendum, quod hoc non sequitur: de- Dicendum, quod hoc non sequitur: de- monstratio enim non tantum est eorum monstratio enim non tantum est eorum quæ de necessitate fiunt semper, sed quæ de necessitate fiunt semper, sed etiam eorum quæ fiunt causa existente. etiam eorum quæ fiunt causa existente. Nec propter hoc sequitur deceptio si Nec propter hoc sequitur deceptio si causa mutatur : quia etiam res quæ causa mutatur : quia etiam res quæ numquam generantur secundum actum, numquam generantur secundum actum, tamen de necessitate generantur suppo- tamen de necessitate generantur suppo- sita necessitate suæ causæ, sciuntur : sita necessitate suæ causæ, sciuntur : sicut etiamsi numquam fiat eclipsis lu- sicut etiamsi numquam fiat eclipsis lu- næ, tamen de necessitate eclipsatur luna, næ, tamen de necessitate eclipsatur luna, terra diametraliter interposita soli et terra diametraliter interposita soli et lunæ. Similiter etiam Angelus cognoscit lunæ. Similiter etiam Angelus cognoscit impedimentum generationis ejus quod impedimentum generationis ejus quod non generatur, cognoscendo corruptio- non generatur, cognoscendo corruptio- nem principii generationis suæ : et ideo nem principii generationis suæ : et ideo non decipitur, sed habet scientiam natu- non decipitur, sed habet scientiam natu- ralem de rebus. ralem de rebus.

AD ID autem quod quæritur, Quid re- AD ID autem quod quæritur, Quid re- ducat in actum scientiam Angeli ut cog- ducat in actum scientiam Angeli ut cog- noscat hanc rem vel illam, quæ de novo noscat hanc rem vel illam, quæ de novo generatur in natura? Dicendum, quod generatur in natura? Dicendum, quod nihil nisi voluntas cognoscendi hoc vel nihil nisi voluntas cognoscendi hoc vel illud: sicut enim supra diximus, formæ illud: sicut enim supra diximus, formæ rérum quædam sunt extractæ a rebus rérum quædam sunt extractæ a rebus sensibilibus et ideo quando illæ diri- sensibilibus et ideo quando illæ diri- guntur iterum ad res, indigent circum- guntur iterum ad res, indigent circum-

: :

2XI Metaphysicæ, tex. com. 5. 2XI Metaphysicæ, tex. com. 5.

Ad Ad

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24.

positione sensibilium, qua determinen- positione sensibilium, qua determinen- tur ad hoc cognoscibile vel illud. Cujus tur ad hoc cognoscibile vel illud. Cujus signum est quod dicitur in Posteriori- signum est quod dicitur in Posteriori- bus, quod destructo uno sensu per natu- bus, quod destructo uno sensu per natu- ram, destruitur demonstratio sensibi- ram, destruitur demonstratio sensibi- lium illius sensus: rationes enim talium lium illius sensus: rationes enim talium formarum obligatæ sunt sensibilibus a formarum obligatæ sunt sensibilibus a quibus abstractæ sunt: sed rationes for- quibus abstractæ sunt: sed rationes for- marum quæ non sunt a rebus, sed ad marum quæ non sunt a rebus, sed ad res, sicut sunt formæ exemplares et pa- res, sicut sunt formæ exemplares et pa- radigmata, non indigent nisi conversione radigmata, non indigent nisi conversione super rem ex voluntate speculantis: et super rem ex voluntate speculantis: et sicut formæ operati in artifice obedit sicut formæ operati in artifice obedit materia in quam debet induci, ita for- materia in quam debet induci, ita for- mæ eidem obedit opus factum ad specu- mæ eidem obedit opus factum ad specu- landum in ipso formam inductam absque landum in ipso formam inductam absque hoc quod aliquid recipiat ab opere per hoc quod aliquid recipiat ab opere per quod speculetur ipsum opus et quan- quod speculetur ipsum opus et quan- tum ad hunc modum sunt formæ ange- tum ad hunc modum sunt formæ ange- licæ ad opera naturæ et propter hunc licæ ad opera naturæ et propter hunc modum posuit Plato ideas separatas, modum posuit Plato ideas separatas, quas dixit formas incorruptibiles facien- quas dixit formas incorruptibiles facien- tes formas generabilium et corruptibi- tes formas generabilium et corruptibi- lium, et existentes principium eorum lium, et existentes principium eorum cognitionis et utrum hoc verum sit vel cognitionis et utrum hoc verum sit vel non, alterius est negotii. non, alterius est negotii.

AD ID quod quæritur, Quomodo cog- AD ID quod quæritur, Quomodo cog- noscunt ea quæ sunt liberi arbitrii? Di- noscunt ea quæ sunt liberi arbitrii? Di- cendum secundum prædicta, quod libe- cendum secundum prædicta, quod libe- rum arbitrium in quibusdam non utitur rum arbitrium in quibusdam non utitur corpore, sicut nec intellectus: et causæ corpore, sicut nec intellectus: et causæ illorum operum non sunt in materia et illorum operum non sunt in materia et natura universi: quia, sicut dicit Philo- natura universi: quia, sicut dicit Philo- sophus in lib. XVIII de Animalibus', sophus in lib. XVIII de Animalibus', intellectus sive anima rationalis non intellectus sive anima rationalis non educitur de materia, sed causatur ab ex- educitur de materia, sed causatur ab ex- trinseco, scilicet Deo : et ideo Anaxago- trinseco, scilicet Deo : et ideo Anaxago- ras omnia ponit esse mixta præter in- ras omnia ponit esse mixta præter in- tellectum et ideo talia non cognoscunt tellectum et ideo talia non cognoscunt Angeli per naturam, sed si cognoscunt, Angeli per naturam, sed si cognoscunt, hoc erit per revelationem, de quo modo hoc erit per revelationem, de quo modo cognitionis sermo erit in sequentibus. In cognitionis sermo erit in sequentibus. In quibusdam autem operibus utitur libe- quibusdam autem operibus utitur libe- rum arbitrium corpore, sicut et intelle- rum arbitrium corpore, sicut et intelle- ctus et illa talia opera habent du- ctus et illa talia opera habent du- plicem causam, scilicet primam quæ plicem causam, scilicet primam quæ movet et non movetur, et hæc est in- movet et non movetur, et hæc est in-

: :

In translatione nova est II de Generatione In translatione nova est II de Generatione

XXXIV XXXIV

tellectus vel liberum arbitrium tellectus vel liberum arbitrium

481 481 habent habent

eliam causam proximam non primam eliam causam proximam non primam quæ est movens mota, et illa est virtus quæ est movens mota, et illa est virtus affixa membris quæ pro instrumentis affixa membris quæ pro instrumentis habent spiritus et calorem naturalem et habent spiritus et calorem naturalem et sanguinem et hujusmodi: et illæ sunt sanguinem et hujusmodi: et illæ sunt causæ in materia et natura universi, ut causæ in materia et natura universi, ut prius dictum est: et per exemplaria illa- prius dictum est: et per exemplaria illa- rum cognoscunt Angeli talia opera: et rum cognoscunt Angeli talia opera: et hoc est quod dicunt Sancti, quod nemo hoc est quod dicunt Sancti, quod nemo novit cor hominis nisi Deus qui creavit novit cor hominis nisi Deus qui creavit ipsum, nisi ita sit, quod affirmatio cor- ipsum, nisi ita sit, quod affirmatio cor- dis fluctuationem carnis accipiat. dis fluctuationem carnis accipiat.

: :

AD ID quod ultimo quæritur, Qualiter AD ID quod ultimo quæritur, Qualiter cognoscunt quæ fiant semper, et quæ cognoscunt quæ fiant semper, et quæ frequenter, et quæ raro? Patet solutio frequenter, et quæ raro? Patet solutio ex dictis quia casualia et fortuita redu- ex dictis quia casualia et fortuita redu- cuntur ad ea quæ fiunt per se et frequen- cuntur ad ea quæ fiunt per se et frequen- ter ut causam et subjectum, sicut di- ter ut causam et subjectum, sicut di- ctum est prius et ideo per exemplaria ctum est prius et ideo per exemplaria illorum cognoscuntur. illorum cognoscuntur.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De distinctione visionis matutinæ et De distinctione visionis matutinæ et vespertinæ. vespertinæ.

Tertio, Quæritur de distinctione vi- Tertio, Quæritur de distinctione vi- sionis matutinæ et vespertinæ, de qua sionis matutinæ et vespertinæ, de qua loquitur Augustinus in lib. super Gene- loquitur Augustinus in lib. super Gene- sim adlitteram in pluribus locis. sim adlitteram in pluribus locis.

Et quæruntur tria, quorum primum Et quæruntur tria, quorum primum est de visione matutina. est de visione matutina.

Secundum, De visione vespertina. Secundum, De visione vespertina. Tertium, De comparatione unius ad Tertium, De comparatione unius ad alteram. alteram.

animalium, cap. 3 (Nota edit. Lugd.) animalium, cap. 3 (Nota edit. Lugd.)

31 31

Ad 7. Ad 7.

482 482

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA 1. PARTICULA 1.

De visione matutina ¹. De visione matutina ¹.

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: Dicitur enim sic matutina visio in Dicitur enim sic matutina visio in prima luce, sive in Verbo. prima luce, sive in Verbo.

Sed tunc quæritur, Utrum quælibet Sed tunc quæritur, Utrum quælibet visio in Verbo vel in prima luce dicatur visio in Verbo vel in prima luce dicatur visio matutina? visio matutina?

1. Si enim sic, tunc Prophetæ etiam 1. Si enim sic, tunc Prophetæ etiam viderent visione matutina, et rapti et viderent visione matutina, et rapti et beati in patria. beati in patria.

2. Secundum hoc etiam, cum secun- 2. Secundum hoc etiam, cum secun- dum Augustinum in prima die creationis dum Augustinum in prima die creationis viderunt in Verbo Angeli, prima dies viderunt in Verbo Angeli, prima dies haberet visionem matutinam, et prima haberet visionem matutinam, et prima dies haberet mane, quod est contra Ge- dies haberet mane, quod est contra Ge- nesim et Augustinum. nesim et Augustinum.

3. Præterea, Cum dicitur in Genesi, 3. Præterea, Cum dicitur in Genesi, Fiat, secundum Augustinum importa- Fiat, secundum Augustinum importa- tur visio matutina. Ergo videtur, quod tur visio matutina. Ergo videtur, quod visio matutina non dicatur quælibet vi- visio matutina non dicatur quælibet vi- sio Verbi vel Dei, sed illa quæ ponit sio Verbi vel Dei, sed illa quæ ponit aliquid futurum quod statim erit in aliquid futurum quod statim erit in opere quia hoc importatur per hoc opere quia hoc importatur per hoc verbum, Fiat et sic videtur, quod verbum, Fiat et sic videtur, quod quotiescumque aliquis Angelus cogno- quotiescumque aliquis Angelus cogno- sceret aliquid futurorum in Deo, videret sceret aliquid futurorum in Deo, videret visione matutina et hoc est falsum, visione matutina et hoc est falsum, cum dicatur in Job de primis creatis. cum dicatur in Job de primis creatis. Ubi eras..., cum me laudarent simul Ubi eras..., cum me laudarent simul astra matutina, et jubilarent omnes astra matutina, et jubilarent omnes filii Dei? Videtur, quod astra matutina filii Dei? Videtur, quod astra matutina

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summæ theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summæ theo- logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 2, part. 2. logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 2, part. 2. Tom. XXXII nova editionis nostræ. Tom. XXXII nova editionis nostræ.

2 Cf. Genes 1, passim. 2 Cf. Genes 1, passim.

* Job, xxxv, 4, 7. * Job, xxxv, 4, 7.

* S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad * S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad

laudaverunt eum de visione matutina. laudaverunt eum de visione matutina. etiam quando nihil futurum in eo acer etiam quando nihil futurum in eo acer piebant. piebant.

4. Præterea, Dicit Augustinus in 4. Præterea, Dicit Augustinus in bro II super Genesim ad litteram bro II super Genesim ad litteram «Non sicut nos ad percipiendam sa «Non sicut nos ad percipiendam sa pientiam proficiebant Angeli, ut invisi pientiam proficiebant Angeli, ut invisi bilia Dei per ea quæ facta sunt, intelle bilia Dei per ea quæ facta sunt, intelle cta, conspicerent, qui ex quo creati sunt, cta, conspicerent, qui ex quo creati sunt, ipsa Verbi æternitate sancta et pia con- ipsa Verbi æternitate sancta et pia con- templatione perfruuntur: atque inde ista templatione perfruuntur: atque inde ista despicientes secundum id quod intus vi despicientes secundum id quod intus vi dent, vel recte facta approbant, vel pec dent, vel recte facta approbant, vel pec cata improbant *. » Ex hoc videtur, cata improbant *. » Ex hoc videtur, quod videre visione matutina, est per- quod videre visione matutina, est per- frui contemplatione, et in inferioribus frui contemplatione, et in inferioribus discernere bona a malis et sic rapti et discernere bona a malis et sic rapti et Prophetæ videntur videre visione matu- Prophetæ videntur videre visione matu- tina, sicut supra objectum est. tina, sicut supra objectum est.

5. Item, Augustinus in libro III ejus- 5. Item, Augustinus in libro III ejus- dem « In cæteris creaturis præter An- dem « In cæteris creaturis præter An- gelos dicitur, et sic factum est, ubi gelos dicitur, et sic factum est, ubi significatur in illa luce, hoc est, in- significatur in illa luce, hoc est, in- tellectuali creatura, prius facti Verbi tellectuali creatura, prius facti Verbi cognitio ac deinde cum dicitur, Fecil cognitio ac deinde cum dicitur, Fecil Deus, ipsius creaturæ genus demon- Deus, ipsius creaturæ genus demon- stratur, quod Verbo Dei dictum erat ul stratur, quod Verbo Dei dictum erat ul fieret. » Ex hoc videtur, quod non sit fieret. » Ex hoc videtur, quod non sit visio matutina videre aliquid in Verbo. visio matutina videre aliquid in Verbo.

6. Item, Augustinus in libro IV 6. Item, Augustinus in libro IV ejusdem « Mane est, cum a cognitione ejusdem « Mane est, cum a cognitione creaturæ in laudem creatoris assurgi- creaturæ in laudem creatoris assurgi- tur 7. » Ex hoc videtur, quod visio ma- tur 7. » Ex hoc videtur, quod visio ma- tutina est visio rei factæ, et ex illa lau- tutina est visio rei factæ, et ex illa lau- dare creatorem. dare creatorem.

SOLUTIO. Secundum Augustinum visio SOLUTIO. Secundum Augustinum visio matutina importat duo, scilicet conver- matutina importat duo, scilicet conver- sionem in creatorem ex creatura facta sionem in creatorem ex creatura facta per contemplationem laudum et jubila- per contemplationem laudum et jubila- tionum, et perceptionem in ipso creatu- tionum, et perceptionem in ipso creatu- ræ faciendæ. Et quoad primum dicit ræ faciendæ. Et quoad primum dicit

litteram, cap. 8. litteram, cap. 8.

5 Cf. Genes. 1. passim. 5 Cf. Genes. 1. passim.

6 S. AUGUSTINUS, Lib. III super Genesim ad 6 S. AUGUSTINUS, Lib. III super Genesim ad litteram, cap. 20. litteram, cap. 20.

IDEM, Ibidem, Lib. IV, cap. 28. IDEM, Ibidem, Lib. IV, cap. 28.

S. S.

04 2. 04 2.

13. 13.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24.

Augustinus, quod visione matutina in- Augustinus, quod visione matutina in- formatur creatura intellectualis ex hoc formatur creatura intellectualis ex hoc quod ad formantem Deum convertitur : quod ad formantem Deum convertitur : et ideo etiam prima dies non legitur et ideo etiam prima dies non legitur habere mane: quia in prima die factum habere mane: quia in prima die factum est coelum, quod beatus Augustinus an- est coelum, quod beatus Augustinus an- gelicam naturam interpretatur: quæ gelicam naturam interpretatur: quæ etiam non cognovit se prius fiendam, ut etiam non cognovit se prius fiendam, ut postea ex se facta ad laudem creatoris postea ex se facta ad laudem creatoris converteretur, sed tantum cognovit se converteretur, sed tantum cognovit se factam, et ex se facta conversa in Deum, factam, et ex se facta conversa in Deum, cognitionem accepit alterius creaturæ cognitionem accepit alterius creaturæ faciendæ et hoc est mane sequentis faciendæ et hoc est mane sequentis diei: sicut enim in luce corporea mane diei: sicut enim in luce corporea mane est prima illustratio eorum quæ sunt est prima illustratio eorum quæ sunt apud nos, ita in origine mundi prima apud nos, ita in origine mundi prima manifestatio creaturæ in luce intelle- manifestatio creaturæ in luce intelle- ctuali dicitur mane: prima autem mani- ctuali dicitur mane: prima autem mani- lestatio creaturæ est manifestatio ejus in lestatio creaturæ est manifestatio ejus in ratione prima antequam sit et hæc ratio ratione prima antequam sit et hæc ratio in Verbo est, in quo secundum Augusti- in Verbo est, in quo secundum Augusti- num sunt rationes omnium. num sunt rationes omnium.

AD ID ergo quod primo objicitur, di- AD ID ergo quod primo objicitur, di- cendum quod non quælibet visio in cendum quod non quælibet visio in Verbo dicitur matutina visio, sed illa Verbo dicitur matutina visio, sed illa quæ habet duo quæ prædicta sunt. quæ habet duo quæ prædicta sunt.

Ex hoc etiam patet solutio ad secun- Ex hoc etiam patet solutio ad secun- dum, quare prima dies non habet mane. dum, quare prima dies non habet mane.

AD TERTIUM dicendum, quod illa est AD TERTIUM dicendum, quod illa est visio matutina quæ ponit aliquid futu- visio matutina quæ ponit aliquid futu- rum ad institutionem naturæ per opus rum ad institutionem naturæ per opus creationis et dispositionis et ornatus: creationis et dispositionis et ornatus: illa enim opera solius Dei sunt, et tan- illa enim opera solius Dei sunt, et tan- tum ad primam perfectionem mundi tum ad primam perfectionem mundi pertinentia. pertinentia.

AD QUARTUM dicendum, quod Augusti- AD QUARTUM dicendum, quod Augusti- nus intendit probare, quod Angeli a nus intendit probare, quod Angeli a principio creationis viderunt Deum, et principio creationis viderunt Deum, et visio eorum incipit a Deo, et descendit visio eorum incipit a Deo, et descendit in creaturas, e contrario visioni nostræ in creaturas, e contrario visioni nostræ quæ incipit a creaturis et ascendit in quæ incipit a creaturis et ascendit in Deum. Et ex hoc vult inferre, quod ne- Deum. Et ex hoc vult inferre, quod ne- cesse sit Angelos habere visionem ma- cesse sit Angelos habere visionem ma- tutinam de primis creatis sed non in- tutinam de primis creatis sed non in-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 7. cap. 7.

2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 2, part. 2. logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 2, part. 2.

483 483

tendit per hoc distinguere visionem ma- tendit per hoc distinguere visionem ma- tutinam a vespertina. tutinam a vespertina.

AD ALIUD dicendum, quod Verbum AD ALIUD dicendum, quod Verbum contemplatur duobus modis, scilicet se- contemplatur duobus modis, scilicet se- cundum substantiam, et secundum quod cundum substantiam, et secundum quod in se continet rationes operum creatio- in se continet rationes operum creatio- nis et hoc ultimo accipitur in auctori- nis et hoc ultimo accipitur in auctori- tate Augustini. Etiam sic Dionysius in tate Augustini. Etiam sic Dionysius in libro de Divinis nominibus dicit, quod libro de Divinis nominibus dicit, quod ratio vel verbum Deus laudatur a sanctis ratio vel verbum Deus laudatur a sanctis eloquiis, non tantum quoniam et ratio- eloquiis, non tantum quoniam et ratio- nis et mentis et sapientiæ est largitor, nis et mentis et sapientiæ est largitor, sed etiam quoniam omnium causas in sed etiam quoniam omnium causas in seipso uniformiter præaccepit. seipso uniformiter præaccepit.

AD ULTIMUM patet solutio per ea quæ AD ULTIMUM patet solutio per ea quæ in principio solutionis dicta sunt. in principio solutionis dicta sunt.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA II. PARTICULA II.

De visione vespertina De visione vespertina

Secundo, Quæritur de visione vesper- Secundo, Quæritur de visione vesper-

tina. tina.

1. Et dicit Augustinus in libro IV super 1. Et dicit Augustinus in libro IV super Genesim ad litteram: « In spiritualibus Genesim ad litteram: « In spiritualibus ubi melior est et certior lux quam in cor- ubi melior est et certior lux quam in cor- poralibus, certior est et verior dies: cur poralibus, certior est et verior dies: cur ergo non et verior vespera, et verius ergo non et verior vespera, et verius mane? Nam si in istis diebus habet mane? Nam si in istis diebus habet quamdam declinationem suam lux in quamdam declinationem suam lux in occasum, quam vespere nomine nuncu- occasum, quam vespere nomine nuncu- pamus et ad ortum iterum reditum, pamus et ad ortum iterum reditum, quod mane dicimus: cur et illic vespe- quod mane dicimus: cur et illic vespe- ram non dicamus, cum a contempla- ram non dicamus, cum a contempla- tione creatoris creatura despicitur: et tione creatoris creatura despicitur: et mane, cum a cognitione creaturæ in lau- mane, cum a cognitione creaturæ in lau- dem creatoris assurgitur 3 ? » Ex hoc dem creatoris assurgitur 3 ? » Ex hoc

Tom. XXXII hujusce novæ editionis. Tom. XXXII hujusce novæ editionis.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, cap. 28. litteram, cap. 28.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Quæst. Quæst.

484 484

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

habetur, quod vespertina visio est co- habetur, quod vespertina visio est co- gnoscere creaturam in se a cognitione gnoscere creaturam in se a cognitione creatoris. Sed a quocumque aliquid creatoris. Sed a quocumque aliquid cognoscitur, per lucem illius cognosci- cognoscitur, per lucem illius cognosci- tur. Si ergo creatura cognoscitur a co- tur. Si ergo creatura cognoscitur a co- gnitione creatoris, cognoscetur per lu- gnitione creatoris, cognoscetur per lu- cem creatoris sed quidquid cognoscitur cem creatoris sed quidquid cognoscitur a luce creatoris, hoc cognoscitur in luce a luce creatoris, hoc cognoscitur in luce et non in vespera: ergo visio vespertina et non in vespera: ergo visio vespertina non erit vespertina, eo quod non habet non erit vespertina, eo quod non habet umbram vespertinam admixtam. umbram vespertinam admixtam.

: :

2. Item, Augustinus in eodem dicit: 2. Item, Augustinus in eodem dicit: «Istam terrenam conditionem lucisque «Istam terrenam conditionem lucisque corporeæ temporalem localemque circui- corporeæ temporalem localemque circui- tum illi patriæ spirituali coæquare non tum illi patriæ spirituali coæquare non debemus, ubi semper est dies in con- debemus, ubi semper est dies in con- templatione immutabilis veritatis, sem- templatione immutabilis veritatis, sem- per vespera in cognitione creaturæ in per vespera in cognitione creaturæ in seipsa, semper mane ex assurrectione seipsa, semper mane ex assurrectione ex hac cognitione in laudem creato- ex hac cognitione in laudem creato- ris'. » Ex hoc videtur, quod cognitio ris'. » Ex hoc videtur, quod cognitio creaturæ in seipsa, est visio vespertina. creaturæ in seipsa, est visio vespertina. Sed hoc non videtur esse verum : quia Sed hoc non videtur esse verum : quia cognitio rei in seipsa est cognitio causæ cognitio rei in seipsa est cognitio causæ propriæ, quæ est proportionata rei. Et propriæ, quæ est proportionata rei. Et lucidius cognoscitur res per causam pro- lucidius cognoscitur res per causam pro- portionatam, quam per non proportio- portionatam, quam per non proportio- natam. Et ita videtur, quod non cogno- natam. Et ita videtur, quod non cogno- scitur in vespera quando cognoscitur in scitur in vespera quando cognoscitur in seipsa, sed potius in luce meridiei. seipsa, sed potius in luce meridiei.

JUXTA hoc quæritur, Utrum Angelus JUXTA hoc quæritur, Utrum Angelus visione vespertina potest videre plura? visione vespertina potest videre plura? Et videtur, quod sic: quia. Et videtur, quod sic: quia.

1. Dicit Glossa super primum caput 1. Dicit Glossa super primum caput Apocalypsis: «Sive simul et uno intuitu Apocalypsis: «Sive simul et uno intuitu visionem viderit Joannes, sive succes- visionem viderit Joannes, sive succes- sive Angelus enim utrumque conferre sive Angelus enim utrumque conferre potuit. Ergo multo magis Angelus in se potuit. Ergo multo magis Angelus in se potest ista facere, scilicet quod uno in- potest ista facere, scilicet quod uno in- tuitu multa videat. tuitu multa videat.

2. Item, Augustinus in libro IV super 2. Item, Augustinus in libro IV super Genesim ad litteram movet hanc quæ- Genesim ad litteram movet hanc quæ- stionem, Utrum simul sit cognitio matu- stionem, Utrum simul sit cognitio matu- tina et vespertina? et, Utrum cognitione tina et vespertina? et, Utrum cognitione vespertina omnia simul videant? Et ita vespertina omnia simul videant? Et ita

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, cap. 30. litteram, cap. 30.

determinat in libro IV super Genesim: determinat in libro IV super Genesim: << In his quæ simul facta sunt, nemo vi- << In his quæ simul facta sunt, nemo vi- det quid prius posteriusve fieri debuerit, det quid prius posteriusve fieri debuerit, nisi in illa sapientia per quam facta sunt nisi in illa sapientia per quam facta sunt omnia per ordinem simul. Dies ergo ille omnia per ordinem simul. Dies ergo ille quem Deus primitus fecit si spiritualis quem Deus primitus fecit si spiritualis rationalisque creatura est, id est, Ange- rationalisque creatura est, id est, Ange- lorum supercoelestium atque virtutum, lorum supercoelestium atque virtutum, præsentatus est omnibus operibus Dei præsentatus est omnibus operibus Dei hoc ordine præscientiæ quo ordine scien- hoc ordine præscientiæ quo ordine scien- tiæ qua in Verbo Dei facienda præno- tiæ qua in Verbo Dei facienda præno- sceret, et in creatura facta cognosceret, sceret, et in creatura facta cognosceret, non per intervallorum temporalium mo- non per intervallorum temporalium mo- ras, sed prius et posterius habens in con ras, sed prius et posterius habens in con nexione creaturarum, in efficacia vero nexione creaturarum, in efficacia vero creatoris omnia simul 2. » Ex hoc patet, creatoris omnia simul 2. » Ex hoc patet, quod creaturas, quæ connexionem ordi- quod creaturas, quæ connexionem ordi- nis habent secundum propriam naturam, nis habent secundum propriam naturam, Angeli cognoscunt simul et non secun- Angeli cognoscunt simul et non secun- dum prius et posterius intuentur eas. dum prius et posterius intuentur eas. SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Unius actus unus est finis et termi- 1. Unius actus unus est finis et termi- nus: ergo unius intuitus intelligentiæ est nus: ergo unius intuitus intelligentiæ est unum objectum: objectum enim est finis unum objectum: objectum enim est finis et terminus actus ipsius intelligentiæ. et terminus actus ipsius intelligentiæ.

2. Præterea, Dicitur in Topicis, quod 2. Præterea, Dicitur in Topicis, quod scire plura possumus, intelligere vero scire plura possumus, intelligere vero minime. Ergo Angeli non intelligunt minime. Ergo Angeli non intelligunt nisi unum. nisi unum.

Seda Seda

SOLUTIO accipienda est a beato Augu- Solat SOLUTIO accipienda est a beato Augu- Solat stino in libro IV Super Genesim ad litte- stino in libro IV Super Genesim ad litte- ram, ubi sic dicit : « Per omnes sex dies ram, ubi sic dicit : « Per omnes sex dies cum ea quæ per singulos Deo condere cum ea quæ per singulos Deo condere placuit, conderetur angelica natura, pri- placuit, conderetur angelica natura, pri- mo hæc accipiebat in Verbo Dei, ut in mo hæc accipiebat in Verbo Dei, ut in ejus notitia primitus fierent cum diceba- ejus notitia primitus fierent cum diceba- tur, et sic factum est (quæ cognitio mane tur, et sic factum est (quæ cognitio mane dicitur) deinde cum facta essent in sua dicitur) deinde cum facta essent in sua propria natura qua sunt, Deoque placuis- propria natura qua sunt, Deoque placuis- sent, quia bona sunt, tunc itidem ea co- sent, quia bona sunt, tunc itidem ea co- gnoscebat alia quadam inferiore cogni- gnoscebat alia quadam inferiore cogni- tione, quæ nomine vesperæ significata tione, quæ nomine vesperæ significata est: ac deinde facta vespera fiebat mane, est: ac deinde facta vespera fiebat mane, cum de suo Deus opere laudaretur, et cum de suo Deus opere laudaretur, et alterius creaturæ quæ deinceps facienda alterius creaturæ quæ deinceps facienda

2 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, cap. 35. litteram, cap. 35.

1. 1.

* qumit. * qumit.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 24.

erat, ex Dei verbo notitia prius quam erat, ex Dei verbo notitia prius quam fieret acciperetur. » Ex hoc patet, quod fieret acciperetur. » Ex hoc patet, quod visio vespertina est visio rei in seipsa in visio vespertina est visio rei in seipsa in rationibus in quibus creata est, et in qui- rationibus in quibus creata est, et in qui- bus habet salvari, quæ sunt modus, spe- bus habet salvari, quæ sunt modus, spe- cies sive ordo, et numerus, pondus, et cies sive ordo, et numerus, pondus, et mensura: quia sicut dicitur in libro Sa- mensura: quia sicut dicitur in libro Sa- pientiæ, x1, 21: Omnia in mensura, et pientiæ, x1, 21: Omnia in mensura, et numero, et pondere disposuisti. Visio numero, et pondere disposuisti. Visio autem matutina est conversio in creato- autem matutina est conversio in creato- ren ex creatura facta, et acceptio cogni- ren ex creatura facta, et acceptio cogni- tionis creaturæ faciendæ. Unde etiam tionis creaturæ faciendæ. Unde etiam non quælibet cognitio creaturæ in se di- non quælibet cognitio creaturæ in se di- citur cognitio vespertina, sed cognitio citur cognitio vespertina, sed cognitio creaturæ per vestigium quæ demonstrat creaturæ per vestigium quæ demonstrat creatorem creator enim in rationibus creatorem creator enim in rationibus eternis quæ sunt in Verbo, monstratur eternis quæ sunt in Verbo, monstratur in plena luce in rationibus autem vesti- in plena luce in rationibus autem vesti- gii et speculi creaturarum monstratur ut gii et speculi creaturarum monstratur ut sub umbra vesperæ. sub umbra vesperæ.

: :

AD PRIMUM ergo dicendum, quod præ- AD PRIMUM ergo dicendum, quod præ- positio, a, cum dicitur, a cognitione crea- positio, a, cum dicitur, a cognitione crea- toris, notat ordinem, non causam per toris, notat ordinem, non causam per quam fit cognitio. quam fit cognitio.

AD ALIUD dicendum, quod cognitio rei AD ALIUD dicendum, quod cognitio rei in seipsa est duobus modis, scilicet co- in seipsa est duobus modis, scilicet co- gnitio rei in se absolute per causam pro- gnitio rei in se absolute per causam pro- priam rei, quæ est medium demonstra- priam rei, quæ est medium demonstra- tionis, et hæc non dicitur cognitio tionis, et hæc non dicitur cognitio vespertina et est cognitio rei in se vespertina et est cognitio rei in se quæ iterato mittit in cognitionem crea- quæ iterato mittit in cognitionem crea- toris per rationem ejus per quod co- toris per rationem ejus per quod co- gnoscitur res, et hæc dicitur cognitio ve- gnoscitur res, et hæc dicitur cognitio ve- spertina. Aliter enim vespera non habe- spertina. Aliter enim vespera non habe- ret ordinem ad mane: quod est contra ret ordinem ad mane: quod est contra Augustinum. Similiter non mitteret co- Augustinum. Similiter non mitteret co- gnitio vespertina in conversionem ad gnitio vespertina in conversionem ad creatorem, ut ex illa laudaretur: crea- creatorem, ut ex illa laudaretur: crea- tura enim non ducit in creatorem nisi tura enim non ducit in creatorem nisi per rationem vestigii et imaginis. Et ex per rationem vestigii et imaginis. Et ex hoc patet, quod errant quidam qui di- hoc patet, quod errant quidam qui di- cunt cognitionem vespertinam, quam- cunt cognitionem vespertinam, quam- cumque cognitionem rei in seipsa. cumque cognitionem rei in seipsa.

AD ID quod quæritur, Utrum uno in- AD ID quod quæritur, Utrum uno in-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV, super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV, super Genesim ad litteram, cap. 31. litteram, cap. 31.

2 Cf. Opp. B. Alberti IIa Part. Summa theolo- 2 Cf. Opp. B. Alberti IIa Part. Summa theolo-

485 485

tuitu Angeli plura videant? Dicendum, tuitu Angeli plura videant? Dicendum, quod in visione duo sunt, scilicet accep- quod in visione duo sunt, scilicet accep- tio formarum rerum cognoscibilium, et tio formarum rerum cognoscibilium, et quoad hoc multorum visio potest esse quoad hoc multorum visio potest esse simul. Est etiam adspectus illarum for- simul. Est etiam adspectus illarum for- marum. Et sic in visione primo modo marum. Et sic in visione primo modo intelliguntur auctoritates Glossæ super intelliguntur auctoritates Glossæ super Apocalypsim et Genesim. Secundo modo Apocalypsim et Genesim. Secundo modo intelligitur dictum Philosophi. intelligitur dictum Philosophi.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA III. PARTICULA III.

De comparatione unius visionis ad De comparatione unius visionis ad aliam 2. aliam 2.

Tertio, Quæritur de comparatione unius Tertio, Quæritur de comparatione unius visionis ad aliam, et quæritur, Quæ sit visionis ad aliam, et quæritur, Quæ sit melior? melior?

Et videtur, quod matutina: quia Et videtur, quod matutina: quia

1. Illa formantur Angeli, ut dicit Au- 1. Illa formantur Angeli, ut dicit Au- gustinus in lib. super Genesim ad litte- gustinus in lib. super Genesim ad litte- ram alia autem non formantur. ram alia autem non formantur.

2. Præterea, Visione matutina cogno- 2. Præterea, Visione matutina cogno- scuntur res in prima luce quæ clarior est scuntur res in prima luce quæ clarior est omni luce alia cum ergo melior sit for- omni luce alia cum ergo melior sit for- mans non formante, et quæ est in lu- mans non formante, et quæ est in lu- mine ea quæ est cum umbra vesperæ, mine ea quæ est cum umbra vesperæ, melior erit matutina quam vespertina. melior erit matutina quam vespertina.

CONTRA est, quod ubi res verius est, Sed contra: CONTRA est, quod ubi res verius est, Sed contra: ibi verius cognoscitur: sed verius est in ibi verius cognoscitur: sed verius est in se, quia in se est in actu et natura pro- se, quia in se est in actu et natura pro- pria: in prima autem causa est secun- pria: in prima autem causa est secun- dum quid, scilicet secundum potentiam dum quid, scilicet secundum potentiam causæ efficientis tantum: ergo verius causæ efficientis tantum: ergo verius cognoscitur in se quam in causa prima: cognoscitur in se quam in causa prima: ergo vespertina melior est quam matuti- ergo vespertina melior est quam matuti-

na. na.

giæ, Quæst. 14. quæst. incidenti. Tom. XXXII giæ, Quæst. 14. quæst. incidenti. Tom. XXXII hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

486 486

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

PRÆTEREA quæritur, Quare non habea- PRÆTEREA quæritur, Quare non habea- mus visionem nocturnam et diurnam sic- mus visionem nocturnam et diurnam sic- ut habemus visionem matutinam et ve- ut habemus visionem matutinam et ve- spertinam? spertinam?

SOLUTIO. Dicimus, quod duplex est SOLUTIO. Dicimus, quod duplex est visio Angelorum. Una qua cognoscunt visio Angelorum. Una qua cognoscunt creaturas secundum naturas proprias non creaturas secundum naturas proprias non progredientes ulterius ex ipsis creaturis: progredientes ulterius ex ipsis creaturis: et de hac dictum est in præcedentibus. et de hac dictum est in præcedentibus. Alia est qua cognoscunt creaturas refe- Alia est qua cognoscunt creaturas refe- rentes eas ulterius ad laudem creatoris, rentes eas ulterius ad laudem creatoris, et hæc dicitur vespertina propter ratio- et hæc dicitur vespertina propter ratio- nes sapientiæ creantis, sicut umbrosum nes sapientiæ creantis, sicut umbrosum est vestigium et imago: non tamen dica- est vestigium et imago: non tamen dica- mus hoc, quod Angeli indigeant vesti- mus hoc, quod Angeli indigeant vesti- gio et imagine sed licet non indigeant, gio et imagine sed licet non indigeant, tamen cognoscunt creaturas, ut dicit tamen cognoscunt creaturas, ut dicit Augustinus, et ad laudem referunt crea Augustinus, et ad laudem referunt crea toris. Quidam etiam distinguunt tertiam toris. Quidam etiam distinguunt tertiam visionem dicentes, quod vident creatu- visionem dicentes, quod vident creatu- ras, nec in Verbo, nec in essentiis re- ras, nec in Verbo, nec in essentiis re- rum, sed in speciebus quas habent apud rum, sed in speciebus quas habent apud se non referendo illas ad res. Sed hoc se non referendo illas ad res. Sed hoc non videtur : quia species est ad rem: et non videtur : quia species est ad rem: et ideo non videtur nisi ad rem comparata, ideo non videtur nisi ad rem comparata, sicut nec idolum in oculo videtur nisi sicut nec idolum in oculo videtur nisi in quantum per ipsum videtur visibile: in quantum per ipsum videtur visibile: visio autem divisa contra vespertinam visio autem divisa contra vespertinam est visio matutina. est visio matutina.

DICIMUS ergo ad primum, quod visio DICIMUS ergo ad primum, quod visio matutina melior est et nobilior quam matutina melior est et nobilior quam vespertina, ut probant primæ duæ ratio- vespertina, ut probant primæ duæ ratio-

nes. nes.

Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad id quod contra objicitur, dicendum quod non quælibet visio rei in se dicitur quod non quælibet visio rei in se dicitur visio vespertina, sed illa quæ considerat visio vespertina, sed illa quæ considerat vestigium et imaginem quæ sunt ratione vestigium et imaginem quæ sunt ratione sapientiæ creantis umbrose, ut dictum sapientiæ creantis umbrose, ut dictum est. Vel dicatur, quod lux causæ per est. Vel dicatur, quod lux causæ per quam cognoscitur res, duobus modis quam cognoscitur res, duobus modis consideratur, scilicet ut est medium in consideratur, scilicet ut est medium in demonstratione proportionatum et in demonstratione proportionatum et in mediata causa et sic melius cognosci- mediata causa et sic melius cognosci- tur quam in prima causa. Si autem con- tur quam in prima causa. Si autem con- sideratur conditio lucis illius absolute sideratur conditio lucis illius absolute

1 II Metaphys. tex. com. 1. 1 II Metaphys. tex. com. 1.

* Psal. LIV, 18. * Psal. LIV, 18.

prout est medium, tunc multo obscurion prout est medium, tunc multo obscurion est causa creata quam increata. Adhue est causa creata quam increata. Adhue tamen melius potest dici, quod licet tamen melius potest dici, quod licet quoad nos verius et melius cognoscatur quoad nos verius et melius cognoscatur res in natura propria, tamen quantum res in natura propria, tamen quantum ad intellectum deiformem qui propriu ad intellectum deiformem qui propriu Angelorum est, verius et melius cogno- Angelorum est, verius et melius cogno- scitur in prima causa: res enim simpli- scitur in prima causa: res enim simpli- cius cognoscibilis est in prima causa cius cognoscibilis est in prima causa quam in causa naturali et hujusmodi quam in causa naturali et hujusmodi causam tangit Philosophus in II Meta- causam tangit Philosophus in II Meta- physicæ, ubi dicit: Sicut noctuarum lu- physicæ, ubi dicit: Sicut noctuarum lu- mina ad lumen quod est super diem, sie mina ad lumen quod est super diem, sie animæ nostri intellectus ad manifestissi- animæ nostri intellectus ad manifestissi- ma naturæ 1. ma naturæ 1.

« «

AD ULTIMUM dicendum, quod nulla est AD ULTIMUM dicendum, quod nulla est nocturna visio: quia post cognitionem nocturna visio: quia post cognitionem rei in se, et ante cognitionem rei in Ver- rei in se, et ante cognitionem rei in Ver- bo, non est ignorantia quæ nox dici pos- bo, non est ignorantia quæ nox dici pos- sit. Visio autem divina est plenæ lucis, sit. Visio autem divina est plenæ lucis, in qua videtur Deus sicut est, quæ nulla in qua videtur Deus sicut est, quæ nulla vespera clauditur, sed in ipsa quiesci- vespera clauditur, sed in ipsa quiesci- tur tamquam in sabbato in quo fecit eam tur tamquam in sabbato in quo fecit eam quiescere Deus in seipso. Et hoc accipi- quiescere Deus in seipso. Et hoc accipi- tur ex verbis Augustini in libro IV su- tur ex verbis Augustini in libro IV su- per Genesim ad litteram, ubi dicit sic: per Genesim ad litteram, ubi dicit sic: Semper est dies in comtemplatione im- Semper est dies in comtemplatione im- mutabilis veritatis, semper vespera in mutabilis veritatis, semper vespera in cognitione creaturæ in seipsa, semper cognitione creaturæ in seipsa, semper mane ex conversione in laudem creato- mane ex conversione in laudem creato- ris. Quia non ibi abscessu lucis superio- ris. Quia non ibi abscessu lucis superio- ris, sed inferioris cognitionis distinctione ris, sed inferioris cognitionis distinctione fit vespera nec mane tamquam nocti fit vespera nec mane tamquam nocti ignorantiæ scientia matutina succedat, ignorantiæ scientia matutina succedat, secundum quod vespertinam etiam co- secundum quod vespertinam etiam co- gnitionem in gloriam conditoris attollat. gnitionem in gloriam conditoris attollat. Denique et ille nocte non nominata, Ves- Denique et ille nocte non nominata, Ves- pere, inquit, et mane, et meridie, narra- pere, inquit, et mane, et meridie, narra- bo et annuntiabo: et exaudiet vocem bo et annuntiabo: et exaudiet vocem meam. Hic fortasse per temporum vices, meam. Hic fortasse per temporum vices, sed tamen quantum puto significans quid sed tamen quantum puto significans quid sine temporum vicibus perageretur in sine temporum vicibus perageretur in patria, cui ejus peregrinatio suspirabat³.>> patria, cui ejus peregrinatio suspirabat³.>>

3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, cap. 30. litteram, cap. 30.

Al Al

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 25. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 25.

QUÆSTIO XXV. QUÆSTIO XXV.

De voluntate Angelorum. De voluntate Angelorum.

Deinde quæritur de voluntate. Deinde quæritur de voluntate.

Et quæruntur duo, scilicet primo de voluntate Angeli. Et quæruntur duo, scilicet primo de voluntate Angeli. Et secundo, de actu ejus. Et secundo, de actu ejus.

487 487

contra. contra.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum voluntas sit in Angelis secundum Utrum voluntas sit in Angelis secundum duas differentias, quæ sunt naturalis duas differentias, quæ sunt naturalis voluntas et electiva'? voluntas et electiva'?

et et

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic: Damascenus in libro II de Fide ortho- Damascenus in libro II de Fide ortho- doxa, dividit voluntatem in doxa, dividit voluntatem in Boulou, dicens quod nos est appetitus Boulou, dicens quod nos est appetitus rationalis et vitalis ex solis dependens rationalis et vitalis ex solis dependens naturalibus: βούλησις autem est appetitus naturalibus: βούλησις autem est appetitus cujusdam rei rationalis. Cum igitur om- cujusdam rei rationalis. Cum igitur om- nis voluntas in ratione sit, ut dicit Da- nis voluntas in ratione sit, ut dicit Da- mascenus et Philosophus, videtur quod mascenus et Philosophus, videtur quod Angelus habeat utramque istarum vo- Angelus habeat utramque istarum vo- luntatum. luntatum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Damascenus vult, quod consilium præ- Damascenus vult, quod consilium præ- cedat voluntatem. Et similiter dicit Phi- cedat voluntatem. Et similiter dicit Phi- losophus, quod voluntas est finis, et con- losophus, quod voluntas est finis, et con- silium eorum quæ sunt ad finem: sed silium eorum quæ sunt ad finem: sed in quocumque non est præcedens, in eo- in quocumque non est præcedens, in eo-

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Parte Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Parte Summa theo- logiæ, Quæst. 14, membr. 4, art. 1. Tom. XXXII logiæ, Quæst. 14, membr. 4, art. 1. Tom. XXXII novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

dem non est consequens, sicut in quo dem non est consequens, sicut in quo non est sensus, non est ratio: ergo cum non est sensus, non est ratio: ergo cum consilium non sit in Angelo, etiam in consilium non sit in Angelo, etiam in ipso non est voluntas. ipso non est voluntas.

Quod autem non sit in eis consilium, Quod autem non sit in eis consilium, probatur sic: Consilium est de dubiis, ut probatur sic: Consilium est de dubiis, ut dicit Damascenus et Philosophus³: et dicit Damascenus et Philosophus³: et Angeli non habent dubium, ut patet ex Angeli non habent dubium, ut patet ex prædictis quia cognoscuntur sine inqui- prædictis quia cognoscuntur sine inqui- sitione ergo Angeli non videntur habe- sitione ergo Angeli non videntur habe- re voluntatem. re voluntatem.

Si forte dicatur, quod habent 0, Si forte dicatur, quod habent 0, hoc est, naturalem voluntatem. CONTRA: hoc est, naturalem voluntatem. CONTRA: Dicit Damascenus, quod illa voluntas Dicit Damascenus, quod illa voluntas illorum est quæ adsunt et conservant et illorum est quæ adsunt et conservant et constituunt naturam: sed Angeli natura constituunt naturam: sed Angeli natura non indiget talibus, cum sint incorpora- non indiget talibus, cum sint incorpora- les ergo videtur, quod non habeant vo- les ergo videtur, quod non habeant vo- luntatem talem. luntatem talem.

SOLUTIO. Dicimus, quod Angeli habent SOLUTIO. Dicimus, quod Angeli habent utramque voluntatem: is enim natu- utramque voluntatem: is enim natu- ralis voluntas est ad ea quæ sunt natu- ralis voluntas est ad ea quæ sunt natu- ræ et talia vult Angelus: quia vult esse, ræ et talia vult Angelus: quia vult esse, vivere, et intelligere. Unde et dicit Da- vivere, et intelligere. Unde et dicit Da- mascenus, quod ex naturalibus depen- mascenus, quod ex naturalibus depen- dent quæ naturalia sunt objecta et fines dent quæ naturalia sunt objecta et fines voluntatis. Et similiter etiam vult ea voluntatis. Et similiter etiam vult ea

2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide.or- 2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide.or- thodoxa, cap. 22. thodoxa, cap. 22.

3 ARISTOTELES, VI Ethicorum. 3 ARISTOTELES, VI Ethicorum.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

488 488

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quæ determinantur ex ratione, quoniam quæ determinantur ex ratione, quoniam sunt bona, et non tantum ex natura: et sunt bona, et non tantum ex natura: et illorum est voluntas quæ dicitur pos illorum est voluntas quæ dicitur pos AD PRIMUM dicendum, quod licet con- AD PRIMUM dicendum, quod licet con- silium non sit in Angelis in quantum est silium non sit in Angelis in quantum est de dubiis, est tamen in eis in quantum de dubiis, est tamen in eis in quantum est dispositio vel ordinatio eorum quæ est dispositio vel ordinatio eorum quæ sunt ad finem. sunt ad finem.

AD ALIUD dicendum, quod licet Ange- AD ALIUD dicendum, quod licet Ange- lus non indigeat aliquo conservante na- lus non indigeat aliquo conservante na- turam propter corruptionem naturæ, ta- turam propter corruptionem naturæ, ta- men habet voluntatem quæ dicitur θέλησις, men habet voluntatem quæ dicitur θέλησις, ad ea quæ adsunt naturæ, quæ sunt esse, ad ea quæ adsunt naturæ, quæ sunt esse, vivere, et intelligere, et hujusmodi, sicut vivere, et intelligere, et hujusmodi, sicut dictum est prius: et de his voluntatibus dictum est prius: et de his voluntatibus amplior erit disputatio in tractatu de amplior erit disputatio in tractatu de anima hominis. anima hominis.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De dilectione Angeli¹. De dilectione Angeli¹.

Secundo, Quæritur de actu voluntatis : Secundo, Quæritur de actu voluntatis : et cum actus ejus sit diligere, quæritur, et cum actus ejus sit diligere, quæritur, Utrum Angelus ex solis naturalibus Utrum Angelus ex solis naturalibus possit diligere Deum propter se et super possit diligere Deum propter se et super

omnia? omnia?

Et videtur, quod non : quia Et videtur, quod non : quia

1. Diligere Deum propter se et super 1. Diligere Deum propter se et super omnia, est actus charitatis et ubi est omnia, est actus charitatis et ubi est actus, ibi est habitus : ergo ex solis actus, ibi est habitus : ergo ex solis naturalibus esset charitas, quod falsum naturalibus esset charitas, quod falsum

est. est.

2. Item, Ad summum gratiæ non per- 2. Item, Ad summum gratiæ non per- tingit natura sed gratia non potest tingit natura sed gratia non potest altius quam diligere Deum propter se et altius quam diligere Deum propter se et super omnia ergo ad hoc non pertin- super omnia ergo ad hoc non pertin- git natura. git natura.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 18. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. III, Art. 18. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam II Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam II Part. Summæ theologiæ, quæst. 14, membr. 4, art. 2. Tom. theologiæ, quæst. 14, membr. 4, art. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. XXXII ejusdem editionis.

3. Item, Actus dilectionis est perfe- 3. Item, Actus dilectionis est perfe- ctior quam actus fidei: quia sicut se ctior quam actus fidei: quia sicut se habet habitus ad habitum, ita actus ad habet habitus ad habitum, ita actus ad actum et habitus dilectionis est major, actum et habitus dilectionis est major, sicut dicit Apostolus, I ad Corinthios, sicut dicit Apostolus, I ad Corinthios, XIII, 13 Major horum est charitas : XIII, 13 Major horum est charitas : ergo et actus. ergo et actus.

Inde procedatur ulterius: Angelus ex Inde procedatur ulterius: Angelus ex solis naturalibus non potest credere in solis naturalibus non potest credere in Deum propter se et super omnia: ergo Deum propter se et super omnia: ergo nec diligere. nec diligere. CONTRA: CONTRA:

1. Potentior est voluntas in volendo, 1. Potentior est voluntas in volendo, quam ratio in cognoscendo: voluntas quam ratio in cognoscendo: voluntas enim impossibilium est, ratio autem enim impossibilium est, ratio autem non sed ratio naturalis cognoscit Deum non sed ratio naturalis cognoscit Deum esse super omnia et propter se diligen- esse super omnia et propter se diligen- dum ergo voluntas potest eum sic di- dum ergo voluntas potest eum sic di- ligere. ligere.

2. Item, Virtus politica fortitudinis 2. Item, Virtus politica fortitudinis gratia boni contemnit periculum vitæ, ut gratia boni contemnit periculum vitæ, ut dicunt Philosophi 2. Cum igitur Angelus dicunt Philosophi 2. Cum igitur Angelus in naturalibus suis melius sit dispositus in naturalibus suis melius sit dispositus quam homo existens in virtute consue- quam homo existens in virtute consue- tudinali, potest aliquid ipse in voluntate tudinali, potest aliquid ipse in voluntate præponere sibi ergo et potest ipse præponere sibi ergo et potest ipse Deum diligere plus quam se et prop- Deum diligere plus quam se et prop-

ter.se. ter.se.

3. Præterea, Dicit Tullius in libro de 3. Præterea, Dicit Tullius in libro de Amicitia, quod triplex est amicitia: Amicitia, quod triplex est amicitia: quædam enim fundatur super delecta- quædam enim fundatur super delecta- bile, et quædam super utile, et quædam bile, et quædam super utile, et quædam super honestum. Illa autem amicitia super honestum. Illa autem amicitia quæ fundatur super honestum, diligit quæ fundatur super honestum, diligit propter se amicum, et super omnia quæ propter se amicum, et super omnia quæ sunt utilia et delectabilia: ergo multo sunt utilia et delectabilia: ergo multo magis videtur, quod Angelus sic po- magis videtur, quod Angelus sic po- tuerit diligere Deum. tuerit diligere Deum.

4. Item, Philosophus in VIII Ethico- 4. Item, Philosophus in VIII Ethico- rum, de amicitia : « Perfecta est quæ rum, de amicitia : « Perfecta est quæ bonorum amicitia, et secundum virtutem bonorum amicitia, et secundum virtutem similium ³. » Sed non est perfecta nisi similium ³. » Sed non est perfecta nisi diligat propter se et super omnia. Ergo diligat propter se et super omnia. Ergo