SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 21. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 21.

substantiæ Angeli, omnis enim proprietas substantiæ Angeli, omnis enim proprietas Muita principiis substantiæ secundum Muita principiis substantiæ secundum Boetium illæ autem proprietates sunt Boetium illæ autem proprietates sunt intellectus, voluntas, liberum arbitrium, intellectus, voluntas, liberum arbitrium, et hujusmodi potentiæ naturales: ergo et hujusmodi potentiæ naturales: ergo non participantur ab uno quod sit in es- non participantur ab uno quod sit in es- sentia, sed a diversis sed quidquid di- sentia, sed a diversis sed quidquid di- versa habet in substantia et essentia, versa habet in substantia et essentia, hoc est compositum: ergo Angelus est hoc est compositum: ergo Angelus est substantia composita. substantia composita.

: :

8. Item, Idem non potest esse princi- 8. Item, Idem non potest esse princi- pium contrarium et contradictoriorum: pium contrarium et contradictoriorum: quia contradictoriorum et contrariorum quia contradictoriorum et contrariorum sunt causæ contrariæ, ut dicit Philoso- sunt causæ contrariæ, ut dicit Philoso- phus. Cum igitur sit in Angelo quod con- phus. Cum igitur sit in Angelo quod con- venit multis et est communicabile, et sit venit multis et est communicabile, et sit in ipso quod non convenit multis, sed uni in ipso quod non convenit multis, sed uni soli, et est incommunicabile, illa non soli, et est incommunicabile, illa non erunt causata ab uno quod sit in substan- erunt causata ab uno quod sit in substan- tia Angeli, sed a duobus, quorum unum tia Angeli, sed a duobus, quorum unum est ut forma conveniens multis, et alte- est ut forma conveniens multis, et alte- rum est habens proprietatem materiæ rum est habens proprietatem materiæ secundum quod hæc materia non est illius secundum quod hæc materia non est illius materia secundum quod dicit Philoso- materia secundum quod dicit Philoso- phus, quod diversitas in numero est di- phus, quod diversitas in numero est di- versitas in materia, et idem in numero versitas in materia, et idem in numero est idem in materia. est idem in materia.

9. Item, In quocumque est compositio 9. Item, In quocumque est compositio consequens quæ de necessitate relinquit consequens quæ de necessitate relinquit præcedentem, in illo etiam erit composi- præcedentem, in illo etiam erit composi- tio præcedens. Compositio enim conse- tio præcedens. Compositio enim conse- quens est substantiæ et accidentis, com- quens est substantiæ et accidentis, com- positio autem præcedens est compositio positio autem præcedens est compositio potentiæ et actus, quorum utrumque est potentiæ et actus, quorum utrumque est substantia. Potentia autem non potest substantia. Potentia autem non potest esse substantiam accidentis, nisi prius sit esse substantiam accidentis, nisi prius sit in actu per formam: quod patet per di- in actu per formam: quod patet per di- ctum Philosophi, qui dicit 2, quod hyle ctum Philosophi, qui dicit 2, quod hyle primo est subjectum generationis et cor- primo est subjectum generationis et cor- ruptionis, et per consequens aliorum. ruptionis, et per consequens aliorum.

Item, Dicit Boetius 3, quod sola mate- Item, Dicit Boetius 3, quod sola mate- ria non potest esse subjectum acciden- ria non potest esse subjectum acciden- tium, sed compositum. Et etiam est pro- tium, sed compositum. Et etiam est pro- batum supra per rationem propriam in batum supra per rationem propriam in quæstione de cœlis, et in quæstione de quæstione de cœlis, et in quæstione de materia prima. Cum ergo in Angelo sit materia prima. Cum ergo in Angelo sit

1 IV Meteororum, tex. com. 36. 1 IV Meteororum, tex. com. 36.

I de Generatione et Corruptione, tex. com. I de Generatione et Corruptione, tex. com.

463 463

compositio secunda, scilicet subjecti et compositio secunda, scilicet subjecti et accidentis, de necessitate relinquitur, accidentis, de necessitate relinquitur, quod in ipso sit compositio prima, quæ quod in ipso sit compositio prima, quæ est ex principiis substantiæ. est ex principiis substantiæ.

Si forte dicat aliquis, quod illa acci- Si forte dicat aliquis, quod illa acci- dentia sunt accidentia rationis, sicut sunt dentia sunt accidentia rationis, sicut sunt propriæ passiones, quæ sunt accidentia propriæ passiones, quæ sunt accidentia specierum: et ideo non sequitur propter specierum: et ideo non sequitur propter hoc quod Angelus habeat compositionem, hoc quod Angelus habeat compositionem, nisi forte logicam ex genere et differentia, nisi forte logicam ex genere et differentia, sicut in speciebus. CONTRA: Gratia enim sicut in speciebus. CONTRA: Gratia enim est accidens, et particularis hujus. est accidens, et particularis hujus.

10. Item, Si Angelus est simplex, opor- 10. Item, Si Angelus est simplex, opor- tet quod sit forma quædam: sed omnis tet quod sit forma quædam: sed omnis forma est universalis: quod probatur ex forma est universalis: quod probatur ex hoc quod forma non recipit nisi differen- hoc quod forma non recipit nisi differen- tias et materiam ex differentiis autem tias et materiam ex differentiis autem non habet quod sit particularis, quia sic non habet quod sit particularis, quia sic species omnes essent particulares: sed species omnes essent particulares: sed ex materia habet, quod hujus materia ex materia habet, quod hujus materia non est illius materia et Angeli ponun- non est illius materia et Angeli ponun- tur non habere materiam, nisi aliquid tur non habere materiam, nisi aliquid loco materiæ ergo sequitur, quod An- loco materiæ ergo sequitur, quod An- geli omnes sint universalia, et nullus sit geli omnes sint universalia, et nullus sit hic Angelus vel ille, quod falsum est: hic Angelus vel ille, quod falsum est: ergo Angelus non est substantia simplex, ergo Angelus non est substantia simplex, sed composita. sed composita.

: :

SOLUTIO. Dicimus, quod Angelus est Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod Angelus est Solutio. substantia composita et dicimus quatuor substantia composita et dicimus quatuor esse principia substantiæ compositæ, sci- esse principia substantiæ compositæ, sci- licet materiam et formam, et quod est et licet materiam et formam, et quod est et esse. Quid autem sit materia et forma, ex esse. Quid autem sit materia et forma, ex aliis patet. Id autem quod est intelligo aliis patet. Id autem quod est intelligo esse id quod substat formæ, et præcipue esse id quod substat formæ, et præcipue illud ratione cujus subsistit. Hoc autem illud ratione cujus subsistit. Hoc autem est in quo forma compositi habet esse est in quo forma compositi habet esse secundum naturam: et hoc in quibusdam secundum naturam: et hoc in quibusdam quandoque separatur a forma quæ est in quandoque separatur a forma quæ est in ipso per generationem et corruptionem : ipso per generationem et corruptionem : sed in non generabilibus semper est in sed in non generabilibus semper est in esse uno et unius naturæ et propter hoc esse uno et unius naturæ et propter hoc in illis non determinatur nisi per esse in illis non determinatur nisi per esse per formam et per actum substandi illi : per formam et per actum substandi illi : et ideo prædicatur etiam (ut dicunt qui- et ideo prædicatur etiam (ut dicunt qui- dam et bene) de eo in quo est, secundum dam et bene) de eo in quo est, secundum

24. 24.

3 BOETIUS, Lib. de Hebdomadibus. 3 BOETIUS, Lib. de Hebdomadibus.

Ad 1 et 2. Ad 1 et 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

464 464

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod dicimus, quod Socrates est hoc quod dicimus, quod Socrates est hoc quod est, et Raphael est hoc quod est : quod est, et Raphael est hoc quod est : materia enim non prædicatur de eo cu- materia enim non prædicatur de eo cu- jus est materia. Similiter esse voco for- jus est materia. Similiter esse voco for- mam compositi quod prædicatur de ipso mam compositi quod prædicatur de ipso composito, sicut homo est esse Socratis, composito, sicut homo est esse Socratis, et Angelus est esse Raphaelis: et in hoc et Angelus est esse Raphaelis: et in hoc differt a forma materiæ quæ non præ- differt a forma materiæ quæ non præ- dicatur de toto composito, nec est forma dicatur de toto composito, nec est forma totius sed partis, scilicet materiæ : in his totius sed partis, scilicet materiæ : in his enim quæ non sunt generabilia (ut di- enim quæ non sunt generabilia (ut di- cunt quidam Philosophi) non est forma cunt quidam Philosophi) non est forma partis, sed totius tantum vel si est in eis partis, sed totius tantum vel si est in eis forma partis, non tamen habet nomen forma partis, non tamen habet nomen diversum vel a nomine formæ totius, vel diversum vel a nomine formæ totius, vel a forma totius. Nec intelligo, quod forma a forma totius. Nec intelligo, quod forma totius sit idem quod universale cum ha- totius sit idem quod universale cum ha- beat esse in composito : sed ipsa est illa beat esse in composito : sed ipsa est illa qua aliquid est esse, ut dicit Philosophus, qua aliquid est esse, ut dicit Philosophus, et ab illa per intentionem abstrahitur uni- et ab illa per intentionem abstrahitur uni- versale. versale.

DICIMUS ergo, quod simplicitas quam DICIMUS ergo, quod simplicitas quam dicit Augustinus attributum esse Angeli, dicit Augustinus attributum esse Angeli, est illa quæ convenit naturæ spirituali : est illa quæ convenit naturæ spirituali : et hæc est non habere quantitatem, nec et hæc est non habere quantitatem, nec habere positionem in quanto, sicut pun- habere positionem in quanto, sicut pun- ctum. ctum.

ideæ non differentes secundum naturam ideæ non differentes secundum naturam ab ipsa sapientia vel substantia divina, ab ipsa sapientia vel substantia divina, et sic ab eo fluunt plura: nihilominus et sic ab eo fluunt plura: nihilominus tamen concedimus, quod inter illa quæ tamen concedimus, quod inter illa quæ sunt in compositione substantiæ angeli- sunt in compositione substantiæ angeli- cæ, est ordo secundum rationem et non cæ, est ordo secundum rationem et non secundum tempus: unum enim ad alte- secundum tempus: unum enim ad alte- rum habet se ut subjectum, et alterum rum habet se ut subjectum, et alterum ut forma qua quid erat esse. ut forma qua quid erat esse.

AD ALIUD dicendum, quod Philosophi AD ALIUD dicendum, quod Philosophi large sumunt materiam et formam, vo- large sumunt materiam et formam, vo- cantes materiam esse subjectum ipsius cantes materiam esse subjectum ipsius esse secundum actum. Et hoc patet in esse secundum actum. Et hoc patet in III de Anima 2, ubi dicit Philosophus III de Anima 2, ubi dicit Philosophus sic «Quoniam autem sicut in omni na- sic «Quoniam autem sicut in omni na- tura aliud quidem est materia in unoquo- tura aliud quidem est materia in unoquo- que genere, hoc autem est potentia om- que genere, hoc autem est potentia om- nia illa alterum autem est causa et nia illa alterum autem est causa et efficiens quod est et omnia facit, ut ars efficiens quod est et omnia facit, ut ars ad materiam se habet: necesse est et ad materiam se habet: necesse est et in anima has esse differentias. » Unde in anima has esse differentias. » Unde patet, quod potentiam possibilem et po- patet, quod potentiam possibilem et po- tentiam activam Philosophi etiam ponunt tentiam activam Philosophi etiam ponunt in spiritualibus, cum tamen non proprie in spiritualibus, cum tamen non proprie in ipsis sit materia et forma, sed quod in ipsis sit materia et forma, sed quod est et esse, ut dictum est. Concedunt ta- est et esse, ut dictum est. Concedunt ta- men quidam intelligentiam angelicam men quidam intelligentiam angelicam

Et per hoc etiam patet solutio ad se- compositam ex materia forma esse, di- Et per hoc etiam patet solutio ad se- compositam ex materia forma esse, di- quens. quens.

AD ALIUD dicendum, quod in Angelo AD ALIUD dicendum, quod in Angelo bene secundum intellectum accipiuntur bene secundum intellectum accipiuntur componentia, scilicet quod est et esse : componentia, scilicet quod est et esse : sed non oportet, quod sint priora secun- sed non oportet, quod sint priora secun- dum generationem: quia secundum ge- dum generationem: quia secundum ge- nerationem in perpetuis posse est cum nerationem in perpetuis posse est cum

esse. esse.

AD ALIUD dicendum, quod prima causa AD ALIUD dicendum, quod prima causa in creatione est unum ut multa: unum in creatione est unum ut multa: unum in substantia, et ut multa in ideis, quod in substantia, et ut multa in ideis, quod per Augustinum patet in libro LXXXIII per Augustinum patet in libro LXXXIII Quæstionum, ubi dicit, quod alia ratio- Quæstionum, ubi dicit, quod alia ratio- ne creat hominem, et alia ratione creat ne creat hominem, et alia ratione creat asinum, et non ad eamdem ideam. Et alibi asinum, et non ad eamdem ideam. Et alibi dicit, quod qui negat ideas esse, negat dicit, quod qui negat ideas esse, negat Filium Dei esse, loquens pluraliter de Filium Dei esse, loquens pluraliter de ideis. Et ita patet, quod in sapientia sunt ideis. Et ita patet, quod in sapientia sunt

1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 46. Quæst. 46.

centes, quod forma illa sic perficit mate- centes, quod forma illa sic perficit mate- riam, quod non est susceptibilis quanti- riam, quod non est susceptibilis quanti- tatis vec contrarietatis. Et de hoc amplius tatis vec contrarietatis. Et de hoc amplius dictum est in quæstione de materia dictum est in quæstione de materia prima. prima.

AD ALIUD dicendum, quod intelligentia AD ALIUD dicendum, quod intelligentia dicitur non dividi per receptionem boni- dicitur non dividi per receptionem boni- tatum, eo quod per illas appropinquat ad tatum, eo quod per illas appropinquat ad unum sed generabilia et corruptibilia unum sed generabilia et corruptibilia propter hoc quod sunt immutabilia, di- propter hoc quod sunt immutabilia, di- viduntur, eo quod per receptionem dis- viduntur, eo quod per receptionem dis- positionum in quibus est motus, non positionum in quibus est motus, non appropinquant ad unum esse, sed potius appropinquant ad unum esse, sed potius distant ab esse in quo sunt: motus enim distant ab esse in quo sunt: motus enim et mutatio faciunt distare ab esse ipsum et mutatio faciunt distare ab esse ipsum mobile. mobile.

$1 $1

AD ALIUD dicendum, quod id quod est, Ad AD ALIUD dicendum, quod id quod est, Ad cognoscitur in Angelo per duo præcipue, cognoscitur in Angelo per duo præcipue,

2 III de Anima, tex. com. 17. 2 III de Anima, tex. com. 17.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 21. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 21.

quorum unum est, quod ipsum substan- quorum unum est, quod ipsum substan- do determinat et particularizat esse na- do determinat et particularizat esse na- turæ angelicæ. Alterum est, quod ipsum turæ angelicæ. Alterum est, quod ipsum est in actu substandi accidentibus. Et est in actu substandi accidentibus. Et quod objicitur, quod non sit Angelus in quod objicitur, quod non sit Angelus in primo nisi ad primam causam, dicen- primo nisi ad primam causam, dicen- dum quod licet Angelus non habeat esse dum quod licet Angelus non habeat esse nisi a prima causa, tamen illud quod ha- nisi a prima causa, tamen illud quod ha- bet, non est ipse qui habet et propter bet, non est ipse qui habet et propter hoc oportet, quod Angelus habens sit hoc oportet, quod Angelus habens sit subjectum ad formas quas habet, secun- subjectum ad formas quas habet, secun- dum quod dicitur in libro de Causis, quod dum quod dicitur in libro de Causis, quod intelligentia est plena formis. Nec est si- intelligentia est plena formis. Nec est si- mile de genere quod recipit differentias : mile de genere quod recipit differentias : quia licet talis compositio sit potentiæ et quia licet talis compositio sit potentiæ et actus, tamen illud totum compositum est actus, tamen illud totum compositum est forma ejus quod est res naturæ : sed in forma ejus quod est res naturæ : sed in Angelo compositio assignatur secundum Angelo compositio assignatur secundum ipsam rem naturæ. ipsam rem naturæ.

AD ULTIMUM dicendum, quod ipse vo- AD ULTIMUM dicendum, quod ipse vo- cat compositum ibi quod est actus sive cat compositum ibi quod est actus sive effectus generationis: probatur enim ibi, effectus generationis: probatur enim ibi, quod materia non est generabilis, neque quod materia non est generabilis, neque forma, sed totum compositum tantum. forma, sed totum compositum tantum. Ex his patet solutio eorum quæ con- Ex his patet solutio eorum quæ con- tra objiciuntur. tra objiciuntur.

AUCTORITATES autem quæ pro ista sen- AUCTORITATES autem quæ pro ista sen- tentia inducuntur, sic intelliguntur : tentia inducuntur, sic intelliguntur : Nect. PRIMA quæ dicit, quod omne quod est Nect. PRIMA quæ dicit, quod omne quod est citra primum, est hoc et hoc, potest duo- citra primum, est hoc et hoc, potest duo- bus modis intelligi: si enim primum bus modis intelligi: si enim primum supponat Deum, tunc id quod est citra supponat Deum, tunc id quod est citra primum, sunt substantiæ particulares primum, sunt substantiæ particulares creatæ et tunc intelligitur, quod hoc et creatæ et tunc intelligitur, quod hoc et hoc est quod est et esse : quia omnes hoc est quod est et esse : quia omnes sunt compositæ præter primam. Si au- sunt compositæ præter primam. Si au- tem primum supponit causam primam tem primum supponit causam primam secundum naturam, tunc primum est secundum naturam, tunc primum est ens quia in ente stat resolutio omnium: ens quia in ente stat resolutio omnium: et tunc citra primum est omne id quod et tunc citra primum est omne id quod est in actu secundo causæ, et hoc et hoc est in actu secundo causæ, et hoc et hoc ponit actum primæ et secundæ causæ, ponit actum primæ et secundæ causæ, sicut unum ponit hoc et hoc, eo quod est sicut unum ponit hoc et hoc, eo quod est in eo actus entis, et actus proprius, et in eo actus entis, et actus proprius, et secundum primum intellectum inducitur secundum primum intellectum inducitur ad propositum. ad propositum.

object. object.

1. 1.

SECUNDA auctoritas, hæc scilicet, Quod SECUNDA auctoritas, hæc scilicet, Quod est habere aliquid potest præter id quod est habere aliquid potest præter id quod

XXXIV XXXIV

465 465

est, etc., etiam habet duos intellectus: est, etc., etiam habet duos intellectus: quorum unus est, quod quod est ponat quorum unus est, quod quod est ponat suppositum, et id potest esse subjectum suppositum, et id potest esse subjectum accidentis, quod est præter ipsum, et aliæ accidentis, quod est præter ipsum, et aliæ naturæ ab ipso: sed esse quod dicit naturæ ab ipso: sed esse quod dicit actum ejus quod est, non admiscetur acci- actum ejus quod est, non admiscetur acci- denti quia non habet rationem substan- denti quia non habet rationem substan- di sed potius ipsum determinatur per di sed potius ipsum determinatur per inesse, licet alio modo quam accidens: inesse, licet alio modo quam accidens: accidens enim non est esse ejus in quo est: accidens enim non est esse ejus in quo est: et impossibile est esse sine ipso, sed e et impossibile est esse sine ipso, sed e converso possibile est esse illud sine ac- converso possibile est esse illud sine ac- cidente: sed esse inest quidem supposito: cidente: sed esse inest quidem supposito: sed suppositum non potest esse secun- sed suppositum non potest esse secun- dum actum sine ipso. Alius est sensus, dum actum sine ipso. Alius est sensus, quod quod est dicitur esse id quod est quod quod est dicitur esse id quod est per actum secundæ causæ, et istud potest per actum secundæ causæ, et istud potest aliquid habere, quia differentiam sequen- aliquid habere, quia differentiam sequen- tis cause, sicut vivum habet sensibile, et tis cause, sicut vivum habet sensibile, et sensibile rationale, et ab alia et alia vir- sensibile rationale, et ab alia et alia vir- tute et propter hoc dicitur aliud ab eo tute et propter hoc dicitur aliud ab eo quod est esse, ut est actus primæ causæ : quod est esse, ut est actus primæ causæ : et illud est indistinctum a quolibet secun- et illud est indistinctum a quolibet secun- dorum si enim distinguitur, oportet dorum si enim distinguitur, oportet quod distinguens non esset ens: et hoc quod distinguens non esset ens: et hoc est impossibile et propter hoc nihil est impossibile et propter hoc nihil aliud a se habet admixtum sibi : et in aliud a se habet admixtum sibi : et in primo sensu inducitur. primo sensu inducitur.

AUCTORITAS tertia, scilicet ista, quod Ad object. AUCTORITAS tertia, scilicet ista, quod Ad object. omne compositum esse suum habet ab omne compositum esse suum habet ab aliis vel ab alio, sic intelligitur, quod com- aliis vel ab alio, sic intelligitur, quod com- positum habet esse suum a suis compo- positum habet esse suum a suis compo- nentibus, quæ sunt alia ab ipso : et propter nentibus, quæ sunt alia ab ipso : et propter hoc illa auctoritas non multum facit ad hoc illa auctoritas non multum facit ad propositum : quod enim simplex est, es- propositum : quod enim simplex est, es- se suum non habet ab aliis quæ sunt intra se suum non habet ab aliis quæ sunt intra ipsum, sed potest habere ab alio, effi- ipsum, sed potest habere ab alio, effi- ciente scilicet, quod est extra ipsum. ciente scilicet, quod est extra ipsum. QUARTA, scilicet hæc : Omne quod est, Ad object. QUARTA, scilicet hæc : Omne quod est, Ad object. alio participat ut sit, etc., sic intelligitur, alio participat ut sit, etc., sic intelligitur, quod illud quod est, appellatur composi- quod illud quod est, appellatur composi- tum, et esse vocatur actus ipsius secun- tum, et esse vocatur actus ipsius secun- dum substantiam aliud autem aliquid dum substantiam aliud autem aliquid actu illo vocatur subjectum illius actus : actu illo vocatur subjectum illius actus : per actum enim secundum substantiam per actum enim secundum substantiam habet ut sit, per subjectum vero determi- habet ut sit, per subjectum vero determi- natur ad hoc aliquid et cum sic est com- natur ad hoc aliquid et cum sic est com- positum, tunc potest participare acci- positum, tunc potest participare acci- dente alio quolibet ab ipso : et ita de hoc dente alio quolibet ab ipso : et ita de hoc

30 30

4. 4.

466 466

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

intellectu intelligitur sive inducitur ad intellectu intelligitur sive inducitur ad propositum secundum alium tamen in- propositum secundum alium tamen in- tellectum, ut supra dictum est, tunc par- tellectum, ut supra dictum est, tunc par- ticipat actu primæ causæ ut sit, actu vero ticipat actu primæ causæ ut sit, actu vero secundæ causæ ut sit aliquid determina- secundæ causæ ut sit aliquid determina- tum in speciebus. tum in speciebus.

Cætera sunt per se manifesta. Cætera sunt per se manifesta.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quæ sit comparatio simplicitatis Angel Quæ sit comparatio simplicitatis Angel ad simplicitatem Dei et animæ ratio- ad simplicitatem Dei et animæ ratio- nalis²? nalis²?

Solutio. Solutio.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quis sit modus simplicitatis Angeli¹? Quis sit modus simplicitatis Angeli¹?

Secundo, Quæritur de modo simplici- Secundo, Quæritur de modo simplici- tatis angelicæ naturæ et essentiæ. tatis angelicæ naturæ et essentiæ.

Cum enim in præcedentibus habitum Cum enim in præcedentibus habitum sit, quod Angeli compositi sint in sub- sit, quod Angeli compositi sint in sub- stantia, videtur quod nullus modus sit stantia, videtur quod nullus modus sit simplicitatis eorum. simplicitatis eorum.

Præterea, Cum multis modis dicatur Præterea, Cum multis modis dicatur simplex, ut supra habitum est, videtur, simplex, ut supra habitum est, videtur, quod essentia Angeli dicatur decimo mo- quod essentia Angeli dicatur decimo mo- do simplex, scilicet secundum quod sim- do simplex, scilicet secundum quod sim- plex dicitur indivisibile in se omnino et plex dicitur indivisibile in se omnino et divisione alterius non componibile cum divisione alterius non componibile cum altero, tamen habens hoc et hoc sed altero, tamen habens hoc et hoc sed videtur, quod hoc falsum sit. videtur, quod hoc falsum sit.

SOLUTIO. Dicimus, quod Angelus est SOLUTIO. Dicimus, quod Angelus est simplex hoc modo quo dictum est et simplex hoc modo quo dictum est et addendum est, quod quia essentia Angeli addendum est, quod quia essentia Angeli non distenditur per situm, ideo essentia non distenditur per situm, ideo essentia sua tota est in qualibet parte quæ dicitur sua tota est in qualibet parte quæ dicitur virtus Angeli unde tota est in intelli- virtus Angeli unde tota est in intelli- gentia, et tota in memoria, et tota in vo- gentia, et tota in memoria, et tota in vo- luntate. Et propter hoc Augustinus etiam luntate. Et propter hoc Augustinus etiam dicit, quod simplicitas esse naturæ est dicit, quod simplicitas esse naturæ est attribuum Angeli. »> attribuum Angeli. »>

« «

Et ex hoc etiam patet solutio ad ob- Et ex hoc etiam patet solutio ad ob- jectum. jectum.

Tertio quæritur, Quæ sit comparatio Tertio quæritur, Quæ sit comparatio simplicitatis Angeli ad simplicitatem Dei simplicitatis Angeli ad simplicitatem Dei et animæ rationalis? et animæ rationalis?

Et videtur, quod nulla: quia Et videtur, quod nulla: quia

1. Simplicitas Dei est tanta, sicut dicit 1. Simplicitas Dei est tanta, sicut dicit Augustinus, quod ipse est quidquid ha. Augustinus, quod ipse est quidquid ha. bet habet enim justitiam, et est ipsa bet habet enim justitiam, et est ipsa justitia et habet vitam, et est ipsa vita : justitia et habet vitam, et est ipsa vita : et sic de aliis. Angelus autem nihil co- et sic de aliis. Angelus autem nihil co- rum est quæ habet habet enim vitam, rum est quæ habet habet enim vitam, nec est ipsa vita, neque intelligentia, nec est ipsa vita, neque intelligentia, neque sapientia, et cætera hujusmodi : neque sapientia, et cætera hujusmodi : ergo videtur, quod nulla sit comparatio. ergo videtur, quod nulla sit comparatio. 2. Præterea, Dicit Damascenus ³, quod 2. Præterea, Dicit Damascenus ³, quod Angeli in comparatione ad Deum cor- Angeli in comparatione ad Deum cor- pora sunt et corporis non est compara- pora sunt et corporis non est compara- tio ad simplicitatem Dei: ergo videtur, tio ad simplicitatem Dei: ergo videtur, quod nec Angeli. quod nec Angeli.

3. Item, Nulla creatura comparabilis 3. Item, Nulla creatura comparabilis est creatori in aliquo: ergo nec in sim- est creatori in aliquo: ergo nec in sim- plicitate. plicitate.

4. Præterea, Probatur quod nec ad 4. Præterea, Probatur quod nec ad Deum nec ad animam comparabilis est : Deum nec ad animam comparabilis est : quia dicit Philosophus *, quod non com- quia dicit Philosophus *, quod non com- parantur nisi univoca: sed simplicitas parantur nisi univoca: sed simplicitas in Angelo et Deo et anima non est uni- in Angelo et Deo et anima non est uni- voca: ergo non est comparabilis: voca: ergo non est comparabilis:

: :

5. Item, Dicit Augustinus, quod non 5. Item, Dicit Augustinus, quod non potest fieri comparatio nisi in aliquo exi- potest fieri comparatio nisi in aliquo exi- stente in pluribus sed nihil unum se- stente in pluribus sed nihil unum se- cundum rationem speciei vel generis cundum rationem speciei vel generis existit in Deo et Angelo et homine : er- existit in Deo et Angelo et homine : er- go inter eos non est comparatio. go inter eos non est comparatio.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 13, membr. 1. Tom. XXXII novæ logiæ, Quæst. 13, membr. 1. Tom. XXXII novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summæ theo- Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summæ theo- logiæ, Quæst. 13, membr. 3. Tom. XXXII hu- logiæ, Quæst. 13, membr. 3. Tom. XXXII hu-

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- doxa, cap. 3. doxa, cap. 3.

VII Physicorum, tex. com. 31, VII Physicorum, tex. com. 31,

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 22. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 22.

SOLUTIO. Duobus modis fit comparatio, SOLUTIO. Duobus modis fit comparatio, silicet secundum majus et minus et silicet secundum majus et minus et quale alicujus proprietatis existentis in quale alicujus proprietatis existentis in pluribus secundum unum nomen et ra- pluribus secundum unum nomen et ra- onem substantiæ eamdem, et hæc com- onem substantiæ eamdem, et hæc com- paratio non est nisi univocorum. Alio paratio non est nisi univocorum. Alio modo fit comparatio secundum majus et modo fit comparatio secundum majus et minus et æquale, quod non est omnino minus et æquale, quod non est omnino unius rationis in pluribus, sed est in eis unius rationis in pluribus, sed est in eis Becundum analogiam ad unum et hoc Becundum analogiam ad unum et hoc contingit duobus modis. Contingit enim, contingit duobus modis. Contingit enim, quod in pluribus est natura per prius et quod in pluribus est natura per prius et posterius, tamen participata propter dif- posterius, tamen participata propter dif- ferentias, sicut substantia et accidens ferentias, sicut substantia et accidens comparationem habent in ente. Et hoc comparationem habent in ente. Et hoc patet quia sequestratis differentiis, quæ patet quia sequestratis differentiis, quæ *unt esse per se et esse per aliud, ens *unt esse per se et esse per aliud, ens substantiæ et accidentis, remanet indi- substantiæ et accidentis, remanet indi- *tinctum. Aliter enim ens non esset *tinctum. Aliter enim ens non esset unum principium entium. Quando etiam unum principium entium. Quando etiam contingit, quod sit comparatio in aliquo contingit, quod sit comparatio in aliquo quod est in diversis, non ita quod sit quod est in diversis, non ita quod sit unius naturæ in se dictum per prius et unius naturæ in se dictum per prius et

467 467

posterius, nec etiam in differentiis, sed posterius, nec etiam in differentiis, sed est in uno per se et substantialiter et ut est in uno per se et substantialiter et ut causa, in altero autem est non per se sed causa, in altero autem est non per se sed ab alio, et non substantialiter, sed par- ab alio, et non substantialiter, sed par- ticipative et imitative, et non causa sed ticipative et imitative, et non causa sed causatum repræsentans causam quantum causatum repræsentans causam quantum potest et talis comparatio est inter crea- potest et talis comparatio est inter crea- torem et creaturam in his quæ uno no- torem et creaturam in his quæ uno no- mine in creatore et creatura inveniuntur, mine in creatore et creatura inveniuntur, sicut est esse, et vita, intellectus, et sim- sicut est esse, et vita, intellectus, et sim- plicitas, et hujusmodi. Unde non est ibi plicitas, et hujusmodi. Unde non est ibi penitus æquivocatio, sed analogia quæ- penitus æquivocatio, sed analogia quæ- dam, et proportio comparationis illius dam, et proportio comparationis illius non est secundum excessum terminatum non est secundum excessum terminatum et finitum. et finitum.

Et ex hoc patet solutio ad ultima tria. Et ex hoc patet solutio ad ultima tria. AD SECUNDUM autem patet solutio in AD SECUNDUM autem patet solutio in quæstione, quid est Angelus secundum quæstione, quid est Angelus secundum diffinitionem Damasceni 1. diffinitionem Damasceni 1.

AD PRIMUM dicendum est, quod in hoc AD PRIMUM dicendum est, quod in hoc non attenditur comparatio, sed in uno non attenditur comparatio, sed in uno quod habet Deus et Angelus, quod est quod habet Deus et Angelus, quod est simplicitas. simplicitas.

Ad 2. Ad 2.

Ad 1. Ad 1.

QUÆSTIO XXII. QUÆSTIO XXII.

De ratione Angelis naturaliter insita. De ratione Angelis naturaliter insita.

Deinde quæritur de secundo attributo quod dicit Augustinus esse per Deinde quæritur de secundo attributo quod dicit Augustinus esse per rationem naturaliter insitam, memoriam, intelligentiam, et voluntatem. rationem naturaliter insitam, memoriam, intelligentiam, et voluntatem. Et quæruntur circa hoc duo, scilicet de singulis istorum, et de omnibus Et quæruntur circa hoc duo, scilicet de singulis istorum, et de omnibus in communi. in communi.

De singulis quæruntur quatuor. De singulis quæruntur quatuor.

Primo enim quæritur de ratione naturaliter insita. Primo enim quæritur de ratione naturaliter insita.

Secundo, De memoria. Secundo, De memoria.

Tertio, De intelligentia. Tertio, De intelligentia. Quarto, De voluntate. Quarto, De voluntate.

Circa rationem quæruntur duo, scilicet de ipsa ratione, et de actu ejus. Circa rationem quæruntur duo, scilicet de ipsa ratione, et de actu ejus.

1 Cf. Supra, Quæst. 20, art. unic. 1 Cf. Supra, Quæst. 20, art. unic.

468 468

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

De ipsa ratione qualiter sit insita De ipsa ratione qualiter sit insita Angelis ? Angelis ?

De ipsa ratione quæritur, Qualiter sit De ipsa ratione quæritur, Qualiter sit insita Angelis? insita Angelis?

1.Habitum est enim supra ab Augustino, 1.Habitum est enim supra ab Augustino, quod ratio est naturalis differentia homi- quod ratio est naturalis differentia homi- nis, intelligentia autem differentia An- nis, intelligentia autem differentia An- geli ergo videtur, quod ratio non sit geli ergo videtur, quod ratio non sit naturaliter insita Angelo, sed liomini. naturaliter insita Angelo, sed liomini.

2. Item, Unumquodque determinatur 2. Item, Unumquodque determinatur ab ultima differentia sui: sed ratio non ab ultima differentia sui: sed ratio non est ultima differentia Angeli ergo An- est ultima differentia Angeli ergo An- gelus non debet ab ipsa determinari. gelus non debet ab ipsa determinari.

3. Item, Dicit Isaac, quod ratio est vis 3. Item, Dicit Isaac, quod ratio est vis quædam animæ faciens currere causam quædam animæ faciens currere causam in causatum ergo ratio est cum compo- in causatum ergo ratio est cum compo- sitione unius ad alterum : comparare sitione unius ad alterum : comparare autem unum ad alterum est ut videatur autem unum ad alterum est ut videatur veritas ex collatis: hoc autem non est in veritas ex collatis: hoc autem non est in Angelis ergo videtur, quod non habeant Angelis ergo videtur, quod non habeant

rationem. rationem.

4. Item, Dicit Dionysius in libro de 4. Item, Dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus: « Existentibus qui- Divinis nominibus: « Existentibus qui- dem viventia, viventibus autem sensibi- dem viventia, viventibus autem sensibi- lia, istis autem rationabilia, et rationali- lia, istis autem rationabilia, et rationali- bus mentes excellunt, et circa Deum sunt, bus mentes excellunt, et circa Deum sunt, et magis ipsi appropinquant 2. » Ex his et magis ipsi appropinquant 2. » Ex his verbis patet, quod Angeli sunt mentes verbis patet, quod Angeli sunt mentes sive intelligentiæ existentes ultra ratio- sive intelligentiæ existentes ultra ratio- nem, et ita per rationem naturaliter insi- nem, et ita per rationem naturaliter insi- tam non habent determinari. tam non habent determinari.

5. Item, Dicit Isaac in libro de Diffi- 5. Item, Dicit Isaac in libro de Diffi- nitionibus, quod ratio creatur in umbra nitionibus, quod ratio creatur in umbra intelligentiæ ergo videtur, quod ratio intelligentiæ ergo videtur, quod ratio non conveniat angelicis intelligentiis in non conveniat angelicis intelligentiis in quibus est intelligentia in lumine pleno. quibus est intelligentia in lumine pleno.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 6. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. III, Art. 6. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summa editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summa theologiæ, Quæst. 14, membr. 1, art. 1. Tom. theologiæ, Quæst. 14, membr. 1, art. 1. Tom.

SOLUTIO. Dicimus, quod ratio dicitur SOLUTIO. Dicimus, quod ratio dicitur naturaliter insita Angelis, non tamquam naturaliter insita Angelis, non tamquam differentia ultima, sed tamquam differen differentia ultima, sed tamquam differen tia quæ est in potentia ad ultimanı et tia quæ est in potentia ad ultimanı et præcedens eam secundum naturam: su præcedens eam secundum naturam: su periora enim habent inferiorum virtute. periora enim habent inferiorum virtute. excellenter. Et hoc patet per Dionysium. excellenter. Et hoc patet per Dionysium. qui dicit in libro de Divinis nominibus. qui dicit in libro de Divinis nominibus. « Divinæ mentes sunt super reliqua exi « Divinæ mentes sunt super reliqua exi stentia, et vivunt super reliqua viventia, stentia, et vivunt super reliqua viventia, et intelligunt et cognoscunt super sensum et intelligunt et cognoscunt super sensum et rationem, et plus quam omnia exi- et rationem, et plus quam omnia exi- stentia pulchrum et bonum desiderant et stentia pulchrum et bonum desiderant et eo participant. » Et ideo ratio non est ul- eo participant. » Et ideo ratio non est ul- tima differentia Angelorum, sed attribui- tima differentia Angelorum, sed attribui- tur eis naturaliter tamquam differentia tur eis naturaliter tamquam differentia quæ est in potentia ad ultimam, ut di- quæ est in potentia ad ultimam, ut di- ctum est. Et hoc videtur innuere Augu- ctum est. Et hoc videtur innuere Augu- stinus in ipso modo loquendi quando stinus in ipso modo loquendi quando dicit per rationem naturaliter insitam : dicit per rationem naturaliter insitam : præpositio enim videtur notare causam præpositio enim videtur notare causam quæ est ut dispositio. quæ est ut dispositio.

Per hoc patet solutio ad primum, se- Per hoc patet solutio ad primum, se- cundum, et quartum. cundum, et quartum.

AD TERTIUM dicimus, quod in collatione AD TERTIUM dicimus, quod in collatione duo attenduntur, scilicet posse conferre duo attenduntur, scilicet posse conferre antecedentia ad consequentia, et finis hu- antecedentia ad consequentia, et finis hu- jus collationis, quæ est ex his melius vi- jus collationis, quæ est ex his melius vi- dere veritatem conclusionis et primum dere veritatem conclusionis et primum quod est potestatis, habent Angeli: se- quod est potestatis, habent Angeli: se- cundum autem non, quia hoc est indi- cundum autem non, quia hoc est indi- gentiæ. gentiæ.

AD ULTIMUM dicendum, quod ratio AD ULTIMUM dicendum, quod ratio creatur in umbra intelligentiæ, secun- creatur in umbra intelligentiæ, secun- dum quod ipsa est cum indigentia colla- dum quod ipsa est cum indigentia colla- tionis et inquisitionis, et secundum quod tionis et inquisitionis, et secundum quod ipsa habet species ratiocinationis syllo- ipsa habet species ratiocinationis syllo- gismum, inductionem, enthymema, et gismum, inductionem, enthymema, et exemplum. Sic autem non est in Ange- exemplum. Sic autem non est in Ange- lis, ut supra dictum est. lis, ut supra dictum est.

XXXII ejusdem editionis. XXXII ejusdem editionis.

2 S. DIONYS:US, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYS:US, Lib. de Divinis nominibus, cap. 5. cap. 5.

³ IDEM, Ibidem. ³ IDEM, Ibidem.

A A

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 22. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 22.

469 469

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De actu rationis in Angelis '. De actu rationis in Angelis '.

passione esse enim passionis est inesse passione esse enim passionis est inesse subjecto et hoc oportet per demonstra- subjecto et hoc oportet per demonstra- tionem accipere, et ita non præscitur. tionem accipere, et ita non præscitur. De quibusdam autem præscitur utrum- De quibusdam autem præscitur utrum- que, et quid est quod dicitur, et quia est que, et quid est quod dicitur, et quia est ut de subjecto. Tunc, inquam, quæratur, ut de subjecto. Tunc, inquam, quæratur, Utrum ista conveniant Angelis ? Utrum ista conveniant Angelis ?

Et videtur, quod non quia dicit Dio- Et videtur, quod non quia dicit Dio- nysius in libro de Coelesti hierarchia*, nysius in libro de Coelesti hierarchia*,

Secundo, Quæritur de actu rationis in quod arbitramur discursas sacras disci- Secundo, Quæritur de actu rationis in quod arbitramur discursas sacras disci- Angelis. Angelis.

Dicit enim Damascenus in libro II de Dicit enim Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod rationale secun- Fide orthodoxa, quod rationale secun- dum actum dividitur in interius disposi- dum actum dividitur in interius disposi- tum sermonem, et prolatum 3. Est au- tum sermonem, et prolatum 3. Est au- tem interius dispositus sermo motus tem interius dispositus sermo motus animæ in excogitativo fiens sine aliqua animæ in excogitativo fiens sine aliqua prolatione. Prolatus autem sermo in vo- prolatione. Prolatus autem sermo in vo- ce est et ideo prolativus dicitur nun- ce est et ideo prolativus dicitur nun- tius et angelus intelligentiæ. tius et angelus intelligentiæ.

Quæritur ergo, Secundum quem mo- Quæritur ergo, Secundum quem mo- dum sunt in Angelis isti duo actus ? dum sunt in Angelis isti duo actus ?

Item, Cum sint quatuor species ratio- Item, Cum sint quatuor species ratio- cinationis, ut prædictum est, quæritur, cinationis, ut prædictum est, quæritur, Secundum quem modum sint in ipsis ? Secundum quem modum sint in ipsis ? Item, Cum ratiocinatio fiat suppositis Item, Cum ratiocinatio fiat suppositis aliquibus, scilicet præmissis, et similiter aliquibus, scilicet præmissis, et similiter scientia per diffinitionem suppositis prin- scientia per diffinitionem suppositis prin- cipiis diffinitis, quæritur, Utrum sic sit cipiis diffinitis, quæritur, Utrum sic sit scientia rationis in Angelis ? scientia rationis in Angelis ?

Dicit enim Philosophus, quod omnis Dicit enim Philosophus, quod omnis doctrina et omnis disciplina fit ex præ- doctrina et omnis disciplina fit ex præ- existenti cognitione. Et si conceditur, existenti cognitione. Et si conceditur, quod sic est in Angelis, tunc quæritur, quod sic est in Angelis, tunc quæritur, Cum Philosophus dicat, quod dupliciter Cum Philosophus dicat, quod dupliciter contingit præscire 3, de quibusdam præ- contingit præscire 3, de quibusdam præ- scitur quid est tantum : et dicitur quid scitur quid est tantum : et dicitur quid est quod per sermonem dicitur, ut est de est quod per sermonem dicitur, ut est de principiis dicit enim Philosophus, quod principiis dicit enim Philosophus, quod principia cognoscimus in quantum ter- principia cognoscimus in quantum ter- minos cognoscimus. De quibusdam au- minos cognoscimus. De quibusdam au- tem præscitur quid est quod dicitur per tem præscitur quid est quod dicitur per sermonem, et ignoratur quia est, ut de sermonem, et ignoratur quia est, ut de

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 6. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. III, Art. 6. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Sum- mæ theologiæ, Quæst. 14, membr. 1, art. 2. mæ theologiæ, Quæst. 14, membr. 1, art. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. Tom. XXXII ejusdem editionis.

plinas imagines secundum intellectum plinas imagines secundum intellectum contemplativæ plenitudinis. Et intendit contemplativæ plenitudinis. Et intendit dicere, quod istæ disciplinæ discursæ et dicere, quod istæ disciplinæ discursæ et sacræ quæ sunt in hoc mundo, sunt si- sacræ quæ sunt in hoc mundo, sunt si- gna et manuductio, quod in patria ha- gna et manuductio, quod in patria ha- bebimus plenitudinem contemplativam bebimus plenitudinem contemplativam secundum intellectum simplicem. Unde secundum intellectum simplicem. Unde dicit etiam ibidem, quod talia cœlestibus dicit etiam ibidem, quod talia cœlestibus quidem essentiis supermundane, nobis quidem essentiis supermundane, nobis autem symbolice tradita sunt. Et Com- autem symbolice tradita sunt. Et Com- mentator dicit ibidem, quod discursæ mentator dicit ibidem, quod discursæ disciplinæ sunt probationes quando per disciplinæ sunt probationes quando per res latiores efficiuntur quæcumque peren- res latiores efficiuntur quæcumque peren- niter et repente Angelorum intellectibus niter et repente Angelorum intellectibus immittuntur. immittuntur.

SOLUTIO. Dicimus, quod actus isti Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod actus isti Solutio. rationis omnes secundum aliquem mo- rationis omnes secundum aliquem mo- dum insint Angelis non propter indigen- dum insint Angelis non propter indigen- tiam secundum quod dictum est, sed ad tiam secundum quod dictum est, sed ad demonstrationem potestatis ratiocinati- demonstrationem potestatis ratiocinati- væ, et non secundum contemplationem væ, et non secundum contemplationem quam habent in Verbo, sed secundum quam habent in Verbo, sed secundum cognitionem vespertinam, de qua infra cognitionem vespertinam, de qua infra disputabitur : illos enim duos actus quos disputabitur : illos enim duos actus quos determinat Damascenus, sic habent, determinat Damascenus, sic habent, quod sententias scitas quandoque per- quod sententias scitas quandoque per- tractant apud se, et hoc est quoad eos in- tractant apud se, et hoc est quoad eos in- terius dispositus sermo: quandoque au- terius dispositus sermo: quandoque au- tem communicant aliis Angelis secun- tem communicant aliis Angelis secun- dum sermonem sive vocem prolatam, dum sermonem sive vocem prolatam, ut dicit Damascenus, de quo modo lo- ut dicit Damascenus, de quo modo lo- quendi inferius erit disputatio. quendi inferius erit disputatio.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 22. cap. 22.

3 I Posteriorum, tex. com. 7. 3 I Posteriorum, tex. com. 7.

*S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, *S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

cap. 1. cap. 1.

470 470

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SPECIES autem ratiocinationis insunt SPECIES autem ratiocinationis insunt secundum duplicem viam collationis: secundum duplicem viam collationis: cum enim apud Angelos sint cognitiones cum enim apud Angelos sint cognitiones sensibilium et universalium, conferendo sensibilium et universalium, conferendo possunt venire ex prioribus quoad nos possunt venire ex prioribus quoad nos vel quoad ipsos ad priora secundum na- vel quoad ipsos ad priora secundum na- turam, vel e converso: et secundum turam, vel e converso: et secundum unam viam utuntur inductione et exem- unam viam utuntur inductione et exem- plo, secundum aliam syllogismo et en- plo, secundum aliam syllogismo et en- thymemate, sed ad demonstrationem ra- thymemate, sed ad demonstrationem ra- tionalis potestatis, ut dictum est.. tionalis potestatis, ut dictum est..

Ad hoc autem quod quæritur, Utrum Ad hoc autem quod quæritur, Utrum in ipsis sit quædam præscire, et quædam in ipsis sit quædam præscire, et quædam discere ? discere ?

Dicendum est, quod species ratiocina- Dicendum est, quod species ratiocina- tionis non sunt nisi de his quæ sciunt tionis non sunt nisi de his quæ sciunt Angeli cognitione vespertina: ad alia Angeli cognitione vespertina: ad alia autem quæ cognoscenda sunt, utuntur autem quæ cognoscenda sunt, utuntur revelatione et visione in Verbo et de revelatione et visione in Verbo et de his erit posterius disputatio. Quoad co- his erit posterius disputatio. Quoad co- gnoscibilia autem de quibus sunt species gnoscibilia autem de quibus sunt species ratiocinationis, dicimus quod dupliciter ratiocinationis, dicimus quod dupliciter est præsciré, et dupliciter est addiscere, est præsciré, et dupliciter est addiscere, scilicet simpliciter, et secundum natu- scilicet simpliciter, et secundum natu- ram scientiæ per conclusionem in quan- ram scientiæ per conclusionem in quan- tum conclusio est. Simpliciter autem tum conclusio est. Simpliciter autem omnia talia Angeli præsciunt et nihil ad- omnia talia Angeli præsciunt et nihil ad- discunt sed quoad naturam conclusio- discunt sed quoad naturam conclusio- nis quædam sunt quæ oportet præscire, nis quædam sunt quæ oportet præscire, quia sunt sicut principia: quia non pos- quia sunt sicut principia: quia non pos-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

sunt concludi, eo quod non habeant prio sunt concludi, eo quod non habeant prio ra se ex quibus concludantur: sed in ta ra se ex quibus concludantur: sed in ta libus non discunt Angeli quid est: sed libus non discunt Angeli quid est: sed hoc non contingit propter demonstra- hoc non contingit propter demonstra- tionem, sed propter naturam ipsorum tionem, sed propter naturam ipsorum Angelorum qui sciunt omnia talia sine Angelorum qui sciunt omnia talia sine doctore. Similiter de passione cogno- doctore. Similiter de passione cogno- scunt quia est per se, sed non in quan- scunt quia est per se, sed non in quan- tum demonstratio est de passione: se- tum demonstratio est de passione: se- cundum enim hunc modum passionis cundum enim hunc modum passionis non cognoscitur quia est nisi per demon- non cognoscitur quia est nisi per demon- strationem. strationem.

Eodem modo dicendum est de cogni- Eodem modo dicendum est de cogni- tione diffiniti duplicem enim habent de tione diffiniti duplicem enim habent de diffinito cognitionem, scilicet per se, et diffinito cognitionem, scilicet per se, et differentiam. differentiam.

AD ULTIMUM autem quod objicitur in AD ULTIMUM autem quod objicitur in contrarium, dicendum quod discursa contrarium, dicendum quod discursa disciplinæ secundum quod sunt mendi- disciplinæ secundum quod sunt mendi- catæ in symbolis, et icotibus, et signis catæ in symbolis, et icotibus, et signis sensibilium, non conveniunt Angelis, sensibilium, non conveniunt Angelis, sicut dicit beatus Bernardus in libro V sicut dicit beatus Bernardus in libro V de Consideratione in principio: de Consideratione in principio: << Non << Non est opus scalis tenenti jam solium. » Sed est opus scalis tenenti jam solium. » Sed discursæ disciplinæ a præmissis in con- discursæ disciplinæ a præmissis in con- clusione potestative conveniunt Angelis, clusione potestative conveniunt Angelis, secundum quod virtutes inferiorum, ut secundum quod virtutes inferiorum, ut dicit Dionysius 1, superioribus conve- dicit Dionysius 1, superioribus conve- niunt potenter et eminenter. niunt potenter et eminenter.

сар. 7. сар. 7.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 23. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 23.

QUÆSTIO XXIII. QUÆSTIO XXIII.

De memoria Angelorum. De memoria Angelorum.

471 471

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum insit Angelis memoria ¹? Utrum insit Angelis memoria ¹?

Consequenter quæritur de memoria. Consequenter quæritur de memoria. Et quæruntur duo, scilicet utrum insit Et quæruntur duo, scilicet utrum insit Angelis memoria, et secundum quam Angelis memoria, et secundum quam proprietatem et actum inest si inest ? proprietatem et actum inest si inest ? Videtur autem, quod non insit Ange- Videtur autem, quod non insit Ange- lis: quia lis: quia

1. Dicit Damascenus: « Memorativum 1. Dicit Damascenus: « Memorativum est memoriæ et rememorationis prom- est memoriæ et rememorationis prom- ptuarium et causa 2. » Et vocat memo- ptuarium et causa 2. » Et vocat memo- riam memoriæ: unde etiam subjungit : riam memoriæ: unde etiam subjungit : « Memoria est phantasia derelicta ab ali- « Memoria est phantasia derelicta ab ali- quo sensu secundum actum apparente, quo sensu secundum actum apparente, vel coacervatio 3 sensus et intelligen- vel coacervatio 3 sensus et intelligen- tiæ. » Sed nullo istorum modorum pot- tiæ. » Sed nullo istorum modorum pot- est esse in Angelis memoria. Ergo vide- est esse in Angelis memoria. Ergo vide- tur, quod non sit in Angelis memoria. tur, quod non sit in Angelis memoria. 2. Item, Dicit Philosophus ", quod 2. Item, Dicit Philosophus ", quod memoria non est nisi facti. Dicit enim memoria non est nisi facti. Dicit enim sic: sic: In ipso nunc non est memoria, In ipso nunc non est memoria, sed præsentis quidem sensus est, futuri sed præsentis quidem sensus est, futuri autem spes, facti autem memoria. » Sed autem spes, facti autem memoria. » Sed in Angelis non est præteritio, vel præsen- in Angelis non est præteritio, vel præsen- tialitas, vel futuritio secundum intelligi- tialitas, vel futuritio secundum intelligi-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 14, membr. 2. Tom. XXXII novæ logiæ, Quæst. 14, membr. 2. Tom. XXXII novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

bilia. Ergo videtur, quod in eis non sit bilia. Ergo videtur, quod in eis non sit memoria. memoria.

3. Item, Avicenna: «Recordatio est 3. Item, Avicenna: «Recordatio est resolutio ad aliquid quod habuit esse in resolutio ad aliquid quod habuit esse in anima in præterito » Constat autem, anima in præterito » Constat autem, quod talia non sunt in intelligentiis An- quod talia non sunt in intelligentiis An- gelorum ergo non erit in eis mémoria. gelorum ergo non erit in eis mémoria. 4. Præterea, Memoria et oblivio vi- 4. Præterea, Memoria et oblivio vi- dentur esse contraria quæ habent esse dentur esse contraria quæ habent esse circa idem et oblivio non accidit Ange- circa idem et oblivio non accidit Ange- lis ergo nec memoria. lis ergo nec memoria.

5. Item, Augustinus in libro XII de 5. Item, Augustinus in libro XII de Trinitate in principio dicit, quod quando Trinitate in principio dicit, quod quando memoramur et reminiscimur, quod hoc memoramur et reminiscimur, quod hoc pertinet ad hominem exteriorem: quia pertinet ad hominem exteriorem: quia adhuc id in nobis agitur quod commune adhuc id in nobis agitur quod commune habemus cum brutis. Et ex hoc patet, habemus cum brutis. Et ex hoc patet, quod memoria non est in Angelis. quod memoria non est in Angelis.

SOLUTIO. Dicimus, quod duplex est Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod duplex est Solutio. memoria. Una quæ est pars animæ sen- memoria. Una quæ est pars animæ sen- sibilis, et illa est thesaurus sive theca sibilis, et illa est thesaurus sive theca formarum sensibilium secundum Avicen- formarum sensibilium secundum Avicen- nam et de hac ut frequenter loquuntur nam et de hac ut frequenter loquuntur Philosophi, et verum est quod illa sem- Philosophi, et verum est quod illa sem- per est facti et præteriti, et est motus a per est facti et præteriti, et est motus a sensu secundum actum factus, ut dicit sensu secundum actum factus, ut dicit Damascenus. Alia est memoria quæ est Damascenus. Alia est memoria quæ est animæ intellectualis pars, et hæc est animæ intellectualis pars, et hæc est coacervatio intelligibilium specierum : coacervatio intelligibilium specierum : et hæc duplex est. Una est sub ratione et hæc duplex est. Una est sub ratione præteriti, et altera non: sed indifferenter præteriti, et altera non: sed indifferenter

cap. 20. cap. 20.

3 Alias, confirmatio. 3 Alias, confirmatio.

In libro de Memoria et Reminiscentia. In libro de Memoria et Reminiscentia.

5 AVICENNA, In VI de Naturalibus. 5 AVICENNA, In VI de Naturalibus.

472 472

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est sub ratione præteriti, præsentis, et est sub ratione præteriti, præsentis, et futuri et secundum hoc memoria nihil futuri et secundum hoc memoria nihil aliud est quam potentia notitiam rei te- aliud est quam potentia notitiam rei te- nens apud se sine consideratione tempo- nens apud se sine consideratione tempo- ris. Illa vero quæ est cum ratione præte- ris. Illa vero quæ est cum ratione præte- riti, est duplex quædam enim est ac- riti, est duplex quædam enim est ac- quisita per inventionem et studium et quisita per inventionem et studium et doctrinam, et quædam est de illis quo- doctrinam, et quædam est de illis quo- rum scientiam habemus cum natura, sic- rum scientiam habemus cum natura, sic- ut habituum naturalium. ut habituum naturalium.

Dicatur ergo, quod memoria secundum Dicatur ergo, quod memoria secundum duplicem rationem inest Angelis, scilicet duplicem rationem inest Angelis, scilicet illam quæ est respectu præteriti et præ- illam quæ est respectu præteriti et præ- sentis et futuri æqualiter, et illam quæ sentis et futuri æqualiter, et illam quæ est cum ratione præteriti sine inventione, est cum ratione præteriti sine inventione, studio, et doctrina acquisita: licet enim studio, et doctrina acquisita: licet enim intelligentiis Angelorum non sit præsens, intelligentiis Angelorum non sit præsens, præteritum, et futurum, tamen recorda- præteritum, et futurum, tamen recorda- tionem pro tanto dicuntur habere a tionem pro tanto dicuntur habere a Sanctis quia accipiunt aliquid sub ra- Sanctis quia accipiunt aliquid sub ra- tione prius habiti et sciti : et hoc secun- tione prius habiti et sciti : et hoc secun- dum unam rationem memoriæ: secun- dum unam rationem memoriæ: secun- dum vero aliam rationem, notitiam rei dum vero aliam rationem, notitiam rei tenent semper apud se et hoc est me- tenent semper apud se et hoc est me- morari secundum Augustinum. morari secundum Augustinum.

Et ex his patet solutio ad omnia obje- Et ex his patet solutio ad omnia obje- cta tamen hoc quod dictum est, me- cta tamen hoc quod dictum est, me- moriam quamdam esse rationalis animæ moriam quamdam esse rationalis animæ quæ sit cum ratione præteriti temporis, quæ sit cum ratione præteriti temporis, dubium est eo quod tempus sit de ap- dubium est eo quod tempus sit de ap- pendiciis materiæ et sic pertineat tantum pendiciis materiæ et sic pertineat tantum ad animam sensibilem: sed infra tracta- ad animam sensibilem: sed infra tracta- tu de Anima, quæstione de memoria ra- tu de Anima, quæstione de memoria ra- tionalis animæ determinabitur. tionalis animæ determinabitur.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Secundum quam proprietatem et actum Secundum quam proprietatem et actum memoria insit Angelis? memoria insit Angelis?

Secundo quæritur, Secundum quam Secundo quæritur, Secundum quam proprietatem et actum insit ? proprietatem et actum insit ?

Sunt enim proprietates memoriæ, ut Sunt enim proprietates memoriæ, ut dicunt Philosophi, quædam ex subjecto, dicunt Philosophi, quædam ex subjecto, quædam ex memorabilibus. Ex subjecto quædam ex memorabilibus. Ex subjecto secundum quod dicimus siccos melioris secundum quod dicimus siccos melioris

: :

esse memoriæ et pejoris recordationis, et esse memoriæ et pejoris recordationis, et humidos e contrario pejoris memoria humidos e contrario pejoris memoria et melioris recordationis. Cujus causa et melioris recordationis. Cujus causa est, quia in sicco formæ impressæ dele- est, quia in sicco formæ impressæ dele- tio difficilis est: et ideo memoriæ bona tio difficilis est: et ideo memoriæ bona sunt tales. Similiter sicca materia diffi- sunt tales. Similiter sicca materia diffi- culter obedit animæ agenti et moventi culter obedit animæ agenti et moventi eam et ideo tales sunt malæ recorda- eam et ideo tales sunt malæ recorda- tionis in humidis autem propter con- tionis in humidis autem propter con- trarias causas fit e contrario. Similiter trarias causas fit e contrario. Similiter dicimus bene discentes male memoran- dicimus bene discentes male memoran- tes, et e converso. Et dicimus eos esse tes, et e converso. Et dicimus eos esse bonæ memoriæ qui occupantur circa bonæ memoriæ qui occupantur circa pauca, et malæ memoriæ qui occupan- pauca, et malæ memoriæ qui occupan- tur circa multa, secundum quod dicimus tur circa multa, secundum quod dicimus senes, quamvis sint sicciores, pejoris senes, quamvis sint sicciores, pejoris esse memoriæ quam pueros, quamvis esse memoriæ quam pueros, quamvis sint humidiores: quia eorum cogitatus sint humidiores: quia eorum cogitatus est occupatus in paucis, et illorum in est occupatus in paucis, et illorum in multis. multis.

Quæritur ergo, Utrum secundum hu- Quæritur ergo, Utrum secundum hu- jusmodi proprietates memoria sit in An- jusmodi proprietates memoria sit in An- gelis, ita scilicet quod unus sit melioris gelis, ita scilicet quod unus sit melioris memoriæ quam alter? memoriæ quam alter?

Item, Sunt proprietates memoriæ in Item, Sunt proprietates memoriæ in actu, secundum quod dicunt Philosophi, actu, secundum quod dicunt Philosophi, quod memoria de uno in aliud procedit quod memoria de uno in aliud procedit ex quibusdam signis, vel per modum ex quibusdam signis, vel per modum quorumdam signorum: disciplina autem quorumdam signorum: disciplina autem ex necessariis, sicut dicit Avicenna, quod ex necessariis, sicut dicit Avicenna, quod videntes librum recordantur Magistri qui videntes librum recordantur Magistri qui fecit aut docuit illum et videntes Dio- fecit aut docuit illum et videntes Dio- nem recordantur Diarii, qui similis vel nem recordantur Diarii, qui similis vel dissimilis fuit Dioni: et tamen non est dissimilis fuit Dioni: et tamen non est necessarium nos recordari. necessarium nos recordari.

Quæritur de actu. Si enim recordatio Quæritur de actu. Si enim recordatio est, ut dicit Avicenna, ingenium per est, ut dicit Avicenna, ingenium per quod revocentur oblita, tunc non videtur quod revocentur oblita, tunc non videtur recordatio convenire Angelis. Similiter, recordatio convenire Angelis. Similiter, si reminiscentia est super partem obliti," si reminiscentia est super partem obliti," tunc iterum non convenit Angelis. Quem tunc iterum non convenit Angelis. Quem ergo actum habet memoria ? ergo actum habet memoria ?

Item, Dicit Philosophus, quod recorda- Item, Dicit Philosophus, quod recorda- tio est ad habendum aliquid in futuro ex tio est ad habendum aliquid in futuro ex eo quod habitum est in præterito. Se- eo quod habitum est in præterito. Se- cundum hoc autem iterum non videtur cundum hoc autem iterum non videtur convenire Angelis: quia secundum illum convenire Angelis: quia secundum illum modum procedit ex his quæ sunt per mo- modum procedit ex his quæ sunt per mo- dum signorum et non necessitatis. dum signorum et non necessitatis.

SUMMA DE CREATURIS, SUMMA DE CREATURIS,

SOLUTIO. Dicimus, quod memoria et SOLUTIO. Dicimus, quod memoria et recordatio non differunt in Angelis per recordatio non differunt in Angelis per facile et difficile, sed per nobile et per facile et difficile, sed per nobile et per minus nobile: et hoc causatur ex ma- minus nobile: et hoc causatur ex ma- jori vel minori nobilitate naturæ. jori vel minori nobilitate naturæ.

Si autem quæritur, In quo cognosci- Si autem quæritur, In quo cognosci- tur illa nobilitas ? Dicendum, quod sicut tur illa nobilitas ? Dicendum, quod sicut in hominibus propter diversas comple- in hominibus propter diversas comple- xiones causatur difficultas et facilitas xiones causatur difficultas et facilitas memorandi, ita in Angelis ex diversitate memorandi, ita in Angelis ex diversitate naturæ causatur diversitas memoriæ et naturæ causatur diversitas memoriæ et intelligentiæ ex nobilitate naturæ majori intelligentiæ ex nobilitate naturæ majori vel minori et hoc cognoscitur in formis vel minori et hoc cognoscitur in formis quæ sunt in memoria et intelligentia, quæ sunt in memoria et intelligentia, quæ in quibusdam sunt magis simplices, quæ in quibusdam sunt magis simplices, et in quibusdam minus, sicut dicit Phi- et in quibusdam minus, sicut dicit Phi- losophus in libro de Causis. Sed in hoc losophus in libro de Causis. Sed in hoc est dissimilitudo, quod in hominibus qui est dissimilitudo, quod in hominibus qui melioris sunt memoriæ, pejor est recor- melioris sunt memoriæ, pejor est recor- datio et minus perspicacitatis intelligen- datio et minus perspicacitatis intelligen-

TRACT. IV, QUÆST. 24. TRACT. IV, QUÆST. 24.

: :

473 473

tiæ in Angelis autem bonitas unius se- tiæ in Angelis autem bonitas unius se- quitur bonitatem alterius. quitur bonitatem alterius.

AD ID quod quæritur de actu memo- AD ID quod quæritur de actu memo- riæ, dicendum quod illa memoria quæ riæ, dicendum quod illa memoria quæ æqualiter est respectu præsentium et æqualiter est respectu præsentium et præteritorum et futurorum, non habet præteritorum et futurorum, non habet actum nisi notitiam rei apud se tenere. actum nisi notitiam rei apud se tenere. Illa vero quæ est prius intellecti, accipit Illa vero quæ est prius intellecti, accipit hoc quod prius vidit cum ratione prius hoc quod prius vidit cum ratione prius visi, et utraque illarum bene potest esse visi, et utraque illarum bene potest esse in Angelis. Sed recordatio et remini- in Angelis. Sed recordatio et remini- scentia quæ sunt ad renovandum obli- scentia quæ sunt ad renovandum obli- tum, non sunt in Angelis secundum tum, non sunt in Angelis secundum quod Philosophi loquuntur de eis: licet quod Philosophi loquuntur de eis: licet non conveniant nisi hominibus, et non non conveniant nisi hominibus, et non brutis quæ habent memoriam, tamen brutis quæ habent memoriam, tamen ponunt sensibilia per modum signorum, ponunt sensibilia per modum signorum, ut objectum est prius et talis operatio ut objectum est prius et talis operatio non convenit memoriis Angelorum. non convenit memoriis Angelorum.

QUÆSTIO XXIV. QUÆSTIO XXIV.

De intelligentiis Angelorum. De intelligentiis Angelorum.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum in Angelis sit possibilis intelle- Utrum in Angelis sit possibilis intelle- ctus, et agens ' ? ctus, et agens ' ?

Quæritur ergo primo, Utrum in Ange- Quæritur ergo primo, Utrum in Ange- lis sit possibilis intellectus, et agens? lis sit possibilis intellectus, et agens? Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

« Quoniam autem in omni natura aliud « Quoniam autem in omni natura aliud quidem est materia in unoquoque gene- quidem est materia in unoquoque gene- re, hoc autem est potentia omnia illa : re, hoc autem est potentia omnia illa : alterum autem est causa et efficiens, et alterum autem est causa et efficiens, et omnia facit ut ars ad materiam se ha- omnia facit ut ars ad materiam se ha- bet necesse est et in anima has esse bet necesse est et in anima has esse differentiaset hujusmodi quidem diffe- differentiaset hujusmodi quidem diffe- rentia qua omnia fiunt, est intellectus rentia qua omnia fiunt, est intellectus possibilis illa vero qua est omnia fa- possibilis illa vero qua est omnia fa- cere, est intellectus agens 2 : » ergo simi- cere, est intellectus agens 2 : » ergo simi- liter et in Angelo necesse est has esse liter et in Angelo necesse est has esse differentias. differentias.

: :

2. Item, Omne cognoscens cognosci- 2. Item, Omne cognoscens cognosci-

1. Dicit Philosophus in III de Anima: bilia, fit unumquodque illorum secun- 1. Dicit Philosophus in III de Anima: bilia, fit unumquodque illorum secun-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 1. Tom. logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 1. Tom.

XXXII hujusce novæ editionis. XXXII hujusce novæ editionis.

2 III de Anima, tex. com. 17. 2 III de Anima, tex. com. 17.

474 474

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dum actum. Cum ergo Angelus cogno- dum actum. Cum ergo Angelus cogno- scit omnia cognoscibilia per naturam, scit omnia cognoscibilia per naturam, Angelus secundum aliquam potentiam Angelus secundum aliquam potentiam intellectivam fiet unumquodque intelligi- intellectivam fiet unumquodque intelligi- bilium secundum actum, licet non se- bilium secundum actum, licet non se- cundum esse: nihil autem fit unum- cundum esse: nihil autem fit unum- quodque intelligibilium secundum actum quodque intelligibilium secundum actum et non secundum esse, nisi intellectus et non secundum esse, nisi intellectus possibilis ergo in Angelis est intelle- possibilis ergo in Angelis est intelle- ctus possibilis possibilis autem non est ctus possibilis possibilis autem non est sine agente, quia nihil faceret : ergo sine agente, quia nihil faceret : ergo etiam est in eis agens. etiam est in eis agens.

3. Item, Sicut se habet materia in na- 3. Item, Sicut se habet materia in na- tura, sic intellectus possibilis in spiritua- tura, sic intellectus possibilis in spiritua- libus. Illa propositio patet in III de Ani- libus. Illa propositio patet in III de Ani- ma. Sed materia una numero est sub ma. Sed materia una numero est sub forma et sub privatione. Ergo intellectus forma et sub privatione. Ergo intellectus possibilis unus est numero in potentia possibilis unus est numero in potentia et sub specie quam speculatur. Et ex hoc et sub specie quam speculatur. Et ex hoc habetur, quod intellectus speculativus et habetur, quod intellectus speculativus et possibilis unus est numero et subjecto: possibilis unus est numero et subjecto:

: :

sed non est unus secundum esse et ra- sed non est unus secundum esse et ra- tionem Angeli autem habent intelle- tionem Angeli autem habent intelle- ctum speculativum aliter enim distincte ctum speculativum aliter enim distincte nihil specularentur. Cum igitur ille in nihil specularentur. Cum igitur ille in substantia sit idem cum possibili, habe- substantia sit idem cum possibili, habe- bunt possibilem secundum substantiam: bunt possibilem secundum substantiam: et possibilis non est sine agente: ergo et possibilis non est sine agente: ergo habent et agentem. habent et agentem.

Si forte dicatur, quod non habent pos- Si forte dicatur, quod non habent pos- sibilem, quia intellectus eorum num- sibilem, quia intellectus eorum num- quam fuit in potentia, et non exit de quam fuit in potentia, et non exit de potentia in actum, quemadmodum intel- potentia in actum, quemadmodum intel- lectus humanus. CONTRA: Agens secun- lectus humanus. CONTRA: Agens secun- dum quod agens non potest esse subje- dum quod agens non potest esse subje- ctum ratio enim subjecti est ratio ma- ctum ratio enim subjecti est ratio ma- teriæ et materialis potentiæ: ergo formæ teriæ et materialis potentiæ: ergo formæ quibus intelligentiæ plenæ sunt, ut Phi- quibus intelligentiæ plenæ sunt, ut Phi- losophus dicit, non sunt in agente ut losophus dicit, non sunt in agente ut subjecto ergo oportet, quod sit possi- subjecto ergo oportet, quod sit possi- bilis secundum substantiam qui sit sub- bilis secundum substantiam qui sit sub- jectus eis. jectus eis.

Præterea, Licet materia in coelo num- Præterea, Licet materia in coelo num- quam fuerit in potentia ad formam, ta- quam fuerit in potentia ad formam, ta- men in coelo est substantia materiæ in men in coelo est substantia materiæ in qua sunt formæ substantiales et acciden qua sunt formæ substantiales et acciden

III de Anima, tex. com. 5. III de Anima, tex. com. 5.

2 V Metaphys., cap. de potestate, tex. com. 2 V Metaphys., cap. de potestate, tex. com.

tales ergo a simili in Angelis quamvis tales ergo a simili in Angelis quamvis non sit exitus de potentia in actum se non sit exitus de potentia in actum se cundum intellectum possibilem, oportet cundum intellectum possibilem, oportet tamen, quod intellectus possibilis sit in tamen, quod intellectus possibilis sit in eis qui substet formis intelligibilibus. eis qui substet formis intelligibilibus. SED CONTRA: SED CONTRA: