Ad quæst. Ad quæst.

448 448

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod ipse sit simplicissimus. Secundo quod ipse sit simplicissimus. Secundo modo dicitur simplicissimus respectu modo dicitur simplicissimus respectu temporis quia nullus motus in tanto temporis quia nullus motus in tanto spatio potest esse in tam brevi tempore. spatio potest esse in tam brevi tempore. Tertio modo dicitur simplicissimus quan- Tertio modo dicitur simplicissimus quan- tum ad regularitatem quia in omnibus tum ad regularitatem quia in omnibus partibus est æque velox : quod non con- partibus est æque velox : quod non con- tingit in motu naturali recto nec violen- tingit in motu naturali recto nec violen- to. Violentus enim velox est in principio to. Violentus enim velox est in principio et tardus in fine, vincente motore natu- et tardus in fine, vincente motore natu- rali motorem violentum naturalis au- rali motorem violentum naturalis au- tem rectus tardior est in principio et ve- tem rectus tardior est in principio et ve- locior est in fine: motus autem cœli uni- locior est in fine: motus autem cœli uni- formis est in principio, medio, et in fine. formis est in principio, medio, et in fine. Et per hoc patet solutio ad primo Et per hoc patet solutio ad primo objecta quia motus cœli non sic dicitur objecta quia motus cœli non sic dicitur simplex ut procedunt objectiones illæ. simplex ut procedunt objectiones illæ.

AD ALIUD dicendum, quod Deus non AD ALIUD dicendum, quod Deus non indiget motu coeli nisi propter imperfe- indiget motu coeli nisi propter imperfe- ctionem materiæ inferiorum: propter ctionem materiæ inferiorum: propter enim illius transmutationem oportuit enim illius transmutationem oportuit esse corpus quod motu suo transmutaret esse corpus quod motu suo transmutaret eam, et illud est cœlum. eam, et illud est cœlum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Secundum quam rationem dicatur molus Secundum quam rationem dicatur molus primus mensura aliorum? primus mensura aliorum?

Secundo quæritur, Secundum quam Secundo quæritur, Secundum quam rationem dicatur motus primus mensura rationem dicatur motus primus mensura aliorum? aliorum?

Et videtur, quod ipse non sit men- Et videtur, quod ipse non sit men-

sura. sura.

Dicitur enim in prima philosophia, Dicitur enim in prima philosophia, quod unumquodque mensuratur sui ge- quod unumquodque mensuratur sui ge- neris minimo: multi autem sunt minores neris minimo: multi autem sunt minores motus quam motus coeli. motus quam motus coeli.

Sed quia multa de hoc dicta sunt in Sed quia multa de hoc dicta sunt in quæstione de tempore', ideo huic dispu- quæstione de tempore', ideo huic dispu- tationi hic imponimus finem, dicendo, tationi hic imponimus finem, dicendo, quod motus cœli minimus est in natura quod motus cœli minimus est in natura et in partibus suis, et secundum se et et in partibus suis, et secundum se et secundum partes suas mensurat alios secundum partes suas mensurat alios omnes motus et si contingat motum omnes motus et si contingat motum superiorum mensurari ad motum infe- superiorum mensurari ad motum infe- riorum, hoc erit quoad nos, et non sim- riorum, hoc erit quoad nos, et non sim- pliciter. pliciter.

QUESTIO XVIII. QUESTIO XVIII.

De effectu motus coeli et stellarum in inferioribus. De effectu motus coeli et stellarum in inferioribus.

Deinde, Quæritur de effectu motus coeli et stellarum in inferioribus. Deinde, Quæritur de effectu motus coeli et stellarum in inferioribus. Et quæruntur duo, scilicet primo quis sit effectus motus coeli ? Et quæruntur duo, scilicet primo quis sit effectus motus coeli ? Et secundo, Quis sit finis motus cœli? Et secundo, Quis sit finis motus cœli?

1 Cf. Supra, Quæst. 5, art. 2 ad 6. 1 Cf. Supra, Quæst. 5, art. 2 ad 6.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 18. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 18.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quis sit effectus motus cœli '? Quis sit effectus motus cœli '?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

2 2

: :

1. Dicitur in Genesi, quod fecit Deus 1. Dicitur in Genesi, quod fecit Deus solem et lunam et stellas, ut sint in si- solem et lunam et stellas, ut sint in si- gna, et tempora, et dies, et annos gna, et tempora, et dies, et annos ergo variatio temporum per hiemem, ergo variatio temporum per hiemem, et æstatem, per ver, et autumnum, sic- et æstatem, per ver, et autumnum, sic- ut dicit Damascenus ³, est effectus motus ut dicit Damascenus ³, est effectus motus coeli et stellarum. Dicit enim : « Nos di- coeli et stellarum. Dicit enim : « Nos di- cimus signa ex ipsis fieri imbris et sere- cimus signa ex ipsis fieri imbris et sere- nitatis, frigidatis et caliditatis, humidita- nitatis, frigidatis et caliditatis, humidita- tis et siccitatis, et ventorum, et horum tis et siccitatis, et ventorum, et horum talium. » talium. »

Similiter, Quandoque dicuntur signa Similiter, Quandoque dicuntur signa esse mortis aliquorum, sicut dicit Da- esse mortis aliquorum, sicut dicit Da- mascenus : « Qualitas aeris a sole et mascenus : « Qualitas aeris a sole et luna et astris alio et alio modo facta luna et astris alio et alio modo facta diversas complexiones et habitus et dis- diversas complexiones et habitus et dis- positiones sortitur. » Intelligit autem positiones sortitur. » Intelligit autem per complexiones dominium diversum per complexiones dominium diversum quod est in humoribus, secundum quod quod est in humoribus, secundum quod alii dicuntur cholerici, et alii sanguinei, et alii dicuntur cholerici, et alii sanguinei, et hujusmodi. Per dispositiones autem in- hujusmodi. Per dispositiones autem in- telligit infirmitates et sanitates. Per ha- telligit infirmitates et sanitates. Per ha- bitus autem intelligit inclinationes ad bitus autem intelligit inclinationes ad opera. Unde ipse dicit in littera: « Ha- opera. Unde ipse dicit in littera: « Ha- bitus sunt eorum quæ sunt in nobis, hoc bitus sunt eorum quæ sunt in nobis, hoc est, in potestate nostra. » est, in potestate nostra. »

Item, Ipse dicit, quod cometæ consti- Item, Ipse dicit, quod cometæ consti- tuuntur ad signum mortis regum. tuuntur ad signum mortis regum.

Item, In eodem capite dicit, quod Item, In eodem capite dicit, quod « fortasse aliquis dixerit, quoniam hæc « fortasse aliquis dixerit, quoniam hæc proeliorum sunt signa astra *. proeliorum sunt signa astra *.

» »

Ex his colligitur, quod astra habent Ex his colligitur, quod astra habent

Cf. Opp. B. Alberti. II Physicorum, Tract. Cf. Opp. B. Alberti. II Physicorum, Tract. II. Tom. III hujusce novæ editionis. Cf. etiam II. Tom. III hujusce novæ editionis. Cf. etiam Jam Part. Summa theologiæ, Quæst. 68, membr. Jam Part. Summa theologiæ, Quæst. 68, membr. 1. Tom. XXXI ejusdem editionis. 1. Tom. XXXI ejusdem editionis.

2 Genes. I, 14. 2 Genes. I, 14.

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

XXXIV XXXIV

449 449

virtutem in transmutatione elemento- virtutem in transmutatione elemento- rum, et in mutatione complexionum, et rum, et in mutatione complexionum, et in mortibus hominum, et insuper etiam in mortibus hominum, et insuper etiam in habitibus inclinantibus ad opera, et in habitibus inclinantibus ad opera, et etiam in eventibus prœliorum. Cum etiam in eventibus prœliorum. Cum ergo opera et proelia sint de his quæ ergo opera et proelia sint de his quæ subsunt libero arbitrio, videntur habere subsunt libero arbitrio, videntur habere potestatem super liberum arbitrium. potestatem super liberum arbitrium.

2. Item, Dicit Augustinus in libro V 2. Item, Dicit Augustinus in libro V de Civitate Dei, quod « sidera dicuntur de Civitate Dei, quod « sidera dicuntur valere ad transmutationem omnium cor- valere ad transmutationem omnium cor- porum 5. » porum 5. »

3. Item, Secundum Philosophos præ- 3. Item, Secundum Philosophos præ- gnosticantes in astris sicut Ptolemæus gnosticantes in astris sicut Ptolemæus docet in Tetrascum, et Albumasar, et docet in Tetrascum, et Albumasar, et Acabir, et Messehalach, et Aristoteles, Acabir, et Messehalach, et Aristoteles, et Gorgias, et multi alii, in hora conjun- et Gorgias, et multi alii, in hora conjun- ctionis respicitur ascendens, et domus ctionis respicitur ascendens, et domus ascendentis, et confertur cum alio pla- ascendentis, et confertur cum alio pla- neta qui respicit ascendens per se vel neta qui respicit ascendens per se vel alium, et cum luna quæ magnum habet alium, et cum luna quæ magnum habet dominium fere in qualibet conjunctione, dominium fere in qualibet conjunctione, nisi sit existens in combustione solis. nisi sit existens in combustione solis. Si autem non est alius respiciens ascen- Si autem non est alius respiciens ascen- dens, confertur cum sola luna domus dens, confertur cum sola luna domus ascendentis cum domo domus rei quæ- ascendentis cum domo domus rei quæ- sitæ, et secundum quod illi conjungen- sitæ, et secundum quod illi conjungen- tur vel non conjungentur, vel respicient tur vel non conjungentur, vel respicient se vel non respicient, fit judicium de re se vel non respicient, fit judicium de re quæsita fienda vel non fienda. Ergo vi- quæsita fienda vel non fienda. Ergo vi- detur, quod astra in omnibus vigorem detur, quod astra in omnibus vigorem

habeant et virtutem. habeant et virtutem.

4. Item, Isaac in libro de Diffinitio- 4. Item, Isaac in libro de Diffinitio- nibus dicit, quod Deus fecit regnare or- nibus dicit, quod Deus fecit regnare or- bem super inferiora, et disponit secun- bem super inferiora, et disponit secun- dum imperium ejus regna et bella et dum imperium ejus regna et bella et cætera quæ reguntur ab omnibus. cætera quæ reguntur ab omnibus.

SED CONTRA hoc est quod dicit Dama- Sed contra.. SED CONTRA hoc est quod dicit Dama- Sed contra.. scenus : « Nostrorum actuum sidera scenus : « Nostrorum actuum sidera nequaquam sunt causa: nos enim liberi nequaquam sunt causa: nos enim liberi arbitrii a conditore facti, domini nostro- arbitrii a conditore facti, domini nostro- rum actuum existimus 6. » Et ad confir- rum actuum existimus 6. » Et ad confir-

cap. 7. cap. 7.

* IDEM, Ibidem. * IDEM, Ibidem.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, 5 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap. 6. cap. 6.

6 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 6 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, сар. 7. сар. 7.

29 29

Solutio. Solutio.

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mandum hoc, inducit quatuor rationes mandum hoc, inducit quatuor rationes his verbis: «Si ex astrorum omnia agi- his verbis: «Si ex astrorum omnia agi- mus influxu, secundum necessitatem mus influxu, secundum necessitatem agimus quæ agimus. Quod autem se- agimus quæ agimus. Quod autem se- cundum necessitatem fit, neque virtus cundum necessitatem fit, neque virtus est, neque malitia. Si autem neque vir- est, neque malitia. Si autem neque vir- tutem neque malitiam habemus, neque tutem neque malitiam habemus, neque laudibus neque coronis neque vitupera- laudibus neque coronis neque vitupera- tionibus nec etiam tormentis existimus tionibus nec etiam tormentis existimus digni. Invenietur autem et Deus inju- digni. Invenietur autem et Deus inju- stus, his quidem bona, illis vero tribu- stus, his quidem bona, illis vero tribu- lationes dans. Sed neque gubernabit, ne- lationes dans. Sed neque gubernabit, ne- que suarum creaturarum Deus geret que suarum creaturarum Deus geret providentiam. Sed etiam rationale su- providentiam. Sed etiam rationale su- perfluum in nobis erit: nam si nullius perfluum in nobis erit: nam si nullius actus domini sumus, superflue consilia- actus domini sumus, superflue consilia- mur. Rationale autem omnino consilii mur. Rationale autem omnino consilii gratia nobis datum est: unde et omne gratia nobis datum est: unde et omne rationale arbitrio liberum est. » rationale arbitrio liberum est. »

SOLUTIO. Dicimus ad prædicta, quod SOLUTIO. Dicimus ad prædicta, quod astra habent vim et rationem signi su- astra habent vim et rationem signi su- per ea quæ sunt in materia transmuta- per ea quæ sunt in materia transmuta- bili, et etiam super illa quæ sunt obli- bili, et etiam super illa quæ sunt obli- gata ei. Et dico ea esse in materia, quæ gata ei. Et dico ea esse in materia, quæ sunt generabilia et corruptibilia et mu- sunt generabilia et corruptibilia et mu- tabilia. Et dico illa obligata materiæ, tabilia. Et dico illa obligata materiæ, quæ de necessitate sequuntur transmu- quæ de necessitate sequuntur transmu- tationem materiæ, sicut est anima vege- tationem materiæ, sicut est anima vege- tabilis et sensibilis. Quædam sunt quæ tabilis et sensibilis. Quædam sunt quæ dependentiam habent ad materiam et dependentiam habent ad materiam et obligationem secundum quid et non obligationem secundum quid et non simpliciter, sicut est animus hominis. simpliciter, sicut est animus hominis. Unde dicimus sanguinem accensum circa Unde dicimus sanguinem accensum circa cor inclinare ad iram animum hominis, cor inclinare ad iram animum hominis, et tamen non de necessitate irascitur : et tamen non de necessitate irascitur : et secundum quod animus inclinatur ad et secundum quod animus inclinatur ad materiam et complexionem, sic etiam in materiam et complexionem, sic etiam in eum habet vim constellatio secundum eum habet vim constellatio secundum quid et non simpliciter. Aliter enim per- quid et non simpliciter. Aliter enim per- iret casus secundum liberum arbitrium iret casus secundum liberum arbitrium et consilium, si nihil esset contingens et consilium, si nihil esset contingens ad utrumlibet dici de futuro, sicut op- ad utrumlibet dici de futuro, sicut op- time disputat Philosophus in fine primi time disputat Philosophus in fine primi Perihermenias, et sicut ostendit in Perihermenias, et sicut ostendit in II Physicorum '. II Physicorum '.

1 II Physicorum, tex. com. 48. 1 II Physicorum, tex. com. 48.

2 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 2 II de Generatione et Corruptione, tex. com.

Sed adhuc distinguendum est, quod Sed adhuc distinguendum est, quod est causa immediata et propter quid. Et est causa immediata et propter quid. Et prima causa est universalis et movens et prima causa est universalis et movens et inclinans causas immediatas. Et quando inclinans causas immediatas. Et quando dicitur quod stellæ habent vim in infe- dicitur quod stellæ habent vim in infe- rioribus, intelligitur quod habent vim rioribus, intelligitur quod habent vim sicut causæ primæ universales moventes sicut causæ primæ universales moventes causas immediatas et propter quid : et causas immediatas et propter quid : et ideo non semper sequitur de necessitate ideo non semper sequitur de necessitate effectus ad constellationem : et hoe effectus ad constellationem : et hoe ostendit Damascenus dicens: << Nos dici- ostendit Damascenus dicens: << Nos dici- mus, quoniam sidera non sunt causa mus, quoniam sidera non sunt causa alicujus eorum quæ sunt, neque corru- alicujus eorum quæ sunt, neque corru- ptionis eorum quæ corrumpuntur. Signa ptionis eorum quæ corrumpuntur. Signa autem sunt magna imbrium et aeris autem sunt magna imbrium et aeris transmutationis. Fortassis utique quis transmutationis. Fortassis utique quis dixerit, quoniam et proeliorum non sunt dixerit, quoniam et proeliorum non sunt causa, sed signa. Sed et qualitas aeris a causa, sed signa. Sed et qualitas aeris a sole et luna et astris alio et alio modo sole et luna et astris alio et alio modo facta diversas complexiones et habitus facta diversas complexiones et habitus et dispositiones constituit. » Intendit enim et dispositiones constituit. » Intendit enim Damascenus, quod signum minus dicit Damascenus, quod signum minus dicit quam causa causa enim, ut dicit Boe- quam causa causa enim, ut dicit Boe- tius in Topicis, est quam de necessitate tius in Topicis, est quam de necessitate sequitur effectus. Signum autem est causa sequitur effectus. Signum autem est causa remota, et non de necessitate causans remota, et non de necessitate causans sine conjunctione aliarum causarum. Et sine conjunctione aliarum causarum. Et hoc idem Philosophus dicit in II de hoc idem Philosophus dicit in II de Generatione et Corruptione 2: quia licet Generatione et Corruptione 2: quia licet tempus generationis omnium secundum tempus generationis omnium secundum ascensum circuli sit æquale, tamen quæ- ascensum circuli sit æquale, tamen quæ- dam generantur citius, et quædam tar- dam generantur citius, et quædam tar- dius, propter materiæ confusionem ma- dius, propter materiæ confusionem ma- jorem vel minorem. jorem vel minorem.

Quod autem hoc Catholicum sit di- Quod autem hoc Catholicum sit di- cere, patet ex verbis Augustini in li- cere, patet ex verbis Augustini in li- bro V de Civitate Dei, ubi dicit sic : bro V de Civitate Dei, ubi dicit sic : « Non usquequaque absurde dici potest « Non usquequaque absurde dici potest ad solas corporum differentias afflatus ad solas corporum differentias afflatus quosdam valere sidereos, sicut in solari- quosdam valere sidereos, sicut in solari- bus accessibus et recessibus videmus bus accessibus et recessibus videmus etiam ipsius anni tempora variari, et etiam ipsius anni tempora variari, et lunaribus incrementis et decrementis au- lunaribus incrementis et decrementis au- geri et minui quædam genera rerum geri et minui quædam genera rerum

3. 3.

» »

Fatum autem quod imponat necessita- Fatum autem quod imponat necessita- tem liberi arbitrii, etiam eontra philoso- tem liberi arbitrii, etiam eontra philoso-

58. 58.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap.6. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap.6.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 18. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 18.

phiam est ponere, nisi per hunc modum phiam est ponere, nisi per hunc modum quo dicimus animam hominis inclinari quo dicimus animam hominis inclinari

mutari. Unde Augustinus in libro V mutari. Unde Augustinus in libro V do Civitate Dei contra Tullium negan- do Civitate Dei contra Tullium negan- tem præscientiam Dei et fatum, sic di- tem præscientiam Dei et fatum, sic di- cit «Nos adversus istos sacrilegos au- cit «Nos adversus istos sacrilegos au- sus atque impios, et Deum dicimus om- sus atque impios, et Deum dicimus om- nia scire antequam fiant, et voluntate nia scire antequam fiant, et voluntate nos facere quidquid a nobis non nisi vo- nos facere quidquid a nobis non nisi vo- lentibus fieri sentimus et novimus. Om- lentibus fieri sentimus et novimus. Om- nia vero fato fieri non dicimus, imo nia vero fato fieri non dicimus, imo nulla fato fieri dicimus: quoniam fati nulla fato fieri dicimus: quoniam fati nomen ubi solet a loquentibus poni, id nomen ubi solet a loquentibus poni, id est, in constitutione siderum, qua quis- est, in constitutione siderum, qua quis- que conceptus aut natus est *. » que conceptus aut natus est *. »

Ex his patet solutio ad omnia quæsita. Ex his patet solutio ad omnia quæsita.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De fine motus cœli. De fine motus cœli.

Ultimo quæritur de fine motus coeli. Ultimo quæritur de fine motus coeli. Et videtur, quod generatio et cor- Et videtur, quod generatio et cor- ruptio inferiorum sit finis motus coeli : ruptio inferiorum sit finis motus coeli : quia quia

1. Hoc expresse ostenditur in libro II 1. Hoc expresse ostenditur in libro II de Generatione et Corruptione 2, quod de Generatione et Corruptione 2, quod ex allatione superiorum continuatur ge- ex allatione superiorum continuatur ge- neratio et corruptio. neratio et corruptio.

2. Item, In Glossa super Apostolum, 2. Item, In Glossa super Apostolum, ad Romanos, VII, 23, dicitur, quod su- ad Romanos, VII, 23, dicitur, quod su- periora motu suo nobis serviunt. Et periora motu suo nobis serviunt. Et multi sanctorum dicunt, quod moventur multi sanctorum dicunt, quod moventur ad implendum finaliter numerum ele- ad implendum finaliter numerum ele-

ctorum. ctorum.

Sed hic est objectio Averrois 3 : quia Sed hic est objectio Averrois 3 : quia nihil movetur propter indignius se: ge- nihil movetur propter indignius se: ge- neratio autem et corruptio inferiorum neratio autem et corruptio inferiorum

451 451

indignior est cœlo: ergo non movetur indignior est cœlo: ergo non movetur finaliter propter illam. finaliter propter illam.

Præterea, In II de Cælo et Mundo , Præterea, In II de Cælo et Mundo , dicitur, quod coelum supremum uno dicitur, quod coelum supremum uno motu consequitur bonitatem primi, et motu consequitur bonitatem primi, et orbes inferiores pluribus motibus: sed orbes inferiores pluribus motibus: sed id quod consequitur motor per motum, id quod consequitur motor per motum, est finis motus ergo aliqua bonitas est finis motus ergo aliqua bonitas primi, finis ejus est. primi, finis ejus est.

JUXTA hoc quæritur, Utrum motus Quæst. 1. JUXTA hoc quæritur, Utrum motus Quæst. 1. coeli idem habeat pro fine quod habet coeli idem habeat pro fine quod habet pro primo movente, ut fiat ab eodem in pro primo movente, ut fiat ab eodem in idem ex parte moventis, sicut ab eodem idem ex parte moventis, sicut ab eodem in idem ex parte figuræ ? in idem ex parte figuræ ?

ITEM juxta hoc quæritur, Utrum con- Quæst. 2. ITEM juxta hoc quæritur, Utrum con- Quæst. 2. sequitur finem suum per motum qui sequitur finem suum per motum qui est in toto tempore, vėl per circulatio- est in toto tempore, vėl per circulatio- nem unam? quia perfectior motor pau- nem unam? quia perfectior motor pau- ciore motu consequitur finem et bonita- ciore motu consequitur finem et bonita- tem, ut dicitur in II de Coelo et Mundo 5. tem, ut dicitur in II de Coelo et Mundo 5. Cum ergo motor coeli perfectissimus sit Cum ergo motor coeli perfectissimus sit in natura, videtur quod una circulatione in natura, videtur quod una circulatione deberet consequi finem suum. Si autem deberet consequi finem suum. Si autem hoc datur, tunc omnes sequentes circu- hoc datur, tunc omnes sequentes circu- lationes superfluæ erunt. lationes superfluæ erunt.

SOLUTIO. Dicimus ad primum 6, SOLUTIO. Dicimus ad primum 6, quod quod generatio et corruptio inferiorum non generatio et corruptio inferiorum non simpliciter est finis motus coeli, sed con- simpliciter est finis motus coeli, sed con- sequuntur finem: finis autem intentus a sequuntur finem: finis autem intentus a motore est, ut aliquid bonitate et nobili- motore est, ut aliquid bonitate et nobili- tate assimiletur primo motori, scilicet tate assimiletur primo motori, scilicet Deo: illa autem bonitas et nobilitas est : Deo: illa autem bonitas et nobilitas est : quia cum Deus absolute sit causa om- quia cum Deus absolute sit causa om- nium, intendit motor naturalis cœli imi- nium, intendit motor naturalis cœli imi- tari eum ex hoc quod sit causa prima in tari eum ex hoc quod sit causa prima in natura rerum naturalium generabilium natura rerum naturalium generabilium et corruptibilium. et corruptibilium.

Et ex hoc patet solutio ad primum. Et ex hoc patet solutio ad primum.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

AD ID quod juxta hoc quæritur, di- Ad quæst. AD ID quod juxta hoc quæritur, di- Ad quæst.

1. 1.

56. 56.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap. 9. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap. 9.

2 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 2 II de Generatione et Corruptione, tex. com.

3 Cf. XII Metaphys. com. 44. 3 Cf. XII Metaphys. com. 44.

II de Coelo et Mundo, tex. com. 66. II de Coelo et Mundo, tex. com. 66.

5 Ibidem, tex. com. 64 et 66. 5 Ibidem, tex. com. 64 et 66.

6 Vide pro hac solutione, II de Coelo et Mundo, 6 Vide pro hac solutione, II de Coelo et Mundo, tex. com. 17 et 21, et XII Metaphys. com. 36 tex. com. 17 et 21, et XII Metaphys. com. 36 (Nota edit. Lugd.) (Nota edit. Lugd.)

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

cendum quod idem numero est primum cendum quod idem numero est primum movens moventem, et finis qui acqui- movens moventem, et finis qui acqui- ritur per motum ejus : bonitas enim et ritur per motum ejus : bonitas enim et nobilitas, de qua dictum est, ut deside- nobilitas, de qua dictum est, ut deside- ratum movet motorem coeli, et eadem ratum movet motorem coeli, et eadem bonitas est quam consequitur per mo- bonitas est quam consequitur per mo-

tum. tum.

rationem suam unam consequitur finem rationem suam unam consequitur finem ut terminum, sed per motum qui est in ut terminum, sed per motum qui est in toto tempore, consequitur finem ul toto tempore, consequitur finem ul finem. Et est simile de motore in gene- finem. Et est simile de motore in gene- ratione, qui intendit permanentiam in ratione, qui intendit permanentiam in simili, et consequitur finem illum ut simili, et consequitur finem illum ut terminum in generatione una, sed per- terminum in generatione una, sed per- manentiam ut finem simpliciter non con- manentiam ut finem simpliciter non con- sequitur, nisi per generationem inde- sequitur, nisi per generationem inde- fessam vel inquietam. Expressius simile fessam vel inquietam. Expressius simile est in motore augmenti, qui intendit est in motore augmenti, qui intendit perfectam quantitatem, et hanc conse- perfectam quantitatem, et hanc conse- quitur ut terminum in augmentatione quitur ut terminum in augmentatione una, sed ut finem simpliciter consequi- una, sed ut finem simpliciter consequi- tur in augmentationibus omnibus : et tur in augmentationibus omnibus : et tune quiescit, quia sicut dicit Philoso- tune quiescit, quia sicut dicit Philoso- phus in II de Anima', omnium natura phus in II de Anima', omnium natura constantium terminus est et ratio mag- constantium terminus est et ratio mag-

Ad quæst. AD ID quod postea quæritur, dicen- Ad quæst. AD ID quod postea quæritur, dicen- dum quod duplex est finis, scilicet finis dum quod duplex est finis, scilicet finis ut terminus, et finis ut finis. Finis ut ut terminus, et finis ut finis. Finis ut terminus est quem consequitur motor in terminus est quem consequitur motor in operatione una perfecta et ideo dicitur operatione una perfecta et ideo dicitur terminus, quia terminat opus perfectum terminus, quia terminat opus perfectum unum. Finis ut finis est quem conse- unum. Finis ut finis est quem conse- quitur motor in omnibus operationibus quitur motor in omnibus operationibus suis, et ille dicitur finis ut finis, quia suis, et ille dicitur finis ut finis, quia quietat moventem. quietat moventem. Dicendum ergo, quod motor cœli per nitudinis et augmenti. Dicendum ergo, quod motor cœli per nitudinis et augmenti.

4 II de Anima, tex. com. 42. 4 II de Anima, tex. com. 42.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 19. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 19.

453 453

TRACTATUS IV. TRACTATUS IV.

DE QUARTO COÆQUÆVO QUOD EST ANGELUS. DE QUARTO COÆQUÆVO QUOD EST ANGELUS.

QUESTIO XIX. QUESTIO XIX.

De cognoscibilitate Angeli. De cognoscibilitate Angeli.

Consequenter quæritur de quarto coæquævo quod est angelica natura: Consequenter quæritur de quarto coæquævo quod est angelica natura: de qua quæruntur tria : de qua quæruntur tria :

Primo, De natura ejus in se. Primo, De natura ejus in se.

Secundo, De natura ejus in comparatione ad animam rationalem. Secundo, De natura ejus in comparatione ad animam rationalem.

Tertio, De statibus. Tertio, De statibus.

Circa naturam Angeli quæruntur tria: Circa naturam Angeli quæruntur tria:

Primo quæritur, Utrum Angelus sit cognoscibilis ? Primo quæritur, Utrum Angelus sit cognoscibilis ?

Secundo, Quid sit Angelus? Secundo, Quid sit Angelus?

Tertio, De attributis angelicæ naturæ. Tertio, De attributis angelicæ naturæ.

Circa primum quæruntur duo, scilicet utrum cognoscibilis sit Angelus? Circa primum quæruntur duo, scilicet utrum cognoscibilis sit Angelus? et, Utrum eodem intellectu cognoscitur universale et particulare in An- et, Utrum eodem intellectu cognoscitur universale et particulare in An- gelo? gelo?

454 454

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum Angelus sit cognoscibilis¹ ? Utrum Angelus sit cognoscibilis¹ ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Augustinus 2, quod duobus 1. Dicit Augustinus 2, quod duobus modis cognoscitur res per intellectum, modis cognoscitur res per intellectum, scilicet aut per similitudinem suam exi- scilicet aut per similitudinem suam exi- stendo in anima, sicut res sensibiles: aut stendo in anima, sicut res sensibiles: aut per essentiam suam existendo in ea, per essentiam suam existendo in ea, sicut cognoscitur fides et charitas et cæ- sicut cognoscitur fides et charitas et cæ- tera spiritualia in anima: Angelus nec tera spiritualia in anima: Angelus nec per similitudinem est in anima, cum non per similitudinem est in anima, cum non sit sensibilis: nec per essentiam est ibi, sit sensibilis: nec per essentiam est ibi, quia per essentiam est in loco exteriori quia per essentiam est in loco exteriori diffinitione ergo non cognoscitur per in- diffinitione ergo non cognoscitur per in- tellectum. tellectum.

2. Item, Quidquid cognoscitur, aut 2. Item, Quidquid cognoscitur, aut cognoscitur intelligentia indivisibilium cognoscitur intelligentia indivisibilium in qua non est falsum, ut dicit Philoso- in qua non est falsum, ut dicit Philoso- phus, aut cognoscitur intelligentia di- phus, aut cognoscitur intelligentia di- visibilium, id est, complexorum: Ange- visibilium, id est, complexorum: Ange- lus non cognoscitur intelligentia divi- lus non cognoscitur intelligentia divi- sibilium, cum non sit in ratione com- sibilium, cum non sit in ratione com- plexi: ergo si cognoscitur, intelligentia plexi: ergo si cognoscitur, intelligentia cognoscitur indivisibilium: sed quidquid cognoscitur indivisibilium: sed quidquid cognoscitur intelligentia indivisibilium, cognoscitur intelligentia indivisibilium, cognoscitur per formam abstractam ab cognoscitur per formam abstractam ab ipso. Cum igitur ab Angelo non possit ipso. Cum igitur ab Angelo non possit esse abstractio, cum ipse non sit res esse abstractio, cum ipse non sit res sensibilis, Angelus non cognoscitur in- sensibilis, Angelus non cognoscitur in- telligentia indivisibilium, nec alio modo: telligentia indivisibilium, nec alio modo: ergo nullo modo cognoscitur. ergo nullo modo cognoscitur.

3. Item, Nihil intelligitur nisi per assi- 3. Item, Nihil intelligitur nisi per assi- milationem intellectus nostri sed Ange- milationem intellectus nostri sed Ange- lus non potest assimilari intellectui no- lus non potest assimilari intellectui no- stro ergo non intelligitur. PROBATIO stro ergo non intelligitur. PROBATIO MINORIS. Ad hoc quod intellectus assimi- MINORIS. Ad hoc quod intellectus assimi- letur intelligibili, duo exiguntur, scilicet letur intelligibili, duo exiguntur, scilicet phantasia movens, et intellectus agens: phantasia movens, et intellectus agens:

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 2, partic. 4. logiæ, Quæst. 14, membr. 3, art. 2, partic. 4. Tom. XXXII novæ editionis nostræ. Tom. XXXII novæ editionis nostræ.

sed quandocumque intelligitur Angelus, sed quandocumque intelligitur Angelus, non est phantasma movens: ergo Ange- non est phantasma movens: ergo Ange- lus non intelligitur. lus non intelligitur.

4. Item, Dicit Philosophus*: « Pereunte 4. Item, Dicit Philosophus*: « Pereunte uno sensu, perit demonstratio illius sen- uno sensu, perit demonstratio illius sen- sus. » Et ex hoc accipitur, quod omnis in- sus. » Et ex hoc accipitur, quod omnis in- tellectus noster oritur ex sensu : ergo tellectus noster oritur ex sensu : ergo cujus nullo modo est sensus, illius non est cujus nullo modo est sensus, illius non est intellectus sed Angeli nullius est sen- intellectus sed Angeli nullius est sen- sus ergo nullus intellectus: sus ergo nullus intellectus:

: :

CONTRA: Quod non contingit intelligi, CONTRA: Quod non contingit intelligi, non contingit significari: ergo a destru- non contingit significari: ergo a destru- ctione consequentis, quod contingit signi- ctione consequentis, quod contingit signi- ficari, contingit intelligised Angelos ficari, contingit intelligised Angelos contingit significari multoties in Scri- contingit significari multoties in Scri- ptura ergo contingit intelligi. ptura ergo contingit intelligi.

QUOD concedimus dicentes, quod mul- QUOD concedimus dicentes, quod mul- tis modis aliquid intelligitur a nobis. tis modis aliquid intelligitur a nobis. Aliquando enim aliquid accipitur a no- Aliquando enim aliquid accipitur a no- bis per propriam speciem abstractam ab bis per propriam speciem abstractam ab ipso, sicut lapis, et asinus, et homo, et ipso, sicut lapis, et asinus, et homo, et cætera quæ sensibus subjiciuntur. Ali- cætera quæ sensibus subjiciuntur. Ali- quid etiam non intelligitur per speciem quid etiam non intelligitur per speciem propriam, sed per speciem operis sui vel propriam, sed per speciem operis sui vel actus, sicut cognoscitur virtus magnetis actus, sicut cognoscitur virtus magnetis per attractionem ferri. Tertio modo, per attractionem ferri. Tertio modo, cognoscitur aliquid per ordinem sive cognoscitur aliquid per ordinem sive consequentiam rationis et ordinem na- consequentiam rationis et ordinem na- turæ, sicut cognoscitur immobilitas primii turæ, sicut cognoscitur immobilitas primii motoris. Cum enim aliquid sit motum motoris. Cum enim aliquid sit motum non movens, et aliquid movens motum, non movens, et aliquid movens motum, erit aliquid movens immobile secundum erit aliquid movens immobile secundum ordinem naturæ et consequentiam ratio- ordinem naturæ et consequentiam ratio- nis. Quarto modo, accipitur aliquid ab in- nis. Quarto modo, accipitur aliquid ab in- tellectu per lumen fidei et non per spe- tellectu per lumen fidei et non per spe- ciem propriam, sicut nos intelligimus ciem propriam, sicut nos intelligimus Deum esse trinum et unum in speculo Deum esse trinum et unum in speculo et in ænigmate, et nondum videmus et in ænigmate, et nondum videmus eum per speciem apertam. Quinto modo, eum per speciem apertam. Quinto modo, intelligitur aliquid per revelationem: et intelligitur aliquid per revelationem: et hoc accipitur per intellectum ex lumine hoc accipitur per intellectum ex lumine infuso, quod habet similitudinem luminis infuso, quod habet similitudinem luminis incircumscripti, sicut videtur dicere beatus incircumscripti, sicut videtur dicere beatus Gregorius in libro Dialogorum, ubi lo- Gregorius in libro Dialogorum, ubi lo-

2 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 1. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 1. 3 III de Anima, tex. com. 26. 3 III de Anima, tex. com. 26.

* I Posteriorum, tex. com. 33. * I Posteriorum, tex. com. 33.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 19. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 19. Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

quitur de revelatione quæ facta est beato quitur de revelatione quæ facta est beato Benedicto. Sexto modo, cognoscitur ali- Benedicto. Sexto modo, cognoscitur ali- quid secundum Augustinum, quod se- quid secundum Augustinum, quod se- cundum sui præsentiam est in anima, cundum sui præsentiam est in anima, Micut intellectus intelligit se et cætera Micut intellectus intelligit se et cætera spiritualia quæ sunt in ipso. Ultimo spiritualia quæ sunt in ipso. Ultimo modo, aliquid cognoscitur symbolice, modo, aliquid cognoscitur symbolice, quando scilicet spiritualis ex proprietati quando scilicet spiritualis ex proprietati bus quibusdam corporalibus intelligitur bus quibusdam corporalibus intelligitur fortis ad pugnandum contra diabolum et fortis ad pugnandum contra diabolum et mortem, et dicitur lapis, et intelligitur mortem, et dicitur lapis, et intelligitur firmum fundamentum spiritualis ædificii, firmum fundamentum spiritualis ædificii, quod scilicet ædificatur super ipsum. quod scilicet ædificatur super ipsum. Angeli igitur accipiuntur omnibus his Angeli igitur accipiuntur omnibus his modis præter primum et penultimum. modis præter primum et penultimum.

Et per hoc patet solutio ad primum: Et per hoc patet solutio ad primum: quia ibi Augustinus non loquitur nisi de quia ibi Augustinus non loquitur nisi de illis duobus modis. illis duobus modis.

AD ALIUD dicendum, quod Angeli acci- AD ALIUD dicendum, quod Angeli acci- piuntur per intelligentiam indivisibilium, piuntur per intelligentiam indivisibilium, et tamen non oportet, quod cognoscantur et tamen non oportet, quod cognoscantur per formam abstractam ab ipsis, cum per formam abstractam ab ipsis, cum sint multi alii modi cognoscendi, ut di- sint multi alii modi cognoscendi, ut di-

ctum est. ctum est.

AD ALIUD Similiter dicendum, quod fit AD ALIUD Similiter dicendum, quod fit ibi assimilatio, sed non oportet, quod ibi assimilatio, sed non oportet, quod species per quam fit assimilatio, abstra- species per quam fit assimilatio, abstra- hatur a proprio phantasmate Angeli. hatur a proprio phantasmate Angeli.

ET PER hoc etiam patet solutio ad ET PER hoc etiam patet solutio ad ultimum quia non oportet, quod illud ultimum quia non oportet, quod illud de quo est demonstratio, sit per se sen- de quo est demonstratio, sit per se sen- sibile sed sufficit, quod opus ejus sit sibile sed sufficit, quod opus ejus sit sensibile, vel illud supra quod opera- sensibile, vel illud supra quod opera-

tur. tur.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum eadem potentia accipitur uni- Utrum eadem potentia accipitur uni- versale et particulare in Angelo? versale et particulare in Angelo?

Secundo quæritur, Utrum eadem po- Secundo quæritur, Utrum eadem po- tentia accipitur universale et particulare tentia accipitur universale et particulare in Angelo ? in Angelo ?

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 3. cap. 3.

: :

455 455

1. Nulla enim potentia acceptiva est 1. Nulla enim potentia acceptiva est immaterialis nisi intellectus particulare immaterialis nisi intellectus particulare autem in Angelo est immateriale: ergo autem in Angelo est immateriale: ergo non accipitur nisi per intellectum. PRO- non accipitur nisi per intellectum. PRO- BATIO PRIMÆ est: quia sensus non accipit BATIO PRIMÆ est: quia sensus non accipit aliquid sine præsentia materiæ: phantasia aliquid sine præsentia materiæ: phantasia autem quamvis accipiat sine præsentia autem quamvis accipiat sine præsentia materiæ aliquid, tamen non accipit sine materiæ aliquid, tamen non accipit sine his quæ habent esse in materia, sicut his quæ habent esse in materia, sicut est figura, color, et hujusmodi : ergo est figura, color, et hujusmodi : ergo relinquitur, quod id quod est omnino relinquitur, quod id quod est omnino immateriale non accipitur nisi per in- immateriale non accipitur nisi per in- tellectum. PROBATIO SECUNDÆ est per tellectum. PROBATIO SECUNDÆ est per diffinitionem Angeli positam a Dama- diffinitionem Angeli positam a Dama- sceno quia « Angelus est substantia sceno quia « Angelus est substantia intellectualis, semper mobilis, arbitrio intellectualis, semper mobilis, arbitrio libera, incorporea, Deo ministrans‘. » libera, incorporea, Deo ministrans‘. » Similiter Dionysius dicit, quod « Angeli Similiter Dionysius dicit, quod « Angeli sunt intellectualia lumina. » sunt intellectualia lumina. »

2. Item, Non fit abstractio universa- 2. Item, Non fit abstractio universa- lis nisi per intellectum qui simplex est et lis nisi per intellectum qui simplex est et immaterialis, et oportet quod intelligibile immaterialis, et oportet quod intelligibile sibi proportionetur : et ideo abstrahitur sibi proportionetur : et ideo abstrahitur a materia et a materiæ proprietatibus. a materia et a materiæ proprietatibus. Si ergo nec determinetur in materia, Si ergo nec determinetur in materia, nec in materiæ proprietatibus, non opor- nec in materiæ proprietatibus, non opor- tet, quod abstrahatur: sed particulare tet, quod abstrahatur: sed particulare Angeli non est in materia nec in proprie- Angeli non est in materia nec in proprie- tatibus materiæ: ergo sine abstractione tatibus materiæ: ergo sine abstractione potest accipi ab intellectu. potest accipi ab intellectu. CONTRA: CONTRA:

1. Nihil intelligitur nisi quod secundum 1. Nihil intelligitur nisi quod secundum aliquem modum est in intellectu : sed aliquem modum est in intellectu : sed particulare Angeli ut particulare per particulare Angeli ut particulare per nullum modum est in intellectu, ut pro- nullum modum est in intellectu, ut pro- bat sequens objectio : ergo per intelle- bat sequens objectio : ergo per intelle- ctum non intelligitur. ctum non intelligitur.

2. Item, Secundum rationem objecto- 2. Item, Secundum rationem objecto- rum differunt actus, et secundum ratio- rum differunt actus, et secundum ratio- nem actuum differunt potentiæ? : sed nem actuum differunt potentiæ? : sed universale et particulare diversam habent universale et particulare diversam habent rationem objecti: ergo non est actus rationem objecti: ergo non est actus unius rationis super illa, nec poten- unius rationis super illa, nec poten- tia. tia.

3. Item quæritur, Quid determinet 3. Item quæritur, Quid determinet

2 II de Anima, tex. com. 33. 2 II de Anima, tex. com. 33.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object. 1. 1.

Ad object. Ad object.

2. 2.

456 456

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

intellectum ut accipiat determinate hunc intellectum ut accipiat determinate hunc Angelum vel illum? Angelum vel illum?

SOLUTIO. Dicendum, quod una poten- SOLUTIO. Dicendum, quod una poten- tia est ad universale particulare in An- tia est ad universale particulare in An- gelo, quæ est intellectus, ut probant gelo, quæ est intellectus, ut probant primæ rationes. primæ rationes.

AD ID autem quod in contrarium obji- AD ID autem quod in contrarium obji- citur, dicendum quod hæc est falsa, citur, dicendum quod hæc est falsa, quod particulare ut particulare nullo quod particulare ut particulare nullo modo sit in intellectu est enim ibi per modo sit in intellectu est enim ibi per notitiam actuum et officiorum, quæ notitiam actuum et officiorum, quæ omnia signum sunt, ut dicit Philoso- omnia signum sunt, ut dicit Philoso- phus sed verum est, quod non est phus sed verum est, quod non est secundum substantiam ibi. secundum substantiam ibi.

AD ALIUD dicimus, quod in sensibili- AD ALIUD dicimus, quod in sensibili- bus sunt formæ contrariæ reductæ ad bus sunt formæ contrariæ reductæ ad

diversa genera, secundum quas distin- diversa genera, secundum quas distin- guuntur sensus et potentiæ materiales : guuntur sensus et potentiæ materiales : sed in intelligibilibus aliud est : quia sed in intelligibilibus aliud est : quia eadem est ratio omnium intelligibilium eadem est ratio omnium intelligibilium secundum quod intelligibilia sunt, licet secundum quod intelligibilia sunt, licet non sit eadem ratio sensibilium secun- non sit eadem ratio sensibilium secun- dum quod sensibilia sunt et ideo eo- dum quod sensibilia sunt et ideo eo- dem intellectu accipitur universale et dem intellectu accipitur universale et particulare, licet non eodem modo se particulare, licet non eodem modo se habeant. habeant.

AD ULTIMUM dicendum, quod intelle- Ad AD ULTIMUM dicendum, quod intelle- Ad ctus simpliciter accipit universale: sed ctus simpliciter accipit universale: sed intellectus cum distinctione operis ct intellectus cum distinctione operis ct officii determinatur ad particulare: dis- officii determinatur ad particulare: dis- tincta enim opera et officia sunt loca tincta enim opera et officia sunt loca collationis individuantium, quæ impossi- collationis individuantium, quæ impossi- bile est in alio invenire. bile est in alio invenire.

QUESTIO XX. QUESTIO XX.

De natura Angeli in se. De natura Angeli in se.

ARTICULUS UNICUS ARTICULUS UNICUS

Quid sit Angelus secundum Quid sit Angelus secundum definitionem ¹? definitionem ¹?

Deinde quæritur de diffinitione Angeli, Deinde quæritur de diffinitione Angeli, quam Damascenus ponit in libro II de quam Damascenus ponit in libro II de Fide orthodoxa dicens, quod « Angelus Fide orthodoxa dicens, quod « Angelus est substantia intellectualis, semper mo- est substantia intellectualis, semper mo- bilis, arbitrio libera, incorporea, Deo bilis, arbitrio libera, incorporea, Deo

1Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 4. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. III, Art. 4. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 6. Tom. XXXII ejusdem edi- theologiæ, Quæst. 6. Tom. XXXII ejusdem edi-

ministrans, secundum gratiam non natu- ministrans, secundum gratiam non natu- ra suscipiens immortalitatem³. » ra suscipiens immortalitatem³. »

Sed videtur, quod, Angelus non sit Sed videtur, quod, Angelus non sit substantia: quia substantia dicitur mul- substantia: quia substantia dicitur mul- tipliciter, scilicet materia, forma, et tipliciter, scilicet materia, forma, et compositum, diffinitio, et genus, et dif- compositum, diffinitio, et genus, et dif- ferentia, et id quo destructo destruitur ferentia, et id quo destructo destruitur res. Cum ergo nullo horum modorum res. Cum ergo nullo horum modorum dicatur de Angelo, Angelus non videtur dicatur de Angelo, Angelus non videtur esse substantia. Et de omnibus modis esse substantia. Et de omnibus modis patet, quod Angelus non dicitur substan- patet, quod Angelus non dicitur substan- tia, nisi de composito. Sed probo, quod tia, nisi de composito. Sed probo, quod non est substantia composita: quia sub- non est substantia composita: quia sub- stantia composita non est sine compo- stantia composita non est sine compo- nentibus componentia autem sunt ma- nentibus componentia autem sunt ma-

tionis. tionis.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, сар. 3. сар. 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 20. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 20.

teria et forma cum ergo in Angelo teria et forma cum ergo in Angelo non sit materia et forma, Angelus non non sit materia et forma, Angelus non erit substantia composita. erit substantia composita.

Si autem dicatur, quod est forma sola Si autem dicatur, quod est forma sola et separata, sicut dicunt quidam. CON- et separata, sicut dicunt quidam. CON- TRA Forma non habet esse nisi in ma- TRA Forma non habet esse nisi in ma- teria, licet habeat essentiam per se: ergo teria, licet habeat essentiam per se: ergo nihil est dicere, quod Angeli sunt formæ nihil est dicere, quod Angeli sunt formæ separatæ. separatæ.

Præterea, Omnis forma quantum est in Præterea, Omnis forma quantum est in se, est universalis: quod probatur per se, est universalis: quod probatur per hoc, quod forma per se non est divisi- hoc, quod forma per se non est divisi- bilis, nisi divisione differentiarum: quod bilis, nisi divisione differentiarum: quod patet discurrenti per omnia prædica- patet discurrenti per omnia prædica- menta, et habetur etiam per hoc quod menta, et habetur etiam per hoc quod dicit Philosophus in III de Calo et dicit Philosophus in III de Calo et Mundo', quod forma quæ est indivisi- Mundo', quod forma quæ est indivisi- bilis, non est inconveniens, quod divi- bilis, non est inconveniens, quod divi- datur duobus modis, scilicet per essen- datur duobus modis, scilicet per essen- tias differentiarum, et per divisionem tias differentiarum, et per divisionem subjecti ergo cessante illa divisione subjecti ergo cessante illa divisione quæ est per subjectum, non remanet quæ est per subjectum, non remanet nisi illa quæ est per differentias : et illa nisi illa quæ est per differentias : et illa non confert ei quod sit particulare, eo non confert ei quod sit particulare, eo quod non deducit nisi ad ultimam spe- quod non deducit nisi ad ultimam spe- ciem quæ est universalis. Ex his ergo ciem quæ est universalis. Ex his ergo habetur, quod omnis forma per se sine habetur, quod omnis forma per se sine subjecto universalis est: ergo Angeli subjecto universalis est: ergo Angeli sunt formæ et substantiæ per se separatæ sunt formæ et substantiæ per se separatæ ad subjectis, Angeli quidem sunt univer- ad subjectis, Angeli quidem sunt univer- sales, et non particulares hypostases. sales, et non particulares hypostases. Quod autem non sint in materia, non Quod autem non sint in materia, non indiget disputatione. indiget disputatione.

457 457

Postea, Quæritur de hoc quod dicit, Postea, Quæritur de hoc quod dicit, Semper mobilis. Semper mobilis.

Cum enim in rebus perpetuis idem sit Cum enim in rebus perpetuis idem sit posse et esse, tunc videtur, quod si posse et esse, tunc videtur, quod si semper mobilis est Angelus, quod sem- semper mobilis est Angelus, quod sem- per movetur et sic numquam quiescit. per movetur et sic numquam quiescit.

Præterea, Aut dicitur semper mobilis Præterea, Aut dicitur semper mobilis motu naturali per se, aut motu volunta- motu naturali per se, aut motu volunta- rio per se, aut motu per accidens. Si rio per se, aut motu per accidens. Si primo modo: aut ergo movetur per primo modo: aut ergo movetur per generationem, vel corruptionem, vel per generationem, vel corruptionem, vel per motum alimenti, vel secundum locum, motum alimenti, vel secundum locum, etc. Et patet, quod non movetur motu etc. Et patet, quod non movetur motu substantiæ, scilicet motu generationis et substantiæ, scilicet motu generationis et corruptionis nec etiam motu quanti- corruptionis nec etiam motu quanti- tatis, scilicet augmenti et diminutio- tatis, scilicet augmenti et diminutio- nis ergo si movetur, hoc est secun- nis ergo si movetur, hoc est secun- dum alterationem vel secundum locum. dum alterationem vel secundum locum. Quod non secundum alterationem, pro- Quod non secundum alterationem, pro- batio: quia dicit Philosophus 3, quod batio: quia dicit Philosophus 3, quod non est alteratio nisi in una specie non est alteratio nisi in una specie qualitatis quæ est passibilis qualitas vel qualitatis quæ est passibilis qualitas vel passio, et tales qualitates habent contra- passio, et tales qualitates habent contra- rium et materiam sensibilem, quæ non rium et materiam sensibilem, quæ non potest esse in Angelis. Si autem dicatur, potest esse in Angelis. Si autem dicatur, quod alterantur secundum scientias et quod alterantur secundum scientias et ignorantias, hoc erit contra beatum Ber- ignorantias, hoc erit contra beatum Ber- nardum, qui dicit, quod non accipiunt nardum, qui dicit, quod non accipiunt scientias successive sicut nos. scientias successive sicut nos.

Præterea, Dicit Augustinus in libro XII Præterea, Dicit Augustinus in libro XII Confessionum: « Duo reperio quæ fecisti Confessionum: « Duo reperio quæ fecisti carentia temporibus, cum tibi neutrum carentia temporibus, cum tibi neutrum coæternum sit. Unum quod ita forma- coæternum sit. Unum quod ita forma- tum est, ut sine ullo defectu contempla- tum est, ut sine ullo defectu contempla-

Præterea, Quæritur de hoc quod di- tionis, sine ullo intervallo mutationis, Præterea, Quæritur de hoc quod di- tionis, sine ullo intervallo mutationis, citur, Intellectualis. citur, Intellectualis.

1. Cum enim differentia sit de prin- 1. Cum enim differentia sit de prin- cipiis esse, videtur quod non debeat cipiis esse, videtur quod non debeat sumi a consequentibus: potentia autem sumi a consequentibus: potentia autem intelligendi consequens est esse spiritus intelligendi consequens est esse spiritus intellectualis ergo differentia diffinitiva intellectualis ergo differentia diffinitiva non debet sumi ab ipsa. non debet sumi ab ipsa.

2. Item, Quare dicit intellectualis 2. Item, Quare dicit intellectualis potius quam rationalis? potius quam rationalis?

1 III de Coelo et Mundo, cap. 1, tex. com. 7. 1 III de Coelo et Mundo, cap. 1, tex. com. 7. 2 III Physicorum, tex, com. 32. 2 III Physicorum, tex, com. 32.

3 VII Physicorum, tex. com. 14 et infra. 3 VII Physicorum, tex. com. 14 et infra.

quamvis mutabile non tamen mutatur, quamvis mutabile non tamen mutatur, tua æternitate atque immutabilitate per- tua æternitate atque immutabilitate per- fruatur. Alterum quod ita informe erat, fruatur. Alterum quod ita informe erat, ut ex qua forma in quam formam mu- ut ex qua forma in quam formam mu- tationis vel stationis mutaretur quo tem- tationis vel stationis mutaretur quo tem- pori subderetur, non haberet *. » Ex quo pori subderetur, non haberet *. » Ex quo patet, quod Angeli sunt supra tempus, patet, quod Angeli sunt supra tempus, et non mutantur secundum alterationem et non mutantur secundum alterationem de forma in formam. de forma in formam.

12. 12.

Si dicatur, quod mobiles sunt secun- Si dicatur, quod mobiles sunt secun-

4 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap.

458 458

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dum locum. CONTRA: Omine mobile se- dum locum. CONTRA: Omine mobile se- cundum locum, est quantum et constat cundum locum, est quantum et constat ex quantitatibus': Angelus non est ex quantitatibus': Angelus non est hujusmodi ergo non est mobilis secun- hujusmodi ergo non est mobilis secun- dum locum. dum locum.

Si propter hoc dicatur, quod habet Si propter hoc dicatur, quod habet motum voluntarium. CONTRA: Motus motum voluntarium. CONTRA: Motus ille est processivus secundum locum, ille est processivus secundum locum, habens organa determinata ad proceden- habens organa determinata ad proceden- dum, ut pedes, et alias, et hujusmodi, et dum, ut pedes, et alias, et hujusmodi, et talia non habent Angeli. talia non habent Angeli.

2 2

Si dicatur, quod moventur motu per Si dicatur, quod moventur motu per accidens, hoc non potest esse nisi duobus accidens, hoc non potest esse nisi duobus modis, scilicet ut moveantur a causa ex- modis, scilicet ut moveantur a causa ex- trinseca, vel a causa infinita, quod se- trinseca, vel a causa infinita, quod se- cundum Philosophum est idem ei quod cundum Philosophum est idem ei quod est per accidens. Si primo modo, tunc est per accidens. Si primo modo, tunc motus esset violentus, et per potentiam motus esset violentus, et per potentiam ad illum non debet diffiniri Angelus. Si ad illum non debet diffiniri Angelus. Si secundo modo, tunc motus erit ei infini- secundo modo, tunc motus erit ei infini- tus hic enim motus in omnibus est et : tus hic enim motus in omnibus est et : ideo de eo non est disciplina: quia inti- ideo de eo non est disciplina: quia inti- nita eidem accidunt, ut dicit Philoso- nita eidem accidunt, ut dicit Philoso- phus, et sic non est principium cogno- phus, et sic non est principium cogno- scendi, nec differentia positiva in diffi- scendi, nec differentia positiva in diffi- nitione. nitione.

Præterea, Quare dicit, Semper mo- Præterea, Quare dicit, Semper mo- bilis, cum omnis differentia conveniat bilis, cum omnis differentia conveniat semper? Secundum hoc enim videtur semper? Secundum hoc enim videtur abundare in appositione superflui. abundare in appositione superflui.

Deinde, Objicitur de hoc quod dicitur, Deinde, Objicitur de hoc quod dicitur, Arbitrio libera. Arbitrio libera.

Libertas enim arbitrii cognoscitur in Libertas enim arbitrii cognoscitur in electione boni et mali et cum Angelis electione boni et mali et cum Angelis non conveniat eligere bonum et malum, non conveniat eligere bonum et malum, quia confirmati sunt in bono vel in malo, quia confirmati sunt in bono vel in malo, non videntur habere libertatem arbitrii. non videntur habere libertatem arbitrii.

Postea, Quæritur de hoc quod dicit, Postea, Quæritur de hoc quod dicit, Incorporea. Incorporea.

1. Dicit enim infra, quod Angelus non 1. Dicit enim infra, quod Angelus non est incorporea substantia nisi quoad nos: est incorporea substantia nisi quoad nos: comparatione enim Dei corpus est. comparatione enim Dei corpus est.

2. Præterea, Homo dicitur res corpo- 2. Præterea, Homo dicitur res corpo- rea, quia habet corpus: ergo similiter rea, quia habet corpus: ergo similiter

1 VI Physicorum, tex. com. 32. 1 VI Physicorum, tex. com. 32.

2 V Physicorum, tex. com. 6. 2 V Physicorum, tex. com. 6.

cum Angelus habeat corpus, debet dici cum Angelus habeat corpus, debet dici substantia corporea. Quod autem Ange- substantia corporea. Quod autem Ange- lus habeat corpus, videtur: quia dicit lus habeat corpus, videtur: quia dicit Apuleius Philosophus in libro de Deu Apuleius Philosophus in libro de Deu Socratis, quod « dæmones sunt animalia Socratis, quod « dæmones sunt animalia intellectualia, corpore aerea, et tempore intellectualia, corpore aerea, et tempore æterna. » Et ista diffinitio multum tra- æterna. » Et ista diffinitio multum tra- ctatur a beato Augustino in multis libris, ctatur a beato Augustino in multis libris, et non contradicit ei. et non contradicit ei.

Præterea, Bernardus in libro de Consi- Præterea, Bernardus in libro de Consi- deratione ad Eugenium dicit, quod « opi- deratione ad Eugenium dicit, quod « opi- nabile est Angelos habere corpora. » nabile est Angelos habere corpora. »

Item, Gregorius dicit, quod « stella, Item, Gregorius dicit, quod « stella, creatura scilicet irrationalis, ostendit creatura scilicet irrationalis, ostendit Gentibus Christum, scilicet tribus Ma- Gentibus Christum, scilicet tribus Ma- gis sed Judæis rationale animal prædi- gis sed Judæis rationale animal prædi- cavit, scilicet Angelus ³. » Ergo Angeli cavit, scilicet Angelus ³. » Ergo Angeli sunt rationalia animalia, et per conse- sunt rationalia animalia, et per conse- quens substantia corporea, ut patet in quens substantia corporea, ut patet in divisione Porphyrii. divisione Porphyrii.

Item, Plato qui ponit calodæmones Item, Plato qui ponit calodæmones et cacodæmones, ponit eos habere cor- et cacodæmones, ponit eos habere cor-

pora. pora.

Postea, Quæritur de hoc quod dicit, Postea, Quæritur de hoc quod dicit, Deo ministrans. Deo ministrans.

Ministrare enim Deo est actus gratiæ: Ministrare enim Deo est actus gratiæ: et ita videtur, quod natura Angeli non et ita videtur, quod natura Angeli non sit determinabilis per illum actum. sit determinabilis per illum actum.

Præterea, Differentia illa non videtur Præterea, Differentia illa non videtur convenire omnibus Angelis, sed tantum convenire omnibus Angelis, sed tantum bonis. bonis.

Item, Cum quidam assistant et qui- Item, Cum quidam assistant et qui- dam ministrent, sicut dicitur in Daniele: dam ministrent, sicut dicitur in Daniele: Millia millium ministrabant ei, et decies Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei 4, millies centena millia assistebant ei 4, quare potius determinatur Angelus per quare potius determinatur Angelus per ministrare, quam per assistere? ministrare, quam per assistere?

Ultimo quæritur de hoc quod dicit, Ultimo quæritur de hoc quod dicit, Secundum gratiam et non secundum Secundum gratiam et non secundum naturam immortalitatem suscipiens? naturam immortalitatem suscipiens?

Videtur enim hoc non esse verum, Videtur enim hoc non esse verum, cum in natura non habeat contrarium, cum in natura non habeat contrarium, et nihil corruptibile sit nisi quod compo- et nihil corruptibile sit nisi quod compo- nitur ex contrariis. nitur ex contrariis.

3 S. GREGORIUS, In homilia de Epiphania. 3 S. GREGORIUS, In homilia de Epiphania. * Daniel. VII, 10. * Daniel. VII, 10.

lolio. lolio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 20. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. IV, QUÆST. 20.

Præterea, Dicit Philosophus, quod Præterea, Dicit Philosophus, quod omnis substantia corruptibilis, aut est omnis substantia corruptibilis, aut est composita, aut super compositam delata. composita, aut super compositam delata. Si ergo Angelus natura corruptibilis est, Si ergo Angelus natura corruptibilis est, aut est substantia composita, aut delata aut est substantia composita, aut delata super substantiam compositam, sicut est super substantiam compositam, sicut est sensibilis, et vegetabilis in substantiis: sensibilis, et vegetabilis in substantiis: et patet, quod non ultimo modo: quia et patet, quod non ultimo modo: quia Angelus non est anima delata super cor- Angelus non est anima delata super cor- pus aliquod. Videtur autem, quod nec pus aliquod. Videtur autem, quod nec primo modo: quia dicit Philosophus primo modo: quia dicit Philosophus in III de Coelo et Mundo, quod com- in III de Coelo et Mundo, quod com- positum corrumpitur ideo, quia compo- positum corrumpitur ideo, quia compo- nentia in ipso sunt levia et gravia, quæ nentia in ipso sunt levia et gravia, quæ incipiunt distare a mixto, et per conse- incipiunt distare a mixto, et per conse- quens solvitur compositio: sed ex talibus quens solvitur compositio: sed ex talibus non componitur Angelus: ergo ipse non non componitur Angelus: ergo ipse non natura corruptibilis est. natura corruptibilis est.

Præterea, Dæmonibus non convenit Præterea, Dæmonibus non convenit habere gratiam, et tamen ipsi sunt im- habere gratiam, et tamen ipsi sunt im- mortales. mortales.

SOLUTIO. Dicendum, quod ista diffini- SOLUTIO. Dicendum, quod ista diffini- tio datur per genus et differentias: sub- tio datur per genus et differentias: sub- stantia enim ponitur ibi tamquam genus, stantia enim ponitur ibi tamquam genus, et cætera ut differentiæ. et cætera ut differentiæ.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- gelus est substantia composita, et tamen gelus est substantia composita, et tamen non est ex materia et forma: sed est non est ex materia et forma: sed est substantia composita sicut substantia substantia composita sicut substantia quæ habet in se plura, scilicet esse quod quæ habet in se plura, scilicet esse quod est, et essé quo est, de quo melius.di- est, et essé quo est, de quo melius.di- cetur infra. cetur infra.

AD ILLUD quod quæritur de hoc quod AD ILLUD quod quæritur de hoc quod dicitur, Intellectualis, dicendum quod dicitur, Intellectualis, dicendum quod intellectuale hic sumitur a natura et non intellectuale hic sumitur a natura et non a potentia quæ consequitur esse: sicut a potentia quæ consequitur esse: sicut etiam dicitur anima rationalis et vegeta- etiam dicitur anima rationalis et vegeta- bilis et sensibilis. Quando autem intelle- bilis et sensibilis. Quando autem intelle- ctuale est naturalis potentia quæ est spe- ctuale est naturalis potentia quæ est spe- cies quantitatis, tunc sumitur ab eo cies quantitatis, tunc sumitur ab eo quod sequitur esse. quod sequitur esse.

AD ALIUD dicendum, quod ut dicit AD ALIUD dicendum, quod ut dicit Isaac in libro de Diffinitionibus, ratio Isaac in libro de Diffinitionibus, ratio est virtus collectiva causæ et causati, et est virtus collectiva causæ et causati, et

1 III de Coelo et Mundo, tex. com. 31, 32 et 1 III de Coelo et Mundo, tex. com. 31, 32 et 33. 33.

459 459

ideo est compositiva: intellectus autem ideo est compositiva: intellectus autem de sui ratione non habet collectionem, de sui ratione non habet collectionem, sed est sine inquisitione et compositione, sed est sine inquisitione et compositione, et ideo competit naturæ magis simplici et ideo competit naturæ magis simplici pro differentia, ut est Angelus. Ratio pro differentia, ut est Angelus. Ratio autem est differentia naturæ minus sim- autem est differentia naturæ minus sim- plicis, ut est anima hominis. plicis, ut est anima hominis.

AD HOC quod quæritur, Qualiter dica- AD HOC quod quæritur, Qualiter dica- tur semper mobilis? tur semper mobilis?

Dicendum, quod mobile ibi non dicit Dicendum, quod mobile ibi non dicit potentiam ad motum naturalem vel pro- potentiam ad motum naturalem vel pro- cessivum, sed dicit potentiam ad vertibi- cessivum, sed dicit potentiam ad vertibi- litatem triplicem, scilicet naturæ, et in- litatem triplicem, scilicet naturæ, et in- telligentiæ, et voluntatis omne enim telligentiæ, et voluntatis omne enim creatum vertibile est in nihilum nisi manu creatum vertibile est in nihilum nisi manu omnipotentis Dei contineatur. Similiter omnipotentis Dei contineatur. Similiter omne creatum habens intellectum, intel- omne creatum habens intellectum, intel- ligit unum prius et post aliud, ut dicit ligit unum prius et post aliud, ut dicit Augustinus 2: et ita habet vicissitudinem Augustinus 2: et ita habet vicissitudinem in actu intelligendi, gratia cujus dicitur in actu intelligendi, gratia cujus dicitur Deus movere creaturam intellectualem Deus movere creaturam intellectualem spiritualem per tempus, creaturam au- spiritualem per tempus, creaturam au- tem corporalem per tempus et locum. tem corporalem per tempus et locum. Similiter in voluntate mobilis est: quia Similiter in voluntate mobilis est: quia non simul vult hoc et illud, sed unum non simul vult hoc et illud, sed unum post alterum. post alterum.

AD ILLUD quod quæritur, Quare dicat, AD ILLUD quod quæritur, Quare dicat, Semper? Dicendum, quod hoc additur Semper? Dicendum, quod hoc additur propter diversos status Angeli, scilicet propter diversos status Angeli, scilicet ante confirmationem, et post confirma- ante confirmationem, et post confirma- tionem alioquin enim aliquis crederet, tionem alioquin enim aliquis crederet, quod post confirmationem talem mobili- quod post confirmationem talem mobili- tatem non haberent. Vel, dicendum tatem non haberent. Vel, dicendum melius, quod mobilitas naturæ semper melius, quod mobilitas naturæ semper est in potentia, et numquam in actu: est in potentia, et numquam in actu: mobilitas autem intelligentiæ et volun- mobilitas autem intelligentiæ et volun- tatis sic est in actu uno, quod semper tatis sic est in actu uno, quod semper est in potentia ad alterum. Ponitur ergo est in potentia ad alterum. Ponitur ergo ibi semper mobilis, ut intelligatur, quod ibi semper mobilis, ut intelligatur, quod potentia illa non est determinabilis per potentia illa non est determinabilis per actum ultimum, post quem non sit ali- actum ultimum, post quem non sit ali- quid de potentia. quid de potentia.

Et ex hoc patet etiam solutio ejus Et ex hoc patet etiam solutio ejus quod quæri possit, Quare potius per po- quod quæri possit, Quare potius per po- tentiam quam per actum diffiniatur? tentiam quam per actum diffiniatur?

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad litteram, cap. 20. litteram, cap. 20.

460 460

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod objicitur contra hoc, quod AD ID quod objicitur contra hoc, quod est arbitrio libera. Dicendum, quod li- est arbitrio libera. Dicendum, quod li- bertas arbitrii non est in defluxu ad bertas arbitrii non est in defluxu ad bonum et ad malum, sed in libera ele- bonum et ad malum, sed in libera ele- ctione ejus quod volunt: et de hoc me- ctione ejus quod volunt: et de hoc me- lius infra determinabitur. lius infra determinabitur.

AD ID quod objicitur contra hoc quod AD ID quod objicitur contra hoc quod dicitur, Incorporea, dicendum quod An- dicitur, Incorporea, dicendum quod An- gelus secundum sui naturam est incor- gelus secundum sui naturam est incor- poreus. poreus.

Et quod dicit Damascenus, quod in Et quod dicit Damascenus, quod in comparatione ad Deum sit corpus, intel- comparatione ad Deum sit corpus, intel- ligendum est sic, quod non habeat natu- ligendum est sic, quod non habeat natu- ram corporis, sed quod habeat corporis ram corporis, sed quod habeat corporis proprietatem, scilicet loco, contineri : proprietatem, scilicet loco, contineri : cum enim corpus circumscriptive et cum enim corpus circumscriptive et diffinitive sit in loco, etiam Angelus diffinitive sit in loco, etiam Angelus diffinitive est in loco: et ita dicitur esse diffinitive est in loco: et ita dicitur esse corpus respectu ejus quod est ubique. corpus respectu ejus quod est ubique.

Ad hoc quod objicitur de Apuleio, Ad hoc quod objicitur de Apuleio, Augustino, et Bernardo, et Platone, di- Augustino, et Bernardo, et Platone, di- cendum quod si verum dicunt, loquun- cendum quod si verum dicunt, loquun- tur de corporibus assumptis. Si autem tur de corporibus assumptis. Si autem non verum dicunt, tunc Sancti recitant non verum dicunt, tunc Sancti recitant opiniones antiquorum, qui Angelos et opiniones antiquorum, qui Angelos et dæmones appellabant deos, opinantes dæmones appellabant deos, opinantes quod essent compositi ex anima et cor- quod essent compositi ex anima et cor- pore aereo vel cœlesti. pore aereo vel cœlesti.

Ad id quod objicitur de Gregorio, di- Ad id quod objicitur de Gregorio, di- cendum quod ratio animalis dupliciter cendum quod ratio animalis dupliciter sumitur, scilicet a forma totius, et a for- sumitur, scilicet a forma totius, et a for- ma partis. Si sumatur a forma totius, ma partis. Si sumatur a forma totius,

tunc est corpus animatum sensibile, ut tunc est corpus animatum sensibile, ut dicit Porphyrius. Si autem sumatur a dicit Porphyrius. Si autem sumatur a forma naturæ partis, tunc est habens forma naturæ partis, tunc est habens vim et actum animati, et sic Angelus di- vim et actum animati, et sic Angelus di- citur animal rationale, quia habet vim et citur animal rationale, quia habet vim et operationem rationalis animalis. Dico operationem rationalis animalis. Dico autem formam totius formam illam quæ autem formam totius formam illam quæ est prædicabilis de toto composito, sicut est prædicabilis de toto composito, sicut homo est forma Socratis: et dico formam homo est forma Socratis: et dico formam partis formam materiæ quæ est anima. partis formam materiæ quæ est anima.

AD ID quod objicitur contra hoc quod AD ID quod objicitur contra hoc quod dicit, Deo ministrans, dicendum quod dicit, Deo ministrans, dicendum quod ministerium ponitur ibi pro obsequio ministerium ponitur ibi pro obsequio quocumque et sic dæmones ministrant quocumque et sic dæmones ministrant et Angeli assistentes ministrant, sicut et Angeli assistentes ministrant, sicut dicit Isaias, Isa. XVIII, 1 et 2: Væ terræ dicit Isaias, Isa. XVIII, 1 et 2: Væ terræ cymbalo alarum,... quæ mittit in mari cymbalo alarum,... quæ mittit in mari legatos, et in vasis papyri super aquas! legatos, et in vasis papyri super aquas! Ite, Angeli veloces, ad gentem convul- Ite, Angeli veloces, ad gentem convul- sam et dilaceratam, etc. sam et dilaceratam, etc.