SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 7. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 7.

AD ALIUD dicendum, quod compositio AD ALIUD dicendum, quod compositio prima per modum prius dictum est in prima per modum prius dictum est in carlo. Hoc autem quod dicitur in libro carlo. Hoc autem quod dicitur in libro de Substantia orbis, quod coelum non de Substantia orbis, quod coelum non est ex materia et forma, intelligitur de est ex materia et forma, intelligitur de materia quæ proprie materia est, scili- materia quæ proprie materia est, scili- cet quæ est in potentia ad esse, et de cet quæ est in potentia ad esse, et de forma quæ acquiritur per transmutatio- forma quæ acquiritur per transmutatio- nem subjecti et hoc enim modo cœlum nem subjecti et hoc enim modo cœlum non est ex materia et forma. non est ex materia et forma.

AD ALIUD dicendum, quod corpus mul- AD ALIUD dicendum, quod corpus mul- tipliciter dicitur simplex: est enim sim- tipliciter dicitur simplex: est enim sim- plex quod dividitur divisione continui plex quod dividitur divisione continui tantum et sic corpora mathematica tantum et sic corpora mathematica sunt simplicia. Item, dicitur simplex sunt simplicia. Item, dicitur simplex quod non habet qualitates agentes et quod non habet qualitates agentes et patientes. Sic coelum dicitur simplex. patientes. Sic coelum dicitur simplex. Tertio modo dicitur simplex, in quo stat Tertio modo dicitur simplex, in quo stat resolutio corporum, et non resolvitur in resolutio corporum, et non resolvitur in formam aliam et elementa sunt sim- formam aliam et elementa sunt sim- plicia. Quarto modo dicitur simplex, cu- plicia. Quarto modo dicitur simplex, cu- jus partes sunt ejusdem rationis cum jus partes sunt ejusdem rationis cum toto et sic caro et os sunt simplicia, et toto et sic caro et os sunt simplicia, et manus et pes sunt composita. Et his manus et pes sunt composita. Et his modis dicitur simplex in corpore. Quinto modis dicitur simplex in corpore. Quinto modo dicitur simplex, quod non habet modo dicitur simplex, quod non habet partes, tamen habet positionem in con- partes, tamen habet positionem in con- tinuo et hoc modo punctum dicitur tinuo et hoc modo punctum dicitur simplex. Sexto modo dicitur simplex in- simplex. Sexto modo dicitur simplex in- divisibile habens ordinem in discreto : divisibile habens ordinem in discreto : et hoc modo dicitur simplex unitas. et hoc modo dicitur simplex unitas. Septimo modo dicitur simplex indivisi- Septimo modo dicitur simplex indivisi- bile per se, divisibile tamen alterius di- bile per se, divisibile tamen alterius di- visione, et componibile cum altero et visione, et componibile cum altero et hoc modo forma accidentalis dicitur sim- hoc modo forma accidentalis dicitur sim- plex, quemadmodum dicitur in Sex plex, quemadmodum dicitur in Sex principiis, quod forma est compositioni principiis, quod forma est compositioni contingens, simplici et invariabili essen- contingens, simplici et invariabili essen- tia consistens. Octavo modo dicitur sim- tia consistens. Octavo modo dicitur sim- plex indivisibile per se, et indivisibile plex indivisibile per se, et indivisibile divisione subjecti, tamen componibile divisione subjecti, tamen componibile cum altero cujus ipsum esse est actus et cum altero cujus ipsum esse est actus et perfectio et hoc modo forma substan- perfectio et hoc modo forma substan- tialis est simplex, et etiam anima vege- tialis est simplex, et etiam anima vege- tabilis, et sensibilis. Nono modo dicitur tabilis, et sensibilis. Nono modo dicitur simplex indivisibile per se et indivisibile simplex indivisibile per se et indivisibile divisione subjecti, componibile tamen divisione subjecti, componibile tamen alii cujus non est actus et hoc modo di- alii cujus non est actus et hoc modo di- citur simplex intellectus et anima ratio- citur simplex intellectus et anima ratio-

405 405

nalis. Decimo modo dicitur simplex nalis. Decimo modo dicitur simplex indivisibile omnino in se, et divisione indivisibile omnino in se, et divisione alterius non componibile cum aliquo, alterius non componibile cum aliquo, habens tamen hoc et hoc et hoc modo habens tamen hoc et hoc et hoc modo intelligentia angelica dicitur simplex. intelligentia angelica dicitur simplex. Undecimo modo dicitur simplex indivi- Undecimo modo dicitur simplex indivi- sibile omnino divisione sui et alterius, sibile omnino divisione sui et alterius, non componibile cum alio, non habens non componibile cum alio, non habens hoc et hoc et hoc modo Deus dicitur hoc et hoc et hoc modo Deus dicitur simplex. Et his omnibus modis dicitur simplex. Et his omnibus modis dicitur simplex ex parte rei. simplex ex parte rei.

: :

Secundum relationem autem ad ani- Secundum relationem autem ad ani- mam dicitur simplex tribus modis. Pri- mam dicitur simplex tribus modis. Pri- mo modo quod non habet compositio- mo modo quod non habet compositio- nem cum materia neque cum disposi- nem cum materia neque cum disposi- tionibus materiæ, quæ sunt figura, et hic tionibus materiæ, quæ sunt figura, et hic et nunc et sic universale dicitur sim- et nunc et sic universale dicitur sim- plex. Secundus est, secundum quod non plex. Secundus est, secundum quod non diffinibile dicitur simplex, et diffinitum diffinibile dicitur simplex, et diffinitum compositum et secundum hoc genus et compositum et secundum hoc genus et differentia dicuntur simplicia, species differentia dicuntur simplicia, species autem composita. Tertius est, secundum autem composita. Tertius est, secundum quod simplex dicitur, quod non est re- quod simplex dicitur, quod non est re- solvere ulterius secundum rationem, et solvere ulterius secundum rationem, et ad ipsum resolvuntur omnia alia et sic ad ipsum resolvuntur omnia alia et sic ens dicitur simplex. ens dicitur simplex.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod quæritur juxta hoc, Utrum Ad quæst. AD ID quod quæritur juxta hoc, Utrum Ad quæst. coelum sit multiplicabile per divisionem coelum sit multiplicabile per divisionem suæ materiæ ? suæ materiæ ?

Dicendum, quod non quia talis mul- Dicendum, quod non quia talis mul- tiplicatio non fit nisi per divisionem ma- tiplicatio non fit nisi per divisionem ma- teriæ factam per generationem. Colum teriæ factam per generationem. Colum autem est ingenerabile et incorruptibile, autem est ingenerabile et incorruptibile, sicut probatum est. sicut probatum est.

Ad id quod objicitur in contrarium, Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod, sicut dicit Philosophus, dicendum quod, sicut dicit Philosophus, cœlum est ex materia sua tota totalitate cœlum est ex materia sua tota totalitate potentiæ et actus: et hoc est, quia ma- potentiæ et actus: et hoc est, quia ma- teria ejus est in nulla sui parte, nec pot- teria ejus est in nulla sui parte, nec pot- est esse sub alio actu. Hoc autem quod est esse sub alio actu. Hoc autem quod dicit Philosophus, quod omne quod ha- dicit Philosophus, quod omne quod ha- bet materiam et formam, est vel potest bet materiam et formam, est vel potest esse multa, intelligitur de materia divi- esse multa, intelligitur de materia divi- sibili per generationem et non de tali sibili per generationem et non de tali materia coli. materia coli.

AD ALIUD dicendum, quod de potentia Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod de potentia Ad 2. creatoris est facere multos coelos ad creatoris est facere multos coelos ad ideam unam: sed non est de convenien- ideam unam: sed non est de convenien-

406 406

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tia creaturæ quia si essent multi coeli, tia creaturæ quia si essent multi coeli, essent multi mundi; quod licet posset essent multi mundi; quod licet posset facere creator quantum est de potentia facere creator quantum est de potentia sua, tamen hoc non potest esse secun- sua, tamen hoc non potest esse secun- dum convenientiam et potentiam crea- dum convenientiam et potentiam crea- turarum, ut infra probabitur cum dispu- turarum, ut infra probabitur cum dispu- tabitur, utrum plures possunt esse quam tabitur, utrum plures possunt esse quam unus mundus: hoc enim non habet hic unus mundus: hoc enim non habet hic disputari: reservetur ergo in futurum. disputari: reservetur ergo in futurum.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quid sit cælum secundum diffinitionem? Quid sit cælum secundum diffinitionem?

Quarto quæritur, Quid sit coelum? Quarto quæritur, Quid sit coelum? Et sumatur diffinitio Damasceni in li- Et sumatur diffinitio Damasceni in li- bro II de Fide orthodoxa, ubi dicit, quod bro II de Fide orthodoxa, ubi dicit, quod coelum est continentia visibilium et invi- coelum est continentia visibilium et invi- sibilium creaturarum 1. sibilium creaturarum 1.

Videtur autem, quod hæc diffinitio Videtur autem, quod hæc diffinitio non omni coelo conveniat : quia non omni coelo conveniat : quia

1. Invisibiles creaturæ dicuntur hic in- 1. Invisibiles creaturæ dicuntur hic in- telligentiæ et animæ sanctæ : et illæ non telligentiæ et animæ sanctæ : et illæ non continentur in cœlis inferioribus plane- continentur in cœlis inferioribus plane-

tarum. tarum.

Præterea, Non videtur hæc diffinitio Præterea, Non videtur hæc diffinitio dari de natura coeli: quia per illam non dari de natura coeli: quia per illam non cognoscitur utrum sit ignitum vel alte- cognoscitur utrum sit ignitum vel alte- rius naturæ: cum tamen hoc per diffini- rius naturæ: cum tamen hoc per diffini- tionem realem deberet intelligi. tionem realem deberet intelligi.

2. Item, Continentia respectu visibi- 2. Item, Continentia respectu visibi- lium et invisibilium non videtur esse lium et invisibilium non videtur esse ejusdem rationis : quia visibilia conti- ejusdem rationis : quia visibilia conti- nentur circumscriptive, invisibilia diffi- nentur circumscriptive, invisibilia diffi- nitive tantum. nitive tantum.

Si forte dicatur, quod continentia su- Si forte dicatur, quod continentia su- mitur hic pro virtute salvativa et conti- mitur hic pro virtute salvativa et conti- nentia in esse, patet quod falsum est: nentia in esse, patet quod falsum est: quia talem virtutem non habet cœlum quia talem virtutem non habet cœlum respectu invisibilium. respectu invisibilium.

Præterea, Hoc videtur esse contra Præterea, Hoc videtur esse contra Damascenum quia explicans diffinitio- Damascenum quia explicans diffinitio-

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 6. cap. 6.

nem dicit : « Intra ipsum enim intelle- nem dicit : « Intra ipsum enim intelle- ctuales Angelorum virtutes et omnia sen- ctuales Angelorum virtutes et omnia sen- sibilia concluduntur et circumterminan- sibilia concluduntur et circumterminan- tur. » Solus autem Deus incircumscrip- tur. » Solus autem Deus incircumscrip- tibilis est, omnia implens, et omnia tibilis est, omnia implens, et omnia continens, et omnia circumterminans ut continens, et omnia circumterminans ut super omnia ens et omnia condens. super omnia ens et omnia condens.

3. Præterea, Videtur quod non possit 3. Præterea, Videtur quod non possit dari ratio una conveniens omni naturæ dari ratio una conveniens omni naturæ cœlesti quorum enim est una ratio se- cœlesti quorum enim est una ratio se- cundum naturam, illorum est propagatio cundum naturam, illorum est propagatio ab uno secundum naturam, sicut patet in ab uno secundum naturam, sicut patet in hominibus et animalibus: sed stellarum hominibus et animalibus: sed stellarum et coelorum propagatio non est ab uno et coelorum propagatio non est ab uno secundum naturam ergo non est ipso- secundum naturam ergo non est ipso- rum ratio una. rum ratio una.

4. Si forte dicatur, quod ipsorum est 4. Si forte dicatur, quod ipsorum est propagatio una ab alio per divisionem : propagatio una ab alio per divisionem : substantia enim dividitur per corpoream substantia enim dividitur per corpoream et incorpoream, et corporea ulterius per et incorpoream, et corporea ulterius per generabilem et ingenerabilem, et motam generabilem et ingenerabilem, et motam circulariter et secundum rectum, et ita circulariter et secundum rectum, et ita coelum esset substantia corporea, inge- coelum esset substantia corporea, inge- nerabilis, mota circulariter. CONTRA : nerabilis, mota circulariter. CONTRA : Dicit Philosophus in X Metaphysicæ, Dicit Philosophus in X Metaphysicæ, quod corruptibilia et incorruptibilia non quod corruptibilia et incorruptibilia non sunt ejusdem generis. Similiter in libro sunt ejusdem generis. Similiter in libro de Substantia orbis 3 dicit Philosophus, de Substantia orbis 3 dicit Philosophus, quod corporeitas non dicitur univoce in quod corporeitas non dicitur univoce in coelo et in elementis: ergo nulla est di- coelo et in elementis: ergo nulla est di- visio quando dicitur, corporum aliud visio quando dicitur, corporum aliud generabile, aliud ingenerabile. generabile, aliud ingenerabile.

Præterea, Dicit Philosophus in VI Topi- Præterea, Dicit Philosophus in VI Topi- corum, quod vita non secundum unam corum, quod vita non secundum unam speciem videtur dici de animalibus et speciem videtur dici de animalibus et plantis: sed altera quidem animalibus, plantis: sed altera quidem animalibus, altera plantis inest: ergo similiter cor- altera plantis inest: ergo similiter cor- poreitas non secundum unam speciem poreitas non secundum unam speciem inest corruptibilibus et incorruptibili- inest corruptibilibus et incorruptibili- bus. bus.

Ad Ad

SOLUTIO. Dicendum, quod prima dif- Solut SOLUTIO. Dicendum, quod prima dif- Solut finitio datur per actum coeli et non per finitio datur per actum coeli et non per naturam propriam ipsius, quemadmo- naturam propriam ipsius, quemadmo- dum objectum est: et nomina formalia dum objectum est: et nomina formalia dicta per abstractionem habent resolvi in dicta per abstractionem habent resolvi in

* X Metaphys., tex. com. ultim. * X Metaphys., tex. com. ultim.

3 Lib. de Substantia orbis, capp. 1, 2 et 3. 3 Lib. de Substantia orbis, capp. 1, 2 et 3.

Ms. Ms.

' '

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8.

materialia concretive dicta sic: colum materialia concretive dicta sic: colum est continentia visibilium et invisibilium est continentia visibilium et invisibilium creaturarum, hoc est, coelum est conti- creaturarum, hoc est, coelum est conti- nens visibiles et invisibiles creaturas. Et nens visibiles et invisibiles creaturas. Et dicit creaturas ad differentiam creatoris dicit creaturas ad differentiam creatoris qui a nullo continetur, sed omnia con- qui a nullo continetur, sed omnia con- tinet, ut patet in auctoritate prius dicta. tinet, ut patet in auctoritate prius dicta. Et sic patet solutio ad primum. Et sic patet solutio ad primum.

AD ALIUD dicendum quod continentia AD ALIUD dicendum quod continentia non est æquivoce dicta ad circumscrip- non est æquivoce dicta ad circumscrip- tionem et diffinitionem diffinitio enim tionem et diffinitionem diffinitio enim prius est natura quam circumscriptio. prius est natura quam circumscriptio. Quod patet quia ab ipsa non converti- Quod patet quia ab ipsa non converti- tur consequentia: quæcumque enim loco tur consequentia: quæcumque enim loco circumscribuntur, etiam loco diffiniun- circumscribuntur, etiam loco diffiniun- tur sed non convertitur: et ita illa ob- : tur sed non convertitur: et ita illa ob- : jectio supponit falsum. jectio supponit falsum.

Ad ID quod quæritur, Utrum omnium Ad ID quod quæritur, Utrum omnium superiorum sit ratio una? est duplex superiorum sit ratio una? est duplex responsio. Quidam enim dicunt, quod responsio. Quidam enim dicunt, quod omnia superiora penitus sunt unius na- omnia superiora penitus sunt unius na- turæ, nec differunt per formas substan- turæ, nec differunt per formas substan- tiales, sed per proprietates, quæ sunt tiales, sed per proprietates, quæ sunt habere plus de lumine vel minus in di- habere plus de lumine vel minus in di- versis partibus, sicut differt pars stellata versis partibus, sicut differt pars stellata a non stellata, et sicut differt sol a cæ- a non stellata, et sicut differt sol a cæ- teris stellis. Vel differunt per habere stel- teris stellis. Vel differunt per habere stel- lam unam vel plures, sicut differunt or- lam unam vel plures, sicut differunt or-

407 407

bes inferiores planetarum ab octava bes inferiores planetarum ab octava sphæra. Vel per habere lumen a se vel sphæra. Vel per habere lumen a se vel ab aliis, sicut differt luna ab aliis stellis. ab aliis, sicut differt luna ab aliis stellis. Et isti solvunt rationem objectam per Et isti solvunt rationem objectam per hoc quod duobus modis plura reducun- hoc quod duobus modis plura reducun- tur ad unum in natura, scilicet secun- tur ad unum in natura, scilicet secun- dum rationem originis et propagando, dum rationem originis et propagando, vel secundum virtutem influentem esse vel secundum virtutem influentem esse et posse et moveri. Et hæc videtur esse et posse et moveri. Et hæc videtur esse sententia Averrois¹. Melius tamen dici sententia Averrois¹. Melius tamen dici debet, scilicet quod non habent rationem debet, scilicet quod non habent rationem unam in specie, cum nec omnia habeant unam in specie, cum nec omnia habeant unum motorem, nec sint omnia ejusdem unum motorem, nec sint omnia ejusdem effectus, nec omnia ejusdem motus : et effectus, nec omnia ejusdem motus : et ideo unumquodque ab alio differt specie ideo unumquodque ab alio differt specie et circulus a circulo, et stella a stella. et circulus a circulo, et stella a stella.

AD HOC quod objicitur de diffinitione Ad 4. AD HOC quod objicitur de diffinitione Ad 4. per divisionem collecta, concedendum per divisionem collecta, concedendum est, quod corporeitas non est unius ra- est, quod corporeitas non est unius ra- tionis secundum uṇam naturam in cor- tionis secundum uṇam naturam in cor- ruptibilibus et in incorruptibilibus. Si ruptibilibus et in incorruptibilibus. Si tamen abstrahatur ab utroque, et loqua- tamen abstrahatur ab utroque, et loqua- tur aliquis logice, tunc est unius inten- tur aliquis logice, tunc est unius inten- tionis nihilominus tamen diffinitio pot- tionis nihilominus tamen diffinitio pot- est stare, licet divisio non stet secun- est stare, licet divisio non stet secun- dum naturam quia in diffinitione non dum naturam quia in diffinitione non ponitur corporeitas tantum, sed incor- ponitur corporeitas tantum, sed incor- ruptibilitas. ruptibilitas.

QUESTIO VIII. QUESTIO VIII.

De partibus coeli. De partibus coeli.

Deinde, Quæritur de partibus cœli. Deinde, Quæritur de partibus cœli.

Et quæruntur quatuor. Et quæruntur quatuor.

Quædam enim sunt partes communiter determinantes omnes orbes, et Quædam enim sunt partes communiter determinantes omnes orbes, et de illis quæritur primo. de illis quæritur primo.

1 Cf. II de Coelo et Mundo, tex. com. 49. 1 Cf. II de Coelo et Mundo, tex. com. 49.

408 408

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Similiter, Quædam est pars ut terminus et figura, et de illis quæritur Similiter, Quædam est pars ut terminus et figura, et de illis quæritur

secundo. secundo.

Quædam etiam est pars quæ dicitur orbis superior vel inferior, sicut Quædam etiam est pars quæ dicitur orbis superior vel inferior, sicut coelum empyreum et aqueum et cæteræ sphæræ, et de illis quæritur ter- coelum empyreum et aqueum et cæteræ sphæræ, et de illis quæritur ter-

tio. tio.

Quarta quæstio erit de partibus quæ sunt stellæ. Quarta quæstio erit de partibus quæ sunt stellæ.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De dextro et sinistro caeli'. De dextro et sinistro caeli'.

Primo ergo quæritur de partibus or- Primo ergo quæritur de partibus or- bis, quæ sunt principia dimensionis suæ bis, quæ sunt principia dimensionis suæ in omnibus orbibus, scilicet longitudinis in omnibus orbibus, scilicet longitudinis orbis, et latitudinis, et profunditatis, quæ orbis, et latitudinis, et profunditatis, quæ sunt sursum et deorsum, et dextrum et sunt sursum et deorsum, et dextrum et sinistrum, et ante et retro. sinistrum, et ante et retro.

eo eo

Quæratur ergo de istis primo Quæratur ergo de istis primo quod Pythagoras istas partes esse dixit quod Pythagoras istas partes esse dixit

in cœlo. in cœlo.

Dicit autem Philosophus', quod dex- Dicit autem Philosophus', quod dex- trum est, unde motus localis incipit: et trum est, unde motus localis incipit: et sinistrum est, per quam resolvitur in sinistrum est, per quam resolvitur in

dextrum. dextrum.

Videtur autem, quod ista non sint in Videtur autem, quod ista non sint in cœlo: cœlo:

1. Quidquid enim principium et finem 1. Quidquid enim principium et finem et medium motus sui non habet in se, sed et medium motus sui non habet in se, sed extra, hoc non habet in se unde incipiat extra, hoc non habet in se unde incipiat motus et per quem resolvatur: circulus motus et per quem resolvatur: circulus in se non habet principium et medium et in se non habet principium et medium et finem motus sui, ut dicitur in VIII Phy- finem motus sui, ut dicitur in VIII Phy- sicorum ergo non habet dextrum et sicorum ergo non habet dextrum et sinistrum cum ergo cœlum sit circu- sinistrum cum ergo cœlum sit circu- lare, non habebit dextrum et sini- lare, non habebit dextrum et sini-

strum. strum.

2. Item, Coelum non distinguitur in 2. Item, Coelum non distinguitur in

1 Cf. Opp. B. Alberti. II de Cœlo et Mundo, 1 Cf. Opp. B. Alberti. II de Cœlo et Mundo, Tract. I, cap. 13. Tom. IV novæ editionis no- Tract. I, cap. 13. Tom. IV novæ editionis no- stræ. stræ.

duos semicirculos divisos per diametrum duos semicirculos divisos per diametrum ab Oriente in Occidentem per centrum ab Oriente in Occidentem per centrum terræ. Cum ergo cœlum moveatur ab terræ. Cum ergo cœlum moveatur ab Oriente in Occidentem, et de puncto dia- Oriente in Occidentem, et de puncto dia- metri ad punctum, non sistit motus si metri ad punctum, non sistit motus si regyrat ab Occidente in Orientem: ergo regyrat ab Occidente in Orientem: ergo qua ratione dicitur incipere gratia supe- qua ratione dicitur incipere gratia supe- rioris semicirculi in Oriente, eadem ra- rioris semicirculi in Oriente, eadem ra- tione dicetur incipere in Occidente gratia tione dicetur incipere in Occidente gratia inferioris semicirculi ergo qua ratione inferioris semicirculi ergo qua ratione dicitur Oriens dextrum, eadem ratione dicitur Oriens dextrum, eadem ratione dicetur Occidens dextrum. dicetur Occidens dextrum.

3. Item, Mota una parte coeli moven- 3. Item, Mota una parte coeli moven- tur omnes ergo qua ratione incipit tur omnes ergo qua ratione incipit motus in una parte, eadem ratione in motus in una parte, eadem ratione in omnibus ego ubique est dextrum, et omnibus ego ubique est dextrum, et ubique sinistrum. ubique sinistrum.

4. Præterea, Sumatur ratio Commen- 4. Præterea, Sumatur ratio Commen- tatoris, quam ponit in commento de tatoris, quam ponit in commento de Coelo et Mundo aliquantulum post prin- Coelo et Mundo aliquantulum post prin- cipium secundi libri ³, quæ est hæc, quod cipium secundi libri ³, quæ est hæc, quod dextrum et sinistrum causantur a virtu. dextrum et sinistrum causantur a virtu. tibus activis et passivis, scilicet ab abun- tibus activis et passivis, scilicet ab abun- dantia caloris naturalis procedentis a dantia caloris naturalis procedentis a corde et spirituum plus in dextrum. corde et spirituum plus in dextrum. quam in sinistrum: et cum tales virtutes quam in sinistrum: et cum tales virtutes non sint in cœlo, cœlum non videtur non sint in cœlo, cœlum non videtur habere dextrum et sinistrum. habere dextrum et sinistrum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Nihil est vanum in natura: ergo nec Nihil est vanum in natura: ergo nec hoc erit vanum, quod in quadam parte hoc erit vanum, quod in quadam parte oriuntur stellæ, et in quadam occidunt, oriuntur stellæ, et in quadam occidunt, sicut dicit ipse Aristoteles in littera: et sicut dicit ipse Aristoteles in littera: et ita oportet, quod in loco Orientis sit ali- ita oportet, quod in loco Orientis sit ali- qua ratio principii ortus. qua ratio principii ortus.

II de Coelo et Mundo, tex. com. 13. II de Coelo et Mundo, tex. com. 13.

3 VIII Physicorum, tex. com. 64. 3 VIII Physicorum, tex. com. 64.

II de Coelo et Mundo, tex. com. 15 et 12. II de Coelo et Mundo, tex. com. 15 et 12.

Sed co Sed co

❤ntra. ❤ntra.

Nolutio. Nolutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8.

JUXTA hoc quæritur, Utrum idem sit JUXTA hoc quæritur, Utrum idem sit dextrum omnium orbium? dextrum omnium orbium?

Et videtur, quod non: non enim idem Et videtur, quod non: non enim idem ubi est unde incipit motus: quidam ubi est unde incipit motus: quidam enim orbes moventur ab Oriente motu enim orbes moventur ab Oriente motu diurno, et quidam ab Occidente motu diurno, et quidam ab Occidente motu proprio, sicut orbes planetarum. proprio, sicut orbes planetarum. SED CONTRA hoc est, SED CONTRA hoc est,

1. Id quod fere ab omnibus imponitur 1. Id quod fere ab omnibus imponitur Aristoteli, id est, quod dixerit, quod Aristoteli, id est, quod dixerit, quod omnes orbes moventur ab Oriente in omnes orbes moventur ab Oriente in Occidentem. Occidentem.

Ad idem est ratio Anevalpetræ in Ad idem est ratio Anevalpetræ in Astrologia sua, qui dicit, quod corpus Astrologia sua, qui dicit, quod corpus unius naturæ secundum naturalem mo- unius naturæ secundum naturalem mo- tum movetur ab eodem loco in eumdem. tum movetur ab eodem loco in eumdem. Cum ergo omnes spheræ sint unius natu- Cum ergo omnes spheræ sint unius natu- ræ, omnes moventur ab Oriente. ræ, omnes moventur ab Oriente. per per Occi- Occi- dentem in Orientem uniformi motu se- dentem in Orientem uniformi motu se- cundum naturam. cundum naturam.

2. Item, Alia est ratio: quia quando 2. Item, Alia est ratio: quia quando duo circuli, unus extra et unus intra, mo- duo circuli, unus extra et unus intra, mo- ventur contra se invicem, unus sistit ventur contra se invicem, unus sistit alterum, vel scindet eum si non fuerint alterum, vel scindet eum si non fuerint æque fortes: ergo si cœlum movetur ab æque fortes: ergo si cœlum movetur ab Oriente in Occidentem, et inferiores e Oriente in Occidentem, et inferiores e converso, vel sistent se invincem, vel converso, vel sistent se invincem, vel unus scindet alterum: quorum utrum unus scindet alterum: quorum utrum que falsum est: ergo omnes moventur que falsum est: ergo omnes moventur ab eodem loco et in eumdem. ab eodem loco et in eumdem.

409 409

Præterea, Isti dicunt, quod si quis Præterea, Isti dicunt, quod si quis sciret discernere subtiliter, quod videret sciret discernere subtiliter, quod videret aliter figurari folia arboris in sinistra, et aliter figurari folia arboris in sinistra, et aliter in dextra. Et hoc est contra Ari- aliter in dextra. Et hoc est contra Ari- stotelem, qui dicit in II de Cœlo et Mun- stotelem, qui dicit in II de Cœlo et Mun- do, quod dextrum et sinistum non est do, quod dextrum et sinistum non est in aliqua plantarum. in aliqua plantarum.

Præterea, Ratio dictat hoc, quod si Præterea, Ratio dictat hoc, quod si dextrum et sinistrum sunt principia mo- dextrum et sinistrum sunt principia mo- tus localis, et planetæ non habent mo- tus localis, et planetæ non habent mo- tum localem processivum, superfluerent tum localem processivum, superfluerent in eis dextrum et sinistrum: et sic ali- in eis dextrum et sinistrum: et sic ali- quid esset vanum in natura. quid esset vanum in natura.

Propter hoc dicunt alii, quod ante et Propter hoc dicunt alii, quod ante et retro causantur a qualitatibus contrariis, retro causantur a qualitatibus contrariis, et similiter sursum et deorsum: et ideo et similiter sursum et deorsum: et ideo illa non possunt esse in eodem corpore,. illa non possunt esse in eodem corpore,. sicut sursum est in loco ignis, et deor- sicut sursum est in loco ignis, et deor- sum est in loco terræ: sed dextrum et sum est in loco terræ: sed dextrum et sinistrum non causantur a contrariis, sinistrum non causantur a contrariis, sed ab abundantia majori et minori ejus- sed ab abundantia majori et minori ejus- dem. Similiter in cœlo dextrum est, ubi dem. Similiter in cœlo dextrum est, ubi est abundantia luminis disponentis ad est abundantia luminis disponentis ad motum: sinistrum autem, ubi minus de motum: sinistrum autem, ubi minus de lumine. SED CONTRA học est, quod quan- lumine. SED CONTRA học est, quod quan- doque secundum hoc dextrum esset in doque secundum hoc dextrum esset in Occidente: quia illa pars ubi abundat Occidente: quia illa pars ubi abundat lumen, revolvitur circulariter sicut et lumen, revolvitur circulariter sicut et alia: hoc autem est contra Aristotelem alia: hoc autem est contra Aristotelem dicentem in littera libri II de Cœlo et dicentem in littera libri II de Cœlo et Mundo, quod dextrum est, ubi vide- Mundo, quod dextrum est, ubi vide- mus eas occidere. mus eas occidere.

Item, Dicit Commentator 3, quod Ari- Item, Dicit Commentator 3, quod Ari- stoteles loquitur ibi per quamdam simi- stoteles loquitur ibi per quamdam simi- litudinem, et hominis imaginem ponit, litudinem, et hominis imaginem ponit, cujus pedes sunt in polo arctico et caput cujus pedes sunt in polo arctico et caput in antarctico, et facies est versa ad no- in antarctico, et facies est versa ad no- strum hemisphærium: illius enim dex- strum hemisphærium: illius enim dex- trum est in Oriente, et sinistrum in trum est in Oriente, et sinistrum in Occidente, et ante ejus esset in Meridie, Occidente, et ante ejus esset in Meridie, et retro in Aquilone. Et hoc videtur et retro in Aquilone. Et hoc videtur Aristoteles tangere in littera, ubi dicit: Aristoteles tangere in littera, ubi dicit: « Ex eis quidem oportet nos existimare, « Ex eis quidem oportet nos existimare, est homo habens dextram et sinistram est homo habens dextram et sinistram consimiles in figura, deinde continet consimiles in figura, deinde continet super se orbem. » Et quidam libri super se orbem. » Et quidam libri

SOLUTIO. Dicimus, quod quidam di- SOLUTIO. Dicimus, quod quidam di- stinguunt, quod dextrum et sinistrum stinguunt, quod dextrum et sinistrum diversimode sunt in diversis. In quibus- diversimode sunt in diversis. In quibus- dam enim differunt figura et virtute, ut dam enim differunt figura et virtute, ut dicunt, sicut in hominibus, et animali- dicunt, sicut in hominibus, et animali- bus, et plantis: in quibusdam autem bus, et plantis: in quibusdam autem sola virtute differunt, sicut in coelo et sola virtute differunt, sicut in coelo et isti dupliciter falsum dicunt. Primo, quia isti dupliciter falsum dicunt. Primo, quia dicit Aristoteles in libro de Coelo et dicit Aristoteles in libro de Coelo et Mundo, quod dextrum et sinistrum non Mundo, quod dextrum et sinistrum non differunt figura, sed ante et retro, et differunt figura, sed ante et retro, et sursum et deorsum et hoc videmus ex- sursum et deorsum et hoc videmus ex- presse quia dexter pes figuratur sicut presse quia dexter pes figuratur sicut sinister, et manus sinistra sicut dextra: sed sinister, et manus sinistra sicut dextra: sed membra superiora non figurantur sicut membra superiora non figurantur sicut inferiora, nec anteriora sicut posteriora. habent: « Ex eis quidem oportet nos inferiora, nec anteriora sicut posteriora. habent: « Ex eis quidem oportet nos

1 II de Coelo et Mundo, tex. com. 15. 1 II de Coelo et Mundo, tex. com. 15.

Comm. 15 et 13. Comm. 15 et 13.

410 410

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

existimare, est homo habens dexteram existimare, est homo habens dexteram et sinistram non diversas in figura, et sinistram non diversas in figura, deinde, etc. » Et gratia hujus litteræ deinde, etc. » Et gratia hujus litteræ quidam dicunt, quod super orbem est quidam dicunt, quod super orbem est alius orbis sed littera est falsa, et non alius orbis sed littera est falsa, et non exponitur ab aliquo Commentatore. exponitur ab aliquo Commentatore. Contra opinionem autem Commentatoris Contra opinionem autem Commentatoris videtur esse littera, quia immediate videtur esse littera, quia immediate sequitur: «Et est illi orbi iterum virtus sequitur: «Et est illi orbi iterum virtus diversa procul dubio, scilicet dextrum diversa procul dubio, scilicet dextrum et sinistrum: quoniam sunt ei loca in- et sinistrum: quoniam sunt ei loca in- ceptionis et status ex opere factionis suæ. ceptionis et status ex opere factionis suæ. Et similiter oportet, ut existimemus Et similiter oportet, ut existimemus utrumque in principio motus orbis: nam utrumque in principio motus orbis: nam si motus ejus non est in tempore infinito, si motus ejus non est in tempore infinito, sed motus ejus est finitus, necessario sed motus ejus est finitus, necessario oportet, quod motui ejus sit locus ubi oportet, quod motui ejus sit locus ubi incipit. » Ex hoc accipitur, quod dex- incipit. » Ex hoc accipitur, quod dex- trum et sinistrum sunt secundum vim trum et sinistrum sunt secundum vim motorum et secundum dispositionem motorum et secundum dispositionem mobilis una enim revolutio cœli non mobilis una enim revolutio cœli non est infinita, cum cœlum sit finitæ quan- est infinita, cum cœlum sit finitæ quan- titatis. Unde oportet, quod incipiat in titatis. Unde oportet, quod incipiat in aliqua parte, et in quacumque parte inci- aliqua parte, et in quacumque parte inci- pit, in illa habet rationem inceptionis pit, in illa habet rationem inceptionis quæ dicitur dextrum. quæ dicitur dextrum.

Unde dicimus, quod istæ opiniones Unde dicimus, quod istæ opiniones omnes falsæ sunt, dicentes coelum habere omnes falsæ sunt, dicentes coelum habere dextrum et sinistrum in veritate, diffe- dextrum et sinistrum in veritate, diffe- rentia in virtute, convenientia in figura, rentia in virtute, convenientia in figura, supponentes quod coelum movetur a supponentes quod coelum movetur a conjuncto sibi, et non a Deo tantum. conjuncto sibi, et non a Deo tantum.

Item, Supponimus quod coelum duo- Item, Supponimus quod coelum duo- bus modis consideratur, scilicet ut est bus modis consideratur, scilicet ut est locus infimorum, et secundum naturam locus infimorum, et secundum naturam propriam; secundum quam distinguitur propriam; secundum quam distinguitur ab aliis corporibus, et ideo habet quas- ab aliis corporibus, et ideo habet quas- dam virtutes secundum quod est locus, dam virtutes secundum quod est locus, et quasdam secundum quod est coelum. et quasdam secundum quod est coelum. Dico ergo, quod dextrum coeli est in Dico ergo, quod dextrum coeli est in Oriente quantum ad virtutem loci sive Oriente quantum ad virtutem loci sive situs. Et hoc patet ex hoc quod motor situs. Et hoc patet ex hoc quod motor coeli movendo cœlum movet omnia na- coeli movendo cœlum movet omnia na- turalia, et cum motus sit semper ab turalia, et cum motus sit semper ab immobili aliquo primo, sicut probatum immobili aliquo primo, sicut probatum est in physica, oportet quod motor ille est in physica, oportet quod motor ille sit immobilis, et locus immobilis unde sit immobilis, et locus immobilis unde

1 Vide consimile in Averroe, I de Coelo et 1 Vide consimile in Averroe, I de Coelo et

movetur primo. Dico autem locum sicut movetur primo. Dico autem locum sicut determinatum in parte Orientis eo quod determinatum in parte Orientis eo quod ibi abundet vis motoris primi, et inde ibi abundet vis motoris primi, et inde per motum cæli affluit virtus ejus in to- per motum cæli affluit virtus ejus in to- tam naturam. tam naturam.

AD PRIMUM autem dicimus ', quod licet AD PRIMUM autem dicimus ', quod licet circulus in quantum circulus principium circulus in quantum circulus principium et medium et finem habeat in centro, et et medium et finem habeat in centro, et non in circumferentia: tamen circulus in non in circumferentia: tamen circulus in materia naturali et haben's positionem materia naturali et haben's positionem secundum situm mundi, non est ejusdem secundum situm mundi, non est ejusdem rationis in omnibus partibus suis: et rationis in omnibus partibus suis: et ideo est ratio quare in quadam parte ideo est ratio quare in quadam parte incipiat motus ejus, et per quamdam re- incipiat motus ejus, et per quamdam re- gyretur. gyretur.

AI AI

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod distractio Ad AD ALIUD dicendum, quod distractio Ad circuli per diametrum non sistit motum: circuli per diametrum non sistit motum: et ideo non de necessitate est Oriens et ideo non de necessitate est Oriens in utroque puncto diametri, nisi forte in utroque puncto diametri, nisi forte quoad nos, et non secundum naturam. quoad nos, et non secundum naturam. AD ALIUD dicendum, quod mota una AD ALIUD dicendum, quod mota una parte circuli moventur omnes, parte circuli moventur omnes, sed non sed non est in omnibus ratio inceptionis motus. est in omnibus ratio inceptionis motus. AD OBJECTUM Commentatoris dicen- Ad AD OBJECTUM Commentatoris dicen- Ad dum, quod dextrum et sinistrum et com- dum, quod dextrum et sinistrum et com- positum ex contrariis sic causantur ut positum ex contrariis sic causantur ut dicit, sed in superioribus ex natura situs dicit, sed in superioribus ex natura situs et ordinis eorum ad alia, scilicet inferiora et ordinis eorum ad alia, scilicet inferiora quæ moventur motibus eorum. quæ moventur motibus eorum.

AD HOC quod quæritur, utrum omnes Ad qu AD HOC quod quæritur, utrum omnes Ad qu orbes habeant eumdem Orientem ? orbes habeant eumdem Orientem ? Solvitur diversimode a diversis. Secun- Solvitur diversimode a diversis. Secun- dum Aristotelem enim non est idem dum Aristotelem enim non est idem Oriens, sed Oriens planetarum est in Oriens, sed Oriens planetarum est in Occidente orbis stellarum fixarum: et Occidente orbis stellarum fixarum: et ideo dicens, quod omnes orbes moventur ideo dicens, quod omnes orbes moventur ab Oriente in Occidentem increpat ab Oriente in Occidentem increpat Pythagoram, qui dixit illos qui habitant Pythagoram, qui dixit illos qui habitant sub sphæra occulta, qui occultantur vi- sub sphæra occulta, qui occultantur vi- sibus nostris, esse immediate orbis infe- sibus nostris, esse immediate orbis infe- rioris in parte sinistra, hoc est, illos rioris in parte sinistra, hoc est, illos antipodes qui sunt versus polum antar- antipodes qui sunt versus polum antar- cticum versus Orientem: nos autem cticum versus Orientem: nos autem dixit habitare in medietate orbis supe- dixit habitare in medietate orbis supe- rioris in parte dextra, et hoc secundum rioris in parte dextra, et hoc secundum motum sphæræ stellatæ. Et patet, quod motum sphæræ stellatæ. Et patet, quod

Mundo, com. 32 (Nota edit. Lugd.) Mundo, com. 32 (Nota edit. Lugd.)

object. object.

1. 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8.

falsum dixit: quia si dextrum sit in falsum dixit: quia si dextrum sit in Oriente, ut dixit Pythagoras, ponens Oriente, ut dixit Pythagoras, ponens hominem secundum quod supra posui- hominem secundum quod supra posui- mus eum, tunc antipodes habitant in mus eum, tunc antipodes habitant in parte superiori orbis in parte sinistra: parte superiori orbis in parte sinistra: quia sub motu habitant regyrationis : quia sub motu habitant regyrationis : nos autem qui sumus versus polum nos autem qui sumus versus polum arcticum, habitamus in coeli dextera in arcticum, habitamus in coeli dextera in inferiori parte orbis: quia habitamus inferiori parte orbis: quia habitamus sub acessu inceptionis motus coeli. Sed sub acessu inceptionis motus coeli. Sed secundum orbes planetarum verum dixit secundum orbes planetarum verum dixit Pythagoras: quia dextra planetarum est Pythagoras: quia dextra planetarum est in sinistra orbis stellarum fixarum: et in sinistra orbis stellarum fixarum: et ideo secundum orbes illos nos sumus in ideo secundum orbes illos nos sumus in parte superiori in sinistra: quia motus parte superiori in sinistra: quia motus regyrationis planetarum est super nos: regyrationis planetarum est super nos: et illi qui habitant in alio hemisphærio, et illi qui habitant in alio hemisphærio, sunt in parte inferiori in dextra: et hoc sunt in parte inferiori in dextra: et hoc secundum motum proprium planetarum, secundum motum proprium planetarum, et non secundum diurnum: quia secun- et non secundum diurnum: quia secun- dum illum motus accessus planetarum dum illum motus accessus planetarum ex inceptionibus eorum est super eos : ex inceptionibus eorum est super eos : et hoc contingit ideo, quia variantur poli et hoc contingit ideo, quia variantur poli a polis orbis stellarum fixarum, et a polis orbis stellarum fixarum, et Orientes et Occidentes ipsorum ab Orientes et Occidentes ipsorum ab Oriente et Occidente. Et ex hoc patet, Oriente et Occidente. Et ex hoc patet, quod omnes falsum dicunt, qui impo- quod omnes falsum dicunt, qui impo- nunt Aristoteli, quod dixit planetas mo- nunt Aristoteli, quod dixit planetas mo- veri ab Oriente primi orbis in Occiden- veri ab Oriente primi orbis in Occiden- tem ipsius. tem ipsius.

Secundum ergo hoc solvendæ sunt Secundum ergo hoc solvendæ sunt rationes quas inducit Anevalpetras, et rationes quas inducit Anevalpetras, et dicendum quod corpora superiora non dicendum quod corpora superiora non habent in se contrarietatem, et ideo non habent in se contrarietatem, et ideo non moventur ad loca contraria: quia sicut moventur ad loca contraria: quia sicut unus locus est qui dicitur medium, ad unus locus est qui dicitur medium, ad quem movetur terra, et unus locus est a quem movetur terra, et unus locus est a medio sursum, ad quem movetur ignis : medio sursum, ad quem movetur ignis : ita unus locus est qui dicitur circa me- ita unus locus est qui dicitur circa me- dium, ad quem nullum corpus move- dium, ad quem nullum corpus move- tur quia omne corpus quod movetur tur quia omne corpus quod movetur ad aliquem locum secundum naturam, ad aliquem locum secundum naturam, quiescit quando est in illo: sed superiora quiescit quando est in illo: sed superiora moventur in ipso circulariter: et partes moventur in ipso circulariter: et partes illius loci sive situs non sunt contrariæ illius loci sive situs non sunt contrariæ ad invicem, sicut contraria sursum et ad invicem, sicut contraria sursum et

56. 56.

1 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 1 II de Generatione et Corruptione, tex. com.

411 411

.deorsum sed tantum habent diversita- .deorsum sed tantum habent diversita- tem in eadem natura situs et loci et tem in eadem natura situs et loci et ideo diversi orbes in diversis partibus ideo diversi orbes in diversis partibus suis possunt incipere motus, ratione suis possunt incipere motus, ratione diversarum dispositionum quæ sunt in diversarum dispositionum quæ sunt in motoribus et mobilibus. motoribus et mobilibus.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod cum circu- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod cum circu- Ad object. lus movetur contra circulum, dicere lus movetur contra circulum, dicere oportet, quod moveantur in eisdem polis oportet, quod moveantur in eisdem polis et in eodem axe: quod non faciunt orbes et in eodem axe: quod non faciunt orbes planetarum cum primo orbe. Vel dica- planetarum cum primo orbe. Vel dica- tur melius, quod motores inferiores non tur melius, quod motores inferiores non sunt contrarii motori superiori, imo in- sunt contrarii motori superiori, imo in- tendunt et appetunt sibi similari: et ideo tendunt et appetunt sibi similari: et ideo etiam movent molu suo, scilicet molu etiam movent molu suo, scilicet molu diurno, et insuper habent proprium, ut diurno, et insuper habent proprium, ut dicetur infra, qui non est contrarius dicetur infra, qui non est contrarius motui primo, sed habet ordinem sub motui primo, sed habet ordinem sub ipso ad consistentiam naturæ: quia ipso ad consistentiam naturæ: quia propter diversitatem inferiorum necesse propter diversitatem inferiorum necesse est esse diversos motus in superioribus, est esse diversos motus in superioribus, ut probatur in II de Generatione et Cor- ut probatur in II de Generatione et Cor- ruptione', et in II de Cœlo et Mundo. ruptione', et in II de Cœlo et Mundo.

Tamen Anavelpetras concedit rationes Tamen Anavelpetras concedit rationes illas, et ponit, quod omnes orbes mo- illas, et ponit, quod omnes orbes mo- ventur a motore uno primo, cujus virtus ventur a motore uno primo, cujus virtus fortior est in orbe immediato, quam fortior est in orbe immediato, quam secundo, vel tertio: et in primo facit secundo, vel tertio: et in primo facit motum diurnum revolvens ipsum de motum diurnum revolvens ipsum de puncto ad punctum, in secundo autem puncto ad punctum, in secundo autem et in inferioribus in tempore motus et in inferioribus in tempore motus diurni non facit perfectam revolutionem, diurni non facit perfectam revolutionem, sed pars manet, et iterum in alio die sed pars manet, et iterum in alio die pars: et secundum hujusmodi rema- pars: et secundum hujusmodi rema- nentias dicitur, quod planetæ videntur nentias dicitur, quod planetæ videntur moveri ab Occidente in Orientem, cum moveri ab Occidente in Orientem, cum tamen non moveantur. Quod autem di- tamen non moveantur. Quod autem di- versimode moveantur, hoc dicit contin- versimode moveantur, hoc dicit contin- gere propter diversitatem polorum et gere propter diversitatem polorum et circulorum. circulorum.

Notandum autem, quod dextrum et Notandum autem, quod dextrum et sinistrum dicitur multis modis, scilicet sinistrum dicitur multis modis, scilicet absolute, et in comparatione ad nos. absolute, et in comparatione ad nos. Absolute dicitur duobus modis, scilicet Absolute dicitur duobus modis, scilicet secundum similitudinem, et secundum secundum similitudinem, et secundum virtutem. Secundum similitudinem in virtutem. Secundum similitudinem in

2 II de Coelo et Mundo, tex. com. 60 et infra 2 II de Coelo et Mundo, tex. com. 60 et infra

410 410

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

existimare, est homo habens dexteram existimare, est homo habens dexteram et sinistram non diversas in figura, et sinistram non diversas in figura, deinde, etc. » Et gratia hujus litteræ deinde, etc. » Et gratia hujus litteræ quidam dicunt, quod super orbem est quidam dicunt, quod super orbem est alius orbis sed littera est falsa, et non alius orbis sed littera est falsa, et non exponitur ab aliquo Commentatore. exponitur ab aliquo Commentatore. Contra opinionem autem Commentatoris Contra opinionem autem Commentatoris videtur esse littera, quia immediate videtur esse littera, quia immediate sequitur: «Et est illi orbi iterum virtus sequitur: «Et est illi orbi iterum virtus diversa procul dubio, scilicet dextrum diversa procul dubio, scilicet dextrum et sinistrum quoniam sunt ei loca in- et sinistrum quoniam sunt ei loca in- ceptionis et status ex opere factionis suæ. ceptionis et status ex opere factionis suæ. Et similiter oportet, ut existimemus Et similiter oportet, ut existimemus utrumque in principio motus orbis: nam utrumque in principio motus orbis: nam si motus ejus non est in tempore infinito, si motus ejus non est in tempore infinito, sed motus ejus est finitus, necessario sed motus ejus est finitus, necessario oportet, quod motui ejus sit locus ubi oportet, quod motui ejus sit locus ubi incipit. » Ex hoc accipitur, quod dex- incipit. » Ex hoc accipitur, quod dex- trum et sinistrum sunt secundum vim trum et sinistrum sunt secundum vim motorum et secundum dispositionem motorum et secundum dispositionem mobilis una enim revolutio coeli non mobilis una enim revolutio coeli non est infinita, cum coelum sit finitæ quan- est infinita, cum coelum sit finitæ quan- titatis. Unde oportet, quod incipiat in titatis. Unde oportet, quod incipiat in aliqua parte, et in quacumque parte inci- aliqua parte, et in quacumque parte inci- pit, in illa habet rationem inceptionis pit, in illa habet rationem inceptionis quæ dicitur dextrum. quæ dicitur dextrum.

Unde dicimus, quod istæ opiniones Unde dicimus, quod istæ opiniones omnes falsæ sunt, dicentes coelum habere omnes falsæ sunt, dicentes coelum habere dextrum et sinistrum in veritate, diffe- dextrum et sinistrum in veritate, diffe- rentia in virtute, convenientia in figura, rentia in virtute, convenientia in figura, supponentes quod cœlum movetur a supponentes quod cœlum movetur a conjuncto sibi, et non a Deo tantum. conjuncto sibi, et non a Deo tantum.

Item, Supponimus quod coelum duo- Item, Supponimus quod coelum duo- bus modis consideratur, scilicet ut est bus modis consideratur, scilicet ut est locus infimorum, et secundum naturam locus infimorum, et secundum naturam propriam secundum quam distinguitur propriam secundum quam distinguitur ab aliis corporibus, et ideo habet quas- ab aliis corporibus, et ideo habet quas- dam virtutes secundum quod est locus, dam virtutes secundum quod est locus, et quasdam secundum quod est cœlum. et quasdam secundum quod est cœlum. Dico ergo, quod dextrum coeli est in Dico ergo, quod dextrum coeli est in Oriente quantum ad virtutem loci sive Oriente quantum ad virtutem loci sive situs. Et hoc patet ex hoc quod motor situs. Et hoc patet ex hoc quod motor coeli movendo coelum movet omnia na- coeli movendo coelum movet omnia na- turalia, et cum motus sit semper ab turalia, et cum motus sit semper ab immobili aliquo primo, sicut probatum immobili aliquo primo, sicut probatum est in physica, oportet quod motor ille est in physica, oportet quod motor ille sit immobilis, et locus immobilis unde sit immobilis, et locus immobilis unde

1 Vide consimile in Averroe, I de Coelo et 1 Vide consimile in Averroe, I de Coelo et

movetur primo. Dico autem locum sicut movetur primo. Dico autem locum sicut determinatum in parte Orientis : eo quod determinatum in parte Orientis : eo quod ibi abundet vis motoris primi, et inde ibi abundet vis motoris primi, et inde per motum coeli affluit virtus ejus in to- per motum coeli affluit virtus ejus in to- tam naturam. tam naturam.

AD PRIMUM autem dicimus, quod licet AD PRIMUM autem dicimus, quod licet circulus in quantum circulus principium circulus in quantum circulus principium et medium et finem habeat in centro, et et medium et finem habeat in centro, et non in circumferentia: tamen circulus in non in circumferentia: tamen circulus in materia naturali et haben's positionem materia naturali et haben's positionem secundum situm mundi, non est ejusdem secundum situm mundi, non est ejusdem rationis in omnibus partibus suis: et rationis in omnibus partibus suis: et ideo est ratio quare in quadam parte ideo est ratio quare in quadam parte incipiat motus ejus, et per quamdam re- incipiat motus ejus, et per quamdam re- gyretur. gyretur.

AD ALIUD dicendum, quod distractio AD ALIUD dicendum, quod distractio circuli per diametrum non sistit motum: circuli per diametrum non sistit motum: et ideo non de necessitate est Oriens et ideo non de necessitate est Oriens in utroque puncto diametri, nisi forte in utroque puncto diametri, nisi forte quoad nos, et non secundum naturam. quoad nos, et non secundum naturam.

AD ALIUD dicendum, quod mota una AD ALIUD dicendum, quod mota una parte circuli moventur omnes, sed non parte circuli moventur omnes, sed non est in omnibus ratio inceptionis motus. est in omnibus ratio inceptionis motus.

AD OBJECTUM Commentatoris dicen- AD OBJECTUM Commentatoris dicen- dum, quod dextrum et sinistrum et com- dum, quod dextrum et sinistrum et com- positum ex contrariis sic causantur ut positum ex contrariis sic causantur ut dicit, sed in superioribus ex natura situs dicit, sed in superioribus ex natura situs et ordinis eorum ad alia, scilicet inferiora et ordinis eorum ad alia, scilicet inferiora quæ moventur motibus eorum. quæ moventur motibus eorum.

Al Al

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

AD HOC quod quæritur, utrum omnes Ad qu AD HOC quod quæritur, utrum omnes Ad qu orbes habeant eumdem Orientem? orbes habeant eumdem Orientem? Solvitur diversimode a diversis. Secun- Solvitur diversimode a diversis. Secun- dum Aristotelem enim non est idem dum Aristotelem enim non est idem Oriens, sed Oriens planetarum est in Oriens, sed Oriens planetarum est in Occidente orbis stellarum fixarum: et Occidente orbis stellarum fixarum: et ideo dicens, quod omnes orbes moventur ideo dicens, quod omnes orbes moventur ab Oriente in Occidentem increpat ab Oriente in Occidentem increpat Pythagoram, qui dixit illos qui habitant Pythagoram, qui dixit illos qui habitant sub sphæra occulta, qui occultantur vi- sub sphæra occulta, qui occultantur vi- sibus nostris, esse immediate orbis infe- sibus nostris, esse immediate orbis infe- rioris in parte sinistra, hoc est, illos rioris in parte sinistra, hoc est, illos antipodes qui sunt versus polum antar- antipodes qui sunt versus polum antar- cticum versus Orientem: nos autem cticum versus Orientem: nos autem dixit habitare in medietate orbis supe- dixit habitare in medietate orbis supe- rioris in parte dextra, et hoc secundum rioris in parte dextra, et hoc secundum motum sphæræ stellatæ. Et patet, quod motum sphæræ stellatæ. Et patet, quod

Mundo, com. 32 (Nota edit. Lugd.) Mundo, com. 32 (Nota edit. Lugd.)

1. 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8.

falsum dixit: quia si dextrum sit in falsum dixit: quia si dextrum sit in Oriente, ut dixit Pythagoras, ponens Oriente, ut dixit Pythagoras, ponens hominem secundum quod supra posui- hominem secundum quod supra posui- mus eum, tunc antipodes habitant in mus eum, tunc antipodes habitant in parte superiori orbis in parte sinistra: parte superiori orbis in parte sinistra: quia sub motu habitant regyrationis : quia sub motu habitant regyrationis : nos autem qui sumus versus polum nos autem qui sumus versus polum arcticum, habitamus in coeli dextera in arcticum, habitamus in coeli dextera in inferiori parte orbis: quia habitamus inferiori parte orbis: quia habitamus sub acessu inceptionis motus coeli. Sed sub acessu inceptionis motus coeli. Sed secundum orbes planetarum verum dixit secundum orbes planetarum verum dixit Pythagoras: quia dextra planetarum est Pythagoras: quia dextra planetarum est in sinistra orbis stellarum fixarum: et in sinistra orbis stellarum fixarum: et ideo secundum orbes illos nos sumus in ideo secundum orbes illos nos sumus in parte superiori in sinistra: quia motus parte superiori in sinistra: quia motus regyrationis planetarum est super nos: regyrationis planetarum est super nos: et illi qui habitant in alio hemisphærio, et illi qui habitant in alio hemisphærio, sunt in parte inferiori in dextra: et hoc sunt in parte inferiori in dextra: et hoc secundum motum proprium planetarum, secundum motum proprium planetarum, et non secundum diurnum: quia secun- et non secundum diurnum: quia secun- dum illum motus accessus planetarum dum illum motus accessus planetarum ex inceptionibus eorum est super eos: ex inceptionibus eorum est super eos: et hoc contingit ideo, quia variantur poli et hoc contingit ideo, quia variantur poli a polis orbis stellarum fixarum, et a polis orbis stellarum fixarum, et Orientes et Occidentes ipsorum ab Orientes et Occidentes ipsorum ab Oriente et Occidente. Et ex hoc patet, Oriente et Occidente. Et ex hoc patet, quod omnes falsum dicunt, qui impo- quod omnes falsum dicunt, qui impo- nunt Aristoteli, quod dixit planetas mo- nunt Aristoteli, quod dixit planetas mo- veri ab Oriente primi orbis in Occiden- veri ab Oriente primi orbis in Occiden- tem ipsius. tem ipsius.

object. Secundum ergo hoc solvendæ sunt object. Secundum ergo hoc solvendæ sunt rationes quas inducit Anevalpetras, et rationes quas inducit Anevalpetras, et dicendum quod corpora superiora non dicendum quod corpora superiora non habent in se contrarietatem, et ideo non habent in se contrarietatem, et ideo non moventur ad loca contraria: quia sicut moventur ad loca contraria: quia sicut unus locus est qui dicitur medium, ad unus locus est qui dicitur medium, ad quem movetur terra, et unus locus est a quem movetur terra, et unus locus est a medio sursum, medio sursum, ad quem movetur ignis: ad quem movetur ignis: ita unus locus est qui dicitur circa me- ita unus locus est qui dicitur circa me- dium, ad quem nullum corpus move- dium, ad quem nullum corpus move- tur quia omne corpus quod movetur tur quia omne corpus quod movetur ad aliquem locum secundum naturam, ad aliquem locum secundum naturam, quiescit quando est in illo: sed superiora quiescit quando est in illo: sed superiora moventur in ipso circulariter: et partes moventur in ipso circulariter: et partes illius loci sive situs non sunt contrariæ illius loci sive situs non sunt contrariæ ad invicem, sicut contraria sursum et ad invicem, sicut contraria sursum et

56. 56.

1 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 1 II de Generatione et Corruptione, tex. com.

: :

411 411

: :

deorsum sed tantum habent diversita- deorsum sed tantum habent diversita- tem in eadem natura situs et loci et tem in eadem natura situs et loci et ideo diversi orbes in diversis partibus ideo diversi orbes in diversis partibus suis possunt incipere motus, ratione suis possunt incipere motus, ratione diversarum dispositionum quæ sunt in diversarum dispositionum quæ sunt in motoribus et mobilibus. motoribus et mobilibus.

2. 2.

AD ALIUD dicendum, quod cum circu- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod cum circu- Ad object. lus movetur contra circulum, dicere lus movetur contra circulum, dicere oportet, quod moveantur in eisdem polis oportet, quod moveantur in eisdem polis et in eodem axe: quod non faciunt orbes et in eodem axe: quod non faciunt orbes planetarum cum primo orbe. Vel dica- planetarum cum primo orbe. Vel dica- tur melius, quod motores inferiores non tur melius, quod motores inferiores non sunt contrarii motori superiori, imo in- sunt contrarii motori superiori, imo in- tendunt et appetunt sibi similari: et ideo tendunt et appetunt sibi similari: et ideo etiam movent molu suo, scilicet molu etiam movent molu suo, scilicet molu diurno, et insuper habent proprium, ut diurno, et insuper habent proprium, ut dicetur infra, qui non est contrarius dicetur infra, qui non est contrarius motui primo, sed habet ordinem sub motui primo, sed habet ordinem sub ipso ad consistentiam naturæ: quia ipso ad consistentiam naturæ: quia propter diversitatem inferiorum necesse propter diversitatem inferiorum necesse est esse diversos motus in superioribus, est esse diversos motus in superioribus, ut probatur in II de Generatione et Cor- ut probatur in II de Generatione et Cor- ruptione', et in II de Cœlo et Mundo. ruptione', et in II de Cœlo et Mundo.

Tamen Anavelpetras concedit rationes Tamen Anavelpetras concedit rationes illas, et ponit, quod omnes orbes mo- illas, et ponit, quod omnes orbes mo- ventur a motore uno primo, cujus virtus ventur a motore uno primo, cujus virtus fortior est in orbe immediato, quam fortior est in orbe immediato, quam secundo, vel tertio et in primo facit secundo, vel tertio et in primo facit motum diurnum revolvens ipsum de motum diurnum revolvens ipsum de puncto ad punctum, in secundo autem puncto ad punctum, in secundo autem et in inferioribus in tempore motus et in inferioribus in tempore motus diurni non facit perfectam revolutionem, diurni non facit perfectam revolutionem, sed pars manet, et iterum in alio die sed pars manet, et iterum in alio die pars et secundum hujusmodi rema- pars et secundum hujusmodi rema- nentias dicitur, quod planetæ videntur nentias dicitur, quod planetæ videntur moveri ab Occidente in Orientem, cum moveri ab Occidente in Orientem, cum tamen non moveantur. Quod autem di- tamen non moveantur. Quod autem di- versimode moveantur, hoc dicit contin- versimode moveantur, hoc dicit contin- gere propter diversitatem polorum et gere propter diversitatem polorum et

: :

circulorum. circulorum.

Notandum autem, quod dextrum et Notandum autem, quod dextrum et sinistrum dicitur multis modis, scilicet sinistrum dicitur multis modis, scilicet absolute, et in comparatione ad nos. absolute, et in comparatione ad nos. Absolute dicitur duobus modis, scilicet. Absolute dicitur duobus modis, scilicet. secundum similitudinem, et secundum secundum similitudinem, et secundum virtutem. Secundum similitudinem in virtutem. Secundum similitudinem in

2 II de Coelo et Mundo, tex. com. 60 et infra. 2 II de Coelo et Mundo, tex. com. 60 et infra.

412 412

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

statu, secundum virtutem in illis in qui- statu, secundum virtutem in illis in qui- bus sunt motus diversi, sicut in anima- bus sunt motus diversi, sicut in anima- libus principium motus est in dextrum, libus principium motus est in dextrum, et alteram partem, scilicet sinistrum et alteram partem, scilicet sinistrum trahunt post se et propter hoc animalia trahunt post se et propter hoc animalia quando incipiunt ambulare, dextrum quando incipiunt ambulare, dextrum pedem ponunt prius, et deinde sini- pedem ponunt prius, et deinde sini- strum: quia facilior est sic ambulatio: strum: quia facilior est sic ambulatio: et in coelo ubi principium motus est ab et in coelo ubi principium motus est ab Oriente, et regyratio ab Occidente. Dico Oriente, et regyratio ab Occidente. Dico autem motus diversi, propter gravia et autem motus diversi, propter gravia et levia, quæ non habent nisi motum levia, quæ non habent nisi motum unum a medio, vel ad medium, et ideo. unum a medio, vel ad medium, et ideo. non habent motum dextrum. Quoad nos non habent motum dextrum. Quoad nos etiam dicuntur duobus modis, scilicet etiam dicuntur duobus modis, scilicet per solam relationem, sicut illa quæ sunt per solam relationem, sicut illa quæ sunt versus dextrum vel sinistrum in compa- versus dextrum vel sinistrum in compa- ratione ad nos. Vel per relationem ad ratione ad nos. Vel per relationem ad fatum, sicut observant augures avem fatum, sicut observant augures avem sedentem a dextris et a sinistris. Hoc sedentem a dextris et a sinistris. Hoc tamen ideo non dicimus, quod credamus tamen ideo non dicimus, quod credamus fatum habere vim sed quia hæc distin- fatum habere vim sed quia hæc distin- ctio est antiquorum. ctio est antiquorum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De ante et retro cœli ¹. De ante et retro cœli ¹.

Secundo, Quæritur de ante et retro Secundo, Quæritur de ante et retro coeli, quæ secundum Philosophum sunt coeli, quæ secundum Philosophum sunt principia motus alterationis. principia motus alterationis.

Et quæritur quia Et quæritur quia

1. Alteratio non est in cœlo, ut supra 1. Alteratio non est in cœlo, ut supra probatum est. probatum est.

2. Item, Ante est ubi sunt sensus, ut 2. Item, Ante est ubi sunt sensus, ut dicit Philosophus. Cum igitur in coelo dicit Philosophus. Cum igitur in coelo non est sensus, in cœlo non est ante. non est sensus, in cœlo non est ante.

3. Item, Ante et retro differunt in fi- 3. Item, Ante et retro differunt in fi- gura et virtute: sed in coelo non inveni- gura et virtute: sed in coelo non inveni- tur differentia secundum figuram, quia tur differentia secundum figuram, quia

1 Cf. Opp. B. Alberti. II de Coelo et Mundo, 1 Cf. Opp. B. Alberti. II de Coelo et Mundo, Tract. I, cap. 4. Tom IV novæ editionis no- Tract. I, cap. 4. Tom IV novæ editionis no-

stræ. stræ.

ubique coelum est rotundum : ergo anto ubique coelum est rotundum : ergo anto et retro non sunt in cœlo. et retro non sunt in cœlo. CONTRA: CONTRA:

1. Dicit Philosophus, quod ista sex, 1. Dicit Philosophus, quod ista sex, ante et retro, sursum et deorsum, dex- ante et retro, sursum et deorsum, dex- trum et sinistrum, sunt omnis corporis trum et sinistrum, sunt omnis corporis completi : cum ergo cœlum sit comple. completi : cum ergo cœlum sit comple. tum, completissime ante et retro sunt tum, completissime ante et retro sunt in cœlo. in cœlo.

2. Item, Ante et retro sunt principium 2. Item, Ante et retro sunt principium profunditatis, et cum profunditas sit in profunditatis, et cum profunditas sit in omni corpore, videtur quod ante et retro omni corpore, videtur quod ante et retro sint in omni corpore. sint in omni corpore.

3. Item, Reprehenditur Pythagoras 3. Item, Reprehenditur Pythagoras qui loquebatur de dextro et sinistro, et qui loquebatur de dextro et sinistro, et non de ante et retro, et sursum et deor- non de ante et retro, et sursum et deor- sum, cum tam illa in pluribus corpori- sum, cum tam illa in pluribus corpori- bus inveniantur quam dextrum et sini- bus inveniantur quam dextrum et sini- strum ergo si dextrum et sinistrum sunt strum ergo si dextrum et sinistrum sunt in coelo, multo magis ante et retro. in coelo, multo magis ante et retro.

SOLUTIO. Dicimus, quod ante et retro SOLUTIO. Dicimus, quod ante et retro sunt in coelo secundum dispositionem sunt in coelo secundum dispositionem circuli signorum, sub quo movetur sol, circuli signorum, sub quo movetur sol, si declinat ab Aquilone versus Meri- si declinat ab Aquilone versus Meri- diem, et motores planetarum habent de- diem, et motores planetarum habent de- clinationem secundum partem illam, et clinationem secundum partem illam, et præcipue sol. præcipue sol.

Ad id quod quæritur, Qualiter sit prin- Ad id quod quæritur, Qualiter sit prin- cipium alterationis in cœlo ? cipium alterationis in cœlo ?

Dicendum, quod est principium alte- Dicendum, quod est principium alte- rationis in ipso effective, id est, quia rationis in ipso effective, id est, quia efficit alterationem ex motu enim solis efficit alterationem ex motu enim solis ad ante versus Aquilonem et declinatio- ad ante versus Aquilonem et declinatio- nem ejus retro versus Meridiem continua nem ejus retro versus Meridiem continua fit alteratio in inferioribus, et consequen- fit alteratio in inferioribus, et consequen- ter continua fit generatio et corruptio : ter continua fit generatio et corruptio : et hoc est quod dicit Philosophus in et hoc est quod dicit Philosophus in II de Generatione et Corruptione : II de Generatione et Corruptione : Continuitatis generationis et corruptio- Continuitatis generationis et corruptio- nis, totius scilicet cœli allatio, causa nis, totius scilicet cœli allatio, causa est præsentiæ et absentiæ : contingit est præsentiæ et absentiæ : contingit enim quandoque fieri longe, quandoque enim quandoque fieri longe, quandoque prope: inæquali vero distantia ente, prope: inæquali vero distantia ente, inæqualis erit motus. Quocirca, si in ad- inæqualis erit motus. Quocirca, si in ad-

2 Cf. II de Coelo et Mundo, tex com. 9. 2 Cf. II de Coelo et Mundo, tex com. 9. 3 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 3 II de Generatione et Corruptione, tex. com. 56. 56.

Sel Sel

Solet Solet

Ad Ad

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUÆST. 8.

veniendo et prope esse generat, et in veniendo et prope esse generat, et in recedendo et longe fieri ad ipsum cor- recedendo et longe fieri ad ipsum cor- rumpit. Similiter etiam in animalibus rumpit. Similiter etiam in animalibus non fit alteratio nisi secundum qualita- non fit alteratio nisi secundum qualita- tes sensibiles proprie, ut probatur in tes sensibiles proprie, ut probatur in VII Physicorum cum igitur ante sit ubi VII Physicorum cum igitur ante sit ubi *unt sensus, taliter ante et retro prin- *unt sensus, taliter ante et retro prin- cipium sunt alterationis in animalibus. cipium sunt alterationis in animalibus.

AD ID quod secundo objicitur, dicimus AD ID quod secundo objicitur, dicimus quod Philosophus loquitur ibi de ante in quod Philosophus loquitur ibi de ante in animalibus quia in animalibus ante est animalibus quia in animalibus ante est ubi sunt sensus: ista enim maxime de- ubi sunt sensus: ista enim maxime de- terminantur in corpore spirante, quod est terminantur in corpore spirante, quod est animatum anima sensibili, ut ipse dicit. animatum anima sensibili, ut ipse dicit.

AD ALIUD dicendum, quod etiam illud AD ALIUD dicendum, quod etiam illud non tenet nisi in animalibus et non in cœ- non tenet nisi in animalibus et non in cœ- lo. lo.

1. AD ID quod videtur dicere Philoso- 1. AD ID quod videtur dicere Philoso- phus, quod in omni corpore completo phus, quod in omni corpore completo sunt istæ sex differentiæ. Dicendum, sunt istæ sex differentiæ. Dicendum, quod appellat corpus completum perfe- quod appellat corpus completum perfe- ctum secundum principia motus, quæ ctum secundum principia motus, quæ habet in seipso, scilicet principium mo- habet in seipso, scilicet principium mo- tus localis habentis diversitatem, sicut tus localis habentis diversitatem, sicut est motus animalis, et principium motus est motus animalis, et principium motus alterationis per sensus, et principium alterationis per sensus, et principium augmenti per sursum et deorsum. augmenti per sursum et deorsum.

AD ID quod objicitur, quod ante et re- AD ID quod objicitur, quod ante et re- tro sunt principia profunditatis quæ est tro sunt principia profunditatis quæ est in omni corpore. Dicendum, quod intel- in omni corpore. Dicendum, quod intel- ligitur de profunditate animatorum, cu- ligitur de profunditate animatorum, cu- jus termini sunt ante et retro, et quoad jus termini sunt ante et retro, et quoad hoc dicuntur esse principia. hoc dicuntur esse principia.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De sursum et deorsum cæli 2. De sursum et deorsum cæli 2.

Tertio, Quæritur de sursum et deor- Tertio, Quæritur de sursum et deor- sum quæ sunt principia longitudinis in sum quæ sunt principia longitudinis in coelo, ut dicit Philosophus. coelo, ut dicit Philosophus.

1. Si enim sursum est secundum 1. Si enim sursum est secundum

1 VII Physicorum, tex. com. 14 et infra. 1 VII Physicorum, tex. com. 14 et infra. Cf. Opp. B. Alberti. II de Coelo et Mundo, Cf. Opp. B. Alberti. II de Coelo et Mundo,

413 413

maximam distantiam a medio, videtur, maximam distantiam a medio, videtur, quod circumferentia coeli ubique est quod circumferentia coeli ubique est et numquam deorsum. et numquam deorsum.

sursum, sursum,

2. Item, Dicit Philosophus, quod sur- 2. Item, Dicit Philosophus, quod sur- sum et deorsum sunt principia motus sum et deorsum sunt principia motus augmenti: sed augmentum non est in augmenti: sed augmentum non est in cœlo: ergo nec sursum nec deorsum. cœlo: ergo nec sursum nec deorsum.

3. Præterea, Sursum et deorsum sunt 3. Præterea, Sursum et deorsum sunt ad quæ moventur grave et leve. ad quæ moventur grave et leve.

4. Ad hoc dicunt quidam, quod sur- 4. Ad hoc dicunt quidam, quod sur- sum est ubique juxta coelum et in cœlo, sum est ubique juxta coelum et in cœlo, deorsum autem in centro terræ: et quod deorsum autem in centro terræ: et quod unum istorum est in cœlo, et non reli- unum istorum est in cœlo, et non reli- quum. Sed hæc solutio non habet ratio- quum. Sed hæc solutio non habet ratio- nem. Præterea, est contra Philosophum, nem. Præterea, est contra Philosophum, qui dicit, quod longitudo orbis est spa- qui dicit, quod longitudo orbis est spa- tium in quo sunt orbes, et quod ex or- tium in quo sunt orbes, et quod ex or- bibus sunt quidam qui sunt sursum, et cx bibus sunt quidam qui sunt sursum, et cx eis sunt qui sunt deorsum : et iste locus, eis sunt qui sunt deorsum : et iste locus, scilicet spatium orbium ex omnibus me- scilicet spatium orbium ex omnibus me- dietatibus orbium, est diversus. dietatibus orbium, est diversus.