A4 1. A4 1.

jumit. jumit.

** quest. ** quest.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3.

prædictum est, sed in comparatione ad prædictum est, sed in comparatione ad intellectum vel ad aliquem motum termi- intellectum vel ad aliquem motum termi- natum. Et si quis vellet distinguere se- natum. Et si quis vellet distinguere se- cundum Avicennam, diceret quod nunc cundum Avicennam, diceret quod nunc quod est substantia temporis, dicitur im- quod est substantia temporis, dicitur im- proprie instans: nunc autem quod est proprie instans: nunc autem quod est terminus temporis, retinet nomen ipsius terminus temporis, retinet nomen ipsius nunc, et hoc est quod dicitur, quod in- nunc, et hoc est quod dicitur, quod in- stans dicitur quasi non stans. stans dicitur quasi non stans.

AD ALIUD dicendum, quod substantia AD ALIUD dicendum, quod substantia dicitur ibi id quod est res, et illa divisio dicitur ibi id quod est res, et illa divisio qquæ est in materiam et formam et com- qquæ est in materiam et formam et com- positum, tenet in his quæ secundum na- positum, tenet in his quæ secundum na- turam ad prædicamentum substantiæ or- turam ad prædicamentum substantiæ or- dinantur. dinantur.

AD ID quod juxta hoc quæritur, distin- AD ID quod juxta hoc quæritur, distin- guendum est, quod tempus potest con- guendum est, quod tempus potest con- siderari secundum suam naturam, vel siderari secundum suam naturam, vel secundum comparationem ad nos et ad secundum comparationem ad nos et ad motus terminatos in ipso. Si ultimo mo- motus terminatos in ipso. Si ultimo mo- do consideratur, tunc in ipso significabi- do consideratur, tunc in ipso significabi- lia sunt plura nunc, hoc est, quod secun- lia sunt plura nunc, hoc est, quod secun- dum esse plura sunt nunc. Si autem dum esse plura sunt nunc. Si autem primo modo consideratur, tunc tota sub- primo modo consideratur, tunc tota sub- stantia temporis est unum nunc manens stantia temporis est unum nunc manens semper secundum substantiam unum et semper secundum substantiam unum et idem, sed secundum esse habet plurali- idem, sed secundum esse habet plurali-

tatem. tatem.

ET si quæratur, Qualiter secundum ET si quæratur, Qualiter secundum esse sint plura, et utrum maneant, vel esse sint plura, et utrum maneant, vel corrumpantur? Dicimus, quod corrum- corrumpantur? Dicimus, quod corrum- puntur secundum esse ipsa nunc. puntur secundum esse ipsa nunc.

Ad hoc quod quæritur, Utrum in se vel Ad hoc quod quæritur, Utrum in se vel in alio? Dicimus, quod in se. in alio? Dicimus, quod in se.

Ad hoc autem quod concludit, quod Ad hoc autem quod concludit, quod ita idem corrumpitur et est sive manet in ita idem corrumpitur et est sive manet in simul. Dicimus, quod hoc nihil est in- simul. Dicimus, quod hoc nihil est in- conveniens quia non secundum idem conveniens quia non secundum idem corrumpitur et manet, sed manet secun- corrumpitur et manet, sed manet secun- dum substantiam, et corrumpitur secun- dum substantiam, et corrumpitur secun- dum esse. dum esse.

Ad hoc autem quod objicitur, quod se- Ad hoc autem quod objicitur, quod se- cundum hoc simul sunt quæ hodie et quæ cundum hoc simul sunt quæ hodie et quæ in millesimum annum exspectantur. Di- in millesimum annum exspectantur. Di-

1 IV Physicorum, tex. com. 109. 1 IV Physicorum, tex. com. 109.

2 VI Physicorum, tex. com. 4. 2 VI Physicorum, tex. com. 4.

375 375

cimus, quod non sequitur : quia tempo- cimus, quod non sequitur : quia tempo- ralia non sunt in nunc, sed in esse tem- ralia non sunt in nunc, sed in esse tem- poris, et illud esse non est idem. poris, et illud esse non est idem.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum tempus sit causatum a motu, vel Utrum tempus sit causatum a motu, vel non sit sine motu ? non sit sine motu ?

Quarto quæritur, Utrum tempus sit Quarto quæritur, Utrum tempus sit causatum a motu, vel non sit sine motu? causatum a motu, vel non sit sine motu? Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Dicit Philosophus: Sicut motus se- 1. Dicit Philosophus: Sicut motus se- quitur magnitudinem, ita tempus sequi- quitur magnitudinem, ita tempus sequi- tur motum. Sed pereunte magnitudine, tur motum. Sed pereunte magnitudine, omnino perimitur motus localis. Ergo omnino perimitur motus localis. Ergo pereunte motu, omnino perimitur tem- pereunte motu, omnino perimitur tem- pus: et ita tempus non est sine motu. pus: et ita tempus non est sine motu.

2. Præterea, Dicit Avicenna, quod 2. Præterea, Dicit Avicenna, quod motus numerat tempus, quia facit esse motus numerat tempus, quia facit esse numerum qui est tempus. Si ergo motus numerum qui est tempus. Si ergo motus facit esse numerum qui est tempus, motus facit esse numerum qui est tempus, motus facit esse tempus: ergo destructo motu, facit esse tempus: ergo destructo motu, non est tempus. non est tempus.

3. Præterea, Tempus est passio motus: 3. Præterea, Tempus est passio motus: sed destructo subjecto, destruetur passio: sed destructo subjecto, destruetur passio: ergo destructo motu, destruetur tempus. ergo destructo motu, destruetur tempus.

4. Præterea, In VI Physicorum habe- 4. Præterea, In VI Physicorum habe- tur frequenter, quod si motus est, necesse tur frequenter, quod si motus est, necesse est tempus esse 2 : et si tempus est, ne- est tempus esse 2 : et si tempus est, ne- cesse est motum esse : ergo videtur, cesse est motum esse : ergo videtur, quod ista posita se ponant, et perempta quod ista posita se ponant, et perempta se perimant et ita unum non est sine se perimant et ita unum non est sine altero. altero.

CONTRA: CONTRA:

1. Dicit Philosophus in IV Physico- 1. Dicit Philosophus in IV Physico- rum, quod tempus est aliquid plus om- rum, quod tempus est aliquid plus om- ni eo quod est in ipso: sed motus est in ni eo quod est in ipso: sed motus est in tempore ergo tempus est aliquid plus tempore ergo tempus est aliquid plus omni motu ergo tempus manet motu omni motu ergo tempus manet motu non existente. non existente.

2. Item, Si aliqua duo sunt simul, sic 2. Item, Si aliqua duo sunt simul, sic

IV Physicorum, tex. com. 120 et 117. IV Physicorum, tex. com. 120 et 117.

Solutio. Solutio.

376 376

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod unum habet prius et posterius non quod unum habet prius et posterius non manentia secundum esse, manentia autem manentia secundum esse, manentia autem secundum substantiam, et aliud habet secundum substantiam, et aliud habet prius et posterius non manentia neque prius et posterius non manentia neque secundum esse neque secundum substan- secundum esse neque secundum substan- tiam, necesse est, quod destructo illo tiam, necesse est, quod destructo illo quod non manet neque secundum esse quod non manet neque secundum esse neque secundum substantiam, maneat neque secundum substantiam, maneat illud quod manet secundum substantiam illud quod manet secundum substantiam et non secundum esse. PROBATIO. Sub- et non secundum esse. PROBATIO. Sub- stantia manens non dependet a substan- stantia manens non dependet a substan- tia non manente: quia aliter contradicto- tia non manente: quia aliter contradicto- rium dependeret a contradictorio: sed rium dependeret a contradictorio: sed quandocumque aliquid non dependet ab quandocumque aliquid non dependet ab alio, potest manere illo non existente: alio, potest manere illo non existente: sed manens secundum substantiam non sed manens secundum substantiam non dependet a non manente: ergo et illo dependet a non manente: ergo et illo non existente potest manere. Modo resu- non existente potest manere. Modo resu- matur primum motus et tempus sic se matur primum motus et tempus sic se habent, quod tempus manet secundum habent, quod tempus manet secundum substantiam et non secundum esse, motus substantiam et non secundum esse, motus autem non manet neque secundum sub- autem non manet neque secundum sub- stantiam neque secundum esse. Ergo stantiam neque secundum esse. Ergo tempus potest esse sine motu. Quod au- tempus potest esse sine motu. Quod au- tem tempus sic se habeat, hoc supponitur tem tempus sic se habeat, hoc supponitur a Philosopho et ex determinatis. Quod ve- a Philosopho et ex determinatis. Quod ve- ro motus sic se habeat, ut prædictum est, ro motus sic se habeat, ut prædictum est, probatur sic : Detur quod motus maneat probatur sic : Detur quod motus maneat secundum substantiam, tunc non manebit secundum substantiam, tunc non manebit nisi in mobili: ergo quemadmodum sub- nisi in mobili: ergo quemadmodum sub- stantia temporis adhuc est, ita substantia stantia temporis adhuc est, ita substantia motus præteriti adhuc esset. Sed mobile motus præteriti adhuc esset. Sed mobile præteritum quod movebatur in præterito præteritum quod movebatur in præterito possibile est non esse: sit enim aliquid possibile est non esse: sit enim aliquid quod motum est in præterito, et modo quod motum est in præterito, et modo est corruptum mobile. Ergo illud non est : est corruptum mobile. Ergo illud non est : sed si substantia motus ejus est, in mo- sed si substantia motus ejus est, in mo- bili est et si in mobili est, mobile est : bili est et si in mobili est, mobile est : ergo mobile quod non est, est : hoc au- ergo mobile quod non est, est : hoc au- tem est impossibile: ergo substantia mo- tem est impossibile: ergo substantia mo- tus non est manens. tus non est manens.

3. Item, Nunc in tempore, ut dicit Phi- 3. Item, Nunc in tempore, ut dicit Phi- losoplus, respondet substantiæ ipsius losoplus, respondet substantiæ ipsius mobilis, et tempus motui : sed substantia mobilis, et tempus motui : sed substantia ipsius mobilis manet post motum ergo ipsius mobilis manet post motum ergo substantia ipsius nunc maneť post mo- substantia ipsius nunc maneť post mo- tum sed nunc non habet esse nisi in tum sed nunc non habet esse nisi in tempore ergo tempus est post motum. tempore ergo tempus est post motum.

et et

SOLUTIO. Sicut prius habitum est, tem- Sol SOLUTIO. Sicut prius habitum est, tem- Sol pus dicitur dupliciter. Quoddam tempus pus dicitur dupliciter. Quoddam tempus est mensura cujuscumque mutationis, est mensura cujuscumque mutationis, sive simplicium, sive compositorum sive simplicium, sive compositorum illius nunc nihil prohibet consequi ad illius nunc nihil prohibet consequi ad nunc et hoc bene potest esse sine motu : nunc et hoc bene potest esse sine motu : sed tempus consideratum a Philosophis sed tempus consideratum a Philosophis quod est mensura primi mobilis, non quod est mensura primi mobilis, non potest esse sine motu: et de hoc loquen- potest esse sine motu: et de hoc loquen- do concedimus primas rationes. do concedimus primas rationes.

1 1

ET RESPONDEMUS ad objecta in contra - Adob ET RESPONDEMUS ad objecta in contra - Adob rium, quod cum dicit Philosophus, quod rium, quod cum dicit Philosophus, quod tempus est aliquid majus omni eo quod tempus est aliquid majus omni eo quod est in tempore, loquitur de esse in tem- est in tempore, loquitur de esse in tem- pore secundum quod idem est in tempore pore secundum quod idem est in tempore quod est in numero: quidquid autem est quod est in numero: quidquid autem est in numero, sic se habet ad numerum il- in numero, sic se habet ad numerum il- lum, quod etiam alia possunt mensurari lum, quod etiam alia possunt mensurari et numerari per numerum illum et sic et numerari per numerum illum et sic ea quæ sunt in tempore, sic se habent ad ea quæ sunt in tempore, sic se habent ad tempus quod tempus etiam potest esse tempus quod tempus etiam potest esse mensura aliorum: et sic verum est, quod mensura aliorum: et sic verum est, quod tempus est ad plus omni eo quod est in tempus est ad plus omni eo quod est in tempore. tempore.

AD ALIUD dicendum, quod tempus ma- Ad o AD ALIUD dicendum, quod tempus ma- Ad o net secundum substantiam et non secun- net secundum substantiam et non secun- dum esse, et motus neque secundum sub- dum esse, et motus neque secundum sub- stantiam neque secundum esse: et tamen stantiam neque secundum esse: et tamen dependet tempus a motu. Sed bene se- dependet tempus a motu. Sed bene se- quitur ex illa ratione, quod substantia quitur ex illa ratione, quod substantia temporis non dependet a substantia mo- temporis non dependet a substantia mo- tus, sed dependet a substantia mobilis tus, sed dependet a substantia mobilis secundum quod est in motu : et ideo illo secundum quod est in motu : et ideo illo non existente in motu, non est substantia non existente in motu, non est substantia temporis. temporis.

Qualiter autem hoc sit, patebit in so- Qualiter autem hoc sit, patebit in so- lutione sequentis objectionis. lutione sequentis objectionis.

2. 2.

3. 3.

AD QUAM respondendum est, quod sub- Ad oh AD QUAM respondendum est, quod sub- Ad oh stantia mobilis manet post motum, et sic stantia mobilis manet post motum, et sic non causat ipsum nunc temporis: quia non causat ipsum nunc temporis: quia nunc temporis, secundum quod a Philo- nunc temporis, secundum quod a Philo- sophis consideratur, est nunc conjunctum sophis consideratur, est nunc conjunctum priori et posteriori et ideo non causatur priori et posteriori et ideo non causatur substantia mobilis quoque modo consi- substantia mobilis quoque modo consi- derata sed considerata in motu secun- derata sed considerata in motu secun- dum quod hujus et hoc est quod dicit dum quod hujus et hoc est quod dicit Philosophus in IV Physicorum: Tempus Philosophus in IV Physicorum: Tempus dicimus sequi motum, et similiter pun- dicimus sequi motum, et similiter pun- ctum id quod fertur, quo motum cogno- ctum id quod fertur, quo motum cogno-

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5.

scimus et prius in ipso et posterius'. Hoc scimus et prius in ipso et posterius'. Hoc autem idem in re, ratione autem aliud, autem idem in re, ratione autem aliud, sicut sophiste accipiunt alterum Coriscum sicut sophiste accipiunt alterum Coriscum in theatro esse et Coriscum in foro et in theatro esse et Coriscum in foro et hoc jam in eo quod alibi et alibi est alte- hoc jam in eo quod alibi et alibi est alte- rum id autem quod fertur, sequitur ip- rum id autem quod fertur, sequitur ip- sum nunc sicut tempus motum. sum nunc sicut tempus motum.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Quare tempus dicatur per se quantitas Quare tempus dicatur per se quantitas continua et non motus ? continua et non motus ?

Quinto quæritur, Quare tempus dica- Quinto quæritur, Quare tempus dica- tur quantitas continua per se et non mo- tur quantitas continua per se et non mo- tus? tus?

Et videtur, quod non sit continua Et videtur, quod non sit continua quantitas: quia quantitas: quia

1. Ex indivisibili non fit divisibile: sed 1. Ex indivisibili non fit divisibile: sed nunc est indivisibile secundum substan- nunc est indivisibile secundum substan- tiam ergo ex ipso non fit tempus conti- tiam ergo ex ipso non fit tempus conti- nuum secundum substantiam. nuum secundum substantiam.

2. Item, Punctum suppositum motui 2. Item, Punctum suppositum motui propter indivisibilitatem sui non potest propter indivisibilitatem sui non potest mensurare motum: et hoc est ideo, quia mensurare motum: et hoc est ideo, quia punctum non potest fieri divisibile: et punctum non potest fieri divisibile: et ita non potest fieri continuum et mensu- ita non potest fieri continuum et mensu- ra: ergo cum nunc sic supponitur motui, ra: ergo cum nunc sic supponitur motui, similiter propter indivisibilitatem sui non similiter propter indivisibilitatem sui non potest numerare et mensurare motum, potest numerare et mensurare motum, neque fieri mensura continua: et ita non neque fieri mensura continua: et ita non potest fieri quantitas continua secundum potest fieri quantitas continua secundum substantiam. substantiam.

3. Item, Nihil mensurat majus se, nisi 3. Item, Nihil mensurat majus se, nisi prius mensuret minus se vel æquale sibi : prius mensuret minus se vel æquale sibi : sed tempus est numerus ipsius nunc: sed tempus est numerus ipsius nunc: ergo numero ipsius nunc mensurabit mo- ergo numero ipsius nunc mensurabit mo- tum ergo non nunc mensurabit majus tum ergo non nunc mensurabit majus se, nisi prius mensuret minus se vel se, nisi prius mensuret minus se vel æquale sibi sed minus se non est, quia æquale sibi sed minus se non est, quia ipsum est indivisibile: non ergo mensu- ipsum est indivisibile: non ergo mensu- rat minus se: ergo æquale sibi sed hoc rat minus se: ergo æquale sibi sed hoc

1 IV Physicorum, tex. com. 105. 1 IV Physicorum, tex. com. 105.

2 IV Physicorum, tex. com. 99. 2 IV Physicorum, tex. com. 99.

: :

377 377

est impossibile, quia indivisibile non est impossibile, quia indivisibile non mensuratur: ergo etiam ipsum nunc non mensuratur: ergo etiam ipsum nunc non est mensura: ergo neque numerus ipsius est mensura: ergo neque numerus ipsius nunc erit mensura: quia numerus indi- nunc erit mensura: quia numerus indi- visibilium nihil mensurat: et si non est visibilium nihil mensurat: et si non est mensura, non est quantitas: quia omnis mensura, non est quantitas: quia omnis quantitas aliquid mensurat. quantitas aliquid mensurat.

JUXTA hoc quæritur, Quare tempus di- JUXTA hoc quæritur, Quare tempus di- catur quantitas per se, et non motus? catur quantitas per se, et non motus? Videtur enim oppositum : quia Videtur enim oppositum : quia

1. Philosophus dicit, quod motus est 1. Philosophus dicit, quod motus est continuus propter spatium, et tempus pro- continuus propter spatium, et tempus pro- pter motum in IV Physicorum : ergo vi- pter motum in IV Physicorum : ergo vi- detur, cum tempus continuitatem habeat detur, cum tempus continuitatem habeat a motu, quod motus magis sit continuum a motu, quod motus magis sit continuum per se, et tempus per accidens. per se, et tempus per accidens.

2. Item, Hoc videtur per aliam aucto- 2. Item, Hoc videtur per aliam aucto- ritatem quæ est in V Metaphysicæ ³. Quæ- ritatem quæ est in V Metaphysicæ ³. Quæ- dam dicuntur quantitates, sicut motus et dam dicuntur quantitates, sicut motus et tempus ista enim dicuntur quantitates tempus ista enim dicuntur quantitates et continuæ quia illa quorum ista sunt et continuæ quia illa quorum ista sunt passiones, dividuntur. Et dico non mo- passiones, dividuntur. Et dico non mo- tum, id est, mobile, sive id quod fertur, tum, id est, mobile, sive id quod fertur, sed in quo movetur, id est, spatium : sed in quo movetur, id est, spatium : quoniam idem quod est quantitas motus, quoniam idem quod est quantitas motus, est etiam quantitas et tempus propter est etiam quantitas et tempus propter motum. Ergo tempus habet quantitatem motum. Ergo tempus habet quantitatem propter motum, et ita per accidens. propter motum, et ita per accidens.

Quæst. Quæst.

SOLUTIO. Dicimus, quod tempus est Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod tempus est Solutio. quantitas continua, sicut probat Philoso- quantitas continua, sicut probat Philoso- phus in Prædicamentis, dicens, quod præ- phus in Prædicamentis, dicens, quod præ- sens copulatur ad præteritum et futurum. sens copulatur ad præteritum et futurum.

AD PRIMUM ergo dicimus, quod duplex AD PRIMUM ergo dicimus, quod duplex est indivisibile, scilicet indivisibile quod est indivisibile, scilicet indivisibile quod est tantum terminus divisibilis, et nullo est tantum terminus divisibilis, et nullo modo substantia ipsius divisibilis, nec modo substantia ipsius divisibilis, nec habens aliquam potentiam ad hoc quod habens aliquam potentiam ad hoc quod ipsum efficiatur divisibile secundum ipsum efficiatur divisibile secundum suum esse, et ex illo indivisibili num- suum esse, et ex illo indivisibili num- quam efficitur divisibile et sic punctum quam efficitur divisibile et sic punctum est indivisibile in linea. Item, est aliud est indivisibile in linea. Item, est aliud indivisibile, quod est substantia rei divi- indivisibile, quod est substantia rei divi- sibilis, non tantum terminus, habens sibilis, non tantum terminus, habens etiam potentiam ad divisibilitatem secun- etiam potentiam ad divisibilitatem secun-

3 V Metaphys., tex. com. 18. 3 V Metaphys., tex. com. 18.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad quæst. Ad quæst. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

378 378

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dum suum esse et sic nunc est indivisi- dum suum esse et sic nunc est indivisi- bile et ex illo potest bene fieri divisibile, bile et ex illo potest bene fieri divisibile, si accipiatur secundum suum esse et non si accipiatur secundum suum esse et non secundum hoc quod est indivisibile. secundum hoc quod est indivisibile.

AD ALIUD dicendum, quod non est AD ALIUD dicendum, quod non est simile de puncto et nunc, ut jam patuit simile de puncto et nunc, ut jam patuit ex prædictis. ex prædictis.

AD ALIUD dicendum, quod nunc secun- AD ALIUD dicendum, quod nunc secun- dum quod est indivisibile non mensurat, dum quod est indivisibile non mensurat, sed secundum quod accipitur secundum sed secundum quod accipitur secundum suum esse in priori et posteriori. Illa suum esse in priori et posteriori. Illa autem objectio processit tamquam nunc autem objectio processit tamquam nunc secundum substantiam mensuraret. secundum substantiam mensuraret.

AD ID quod juxta hoc quæritur, dicen- AD ID quod juxta hoc quæritur, dicen- dum quod tempus duobus modis consi- dum quod tempus duobus modis consi- deratur, scilicet in se et sic est per se deratur, scilicet in se et sic est per se species quantitatis: quia partes ejus species quantitatis: quia partes ejus copulantur ad omnem terminum. Si au- copulantur ad omnem terminum. Si au- tem consideratur in comparatione ad tem consideratur in comparatione ad causam, tunc habet continuitatem per causam, tunc habet continuitatem per motum, sicut dicit Avicenna, et sic est motum, sicut dicit Avicenna, et sic est continuum per aliud, et sic loquuntur continuum per aliud, et sic loquuntur auctoritates in IV Physicorum, et in auctoritates in IV Physicorum, et in V Metaphysicæ. V Metaphysicæ.

AD HOC autem quod quæritur, Quare AD HOC autem quod quæritur, Quare motus non dicat quantitatem per se ? motus non dicat quantitatem per se ? patet solutio ex dictis: quia motus in patet solutio ex dictis: quia motus in partibus suis non manet neque secundum partibus suis non manet neque secundum substantiam, neque secundum esse: et substantiam, neque secundum esse: et ita non possunt copulari per se: sed si ita non possunt copulari per se: sed si copulantur, hoc est gratia spatii supra copulantur, hoc est gratia spatii supra quod est motus. quod est motus.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Qualiter tempus sit unum de quatuor Qualiter tempus sit unum de quatuor coæquævis ¹? coæquævis ¹?

Sexto quæritur, Qualiter tempus sit Sexto quæritur, Qualiter tempus sit unum de quatuor coæquævis ? unum de quatuor coæquævis ?

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ja Part. Summa theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ja Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 23, membr. 3, art. 1. Tom. logiæ, Quæst. 23, membr. 3, art. 1. Tom. XXXI hujusce novæ editionis. XXXI hujusce novæ editionis.

Et videtur, quod non sit : quia Et videtur, quod non sit : quia

1. Tempus est mensura motus primi 1. Tempus est mensura motus primi mobilis, ut dictum est, et motus illius mobilis, ut dictum est, et motus illius factus est quarto die ante autem quar- factus est quarto die ante autem quar- tum diem facta fuit prima materia: ergo tum diem facta fuit prima materia: ergo tempus non est coæquævum materiæ, sed tempus non est coæquævum materiæ, sed post. post.

Si forte dicatur, quod tempus non ac- Si forte dicatur, quod tempus non ac- cipitur ibi pro mensura adjacente motui cipitur ibi pro mensura adjacente motui primi mobilis, sed pro mensura adja- primi mobilis, sed pro mensura adja- cente cuicumque mutationi. CONTRA : cente cuicumque mutationi. CONTRA : Quidquid est ante omnem diem natura- Quidquid est ante omnem diem natura- lem et artificialem, hoc est ante omne lem et artificialem, hoc est ante omne tempus coelum et terra, id est, cœlum tempus coelum et terra, id est, cœlum empyreum et prima materia causata sunt empyreum et prima materia causata sunt ante omnem diem naturalem : ergo cun- ante omnem diem naturalem : ergo cun- cta sunt ante omne tempus. PROBATIO cta sunt ante omne tempus. PROBATIO MAJORIS. Tempus non est nisi in die et MAJORIS. Tempus non est nisi in die et nocte ergo quod est ante diem et no- nocte ergo quod est ante diem et no- ctem, est ante omne tempus. Si autem ctem, est ante omne tempus. Si autem diceretur, quod tempus esset ante omnem diceretur, quod tempus esset ante omnem diem, tunc esset totum extra suas partes, diem, tunc esset totum extra suas partes, quod esset inconveniens. quod esset inconveniens.

Si forte dicatur, quod tempus non est Si forte dicatur, quod tempus non est extra naturalem diem, sed tamen est extra naturalem diem, sed tamen est extra diem et noctem, hoc erit contra extra diem et noctem, hoc erit contra diffinitionem diei naturalis: quia dies diffinitionem diei naturalis: quia dies naturalis est, qui constituitur ex die et naturalis est, qui constituitur ex die et nocte. MINOR accipitur in littera Augusti- nocte. MINOR accipitur in littera Augusti- ni in libro XII Confessionum. ni in libro XII Confessionum.

2. Præterea, Videtur quod sit ante 2. Præterea, Videtur quod sit ante reliqua tria, sic: Nullius rei fieri coæ- reliqua tria, sic: Nullius rei fieri coæ- quævum est eidem rei factæ : ergo nec quævum est eidem rei factæ : ergo nec mensura ipsius fieri coæquæva est : sed mensura ipsius fieri coæquæva est : sed tempus est mensura ipsius fieri, ut ha- tempus est mensura ipsius fieri, ut ha- betur per diffinitionem ipsius supra po- betur per diffinitionem ipsius supra po- sitam ex Dionysio 2: ergo tempus non est sitam ex Dionysio 2: ergo tempus non est coæquævum aliis rebus factis, scilicet coæquævum aliis rebus factis, scilicet materiæ, et Angelis, et cœlo. materiæ, et Angelis, et cœlo.

3. Hoc idem videtur per Augustinum³, 3. Hoc idem videtur per Augustinum³, et ponitur in trigesima distinctione libri et ponitur in trigesima distinctione libri primi Sententiarum: « Quisquis exstiterit primi Sententiarum: « Quisquis exstiterit qui æternum Deum solum dicat, tempora qui æternum Deum solum dicat, tempora vero non esse æterna propter varietatem vero non esse æterna propter varietatem et mutabilitatem: sed tamen tempora et mutabilitatem: sed tamen tempora

2 Cf. supra, Art. 2. 2 Cf. supra, Art. 2.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 5. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 5.

Patio, Patio,

SUMMA DE CREATURIS, SUMMA DE CREATURIS,

mon in tempore esse coepisse, quia non mon in tempore esse coepisse, quia non rat tempus antequam tempora incipe- rat tempus antequam tempora incipe- rent et ideo non in tempore accidere rent et ideo non in tempore accidere Deo ut Dominus esset, quia ipsorum Deo ut Dominus esset, quia ipsorum temporum Dominus erat, quæ utique non temporum Dominus erat, quæ utique non in tempore esse cœperunt: quid respon- in tempore esse cœperunt: quid respon- debit de homine qui in tempore factus debit de homine qui in tempore factus st?» Ex hoc accipitur, quod hoc nomen, st?» Ex hoc accipitur, quod hoc nomen, Dominus, temporaliter convenit Deo et Dominus, temporaliter convenit Deo et non ab æterno: et quod est Dominus non ab æterno: et quod est Dominus temporis, non est ex tempore, sed alia- temporis, non est ex tempore, sed alia- rum rerum Dominus est ex tempore. Et rum rerum Dominus est ex tempore. Et ratio Augustini est, ut patet in ipsa au- ratio Augustini est, ut patet in ipsa au- etoritate quia ex notat ordinem, et tem- etoritate quia ex notat ordinem, et tem- pus non est ante se, sed est ante alias pus non est ante se, sed est ante alias creaturas. Ergo non est coæquævum. creaturas. Ergo non est coæquævum.

4. Præterea, Dicit Augustinus in 4. Præterea, Dicit Augustinus in libro XII Confessionum, pro responsio- libro XII Confessionum, pro responsio- ne: «Verum est informitatem primam ne: «Verum est informitatem primam vices temporum non habere: quia nulla vices temporum non habere: quia nulla potest esse vicissitudo, ubi nulla est potest esse vicissitudo, ubi nulla est forma. » Sed informitas prima est ma- forma. » Sed informitas prima est ma- teria prima, et materia prima est extra teria prima, et materia prima est extra tempus, et ita non est coæquæva. tempus, et ita non est coæquæva.

5. Item, Quæcumque sunt coæquæva, 5. Item, Quæcumque sunt coæquæva, in aliquo sunt coæquæva quod est ut in aliquo sunt coæquæva quod est ut mensura ergo si ita quatuor sunt coæ- mensura ergo si ita quatuor sunt coæ- quæva, erunt coæquæva in quinto : et quæva, erunt coæquæva in quinto : et illud quintum aut est coæquævum, aut illud quintum aut est coæquævum, aut non. Constat, quod sic: quia aliter non non. Constat, quod sic: quia aliter non essent coæquæva in ipso ergo erunt essent coæquæva in ipso ergo erunt coæquæva iterum in sexto, et sic in infi- coæquæva iterum in sexto, et sic in infi- nitum. Sed dicit Philosophus 3, quod nitum. Sed dicit Philosophus 3, quod non contingit intelligentem infinita trans- non contingit intelligentem infinita trans- ire. Ergo falsum est, quod tempus sit ire. Ergo falsum est, quod tempus sit coæquævum alicui. coæquævum alicui.

et et

SOLUTIO. Dicinius, quod tempus multi- SOLUTIO. Dicinius, quod tempus multi- pliciter accipitur quandoque enim acci- pliciter accipitur quandoque enim acci- pitur tempus generaliter pro mensura pitur tempus generaliter pro mensura cujuscumque mutationis vel fieri, sive cujuscumque mutationis vel fieri, sive simplicia sint illa, sive composita simplicia sint illa, sive composita secundum hoc dicimus, quod Angeli mo- secundum hoc dicimus, quod Angeli mo- ventur in tempore et intelligunt in tem- ventur in tempore et intelligunt in tem- pore secundum discursum angelica pore secundum discursum angelica intelligentiæ super res intelligibiles in intelligentiæ super res intelligibiles in

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum,cap. 19. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum,cap. 19. 2 ARISTOTELES, Lib. III Physicorum, tex. com. 2 ARISTOTELES, Lib. III Physicorum, tex. com.

TRACT. II, QUÆST. 5. TRACT. II, QUÆST. 5.

379 379

cognitione vespertina, quia secundum cognitione vespertina, quia secundum matutinam cognitionem attingunt æter- matutinam cognitionem attingunt æter- nitatem, ut supra habitum est. Hoc modo nitatem, ut supra habitum est. Hoc modo etiam dicimus, quod fieri creationis, etiam dicimus, quod fieri creationis, quod nihil aliud est quam creaturam quod nihil aliud est quam creaturam nunc esse et ante nihil fuisse, est in tem- nunc esse et ante nihil fuisse, est in tem- pore. Et sic intelligitur hoc quod dicit pore. Et sic intelligitur hoc quod dicit Augustinus, quod est Dominus animo- Augustinus, quod est Dominus animo- rum ex tempore, et non ipsius temporis : rum ex tempore, et non ipsius temporis : quia inceptio rei quæ ibi dicitur fieri, per quia inceptio rei quæ ibi dicitur fieri, per intellectum est ante perfectionem ejus- intellectum est ante perfectionem ejus- dem rei. Et per hoc etiam patet solutio dem rei. Et per hoc etiam patet solutio objectionis præcedentis illam auctorita- objectionis præcedentis illam auctorita- tem quæ idem concludit cum auctoritate. tem quæ idem concludit cum auctoritate. Licet autem tempus sic dictum sit ante Licet autem tempus sic dictum sit ante perfectionem rei secundum intellectum, perfectionem rei secundum intellectum, tamen secundum sui substantiam est tamen secundum sui substantiam est cum re ipsa et hoc ideo, quia fieri illud cum re ipsa et hoc ideo, quia fieri illud secundum substantiam nihil aliud est secundum substantiam nihil aliud est quam creaturam primo incoepisse et ante quam creaturam primo incoepisse et ante non fuisse, ut habetur in quæstione de non fuisse, ut habetur in quæstione de creatione. creatione.

Per hoc patet qualiter tempus secun- Per hoc patet qualiter tempus secun- dum sui substantiam est unum de coæ- dum sui substantiam est unum de coæ- quævis, cum tamen secundum rationem quævis, cum tamen secundum rationem habeat ordinem prioritatis ad alia. habeat ordinem prioritatis ad alia.

Aliter accipitur tempus pro mensura Aliter accipitur tempus pro mensura mutationis quæ est super materiam, sive mutationis quæ est super materiam, sive sit subito, sive non subito et secundum sit subito, sive non subito et secundum hoc dicit Augustinus quod informitas hoc dicit Augustinus quod informitas prima non est in tempore, quia in infor- prima non est in tempore, quia in infor- mitate prima non est aliqua mutatio : et mitate prima non est aliqua mutatio : et tamen est in tempore quod primo modo tamen est in tempore quod primo modo dictum est tempus. dictum est tempus.

Ex Hoc etiam patet solutio ad hoc Ex Hoc etiam patet solutio ad hoc quod dicit Augustinus, quod coelum et quod dicit Augustinus, quod coelum et terra sunt ante omnem diem: quia acci- terra sunt ante omnem diem: quia acci- pitur ibi dies prout constituitur ex horis pitur ibi dies prout constituitur ex horis mensurantibus mutationem quantam- mensurantibus mutationem quantam- cumque quia nec cœlum empyreum cumque quia nec cœlum empyreum mutationi subjectum est, nec etiam mutationi subjectum est, nec etiam prima materia secundum quod sic acci- prima materia secundum quod sic acci- pitur. pitur.

Et quod objicit de die naturali, dici- Et quod objicit de die naturali, dici- mus quod dies naturalis duobus modis mus quod dies naturalis duobus modis diffinitur, in comparatione ad suas par- diffinitur, in comparatione ad suas par-

41. 41.

380 380

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tes, quæ sunt tantum partes ut materia. tes, quæ sunt tantum partes ut materia. Sic dies naturalis est, qui constituitur Sic dies naturalis est, qui constituitur ex viginti quatuor horis. Diffinitur etiam ex viginti quatuor horis. Diffinitur etiam in comparatione ad partes ut ad causam in comparatione ad partes ut ad causam efficientem sic: Dies naturalis est, qui efficientem sic: Dies naturalis est, qui constituitur ex die artificiali et nocte. Et constituitur ex die artificiali et nocte. Et secundum primam diffinitionem et secun- secundum primam diffinitionem et secun- do modo consideratum, tempus nihil est do modo consideratum, tempus nihil est ante omnem diem. Sed secundum secun- ante omnem diem. Sed secundum secun- dam difinitionem et primo modo con- dam difinitionem et primo modo con- sideratum, tempus aliquid est ante om- sideratum, tempus aliquid est ante om- nem diem. nem diem.

Aliter autem dicitur tempus mensura Aliter autem dicitur tempus mensura motus primi mobilis et per consequens motus primi mobilis et per consequens aliorum motuum qui causantur ab illo: aliorum motuum qui causantur ab illo: et sic multa sunt creata ante tempus. et sic multa sunt creata ante tempus.

Et sic patet solutio primæ objectionis. Et sic patet solutio primæ objectionis. AD ALIUD dicendum, quod coæquæ- AD ALIUD dicendum, quod coæquæ- vum exponendum est negative sicut om- vum exponendum est negative sicut om- nia prima. Unde cum dicitur, quod nia prima. Unde cum dicitur, quod quatuor sunt coæquæva, sensus est, quod quatuor sunt coæquæva, sensus est, quod ista quatuor secundum suum esse et sub- ista quatuor secundum suum esse et sub- stantiam non se præcedunt invicem. Et stantiam non se præcedunt invicem. Et ita patet, quod non itur in infinitum. ita patet, quod non itur in infinitum.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Quare tempus magis dicatur causa cor- Quare tempus magis dicatur causa cor- ruptionis quam generationis' ? ruptionis quam generationis' ?

Septimo quæritur, Quare tempus ma- Septimo quæritur, Quare tempus ma- gis dicatur causa corruptionis quam ge- gis dicatur causa corruptionis quam ge- nerationis ? nerationis ?

Videtur enim, quod non : quia Videtur enim, quod non : quia

1. Omnis motus est in tempore: ergo 1. Omnis motus est in tempore: ergo sicut est causa corruptionis, est et causa sicut est causa corruptionis, est et causa alterationis et generationis, etc. alterationis et generationis, etc.

2. Præterea, Videtur quod nullius ho- 2. Præterea, Videtur quod nullius ho- rum sit causa: generatio enim et cor- rum sit causa: generatio enim et cor- ruptio et alii motus causantur a princi- ruptio et alii motus causantur a princi- piis intrinsecis vel extrinsecis agentibus piis intrinsecis vel extrinsecis agentibus

1 Cf. Opp. B. Alberti. In IV Physicorum, 1 Cf. Opp. B. Alberti. In IV Physicorum, Tract III, capp. 10 et 14. Tract III, capp. 10 et 14.

Job, x1, 12. Job, x1, 12.

et patientibus, et sufficienter ab illis : et patientibus, et sufficienter ab illis : ergo tempus non est una causarum cor- ergo tempus non est una causarum cor- ruptionis. ruptionis.

3. Præterea, Si esset causa, deberet 3. Præterea, Si esset causa, deberet determinari inter alias causas corruptio- determinari inter alias causas corruptio- nis et generationis in libro de Genera- nis et generationis in libro de Genera- tione et Corruptione. tione et Corruptione.

4. Item, Passio non est causa subjecti, 4. Item, Passio non est causa subjecti, sed potius e converso: ergo tempus cum sed potius e converso: ergo tempus cum sit passio motus vel mutationis, non est sit passio motus vel mutationis, non est causa alicujus mutationis per se et gene- causa alicujus mutationis per se et gene- rationis per accidens. Si enim per se rationis per accidens. Si enim per se causa est corruptionis, tunc maxime causa est corruptionis, tunc maxime deberet eam causare in subjecto sibi pro- deberet eam causare in subjecto sibi pro- prio: et ita cœlum esset corruptibile. prio: et ita cœlum esset corruptibile.

PRÆTEREA quæritur, Quare reprehen- PRÆTEREA quæritur, Quare reprehen- duntur illi qui dicunt ipsum sapientissi- duntur illi qui dicunt ipsum sapientissi- mum? cum Job dicat, quod in antiquis est mum? cum Job dicat, quod in antiquis est sapientia, et in multo tempore prudentia². sapientia, et in multo tempore prudentia². Et Aristoteles dicit in III Topicorum 3, Et Aristoteles dicit in III Topicorum 3, quod unumquodque in quo tempore quod unumquodque in quo tempore magis valet, ipsum magis est eligendum, magis valet, ipsum magis est eligendum, ut temperantia in juventute, prudentia in ut temperantia in juventute, prudentia in senectute et nemo eligit juvenes, eo senectute et nemo eligit juvenes, eo quod non constat eos esse sapientes. Et quod non constat eos esse sapientes. Et ita videtur tempus esse sapientissimum. ita videtur tempus esse sapientissimum. Si forte fiat vis in eo quod tempus non Si forte fiat vis in eo quod tempus non est particeps disciplinæ, per hoc etiam est particeps disciplinæ, per hoc etiam non erit insipientissimum. non erit insipientissimum.

2. Præterea, Dicit Josue Philosophus, 2. Præterea, Dicit Josue Philosophus, quod Deus ideo antiquis vitam longam quod Deus ideo antiquis vitam longam inclusit, quia studuerunt in rebus lauda- inclusit, quia studuerunt in rebus lauda- bilibus, in astris scilicet, quorum experi- bilibus, in astris scilicet, quorum experi- mentum certum non accipitur nisi in mentum certum non accipitur nisi in tempore longo. Et ita videtur, quod tem- tempore longo. Et ita videtur, quod tem- pus sit causa experimenti certi, quod est pus sit causa experimenti certi, quod est principium scientiæ, ut dicit Aristoteles principium scientiæ, ut dicit Aristoteles in libro II Posteriorum. Idem videtur in libro II Posteriorum. Idem videtur dicere Hippocrates in principio Aphoris- dicere Hippocrates in principio Aphoris- morum «Vita brevis, ars longa, expe- morum «Vita brevis, ars longa, expe- rimentum fallax, judicium difficile. » rimentum fallax, judicium difficile. »

SOLUTIO. Dicimus cum Apostolo ad SOLUTIO. Dicimus cum Apostolo ad Hebræos: Quod antiquatur et senescit, Hebræos: Quod antiquatur et senescit,

3 ARISTOTELES, III Topicorum, cap. 2. 3 ARISTOTELES, III Topicorum, cap. 2.

4 Cf. II Posteriorum, in fine. 4 Cf. II Posteriorum, in fine.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5.

prope interitum est *. Unde tempus est prope interitum est *. Unde tempus est causa corruptionis magis quam genera- causa corruptionis magis quam genera- nis in corruptibili quod aptum natum nis in corruptibili quod aptum natum ent accipere corruptionem in tempore. ent accipere corruptionem in tempore. Et hoc est quod dicit Philosophus 2, Et hoc est quod dicit Philosophus 2, quod ipsum est causa corruptionis magis quod ipsum est causa corruptionis magis quam generationis propter mutationem quam generationis propter mutationem quam mensurat, quæ facit distare a prin- quam mensurat, quæ facit distare a prin- cipio. Si autem aliquid generatur in cipio. Si autem aliquid generatur in tempore, sive simpliciter, sive secundum tempore, sive simpliciter, sive secundum quid, et simpliciter ut substantia, secun- quid, et simpliciter ut substantia, secun- dum quid secundum quod de non sciente dum quid secundum quod de non sciente tit sciens et hoc fit movente aliquo tit sciens et hoc fit movente aliquo extrinseco et non tantum intrinseco : et extrinseco et non tantum intrinseco : et ideo in uno est tempus causa corruptio- ideo in uno est tempus causa corruptio- mis et generationis. Similiter si ex cor- mis et generationis. Similiter si ex cor- ruptione unius generatur alterum, hoc ruptione unius generatur alterum, hoc est iterum per accidens respectu tempo- est iterum per accidens respectu tempo- ris. Et ideo notandum, quod illud tempus ris. Et ideo notandum, quod illud tempus quod est causa corruptionis, hoc est esse quod est causa corruptionis, hoc est esse in tempore et ideo Philosophus hoc in tempore et ideo Philosophus hoc etiam dicit ibi, ubi determinat quid sit etiam dicit ibi, ubi determinat quid sit esse in tempore, quia in illis quæ sunt esse in tempore, quia in illis quæ sunt in tempore, secundum naturam suam est in tempore, secundum naturam suam est contrarietas et ideo per actionem caloris contrarietas et ideo per actionem caloris consumptio fit naturalis humidi, cujus consumptio fit naturalis humidi, cujus consumptio inducit dissolutionem et consumptio inducit dissolutionem et causat distantiam ab habitudine princi- causat distantiam ab habitudine princi- piorum continentium ipsum in esse pri- piorum continentium ipsum in esse pri- mitus. Et ideo dicit Seneca, quod homo mitus. Et ideo dicit Seneca, quod homo incipit mori ex quo nascitur. Dicit enim incipit mori ex quo nascitur. Dicit enim Avicenna, quod non fit restauratio sub- Avicenna, quod non fit restauratio sub- stantialis humidi per humidum nutrimen- stantialis humidi per humidum nutrimen- tale, sed impeditur calor ne subito con- tale, sed impeditur calor ne subito con- sumat ipsum et dat exemplum de du- sumat ipsum et dat exemplum de du- plici humido quod est in lampade, unum plici humido quod est in lampade, unum quod est imbibitum lycinio, alterum quod est imbibitum lycinio, alterum quod est circumfusum, ubi calor ignis de quod est circumfusum, ubi calor ignis de necessitate aliquid consumit de humido necessitate aliquid consumit de humido imbibito sed tamen ne subito consu- imbibito sed tamen ne subito consu- mat, impeditur a circumfuso: et ideo mat, impeditur a circumfuso: et ideo etiam mors naturalis dicitur illa quæ etiam mors naturalis dicitur illa quæ inducitur ex tempore longo. Eodem mo- inducitur ex tempore longo. Eodem mo- do dicimus, quod tempus est causa obli- do dicimus, quod tempus est causa obli- vionis et insipientiæ: quia propter con- vionis et insipientiæ: quia propter con-

1 Ad Hebr. VIII, 13. 1 Ad Hebr. VIII, 13.

2 IV Physicorum, tex. com. 117. 2 IV Physicorum, tex. com. 117.

Cf. Opp. B. Alberti. I Part. Summæ theo- Cf. Opp. B. Alberti. I Part. Summæ theo-

381 381

sumptionem humidi in cerebro, et prop- sumptionem humidi in cerebro, et prop- ter teporem calidi quod necesse est ter teporem calidi quod necesse est tepescere consumpta sua materia in qua tepescere consumpta sua materia in qua est, efficiuntur senes immemorabiles. est, efficiuntur senes immemorabiles.

Ex his patet quomodo tempus dicatur Ex his patet quomodo tempus dicatur causa corruptionis per se: quia scilicet causa corruptionis per se: quia scilicet in ipso in quo est, inducit corruptionem in ipso in quo est, inducit corruptionem hoc modo quo esse in tempore inducit hoc modo quo esse in tempore inducit corruptionem generationis autem per corruptionem generationis autem per accidens quia non in ipso in quo est, accidens quia non in ipso in quo est, sed per aliud movens, ut experimentum, sed per aliud movens, ut experimentum, vel aliquod tale inducitur generatio. vel aliquod tale inducitur generatio.

Ex HIS patet solutio ad omnia præter Ex HIS patet solutio ad omnia præter id quod objicitur de coelo, et ad hoc id quod objicitur de coelo, et ad hoc dicendum, quod coelum secundum suam dicendum, quod coelum secundum suam naturam non est in tempore, sed secun- naturam non est in tempore, sed secun- dum motum suum: et iterum secundum dum motum suum: et iterum secundum motum suum non est in tempore, ita motum suum non est in tempore, ita quod mensuretur a quadam parte tempo- quod mensuretur a quadam parte tempo- ris, sed quia commetitur se toti tempori: ris, sed quia commetitur se toti tempori: sed tempus non est causa corruptionis sed tempus non est causa corruptionis nisi in his quæ metitur secundum par- nisi in his quæ metitur secundum par- tem sui in his enim sunt distantia a tem sui in his enim sunt distantia a principio, et in ali's non. principio, et in ali's non.

: :

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

3 3

Quomodo tempus exiverit in esse ³ ? Quomodo tempus exiverit in esse ³ ?

Octavo quæritur, Quomodo tempus Octavo quæritur, Quomodo tempus exiverit in esse ? exiverit in esse ?

Aut enim tempus incepit in tempore, Aut enim tempus incepit in tempore, aut in instanti temporis, aut in æterni- aut in instanti temporis, aut in æterni- tate, aut in nunc æternitatis. Si in tem- tate, aut in nunc æternitatis. Si in tem- pore, sequitur duplex inconveniens. pore, sequitur duplex inconveniens. Unum est, quod tempus sit in tempore, Unum est, quod tempus sit in tempore, et sic mensuræ est mensura, et tempus et sic mensuræ est mensura, et tempus temporis : et hoc deducitur in infinitum. temporis : et hoc deducitur in infinitum. Aliud inconveniens est, quod incipere est Aliud inconveniens est, quod incipere est initio sui esse, quod est contra naturam initio sui esse, quod est contra naturam continui quia nullum continuum habet continui quia nullum continuum habet

logiæ, Quæst. 23, membr. 3. Tom. XXXI novæ logiæ, Quæst. 23, membr. 3. Tom. XXXI novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

Solutio. Solutio.

382 382

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

esse in termino suo sive principio vel pit in sui initio, et tunc non fuit secun- esse in termino suo sive principio vel pit in sui initio, et tunc non fuit secun- fine, ut probatur in VI Physicorum³. fine, ut probatur in VI Physicorum³. dum esse, dum esse, sed secundum substantiam : sed secundum substantiam : licet enim successivum secundum esse licet enim successivum secundum esse non sit in sui initio, tamen hoc successi- non sit in sui initio, tamen hoc successi- vum quod est tempus, secundum sub- vum quod est tempus, secundum sub- stantiam est in sui initio, ut patet ex stantiam est in sui initio, ut patet ex supra determinatis, ubi quæsitum fuit de supra determinatis, ubi quæsitum fuit de nunc temporis 3. Intelligendum tamen nunc temporis 3. Intelligendum tamen est, quod cum dicitur, tempus incepit est, quod cum dicitur, tempus incepit in sui initio, præpositio, in, potest in sui initio, præpositio, in, potest notare duplicem habitudinem, scilicet notare duplicem habitudinem, scilicet termini ad terminatum, et sic est vera : termini ad terminatum, et sic est vera : vel habitudinem mensurati ad mensu- vel habitudinem mensurati ad mensu- rans, rans, vel continentis ad contentum, et vel continentis ad contentum, et sic falsa est. sic falsa est.

Si autem incepit in instanti temporis, Si autem incepit in instanti temporis, sequuntur tria inconvenientia, quorum sequuntur tria inconvenientia, quorum unum est, quod tempus sit in instanti unum est, quod tempus sit in instanti temporis, quod est initium sui. Aliud est, temporis, quod est initium sui. Aliud est, quod instans indivisibile sit in instanti quod instans indivisibile sit in instanti indivisibili. Et ex isto ulterius sequuntur indivisibili. Et ex isto ulterius sequuntur duo inconvenientia, quorum unum est, duo inconvenientia, quorum unum est, quod indivisibile mensuret, et indivisi- quod indivisibile mensuret, et indivisi- bile mensuretur, quorum utrumque est bile mensuretur, quorum utrumque est impossibile. Aliud est, quod hoc etiam impossibile. Aliud est, quod hoc etiam deducitur in infinitum. Tertium inconve- deducitur in infinitum. Tertium inconve- niens, quod tempus sic incipit quando niens, quod tempus sic incipit quando non est tempus. Et tunc quæritur ul- non est tempus. Et tunc quæritur ul- terius de inceptione temporis sicut prius, terius de inceptione temporis sicut prius, et redibunt prædicta inconvenientia. et redibunt prædicta inconvenientia.

Si autem incepit in æternitate, ergo Si autem incepit in æternitate, ergo fuit in æternitate : quod iterum est in- fuit in æternitate : quod iterum est in- conveniens: in omni enim re mensurata, conveniens: in omni enim re mensurata, mensura proportionatur mensurato : mensura proportionatur mensurato : lagena enim mensurat vinum, et mo- lagena enim mensurat vinum, et mo- dium grana, et ulna pannum, et marca dium grana, et ulna pannum, et marca aurum æternitas autem non proportio- aurum æternitas autem non proportio- natur tempori, quia ipsa est tota simul natur tempori, quia ipsa est tota simul et sine terminis, tempus autem successi- et sine terminis, tempus autem successi- vum et cum terminis. vum et cum terminis.

Eadem objectio est si dicatur, quod in Eadem objectio est si dicatur, quod in nunc æternitatis incepit. nunc æternitatis incepit.

Si forte dicatur, quod incepit in ævo, Si forte dicatur, quod incepit in ævo, propter hoc quod dicit Boetius: propter hoc quod dicit Boetius:

Qui tempus ab ævo Qui tempus ab ævo

Ire jubes 2. Ire jubes 2.

CONTRA est, quod supponitur ibi et CONTRA est, quod supponitur ibi et supra probatum est, quod ævum incepit supra probatum est, quod ævum incepit cum tempore. cum tempore.

Si forte aliquis velit dicere, quod tem- Si forte aliquis velit dicere, quod tem- pus incepit in initio sui, et tunc non fuit pus incepit in initio sui, et tunc non fuit tempus, quia successivum non est in sui tempus, quia successivum non est in sui initio, quæratur de ipso initio, in quo initio, quæratur de ipso initio, in quo ceperit, et redibunt eadem inconvenientia. ceperit, et redibunt eadem inconvenientia.

SOLUTIO. Dicimus, quod tempus ince- SOLUTIO. Dicimus, quod tempus ince-

1 VI Physicorum, tex. com. 59. 1 VI Physicorum, tex. com. 59.

BOETICS, Lib. III de Consolatione philoso- BOETICS, Lib. III de Consolatione philoso- phiæ, metr. 9. phiæ, metr. 9.

AD ID autem quod objicitur, quod tria AD ID autem quod objicitur, quod tria sequuntur inconvenientia, dicimus quod sequuntur inconvenientia, dicimus quod non est verum: quia non est inconve- non est verum: quia non est inconve- niens, quod tempus sit in sui initio se- niens, quod tempus sit in sui initio se- cundum substantiam, non quantum ad cundum substantiam, non quantum ad

esse. esse.

Similiter per distinctionem præpositio- Similiter per distinctionem præpositio- nis patet, quod non sequitur, quod indi- nis patet, quod non sequitur, quod indi- visibile mensuret divisibile: quia non visibile mensuret divisibile: quia non accipitur præpositio in habitudine hac. accipitur præpositio in habitudine hac.

AD ID quod ojbicitur de Boetio, dicen- AD ID quod ojbicitur de Boetio, dicen- dum est, quod ævum ponitur ibi pro dum est, quod ævum ponitur ibi pro æternitate et improprie et præpositio, æternitate et improprie et præpositio, ab, potest notare triplicem habitudinem, ab, potest notare triplicem habitudinem, et in quolibet sensu locutio est vera, et in quolibet sensu locutio est vera, scilicet habitudinem causæ ad causatum, scilicet habitudinem causæ ad causatum, exemplaris ad exemplum, vel habitudi- exemplaris ad exemplum, vel habitudi- nem ordinis unius ad alterum. nem ordinis unius ad alterum.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Quid sit esse in tempore? Quid sit esse in tempore?

Nono quæritur, Quid sit esse in tem- Nono quæritur, Quid sit esse in tem- pore ? pore ?

Et dicit Philosophus', quod esse in Et dicit Philosophus', quod esse in

3 Cf. Artic. 3 hujus quæstionis. 3 Cf. Artic. 3 hujus quæstionis.

4 Cf. IV Physicorum, tex. com. 117. 4 Cf. IV Physicorum, tex. com. 117.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5.

tempore, est aut tempore, aut parte tem- tempore, est aut tempore, aut parte tem- poris numerari. poris numerari.

Sed tunc quæritur de his quæ non ha- Sed tunc quæritur de his quæ non ha- bent numerum secundum prius et poste- bent numerum secundum prius et poste- mus, ut quieta omnino, scilicet essentia mus, ut quieta omnino, scilicet essentia cujuslibet rei naturalis, ut homo, asi- cujuslibet rei naturalis, ut homo, asi- mus, etc., qualiter illa sint in tempore ? mus, etc., qualiter illa sint in tempore ? Dicimus enim, homo est, et homo fuit, Dicimus enim, homo est, et homo fuit, et homo erit, significantes quod talia sint et homo erit, significantes quod talia sint in tempore. in tempore.

Si forte dicatur, quod essentia rerum Si forte dicatur, quod essentia rerum est in adæquatione humorum: humores est in adæquatione humorum: humores autem in calidis, frigidis, humidis, et autem in calidis, frigidis, humidis, et siccis et ibi propter continuam actio- siccis et ibi propter continuam actio- nem et passionem est prius et posterius nem et passionem est prius et posterius in deperditione et restauratione, secun- in deperditione et restauratione, secun- dum quod etiam dicit Philosophus, quod dum quod etiam dicit Philosophus, quod non est actu eadem sanitas in mane et in non est actu eadem sanitas in mane et in vespere: ita non possemus dicere, quod vespere: ita non possemus dicere, quod esset idem homo in mane et in vespere. esset idem homo in mane et in vespere. Dico autem actu: quia esset habitu Dico autem actu: quia esset habitu eadem sanitas, nisi interveniret infirmi- eadem sanitas, nisi interveniret infirmi- tas. Si, inquam, diceretur, quod sicut tas. Si, inquam, diceretur, quod sicut albedo vel sanitas non perit in toto, sed albedo vel sanitas non perit in toto, sed tamen non est tota simul, et ideo ibi est tamen non est tota simul, et ideo ibi est esse in præterito et in futuro: similiter esse in præterito et in futuro: similiter est in homine, propter hoc quod non est in homine, propter hoc quod non est totum simul in præterito et in futuro. est totum simul in præterito et in futuro. CONTRA Formæ substantiales sunt for- CONTRA Formæ substantiales sunt for- mæ omnino simplices: formæ autem mæ omnino simplices: formæ autem simplices, aut omnino sunt simul, aut simplices, aut omnino sunt simul, aut non sunt. Ita cum homo sit simplex non sunt. Ita cum homo sit simplex forma, ideo non potest aliquid habere forma, ideo non potest aliquid habere humanitatem, vel habebit eam totam humanitatem, vel habebit eam totam simul et ita ratione illius formæ non erit simul et ita ratione illius formæ non erit verum dicere, homo fuit, et homo erit. verum dicere, homo fuit, et homo erit. Et ita videtur, quod talia non sint in Et ita videtur, quod talia non sint in tempore. tempore.

Præterea, Quæritur de cœlo, quomodo Præterea, Quæritur de cœlo, quomodo dicatur, coelum est, cœlum fuit, coelum dicatur, coelum est, cœlum fuit, coelum

erit ? erit ?

Et sit de omnibus generaliter unum Et sit de omnibus generaliter unum argumentum simplex secundum quod argumentum simplex secundum quod simplex non habet mensuram secundum simplex non habet mensuram secundum prius et posterius: sed talia corpora quæ prius et posterius: sed talia corpora quæ sunt immortalia secundum Boetium, sunt immortalia secundum Boetium, sunt simplicia: ergo secundum hunc sunt simplicia: ergo secundum hunc

IV Physicorum, tex. com. 118. IV Physicorum, tex. com. 118.

383 383 : sed : sed

modum non habebunt mensuram modum non habebunt mensuram tempus est mensura secundum hunc tempus est mensura secundum hunc modum : ergo talia non sunt in tem- modum : ergo talia non sunt in tem- pore. pore.

Præterea, Quæritur de dicto quorum- Præterea, Quæritur de dicto quorum- dam, qui dicunt de quiescentibus quiete dam, qui dicunt de quiescentibus quiete naturali, ut omnia mobilia quæ actu non naturali, ut omnia mobilia quæ actu non moventur secundum quod possibilia sunt moventur secundum quod possibilia sunt ad motum, quod quies eorum non est ad motum, quod quies eorum non est tota sinul. Videtur enim hoc esse fal- tota sinul. Videtur enim hoc esse fal- sum : quia quidquid habet prius et po- sum : quia quidquid habet prius et po- sterius, hoc primo et per se est in tem- sterius, hoc primo et per se est in tem- pore sed nulla quies primo et per se est pore sed nulla quies primo et per se est in tempore, sed per posterius, ut dicit in tempore, sed per posterius, ut dicit Philosophus ' : ergo nulla quies habet Philosophus ' : ergo nulla quies habet prius et posterius. prius et posterius.

: :

SOLUTIO. Dicimus, quod quatuor mo- SOLUTIO. Dicimus, quod quatuor mo- dis aliquid proprie est in tempore. Pri- dis aliquid proprie est in tempore. Pri- mo, aliquid est in tempore ut in subje- mo, aliquid est in tempore ut in subje- cto et sic passiones temporis sunt in cto et sic passiones temporis sunt in tempore, sicut longum et breve, multum tempore, sicut longum et breve, multum et paucum. Secundo, aliquid est in tem- et paucum. Secundo, aliquid est in tem- pore sicut id quod est substantia tempo- pore sicut id quod est substantia tempo- ris et sic nunc est in tempore quod est ris et sic nunc est in tempore quod est substantia ipsius. Tertio modo, aliquid substantia ipsius. Tertio modo, aliquid est in tempore sicut terminus in termi- est in tempore sicut terminus in termi- nato et sic nunc signatum est in tem- nato et sic nunc signatum est in tem- pore. Quarto modo, aliquid est in tem- pore. Quarto modo, aliquid est in tem- pore simpliciter sicut in numero: et hoc pore simpliciter sicut in numero: et hoc est tempore toto, vel parte temporis est tempore toto, vel parte temporis mensurari (: et hoc contingit duobus mensurari (: et hoc contingit duobus modis, scilicet absolute, vel secundum modis, scilicet absolute, vel secundum comparationem. Absolute adhuc duobus comparationem. Absolute adhuc duobus modis, scilicet per prius et posterius. Per modis, scilicet per prius et posterius. Per prius est in tempore motus, et mobile prius est in tempore motus, et mobile secundum quod est in motu. Per poste- secundum quod est in motu. Per poste- rius quies et quiescens secundum quod rius quies et quiescens secundum quod refertur ad motum. Et per prius esse in refertur ad motum. Et per prius esse in tempore dicitur adhuc duobus modis, tempore dicitur adhuc duobus modis, scilicet toto tempore mensurari, et parte scilicet toto tempore mensurari, et parte temporis mensurari. Toto tempore, sic- temporis mensurari. Toto tempore, sic- ut motus coeli. Et parte temporis, sicut ut motus coeli. Et parte temporis, sicut alii motus. Per comparationem esse in alii motus. Per comparationem esse in tempore dicitur tribus modis. Aut enim tempore dicitur tribus modis. Aut enim id quod comparatur, est immobile se- id quod comparatur, est immobile se- cundum esse et posse et agere, sed com- cundum esse et posse et agere, sed com-

Solutio. Solutio.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

: :

paratur ad rem mutabilem et mobilem paratur ad rem mutabilem et mobilem secundum durationem excellentem in secundum durationem excellentem in ante et post et commutationem et sic ante et post et commutationem et sic dicitur, Deus est, Deus fuit, Deus erit : dicitur, Deus est, Deus fuit, Deus erit : sensus enim est, ut dicit Hieronymus. sensus enim est, ut dicit Hieronymus. Deus fuit, id est, numquam defuit: Deus Deus fuit, id est, numquam defuit: Deus erit, id est, numquam deerit Deus est, erit, id est, numquam deerit Deus est, id est, semper est. Aut id quod compa- id est, semper est. Aut id quod compa- ratur, secundum esse est immobile, licet ratur, secundum esse est immobile, licet secundum posse quod est conjunctum secundum posse quod est conjunctum motui, est mobile, quia mobile est se- motui, est mobile, quia mobile est se- cundum vicissitudinem et sic Angelus cundum vicissitudinem et sic Angelus dicitur esse in tempore secundum omnes dicitur esse in tempore secundum omnes differentias temporis : quia potentia differentias temporis : quia potentia Angeli vicissitudinatur per actus intelli- Angeli vicissitudinatur per actus intelli- gendo diversa et volendo. Et secundum gendo diversa et volendo. Et secundum hoc dicit Augustinus, quod Deus creatu- hoc dicit Augustinus, quod Deus creatu- ram spiritualem movet per tempus, ram spiritualem movet per tempus, creaturam vero corporalem per tempus creaturam vero corporalem per tempus et locum. Aut quod esse quid rei est et locum. Aut quod esse quid rei est totum simul, sed habet potentiam ad totum simul, sed habet potentiam ad motum continuum : et hoc contingit motum continuum : et hoc contingit duobus modis secundum duplicem mo- duobus modis secundum duplicem mo- dum potentiæ est enim potentia ad ubi dum potentiæ est enim potentia ad ubi tantum, et potentia ad ubi et formam. tantum, et potentia ad ubi et formam. Et primo modo cœlum est in tempore, Et primo modo cœlum est in tempore, secundo modo generabilia et corrupti- secundo modo generabilia et corrupti-

bilia. bilia.

ET PER HOC patet solutio ad omnia ET PER HOC patet solutio ad omnia præter hoc quod objicitur de quiete: præter hoc quod objicitur de quiete: bene enim concedimus, quod essentiæ bene enim concedimus, quod essentiæ rerum non sunt in tempore absolute, sed rerum non sunt in tempore absolute, sed per comparationem ad potentiam rela- per comparationem ad potentiam rela- tam ad motum. tam ad motum.

AD HOC autem quod objicitur de quie- AD HOC autem quod objicitur de quie- te, dicendum est, quod cum dicitur, quod te, dicendum est, quod cum dicitur, quod quies non sit tota simul, intelligitur quies non sit tota simul, intelligitur quod est propinquior et remotior a mo- quod est propinquior et remotior a mo- tu, et hoc simpliciter non ponit prius et tu, et hoc simpliciter non ponit prius et posterius, sed per comparationem ad posterius, sed per comparationem ad motum et ideo dicit Philosophus, quod motum et ideo dicit Philosophus, quod per posterius quies est in tempore. per posterius quies est in tempore.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

Utrum sit unum tempus vel plura ?? Utrum sit unum tempus vel plura ??

Decimo quæritur, Utrum sit unum Decimo quæritur, Utrum sit unum tempus vel plura ? tempus vel plura ?

Et videtur, quod plura : quia Et videtur, quod plura : quia

1. Multiplicato subjecto secundum nu- 1. Multiplicato subjecto secundum nu- merum, multiplicatur passio: sed subje- merum, multiplicatur passio: sed subje- ctum temporis multiplicatur secundum ctum temporis multiplicatur secundum speciem et numerum : ergo tempus mul- speciem et numerum : ergo tempus mul- tiplicabitur secundum speciem et nume- tiplicabitur secundum speciem et nume- rum. PROBATIO mediæ est quia plures rum. PROBATIO mediæ est quia plures motus sunt secundum speciem et nume- motus sunt secundum speciem et nume-

rum. rum.

2. Item, Multiplicata causa, multipli- 2. Item, Multiplicata causa, multipli- catur effectus : sed motus est causa catur effectus : sed motus est causa temporis ergo multiplicato motu, mul- temporis ergo multiplicato motu, mul- tiplicabitur et tempus sed multiplicatur tiplicabitur et tempus sed multiplicatur motus ergo, etc. motus ergo, etc.

3. Præterea, Dicit Philosophus in 3. Præterea, Dicit Philosophus in V Physicorum, quod ad motum unum V Physicorum, quod ad motum unum exigitur movens unum, et mobile unum, exigitur movens unum, et mobile unum, et tempus unum et per hoc innuit, et tempus unum et per hoc innuit, quod non omnis motus est in uno tem- quod non omnis motus est in uno tem- pore, et ita sunt plura tempora. pore, et ita sunt plura tempora.

4. Item, Tempus est accidens: ergo 4. Item, Tempus est accidens: ergo est in aliquo sicut in subjecto, non nisi est in aliquo sicut in subjecto, non nisi in eo quod denominatur ab ipso : sed in eo quod denominatur ab ipso : sed temporale denominatur ab ipso : ergo temporale denominatur ab ipso : ergo est in temporali: sed multiplicato subje- est in temporali: sed multiplicato subje- cto multiplicabitur et accidens: ergo cum cto multiplicabitur et accidens: ergo cum multa sint temporalia, multa etiam erunt multa sint temporalia, multa etiam erunt tempora. tempora.

CONTRA: CONTRA:

Dicit Anselmus quod præsens tem- Dicit Anselmus quod præsens tem- pus claudit omnem locum et quidquid pus claudit omnem locum et quidquid in loco est, est in uno præsenti: et per in loco est, est in uno præsenti: et per

Sed con Sed con

1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad litteram, cap. 20. litteram, cap. 20.

2 Cf. Opp.B. Alberti. In IV Physicorum, Tract. 2 Cf. Opp.B. Alberti. In IV Physicorum, Tract. III ,cap. 13, Tom. III novæ editionis nostræ. Cf. III ,cap. 13, Tom. III novæ editionis nostræ. Cf. etiam Iam Part. Summa theologiæ, Quæst. 23, etiam Iam Part. Summa theologiæ, Quæst. 23,

3, art. 2. Tom. XXXI ejusdem editionis membr. 3, art. 2. Tom. XXXI ejusdem editionis membr. 3 V Physicorum, tex. com. 34. 3 V Physicorum, tex. com. 34.

4 S. ANSELMUS, Lib. de Concordia præscientiæ 4 S. ANSELMUS, Lib. de Concordia præscientiæ Dei cum libero arbitrio, cap. 5. Dei cum libero arbitrio, cap. 5.

# 1. # 1.

☐ 2. ☐ 2.

№ 3. № 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 5.

eamdem rationem non nisi unum futu- eamdem rationem non nisi unum futu-

rum et unum præteritum. rum et unum præteritum. Praeterea, Idem dicit Augustinus et Praeterea, Idem dicit Augustinus et Aristoteles expresse. Aristoteles expresse.

SOLUTIO. Dicimus, quod plura sunt SOLUTIO. Dicimus, quod plura sunt tempora est enim quædam mutatio quæ tempora est enim quædam mutatio quæ non potest reduci ad motum coeli tam- non potest reduci ad motum coeli tam- quam ad causam, sicut est mutatio po- quam ad causam, sicut est mutatio po- tentiæ intellectivæ et voluntatis, et illa tentiæ intellectivæ et voluntatis, et illa habet suum tempus, sicut supra dictum habet suum tempus, sicut supra dictum est. Alia autem omnia quæ sunt sub mo- est. Alia autem omnia quæ sunt sub mo- tu coeli, habent tempus unum omnis tu coeli, habent tempus unum omnis "nim motus mensuratur pèr motum cœli "nim motus mensuratur pèr motum cœli tamquam per simplicissimum sui generis. tamquam per simplicissimum sui generis. Et similiter mensuratur per numerum Et similiter mensuratur per numerum motus coeli tamquam per extrinsecus ad- motus coeli tamquam per extrinsecus ad- jacens, quod non est in eodem genere: jacens, quod non est in eodem genere: quia esse in tempore, est esse in nume- quia esse in tempore, est esse in nume- ro, sicut dicit Philosophus : et in ro, sicut dicit Philosophus : et in codem numero numerante possunt esse codem numero numerante possunt esse multa numerata plures enim res pos- multa numerata plures enim res pos- sunt referri ad unum numerum. sunt referri ad unum numerum.

1 1

DICIMUS ergo ad primum, quod tempus DICIMUS ergo ad primum, quod tempus non est passio nisi motus coeli per se, et non est passio nisi motus coeli per se, et aliorum per relationem ad motum cœli aliorum per relationem ad motum cœli tamquam ad simplicissimum, quod est tamquam ad simplicissimum, quod est causa aliorum motuum. causa aliorum motuum.

PER HOC patet solutio ad sequens : PER HOC patet solutio ad sequens : quia tempus causatur a simplicissimo quia tempus causatur a simplicissimo motu quem primo mensurat, et alios motu quem primo mensurat, et alios mensurat per relationem ad motum il- mensurat per relationem ad motum il- lum. lum.

AD ALIUD dicimus, quod Philosophus AD ALIUD dicimus, quod Philosophus intelligit illud de tempore signato inter intelligit illud de tempore signato inter duo nunc, et non de tempore simpli- duo nunc, et non de tempore simpli- citer. citer.

PER PRÆDICTA patet solutio ad ulti- PER PRÆDICTA patet solutio ad ulti- mum, quod tempus est accidens motus mum, quod tempus est accidens motus coeli et ita in aliis non est sicut acci- coeli et ita in aliis non est sicut acci- dens in subjecto, sed sicut numerus in dens in subjecto, sed sicut numerus in numerato. numerato.