tio ad tio ad bjecta bjecta

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3.

tinuum secundum Isaac, dicit idem quod tinuum secundum Isaac, dicit idem quod carentia utriusque termini: quod Boe- carentia utriusque termini: quod Boe- tius vocavit interminabilitatem magis tius vocavit interminabilitatem magis exprimens cum etiam usus loquendi ha- exprimens cum etiam usus loquendi ha- bet significationem istam, secundum bet significationem istam, secundum quod dicimus, quod temporalia non sunt quod dicimus, quod temporalia non sunt continue. continue.

349 349

lis? Dicendum, quod in carentia prin- lis? Dicendum, quod in carentia prin- cipii intelligitur carentia fiņis: quia cipii intelligitur carentia fiņis: quia quidquid caret principio, caret etiam quidquid caret principio, caret etiam fine, sed non convertitur: cujus ratio fine, sed non convertitur: cujus ratio assignabitur infra, cum quæretur, Quare assignabitur infra, cum quæretur, Quare tantum sunt tres mensuræ ? tantum sunt tres mensuræ ?

AD ALIUD dicendum, quod nos non in- AD ALIUD dicendum, quod nos non in-

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ telligimus æternitatem et ævum, nisi Et per hoc patet solutio ad omnia quæ telligimus æternitatem et ævum, nisi objiciuntur de continuo. objiciuntur de continuo.

AD ID quod objicitur de intersectione, AD ID quod objicitur de intersectione, dicendum est, quod hoc dicitur ad diffe- dicendum est, quod hoc dicitur ad diffe- rentiam temporis, quod distinguitur se- rentiam temporis, quod distinguitur se- cundum intersectionem per motum coeli, cundum intersectionem per motum coeli, sicut ipse dicit ibidem. sicut ipse dicit ibidem.

Ad hoc quod objicitur, quod tempus Ad hoc quod objicitur, quod tempus est continue durans non intersectum, di- est continue durans non intersectum, di- cendum quod ipsum consideratur dupli- cendum quod ipsum consideratur dupli- citer, scilicet quantum ad motum quem citer, scilicet quantum ad motum quem mensurat totum secundum se, et sic non mensurat totum secundum se, et sic non habet intersectionem. Alio modo consi- habet intersectionem. Alio modo consi- deratur secundum quod comparatur ad deratur secundum quod comparatur ad quantitatem ipsius mobilis per motum, quantitatem ipsius mobilis per motum, et sic distinguitur in horas, et dies, et et sic distinguitur in horas, et dies, et menses, et annos: quod non est in æter- menses, et annos: quod non est in æter- nitate et ævo. Et sic patet, quod spatium nitate et ævo. Et sic patet, quod spatium illud per hanc differentiam, continuum, illud per hanc differentiam, continuum, non separatur ab ævo et tempore. Per non separatur ab ævo et tempore. Per hanc autem differentiam quod est inter- hanc autem differentiam quod est inter- sectum, separatur a tempore tantum in sectum, separatur a tempore tantum in quantum est mensura motus coeli. quantum est mensura motus coeli.

AD ID quod objicitur contra tertiam AD ID quod objicitur contra tertiam tra ter- diffinitionem, dicendum quod antiquitas tra ter- diffinitionem, dicendum quod antiquitas onem. sumitur ibi pro carentia principii. Anti- onem. sumitur ibi pro carentia principii. Anti-

m dif- m dif-

quum enim dupliciter dicitur. Uno modo quum enim dupliciter dicitur. Uno modo quod multum habet de præterito, et se- quod multum habet de præterito, et se- cundum hoc opponitur ad juvenem, et cundum hoc opponitur ad juvenem, et antiquitas ad juventutem. Alio modo antiquitas ad juventutem. Alio modo dicitur antiquitas secundum usum gram- dicitur antiquitas secundum usum gram- maticorum idem quod remotum, et sic maticorum idem quod remotum, et sic opponitur novo, secundum quod novum opponitur novo, secundum quod novum dicitur quod quantum ad suum initium dicitur quod quantum ad suum initium est propinquum: et secundum hoc tran- est propinquum: et secundum hoc tran- sumptum ad proprietatem æternitatis di- sumptum ad proprietatem æternitatis di- cit carentiam principii. cit carentiam principii.

Si autem quæritur, Quare non ponit Si autem quæritur, Quare non ponit aliud quod notet carentiam termini fina- aliud quod notet carentiam termini fina-

1 S. GREGORIUS, Lib. V Moralium, cap. 25. 1 S. GREGORIUS, Lib. V Moralium, cap. 25.

per modum cujusdam temporis: et ideo per modum cujusdam temporis: et ideo etiam non sunt inventa verba quibus lo- etiam non sunt inventa verba quibus lo- quamur de æternis tantum, sed utimur quamur de æternis tantum, sed utimur verbis temporalibus in omnibus illis. verbis temporalibus in omnibus illis. Unde licet secundum rem æternitas ma- Unde licet secundum rem æternitas ma- gis conveniat cum ævo, quam cum tem- gis conveniat cum ævo, quam cum tem- pore, propter tamen inopiam sermonis, pore, propter tamen inopiam sermonis, et quia magis nota est nobis differentia et quia magis nota est nobis differentia vel conditio temporis, transfertur ad ex- vel conditio temporis, transfertur ad ex- primendum proprietatem æternitatis. primendum proprietatem æternitatis.

: :

AD ID quod quæritur, Quid dicat im- AD ID quod quæritur, Quid dicat im- mutabile ? Dicendum, quod potentiam mutabile ? Dicendum, quod potentiam indeficientem secundum durationem ex indeficientem secundum durationem ex scipsa, quod non est in aliquo creato : scipsa, quod non est in aliquo creato : quia omne creatum vertibile est, ut dicit quia omne creatum vertibile est, ut dicit Damascenus et ideo etiam est mutabile: Damascenus et ideo etiam est mutabile: quia vertibilitas nihil aliud est quam mu- quia vertibilitas nihil aliud est quam mu- tabilitas quædam et si stat potentia tabilitas quædam et si stat potentia creaturæ, hoc non est virtute sua, sed creaturæ, hoc non est virtute sua, sed potentia creatoris continet eam, ut dicit potentia creatoris continet eam, ut dicit Gregorius in Moralibus', quod omnia Gregorius in Moralibus', quod omnia in nihilum reciderent, nisi ea manus in nihilum reciderent, nisi ea manus omnipotentis Dei contineret. omnipotentis Dei contineret.

AD ALIUD dicendum, quod utiliter AD ALIUD dicendum, quod utiliter mensurans ponitur ad differentiam tem- mensurans ponitur ad differentiam tem- poris et hoc patet ex illa translatione, poris et hoc patet ex illa translatione, totum secundum totum metiri : tempus totum secundum totum metiri : tempus enim numquam est simul totum, sed enim numquam est simul totum, sed suum esse est suum fieri, et e converso: suum esse est suum fieri, et e converso: quia semper est in principio et fine, et quia semper est in principio et fine, et nihil mensurat secundum totum. Simili- nihil mensurat secundum totum. Simili- ter id quod mensurat primo, habet esse ter id quod mensurat primo, habet esse in fieri, scilicet motus, cujus esse in suc- in fieri, scilicet motus, cujus esse in suc- cessione est. Unde nec motus secundum cessione est. Unde nec motus secundum totum mensuratur, sed secundum par- totum mensuratur, sed secundum par- tem æternitatis autem est secundum to- tem æternitatis autem est secundum to- tum metiri, in quantum est tota simul : tum metiri, in quantum est tota simul : et iterum totum metiri, quia primo et et iterum totum metiri, quia primo et per se comparatur ad esse divinum, per se comparatur ad esse divinum,

350 350

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod est perfectissimum et stans immo- quod est perfectissimum et stans immo- bile, nihil exspectans futurum vel relin- bile, nihil exspectans futurum vel relin- quens præteritum. quens præteritum.

AD ULTIMUM dicendum, quod æternitas AD ULTIMUM dicendum, quod æternitas dupliciter consideratur, scilicet in se, et dupliciter consideratur, scilicet in se, et secundum quod participari potest a crea- secundum quod participari potest a crea- tura per modum possibilem illi. Si ultimo tura per modum possibilem illi. Si ultimo modo, sic non comparatur proprie nisi modo, sic non comparatur proprie nisi ad vitam, et necesse est ipsam diffiniri ad vitam, et necesse est ipsam diffiniri materialiter quia illud quod est æter- materialiter quia illud quod est æter- num, participabile est, et per conse- num, participabile est, et per conse- quens etiam æternitas aliquo modo: et quens etiam æternitas aliquo modo: et hoc modo diffinitur a Boetio. Si autem hoc modo diffinitur a Boetio. Si autem consideratur absolute, non secundum consideratur absolute, non secundum quod etiam potest participari a creatura, quod etiam potest participari a creatura, tunc magis propria sua comparatio est tunc magis propria sua comparatio est ad esse, et sic diffinitur ab Isaac et Dio- ad esse, et sic diffinitur ab Isaac et Dio- nysio, quorum diffinitiones differunt in nysio, quorum diffinitiones differunt in hoc, quod diffinitio Isaac videtur colligere hoc, quod diffinitio Isaac videtur colligere genus et differentias. Sicut enim supra genus et differentias. Sicut enim supra patuit, spatium genus est ad tres mensu- patuit, spatium genus est ad tres mensu- ras: continuum autem et non intersectum ras: continuum autem et non intersectum sunt differentiæ in comparatione ad sunt differentiæ in comparatione ad ævum et tempus. Diffinitio autem Dio- ævum et tempus. Diffinitio autem Dio- nysii est colligens propria: quod patet nysii est colligens propria: quod patet ex verbis suis: quia ipse dicit, quod pro- ex verbis suis: quia ipse dicit, quod pro- prietas æterni est antiquum et immuta- prietas æterni est antiquum et immuta- bile et universale in metiendo. Et nova bile et universale in metiendo. Et nova translatio habet sic : « Proprietas ævi est translatio habet sic : « Proprietas ævi est antiquum et invariabile, et totum secun- antiquum et invariabile, et totum secun- dum totum metiri. » Ævum autem dum totum metiri. » Ævum autem

ubique ponit pro æternitate, ubi etiam ubique ponit pro æternitate, ubi etiam alia translatio habet æternum vel æter- alia translatio habet æternum vel æter-

nitatem. nitatem.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum nihil aliud sit æternitas, quam Utrum nihil aliud sit æternitas, quam essentia divina ' ? essentia divina ' ?

Tertio quæritur, An æternitas nihil Tertio quæritur, An æternitas nihil aliud sit quam essentia divina ? aliud sit quam essentia divina ?

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXV hujusce no- tiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXV hujusce no- væ editionis. Cf. etiam Iam Summæ theologiæ, væ editionis. Cf. etiam Iam Summæ theologiæ,

Videtur enim hoc per auctoritates et Videtur enim hoc per auctoritates et rationes. rationes.

1. Dicit enim Anselmus in Monologio: 1. Dicit enim Anselmus in Monologio: « Vel hoc solo veram æternitatem soli « Vel hoc solo veram æternitatem soli inesse illi substantiæ, quæ sola non facta, inesse illi substantiæ, quæ sola non facta, sed factrix esse inventa est, aperte per- sed factrix esse inventa est, aperte per- cipitur, quoniam vera æternitas princi- cipitur, quoniam vera æternitas princi- pii finisque meta carere intelligitur, quod pii finisque meta carere intelligitur, quod nulli rerum creatarum convenire eo ipso nulli rerum creatarum convenire eo ipso quod de nihilo factæ sunt, convincitur ³. » quod de nihilo factæ sunt, convincitur ³. » Ex hoc accipitur non tantum, quod æter- Ex hoc accipitur non tantum, quod æter- nitas sit Deus, et nihil aliud: imo est nitas sit Deus, et nihil aliud: imo est probatio hujusmodi necessaria, ut dicit. probatio hujusmodi necessaria, ut dicit. 2. Item, Ad idem, Æternitas est earum 2. Item, Ad idem, Æternitas est earum rerum quæ nihil aliud sunt quam ipşa : rerum quæ nihil aliud sunt quam ipşa : ergo est Deus et nihil aliud: quia nihil ergo est Deus et nihil aliud: quia nihil aliorum est sua mensura. aliorum est sua mensura.

Ad hoc sunt etiam auctoritates adductæ Ad hoc sunt etiam auctoritates adductæ ab Augustino ex eodem libro, præcedenti ab Augustino ex eodem libro, præcedenti quæstione. quæstione.

3. Hoc idem videtur per rationem. 3. Hoc idem videtur per rationem. Constat enim, quod æternitas sine prin- Constat enim, quod æternitas sine prin- cipio est. Si ergo esset aliud quam Deus, cipio est. Si ergo esset aliud quam Deus, oporteret duo esse principia, quod est oporteret duo esse principia, quod est inconveniens. inconveniens.

4. Item, Divina natura summe sim- 4. Item, Divina natura summe sim- plex est, et non potest esse subjectum plex est, et non potest esse subjectum accidentium, ut probat Boetius in libro accidentium, ut probat Boetius in libro de Trinitate : quia forma simplex: de Trinitate : quia forma simplex: forma autem simplex subjectum esse non forma autem simplex subjectum esse non potest. Cum igitur mensura quæ est tem- potest. Cum igitur mensura quæ est tem- pus, non sit nisi proprietas et accidens pus, non sit nisi proprietas et accidens corporale temporale, similiter ævum pro- corporale temporale, similiter ævum pro- prietas quædam æviterni est, et non est prietas quædam æviterni est, et non est nisi in illo quia accidentis esse est inesse, nisi in illo quia accidentis esse est inesse, videtur quod etiam æternitas non sit nisi videtur quod etiam æternitas non sit nisi proprietas esse divini secundum duratio- proprietas esse divini secundum duratio- nem, et non sit nisi in illo. Aut igitur nem, et non sit nisi in illo. Aut igitur est idem illi, aut diversum. Si idem, ha- est idem illi, aut diversum. Si idem, ha- beo propositum. Si diversum, ergo non beo propositum. Si diversum, ergo non erit summe simplex illud quod æternum erit summe simplex illud quod æternum est, et erit subjectum accidentium, quo- est, et erit subjectum accidentium, quo- rum utrumque hæreticum est. rum utrumque hæreticum est.

CONTRA hoc sunt multæ auctoritates et Sed co CONTRA hoc sunt multæ auctoritates et Sed co rationes: rationes:

Quæst. 23, membr. 1, art. 1, part. 2. Tom. Quæst. 23, membr. 1, art. 1, part. 2. Tom. XXXI. XXXI.

2 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 24. 2 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 24.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3.

1. Dicit enim Boetius in libro de Trini- 1. Dicit enim Boetius in libro de Trini- tate, quod quando et ubi de Deo et ho- tate, quod quando et ubi de Deo et ho- mine prædicantur, et neutrum prædicat mine prædicantur, et neutrum prædicat quasi aliquid esse id de quo prædicatur, quasi aliquid esse id de quo prædicatur, sicut cum dicitur, Deus vel homo justus sicut cum dicitur, Deus vel homo justus vel sapiens ibi enim aliquid esse prædi- vel sapiens ibi enim aliquid esse prædi- catur: sed in quando et ubi, ut dicit, non catur: sed in quando et ubi, ut dicit, non ponitur aliquid esse, sed quid ex tem- ponitur aliquid esse, sed quid ex tem- pore asserit vel qualiter se habeat ad lo- pore asserit vel qualiter se habeat ad lo- cum et ita videtur non prædicare sub- cum et ita videtur non prædicare sub- stantiam divinam, nec ut substantiam, stantiam divinam, nec ut substantiam, nec per modum attributi. Omne autem nec per modum attributi. Omne autem quod prædicat eam, prædicat aliquo quod prædicat eam, prædicat aliquo istorum modorum. Ergo videtur, quod istorum modorum. Ergo videtur, quod non prædicet substantiam divinam, et ita non prædicet substantiam divinam, et ita est aliud quam Deus. est aliud quam Deus.

2. Item, Boetius in libro de Trinitate 2. Item, Boetius in libro de Trinitate dicit, quod substantia, quantitas, et dicit, quod substantia, quantitas, et qualitas, prædicant aliquid esse et in qualitas, prædicant aliquid esse et in Deo et in creatura, et de omnibus aliis Deo et in creatura, et de omnibus aliis prædicamentis ita subdit : « Reliqua prædicamentis ita subdit : « Reliqua vero neque de Deo neque de creaturis vero neque de Deo neque de creaturis prædicantur. » Quod autem dicit, prædicantur. » Quod autem dicit, quod non prædicantur, intelligit quod quod non prædicantur, intelligit quod non prædicant aliquid quod sint ipsa non prædicant aliquid quod sint ipsa de quibus prædicantur, ut cum dici- de quibus prædicantur, ut cum dici- tur, justus vel sapiens: ita enim exponit tur, justus vel sapiens: ita enim exponit Boetius. Ergo videtur, quod nec quando Boetius. Ergo videtur, quod nec quando prædicet essentiam divinam et ita vide- prædicet essentiam divinam et ita vide- tur, quod æternitas ex qua relinquitur tur, quod æternitas ex qua relinquitur quando divinum, non sit essentia divina. quando divinum, non sit essentia divina.

3. Item, Dionysius in libro de Divinis 3. Item, Dionysius in libro de Divinis nominibus: « Tempus et diem et quar- nominibus: « Tempus et diem et quar- tam partem anni et æternum vel æterni- tam partem anni et æternum vel æterni- tatem vel ævum (quia pro eodem ponit tatem vel ævum (quia pro eodem ponit omnia ista) ut decet Deum ipsum dicere omnia ista) ut decet Deum ipsum dicere convenit, tamquam entem: secundum convenit, tamquam entem: secundum omnem motum transmutabilem et im- omnem motum transmutabilem et im- mobilem, et in hoc quod semper move- mobilem, et in hoc quod semper move- tur manentem in seipso, et sicut et ævi tur manentem in seipso, et sicut et ævi (vel æterni secundum aliam translatio- (vel æterni secundum aliam translatio- nem) et temporis et dierum causam '. » nem) et temporis et dierum causam '. » Videtur ergo, quod æternus dicitur per Videtur ergo, quod æternus dicitur per causam et ita æternitas est causata ab causam et ita æternitas est causata ab ipso et non est ipse. ipso et non est ipse.

4. Item, Videtur etiam per rationem. 4. Item, Videtur etiam per rationem. Ante mundum enim non fuit nisi spa- Ante mundum enim non fuit nisi spa-

351 351

tium æternitatis, quod est totum simul: tium æternitatis, quod est totum simul: quia nihil aliud est quam nunc simplex quia nihil aliud est quam nunc simplex indeficiens, ut dicit Boetius. Tempus indeficiens, ut dicit Boetius. Tempus enim et ævum simul inceperunt cum enim et ævum simul inceperunt cum creatura æviterna et temporali. Et dicit creatura æviterna et temporali. Et dicit Chrysostomus super Joannem, homilia Chrysostomus super Joannem, homilia quarta: << Si eo est aliquid senius, qualiter quarta: << Si eo est aliquid senius, qualiter utique quod est ante ævum per ævum fa- utique quod est ante ævum per ævum fa- ctum est? » Constat autem, quod loquitur ctum est? » Constat autem, quod loquitur contra hæreticos Arianos, qui ponebant contra hæreticos Arianos, qui ponebant Filium coepisse ante mundum, et ita di- Filium coepisse ante mundum, et ita di- cebant omnia per ipsum esse facta, cum cebant omnia per ipsum esse facta, cum tamen ipse sit factus: quod improbat tamen ipse sit factus: quod improbat Chrysostomus dicens, quod non omnia Chrysostomus dicens, quod non omnia per ipsum erunt facta: quia illud quod per ipsum erunt facta: quia illud quod præcessit ævum, non esset factum per præcessit ævum, non esset factum per ipsum. Ergo videtur, quod illud quod ipsum. Ergo videtur, quod illud quod præcedit, sit factum: et si est factum, præcedit, sit factum: et si est factum, non est ipse factor: et ita non erit essen- non est ipse factor: et ita non erit essen- tia divina. tia divina.

5. Præterea, Si æternitas idem esset 5. Præterea, Si æternitas idem esset quod Deus, videtur quod possemus di- quod Deus, videtur quod possemus di- cere, hoc est in æternitate: ergo est in cere, hoc est in æternitate: ergo est in Deo: quod non est verum : quia Angeli Deo: quod non est verum : quia Angeli beati sunt in æternitate: et homines fu- beati sunt in æternitate: et homines fu- turi sunt in æternitate, sicut dicit Grego- turi sunt in æternitate, sicut dicit Grego- rius in oratione paschali : « Deus qui per rius in oratione paschali : « Deus qui per Unigenitum hodierna die æternitatis no- Unigenitum hodierna die æternitatis no- bis aditum devicta morte reserasti. » bis aditum devicta morte reserasti. » Ergo videtur, quod æternitas non sit Ergo videtur, quod æternitas non sit

Deus. Deus.

6. Præterea, Dicit Philosophus in li- 6. Præterea, Dicit Philosophus in li- bro de Causis: Omne superius aut est bro de Causis: Omne superius aut est superius æternitate, aut cum æternitate, superius æternitate, aut cum æternitate, aut post et supra tempus. Sed constat, aut post et supra tempus. Sed constat, quod ante æternitatem, si tamen est ali- quod ante æternitatem, si tamen est ali- quid ante, non est nisi Deus. Ergo vide- quid ante, non est nisi Deus. Ergo vide- tur, quod ipse Deus non sit æternitas. tur, quod ipse Deus non sit æternitas.

RESPONSIO. Concedo primas auctorita- Solutio. RESPONSIO. Concedo primas auctorita- Solutio. tes et rationes, quod Deus est ipsa æter- tes et rationes, quod Deus est ipsa æter- nitas. nitas.

Si autem quæritur, Utrum nihil aliud Si autem quæritur, Utrum nihil aliud sit quam Deus? Dico, quod secundum sit quam Deus? Dico, quod secundum rem æternitas nihil aliud est quam Deus, rem æternitas nihil aliud est quam Deus, sicut dicit Anselmus. Secundum ratio- sicut dicit Anselmus. Secundum ratio- tamen communior est æternitas tamen communior est æternitas

nem nem

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 10. cap. 10.

Ad object Ad object 1 et 2. 1 et 2.

Ad object. Ad object.

3. 3.

352 352

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam Deus quia cadit in ratione men- quam Deus quia cadit in ratione men- suræ ejusdem, cujus gratia comparatio- suræ ejusdem, cujus gratia comparatio- nem habet etiam ad alia quam ad Deum. nem habet etiam ad alia quam ad Deum. AD ID ergo quod objicitur de Boetio, AD ID ergo quod objicitur de Boetio, dicendum, quod ipse loquitur de quando dicendum, quod ipse loquitur de quando divino secundum quod comparationem divino secundum quod comparationem habet ad quando æternitatis et temporis habet ad quando æternitatis et temporis secundum rationem nominis, sicut dixi- secundum rationem nominis, sicut dixi- mus. Et quoad hanc rationem verum est, mus. Et quoad hanc rationem verum est, quod videtur prædicare aliquid extrinse- quod videtur prædicare aliquid extrinse- cus adjacens, et non rem ipsam : et hoc cus adjacens, et non rem ipsam : et hoc est propter nostrum intellectum, qui non est propter nostrum intellectum, qui non accipit æternum nisi per modum rei tem- accipit æternum nisi per modum rei tem- poralis. poralis.

Si autem quæritur, Utrum illa ratio Si autem quæritur, Utrum illa ratio fundetur super rem, quia aliter vana fundetur super rem, quia aliter vana esset? Dicendum, quod sic. Sicut enim esset? Dicendum, quod sic. Sicut enim in temporalibus verissime tempus est ad- in temporalibus verissime tempus est ad- jacens motui et mutabilibus, et æviterni- jacens motui et mutabilibus, et æviterni- tas æviternis stantibus: ita æternitas ve- tas æviternis stantibus: ita æternitas ve- rissime est indeficientia esse divini sine rissime est indeficientia esse divini sine principio et sine fine: sed ex simplicitate principio et sine fine: sed ex simplicitate est, quod illa indeficientia sit mensura est, quod illa indeficientia sit mensura sua quæ dicitur æternitas: quæ identitas sua quæ dicitur æternitas: quæ identitas secundum rem non tollit veritatem secundum rem non tollit veritatem uniuscujusque attributorum: quod enim uniuscujusque attributorum: quod enim unum vel multa sint, hoc non facit nec unum vel multa sint, hoc non facit nec tollit unitatem essentiæ eorum: quia ali- tollit unitatem essentiæ eorum: quia ali- ter non vere essent in Deo, quod absur- ter non vere essent in Deo, quod absur- dum est sed unitas vel multitudo conse- dum est sed unitas vel multitudo conse- quitur ex natura ejus in quo sunt. quitur ex natura ejus in quo sunt.

Et per hoc patet solutio ad auctorita- Et per hoc patet solutio ad auctorita- tes Boetii. tes Boetii.

AD ILLUD quod objicitur de Dionysio, AD ILLUD quod objicitur de Dionysio, dicendum quod translatio nova quoad dicendum quod translatio nova quoad hoc melior est quam vetus: quia loqui- hoc melior est quam vetus: quia loqui-

tur ibi de ævo: in nova autem æternum tur ibi de ævo: in nova autem æternum ponitur pro ævo, sicut et in multis aliis ponitur pro ævo, sicut et in multis aliis locis.. locis..

Si autem objicitur, quod sicut esse Si autem objicitur, quod sicut esse creaturæ ostendit quod sit ab esse crea- creaturæ ostendit quod sit ab esse crea- toris, ita duratio ejus ostendit quod sit toris, ita duratio ejus ostendit quod sit a duratione creatoris et ita videtur dici a duratione creatoris et ita videtur dici per causam. Dicendum, quod nihil pro- per causam. Dicendum, quod nihil pro- hibet Deum dici æternum per causam : hibet Deum dici æternum per causam : sed illi prædicationi non respondet effe- sed illi prædicationi non respondet effe- ctus qui proprie sit æternitas: quia æter- ctus qui proprie sit æternitas: quia æter- nitas claudit in ratione sua contradictio- nitas claudit in ratione sua contradictio- nem creati quod enim creatum est, nem creati quod enim creatum est,

principium habuit: et quod habuit prin- principium habuit: et quod habuit prin- cipium secundum durationem vel incep- cipium secundum durationem vel incep- tionem esse, non est æternum.: quia tionem esse, non est æternum.: quia æternum est, quod caret principio et æternum est, quod caret principio et fine secundum durationem. Respondet fine secundum durationem. Respondet autem ei effectus assimilans se æternitati autem ei effectus assimilans se æternitati quantum potest: et hoc est duratio crea- quantum potest: et hoc est duratio crea- ta, quæ in quibusdam est carens fine, in ta, quæ in quibusdam est carens fine, in quibusdam non, secundum quod magis quibusdam non, secundum quod magis et minus potest assimilare id quod crea- et minus potest assimilare id quod crea- tum est et ita est in omnibus prædica- tum est et ita est in omnibus prædica- tionibus divinis dictis per causam. Verbi tionibus divinis dictis per causam. Verbi gratia cum dicitur, Deus ens, quia ab gratia cum dicitur, Deus ens, quia ab ipso est ens et sapiens, quia ab ipso est ipso est ens et sapiens, quia ab ipso est sapientia: in nullo enim istorum est uni- sapientia: in nullo enim istorum est uni- vocatio effectus et cause: quia ens crea- vocatio effectus et cause: quia ens crea- tum et creans non sunt univoca, et simi- tum et creans non sunt univoca, et simi- liter nec alia. liter nec alia.

Si autem quæritur, Quare hic non est Si autem quæritur, Quare hic non est saltem convenientia nominis, ut in aliis, saltem convenientia nominis, ut in aliis, ut effectus diceretur æternitas, sicut effe- ut effectus diceretur æternitas, sicut effe- ctus entis dicitur ens? Dicendum, quod ctus entis dicitur ens? Dicendum, quod accidit propter rationem nominis quæ accidit propter rationem nominis quæ æternitati repugnat, ut dictum est. Sed æternitati repugnat, ut dictum est. Sed tamen sciendum, quod sicut in aliis non tamen sciendum, quod sicut in aliis non est tota prædicatio eorum quæ prædican- est tota prædicatio eorum quæ prædican- tur secundum causam, imo prædicantur tur secundum causam, imo prædicantur aliter et aliter secundum quod convenit aliter et aliter secundum quod convenit nobilitati naturæ divinæ secundum quod nobilitati naturæ divinæ secundum quod consideratur in diversis attributis consideratur in diversis attributis nec tota prædicatio æternitatis est per nec tota prædicatio æternitatis est per causam, sed notat etiam indeficientiam causam, sed notat etiam indeficientiam durationis esse divini. durationis esse divini.

ita ita

4. 4.

AD ID quod objicitur de Chrysostomo, Ad ob AD ID quod objicitur de Chrysostomo, Ad ob dicendum quod objectio illa procedit ex dicendum quod objectio illa procedit ex hypothesi: supposito enim quod Filius hypothesi: supposito enim quod Filius sit creatus, spatium quoddam secundum sit creatus, spatium quoddam secundum rationem est ante ipsum, quod sequitur rationem est ante ipsum, quod sequitur non esse factum per ipsum, sed ipse fa- non esse factum per ipsum, sed ipse fa- ctus : et hoc secundum quod spatium ctus : et hoc secundum quod spatium illud intelligitur quædam extensio in ge- illud intelligitur quædam extensio in ge- nere conveniens extensioni temporis et nere conveniens extensioni temporis et ævi. ævi.

Si autem objicitur, quod illud spatium Si autem objicitur, quod illud spatium hoc modo non est nisi in ratione: in re hoc modo non est nisi in ratione: in re enim est in Patre et idem cum ipso. Di- enim est in Patre et idem cum ipso. Di- cendum, quod verum est: sed omnia cendum, quod verum est: sed omnia quæ secundum rationem determinant quæ secundum rationem determinant facturam, præsupponunt sibi generatio- facturam, præsupponunt sibi generatio-

Weet. Weet.

shject. shject.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3.

nem Filii per quem fiant et hoc modo nem Filii per quem fiant et hoc modo loquitur Chrysostomus: quia aliter nihil loquitur Chrysostomus: quia aliter nihil diceret. diceret.

AD ALIUD dicendum, quod bene potest AD ALIUD dicendum, quod bene potest dici aliquid quod non est Deus, esse in dici aliquid quod non est Deus, esse in eternitate quia æternitas est mensura eternitate quia æternitas est mensura per excellentiam mensurans æviterna et per excellentiam mensurans æviterna et temporalia non tamen sequitur, quod temporalia non tamen sequitur, quod sit in Deo et hoc contingit propter di- sit in Deo et hoc contingit propter di- versitatem modi intelligendi in hoc ter- versitatem modi intelligendi in hoc ter- mino, Deus, et in hoc termino, æterni- mino, Deus, et in hoc termino, æterni- las. Unde in argumento accidit fallacia las. Unde in argumento accidit fallacia accidentis. accidentis.

AD ULTIMUM quod objicitur de Philoso- AD ULTIMUM quod objicitur de Philoso- pho, dicendum quod sicut ibidem expo- pho, dicendum quod sicut ibidem expo- nit ipse, vult quod causa prima et esse nit ipse, vult quod causa prima et esse ejus sit ante æternitatem: esse autem in- ejus sit ante æternitatem: esse autem in- telligentiæ vel Angeli sit cum æternitate: telligentiæ vel Angeli sit cum æternitate: esse autem animæ sit post æternitatem esse autem animæ sit post æternitatem inferius et supra tempus. Unde dicit ibi- inferius et supra tempus. Unde dicit ibi- dem, quod anima est in horizonte æter- dem, quod anima est in horizonte æter- nitatis et temporis creata, ita quod infe- nitatis et temporis creata, ita quod infe- rior sit æternitate, et superior tempore: rior sit æternitate, et superior tempore: et per illa exempla patet, quod ipse æter- et per illa exempla patet, quod ipse æter- nitatem ponit pro ævo. Unde verum est, nitatem ponit pro ævo. Unde verum est, quod Deus est ante ævum, et sécundum quod Deus est ante ævum, et sécundum rationem causæ, et etiam secundum du- rationem causæ, et etiam secundum du- rationem intelligentia autem est cum rationem intelligentia autem est cum ipso et in ipso quia ævum est mensura ipso et in ipso quia ævum est mensura ipsius esse durantis, et ante tempus, non ipsius esse durantis, et ante tempus, non secundum durationem, sed secundum secundum durationem, sed secundum rationem causæ : quia propinquior est rationem causæ : quia propinquior est æternitati intelligentia, quam anima, ut æternitati intelligentia, quam anima, ut dicit Commentator ibidem. Secundum dicit Commentator ibidem. Secundum hunc modum prioritatis dicitur etiam hunc modum prioritatis dicitur etiam anima ante tempus, quod per se est mu- anima ante tempus, quod per se est mu- tabilium anima autem nec penitus est tabilium anima autem nec penitus est mutabilis, nec penitus immutabilis: et mutabilis, nec penitus immutabilis: et ideo ante tempus et circa ævum est, quod ideo ante tempus et circa ævum est, quod a Philosopho ibi dicitur æternitas. a Philosopho ibi dicitur æternitas.

1 Cf, Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf, Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXV hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ XXXIV XXXIV

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

353 353

Quæ sunt in æternitate, et quæ æterna¹? Quæ sunt in æternitate, et quæ æterna¹?

Quarto quæritur, Quæ sint in æterni- Quarto quæritur, Quæ sint in æterni- tate, utrum solus Deus, vel extendatur tate, utrum solus Deus, vel extendatur etiam ad alia? Et, Utrum ad illa omnia etiam ad alia? Et, Utrum ad illa omnia quæ Scriptura dicit æterna? quæ Scriptura dicit æterna?

Videtur autem æternitas soli Deo con- Videtur autem æternitas soli Deo con- venire: venire:

1. Dicit enim Philosophus in libro de 1. Dicit enim Philosophus in libro de Causis «Hoc est æternum æterno, quod Causis «Hoc est æternum æterno, quod est æviternum æviterno, et tempus tem- est æviternum æviterno, et tempus tem- porali. » Ergo videtur, quod sicut tem- porali. » Ergo videtur, quod sicut tem- pus non extenditur nisi ad temporalia, pus non extenditur nisi ad temporalia, nec æternitas nisi ad æterna: et ita vide- nec æternitas nisi ad æterna: et ita vide- tur respicere solum Deum et nihil am- tur respicere solum Deum et nihil am- plius. plius.

rem, rem,

2. Item, Non habet comparationem 2. Item, Non habet comparationem nisi ad mensuratum ab ipsa secundum nisi ad mensuratum ab ipsa secundum æqualitatem quantitatis, vel secundum æqualitatem quantitatis, vel secundum vel secundum rationem, vel est vel secundum rationem, vel est quantitas potentialis quam mensurat quantitas potentialis quam mensurat æternitas: ergo videtur, quod æternitas æternitas: ergo videtur, quod æternitas non respiciat nisi Deum et esse divinum : non respiciat nisi Deum et esse divinum : et ita videtur, quod non sit in æternitate et ita videtur, quod non sit in æternitate nisi Deus. nisi Deus.

3. Item, A quocumque removentur 3. Item, A quocumque removentur proprietates alicujus, ab eodem remove- proprietates alicujus, ab eodem remove- tur subjectum proprietatum illarum : sed tur subjectum proprietatum illarum : sed antiquitas et invariabilitas et totum se- antiquitas et invariabilitas et totum se- cundum totum metiri, sunt proprietates cundum totum metiri, sunt proprietates æternitatis, ut determinatum est: si ergo æternitatis, ut determinatum est: si ergo illa non conveniunt alicui creato, vide- illa non conveniunt alicui creato, vide- tur quod nec æternitas sit mensura ali- tur quod nec æternitas sit mensura ali- cujus creati et ita videtur, quod nihil cujus creati et ita videtur, quod nihil sit in æternitate nisi solus Deus. sit in æternitate nisi solus Deus.

CONTRA: CONTRA:

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus dicit: « Nos hic secundum tempus nibus dicit: « Nos hic secundum tempus

theologiæ, Quæst. 23, membr. 1, art. 2, partic. theologiæ, Quæst. 23, membr. 1, art. 2, partic. 1. Tom. XXXI. 1. Tom. XXXI.

23 23

Sed contra. Sed contra.

Ad object Ad object 1 et 2. 1 et 2.

Ad object. Ad object.

3. 3.

352 352

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam Deus: quia cadit in ratione men- quam Deus: quia cadit in ratione men- suræ ejusdem, cujus gratia comparatio- suræ ejusdem, cujus gratia comparatio- nem habet etiam ad alia quam ad Deum. nem habet etiam ad alia quam ad Deum. AD ID ergo quod objicitur de Boetio, AD ID ergo quod objicitur de Boetio, dicendum, quod ipse loquitur de quando dicendum, quod ipse loquitur de quando divino secundum quod comparationem divino secundum quod comparationem habet ad quando æternitatis et temporis habet ad quando æternitatis et temporis secundum rationem nominis, sicut dixi- secundum rationem nominis, sicut dixi- mus. Et quoad hanc rationem verum est, mus. Et quoad hanc rationem verum est, quod videtur prædicare aliquid extrinse- quod videtur prædicare aliquid extrinse- cus adjacens, et non rem ipsam et hoc cus adjacens, et non rem ipsam et hoc est propter nostrum intellectum, qui non est propter nostrum intellectum, qui non accipit æternum nisi per modum rei tem- accipit æternum nisi per modum rei tem- poralis. poralis.

: :

Si autem quæritur, Utrum illa ratio Si autem quæritur, Utrum illa ratio fundetur super rem, quia aliter vana fundetur super rem, quia aliter vana esset? Dicendum, quod sic. Sicut enim esset? Dicendum, quod sic. Sicut enim in temporalibus verissime tempus est ad- in temporalibus verissime tempus est ad- jacens motui et mutabilibus, et æviterni- jacens motui et mutabilibus, et æviterni- tas æviternis stantibus: ita æternitas ve- tas æviternis stantibus: ita æternitas ve- rissime est indeficientia esse divini sine rissime est indeficientia esse divini sine principio et sine fine: sed ex simplicitate principio et sine fine: sed ex simplicitate est, quod illa indeficientia sit mensura est, quod illa indeficientia sit mensura sua quæ dicitur æternitas: quæ identitas sua quæ dicitur æternitas: quæ identitas secundum rem non tollit veritatem secundum rem non tollit veritatem uniuscujusque attributorum: quod enim uniuscujusque attributorum: quod enim unum vel multa sint, hoc non facit nec unum vel multa sint, hoc non facit nec tollit unitatem essentiæ eorum: quia ali- tollit unitatem essentiæ eorum: quia ali- ter non vere essent in Deo, quod absur- ter non vere essent in Deo, quod absur- dum est sed unitas vel multitudo conse- dum est sed unitas vel multitudo conse- quitur ex natura ejus in quo sunt. quitur ex natura ejus in quo sunt.

Et per hoc patet solutio ad auctorita- Et per hoc patet solutio ad auctorita- tes Boetii. tes Boetii.

AD ILLUD quod objicitur de Dionysio, AD ILLUD quod objicitur de Dionysio, dicendum quod translatio nova quoad dicendum quod translatio nova quoad hoc melior est quam vetus: quia loqui- hoc melior est quam vetus: quia loqui-

tur ibi de ævo: in nova autem æternum tur ibi de ævo: in nova autem æternum ponitur pro ævo, sicut et in multis aliis ponitur pro ævo, sicut et in multis aliis locis.. locis..

: :

Si autem objicitur, quod sicut esse Si autem objicitur, quod sicut esse creaturæ ostendit quod sit ab esse crea- creaturæ ostendit quod sit ab esse crea- toris, ita duratio ejus ostendit quod sit toris, ita duratio ejus ostendit quod sit a duratione creatoris et ita videtur dici a duratione creatoris et ita videtur dici per causam. Dicendum, quod nihil pro- per causam. Dicendum, quod nihil pro- hibet Deum dici æternum per causam : hibet Deum dici æternum per causam : sed illi prædicationi non respondet effe- sed illi prædicationi non respondet effe- ctus qui proprie sit æternitas: quia æter- ctus qui proprie sit æternitas: quia æter- nitas claudit in ratione sua contradictio- nitas claudit in ratione sua contradictio- nem creati quod enim creatum est, nem creati quod enim creatum est,

principium habuit: et quod habuit prin- principium habuit: et quod habuit prin- cipium secundum durationem vel incep- cipium secundum durationem vel incep- tionem esse, non est æternum.: quia tionem esse, non est æternum.: quia æternum est, quod caret principio et æternum est, quod caret principio et fine secundum durationem. Respondet fine secundum durationem. Respondet autem ei effectus assimilans se æternitati autem ei effectus assimilans se æternitati quantum potest: et hoc est duratio crea- quantum potest: et hoc est duratio crea- ta, quæ in quibusdam est carens fine, in ta, quæ in quibusdam est carens fine, in quibusdam non, secundum quod magis quibusdam non, secundum quod magis et minus potest assimilare id quod crea- et minus potest assimilare id quod crea- tum est et ita est in omnibus prædica- tum est et ita est in omnibus prædica- tionibus divinis dictis per causam. Verbi tionibus divinis dictis per causam. Verbi gratia cum dicitur, Deus ens, quia ab gratia cum dicitur, Deus ens, quia ab ipso est ens et sapiens, quia ab ipso est ipso est ens et sapiens, quia ab ipso est sapientia: in nullo enim istorum est uni- sapientia: in nullo enim istorum est uni- vocatio effectus et causæ: quia ens crea- vocatio effectus et causæ: quia ens crea- tum et creans non sunt univoca, et simi- tum et creans non sunt univoca, et simi- liter nec alia. liter nec alia.

Si autem quæritur, Quare hic non est Si autem quæritur, Quare hic non est saltem convenientia nominis, ut in aliis, saltem convenientia nominis, ut in aliis, ut effectus diceretur æternitas, sicut effe- ut effectus diceretur æternitas, sicut effe- ctus entis dicitur ens? Dicendum, quod ctus entis dicitur ens? Dicendum, quod accidit propter rationem nominis quæ accidit propter rationem nominis quæ æternitati repugnat, ut dictum est. Sed æternitati repugnat, ut dictum est. Sed tamen sciendum, quod sicut in aliis non tamen sciendum, quod sicut in aliis non est tota prædicatio eorum quæ prædican- est tota prædicatio eorum quæ prædican- tur secundum causam, imo prædicantur tur secundum causam, imo prædicantur aliter et aliter secundum quod convenit aliter et aliter secundum quod convenit nobilitati naturæ divinæ secundum quod nobilitati naturæ divinæ secundum quod consideratur in diversis attributis ita consideratur in diversis attributis ita nec tota prædicatio æternitatis est per nec tota prædicatio æternitatis est per causam, sed notat etiam indeficientiam causam, sed notat etiam indeficientiam durationis esse divini. durationis esse divini.

4. 4.

AD ID quod objicitur de Chrysostomo, Ad obj AD ID quod objicitur de Chrysostomo, Ad obj dicendum quod objectio illa procedit ex dicendum quod objectio illa procedit ex hypothesi: supposito enim quod Filius hypothesi: supposito enim quod Filius sit creatus, spatium quoddam secundum sit creatus, spatium quoddam secundum rationem est ante ipsum, quod sequitur rationem est ante ipsum, quod sequitur non esse factum per ipsum, sed ipse fa- non esse factum per ipsum, sed ipse fa- ctus et hoc secundum quod spatium ctus et hoc secundum quod spatium illud intelligitur quædam extensio in ge- illud intelligitur quædam extensio in ge- nere conveniens extensioni temporis et nere conveniens extensioni temporis et ævi. ævi.

Si autem objicitur, quod illud spatium Si autem objicitur, quod illud spatium hoc modo non est nisi in ratione: in re hoc modo non est nisi in ratione: in re enim est in Patre et idem cum ipso. Di- enim est in Patre et idem cum ipso. Di- cendum, quod verum est: sed omnia cendum, quod verum est: sed omnia quæ secundum rationem determinant quæ secundum rationem determinant facturam, præsupponunt sibi generatio- facturam, præsupponunt sibi generatio-

Mject. Mject.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUÆST. 3.

nem Filii per quem fiant et hoc modo nem Filii per quem fiant et hoc modo loquitur Chrysostomus: quia aliter nihil loquitur Chrysostomus: quia aliter nihil diceret. diceret.

AD ALIUD dicendum, quod bene potest AD ALIUD dicendum, quod bene potest dici aliquid quod non est Deus, esse in dici aliquid quod non est Deus, esse in eternitate quia æternitas est mensura eternitate quia æternitas est mensura per excellentiam mensurans æviterna et per excellentiam mensurans æviterna et temporalia non tamen sequitur, quod temporalia non tamen sequitur, quod sit in Deo et hoc contingit propter di- sit in Deo et hoc contingit propter di- versitatem modi intelligendi in hoc ter- versitatem modi intelligendi in hoc ter- mino, Deus, et in hoc termino, æterni- mino, Deus, et in hoc termino, æterni- tas. Unde in argumento accidit fallacia tas. Unde in argumento accidit fallacia accidentis. accidentis.

AD ULTIMUM quod objicitur de Philoso- AD ULTIMUM quod objicitur de Philoso- pho, dicendum quod sicut ibidem expo- pho, dicendum quod sicut ibidem expo- nit ipse, vult quod causa prima et esse nit ipse, vult quod causa prima et esse ejus sit ante æternitatem: esse autem in- ejus sit ante æternitatem: esse autem in- telligentiæ vel Angeli sit cum æternitate: telligentiæ vel Angeli sit cum æternitate: esse autem animæ sit post æternitatem esse autem animæ sit post æternitatem inferius et supra tempus. Unde dicit ibi- inferius et supra tempus. Unde dicit ibi- dem, quod anima est in horizonte æter- dem, quod anima est in horizonte æter- nitatis et temporis creata, ita quod infe- nitatis et temporis creata, ita quod infe- rior sit æternitate, et superior tempore: rior sit æternitate, et superior tempore: et per illa exempla patet, quod ipse æter- et per illa exempla patet, quod ipse æter- nitatem ponit pro ævo. Unde verum est, nitatem ponit pro ævo. Unde verum est, quod Deus est ante ævum, et sécundum quod Deus est ante ævum, et sécundum rationem causæ, et etiam secundum du- rationem causæ, et etiam secundum du- rationem intelligentia autem est cum rationem intelligentia autem est cum ipso et in ipso quia ævum est mensura ipso et in ipso quia ævum est mensura ipsius esse durantis, et ante tempus, non ipsius esse durantis, et ante tempus, non secundum durationem, sed secundum secundum durationem, sed secundum rationem causæ : quia propinquior est rationem causæ : quia propinquior est æternitati intelligentia, quam anima, ut æternitati intelligentia, quam anima, ut dicit Commentator ibidem. Secundum dicit Commentator ibidem. Secundum hunc modum prioritatis dicitur etiam hunc modum prioritatis dicitur etiam anima ante tempus, quod per se est mu- anima ante tempus, quod per se est mu- tabilium anima autem nec penitus est tabilium anima autem nec penitus est mutabilis, nec penitus immutabilis: et mutabilis, nec penitus immutabilis: et ideo ante tempus et circa ævum est, quod ideo ante tempus et circa ævum est, quod a Philosopho ibi dicitur æternitas. a Philosopho ibi dicitur æternitas.

1 Cf, Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf, Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXV hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ

XXXIV XXXIV

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

353 353

Quæ sunt in æternitate, et quæ æterna¹? Quæ sunt in æternitate, et quæ æterna¹?

Quarto quæritur, Quæ sint in æterni- Quarto quæritur, Quæ sint in æterni- tate, utrum solus Deus, vel extendatur tate, utrum solus Deus, vel extendatur etiam ad alia? Et, Utrum ad illa omnia etiam ad alia? Et, Utrum ad illa omnia quæ Scriptura dicit æterna ? quæ Scriptura dicit æterna ?

Videtur autem æternitas soli Deo con- Videtur autem æternitas soli Deo con- venire: venire:

1. Dicit enim Philosophus in libro de 1. Dicit enim Philosophus in libro de Causis «Hoc est æternum æterno, quod Causis «Hoc est æternum æterno, quod est æviternum æviterno, et tempus tem- est æviternum æviterno, et tempus tem- porali. » Ergo videtur, quod sicut tem- porali. » Ergo videtur, quod sicut tem- pus non extenditur nisi ad temporalia, pus non extenditur nisi ad temporalia, nec æternitas nisi ad æterna: et ita vide- nec æternitas nisi ad æterna: et ita vide- tur respicere solum Deum et nihil am- tur respicere solum Deum et nihil am- plius. plius.

2. Item, Non habet comparationem 2. Item, Non habet comparationem nisi ad mensuratum ab ipsa secundum nisi ad mensuratum ab ipsa secundum æqualitatem quantitatis, vel secundum æqualitatem quantitatis, vel secundum rem, vel secundum rationem, vel est rem, vel secundum rationem, vel est quantitas potentialis quam mensurat quantitas potentialis quam mensurat æternitas: ergo videtur, quod æternitas æternitas: ergo videtur, quod æternitas non respiciat nisi Deum et esse divinum: non respiciat nisi Deum et esse divinum: et ita videtur, quod non sit in æternitate et ita videtur, quod non sit in æternitate nisi Deus. nisi Deus.

3. Item, A quocumque removentur 3. Item, A quocumque removentur proprietates alicujus, ab eodem remove- proprietates alicujus, ab eodem remove- tur subjectum proprietatum illarum : sed tur subjectum proprietatum illarum : sed antiquitas et invariabilitas et totum se- antiquitas et invariabilitas et totum se- cundum totum metiri, sunt proprietates cundum totum metiri, sunt proprietates æternitatis, ut determinatum est: si ergo æternitatis, ut determinatum est: si ergo illa non conveniunt alicui creato, vide- illa non conveniunt alicui creato, vide- tur quod nec æternitas sit mensura ali- tur quod nec æternitas sit mensura ali- cujus creati et ita videtur, quod nihil cujus creati et ita videtur, quod nihil sit in æternitate nisi solus Deus. sit in æternitate nisi solus Deus.

CONTRA: CONTRA:

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus dicit: « Nos hic secundum tempus nibus dicit: « Nos hic secundum tempus

theologiæ, Quæst. 23, membr. 1, art. 2, partic. theologiæ, Quæst. 23, membr. 1, art. 2, partic. 1. Tom. XXXI. 1. Tom. XXXI.

23 23

Sed contra. Sed contra.

354 354

næ. næ.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

determinatos, ævo participaturos theolo- determinatos, ævo participaturos theolo- gia dicit, quando incorruptibile et sem- gia dicit, quando incorruptibile et sem- per eodem modo se habens ævum con- per eodem modo se habens ævum con- sequemur. » Non erit autem hoc nisi sequemur. » Non erit autem hoc nisi secundum participationem gloriæ æter- secundum participationem gloriæ æter- Ergo videtur, quod nos erimus æter- Ergo videtur, quod nos erimus æter- ni dicuntur autem et Angeli, æterni. Et ni dicuntur autem et Angeli, æterni. Et Augustinus dicit nos in æternitate futu- Augustinus dicit nos in æternitate futu- ros. Similiter dicuntur pœnæ æternæ, et ros. Similiter dicuntur pœnæ æternæ, et vita æterna, et tempora æterna. Ad Bo- vita æterna, et tempora æterna. Ad Bo- manos, XVI, 25 Temporibus æternis manos, XVI, 25 Temporibus æternis taciti. Ergo videtur, quod omnia illa taciti. Ergo videtur, quod omnia illa sunt æterna, quæ vel habent vel conse- sunt æterna, quæ vel habent vel conse- quuntur rationem indeficientiæ, sive si- quuntur rationem indeficientiæ, sive si- mul, sive non. Constat autem, quod non mul, sive non. Constat autem, quod non sunt poenæ simul, sed in successione. sunt poenæ simul, sed in successione. Numquam ergo omnia hæc sunt in æter- Numquam ergo omnia hæc sunt in æter- nitate. nitate.

2. Item, Videtur quod omnia sint in 2. Item, Videtur quod omnia sint in æternitate: quia dicit Anselmus, quod æternitate: quia dicit Anselmus, quod sicut præsens tempus continet omnem sicut præsens tempus continet omnem locum, et omnia quæ in quolibet loco locum, et omnia quæ in quolibet loco sunt ita æterno præsenti clauditur omne sunt ita æterno præsenti clauditur omne tempus, et ea quæ sunt in quodlibet tempus, et ea quæ sunt in quodlibet tempus, ut patet ex auctoritate supra in- tempus, ut patet ex auctoritate supra in- ducta ex libro de Concordia præscientiæ ducta ex libro de Concordia præscientiæ et liberi arbitrii. Ergo videtur, quod et liberi arbitrii. Ergo videtur, quod omne tempus et omne temporale sint in omne tempus et omne temporale sint in æternitate: ergo videtur, quod tempus æternitate: ergo videtur, quod tempus et temporale sint æterna, quod falsum et temporale sint æterna, quod falsum est. est.

3. Item Quidquid est in parte, est in 3. Item Quidquid est in parte, est in toto etiam, sicut patet quod quidquid est toto etiam, sicut patet quod quidquid est in die, est in septimana et in anno: et in die, est in septimana et in anno: et quidquid est in hora, est in die. Sed di- quidquid est in hora, est in die. Sed di- cit Tullius, quod « tempus est pars æter- cit Tullius, quod « tempus est pars æter- nitatis. » Ergo videtur, quod quidquid nitatis. » Ergo videtur, quod quidquid est in tempore, est in æternitate. est in tempore, est in æternitate.

4. Item, Quidquid est in terra, est in 4. Item, Quidquid est in terra, est in aere: et quidquid est in aere, est in cœlo. aere: et quidquid est in aere, est in cœlo. Cum igitur sic sit ex parte locorum, vi- Cum igitur sic sit ex parte locorum, vi- detur quod similiter sit ex parte mensura- detur quod similiter sit ex parte mensura- rum quæ sunt secundum rationem dura- rum quæ sunt secundum rationem dura- tionis et quæcumque sunt in duratione tionis et quæcumque sunt in duratione habente principium et finem, sint etiam habente principium et finem, sint etiam in duratione quæ habet principium et in duratione quæ habet principium et

* S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, * S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, сар. 10. сар. 10.

. .

caret fine, et in duratione quæ caret prin- caret fine, et in duratione quæ caret prin- cipio et fine et ita videtur, quod omnia cipio et fine et ita videtur, quod omnia sint in æternitate, et ita omnia erunt sint in æternitate, et ita omnia erunt æterna, ut videtur. æterna, ut videtur.

RESPONSIO, quod si æternitas propriis- Sol RESPONSIO, quod si æternitas propriis- Sol sime accipiatur secundum omnes condi- sime accipiatur secundum omnes condi- tiones vel proprietates ipsius, nihil est tiones vel proprietates ipsius, nihil est in æternitate nisi solus Deus, et nihil est in æternitate nisi solus Deus, et nihil est æternum nisi ipse: quia sic nihil aliud æternum nisi ipse: quia sic nihil aliud est quam nunc simplex et invariabile et est quam nunc simplex et invariabile et indeficiens, carens utroque termino, et indeficiens, carens utroque termino, et totum simul et secundum hoc quoad totum simul et secundum hoc quoad omnes has conditiones, si simul accipian- omnes has conditiones, si simul accipian- tur, non mensurabit nisi esse divinum. tur, non mensurabit nisi esse divinum. Si autem accipiatur æternitas large, ali- Si autem accipiatur æternitas large, ali- quid aliud est in æternitate quam Deus: quid aliud est in æternitate quam Deus: et hoc potest fieri tripliciter. Primo per et hoc potest fieri tripliciter. Primo per participationem ipsius æterni secundum participationem ipsius æterni secundum vitam beatam: et secundum hoc citra vitam beatam: et secundum hoc citra primum modum magis proprie dicitur primum modum magis proprie dicitur aliquid esse in æternitate, quia partici- aliquid esse in æternitate, quia partici- pando æternum, accipit stabilitatem po- pando æternum, accipit stabilitatem po- tentiæ defluentis quæ est in ipso ex hoc tentiæ defluentis quæ est in ipso ex hoc quod creatum est et secundum hunc quod creatum est et secundum hunc modum Angeli beati et animæ beatæ sunt modum Angeli beati et animæ beatæ sunt in æternitate, et etiam corpora beatorum in æternitate, et etiam corpora beatorum post resurrectionem erunt in æternitate: post resurrectionem erunt in æternitate: et quantum ad hunc modum convertun- et quantum ad hunc modum convertun- tur ista duo, scilicet esse in æternitate, et tur ista duo, scilicet esse in æternitate, et esse æternum. esse æternum.

Alio modo æternitas sumitur minus Alio modo æternitas sumitur minus proprie non per participationem æterni, proprie non per participationem æterni, sed secundum quod dicitur aliquid æter- sed secundum quod dicitur aliquid æter- num per convenientiam remotam alicu- num per convenientiam remotam alicu- jus proprietatis cum æterno. Et secundum jus proprietatis cum æterno. Et secundum hoc æviterna dicuntur æterna et etiam hoc æviterna dicuntur æterna et etiam temporalia indeficientia: unde pœnæ, sic- temporalia indeficientia: unde pœnæ, sic- ut patebit infra, dicuntur æternæ : et ut patebit infra, dicuntur æternæ : et quantum ad hunc modum cum dicitur, quantum ad hunc modum cum dicitur, hoc est æternum, non sequitur, ergo hoc hoc est æternum, non sequitur, ergo hoc est in æternitate. Eternitas enim dicit est in æternitate. Eternitas enim dicit essentiam æternitatis formaliter, cum sit essentiam æternitatis formaliter, cum sit abstractum æternum autem est denomi abstractum æternum autem est denomi nativum, et ad denominationem sufficit nativum, et ad denominationem sufficit convenientia denominativi ad id a quo convenientia denominativi ad id a quo

2 S. ANSELMUS, Lib. de Concordia præscientiæ 2 S. ANSELMUS, Lib. de Concordia præscientiæ et liberi arbitrii, cap. 5. et liberi arbitrii, cap. 5.

bject. bject.

SUMMA DE CREATURIS, SUMMA DE CREATURIS,

denominatur, licet non participet totam denominatur, licet non participet totam essentiam denominari, sicut dicuntur dii essentiam denominari, sicut dicuntur dii denominative sancti per convenientiam denominative sancti per convenientiam remotam ad deitatem. Et patet ratio remotam ad deitatem. Et patet ratio quare secundum hunc modum non con- quare secundum hunc modum non con- vertitur cum dicitur, hoc est æternum, vertitur cum dicitur, hoc est æternum, ergo est in æternitate. ergo est in æternitate.

Et si objicitur quod ante concessum Et si objicitur quod ante concessum est, quod quædam æviterna sunt in æter- est, quod quædam æviterna sunt in æter- nitate, ut Angeli beati. Dicendum, quod nitate, ut Angeli beati. Dicendum, quod Angeli secundum esse suum naturale Angeli secundum esse suum naturale sunt in ævo, et secundum hoc non sunt sunt in ævo, et secundum hoc non sunt in æternitate, sed secundum quod con- in æternitate, sed secundum quod con- templando participant vitam æternam, templando participant vitam æternam, sic sunt in æternitate: et secundum hoc sic sunt in æternitate: et secundum hoc processum est prius. processum est prius.

Dicitur autem tertio modo æternitas Dicitur autem tertio modo æternitas mensura excellens ævum et tempus: et mensura excellens ævum et tempus: et secundum hoc verum est, quod omnia secundum hoc verum est, quod omnia clauduntur in æternitate: nec tamen se- clauduntur in æternitate: nec tamen se- quitur, quod sunt in æternitate vel æter- quitur, quod sunt in æternitate vel æter- na. Unde habetur talis divisio, quod na. Unde habetur talis divisio, quod quædam sunt æterna, et in æternitate, quædam sunt æterna, et in æternitate, et ipsa æternitas: quædam autem sunt et ipsa æternitas: quædam autem sunt anterna, et in æternitate, et non ipsa anterna, et in æternitate, et non ipsa eternitas: quædam autem sunt æterna, eternitas: quædam autem sunt æterna, quod nec sunt in æternitate, nec ipsa quod nec sunt in æternitate, nec ipsa eternitas quædam vero nec æterna, eternitas quædam vero nec æterna, nec in æternitate, nec ipsa æternitas, nec in æternitate, nec ipsa æternitas, sed clauduntur æternitate: cujus divisio- sed clauduntur æternitate: cujus divisio- nis ratio patet ex prædictis. nis ratio patet ex prædictis.

RESPONDEO ergo ad objecta, quod si RESPONDEO ergo ad objecta, quod si eternitas propriissime sumitur, tunc ni- eternitas propriissime sumitur, tunc ni- hil est in ipsa, nisi quod est ipsa æterni- hil est in ipsa, nisi quod est ipsa æterni- tas et æternum, ut Deus et secundum tas et æternum, ut Deus et secundum hoc currunt primæ objectiones. hoc currunt primæ objectiones.

AD ID autem quod contra objicitur per AD ID autem quod contra objicitur per beatum Dionysium, dicendum quod beatum Dionysium, dicendum quod eternum dicitur ibi secundo modo, eternum dicitur ibi secundo modo, scilicet per participationem æterni : et scilicet per participationem æterni : et ideo non contradicit primis probatio- ideo non contradicit primis probatio- nibus. nibus.

Ad aliud quod objicitur de poenis et Ad aliud quod objicitur de poenis et temporibus æternis, dicendum, quod pœ- temporibus æternis, dicendum, quod pœ- næ dicuntur tertio modo æternæ. Unde næ dicuntur tertio modo æternæ. Unde non sequitur, quod sint in æternitate. non sequitur, quod sint in æternitate. Tempora autem de quibus loquitur epi- Tempora autem de quibus loquitur epi- stola ad Romanos, xvI, 25, sunt tempora stola ad Romanos, xvI, 25, sunt tempora quæ mensurant temporalia : quia tempus quæ mensurant temporalia : quia tempus

TRACT. II, QUÆST. 3. TRACT. II, QUÆST. 3.

355 355

multipliciter dicitur, sicut dicetur infra in multipliciter dicitur, sicut dicetur infra in quæstione de tempore. Sed dicendum, quæstione de tempore. Sed dicendum, quod secundum intentionem Apostoli di- quod secundum intentionem Apostoli di- cuntur tempora æterna ipsa duratio æter- cuntur tempora æterna ipsa duratio æter- na. Unde dicendum, quod virtute adjun- na. Unde dicendum, quod virtute adjun- cti extrahitur iste terminus, tempus, a cti extrahitur iste terminus, tempus, a ratione sua, id est, a ratione speciei ad ratione sua, id est, a ratione speciei ad rationem generis, ut tempora æterna rationem generis, ut tempora æterna dicantur duratio æterna, in qua præde- dicantur duratio æterna, in qua præde- stinabatur Christus qui est pastor ovium, stinabatur Christus qui est pastor ovium, de quo loquitur ibi Apostolus. Quod au- de quo loquitur ibi Apostolus. Quod au- tem dicitur vita æterna, hoc aliud est : tem dicitur vita æterna, hoc aliud est : quia ipsa vita est increata vita vel in se, quia ipsa vita est increata vita vel in se, vel secundum quod participatur a beatis, vel secundum quod participatur a beatis, ut patet ex prædictis et sive hoc modo ut patet ex prædictis et sive hoc modo sive illo modo consideretur, ipsa est vita sive illo modo consideretur, ipsa est vita æterna, et in æternitate, et æternitas ipsa, æterna, et in æternitate, et æternitas ipsa, licet non ab æterno participetur. licet non ab æterno participetur.

2. 2.

AD ID quod objicitur per Anselmum, Ad object. AD ID quod objicitur per Anselmum, Ad object. jam patet solutio: quia ibi loquitur de jam patet solutio: quia ibi loquitur de æternitate in quarta significatione, et æternitate in quarta significatione, et verum est, quod hoc modo claudit omne verum est, quod hoc modo claudit omne tempus et locum et temporale et locatum, tempus et locum et temporale et locatum, et breviter omnia claudit hoc modo dicta et breviter omnia claudit hoc modo dicta æternitas: sed non sequitur, quod illa æternitas: sed non sequitur, quod illa omnia sint æterna vel in æternitate: quia omnia sint æterna vel in æternitate: quia claudere non dicit nisi excellentiam illius claudere non dicit nisi excellentiam illius super mensuras quæ sunt ævum et tem- super mensuras quæ sunt ævum et tem- pus: æternum autem dicit aliquo modo pus: æternum autem dicit aliquo modo participationem æternitatis, vel propor- participationem æternitatis, vel propor- tionem mensuræ ad mensuratum, et si- tionem mensuræ ad mensuratum, et si- militer esse in æternitate: unde non se- militer esse in æternitate: unde non se- quitur conclusio illa ex tali præmissa. quitur conclusio illa ex tali præmissa.

3. 3.

AD ID quod objicitur per auctoritatem Ad object. AD ID quod objicitur per auctoritatem Ad object. Tullii, dicendum quod tempus non est Tullii, dicendum quod tempus non est pars æternitatis: quia æternitas non ha- pars æternitatis: quia æternitas non ha- bet partes, ut supra ostensum est: et si bet partes, ut supra ostensum est: et si haberet partes, adhuc tempus non esset haberet partes, adhuc tempus non esset pars sua quia partes æternitatis essent pars sua quia partes æternitatis essent sine successione essentia autem tempo- sine successione essentia autem tempo- ris in successione: dicitur tamen tempus ris in successione: dicitur tamen tempus pars æternitatis propter hoc quod inclu- pars æternitatis propter hoc quod inclu- ditur ab ipsa secundum utrumque ter- ditur ab ipsa secundum utrumque ter- minum, et convenit cum ea in hoc com- minum, et convenit cum ea in hoc com- muni quod est duratio, ut prius dictum muni quod est duratio, ut prius dictum

est. est.

4. 4.

AD ULTIMUM dicendum, quod non est Ad object. AD ULTIMUM dicendum, quod non est Ad object. simile de locis sive de mensuris localibus simile de locis sive de mensuris localibus et mensuris durationis. Locus enim, ut et mensuris durationis. Locus enim, ut

354 354

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

determinatos, ævo participaturos theolo- determinatos, ævo participaturos theolo- gia dicit, quando incorruptibile et sem- gia dicit, quando incorruptibile et sem- per eodem modo se habens ævum con- per eodem modo se habens ævum con- sequemur. » Non erit autem hoc nisi sequemur. » Non erit autem hoc nisi secundum participationem gloriæ æter- secundum participationem gloriæ æter- næ. Ergo videtur, quod nos erimus æter- næ. Ergo videtur, quod nos erimus æter- ni dicuntur autem et Angeli, æterni. Et ni dicuntur autem et Angeli, æterni. Et Augustinus dicit nos in æternitate futu- Augustinus dicit nos in æternitate futu- ros. Similiter dicuntur pœnæ æternæ, et ros. Similiter dicuntur pœnæ æternæ, et vita æterna, et tempora æterna. Ad Ro- vita æterna, et tempora æterna. Ad Ro- manos, xvi, 25 Temporibus æternis manos, xvi, 25 Temporibus æternis taciti. Ergo videtur, quod omnia illa taciti. Ergo videtur, quod omnia illa sunt æterna, quæ vel habent vel conse- sunt æterna, quæ vel habent vel conse- quuntur rationem indeficientiæ, sive si- quuntur rationem indeficientiæ, sive si- mul, sive non. Constat autem, quod non mul, sive non. Constat autem, quod non sunt poenæ simul, sed in successione. sunt poenæ simul, sed in successione. Numquam ergo omnia hæc sunt in æter- Numquam ergo omnia hæc sunt in æter- nitate. nitate.

2. Item, Videtur quod omnia sint in 2. Item, Videtur quod omnia sint in æternitate quia dicit Anselmus, quod æternitate quia dicit Anselmus, quod sicut præsens tempus continet omnem sicut præsens tempus continet omnem locum, et omnia quæ in quolibet loco locum, et omnia quæ in quolibet loco sunt: ita æterno præsenti clauditur omne sunt: ita æterno præsenti clauditur omne tempus, et ea quæ sunt in quodlibet tempus, et ea quæ sunt in quodlibet tempus, ut patet ex auctoritate supra in- tempus, ut patet ex auctoritate supra in- ducta ex libro de Concordia præscientiæ ducta ex libro de Concordia præscientiæ et liberi arbitrii. Ergo videtur, quod et liberi arbitrii. Ergo videtur, quod omne tempus et omne temporale sint in omne tempus et omne temporale sint in æternitate: ergo videtur, quod tempus æternitate: ergo videtur, quod tempus et temporale sint æterna, quod falsum et temporale sint æterna, quod falsum

est. est.

3. Item Quidquid est in parte, est in 3. Item Quidquid est in parte, est in toto etiam, sicut patet quod quidquid est toto etiam, sicut patet quod quidquid est in die, est in septimana et in anno: et in die, est in septimana et in anno: et quidquid est in hora, est in die. Sed di- quidquid est in hora, est in die. Sed di- cit Tullius, quod « tempus est pars æter- cit Tullius, quod « tempus est pars æter- nitatis. » Ergo videtur, quod quidquid nitatis. » Ergo videtur, quod quidquid est in tempore, est in æternitate. est in tempore, est in æternitate.

4. Item, Quidquid est in terra, est in 4. Item, Quidquid est in terra, est in aere et quidquid est in aere, est in cœlo. aere et quidquid est in aere, est in cœlo. Cum igitur sic sit ex parte locorum, vi- Cum igitur sic sit ex parte locorum, vi- detur quod similiter sit ex parte mensura- detur quod similiter sit ex parte mensura- rum quæ sunt secundum rationem dura- rum quæ sunt secundum rationem dura- tionis et quæcumque sunt in duratione tionis et quæcumque sunt in duratione habente principium et finem, sint etiam habente principium et finem, sint etiam in duratione quæ habet principium et in duratione quæ habet principium et

*S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, *S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 10. cap. 10.

caret fine, et in duratione quæ caret prin- caret fine, et in duratione quæ caret prin- cipio et fine: et ita videtur, quod omnia cipio et fine: et ita videtur, quod omnia sint in æternitate, et ita omnia erunt sint in æternitate, et ita omnia erunt æterna, ut videtur. æterna, ut videtur.

RESPONSIO, quod si æternitas propriis- Sol RESPONSIO, quod si æternitas propriis- Sol sime accipiatur secundum omnes condi- sime accipiatur secundum omnes condi- tiones vel proprietates ipsius, nihil est tiones vel proprietates ipsius, nihil est in æternitate nisi solus Deus, et nihil est in æternitate nisi solus Deus, et nihil est æternum nisi ipse: quia sic nihil aliud æternum nisi ipse: quia sic nihil aliud est quam nunc simplex et invariabile et est quam nunc simplex et invariabile et indeficiens, carens utroque termino, et indeficiens, carens utroque termino, et totum simul et secundum hoc quoad totum simul et secundum hoc quoad omnes has conditiones, si simul accipian- omnes has conditiones, si simul accipian- tur, non mensurabit nisi esse divinum. tur, non mensurabit nisi esse divinum. Si autem accipiatur æternitas large, ali- Si autem accipiatur æternitas large, ali- quid aliud est in æternitate quam Deus : quid aliud est in æternitate quam Deus : et hoc potest fieri tripliciter. Primo per et hoc potest fieri tripliciter. Primo per participationem ipsius æterni secundum participationem ipsius æterni secundum vitam beatam: et secundum hoc citra vitam beatam: et secundum hoc citra primum modum magis proprie dicitur primum modum magis proprie dicitur aliquid esse in æternitate, quia partici- aliquid esse in æternitate, quia partici- pando æternum, accipit stabilitatem po- pando æternum, accipit stabilitatem po- tentiæ defluentis quæ est in ipso ex hoc tentiæ defluentis quæ est in ipso ex hoc quod creatum est et secundum hunc quod creatum est et secundum hunc modum Angeli beati et animæ beatæ sunt modum Angeli beati et animæ beatæ sunt in æternitate, et etiam corpora beatorum in æternitate, et etiam corpora beatorum post resurrectionem erunt in æternitate: post resurrectionem erunt in æternitate: et quantum ad hunc modum convertun- et quantum ad hunc modum convertun- tur ista duo, scilicet esse in æternitate, et tur ista duo, scilicet esse in æternitate, et esse æternum. esse æternum.

Alio modo æternitas sumitur minus Alio modo æternitas sumitur minus

proprie non per participationem æterni, proprie non per participationem æterni, sed secundum quod dicitur aliquid æter- sed secundum quod dicitur aliquid æter- num per convenientiam remotam alicu- num per convenientiam remotam alicu- jus proprietatis cum æterno. Et secundum jus proprietatis cum æterno. Et secundum hoc æviterna dicuntur æterna et etiam hoc æviterna dicuntur æterna et etiam temporalia indeficientia: unde pœnæ, sic- temporalia indeficientia: unde pœnæ, sic- ut patebit infra, dicuntur æternæ : et ut patebit infra, dicuntur æternæ : et quantum ad hunc modum cum dicitur, quantum ad hunc modum cum dicitur, hoc est æternum, non sequitur, ergo hoc hoc est æternum, non sequitur, ergo hoc est in æternitate. Æternitas enim dicit est in æternitate. Æternitas enim dicit essentiam æternitatis formaliter, cum sit essentiam æternitatis formaliter, cum sit abstractum æternum autem est denomi abstractum æternum autem est denomi nativum, et ad denominationem sufficit nativum, et ad denominationem sufficit convenientia denominativi ad id a quo convenientia denominativi ad id a quo

2.S. ANSELMUS, Lib. de Concordia præscientiæ 2.S. ANSELMUS, Lib. de Concordia præscientiæ et liberi arbitrii, cap. 5. et liberi arbitrii, cap. 5.

bject. bject.

SUMMA DE CREATURIS, SUMMA DE CREATURIS,

denominatur, licet non participet totam denominatur, licet non participet totam essentiam denominari, sicut dicuntur dii essentiam denominari, sicut dicuntur dii denominative sancti per convenientiam denominative sancti per convenientiam remotam ad deitatem. Et patet ratio remotam ad deitatem. Et patet ratio quare secundum hunc modum non con- quare secundum hunc modum non con- vertitur cum dicitur, hoc est æternum, vertitur cum dicitur, hoc est æternum, ergo est in æternitate. ergo est in æternitate.