Ad 3. Ad 3.

418 418

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tur ibi coelum empyreum, et dicitur esse tur ibi coelum empyreum, et dicitur esse sedes Dei ratione contentorum: quia sedes Dei ratione contentorum: quia quiescit in cœlis, scilicet in beatis. Terra quiescit in cœlis, scilicet in beatis. Terra autem dicuntur ibi terreni, quos Deus autem dicuntur ibi terreni, quos Deus conculcabit pedibus suis tamquam se in- conculcabit pedibus suis tamquam se in- dignos, ne sedeant cum principibus et dignos, ne sedeant cum principibus et gloriæ solium teneant. gloriæ solium teneant.

AD ALIUD dicendum, quod antiqui atten- AD ALIUD dicendum, quod antiqui atten- dunt quamdam congruentiam in mini- dunt quamdam congruentiam in mini- mo enim corpore simplicissimum cœlum mo enim corpore simplicissimum cœlum secundum substantiam est eodem modo. secundum substantiam est eodem modo. se habens et ideo dederunt ipsum locum se habens et ideo dederunt ipsum locum Deo, qui idem ipse est, et anni sui non Deo, qui idem ipse est, et anni sui non deficiunt non quia sit proprius locus deficiunt non quia sit proprius locus ejus, sed quia in genere corporum magis ejus, sed quia in genere corporum magis habitationi suæ convenit. habitationi suæ convenit.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quæ sint contenta in cœlo Trinitatis ? Quæ sint contenta in cœlo Trinitatis ?

Tertio quæritur, Quæ sunt contenta in Tertio quæritur, Quæ sunt contenta in coelo Trinitatis ? coelo Trinitatis ?

Et videtur, quod Angeli continentur in Et videtur, quod Angeli continentur in ipso. ipso.

1. Dicit enim Beda, quod intra Deum 1. Dicit enim Beda, quod intra Deum currunt quocumque mittantur. Constat currunt quocumque mittantur. Constat autem, quod hoc nomen, Deus, secun- autem, quod hoc nomen, Deus, secun- dum quod hujusmodi non importat ra- dum quod hujusmodi non importat ra- tionem continentiæ : importat autem cœ- tionem continentiæ : importat autem cœ- lum Trinitatis ergo videtur, quod An- lum Trinitatis ergo videtur, quod An- geli sunt in Deo secundum quod ipse est geli sunt in Deo secundum quod ipse est coelum Trinitatis. coelum Trinitatis.

2. Item, Locus est salvativus et con- 2. Item, Locus est salvativus et con- tentivus locati: salvationem autem et tentivus locati: salvationem autem et continentiam Angeli non habent ab ali- continentiam Angeli non habent ab ali- quo corpore, neque a spiritu creato, quo corpore, neque a spiritu creato, sed a spiritu increato, et non secundum sed a spiritu increato, et non secundum quod est spiritus increatus: quia sic non quod est spiritus increatus: quia sic non importat rationem continentiæ : ergo importat rationem continentiæ : ergo

1 Psal. CI, 28: Tu autem idem ipse es, et anni 1 Psal. CI, 28: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. tui non deficient.

2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 12, membr. 4. Tom. XXXII novæ logiæ, Quæst. 12, membr. 4. Tom. XXXII novæ

erunt in ipso secundum quod ipse est co- erunt in ipso secundum quod ipse est co- lum. lum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Lucifer per hoc quod voluit conscen- Lucifer per hoc quod voluit conscen- dere in cœlum Trinitatis, voluit esse dere in cœlum Trinitatis, voluit esse æqualis Deo 3 : ergo esse in cœlo Trini- æqualis Deo 3 : ergo esse in cœlo Trini- tatis est esse æqualem Deo et nullus tatis est esse æqualem Deo et nullus Angelus potest esse æqualis Deo: ergo Angelus potest esse æqualis Deo: ergo nullus Angelus potest esse in cœlo Tri- nullus Angelus potest esse in cœlo Tri- nitatis. nitatis.

JUXTA hoc quæritur, Utrum beata Vir- JUXTA hoc quæritur, Utrum beata Vir- go sit esse in coelo Trinitatis ? go sit esse in coelo Trinitatis ?

Videtur, quod sic: quia dicitur, quod Videtur, quod sic: quia dicitur, quod exaltata sit super choros Angelorum ad exaltata sit super choros Angelorum ad coelestia regna: et nihil est super choros coelestia regna: et nihil est super choros Angelorum nisi coelum Trinitatis: ergo Angelorum nisi coelum Trinitatis: ergo ipsa est in coelo Trinitatis. ipsa est in coelo Trinitatis.

JUXTA hoc item quæritur, Utrum Chri- JUXTA hoc item quæritur, Utrum Chri- stus secundum quod homo sit in cœlo stus secundum quod homo sit in cœlo Trinitatis? Trinitatis?

Videtur, quod sic. Videtur, quod sic.

1. Ita dicitur in symbolo : « Ascendit 1. Ita dicitur in symbolo : « Ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Patris. » ad coelos, sedet ad dexteram Patris. » Dextera autem Dei Patris est in cœlo Tri- Dextera autem Dei Patris est in cœlo Tri- nitatis. nitatis.

Item, In Actibus, vi, 56, dicit Stepha- Item, In Actibus, vi, 56, dicit Stepha- nus Ecce video coelos apertos, et Filium nus Ecce video coelos apertos, et Filium hominis stantem a dextris Dei. hominis stantem a dextris Dei.

Item, In Psalmo xv, 7 et 8: A sum- Item, In Psalmo xv, 7 et 8: A sum- mo cœlo egressio ejus, et occursus ejus mo cœlo egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus. Occursus autem usque ad summum ejus. Occursus autem ille fuit filii hominis. ille fuit filii hominis.

2. Item, Super illud Joannis, XVII, 1: 2. Item, Super illud Joannis, XVII, 1: Pater, venit hora, clarifica Filium tuum, Pater, venit hora, clarifica Filium tuum, dicit Glossa Hilarii : « Petit quod caro dicit Glossa Hilarii : « Petit quod caro «fiat apud Patrem, quemadmodum Fi- «fiat apud Patrem, quemadmodum Fi- «lius fuit apud Patrem: »sed Filius fuit «lius fuit apud Patrem: »sed Filius fuit ab æterno in coelo Trinitatis, et in omni- ab æterno in coelo Trinitatis, et in omni- bus exauditus est pro sua reverentia, ut bus exauditus est pro sua reverentia, ut dicit Apostolus: ergo caro exaltata est dicit Apostolus: ergo caro exaltata est in coelo Trinitatis. in coelo Trinitatis.

3. Item, I ad Corinthios, xv, 26 et seq., 3. Item, I ad Corinthios, xv, 26 et seq.,

editionis nostræ. editionis nostræ.

3 Cf. Isa, xiv, 13. 3 Cf. Isa, xiv, 13.

+ Ad Hebr. v, 7. + Ad Hebr. v, 7.

Quan Quan

Qua Qua

Ho. Ho.

A4 3. A4 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 10. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 10.

Mic arguit Apostolus: Omnia subjecisti Mic arguit Apostolus: Omnia subjecisti sub pedibus ejus': in eo quod subjecit sub pedibus ejus': in eo quod subjecit "i omnia, nihil dimisit non subjectum ei. "i omnia, nihil dimisit non subjectum ei. Et respondet postea, quod ipse Filius Et respondet postea, quod ipse Filius subjectus est ei qui subjecit ei omnia: subjectus est ei qui subjecit ei omnia: Filius autem secundum divinam naturam Filius autem secundum divinam naturam non est subjectus Patri, sed æqualis : ergo non est subjectus Patri, sed æqualis : ergo ille cui subjecit omnia, est homo in ille cui subjecit omnia, est homo in quantum homo: ergo cœlum empyreum quantum homo: ergo cœlum empyreum cum omnibus contentis suis erit sub ipso : cum omnibus contentis suis erit sub ipso : et non potest esse sub ipso nisi ipse sit et non potest esse sub ipso nisi ipse sit altior ergo ipse esse in coelo Trinitatis. altior ergo ipse esse in coelo Trinitatis.

CONTRA: Esse in cœlo Trinitatis est esse CONTRA: Esse in cœlo Trinitatis est esse in æqualitate Dei, ut dicunt Sancti. Chri- in æqualitate Dei, ut dicunt Sancti. Chri- stus homo in quantum homo non est in stus homo in quantum homo non est in equalitate Dei Patris, cum dicat: Pater equalitate Dei Patris, cum dicat: Pater major me est 2. Ergo Christus homo in major me est 2. Ergo Christus homo in quantum homo non est in coelo Trinita- quantum homo non est in coelo Trinita- tis. tis.

SOLUTIO. Dicimus, quod nihil est in SOLUTIO. Dicimus, quod nihil est in cœlo Trinitatis nisi Pater et Filius et Spi- cœlo Trinitatis nisi Pater et Filius et Spi- ritus sanctus quia esse in coelo Trinitatis ritus sanctus quia esse in coelo Trinitatis est esse in æqualitate virtutis Dei conti- est esse in æqualitate virtutis Dei conti- nentis et salvantis omnia sub ipsa virtute nentis et salvantis omnia sub ipsa virtute contenta. contenta.

AD PRIMUM ergo quod objicitur, quod AD PRIMUM ergo quod objicitur, quod Angeli intra Deum currunt, dicendum Angeli intra Deum currunt, dicendum quod hoc est intelligendum quantum ad quod hoc est intelligendum quantum ad præsentiam contemplationis proportio- præsentiam contemplationis proportio- nabilis quia superiores plus, inferiores nabilis quia superiores plus, inferiores minus contemplantur: et non sequitur si minus contemplantur: et non sequitur si sunt in Deo, et Deus est cœlum Trinita- sunt in Deo, et Deus est cœlum Trinita- tis, quod sint in cœlo Trinitatis: et est tis, quod sint in cœlo Trinitatis: et est ibi fallacia accidentis propter diversam ibi fallacia accidentis propter diversam rationem Dei et coeli Trinitatis. rationem Dei et coeli Trinitatis.

AD ALIUD dicendum, quod Deus conti- AD ALIUD dicendum, quod Deus conti- net et salvat ut principium efficiens, non net et salvat ut principium efficiens, non relinquens id quod efficit per præsentiam relinquens id quod efficit per præsentiam essentiæ et potentiæ, secundum quem essentiæ et potentiæ, secundum quem modum Deus est in omnibus creatis. Et modum Deus est in omnibus creatis. Et si hoc modo dicatur Deus locus Angelo- si hoc modo dicatur Deus locus Angelo- rum, sicut videtur dicere Beda: non ta- rum, sicut videtur dicere Beda: non ta- men erit locus proprius commensuratus men erit locus proprius commensuratus locato per æqualitatem: quod importat locato per æqualitatem: quod importat coelum Trinitatis. coelum Trinitatis.

1 Psal. VIII, 8. 1 Psal. VIII, 8.

419 419

AD ID quod objicitur de beata Virgine Ad quæst. AD ID quod objicitur de beata Virgine Ad quæst. dicendum quod ipsa non est in cœlo Tri- dicendum quod ipsa non est in cœlo Tri- nitatis et quod dicitur: Exaltata est su- nitatis et quod dicitur: Exaltata est su-

per per choros Angelorum, hoc est dignitate, choros Angelorum, hoc est dignitate, sicut patet in quæstione de Ascensione. sicut patet in quæstione de Ascensione.

AD ID quod objicitur de Christo secun- AD ID quod objicitur de Christo secun- dum quod homo, dicendum quod ipse dum quod homo, dicendum quod ipse secundum quod homo non est in cœlo secundum quod homo non est in cœlo Trinitatis tamen ipse homo est in coelo Trinitatis tamen ipse homo est in coelo Trinitatis. Trinitatis.

Quod autem dicitur in symbolo, dicitur Quod autem dicitur in symbolo, dicitur de persona in duabus naturis, et illa bene de persona in duabus naturis, et illa bene est in coelo Trinitatis. est in coelo Trinitatis.

Similiter intelligendum est illud de Similiter intelligendum est illud de Actibus, et illud de Psalmo. Actibus, et illud de Psalmo.

AD ID quod objicitur de Hilario, dicen- AD ID quod objicitur de Hilario, dicen- dum quod caro dicitur ibi Christus homo, dum quod caro dicitur ibi Christus homo, et Christus homo in persona est in æqua- et Christus homo in persona est in æqua-

litate Patris. litate Patris.

AD HOC quod objicitur de ratione Apo- AD HOC quod objicitur de ratione Apo- stoli, dicendum quod ipse loquitur de stoli, dicendum quod ipse loquitur de Christo homine in quantum homo cui Christo homine in quantum homo cui subjiciuntur omnia dignitate et non loco: subjiciuntur omnia dignitate et non loco: diffinitive enim corpus Christi et Christus diffinitive enim corpus Christi et Christus homo in quantum homo continetur in homo in quantum homo continetur in coelo empyreo: sacramentaliter autem coelo empyreo: sacramentaliter autem continetur in altari: dignitate non conti- continetur in altari: dignitate non conti- netur ab aliquo loco, sed est super om- netur ab aliquo loco, sed est super om- nem locum, et super omnia quæ diffini- nem locum, et super omnia quæ diffini- tive et circumscriptive continentur in tive et circumscriptive continentur in loco. loco.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Secundum quem modum exaltetur super Secundum quem modum exaltetur super alios cælos cælum Trinitatis? alios cælos cælum Trinitatis?

Ad Ad

Quarto quæritur, Secundum quem mo- Quarto quæritur, Secundum quem mo- dum exaltetur super alios coelos cœlum dum exaltetur super alios coelos cœlum Trinitatis? Trinitatis?

Et videtur, quod sola dignitate: quia Et videtur, quod sola dignitate: quia 1. In non corpore non est ratio distan- 1. In non corpore non est ratio distan-

2 Joan. xiv, 28. 2 Joan. xiv, 28.

quæst. quæst.

2. 2. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Sed contra. Sed contra.

420 420

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tiæ corporis sed coelum Trinitatis est tiæ corporis sed coelum Trinitatis est non corpus ergo non invenitur in eo non corpus ergo non invenitur in eo distantia corporalis qua elevetur super distantia corporalis qua elevetur super alios coelos. alios coelos.

2. Item, Dicit Philosophus ', quod ex- 2. Item, Dicit Philosophus ', quod ex- tra cœlum non est tempus, nec locus: et tra cœlum non est tempus, nec locus: et constat, quod loquitur de coelo corporeo : constat, quod loquitur de coelo corporeo : ergo coelum Trinitatis non est secundum ergo coelum Trinitatis non est secundum distantiam corporalem supra cœlum em- distantiam corporalem supra cœlum em- pyreum. pyreum.

CONTRA: CONTRA:

Coelum in quo est Deus si non sit su- Coelum in quo est Deus si non sit su- pra empyreum, sed secundum essentiam pra empyreum, sed secundum essentiam inclusum, ita quod non sit extra, sic fini- inclusum, ita quod non sit extra, sic fini-

retur aliquo creato essentia ejus, quod est retur aliquo creato essentia ejus, quod est hæreticum ergo est extra essentialiter hæreticum ergo est extra essentialiter coelum Trinitatatis in quo est Deus : ergo coelum Trinitatatis in quo est Deus : ergo coelum Trinitatis est extra coelum empy- coelum Trinitatis est extra coelum empy-

reum. reum.

SOLUTIO. Dicimus, quod coelum Trini- SOLUTIO. Dicimus, quod coelum Trini- tatis est extra coelum empyreum essentia tatis est extra coelum empyreum essentia et dignitate, non sicut loco corporeo, vel et dignitate, non sicut loco corporeo, vel ratione distantiæ secundum situm cor- ratione distantiæ secundum situm cor- poreum, sed ratione infinitatis substantia poreum, sed ratione infinitatis substantia divinæ. divinæ.

Et per hoc patet solutio ad quæsita Et per hoc patet solutio ad quæsita omnia. omnia.

QUÆSTIO XI. QUÆSTIO XI.

De coelo empyreo. De coelo empyreo.

Consequenter quæritur de cœlo empyreo. Consequenter quæritur de cœlo empyreo.

Et quæruntur tria. Et quæruntur tria.

Primum est, Utrum sit corpus vel non? Primum est, Utrum sit corpus vel non?

Secundum, Utrum sit uniforme, omnino vel non? Secundum, Utrum sit uniforme, omnino vel non? Tertium est, Utrum sit mobile? Tertium est, Utrum sit mobile?

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An cœlum empyreum sit corpus 1 ? An cœlum empyreum sit corpus 1 ?

Quod ipsum non sit corpus, videtur ; Quod ipsum non sit corpus, videtur ; quia quia

I de Coelo et Mundo, tex. com. 100. I de Coelo et Mundo, tex. com. 100.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment.in II Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment.in II Senten- tiarum, Dist. II, Art. 5. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. II, Art. 5. Tom. XXVII hujusce

1. Sicut dicunt Sancti et Damascenus 1. Sicut dicunt Sancti et Damascenus præcipue, ipsum continet in se sanctos præcipue, ipsum continet in se sanctos Angelos et beatos: omne autem conti- Angelos et beatos: omne autem conti- nens simplicius est contento: ergo cœ- nens simplicius est contento: ergo cœ- lum continens simplicius est Angelis. lum continens simplicius est Angelis. Cum igitur Angeli sint spiritus, coelum Cum igitur Angeli sint spiritus, coelum empyreum non potest esse corpus: quia empyreum non potest esse corpus: quia sic non esset simplicius. sic non esset simplicius.

2. Item, Locus est salvativus et con- 2. Item, Locus est salvativus et con- tentivus locati cum ergo cœlum empy- tentivus locati cum ergo cœlum empy- reum sit locus Angelorum, coelum empy- reum sit locus Angelorum, coelum empy-

novæ editionis. Cf. etiam I am Part. Summa novæ editionis. Cf. etiam I am Part. Summa theologiæ, Quæst. 12, membr. 1. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 12, membr. 1. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

HINE HINE

11. 11.

SUMMA DE CREATURIS, SUMMA DE CREATURIS,

reum est salvativum Angelorum : sed reum est salvativum Angelorum : sed piritus non dependet ad corpus quantum piritus non dependet ad corpus quantum ad rationem salvandi in esse: ergo cœ- ad rationem salvandi in esse: ergo cœ- lum empyreum non est corpus. lum empyreum non est corpus.

JUXTA hoc quæritur, Utrum Angeli JUXTA hoc quæritur, Utrum Angeli possint esse, coelo empyreo destructo per possint esse, coelo empyreo destructo per positionem impossibilis ? positionem impossibilis ?

Videtur, quod non. Et videtur, quod Videtur, quod non. Et videtur, quod destructo coelo empyreo destruentur An- destructo coelo empyreo destruentur An- geli: quia geli: quia

1. Dicit Glossa super Genesim, quod 1. Dicit Glossa super Genesim, quod coelum empyreum statim ut factum est, coelum empyreum statim ut factum est, sanctis Angelis est repletum est autem sanctis Angelis est repletum est autem repletio ut locus locato: sed destructo repletio ut locus locato: sed destructo loco destruitur locatum, cum sit salvati- loco destruitur locatum, cum sit salvati- vus locati ergo destructo coelo empyreo vus locati ergo destructo coelo empyreo non remanebunt Angeli. non remanebunt Angeli.

2. Item, Angeli diffiniuntur: ergo ces- 2. Item, Angeli diffiniuntur: ergo ces- sante diffiniente cessabit diffinitum : ergo sante diffiniente cessabit diffinitum : ergo ressante loco cœli empyrei, cessabunt An- ressante loco cœli empyrei, cessabunt An- geli. geli.

SOLUTIO. Dicimus, quod coelum empy- SOLUTIO. Dicimus, quod coelum empy- reum est corpus nobilissimum inter om- reum est corpus nobilissimum inter om- nia corpora simplicia. Et propter hoc di- nia corpora simplicia. Et propter hoc di- cunt Sancti, quod sit igneum, non prop- cunt Sancti, quod sit igneum, non prop- ter ardorem, sed propter lumen corporale ter ardorem, sed propter lumen corporale quod habet. quod habet.

AD PRIMUM quod contra hoc objicitur, AD PRIMUM quod contra hoc objicitur, dicendum quod continens diffinitive non dicendum quod continens diffinitive non de necessitate est simplicius contento, de necessitate est simplicius contento, sed continens circumscriptive solum, ut sed continens circumscriptive solum, ut patuit supra in quæstione, quid sit coelum patuit supra in quæstione, quid sit coelum secundum diffinitionem ? secundum diffinitionem ?

AD ALIUD dicendum, quod Angeli non AD ALIUD dicendum, quod Angeli non implent coelum empyreum sicut locatum implent coelum empyreum sicut locatum locum, sed implent ipsum secundum di- locum, sed implent ipsum secundum di- stinctionem hierarchiarum et chororum stinctionem hierarchiarum et chororum et mansionum, quæ in domo Patris mul- et mansionum, quæ in domo Patris mul- tæ sunt, sicut dicitur in Evangelio Joan- tæ sunt, sicut dicitur in Evangelio Joan- nis et ideo coelum non est locus eorum nis et ideo coelum non est locus eorum nec salvans eos in esse, sed potius quia nec salvans eos in esse, sed potius quia magis congruit in genere corporum actui magis congruit in genere corporum actui

1 Cf. Joan. XIV, 2. 1 Cf. Joan. XIV, 2.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. II, Art. 4. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. II, Art. 4. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam II m Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam II m Part. Summæ

TRACT. III, QUÆST. 11. TRACT. III, QUÆST. 11.

421 421

beatitudinis et contemplationis eorum, ut beatitudinis et contemplationis eorum, ut dicetur infra. dicetur infra.

AD ID quod quæritur, Utrum Angeli Ad quæst. AD ID quod quæritur, Utrum Angeli Ad quæst. manerent in esse non existente cœlo em- manerent in esse non existente cœlo em- pyreo? jam solutum est: quia dicimus pyreo? jam solutum est: quia dicimus quod manerent, cum a loco corporeo non quod manerent, cum a loco corporeo non salventur in esse: finirentur enim adhuc salventur in esse: finirentur enim adhuc inter limites suæ essentiæ et continentiæ inter limites suæ essentiæ et continentiæ a Deo ipso existente in eis per præsen- a Deo ipso existente in eis per præsen- tiam, essentiam, et potentiam, sicut est tiam, essentiam, et potentiam, sicut est in omnibus creaturis. in omnibus creaturis.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum cælum empyreum sit uniforme²? Utrum cælum empyreum sit uniforme²?

Secundo, quæritur, Utrum sit omnino Secundo, quæritur, Utrum sit omnino uniforme ? uniforme ?

Et videtur, quod non quia Et videtur, quod non quia

1. Sicut supra habitum est, in cœlo 1. Sicut supra habitum est, in cœlo est dextrum et sinistrum : et in quocum- est dextrum et sinistrum : et in quocum- que corpore est dextrum et sinistrum, il- que corpore est dextrum et sinistrum, il- lud non est omnino uniforme: ergo cœ- lud non est omnino uniforme: ergo cœ- lum empyreum non est omnino uniforme. lum empyreum non est omnino uniforme.

2. Item, Idem eodem modo se habens 2. Item, Idem eodem modo se habens natum est facere idem, ut dicitur in II de natum est facere idem, ut dicitur in II de Generatione et Corruptione 3 : si ergo Generatione et Corruptione 3 : si ergo coelum empyreum est omnino uniforme, coelum empyreum est omnino uniforme, in inferiori coelo non faciet difformitatem, in inferiori coelo non faciet difformitatem, nec illud in suo inferiori, et sic omnes nec illud in suo inferiori, et sic omnes cœli essent uniformes, quod est contra cœli essent uniformes, quod est contra Gregorium ergo primum coelum quod Gregorium ergo primum coelum quod influit eis difformitatem et motum, non influit eis difformitatem et motum, non erit uniforme sed primum est empy- erit uniforme sed primum est empy- reum ergo empyreum non est uni- reum ergo empyreum non est uni- forme. forme.

CONTRA: CONTRA:

1. Ante multiforme est uniforme, sic- 1. Ante multiforme est uniforme, sic- ut unum ante multa: sed in generatione ut unum ante multa: sed in generatione

theologiæ, Quæst. 12, membr. 2. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 12, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

3 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 3 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 56. 56.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

422 422

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

corporum circularium devenire est ad corporum circularium devenire est ad primum ergo primum non potest esse primum ergo primum non potest esse uniforme et multiforme. uniforme et multiforme.

2. Item, Omne multiforme diversita- 2. Item, Omne multiforme diversita- tem aliquam habet in partibus et quid- tem aliquam habet in partibus et quid- quid habet diversitatem in formis, hoc quid habet diversitatem in formis, hoc habet quamdam compositionem: quid- habet quamdam compositionem: quid- quid autem habet uniformitatem in par- quid autem habet uniformitatem in par- tibus, habet identitatem et simplicitatem tibus, habet identitatem et simplicitatem quamdam, et idem et simplex est ante quamdam, et idem et simplex est ante diversum et compositum : ergo cœlum diversum et compositum : ergo cœlum primum quod est ante omnes, debet esse primum quod est ante omnes, debet esse primum. primum.

empyreo, non ita uniformiter recipiunt empyreo, non ita uniformiter recipiunt lumen sicut uniformiter influit ipsum lumen sicut uniformiter influit ipsum coelum empyreum. Et hoc est quod dicit coelum empyreum. Et hoc est quod dicit Philosophus in libro de Causis, quod Philosophus in libro de Causis, quod primum adest æqualiter omnibus secun- primum adest æqualiter omnibus secun- dis, sed secunda non æqualiter sibi ad- dis, sed secunda non æqualiter sibi ad- sunt. sunt.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

3. Item, Hoc habetur a Sanctis qui Utrum cælum empyreum sit mobile³ ? dicunt illud cœlum igneum, non propter 3. Item, Hoc habetur a Sanctis qui Utrum cælum empyreum sit mobile³ ? dicunt illud cœlum igneum, non propter ardorem, sed propter splendorem. ardorem, sed propter splendorem.

4. Item, Damascenus : « In totius 4. Item, Damascenus : « In totius mundi generatione cœli facturam susci- mundi generatione cœli facturam susci- pimus, quod qui foris sunt sapientes, pimus, quod qui foris sunt sapientes, sine stellis appellant, ea quæ sunt Moysi, sine stellis appellant, ea quæ sunt Moysi, sua facientes dogmata ¹. » sua facientes dogmata ¹. »

SOLUTIO. Communis Magistrorum sen- SOLUTIO. Communis Magistrorum sen- tentia est, quod omnino sit uniforme, tentia est, quod omnino sit uniforme, plenum lumine, non habens diversitatem plenum lumine, non habens diversitatem dextræ vel sinistræ. Et quod dicit Philo- dextræ vel sinistræ. Et quod dicit Philo- sophus, quod coelum habet dextrum et sophus, quod coelum habet dextrum et sinistrum, intelligit de inferioribus coelis: sinistrum, intelligit de inferioribus coelis: Philosophi enim, ut dicunt Sancti, non Philosophi enim, ut dicunt Sancti, non potuerunt coelum empyreum cognoscere, potuerunt coelum empyreum cognoscere, nisi forte illi qui secundum Damascenum nisi forte illi qui secundum Damascenum dogmata Moysi legentes sibi ea attribue- dogmata Moysi legentes sibi ea attribue- runt. Et ratio quare non potuerunt co- runt. Et ratio quare non potuerunt co- gnoscere, infra dicetur. gnoscere, infra dicetur.

Et per hoc patet solutio ad primum. Et per hoc patet solutio ad primum. AD ALIUD dicendum, quod coelum em- AD ALIUD dicendum, quod coelum em- pyreum influit in inferioribus : sed, sic- pyreum influit in inferioribus : sed, sic- ut dicit Philosophus in libro de Substan- ut dicit Philosophus in libro de Substan- tia orbis, et etiam Boetius, actio agen- tia orbis, et etiam Boetius, actio agen- tis non est secundum potestatem agentis tis non est secundum potestatem agentis tantum, sed etiam secundum potestatem tantum, sed etiam secundum potestatem recipientis et propter hoc cum inferio- recipientis et propter hoc cum inferio- res cœli non sint æque nobiles cum cœlo res cœli non sint æque nobiles cum cœlo

Tertio quæritur, Utrum ipsum sit mo- Tertio quæritur, Utrum ipsum sit mo- bile vel immobile? bile vel immobile?

Et videtur, quod mobile: quia Et videtur, quod mobile: quia

1. Dicit Philosophus, quod omne cor- 1. Dicit Philosophus, quod omne cor- pus naturalem habet motum. Et veritas pus naturalem habet motum. Et veritas hujus patet inducendo. Cum ergo cœlum hujus patet inducendo. Cum ergo cœlum empyreum sit corpus, naturalem habebit empyreum sit corpus, naturalem habebit

motum. motum.

2. Item, Videtur, quod ipsum sit mu- 2. Item, Videtur, quod ipsum sit mu- tabile, et non tantum mobile secundum tabile, et non tantum mobile secundum locum quia super illum locum Psalmi, locum quia super illum locum Psalmi, CI, 27 Ipsi peribunt, tu autem perma- CI, 27 Ipsi peribunt, tu autem perma- nes, dicit Glossa, quod cœlum in quo nes, dicit Glossa, quod cœlum in quo creati sunt Angeli, mutabitur: sed hoc creati sunt Angeli, mutabitur: sed hoc est empyreum ergo empyreum muta- est empyreum ergo empyreum muta- bitur et si mutabitur secundum quali- bitur et si mutabitur secundum quali- tatem, multo fortius secundum situm. tatem, multo fortius secundum situm.

Item, Habetur in secunda canonica Item, Habetur in secunda canonica Petri, 1, 10, in Glossa, super illud, ubi Petri, 1, 10, in Glossa, super illud, ubi dicitur, quod elementa calore solventur : dicitur, quod elementa calore solventur : ibi enim dicit Glossa, quod sol et luna ibi enim dicit Glossa, quod sol et luna præmium habebunt, eo quod nobis mo- præmium habebunt, eo quod nobis mo- do serviunt : ergo eadem ratione cœlum do serviunt : ergo eadem ratione cœlum empyreum præmiabitur : ergo mutabitur empyreum præmiabitur : ergo mutabitur secundum qualitatem : ergo multo for- secundum qualitatem : ergo multo for- tius secundum situm. tius secundum situm.

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- doxa, cap: 6. doxa, cap: 6.

2 Hoc colligi potest in cap. 2 libri de Sub- 2 Hoc colligi potest in cap. 2 libri de Sub- stantia orbis, ubi loquitur Philosophus de stantia orbis, ubi loquitur Philosophus de illuminatione corporum coelestium. illuminatione corporum coelestium.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. II, Art. 4. Tom. XXVII novæ edi- tiarum, Dist. II, Art. 4. Tom. XXVII novæ edi- tionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ tionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 12, membr. 2. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 12, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

Blo. Blo.

1. 1.

CONTRA: CONTRA:

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 12. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 12.

1. Nullum uniforme omnino circulare 1. Nullum uniforme omnino circulare habet rationem inceptionis sui motus in habet rationem inceptionis sui motus in una parte potius quam in alia: cum ergo una parte potius quam in alia: cum ergo ubique non possit incipere, nusquam in- ubique non possit incipere, nusquam in- cipiet, et sic erit immobile: sed coelum cipiet, et sic erit immobile: sed coelum empyreum est omnino uniforme empyreum est omnino uniforme est immobile. est immobile.

ergo ergo

2. Item, Nobilius est quod participat 2. Item, Nobilius est quod participat bonitatem sine motu, quam quod cum bonitatem sine motu, quam quod cum motu cum ergo primum corpus sit no- motu cum ergo primum corpus sit no- bilissimum, ipsum participabit bonitatem bilissimum, ipsum participabit bonitatem quam potest habere sine motu. quam potest habere sine motu.

3. Item, Locatis proportionatur locus 3. Item, Locatis proportionatur locus secundum congruentiam: sed locata cœli secundum congruentiam: sed locata cœli empyrei sunt in æquitate contemplatio- empyrei sunt in æquitate contemplatio- nis et beatitudinis ergo cœlum empy- nis et beatitudinis ergo cœlum empy- reum est in æquitate. reum est in æquitate.

SOLUTIO Magistrorum est, quod cœlum SOLUTIO Magistrorum est, quod cœlum empyreum sit immobile. empyreum sit immobile.

DICENDUM ad primum, quod Philoso- DICENDUM ad primum, quod Philoso- phus loquitur ibi de corporibus ordinatis phus loquitur ibi de corporibus ordinatis ad generationem et corruptionem per ad generationem et corruptionem per motum suum coelum autem empyreum motum suum coelum autem empyreum

423 423

est ordinatum super hujusmodi ordinem, est ordinatum super hujusmodi ordinem, et ordinatur ad statum contemplativum, et ordinatur ad statum contemplativum, et propter hoc ipsum non habet motum. et propter hoc ipsum non habet motum. AD ID quod objicitur de innovatione AD ID quod objicitur de innovatione ejus, bene concedi potest, quod innova- ejus, bene concedi potest, quod innova- bitur sed motus localis non sequitur ad bitur sed motus localis non sequitur ad mutationem illam, sed ad mutationem mutationem illam, sed ad mutationem quæ est ex alteratione hac quia ibi ne- quæ est ex alteratione hac quia ibi ne- cesse est agens localiter accedere ad pa- cesse est agens localiter accedere ad pa- tiens et talis alteratio non accidit cœlo tiens et talis alteratio non accidit cœlo empyreo. De hoc tamen melius in quæ- empyreo. De hoc tamen melius in quæ- stione de innovatione mundi tractabitur. stione de innovatione mundi tractabitur.

Et nota, quod sententia ista, quod cœ- Et nota, quod sententia ista, quod cœ- lum empyreum omnino sit uniforme et lum empyreum omnino sit uniforme et immobile, sub opinione est, et non de immobile, sub opinione est, et non de his quæ ponit fides. Tamen Philosophi his quæ ponit fides. Tamen Philosophi non ponunt ipsum: quia ipsi locuti sunt non ponunt ipsum: quia ipsi locuti sunt de superioribus secundum sensum vel de superioribus secundum sensum vel secundum consequentiam rationis : et secundum consequentiam rationis : et secundum sensum apparent nobis tan- secundum sensum apparent nobis tan- tum octo sphæræ, nona vero probatur tum octo sphæræ, nona vero probatur secundum consequentiam rationis: ut secundum consequentiam rationis: ut infra habebitur. Decima quæ ponitur im- infra habebitur. Decima quæ ponitur im- mobilis, nec sensu, nec forti ratione ma- mobilis, nec sensu, nec forti ratione ma- nifestatur: et ideo ipsi non posuerunt eam. nifestatur: et ideo ipsi non posuerunt eam.

Ad 2. Ad 2.

QUESTIO XII. QUESTIO XII.

De coelo crystallino sive aqueo. De coelo crystallino sive aqueo.

Deinde, Quæritur de coelo crystallino sive aqueo, et de ipso quæruntur Deinde, Quæritur de coelo crystallino sive aqueo, et de ipso quæruntur

tria. tria.

Primo scilicet, Quid habeat pro materia et formă? Primo scilicet, Quid habeat pro materia et formă?

Et secundo, Utrum sit mobile vel immobile? Et secundo, Utrum sit mobile vel immobile?

Tertio, Qua necessitate ponatur esse? Tertio, Qua necessitate ponatur esse?

424 424

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid cælum crystallinum habeat pro Quid cælum crystallinum habeat pro materia, et quid pro forma'? materia, et quid pro forma'?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Augustinus super Genesim ad litte- 1. Augustinus super Genesim ad litte- ram dicit: «Hoc exigit aquarum pondus, ram dicit: «Hoc exigit aquarum pondus, quod super terram fluant, vel in aere quod super terram fluant, vel in aere vaporabiliter ferantur, et non ut sint su- vaporabiliter ferantur, et non ut sint su- pra firmamentum² : » ergo cum cœlum pra firmamentum² : » ergo cum cœlum aqueum ponatur de materia aquæ, non aqueum ponatur de materia aquæ, non est super firmamentum. est super firmamentum.

Si forte aliquis dicat, quod aquæ sunt Si forte aliquis dicat, quod aquæ sunt ibi miraculosæ, ex quibus est cœlum ibi miraculosæ, ex quibus est cœlum aqueum, obviat ei Augustinus dicens in aqueum, obviat ei Augustinus dicens in eodem loco « Nec quisquam dicat hoc eodem loco « Nec quisquam dicat hoc omnipotentia Dei fieri: qualiter enim omnipotentia Dei fieri: qualiter enim Deus naturas fecerit quæritur, non quid Deus naturas fecerit quæritur, non quid in eis per miraculum potentiæ suæ ope- in eis per miraculum potentiæ suæ ope- retur» ergo non est reducendum ad retur» ergo non est reducendum ad miraculum, sed secundum naturam crea- miraculum, sed secundum naturam crea- turarum causa est assignanda. turarum causa est assignanda.

Item, Rabanus ubi distinguit cœlos, Item, Rabanus ubi distinguit cœlos, aquæ et terræ non ponit cœlum, sed aeri aquæ et terræ non ponit cœlum, sed aeri et igni ergo videtur, quod nullum cœ- et igni ergo videtur, quod nullum cœ- lum sit de materia aquæ. lum sit de materia aquæ.

Si forte dicatur, quod aquæ fluxibiles Si forte dicatur, quod aquæ fluxibiles descendunt ad ima, sed congelatæ ad descendunt ad ima, sed congelatæ ad modum crystalli sunt supra firmamen- modum crystalli sunt supra firmamen- tum. CONTRA: Crystallus est, ut dicit Phi- tum. CONTRA: Crystallus est, ut dicit Phi- losophus, congelatio aquæ remota pe- losophus, congelatio aquæ remota pe- nitus caliditate. Penitus autem remove- nitus caliditate. Penitus autem remove- tur calidum, quando interius non potest tur calidum, quando interius non potest dissolvere nec exterius ingredi propter dissolvere nec exterius ingredi propter constrictionem pororum. Si ergo talis constrictionem pororum. Si ergo talis est natura coeli aquæ, oportet quod cum est natura coeli aquæ, oportet quod cum

alio corpore in frigiditate ipsum congela- alio corpore in frigiditate ipsum congela- tum sit. tum sit.

Si forte iterum dicatur, quod sunt ibi Si forte iterum dicatur, quod sunt ibi vaporabiliter, ut videtur dicere Beda, et vaporabiliter, ut videtur dicere Beda, et convertuntur in pluvias et rores, hoc erit convertuntur in pluvias et rores, hoc erit contra omnem veritatem: quia pluviæ et contra omnem veritatem: quia pluviæ et rores generantur in medio interstitio rores generantur in medio interstitio aeris, sicut patet ad visum et probatum aeris, sicut patet ad visum et probatum est in libro Meteororum, et non generan- est in libro Meteororum, et non generan- tur in cœlo. tur in cœlo.

Si forte iterum dicatur, sicut dicit Ba- Si forte iterum dicatur, sicut dicit Ba- silius, quod aquas Deus disposuit supra silius, quod aquas Deus disposuit supra firmamentum propter solis et ætheris ca- firmamentum propter solis et ætheris ca- lidissimum fervorem, ut scilicet fiat con- lidissimum fervorem, ut scilicet fiat con- temperatio calidi et frigidi et humidi et temperatio calidi et frigidi et humidi et sicci ad conservationem et consistentiam sicci ad conservationem et consistentiam inferiorum, CONTRA: Si aquæ sunt ibi inferiorum, CONTRA: Si aquæ sunt ibi secundum naturam refrigerandi, tunc secundum naturam refrigerandi, tunc sunt ibi in natura gravis, et sic descen- sunt ibi in natura gravis, et sic descen- derent secundum Augustinum. derent secundum Augustinum.

Si iterum dicatur, quod quando dicit Si iterum dicatur, quod quando dicit Moyses, quod divisit Deus aquas quæ Moyses, quod divisit Deus aquas quæ erant sub firmamento, ab his quæ erant erant sub firmamento, ab his quæ erant super firmamentum : et quando dicunt. super firmamentum : et quando dicunt. tres juvenes in Daniele: Benedicite, aquæ tres juvenes in Daniele: Benedicite, aquæ omnes quæ super cælos sunt, Domino : omnes quæ super cælos sunt, Domino : aqua non sumitur ibi pro elemento frigi- aqua non sumitur ibi pro elemento frigi- do et humido, sed sumitur ibi sicut hic: do et humido, sed sumitur ibi sicut hic: Spiritus Dei ferebatur super aquas : Spiritus Dei ferebatur super aquas : ubi aqua dicitur fluitans et confusa ma- ubi aqua dicitur fluitans et confusa ma- teria, æqualiter habens calidum et frigi- teria, æqualiter habens calidum et frigi- dum, humidum et siccum, tenebrosum dum, humidum et siccum, tenebrosum et luminosum. CONTRA: Secundum hoc et luminosum. CONTRA: Secundum hoc eadem ratione posset dicere Moyses : eadem ratione posset dicere Moyses : Divisit ignem ab igne, et aerem ab aere, Divisit ignem ab igne, et aerem ab aere, sicut dixit Divisit aquas ab aquis. sicut dixit Divisit aquas ab aquis.

6 6

Si forte dicatur, quod aqua habet mul- Si forte dicatur, quod aqua habet mul- tos effectus, quorum unus est, quod tos effectus, quorum unus est, quod ipsa est conglutinativa et conjunctiva, ipsa est conglutinativa et conjunctiva, sicut dicit Philosophus, et secundum sicut dicit Philosophus, et secundum hunc effectum est superius. CONTRA : hunc effectum est superius. CONTRA : Aqua non conglutinat et conjungit nisi Aqua non conglutinat et conjungit nisi

1 Cf.Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf.Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XIV, Art. 1. Tom. XXVII novæ tiarum, Dist. XIV, Art. 1. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summa editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summa theologiæ, Quæst. 52, membr. 1. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 52, membr. 1. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad

litteram, cap. 1. litteram, cap. 1.

3 Cf. II Posteriorum, versus finem. 3 Cf. II Posteriorum, versus finem. * Genes. I, 7. * Genes. I, 7.

5 Daniel. 111, 60. 5 Daniel. 111, 60. 6 Genes. I, 2. 6 Genes. I, 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 12. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 12.

mixta si ergo conglutinat et conjungit mixta si ergo conglutinat et conjungit ulum, oportet quod cœlum sit mixtum, ulum, oportet quod cœlum sit mixtum, quod supra improbatum est. quod supra improbatum est.

Præterea, Aqua non conglutinat nisi Præterea, Aqua non conglutinat nisi per actum humidi: aqua autem in actu per actum humidi: aqua autem in actu humidi supereffluit ad siccum solidum: humidi supereffluit ad siccum solidum: quia secundum actum illum non est ter- quia secundum actum illum non est ter- minabilis termino proprio, sed termino minabilis termino proprio, sed termino sicci et ita descenderet secundum hoc sicci et ita descenderet secundum hoc

ad terram. ad terram.

Si propter istas rationes aliquis dicat, Si propter istas rationes aliquis dicat, quod aquæ non sunt supra coelum, hoc quod aquæ non sunt supra coelum, hoc crit contra Scripturam sacram, cujus, ut crit contra Scripturam sacram, cujus, ut dicit Augustinus, « major est auctoritas, dicit Augustinus, « major est auctoritas, quam omnis humani ingenii perspicaci- quam omnis humani ingenii perspicaci-

las 1. » las 1. »

2. Item, In minori mundo qui est 2. Item, In minori mundo qui est homo, frigidum et humidum est positum homo, frigidum et humidum est positum in summo super fontem caloris : quia in summo super fontem caloris : quia cerebrum est positum super cor: ergo cerebrum est positum super cor: ergo similiter in majori mundo est, quod similiter in majori mundo est, quod aqua quæ est frigida et humida, sit super aqua quæ est frigida et humida, sit super solem qui est fons caloris. solem qui est fons caloris.

SOLUTIO. Dicimus, quod aqua non su- SOLUTIO. Dicimus, quod aqua non su- 1. mitur pro elemento, sed pro materia 1. mitur pro elemento, sed pro materia confusa, quæ habet in se calidum et confusa, quæ habet in se calidum et frigidum, et siccum et humidum, et te- frigidum, et siccum et humidum, et te- nebrosum et luminosum, et perspicuum nebrosum et luminosum, et perspicuum et opacum. Et dicitur aqua: quia sicut et opacum. Et dicitur aqua: quia sicut aqua interminabilis est in se et termina- aqua interminabilis est in se et termina- tur ad siccum densum, ita materia illa tur ad siccum densum, ita materia illa indeterminata est in se et terminatur ad indeterminata est in se et terminatur ad distinctam formam et distinctum locum, distinctam formam et distinctum locum, secundum quod patet in primo capite secundum quod patet in primo capite Genesis, ubi materia distinguitur in par- Genesis, ubi materia distinguitur in par- tibus, tum per formam, tum per locum. tibus, tum per formam, tum per locum. Per formam, sicut quando dicitur, quod Per formam, sicut quando dicitur, quod fecit coelum, et terram, et hominem, et fecit coelum, et terram, et hominem, et animalia, et plantas. Per locum, sicut animalia, et plantas. Per locum, sicut quando divisit lucem a tenebris, et quando divisit lucem a tenebris, et aquas quæ sunt super firmamentum, ab aquas quæ sunt super firmamentum, ab his quæ sunt sub firmamento, et hujus- his quæ sunt sub firmamento, et hujus- modi, ut patebit infrà in quæstione de modi, ut patebit infrà in quæstione de operibus sex dierum. operibus sex dierum.

425 425

quæritur, Quare potius dixit Moyses : quæritur, Quare potius dixit Moyses : Divisit aquas ab aquis, quam ignem ab Divisit aquas ab aquis, quam ignem ab igne, vel aerem ab aere. Et secundum igne, vel aerem ab aere. Et secundum hunc modum haberent intelligi omnes hunc modum haberent intelligi omnes Glossæ, secundum quod accipit aquam Glossæ, secundum quod accipit aquam in illo loco ubi dicitur: Spiritus Dei in illo loco ubi dicitur: Spiritus Dei ferebatur super aquas. ferebatur super aquas.

Cum igitur illa aqua in se habeat con- Cum igitur illa aqua in se habeat con- trarias differentias sub confusione et trarias differentias sub confusione et mixtura, scilicet calidum, frigidum, sic- mixtura, scilicet calidum, frigidum, sic- cum, et humidum, subtile, grossum, te- cum, et humidum, subtile, grossum, te- nebrosum, et luminosum, perspicuum, nebrosum, et luminosum, perspicuum, et opacum in distinctione sui secundum et opacum in distinctione sui secundum locum per superiorem et inferiorem, se- locum per superiorem et inferiorem, se- cundum differentias nobiliores elevabitur cundum differentias nobiliores elevabitur sursum, et secundum ignobiliores de- sursum, et secundum ignobiliores de- scendet deorsum : nobilissimæ autem scendet deorsum : nobilissimæ autem differentiæ sunt, quæ competunt quinto differentiæ sunt, quæ competunt quinto corpori non transmutabiliter, et illæ corpori non transmutabiliter, et illæ sunt tres, scilicet subtile, luminosum, sunt tres, scilicet subtile, luminosum, perspicuum : ergo secundum has diffe- perspicuum : ergo secundum has diffe- rentias coelum aqueum erit in sublimi, rentias coelum aqueum erit in sublimi, habens subtile pro materia, perspicuum habens subtile pro materia, perspicuum sive diaphanum pro dispositione mate- sive diaphanum pro dispositione mate- riali, et luminosum pro forma com- riali, et luminosum pro forma com- plente. plente.

Et veritas hujus sententiæ patet ex eo Et veritas hujus sententiæ patet ex eo quod nusquam legitur de distinctione quod nusquam legitur de distinctione ignis et aeris: quia ignis et aer superpo- ignis et aeris: quia ignis et aer superpo- nuntur in parte aquæ quæ sortita est nuntur in parte aquæ quæ sortita est sphæram, scilicet inferiorem, scilicet acti- sphæram, scilicet inferiorem, scilicet acti- vorum et passivorum. Et propter hoc vorum et passivorum. Et propter hoc cum postea distinguitur aqua a terra cum postea distinguitur aqua a terra cum dicitur: Congregentur aquæ quæ cum dicitur: Congregentur aquæ quæ sub cœlo sunt, in locum unum, et ap- sub cœlo sunt, in locum unum, et ap- pa,eat arida 2 : dicunt Sancti, quod in- pa,eat arida 2 : dicunt Sancti, quod in- telligitur distinctus ignis et aer, cum telligitur distinctus ignis et aer, cum hæc duo elementa libera ab aquis de- hæc duo elementa libera ab aquis de- scendentibus in locum proprium appa- scendentibus in locum proprium appa- ruerint. Et hac ratione quidam Sancti ruerint. Et hac ratione quidam Sancti considerantes cœli hujusmodi indissolu- considerantes cœli hujusmodi indissolu- bilitatem et perspicuitatem et luminosi- bilitatem et perspicuitatem et luminosi- tatem, vocaverunt ipsum crystallinum, tatem, vocaverunt ipsum crystallinum, sicut Rabanus et quidam alii. sicut Rabanus et quidam alii.

Quod autem quidam Sancti dicunt Quod autem quidam Sancti dicunt Et ex hoc patet solutio ad id quod aquas ibi esse ad temperandum fervo- Et ex hoc patet solutio ad id quod aquas ibi esse ad temperandum fervo-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad litteram, cap. 5. litteram, cap. 5.

2 Genes. 1, 9. 2 Genes. 1, 9.

Ad 2. Ad 2.

426 426

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rem solis et ætheris, ut Basilius, et qui- rem solis et ætheris, ut Basilius, et qui- dam alii, intelligendum est, quod hoc dam alii, intelligendum est, quod hoc intelligitur effective et non materialiter, intelligitur effective et non materialiter, hoc est, quod Deus fecit quasdam partes hoc est, quod Deus fecit quasdam partes coeli frigidas et humidas, ne aliæ partes coeli frigidas et humidas, ne aliæ partes quæ factæ sunt calidæ et siccæ, nimis quæ factæ sunt calidæ et siccæ, nimis incenderent inferiora et hoc plenius. incenderent inferiora et hoc plenius. habebitur infra in quæstione de stellis. habebitur infra in quæstione de stellis. Similiter quod quidam Sancti dicunt, Similiter quod quidam Sancti dicunt, quod inde descendunt pluviæ et rores et quod inde descendunt pluviæ et rores et hujusmodi, intelligendum est similiter hujusmodi, intelligendum est similiter effective. Et de hac sententia est Beda, effective. Et de hac sententia est Beda, et quidam alii. et quidam alii.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile de minori mundo et majori mun- mile de minori mundo et majori mun- do homo enim compositus est ex con- do homo enim compositus est ex con- trariis et quod cerebrum ejus sit frigi- trariis et quod cerebrum ejus sit frigi- dum, in quo possint esse spiritus lucidi, dum, in quo possint esse spiritus lucidi, in quibus operantur virtutes animales, in quibus operantur virtutes animales, necesse est cor autem propter spiritum necesse est cor autem propter spiritum vitalem necesse est habere calorem. Ta- vitalem necesse est habere calorem. Ta- lis autem distinctio spirituum non est in lis autem distinctio spirituum non est in superioribus et ideo patet, quod non superioribus et ideo patet, quod non est simile. est simile.

: :

nistrum: ergo hoc cœlum est immobile. nistrum: ergo hoc cœlum est immobile. 2. Item, Omnes Philosophi ponunt, 2. Item, Omnes Philosophi ponunt, quod primum mobile sit sphæra stella- quod primum mobile sit sphæra stella- ta cum ergo coelum aqueum sit super ta cum ergo coelum aqueum sit super sphæram stellatam, cœlum aqueum est sphæram stellatam, cœlum aqueum est immobile. immobile.

CONTRA: CONTRA:

1. Anevalpetras in Astrologia dicit, 1. Anevalpetras in Astrologia dicit, quod coelum uniforme movetur: et cœ- quod coelum uniforme movetur: et cœ- lum uniforme est coelum aqueum : ergo lum uniforme est coelum aqueum : ergo coelum aqueum movetur. coelum aqueum movetur.

: :

2. Item, Primus motor simplex et 2. Item, Primus motor simplex et unus movet uno motu simplici: si ergo unus movet uno motu simplici: si ergo aliquid movetur pluribus motibus, hoc aliquid movetur pluribus motibus, hoc non movetur a primo motore simplici non movetur a primo motore simplici immediate sed sphæra stellata movetur immediate sed sphæra stellata movetur pluribus motibus: ergo non movetur pluribus motibus: ergo non movetur immediate a motore simplici et ita immediate a motore simplici et ita oportet, quod coelum aqueum quod est oportet, quod coelum aqueum quod est ante sphæram stellatam, moveatur pri- ante sphæram stellatam, moveatur pri- mo motu simplici a primo motore. mo motu simplici a primo motore. Quod autem sphæra stellata habeat plu- Quod autem sphæra stellata habeat plu- res motus, dicitur a Ptolemæo in Alma- res motus, dicitur a Ptolemæo in Alma- gesto, et ab Alnographa in Judiciis astro- gesto, et ab Alnographa in Judiciis astro-

Et per hoc patet solutio ad omnia rum, et ab Aristotele in libro de Causis Et per hoc patet solutio ad omnia rum, et ab Aristotele in libro de Causis quæsita. quæsita.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum cœlum crystallinum sit Utrum cœlum crystallinum sit

mobile'? mobile'?

Secundo quæritur, Utrum sit mobile Secundo quæritur, Utrum sit mobile vel immobile? vel immobile?

Videtur, quod immobile : quia Videtur, quod immobile : quia

proprietatum elementorum habet enim proprietatum elementorum habet enim motum diurnum super polos æquino- motum diurnum super polos æquino- ctiales, et super circulos æque distantes, ctiales, et super circulos æque distantes, quorum maximus est æquinoctialis: et quorum maximus est æquinoctialis: et hic motus est ab Oriente in Occidentem hic motus est ab Oriente in Occidentem et completur viginti quatuor horis et et completur viginti quatuor horis et habet alium motum super polos zodiaci habet alium motum super polos zodiaci ab Occidente in Orientem, quem se- ab Occidente in Orientem, quem se- quuntur quædam stellæ, et moventur in quuntur quædam stellæ, et moventur in centum annis uno gradu secundum mo- centum annis uno gradu secundum mo- tum illum, ita quod complet rotationem tum illum, ita quod complet rotationem unam in triginta sex millibus annis se- unam in triginta sex millibus annis se- cundum Albategni, tamen citius transit cundum Albategni, tamen citius transit circulum. Secundum Thebith autem est circulum. Secundum Thebith autem est secundum motum capitis Arietis et Li- secundum motum capitis Arietis et Li- bræ super circulum, cujus diameter est bræ super circulum, cujus diameter est octo graduum accedendo, et recedendo, octo graduum accedendo, et recedendo, secundum quod etiam compositæ sunt secundum quod etiam compositæ sunt tabulæ accessus et recessus octavæ tabulæ accessus et recessus octavæ

1. Dicit Anevalpetras, quod istud no- 1. Dicit Anevalpetras, quod istud no- num cœlum est uniforme, plenum lu- num cœlum est uniforme, plenum lu- mine, cujus lumen tantæ simplicitatis mine, cujus lumen tantæ simplicitatis est, quod non subjicitur visibus : nul- est, quod non subjicitur visibus : nul- lum autem corpus omnino uniforme est lum autem corpus omnino uniforme est mobile, quia non habet dextrum et si- sphæræ. mobile, quia non habet dextrum et si- sphæræ.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XIV, Art. 3. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. XIV, Art. 3. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ

theologiæ, Quæst. 52, membr. 2. Tom. XXXII theologiæ, Quæst. 52, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem editionis. ejusdem editionis.

Sedu Sedu

1. 1.

1. 1.

Nolutio. Nolutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 12. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 12.

3. Item, Uno motu simplici et primo, 3. Item, Uno motu simplici et primo, et uno motore simplici et primro non et uno motore simplici et primro non ordinatur mobile multiforme : sed ordinatur mobile multiforme : sed octava sphæra est mobile multiforme: octava sphæra est mobile multiforme: ergo non immediate ordinatur ad pri- ergo non immediate ordinatur ad pri- mum motorem. mum motorem.

427 427

cet aqueum, quarum una jam dicta est cet aqueum, quarum una jam dicta est in præcedentibus, et est illa quam assi- in præcedentibus, et est illa quam assi- gnat Aneval petras in Astrologia sua : gnat Aneval petras in Astrologia sua : quia ab uno motore simplici non potest quia ab uno motore simplici non potest esse nisi motus unus in mobili et sim- esse nisi motus unus in mobili et sim- plici et hæc est necessitas ex parte plici et hæc est necessitas ex parte

Et istæ sunt rationes Arabum ponen- motoris. Et istæ sunt rationes Arabum ponen- motoris. tium octo sphæras mobiles. tium octo sphæras mobiles.

Alia est, quod cum sit una sphæra Alia est, quod cum sit una sphæra quæ habet bonitatem proportionatam quæ habet bonitatem proportionatam

Quibus consentientes dicimus cœlum corpori mobili circulari sine motu, sic- Quibus consentientes dicimus cœlum corpori mobili circulari sine motu, sic- aqueum moveri. aqueum moveri.

Respondentes ad primum, quod ipsum Respondentes ad primum, quod ipsum non est sic uniforme, quin habeat dex- non est sic uniforme, quin habeat dex- trum et sinistrum: sed est uniforme sic, trum et sinistrum: sed est uniforme sic, quod non habet unam partem stellatam quod non habet unam partem stellatam et aliam partem non stellatam sicut et aliam partem non stellatam sicut sphæra octava. sphæra octava.

AD ALIUD dicendum, quod sphæra AD ALIUD dicendum, quod sphæra stellata est prima inter eas quæ subji- stellata est prima inter eas quæ subji- ciuntur visui, et quarum motum per- ciuntur visui, et quarum motum per- pendere possumus per visum : sed se- pendere possumus per visum : sed se- cundum rationem non est primum, ut cundum rationem non est primum, ut dicit Anevalpetras, qui dicit antiquos dicit Anevalpetras, qui dicit antiquos non percepisse hoc cœlum, eo quod ma- non percepisse hoc cœlum, eo quod ma- gis sequebantur sensum quam rationem gis sequebantur sensum quam rationem in dispositione superiorum. in dispositione superiorum.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Qua necessitate ponatur cœlum Qua necessitate ponatur cœlum aqueum ¹? aqueum ¹?

Tertio quæritur, Qua necessitate po- Tertio quæritur, Qua necessitate po- natur cœlum aqueum? natur cœlum aqueum?

Et videtur, quod nulla. Motus enim Et videtur, quod nulla. Motus enim octo sphærarum causant sufficienter ge- octo sphærarum causant sufficienter ge- nerationem et corruptionem in inferiori- nerationem et corruptionem in inferiori- bus et continuitatem illorum. bus et continuitatem illorum.

AD HOC dicendum quod quadruplici AD HOC dicendum quod quadruplici necessitate ponitur cœlum nonum, scili- necessitate ponitur cœlum nonum, scili-

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæt. 52, membr. 3. Tom. XXXII novæ logiæ, Quæt. 52, membr. 3. Tom. XXXII novæ

ut coelum empyreum, et sint quædam ut coelum empyreum, et sint quædam sphæræ quæ recipiunt bonitatem illam sphæræ quæ recipiunt bonitatem illam per motus multos, oportet quod una re- per motus multos, oportet quod una re- cipiat illam per motum unum, quæ est cipiat illam per motum unum, quæ est ignobilior superiore, et nobilior inferio- ignobilior superiore, et nobilior inferio- ribus. Et hæc necessitas sumitur ex ribus. Et hæc necessitas sumitur ex parte motus, et innuitur a Philosopho in parte motus, et innuitur a Philosopho in II de Cœlo et Mundo. II de Cœlo et Mundo.

Tertia est quia cum sit quædam Tertia est quia cum sit quædam sphæra recta et quædam declivis in sphæra recta et quædam declivis in sphæra stellata: dico autem sphæram sphæra stellata: dico autem sphæram rectam circulum æquinoctialem cum rectam circulum æquinoctialem cum suis polis sphæra vero declivis est suis polis sphæra vero declivis est illa quæ declinat ab æquinoctiali sicut illa quæ declinat ab æquinoctiali sicut zodiacus: oportet, quod secundum utrum- zodiacus: oportet, quod secundum utrum- que sit motus proprius et mobile pro- que sit motus proprius et mobile pro- prium. Cum igitur in sphæra stellata prium. Cum igitur in sphæra stellata inveniuntur ambo motus, non ambo po- inveniuntur ambo motus, non ambo po- tuerunt esse proprii. Ergo oportet, quod tuerunt esse proprii. Ergo oportet, quod sit nonum mobile, cui motus ille sit sit nonum mobile, cui motus ille sit proprius, qui est super polos et circulum proprius, qui est super polos et circulum æquinoctialem. Et istæ omnes rationes æquinoctialem. Et istæ omnes rationes sunt Anevalpetræ ponentis nonum cœ- sunt Anevalpetræ ponentis nonum cœ- lum. lum.

Quarta necessitas est ex parte finis : Quarta necessitas est ex parte finis : quia in inferioribus non est tantum di- quia in inferioribus non est tantum di- versitas in generatione et corruptione versitas in generatione et corruptione particularium, sed etiam uniformitas in particularium, sed etiam uniformitas in esse specifico et in ordine naturæ : et esse specifico et in ordine naturæ : et ideo oportet esse in superioribus corpus ideo oportet esse in superioribus corpus uniforme, quod esset causa hujusmodi uniforme, quod esset causa hujusmodi ordinis et hujusmodi permanentiæ. ordinis et hujusmodi permanentiæ.

Et per hoc etiam patet solutio ad ob- Et per hoc etiam patet solutio ad ob- jectum. jectum.

editionis nostræ. editionis nostræ.

428 428

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUESTIO XIII. QUESTIO XIII.

De firmamento. De firmamento.

ARTICULUS UNICUS. ARTICULUS UNICUS.

rioribus circulis planetarum. Ergo non rioribus circulis planetarum. Ergo non tantum sphæra octava dicitur firmamen-. tantum sphæra octava dicitur firmamen-. tum, sed etiam inferiores. tum, sed etiam inferiores.

JUXTA hoc quæritur, Quare Deus fecit Qual JUXTA hoc quæritur, Quare Deus fecit Qual in octava sphæra multas stellas, et in in octava sphæra multas stellas, et in

Quid sit firmamentum? et, Quare sit sic qualibet inferiorum septem non fecit Quid sit firmamentum? et, Quare sit sic qualibet inferiorum septem non fecit

appellatum '? appellatum '?

Deinde, Quæritur de firmamento, et Deinde, Quæritur de firmamento, et de septem sphæris inferioribus, de qui- de septem sphæris inferioribus, de qui- bus quia parum locuti sunt Sancti, ci- bus quia parum locuti sunt Sancti, ci- tius quam de aliis nos absolvemus. tius quam de aliis nos absolvemus.

Quæritur autem, Quid sit firmamen- Quæritur autem, Quid sit firmamen- tum? et, Quare sit sic appellatum? tum? et, Quare sit sic appellatum?

Et dicit Glossa super Genesim, quod Et dicit Glossa super Genesim, quod firmamentum dicitur, quia firmiter stat firmamentum dicitur, quia firmiter stat inter aquas superiores et inferiores : inter aquas superiores et inferiores : tunc quæritur ratio hujus firmitatis. tunc quæritur ratio hujus firmitatis.

Præterea, Si dicitur firmiter stare, Præterea, Si dicitur firmiter stare, quia sit immobile, patet esse falsum : quia sit immobile, patet esse falsum : quia ad oculum videtur circumvolvi. quia ad oculum videtur circumvolvi.

Præterea, Videtur quod non tantum Præterea, Videtur quod non tantum octava sphæra, sed etiam inferiores di- octava sphæra, sed etiam inferiores di- cantur firmamentum quia ita loquitur cantur firmamentum quia ita loquitur in primo Genesis: Fiant luminaria in in primo Genesis: Fiant luminaria in firmamento cœli 2. Et infra: Fecit Deus firmamento cœli 2. Et infra: Fecit Deus duo luminaria magna luminare ma- duo luminaria magna luminare ma- jus, ut præesset diei: et luminare mi- jus, ut præesset diei: et luminare mi- nus, nus, ut præesset nocti, et stellas. Et 1 t ut præesset nocti, et stellas. Et 1 t po- po- suit eas in firmamento cæli, ut lucerent suit eas in firmamento cæli, ut lucerent super terram 3. Constat autem, quod se- super terram 3. Constat autem, quod se- cundum omnes sol et luna sunt in infe- cundum omnes sol et luna sunt in infe-

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 53, membr. 1, art. 1. Tom. XXXII logiæ, Quæst. 53, membr. 1, art. 1. Tom. XXXII novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

nisi unam? nisi unam?

ITEM, Quare nona sphæra habet mo- Quæst. I ITEM, Quare nona sphæra habet mo- Quæst. I tum unum tantum, et quælibet inferio- tum unum tantum, et quælibet inferio- rum habet motus plures? rum habet motus plures?

ITEM, Juxta hoc quæritur, Utrum ali- ITEM, Juxta hoc quæritur, Utrum ali- quod corpus sit inter sphæras, vel spa- quod corpus sit inter sphæras, vel spa- tium illud sit vacuum, vel sphæræ se tium illud sit vacuum, vel sphæræ se contingant? contingant?

Quæst. ▸ Quæst. ▸

SOLUTIO. Dicimus, quod firmamentum Solutio SOLUTIO. Dicimus, quod firmamentum Solutio dicitur a firmitate naturæ : quia ipsum dicitur a firmitate naturæ : quia ipsum non generatur, neque corrumpitur, ut non generatur, neque corrumpitur, ut supra probatum est, et non ab immobi- supra probatum est, et non ab immobi- litate secundum locum. litate secundum locum.

Quod autem dicit Glossa, quod firmi- Quod autem dicit Glossa, quod firmi- ter stat inter aquas inferiores et supe- ter stat inter aquas inferiores et supe- riores, dicendum, quod hoc non est riores, dicendum, quod hoc non est propter ponderositatem aquarum supe- propter ponderositatem aquarum supe- riorum, ut patet ex prædictis, sed pro- riorum, ut patet ex prædictis, sed pro- pter firmum concentum calidi et sicci, et pter firmum concentum calidi et sicci, et frigidi et sicci, calidi et humidi, et frigidi frigidi et sicci, calidi et humidi, et frigidi et humidi hic enim concentus impedit et humidi hic enim concentus impedit nocivitatem uniuscujusque per se : et nocivitatem uniuscujusque per se : et dicitur propter hoc firmum, quia est in- dicitur propter hoc firmum, quia est in- divisibilis concentus ille, cum sit extra- divisibilis concentus ille, cum sit extra-

2 Genes. 1, 14. 2 Genes. 1, 14.

3 Ibid. . 16 et 17. 3 Ibid. . 16 et 17.

awat. awat.

quæst. quæst.

น. น.

quæst. quæst.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 13. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 13.

ctus extra actionem et passionem con- ctus extra actionem et passionem con- trariorum. trariorum.

AD ALIUD dicendum, quod firmamen- AD ALIUD dicendum, quod firmamen- tum dicitur duobus modis. Uno modo tum dicitur duobus modis. Uno modo dicitur octava sphæra tantum firmamen- dicitur octava sphæra tantum firmamen- tum alio modo dicitur tota natura quin- tum alio modo dicitur tota natura quin- ti corpori firmamentum, et sic accipitur ti corpori firmamentum, et sic accipitur in Genesi, 1, 16, ubi dicitur, quod Deus in Genesi, 1, 16, ubi dicitur, quod Deus fecit duo luminaria magna, et posuit ea fecit duo luminaria magna, et posuit ea in firmamento. in firmamento.

AD ALIUD quod quæritur, Quare in AD ALIUD quod quæritur, Quare in octava sphæra sint multæ stellæ, et octava sphæra sint multæ stellæ, et quare in inferioribus tantum una? quare in inferioribus tantum una?

Ponit Philosophus tres solutiones in II Ponit Philosophus tres solutiones in II de Calo et Mundo . Prima est, quod de Calo et Mundo . Prima est, quod sphæra octava causa est vitæ inferiorum sphæra octava causa est vitæ inferiorum præ cæteris sphæris: et hoc non potuit præ cæteris sphæris: et hoc non potuit esse nisi per diversum lumen in stellis esse nisi per diversum lumen in stellis diversis. Secunda est, quia natura tem- diversis. Secunda est, quia natura tem- peravit ut daret inferioribus sphæris quæ peravit ut daret inferioribus sphæris quæ plures habent motus, cuilibet unam stel- plures habent motus, cuilibet unam stel- lam tantum et superiori quæ pauciores lam tantum et superiori quæ pauciores habet motus, daret multas stellas: et ideo habet motus, daret multas stellas: et ideo quia superior movet inferiores. Unde quia superior movet inferiores. Unde cum inferiores plures habeant motus, cum inferiores plures habeant motus, oportuit quod superior plures haberet oportuit quod superior plures haberet stellas, ex quibus plures motus causa- stellas, ex quibus plures motus causa- rentur in inferioribus. Solutio ista suppo- rentur in inferioribus. Solutio ista suppo- nit duo, scilicet quod superior sphæra nit duo, scilicet quod superior sphæra movet inferiores, et quod movet eas se- movet inferiores, et quod movet eas se- cundum potentiam proportionatam tantis cundum potentiam proportionatam tantis mobilibus, quantæ sunt inferiores sphæ- mobilibus, quantæ sunt inferiores sphæ- ræ ex quibus duobus sequitur, quod si ræ ex quibus duobus sequitur, quod si inferiores haberent plures stellas quam inferiores haberent plures stellas quam superior, non posset eas movere. superior, non posset eas movere.

AD ALIUD dicendum secundum Philo- AD ALIUD dicendum secundum Philo- sophum, quod sphæræ quanto sunt al- sophum, quod sphæræ quanto sunt al- tiores, tanto sunt nobiliores: et ideo pri- tiores, tanto sunt nobiliores: et ideo pri- ma propter nobilitatem sui percipit ma propter nobilitatem sui percipit bonitatem motoris uno motu, inferiores bonitatem motoris uno motu, inferiores autem pluribus. autem pluribus.

AD ID quod quæritur, Quid sit inter AD ID quod quæritur, Quid sit inter sphæras? sphæras?

2 II de Coelo et Mundo, tex. com. 67 et infra. 2 II de Coelo et Mundo, tex. com. 67 et infra.

429 429

Dicendum, quod secundum Anavelpe- Dicendum, quod secundum Anavelpe- tram contingunt se: sed ipse ponit, quod tram contingunt se: sed ipse ponit, quod non sint eccentrici, neque epicicli, neque non sint eccentrici, neque epicicli, neque elevationes, neque depressiones planeta- elevationes, neque depressiones planeta- rum et hoc dicit ipse hac ratione, quia rum et hoc dicit ipse hac ratione, quia secundum naturam corpus quintum non secundum naturam corpus quintum non est divisibile: si ergo esset elevatio et est divisibile: si ergo esset elevatio et depressio planetarum, tunc aut oporte- depressio planetarum, tunc aut oporte- ret, quod corpus illud divideretur et suc- ret, quod corpus illud divideretur et suc- cederet aliquid stellæ elevatæ et depres- cederet aliquid stellæ elevatæ et depres- sæ in locum suum, aut quod locus unde sæ in locum suum, aut quod locus unde recedit stella, remaneret vacuus: quo- recedit stella, remaneret vacuus: quo- rum utrumque impossibile est secundum rum utrumque impossibile est secundum naturam. Alii dicunt, scilicet Averroes naturam. Alii dicunt, scilicet Averroes et sequaces sui, quod totum est unum et sequaces sui, quod totum est unum continuum a luna superius et habet continuum a luna superius et habet unum centrum terræ, et nihil elevatur, unum centrum terræ, et nihil elevatur, et deprimitur in ipso. Et hoc dicit hac et deprimitur in ipso. Et hoc dicit hac ratione, quia totum est corpus unius na- ratione, quia totum est corpus unius na- turæ et ideo habet unum motum et turæ et ideo habet unum motum et unum centrum. Unde etiam ipse negat unum centrum. Unde etiam ipse negat eccentricos et epiciclos et depressiones. eccentricos et epiciclos et depressiones. Et isti ambo diversitatem motuum pla- Et isti ambo diversitatem motuum pla- netarum causant ex diversitate polorum netarum causant ex diversitate polorum et circulorum super quos volvuntur. et circulorum super quos volvuntur.

Quidam autem dicunt, quod sphæræ Quidam autem dicunt, quod sphæræ non contingunt se, et corpus ejusdem non contingunt se, et corpus ejusdem naturæ est inter eas divisibile quidem a naturæ est inter eas divisibile quidem a sphæris, sed non transmutabile in spe- sphæris, sed non transmutabile in spe- ciem aliam: et in illo elevantur et depri- ciem aliam: et in illo elevantur et depri- muntur eccentrici et planetæ. muntur eccentrici et planetæ.