SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2.

rum, mirabile,et miraculum, eadem sunt rum, mirabile,et miraculum, eadem sunt apud Sanctos, differentia tamen secundum apud Sanctos, differentia tamen secundum rationem nominis. Mirum igitur dicitur rationem nominis. Mirum igitur dicitur quoad substantiam miraculi: mirabile quoad substantiam miraculi: mirabile autem dicit aptitudinem illam miracu- autem dicit aptitudinem illam miracu- lum vero dicit magnitudinem circa apti- lum vero dicit magnitudinem circa apti- tudinem illam. Similiter secundum Phi- tudinem illam. Similiter secundum Phi- losophos idem est mirum et mirabile: losophos idem est mirum et mirabile: illud enim quod Philosophus in Meta- illud enim quod Philosophus in Meta- physica mirum vocat, hoc in principio physica mirum vocat, hoc in principio de Anima vocat mirabile, ubi dicit unam de Anima vocat mirabile, ubi dicit unam

319 319

scientiam præponi alteri, quia est certior, scientiam præponi alteri, quia est certior, aut quia meliorum, aut mirabiliorum est. aut quia meliorum, aut mirabiliorum est. Unde dicimus, quod creatio miraculosa Unde dicimus, quod creatio miraculosa

est. est.

Ad id quod est contra hoc, responde- Ad object. Ad id quod est contra hoc, responde- Ad object. mus quod generatum et creatum idem mus quod generatum et creatum idem habent judicium quantum ad naturam et habent judicium quantum ad naturam et similia sunt sed generatio et creatio similia sunt sed generatio et creatio non sunt idem, nec habent idem judi- non sunt idem, nec habent idem judi- cium. cium.

QUÆSTIO II. QUÆSTIO II.

De materia. De materia.

Deinde quæritur de creatis. Deinde quæritur de creatis.

Et primo quæritur de quatuor coæquævis. Deinde de his quæ de qua- Et primo quæritur de quatuor coæquævis. Deinde de his quæ de qua- luor coæquævis secundum numerum sex dierum processerunt. luor coæquævis secundum numerum sex dierum processerunt. Circa coæquæva primo quæritur de singulis, secundo communiter de Circa coæquæva primo quæritur de singulis, secundo communiter de omnibus simul. omnibus simul.

: :

Item, Inter coæquæva singula primo quæritur de materia dicit enim Item, Inter coæquæva singula primo quæritur de materia dicit enim Glossa super Genesim in principio, quatuor esse coæquæva, scilicet ma- Glossa super Genesim in principio, quatuor esse coæquæva, scilicet ma- teriam, tempus, coelum empyreum, et angelicam naturam. teriam, tempus, coelum empyreum, et angelicam naturam.

Circa materiam octo inquiruntur. Circa materiam octo inquiruntur.

Primo, An sit? Primo, An sit?

Secundo, Quid sit? Secundo, Quid sit?

Tertio, Utrum creata sit vel non? Tertio, Utrum creata sit vel non?

Quarto, Utrum sit simplex, vel composita? Quarto, Utrum sit simplex, vel composita?

Quinto, Utrum omnium creaturarum sit materia una ? Quinto, Utrum omnium creaturarum sit materia una ?

Sexto, Utrum omnium corporum sit materia una? Sexto, Utrum omnium corporum sit materia una?

Septimo, Utrum omnium ingenerabilium sit materia una? Septimo, Utrum omnium ingenerabilium sit materia una?

Octavo, Utrum omnium generabilium et corruptibilium sit materia Octavo, Utrum omnium generabilium et corruptibilium sit materia una? una?

320 320

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

An materia sit ? An materia sit ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Forma dat esse: ergo quod caret 1. Forma dat esse: ergo quod caret omni forma, caret omni esse: sed materia omni forma, caret omni esse: sed materia prima secundum rationem primæ mate- prima secundum rationem primæ mate- riæ accepta, caret omni forma: ergo ca- riæ accepta, caret omni forma: ergo ca- ret omni esse et quidquid caret omni ret omni esse et quidquid caret omni esse, nihil est ergo materia prima ni- esse, nihil est ergo materia prima ni- hil est secundum rationem materiæ pri- hil est secundum rationem materiæ pri- mæ accepta, quia caret omni forma: er- mæ accepta, quia caret omni forma: er- go caret omni esse. go caret omni esse.

2. Item, Dicit Philosophus in libro de 2. Item, Dicit Philosophus in libro de Causis, quod prima rerum creatarum Causis, quod prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum est esse, et non est ante ipsum creatum aliud. Ergo quod est ante esse, non est aliud. Ergo quod est ante esse, non est de numero creatorum: sed quidquid est de numero creatorum: sed quidquid est ante formam, est ante esse: ergo quod ante formam, est ante esse: ergo quod est ante formam, non est de numero est ante formam, non est de numero creatorum materia autem prima est creatorum materia autem prima est ante formam ergo non est de numero ante formam ergo non est de numero creatorum et quidquid non est de nu- creatorum et quidquid non est de nu- mero creatorum, nihil est ergo materia mero creatorum, nihil est ergo materia prima nihil est. Quod autem hoc sit ante prima nihil est. Quod autem hoc sit ante esse quod est ante formam, patet ex hoc esse quod est ante formam, patet ex hoc quod esse non est nisi individui, vel quod esse non est nisi individui, vel speciei, vel generis, vel principii: et speciei, vel generis, vel principii: et omne tale est a forma: ergo omne tale omne tale est a forma: ergo omne tale est a forma individui, vel speciei, vel est a forma individui, vel speciei, vel principii. principii.

Item, Probatio quod forma est illa Item, Probatio quod forma est illa quæ contrahitur per differentias, et non quæ contrahitur per differentias, et non materia, quemadmodum principium con- materia, quemadmodum principium con- trahitur generalissimorum, et quod ge- trahitur generalissimorum, et quod ge- nus contrahitur per differentias specie- nus contrahitur per differentias specie- rum, et species per differentias indivi- rum, et species per differentias indivi- duorum, sicut dicit Porphyrius 2, quod duorum, sicut dicit Porphyrius 2, quod

1 Cf. Opp. B. Alberti. Lib. I Physicorum, 1 Cf. Opp. B. Alberti. Lib. I Physicorum, Tract. III, cap. 11, pag 67. Tom. III novæ edi- Tract. III, cap. 11, pag 67. Tom. III novæ edi- tionis nostræ. tionis nostræ.

2 Cap. de specie. 2 Cap. de specie.

individuum facit collectionem acciden- individuum facit collectionem acciden- tium quæ in alio esse non possunt inve- tium quæ in alio esse non possunt inve-

niri. niri.

3. Item, Dicitur quod generatio sub- 3. Item, Dicitur quod generatio sub- stantiæ est ex non substantia: sed a stantiæ est ex non substantia: sed a quocumque removetur superius, et infe- quocumque removetur superius, et infe- rius ergo si est ex non substantia, est rius ergo si est ex non substantia, est ex non materia et nihil aliud est signi- ex non materia et nihil aliud est signi- ficatum materiæ in materia nisi id ex ficatum materiæ in materia nisi id ex quo est generatio: ergo videtur, quod quo est generatio: ergo videtur, quod materia nihil sit in natura. materia nihil sit in natura.

4. Præterea, Dicitur in libro Deutero- 4. Præterea, Dicitur in libro Deutero- monii, xxx11, 3 et 4: Date magnificen- monii, xxx11, 3 et 4: Date magnificen- tiam Deo nostro. Dei perfecta sunt opera. tiam Deo nostro. Dei perfecta sunt opera. Sed materia non est perfecta. Ergo Sed materia non est perfecta. Ergo non est de operibus Dei: et quod non non est de operibus Dei: et quod non est de operibus Dei, nihil est : ergo ma- est de operibus Dei, nihil est : ergo ma-

teria nihil est. teria nihil est. CONTRA: CONTRA:

1. Glossa super Genesim in principio 1. Glossa super Genesim in principio dicit, quod per coelum et terram intelli- dicit, quod per coelum et terram intelli- gitur materia inferiorum et superiorum gitur materia inferiorum et superiorum

creaturarum. creaturarum.

2. Item, Augustinus in libro XII Con- 2. Item, Augustinus in libro XII Con- fessionum : « Tu, Domine, fecisti mun- fessionum : « Tu, Domine, fecisti mun- dum de materia informi, quam fecisti de dum de materia informi, quam fecisti de nulla re pene nullam rem³: » ergo ma- nulla re pene nullam rem³: » ergo ma- teria est. teria est.

3. Item, Generatio et corruptio non 3. Item, Generatio et corruptio non sunt sine actione et passione: actio au- sunt sine actione et passione: actio au- tein et passio non sunt sine contrarietate, tein et passio non sunt sine contrarietate, sicut dicit Philosophus in primo Phy- sicut dicit Philosophus in primo Phy- sicorum, quod contraria separata non sicorum, quod contraria separata non agunt, sed in materia: ergo materia est. agunt, sed in materia: ergo materia est. 4. Item, Contrariorum semper est 4. Item, Contrariorum semper est unum subjectum et illud est materia: unum subjectum et illud est materia: ergo materia est. ergo materia est.

5. Item, Ibidem dicit, quod principia 5. Item, Ibidem dicit, quod principia mutationis tria sunt, scilicet subjectum mutationis tria sunt, scilicet subjectum quod est materia, et duo contraria: ergo quod est materia, et duo contraria: ergo materia est. materia est.

Sed con Sed con

Ad 1. Ad 1.

SOLUTIO. Quod concedimus dicentes Solutio SOLUTIO. Quod concedimus dicentes Solutio ad primum, quod forma dat esse: ma- ad primum, quod forma dat esse: ma-

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap.

8. 8.

* I Physicorum, tex. 51. * I Physicorum, tex. 51.

Ad 2. Ad 2.

A4 3. A4 3.

Add 1. Add 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2.

teria autem habet esse subjecti et poten- teria autem habet esse subjecti et poten- tiæ et hoc habet a seipsa, et hoc non tiæ et hoc habet a seipsa, et hoc non est esse simpliciter, sed secundum quid. est esse simpliciter, sed secundum quid.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, Prima rerum creatarum est esse, ponitur Prima rerum creatarum est esse, ponitur esse pro ente, sicut dicit ibi Commenta- esse pro ente, sicut dicit ibi Commenta- tor in expositione illius propositionis. Et tor in expositione illius propositionis. Et idem dicit beatus Dionysius in libro de idem dicit beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus . Et dicitur ibi pri- Divinis nominibus . Et dicitur ibi pri- mum natura, a quo non convertitur con- mum natura, a quo non convertitur con- sequentia subsistendi, et sic ens est ab- sequentia subsistendi, et sic ens est ab- solute primum quia in ipso stat reso- solute primum quia in ipso stat reso- lutio posteriorum in prius. Et ibidem lutio posteriorum in prius. Et ibidem hoc primum ponit principium cognitio- hoc primum ponit principium cognitio- nis. Cum autem dicitur materia prima, nis. Cum autem dicitur materia prima, ponitur principium secundum rationem ponitur principium secundum rationem generationis et temporis. Et sic patet, generationis et temporis. Et sic patet, quod primum hinc inde ponitur æqui- quod primum hinc inde ponitur æqui- voce quia cum dicitur de ente, est prin- voce quia cum dicitur de ente, est prin- cipium cognitionis respectu eorum quæ cipium cognitionis respectu eorum quæ ordinabilia sunt in prædicamento. Cum ordinabilia sunt in prædicamento. Cum autem dicitur de materia, est principium autem dicitur de materia, est principium generationis respectu generatorum. generationis respectu generatorum.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, Generatio substantiæ est ex non substan- Generatio substantiæ est ex non substan- tia, negatio negat substantiam composi- tia, negatio negat substantiam composi- tam, relinquendo potentiam ad illam tam, relinquendo potentiam ad illam quæ est materia. Si dicitur, quod remoto quæ est materia. Si dicitur, quod remoto superiori removetur inferius. Dicendum superiori removetur inferius. Dicendum est, quod hoc verum est quando negatur est, quod hoc verum est quando negatur superius significatione et suppositione : superius significatione et suppositione : sed cum dicitur non substantia, non fit sed cum dicitur non substantia, non fit suppositio pro superiori, sed pro parti- suppositio pro superiori, sed pro parti- culari generabili. Et est ratio, quia ge- culari generabili. Et est ratio, quia ge- neratio non est superioris, sed inferioris neratio non est superioris, sed inferioris particularis natura enim non intendit particularis natura enim non intendit generare hominem, sed hunc. generare hominem, sed hunc.

AD ULTIMUM dicendum, quod omnia AD ULTIMUM dicendum, quod omnia opera Dei perfecta sunt; sed perfectio opera Dei perfecta sunt; sed perfectio omnium operum non est unius rationis, omnium operum non est unius rationis, imo unumquodque dicitur perfectum, imo unumquodque dicitur perfectum, quando est in debito statu sui esse: et ideo quando est in debito statu sui esse: et ideo materia perfecta est, quando habet ra- materia perfecta est, quando habet ra- tionem subjecti ad formas generabilium. tionem subjecti ad formas generabilium.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 5 de ente. cap. 5 de ente.

2 I de Generatione et Corruptione, cap. 2, 2 I de Generatione et Corruptione, cap. 2, tex. com. 23. tex. com. 23.

XXXI XXXI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit materia ? Quid sit materia ?

Ad secundum proceditur sic: Ad secundum proceditur sic:

321 321

In primo de Generatione et Corruptio- In primo de Generatione et Corruptio- ne, diffinitur sic materia: Est autem ne, diffinitur sic materia: Est autem hyle maxime quidem et proprie subje- hyle maxime quidem et proprie subje- ctum generationis et corruptionis et sus- ctum generationis et corruptionis et sus- ceptibile, modo autem alio est quod aliis ceptibile, modo autem alio est quod aliis transmutationibus. transmutationibus.

Item, In VIII Metaphysicæ Dico ma- Item, In VIII Metaphysicæ Dico ma- teriam illud quod non est hoc in actu, teriam illud quod non est hoc in actu, sed est hoc in potentia ³. sed est hoc in potentia ³.

Item, In XI Metaphysicæ : Materia est Item, In XI Metaphysicæ : Materia est hoc secundum quod videtur: quoniam hoc secundum quod videtur: quoniam illud quod est secundum contractum, et illud quod est secundum contractum, et non est secundum ordinem, est materia +. non est secundum ordinem, est materia +.

Item, In fine primi Physicorum : Dico Item, In fine primi Physicorum : Dico materiam primum subjectum unicuique, materiam primum subjectum unicuique, ex quo fit aliquid cum insit, per se et ex quo fit aliquid cum insit, per se et non secundum accidens ". non secundum accidens ".

CONTRA PRIMAM diffinitionem objicitur CONTRA PRIMAM diffinitionem objicitur sic, quod sic, quod

1. Primum subjectum non videtur 1. Primum subjectum non videtur materia esse generationis et corruptionis, materia esse generationis et corruptionis, sed potius videtur subjectum alteratio- sed potius videtur subjectum alteratio- nis: omnis enim generatio fit secunduin nis: omnis enim generatio fit secunduin actionem et passionem qualitatum pri- actionem et passionem qualitatum pri- marum ergo materia prius est suscepti- marum ergo materia prius est suscepti- bilis primarum qualitatum, quam gene- bilis primarum qualitatum, quam gene- rationis et corruptionis sed alteratio est rationis et corruptionis sed alteratio est mutatio secundum qualitates, manente mutatio secundum qualitates, manente subjecto eodem, ut dicit Philosophus in subjecto eodem, ut dicit Philosophus in primo de Generatione et Corruptione : primo de Generatione et Corruptione : ergo materia prius est susceptibilis pri- ergo materia prius est susceptibilis pri- marum qualitatum, quam generationis et marum qualitatum, quam generationis et corruptionis. corruptionis.

2. Præterea, Non fit generatio nisi 2. Præterea, Non fit generatio nisi

3 VIII Metaphys. cap. 1, tex. com. 3. 3 VIII Metaphys. cap. 1, tex. com. 3.

+ XI Metaphys. cap. tex. com. 14. + XI Metaphys. cap. tex. com. 14.

5I Physicorum, tex. com. 82. 5I Physicorum, tex. com. 82.

6 I de Generatione et Corruptione, cap. 2. 6 I de Generatione et Corruptione, cap. 2.

21 21

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

324 324

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

materiæ quam qualitates naturales ma- materiæ quam qualitates naturales ma- teriæ superadditas: et ideo de talibus teriæ superadditas: et ideo de talibus secundum naturam non est objectio, sed secundum naturam non est objectio, sed potius secundum rationem. Dicunt tamen potius secundum rationem. Dicunt tamen quidam, quod materia est susceptibilis quidam, quod materia est susceptibilis primarum qualitatum et raritatis et den- primarum qualitatum et raritatis et den- sitatis et tamen primo est subjectum sitatis et tamen primo est subjectum formæ substantialis: quia non recipit formæ substantialis: quia non recipit qualitates primas nisi per illam. qualitates primas nisi per illam.

AD ALIUD dicendum, quod primum AD ALIUD dicendum, quod primum dicitur proximum. Et primum dicit etiam dicitur proximum. Et primum dicit etiam ante quod nihil est : potentia enim ante quod nihil est : potentia enim materiæ primo est ad substantialem materiæ primo est ad substantialem formam, et ad alias per accidens, sci- formam, et ad alias per accidens, sci- licet propter illam : et sic primum licet propter illam : et sic primum dicit ante quod nihil est. Similiter dicit ante quod nihil est. Similiter primum subjectum in generatione ma- primum subjectum in generatione ma- nens idem numero, hoc est materia : nens idem numero, hoc est materia : non enim est eadem corporeitas numero non enim est eadem corporeitas numero quæ est in genito, et in eo ex quo fit quæ est in genito, et in eo ex quo fit transmutatio, sicut est in semine et in transmutatio, sicut est in semine et in homine. Quod probat Avicenna in Suf- homine. Quod probat Avicenna in Suf- ficientia per dimensiones quæ alterius ficientia per dimensiones quæ alterius rationis sunt in semine, et in co quod fit rationis sunt in semine, et in co quod fit per generationem ex illo. per generationem ex illo.

Ad hoc quod objicitur, quod quanti- Ad hoc quod objicitur, quod quanti- tas est ante mutationem et abstrahit a tas est ante mutationem et abstrahit a motu et mutatione. Dicendum, quod motu et mutatione. Dicendum, quod ista est quantitas accepta secundum in- ista est quantitas accepta secundum in- telligentiam, et non secundum esse quod telligentiam, et non secundum esse quod habet in materia. habet in materia.

Ad hoc quod objicitur, quod quantitas Ad hoc quod objicitur, quod quantitas non habet contrarium, et ideo non mu- non habet contrarium, et ideo non mu- tatur. Dicendum, quod ex hoc non se- tatur. Dicendum, quod ex hoc non se- quitur, nisi quod non mutetur per se: quitur, nisi quod non mutetur per se: sed per accidens mutatur mutatione sub- sed per accidens mutatur mutatione sub- jecti. jecti.

: :

AD ALIUD dicendum, quod composi- AD ALIUD dicendum, quod composi- tum est subjectum primum in aliis mu- tum est subjectum primum in aliis mu- tationibus sed tamen hoc ipsum com- tationibus sed tamen hoc ipsum com- positum rationem subjecti habet a ma- positum rationem subjecti habet a ma- teria materia autem est subjectum re- teria materia autem est subjectum re- motum et hanc diversitatem notat Phi- motum et hanc diversitatem notat Phi- losophus cum dicit, modo autem alio '. losophus cum dicit, modo autem alio '. AD ALIUD dicendum, quod susceptibile AD ALIUD dicendum, quod susceptibile generationis et corruptionis dupliciter generationis et corruptionis dupliciter

Vide I de Generatione et Corruptione, com. Vide I de Generatione et Corruptione, com. 1 in fine commenti (Nota edit. Lugd) 1 in fine commenti (Nota edit. Lugd)

dicitur, scilicet ut quod generatur et cor- dicitur, scilicet ut quod generatur et cor- rumpitur et sic susceptibile generatio- rumpitur et sic susceptibile generatio- nis et corruptionis est compositum. Di- nis et corruptionis est compositum. Di- citur etiam susceptibile generationis et citur etiam susceptibile generationis et corruptionis, sicut subjectum in transmu- corruptionis, sicut subjectum in transmu- tatione quæ est generatio et corruptio: tatione quæ est generatio et corruptio: et sic materia est susceptibilis genera- et sic materia est susceptibilis genera- tionis et corruptionis et sic non est tionis et corruptionis et sic non est contrarietas istius diffinitionis, ad aliud contrarietas istius diffinitionis, ad aliud quod dicitur in primo Physicorum in quod dicitur in primo Physicorum in fine ibi enim probatur, quod non est fine ibi enim probatur, quod non est generabilis et corruptibilis quemadmo- generabilis et corruptibilis quemadmo- dum compositum. Si enim generaretur, dum compositum. Si enim generaretur, cum omnis generatio sit ex materia, cum omnis generatio sit ex materia, esset materia antequam generaretur, esset materia antequam generaretur, quod est inconveniens. Similiter si cor- quod est inconveniens. Similiter si cor- rumperetur, cum omnis corruptio sit ad rumperetur, cum omnis corruptio sit ad materiam, esset materia postquam cor- materiam, esset materia postquam cor- rumperetur et ita concluditur, quod est rumperetur et ita concluditur, quod est incorruptibilis et ingenerabilis: nihilo- incorruptibilis et ingenerabilis: nihilo- minus tamen est subjectum generationis minus tamen est subjectum generationis el corruptionis. el corruptionis.

AD ALIUD dicendum, quod passio quæ AD ALIUD dicendum, quod passio quæ est transmutatio secundum contraria, est transmutatio secundum contraria, non est communis nisi secundum genus: non est communis nisi secundum genus: et hoc modo prout contraria reducuntur et hoc modo prout contraria reducuntur ad privationem et habitum, quemadmo- ad privationem et habitum, quemadmo- dum docet Philosophus in X primæ dum docet Philosophus in X primæ philosophiæ 2. Sed secundum determina- philosophiæ 2. Sed secundum determina- tam rationem non est communis passio : tam rationem non est communis passio : quia in formis substantialibus absentia quia in formis substantialibus absentia et potentia formæ facit mutationem, ut et potentia formæ facit mutationem, ut dicit Philosophus in primo Physico- dicit Philosophus in primo Physico- rum in aliis autem mutationibus non rum in aliis autem mutationibus non est sic, sed privatio salvatur in illis in est sic, sed privatio salvatur in illis in natura contrarii: unde privatio albi ni- natura contrarii: unde privatio albi ni- grum est, vel medium. Et propter hoc grum est, vel medium. Et propter hoc etiam ratio subjecti determinata non est etiam ratio subjecti determinata non est una, sed communis. Et propter hoc una, sed communis. Et propter hoc dicit maxime quidem et proprie et dicit dicit maxime quidem et proprie et dicit maxime, quia materia perficitur essen- maxime, quia materia perficitur essen- tialiter a forma substantiali. Proprie au- tialiter a forma substantiali. Proprie au- tem dicit in comparatione ad alias formas tem dicit in comparatione ad alias formas quas non desiderat nisi propter istam. quas non desiderat nisi propter istam.

Ad Ad

AD ALIUD quod contra diffinitionem Ad difir AD ALIUD quod contra diffinitionem Ad difir

2 X Metaphys. tex. com. 15. 2 X Metaphys. tex. com. 15.

I Physicorum, cap. ultimo, tex. com. 81. I Physicorum, cap. ultimo, tex. com. 81.

14 Jillo, 3. 14 Jillo, 3. Ad 1. Ad 1.

ma ma

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2.

citur, dicendum quod in- citur, dicendum quod in- teria in ordine ad for- teria in ordine ad for- 166,sicut est ordo cali- 166,sicut est ordo cali- dissimignis et ita non dissimignis et ita non materia quæ est materia quæ est Nam, est mate- Nam, est mate-

procedit procedit in potentia a in potentia a

ria remota. ria remota.

super Metaphysica super Metaphysica

que est in potentia no que est in potentia no tur uno motore, quem tur uno motore, quem

amentator amentator

mquod mquod educi- educi- dolum dolum

in potentia est in cupro mo- in potentia est in cupro mo- tore, hoc est, arte educitur de illo: et tore, hoc est, arte educitur de illo: et cuprum in potentia est in terra, quia cuprum in potentia est in terra, quia uno motore, hoc est, motu uno superio- uno motore, hoc est, motu uno superio- rum educitur de illa. Sed idolumn rum educitur de illa. Sed idolumn est in potentia in terra: quia ad est in potentia in terra: quia ad exiguntur plures motores ut edu exiguntur plures motores ut edu scilicet natura et ars. scilicet natura et ars.

AD ID quod objicitur contra tertiam AD ID quod objicitur contra tertiam diffinitionem, dicendum quod licet enti- diffinitionem, dicendum quod licet enti- tas materiæ in se considerata, perfectum tas materiæ in se considerata, perfectum intellectum non habeat, cum intellectus intellectum non habeat, cum intellectus ejus est quod est in ente per formam vel ejus est quod est in ente per formam vel analogiam secundum quod ex materia analogiam secundum quod ex materia artificiali cognoscitur materia in natura, artificiali cognoscitur materia in natura, sicut dicitur in auctoritate Philosophi, sicut dicitur in auctoritate Philosophi, sicut ad statuam æs et ad lectulum li- sicut ad statuam æs et ad lectulum li- gnum se habet. Et dicitur in illa aucto- gnum se habet. Et dicitur in illa aucto- ritate, quod sic se habet informe et ma- ritate, quod sic se habet informe et ma- teria ad substantiam, et hoc aliquid et teria ad substantiam, et hoc aliquid et quod est. Et intelligit per informe ratio- quod est. Et intelligit per informe ratio- nem privationis in materia, per mate- nem privationis in materia, per mate- riam autem naturam subjecti, per sub- riam autem naturam subjecti, per sub- stantiam autem intelligit formam, per stantiam autem intelligit formam, per hoc aliquid determinatam et compositam hoc aliquid determinatam et compositam substantiam : hoc aliquid enim est forma substantiam : hoc aliquid enim est forma contracta per materiam. Per hoc quod contracta per materiam. Per hoc quod est, intelligit rationem subsistentiæ, est, intelligit rationem subsistentiæ, quam habet composita substantia a com- quam habet composita substantia a com- positione materiæ et formæ. Unde quod positione materiæ et formæ. Unde quod est idem quod nunc est apud naturam. est idem quod nunc est apud naturam. Per formam autem intelligitur materia Per formam autem intelligitur materia secundum quod accipit esse a forma: se- secundum quod accipit esse a forma: se- cundum Philosophum enim in VII Me- cundum Philosophum enim in VII Me- taphysicæ, idem est esse subjecti et taphysicæ, idem est esse subjecti et

1 Commentator super IX Metaphys. com. 12. 1 Commentator super IX Metaphys. com. 12. 2 VII Metaphys. tex. com. 31. 2 VII Metaphys. tex. com. 31.

325 325

formæ in composito : quia subjectum formæ in composito : quia subjectum non habet esse nisi a forma. Et propter non habet esse nisi a forma. Et propter hoc dicit, secundum quod videtur : quia hoc dicit, secundum quod videtur : quia iste est solus modus intelligendi perfe- iste est solus modus intelligendi perfe- ctus, quo intelligitur materia, ut dicit ctus, quo intelligitur materia, ut dicit Commentator ibidem 3. Commentator ibidem 3.

AD ALIUD dicendum, quod hæc pro- AD ALIUD dicendum, quod hæc pro- positio falsa est, quod omnis materia positio falsa est, quod omnis materia determinetur secundum ordinem: mate- determinetur secundum ordinem: mate- ria enim secundum quod est in ente, ria enim secundum quod est in ente, non determinatur secundum ordinem: non determinatur secundum ordinem: sed verum est, quod omnis potentia ma- sed verum est, quod omnis potentia ma- teriæ determinatur secundum ordinem : teriæ determinatur secundum ordinem : et ita intelligitur præcedens diffinitio. et ita intelligitur præcedens diffinitio. Unde patet, quod non est contrarietas. Unde patet, quod non est contrarietas. ALIUD dicendum, quod contactus ALIUD dicendum, quod contactus dicitur proprie et communiter. Proprie dicitur proprie et communiter. Proprie rum ultima sunt si- rum ultima sunt si- caps in VI Physi- caps in VI Physi-

38 38

ntur con- ntur con-

cortis cortis tingere se dejar el ASIFIEDS tingere se dejar el ASIFIEDS pminatum pminatum ut potentia et acting enim spinder, ekt v ut potentia et acting enim spinder, ekt v

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 1. Ad 1.

AD ILLUD quod objicitur contraquar- Ad difin.4. AD ILLUD quod objicitur contraquar- Ad difin.4. tam, dicendum ut supra, quod primum tam, dicendum ut supra, quod primum ponitur utroque modo: et si idem est ponitur utroque modo: et si idem est quod ante quod nihil est, tunc solven- quod ante quod nihil est, tunc solven- dum est argumentum quod est contra : dum est argumentum quod est contra : quia materia prima sola est subjectum : quia materia prima sola est subjectum : hæc enim sola salvatur eadem numero hæc enim sola salvatur eadem numero in utroque termino transmutationis. in utroque termino transmutationis. Unde non oportet, quod sub eisdem Unde non oportet, quod sub eisdem formis quibus fuit, maneat in eo cujus formis quibus fuit, maneat in eo cujus est materia. Si autem est idem, quod est materia. Si autem est idem, quod proximum tunc dicendum, quod pro- proximum tunc dicendum, quod pro- xima sunt illa inter quæ non est me- xima sunt illa inter quæ non est me- dium: inter materiam autem primam et dium: inter materiam autem primam et formam substantialem non est medium, formam substantialem non est medium, et dispositiones secundum esse quod ha- et dispositiones secundum esse quod ha- bent in composito, consequuntur formam bent in composito, consequuntur formam substantialem: sed secundum esse quod substantialem: sed secundum esse quod habent in transmutando materiam, præ- habent in transmutando materiam, præ- cedunt formam substantialem: sed illæ cedunt formam substantialem: sed illæ quæ præcedunt et quæ sequuntur, non quæ præcedunt et quæ sequuntur, non sunt eædem numero, sicut non est eadem sunt eædem numero, sicut non est eadem qualitas in numero intensa et remissa. qualitas in numero intensa et remissa.

3 XII Metaphys. tex. com, 14. 3 XII Metaphys. tex. com, 14. VI Physicorum, tex. com. 1. VI Physicorum, tex. com. 1.

Ad 2. Ad 2.

326 326

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ULTIMUM dicendum, quod hoc quod AD ULTIMUM dicendum, quod hoc quod dicit, non secundum accidens, non deter- dicit, non secundum accidens, non deter- minat subjectum, vel etiam hoc quod minat subjectum, vel etiam hoc quod inest sed est determinatio ejus quod inest sed est determinatio ejus quod præcedit, ex quo fit res, sicut album fit præcedit, ex quo fit res, sicut album fit ex longo: unde longum non est proxi- ex longo: unde longum non est proxi- mum subjectum et propria materia albi. mum subjectum et propria materia albi.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

ergo verius erit ens quam. ergo verius erit ens quam. sæ secundæ. sæ secundæ.

Inde ulterius: Effe Inde ulterius: Effe est ens quam mater est ens quam mater mæ causæ, ut ha mæ causæ, ut ha quam effectuntu quam effectuntu non erit in non erit in tum est tum est tum tum

terit terit

3. It 3. It

rius rius pus pri- pus pri- Asus est ens Asus est ens

go materia go materia

sæ: sed crea- sæ: sed crea- causæ, ut proba- causæ, ut proba- mologismo: ergo ma- mologismo: ergo ma-

tersatum. tersatum.

Ni Ni

creatur, ut dicit Augu- creatur, ut dicit Augu-

stinus in libro LXXXIII Quæstionum³, stinus in libro LXXXIII Quæstionum³,

nisi secundum rationem ideæ : omnium nisi secundum rationem ideæ : omnium

Utrum materia creata sit, vel non ¹ ? enim creatorum ideæ sunt in mente divi- Utrum materia creata sit, vel non ¹ ? enim creatorum ideæ sunt in mente divi- ed idea non est nisi ideati : ergo ed idea non est nisi ideati : ergo and creatum nisi ideatum. Inde pro- and creatum nisi ideatum. Inde pro-

Ad tertium proceditur sie sic: Nullum non ideatum habet Ad tertium proceditur sie sic: Nullum non ideatum habet 1. Omne cujus esse 1. Omne cujus esse radicatur in alii radicatur in alii catur in catur in

ne ne

Mon Mon

RIMÆ. Om- RIMÆ. Om-

1 non esse, habet 1 non esse, habet oppernem entis ad non ens: et omnis oppernem entis ad non ens: et omnis oppo adicatur in aliquo omnis oppo adicatur in aliquo omnis enim oppositio circa unum fit aliter enim oppositio circa unum fit aliter enim non esset oppositio: ergo prima enim non esset oppositio: ergo prima vera. PROBATIO SECUNDÆ per deductionem vera. PROBATIO SECUNDÆ per deductionem ad impossibile quia si materia radica- ad impossibile quia si materia radica- tur in aliquo, tunc materiæ erit materia, tur in aliquo, tunc materiæ erit materia, et ibitur in infinitum. Probata ergo utra- et ibitur in infinitum. Probata ergo utra- que præmissarum, videtur de necessitate que præmissarum, videtur de necessitate sequi conclusio. sequi conclusio.

Procedatur ergo ulterius sic: Omne Procedatur ergo ulterius sic: Omne cujus esse non præcedit non esse, est cujus esse non præcedit non esse, est increatum materiæ esse non præcedit increatum materiæ esse non præcedit non esse ergo est increatum. PROBATIO non esse ergo est increatum. PROBATIO primæ propositionis est ex diffinitione primæ propositionis est ex diffinitione increati quia increatum est, cujus esse increati quia increatum est, cujus esse non præcedit non esse. SECUNDA autem non præcedit non esse. SECUNDA autem est conclusio præcedentis syllogismi. est conclusio præcedentis syllogismi.

2. Item, Causatum causæ primæ verius 2. Item, Causatum causæ primæ verius est ens, quam causatum causæ secundæ : est ens, quam causatum causæ secundæ : sed creatum est causatum causæ primæ: sed creatum est causatum causæ primæ:

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. I, Art. 3. Tom. XXVII novæ edi- tiarum, Dist. I, Art. 3. Tom. XXVII novæ edi- tionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ tionis nostræ. Cf. etiam IIam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 4, membr. 1, art. 1, part. 1. theologiæ, Quæst. 4, membr. 1, art. 1, part. 1. Tom. XXXII. Tom. XXXII.

team: sed omne informe est non idea- team: sed omne informe est non idea- tum ergo nullum informe habet ideam : tum ergo nullum informe habet ideam : sed materia prima est informe, ut dicit sed materia prima est informe, ut dicit Augustinus et Philosophus in primo Augustinus et Philosophus in primo Physicorum 3: ergo materia prima non Physicorum 3: ergo materia prima non habet ideam. Inde sic: Quodcumque non habet ideam. Inde sic: Quodcumque non habet ideam, non est creatum: sed ma- habet ideam, non est creatum: sed ma- teria prima non habet ideam: ergo non teria prima non habet ideam: ergo non

est creatum. est creatum.

CONTRA: CONTRA:

Augustinus in libro XII Confessio- Augustinus in libro XII Confessio- num «Tu, Domine, fecisti mundum de num «Tu, Domine, fecisti mundum de materia informi, quam fecisti de nulla re materia informi, quam fecisti de nulla re pene nulla rem 4. » pene nulla rem 4. »

Item, Augustinus in libro III de Tri- Item, Augustinus in libro III de Tri- nitate dicit, quod omne ens est ab ente nitate dicit, quod omne ens est ab ente primo quod est Deus. Materia prima est primo quod est Deus. Materia prima est ens. Ergo est ab ente primo, et non nisi ens. Ergo est ab ente primo, et non nisi per creationem : ergo est creata. per creationem : ergo est creata.

Sed cont Sed cont

Ad 1 Ad 1

Quod concedimus dicentes ad primum, Soluti Quod concedimus dicentes ad primum, Soluti quod hæc propositio est falsa : Omne cu- quod hæc propositio est falsa : Omne cu- jus esse præcedit non esse, radicatur in jus esse præcedit non esse, radicatur in aliquo. Nec valet probatio: non enim aliquo. Nec valet probatio: non enim oppositio contradictionis est inter esse et oppositio contradictionis est inter esse et non esse in quibus non esse præcedit esse, non esse in quibus non esse præcedit esse,

2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 46. Quæst. 46.

3 I Physicorum, tex. com. 81. 3 I Physicorum, tex. com. 81.

*S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap. 8. *S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap. 8. 5 IDEM, Lib. II de Trinitate, cap. 3. 5 IDEM, Lib. II de Trinitate, cap. 3.

Ad 2. Ad 2.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2.

sed potius inter ea in quibus esse præcedit sed potius inter ea in quibus esse præcedit non esse. Ad quod intelligendum, notan- non esse. Ad quod intelligendum, notan- dum est, quod veritas non univoce est in dum est, quod veritas non univoce est in affirmativis et negativis, sed per prius et affirmativis et negativis, sed per prius et posterius: negationis enim intellectus non posterius: negationis enim intellectus non est nisi per affirmationem. Similiter, ne- est nisi per affirmationem. Similiter, ne- gationis veritas non est nisi per veritatem gationis veritas non est nisi per veritatem affirmationis dicit enim Philosophus, affirmationis dicit enim Philosophus, quod unumquodque sic se habet ad ve- quod unumquodque sic se habet ad ve- rum, sicut se habet ad esse. Unde cum rum, sicut se habet ad esse. Unde cum esse negationis non sit nisi per esse affir- esse negationis non sit nisi per esse affir- mationis, veritas negationis non erit nisi mationis, veritas negationis non erit nisi per veritatem affirmationis. Verbi gratia, per veritatem affirmationis. Verbi gratia, veritas compositionis quæ secundum iem veritas compositionis quæ secundum iem componibilia sunt, sicut idem cum seipso, componibilia sunt, sicut idem cum seipso, et superius cum inferiori, et propria pas- et superius cum inferiori, et propria pas- sio cum subjecto, et effectus cum causa sio cum subjecto, et effectus cum causa propria et talia prædicata ex natura sui propria et talia prædicata ex natura sui oppositionem habent ad prædicata extra- oppositionem habent ad prædicata extra- nea illi subjecto. Unde cum removetur a nea illi subjecto. Unde cum removetur a subjecto illo, causatur veritas illius nega- subjecto illo, causatur veritas illius nega- tionis a materia prædicatorum illius sub- tionis a materia prædicatorum illius sub- jecti. Unde hæc : Homo non est asinus, jecti. Unde hæc : Homo non est asinus, veritatem habet ab hac, quod homo est veritatem habet ab hac, quod homo est homo et quia homo opponitur asino, homo et quia homo opponitur asino, quidquid est homo non est asinus. Et sic quidquid est homo non est asinus. Et sic patet qualiter veritas in negativis est a ve- patet qualiter veritas in negativis est a ve- ritate in affirmativis. Unde in oppositio- ritate in affirmativis. Unde in oppositio- ne contradictionis esse præcedit non esse, ne contradictionis esse præcedit non esse, et non e converso. Unde antequam mun- et non e converso. Unde antequam mun- dus esset, hæc propositio: Mundus non dus esset, hæc propositio: Mundus non est, neque vera neque falsa est: el hoc est, neque vera neque falsa est: el hoc ideo, quia non est propositio: compositio ideo, quia non est propositio: compositio enim propositionis causatur a composi- enim propositionis causatur a composi- tione rerum res autem compositæ ante tione rerum res autem compositæ ante mundum non sunt: et quia affirmativa mundum non sunt: et quia affirmativa quando non est, etiam negatio sibi oppo- quando non est, etiam negatio sibi oppo- sita non est, si mundus non est. Et simi- sita non est, si mundus non est. Et simi- liter dico de his Mundus non erit, et, liter dico de his Mundus non erit, et, Mundus non fuit. Et sic patet, quod so- Mundus non fuit. Et sic patet, quod so- phistica est probatio, qua probatur pro- phistica est probatio, qua probatur pro- positio prima. positio prima.

AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- sitio est falsa: Causatum primæ causæ sitio est falsa: Causatum primæ causæ verius est ens quam causatum secundæ verius est ens quam causatum secundæ causæ. Et si quis probet eam sic: sicut causæ. Et si quis probet eam sic: sicut se habet causa prima ad secundam, ita se habet causa prima ad secundam, ita

* Lib. I Physicorum, tex. com. 60 * Lib. I Physicorum, tex. com. 60

327 327

causatum primæ causæ ad causatum se- causatum primæ causæ ad causatum se- cundæ causæ. Dicendum, quod propositio cundæ causæ. Dicendum, quod propositio falsa est. Si ergo quæritur, In quo atten- falsa est. Si ergo quæritur, In quo atten- ditur nobilitas causæ primæ respectu se- ditur nobilitas causæ primæ respectu se- cundæ ? Dicendum, quod in modo causan- cundæ ? Dicendum, quod in modo causan- di: quia causa prima causat per seipsam, di: quia causa prima causat per seipsam, et non causa secunda: sed secunda causa et non causa secunda: sed secunda causa non causat nisi supposita prima. non causat nisi supposita prima.

AD ULTIMUM dicendum, quod materia AD ULTIMUM dicendum, quod materia prima in ratione materiæ accepta non prima in ratione materiæ accepta non potest abstrahi a ratione potentiæ : quia potest abstrahi a ratione potentiæ : quia ipsa secundum seipsam habet rationem ipsa secundum seipsam habet rationem potentiæ: secundum seipsam enim subje- potentiæ: secundum seipsam enim subje- ctum est, et ratio potentiæ et ratio sub- ctum est, et ratio potentiæ et ratio sub- jecti in ipsa sunt idem, et sic habet for- jecti in ipsa sunt idem, et sic habet for- mam quamdam rationis eo quod priva- mam quamdam rationis eo quod priva- tio non est absolute res, sed ordo ad rem tio non est absolute res, sed ordo ad rem quæ est forma: hæc autem ratio ordinis quæ est forma: hæc autem ratio ordinis est forma secundum quid et hoc est est forma secundum quid et hoc est quod dicit Philosophus, quod principia quod dicit Philosophus, quod principia secundum naturam sunt duo, ratione au- secundum naturam sunt duo, ratione au- tem tria materia enim semper est una tem tria materia enim semper est una numero, sed conjuncta privationi et po- numero, sed conjuncta privationi et po- tentiæ est duo secundum esse. Et hæc tentiæ est duo secundum esse. Et hæc forma rationis non diminuens simplicita- forma rationis non diminuens simplicita- tem materiæ secundum rem sufficit ideæ : tem materiæ secundum rem sufficit ideæ : unde habet ideam quodammodo, et est unde habet ideam quodammodo, et est ideata secundum quid. Et hoc est quod ideata secundum quid. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XII Confessio- dicit Augustinus in libro XII Confessio- num: « Sicut fatemur majus bonum esse num: « Sicut fatemur majus bonum esse quod creatum atque formatum est, ita quod creatum atque formatum est, ita dicimus minus bonum quod creatum in- dicimus minus bonum quod creatum in- forme formabile est, sed tamen bonum ³.» forme formabile est, sed tamen bonum ³.» Hoc est etiam quod dicit Rabbi Moyses Hoc est etiam quod dicit Rabbi Moyses in prima collatione libri qui dicitur, Dux in prima collatione libri qui dicitur, Dux neutrorum « Tu scis, quod principia re- neutrorum « Tu scis, quod principia re- rum generabilium sunt tria, materia, for- rum generabilium sunt tria, materia, for- ma, et privatio determinata quæ semper ma, et privatio determinata quæ semper materiam concomitatur: quia nisi tunc materiam concomitatur: quia nisi tunc adhæserit, non esset materia receptibilis adhæserit, non esset materia receptibilis formæ et idcirco privatio est unum formæ et idcirco privatio est unum principium, et in acquisitione formæ de- principium, et in acquisitione formæ de- struitur privatio ejusdem formæ, et adhæ- struitur privatio ejusdem formæ, et adhæ- ret ei alia privatio: et sic est semper, ret ei alia privatio: et sic est semper, sicut explanatum est in naturali scien- sicut explanatum est in naturali scien- tia. » tia. »

2 S. AUGUSTINUS, Lib XII Confessionum,cap.22. 2 S. AUGUSTINUS, Lib XII Confessionum,cap.22.

Ad 3. Ad 3.

328 328

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum materia sit simplex vel com- Utrum materia sit simplex vel com- posita' ? posita' ?

Ad quartum proceditur sic: Ad quartum proceditur sic:

: :

1. Dicit Augustinus in libro XII Con- 1. Dicit Augustinus in libro XII Con- fessionum « Verum est informitatem fessionum « Verum est informitatem ipsam quæ prope nihil est, vices tempo- ipsam quæ prope nihil est, vices tempo- porum non habere 2 » Quia ubi nulla for- porum non habere 2 » Quia ubi nulla for- ma est, vices temporum esse non possunt. ma est, vices temporum esse non possunt. Ergo materia non est composita formæ Ergo materia non est composita formæ substantiali nec accidentali. Et sic infertur substantiali nec accidentali. Et sic infertur ulterius, quod etiam non habebit quan- ulterius, quod etiam non habebit quan- titatem : ergo non habebit compositionem titatem : ergo non habebit compositionem partium, et ita simplex est. partium, et ita simplex est.

2. Item, Ibidem, Augustinus: « Nonne 2. Item, Ibidem, Augustinus: « Nonne tu, Domine, docuisti me, quod prius tu, Domine, docuisti me, quod prius quam istam informem materiam formares quam istam informem materiam formares atque distingueres, non erat aliquid, non atque distingueres, non erat aliquid, non color, non figura, non corpus, non spiri- color, non figura, non corpus, non spiri- tus? Non tamem omnino nihil erat: erat tus? Non tamem omnino nihil erat: erat enim quædam informitas sine ulla spe- enim quædam informitas sine ulla spe- cie ³. » cie ³. »

3. Item, Quidquid est compositum, re- 3. Item, Quidquid est compositum, re- solubile est in principia componentia : solubile est in principia componentia : materia prima non est resolubilis in ali- materia prima non est resolubilis in ali- quid ante ipsam : ergo materia non est quid ante ipsam : ergo materia non est composita. MAJOR patet per se, et soribi- composita. MAJOR patet per se, et soribi- tur in primo Physicorum 4. MINOR proba- tur in primo Physicorum 4. MINOR proba- tur ex hoc, quod si materia prima reso- tur ex hoc, quod si materia prima reso- lubilis est in aliud, hoc non est nisi in lubilis est in aliud, hoc non est nisi in materiam præcedentem et formam, et sic materiam præcedentem et formam, et sic ante primam materiam esset alia, quod ante primam materiam esset alia, quod est inconveniens: quia in nullo genere est inconveniens: quia in nullo genere est aliquid prius primo. est aliquid prius primo.

4. Præterea, Dicit Philosophus, quod 4. Præterea, Dicit Philosophus, quod in omni genere est accipere unum indi- in omni genere est accipere unum indi-

1 Cf. Opp. B. Alberti. I Physicorum, Tract. 1 Cf. Opp. B. Alberti. I Physicorum, Tract. III, cap. 13. Tom. III novæ editionis nostræ. III, cap. 13. Tom. III novæ editionis nostræ.

19. 19.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, cap.

3 IDEM, Ibidem, cap. 3. 3 IDEM, Ibidem, cap. 3.

visibile et primum 5. Ergo in genere ma- visibile et primum 5. Ergo in genere ma- teriæ invenietur unum indivisibile et teriæ invenietur unum indivisibile et primum sed quod est indivisibile, non primum sed quod est indivisibile, non est compositum: ergo principium primum est compositum: ergo principium primum in genere materiæ quod est materia pri- in genere materiæ quod est materia pri- ma, erit non compositum. ma, erit non compositum.

6 6

5. Item, In primo Physicorum dicitur, 5. Item, In primo Physicorum dicitur, quod principium est, quod non est ab alio, quod principium est, quod non est ab alio, sed alia sunt ab ipso: sed omne compo- sed alia sunt ab ipso: sed omne compo- situm est ab aliis, hoc est, a suis compo- situm est ab aliis, hoc est, a suis compo- nentibus ergo materia prima non est nentibus ergo materia prima non est composita. composita.

CONTRA: CONTRA:

1. Materia quæ est principium, est desi- 1. Materia quæ est principium, est desi- derans formam sicut fœmina virum ma- derans formam sicut fœmina virum ma- sculum, et turpe bonum, sicut dicit Philo- sculum, et turpe bonum, sicut dicit Philo- sophus in fine primi Physicorum 1 : sed sophus in fine primi Physicorum 1 : sed inter desiderans et desiderium compositio inter desiderans et desiderium compositio est ergo materia est composita. Quod est ergo materia est composita. Quod autem inter desiderans et desiderium com- autem inter desiderans et desiderium com- positio est, probatur ex eo quod omne positio est, probatur ex eo quod omne desiderium ponit principium desiderii in desiderium ponit principium desiderii in desiderante: principium autem desiderii desiderante: principium autem desiderii cum desiderante numquam est idem : cum desiderante numquam est idem : quia unum est passio, alterum subjectum : quia unum est passio, alterum subjectum : et sic probatur, quod cuicumque inest et sic probatur, quod cuicumque inest desiderium, quod illud est compositum. desiderium, quod illud est compositum. 2. Præterea, Dicit Boetius in libro de 2. Præterea, Dicit Boetius in libro de Hebdomadibus: « Nihil appetit aliquid Hebdomadibus: « Nihil appetit aliquid nisi per hoc quod est simile: » materia nisi per hoc quod est simile: » materia appetit formam et ergo per hoc quod appetit formam et ergo per hoc quod est simile sed similitudo est convenien- est simile sed similitudo est convenien- tia duorum in una forma: unde Ansel- tia duorum in una forma: unde Ansel- mus dicit, quod « quæcumque sunt simi- mus dicit, quod « quæcumque sunt simi- lia, habent similitudinem per aliquod lia, habent similitudinem per aliquod unum quod est in utroque. » Cum igitur unum quod est in utroque. » Cum igitur materia prima appetat formam, habebit materia prima appetat formam, habebit similitudinem cum illa: et ita materia similitudinem cum illa: et ita materia prima habebit formam. prima habebit formam.

3. Præterea, Videtur quod materia 3. Præterea, Videtur quod materia prima non posset abstrahi a quantitate : prima non posset abstrahi a quantitate : ex non quantis enim numquam fit quan- ex non quantis enim numquam fit quan- tum. Cum igitur materia sit principium tum. Cum igitur materia sit principium

4 I Physicorum, tex. com. 65. 4 I Physicorum, tex. com. 65. 5 X Metaphys. tex. com. 7. 5 X Metaphys. tex. com. 7.

6 I Physicorum, tex. com. 42. 6 I Physicorum, tex. com. 42.

7 I Physicorum, tex. com. 81. 7 I Physicorum, tex. com. 81.

Sed conti Sed conti

* 1. * 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2.

corporis, et ex ipsa fiat corpus, videtur corporis, et ex ipsa fiat corpus, videtur quod non separetur a quantitate nisi se- quod non separetur a quantitate nisi se- cundum rationem. Et hoc est quod dicit cundum rationem. Et hoc est quod dicit Aristoteles in primo Physicorum', obji- Aristoteles in primo Physicorum', obji- ciens contra Melissum, qui ponebat, quod ciens contra Melissum, qui ponebat, quod principium esset infinitum unum et ob- principium esset infinitum unum et ob- jecit Aristoteles in contrarium sic: Infi- jecit Aristoteles in contrarium sic: Infi- niti ratio quantitati congruit, id est, con- niti ratio quantitati congruit, id est, con- venit, sed non substantiæ, neque quali- venit, sed non substantiæ, neque quali- tati si quidem ergo substantia quantum, tati si quidem ergo substantia quantum, supple, est, illud principium quod ponit supple, est, illud principium quod ponit Melissus, duo et non unum est quod ens Melissus, duo et non unum est quod ens positum a Melisso. Si vero substantia est positum a Melisso. Si vero substantia est solum, non est infinitum, neque magni- solum, non est infinitum, neque magni- tudinem habebit ullam. Ergo a simili si tudinem habebit ullam. Ergo a simili si materia prima est substantia tantum, non materia prima est substantia tantum, non habebit ullam magnitudinem, et ita non habebit ullam magnitudinem, et ita non erit principium. erit principium.

ITEM quæritur, Utrum materia prima ITEM quæritur, Utrum materia prima fuerit quandoque sine omni forma? fuerit quandoque sine omni forma? quia quia

1. Si ipsa numquam est sine omni for- 1. Si ipsa numquam est sine omni for- ma, nisi secundum intellectum, sed potius ma, nisi secundum intellectum, sed potius secundum rem, videtur quod ipsa sim- secundum rem, videtur quod ipsa sim- pliciter non debet poni principium na- pliciter non debet poni principium na-

turæ. turæ.

2. Præterea, Quando ex semine gene- 2. Præterea, Quando ex semine gene- ratur homo, eadem est materia quæ est ratur homo, eadem est materia quæ est sub forma seminis et sub forma hominis. sub forma seminis et sub forma hominis. Cum ergo non sit sub utroque simul, opor- Cum ergo non sit sub utroque simul, opor- tet quod per successionem sit subjectum tet quod per successionem sit subjectum illius et istius. Aut ergo corrumpitur illius et istius. Aut ergo corrumpitur forma seminis in instanti, vel in tempore. forma seminis in instanti, vel in tempore. Si in tempore, tunc forma substantialis Si in tempore, tunc forma substantialis susciperet intensionem et remissionem, susciperet intensionem et remissionem, quod falsum est: ergo relinquitur, quod in quod falsum est: ergo relinquitur, quod in instanti corrumpatur et eadem ratione instanti corrumpatur et eadem ratione forma hominis generatur in instanti. forma hominis generatur in instanti.

Quæritur ergo, Utrum in eodem in- Quæritur ergo, Utrum in eodem in- stanti in quo corrumpitur forma seminis, stanti in quo corrumpitur forma seminis, generetur forma hominis, aut diverso? Si generetur forma hominis, aut diverso? Si in eodem, tunc contradictoria verifica- in eodem, tunc contradictoria verifica- buntur de eodem in eodem instanti, sci- buntur de eodem in eodem instanti, sci- licet quod sit homo et non sit homo, et licet quod sit homo et non sit homo, et sit semen et non sit semen: quia quicum- sit semen et non sit semen: quia quicum-

1J Physicorum, tex. com. 15. 1J Physicorum, tex. com. 15.

2 II de Generatione et Corruptione, tex com. 2 II de Generatione et Corruptione, tex com.

329 329

que inest forma hominis, illud est homo: que inest forma hominis, illud est homo: sed in instanti generationis inest forma sed in instanti generationis inest forma hominis, cum non sit successivum: ergo hominis, cum non sit successivum: ergo in instanti generationis est homo. Et ex in instanti generationis est homo. Et ex hoc sequitur, quod non sit semen. hoc sequitur, quod non sit semen.

Similiter, Quidquid corrumpitur, ha- Similiter, Quidquid corrumpitur, ha- bet formam quæ corrumpitur in ipso in bet formam quæ corrumpitur in ipso in instanti illo quia si non haberet eam, instanti illo quia si non haberet eam, non corrumperetur in instanti, sed esset non corrumperetur in instanti, sed esset ante corruptum et quidquid habet for- ante corruptum et quidquid habet for- mam seminis, est semen: ergo in illo mam seminis, est semen: ergo in illo instanti est semen et non semen, et est instanti est semen et non semen, et est homo et non homo. Cum ergo hoc sit homo et non homo. Cum ergo hoc sit inconveniens, relinquitur, quod genera- inconveniens, relinquitur, quod genera- tio et corruptio non sunt in eodem in- tio et corruptio non sunt in eodem in- stanti ergo in diversis. Sed dicit Aristo- stanti ergo in diversis. Sed dicit Aristo- teles, quod inter quælibet duo instantia teles, quod inter quælibet duo instantia est tempus medium. Ergo in medio illo est tempus medium. Ergo in medio illo tempore materia sub nulla forma est, et tempore materia sub nulla forma est, et ita materia quandoque est nuda, non ita materia quandoque est nuda, non tantum secundum intellectum, sed se- tantum secundum intellectum, sed se- cundum rem. cundum rem.

PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Utrum Quæst. 2. PRÆTEREA quæritur juxta hoc, Utrum Quæst. 2. aliqua forma accidentalis eadem numero aliqua forma accidentalis eadem numero sit in corrupto et generato cum mate- sit in corrupto et generato cum mate- ria? Si enim sic est, tunc non solum ria? Si enim sic est, tunc non solum hyle esset subjectum generationis, sed hyle esset subjectum generationis, sed corruptionis hyle cum aliquibus formis. corruptionis hyle cum aliquibus formis. Quod autem sic sit, videtur ex secundo Quod autem sic sit, videtur ex secundo de Generatione et Corruptione2, ubi de Generatione et Corruptione2, ubi probatur, quod. habentium symbolum probatur, quod. habentium symbolum facilior est transmutatio. Et assignatur facilior est transmutatio. Et assignatur causa ibidem quia in habentibus sym- causa ibidem quia in habentibus sym- bolum non destruitur nisi altera quali- bolum non destruitur nisi altera quali- tas, scilicet contraria, et altera manet, tas, scilicet contraria, et altera manet, cum non inveniat contrarium in agente cum non inveniat contrarium in agente in ipsa, sed potius conveniens. in ipsa, sed potius conveniens.

SOLUTIO. Dicimus, quod materia quæ Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod materia quæ Solutio. est sub ctum generationis et corruptio- est sub ctum generationis et corruptio- nis, et principium hoc modo quo subje- nis, et principium hoc modo quo subje- ctum potest esse principium, simplex est, ctum potest esse principium, simplex est, non habens compositionem penitus, sic- non habens compositionem penitus, sic- ut dicunt auctoritates Augustini, et pro- ut dicunt auctoritates Augustini, et pro- bant rationes inductæ, nisi tantum ordi- bant rationes inductæ, nisi tantum ordi-

23. 23.

Ad object. Ad object. 1. 1.

Ad object. Ad object.

2. 2.

330 330

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nis ad formam cum substantia materiæ : nis ad formam cum substantia materiæ : et hic ordo differt ab ipsa, sicut potentia et hic ordo differt ab ipsa, sicut potentia ab eo quod est in potentia, et est imper- ab eo quod est in potentia, et est imper- fectio ipsius et dependentia ad formam : fectio ipsius et dependentia ad formam : et ideo non dicit ens simpliciter, sed se- et ideo non dicit ens simpliciter, sed se- cundum quid, ita scilicet quod non ha- cundum quid, ita scilicet quod non ha- bet compositionem in aliquo quod sit res bet compositionem in aliquo quod sit res simpliciter quia non est absolute res a simpliciter quia non est absolute res a qua scilicet secunda est inchoatio rei qua scilicet secunda est inchoatio rei quæ est forma, et est secundum verita- quæ est forma, et est secundum verita- tem ordo ad formam, qui ordo medium tem ordo ad formam, qui ordo medium est inter ens et non ens. est inter ens et non ens.

AD ID quod contra objicitur, dicimus AD ID quod contra objicitur, dicimus quod materia seipsa est principium desi- quod materia seipsa est principium desi- derii desiderium enim illud nihil aliud derii desiderium enim illud nihil aliud est nisi privatio formæ cum potentia ha- est nisi privatio formæ cum potentia ha- bendi illam, quæ potentia est ipsa mate- bendi illam, quæ potentia est ipsa mate- ria ipsa enim entitas materiæ est sub- ria ipsa enim entitas materiæ est sub- jectum subjicibile formæ : quæ subjicibi- jectum subjicibile formæ : quæ subjicibi- litas est potentia et desiderium sive litas est potentia et desiderium sive appetitus, et non differt ab ipsa nisi se- appetitus, et non differt ab ipsa nisi se- cundum rationem dictam. cundum rationem dictam.

Et si quæritur, Utrum illa ratio ali- Et si quæritur, Utrum illa ratio ali- quid ponat ? Dicendum, quod secundum quid ponat ? Dicendum, quod secundum rem quæ simpliciter res sit, nihil ponit rem quæ simpliciter res sit, nihil ponit super subjectum et hoc contingit ideo, super subjectum et hoc contingit ideo, quia non est ratio rei sed privationis rei : quia non est ratio rei sed privationis rei : et privatio nihil relinquit nisi subjectum et privatio nihil relinquit nisi subjectum cum ordine et aptitudine ad formam. cum ordine et aptitudine ad formam. Unde Anselmus « Orbitas nihil aliquid Unde Anselmus « Orbitas nihil aliquid majus ponit in oculo, quam in lapide, majus ponit in oculo, quam in lapide, nisi quod in oculo relinquit prout est nisi quod in oculo relinquit prout est subjectum habitus'. » subjectum habitus'. »

AD ID quod objicitur de bono, dicen- AD ID quod objicitur de bono, dicen- dum quod duplex est similitudo. Una est dum quod duplex est similitudo. Una est secundum convenientiam completam, et secundum convenientiam completam, et talis non ponit appetitum quia appeti- talis non ponit appetitum quia appeti- tus est rei non habitæ, quæ tamen potest tus est rei non habitæ, quæ tamen potest haberi. Alia est similitudo secundum haberi. Alia est similitudo secundum convenientiam in ordine ad complemen- convenientiam in ordine ad complemen- tum et hæc ponit appetitum rei non ha- tum et hæc ponit appetitum rei non ha- bitæ, ad cujus tamen habitum per po- bitæ, ad cujus tamen habitum per po- tentiam ordinata est res appetens. Et tentiam ordinata est res appetens. Et hæc similitudo non ponit nisi ordinem hæc similitudo non ponit nisi ordinem illum cum negatione contrarii sic quod illum cum negatione contrarii sic quod non appetit contrarium. Et quod ita in- non appetit contrarium. Et quod ita in- telligendum sit, patet inspicienti finem telligendum sit, patet inspicienti finem

1S ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 11. 1S ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 11.

primi Physicorum, ubi ostendit Ari- primi Physicorum, ubi ostendit Ari- stoteles, quod appetitus non est respectu stoteles, quod appetitus non est respectu contrarii : sed existente quodam, scilicet contrarii : sed existente quodam, scilicet forma, divino et optimo, appetitus mate- forma, divino et optimo, appetitus mate- riæ est respectu illius tamquam perfecti- riæ est respectu illius tamquam perfecti- bilis ad perfectionem. bilis ad perfectionem.

3 3

AD ALIUD dicendum, quod materia Ad ol AD ALIUD dicendum, quod materia Ad ol prima numquam tempore est sine quan- prima numquam tempore est sine quan- titate et accipitur quantitas secundum titate et accipitur quantitas secundum esse, et non secundum quod considerant esse, et non secundum quod considerant eam mathematici. Dicimus ergo, quod eam mathematici. Dicimus ergo, quod materia numquam est tempore sine materia numquam est tempore sine quantitate, tamen nulla eadem quantitas quantitate, tamen nulla eadem quantitas est subjectum in generato et corrupto : est subjectum in generato et corrupto : accidens enim est post substantiam se- accidens enim est post substantiam se- cundum naturam, et forma accidentalis cundum naturam, et forma accidentalis post formam substantialem, et composi- post formam substantialem, et composi- tio accidentalis post compositionem sub- tio accidentalis post compositionem sub- stantialem ex materia et forma. Unde stantialem ex materia et forma. Unde cum materia non habeat esse substan- cum materia non habeat esse substan- tiale ex compositione quam habet ad tiale ex compositione quam habet ad hanc formam substantialem vel illam : hanc formam substantialem vel illam : tunc etiam non habet esse accidentale ex tunc etiam non habet esse accidentale ex compositione ad quantitatem hanc quæ compositione ad quantitatem hanc quæ consequebatur formam illam substantia- consequebatur formam illam substantia- lem vel compositionem materiæ cum lem vel compositionem materiæ cum hac forma substantiali. Unde sicut cor- hac forma substantiali. Unde sicut cor- rumpitur hæc forma substantialis, ita rumpitur hæc forma substantialis, ita etiam corrumpitur hæc quantitas. Et hoc etiam corrumpitur hæc quantitas. Et hoc patet, quia quantitas seminis non, est in patet, quia quantitas seminis non, est in homine generato. homine generato.

Ad hoc autem quod objicitur, quod Ad hoc autem quod objicitur, quod secundum hoc materia non erit princi- secundum hoc materia non erit princi- pium corporum naturalium. Dicendum, pium corporum naturalium. Dicendum, quod hoc non sequitur : licet enim non quod hoc non sequitur : licet enim non maneat eadem quantitas secundum esse, maneat eadem quantitas secundum esse, tamen est semper conjuncta quantitati tamen est semper conjuncta quantitati isti vel illi, sicut etiam semper est con- isti vel illi, sicut etiam semper est con- juncta formæ substantiali isti vel illi. juncta formæ substantiali isti vel illi. Unde non est simile de positione Me- Unde non est simile de positione Me- lissi: quia Melissus ponit unum ens tan- lissi: quia Melissus ponit unum ens tan- tuni, quod nullo modo est aliud nec per tuni, quod nullo modo est aliud nec per quantitatem, nec per qualitatem, nec per quantitatem, nec per qualitatem, nec per aliquam formam prædictam. aliquam formam prædictam.

AD ALIUD dicendum, quod materia Ad quar AD ALIUD dicendum, quod materia Ad quar numquam tempore est sine forma sub- numquam tempore est sine forma sub-

*I Physicorum, tex. com. 81. *I Physicorum, tex. com. 81.

1. 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 2.

stantiali, et tamen sola est subjectum stantiali, et tamen sola est subjectum idem numero manens sub formis diver- idem numero manens sub formis diver- sis. sis.

Ad hoc autem quod quæritur, Utrum Ad hoc autem quod quæritur, Utrum generatio et corruptio sint in eodem in- generatio et corruptio sint in eodem in- stanti vel non? diversi diversimode re- stanti vel non? diversi diversimode re- spondent. spondent.

Quidam dicunt, quod non semper ex- Quidam dicunt, quod non semper ex- trema contradictionis mensuratur eadem trema contradictionis mensuratur eadem mensura. Cum enim dicitur, est homo, mensura. Cum enim dicitur, est homo, non est homo, esse hominem mensura- non est homo, esse hominem mensura- tur instanti sed non esse hominem, tur instanti sed non esse hominem, præcipue si sonet corruptionem, mensu- præcipue si sonet corruptionem, mensu- ratur tempore et similiter est de esse ratur tempore et similiter est de esse semen et non esse semen. Et illi dicunt, semen et non esse semen. Et illi dicunt, quod homo generatur in instanti et est: quod homo generatur in instanti et est: sed semen corrumpitur in toto tempore sed semen corrumpitur in toto tempore quod continuatur ad hoc instans : et non quod continuatur ad hoc instans : et non est inconveniens, quod tempus continue- est inconveniens, quod tempus continue- tur ad instans inter tempus enim et tur ad instans inter tempus enim et instans nihil est medium. Sed hæc solu- instans nihil est medium. Sed hæc solu- tio non videtur satisfacere etiam obje- tio non videtur satisfacere etiam obje- ctioni quia objectio probat, quod im- ctioni quia objectio probat, quod im- possibile est formam substantialem cor- possibile est formam substantialem cor- rumpi in tempore: nulla enim mutatio rumpi in tempore: nulla enim mutatio mensuratur tempore, nisi quæ habet mensuratur tempore, nisi quæ habet medium a quo et in quod et in formis medium a quo et in quod et in formis inter quas est mutatio, nulla est talis, inter quas est mutatio, nulla est talis, nisi illa quæ habet contrarium, ex cujus nisi illa quæ habet contrarium, ex cujus interceptione per intensionem et remis- interceptione per intensionem et remis- sionem fit medium. Forma autem sub- sionem fit medium. Forma autem sub- stantialis nullum habet contrarium: sed stantialis nullum habet contrarium: sed unaquæque formarum substantialium unaquæque formarum substantialium immediata est ad materiam, quod non immediata est ad materiam, quod non est in formis habentibus contrarium: est in formis habentibus contrarium: materia enim non movetur a contrario materia enim non movetur a contrario in contrarium nisi per medium : et ita in contrarium nisi per medium : et ita videtur, quod non esse formæ substan- videtur, quod non esse formæ substan- tialis ita mensuretur instanti sicut esse. tialis ita mensuretur instanti sicut esse.

Ideo dicunt alii, quod in eodem in- Ideo dicunt alii, quod in eodem in- stanti est generatio et corruptio duarum stanti est generatio et corruptio duarum formarum seminis et hominis et ideo formarum seminis et hominis et ideo dicit Aristoteles', quod generatio unius dicit Aristoteles', quod generatio unius est corruptio alterius, et e converso re- est corruptio alterius, et e converso re- flectens unum super alterum. flectens unum super alterum.

17. 17.

Ad hoc autem quod objicitur, quod Ad hoc autem quod objicitur, quod

1 I de Generatione et Corruptione, tex com. 1 I de Generatione et Corruptione, tex com.

331 331

contradictoria videntur simul esse vera contradictoria videntur simul esse vera in eodem instanti, et de eodem, dicunt in eodem instanti, et de eodem, dicunt quod hoc nihil est inconveniens: quia quod hoc nihil est inconveniens: quia non sunt secundum idem ambæ partes non sunt secundum idem ambæ partes contradictionis: licet enim instans indi- contradictionis: licet enim instans indi- visibile sit quantitate, tamen divisibile visibile sit quantitate, tamen divisibile est per rationem est enim in ratione est per rationem est enim in ratione finis et principii, et secundum quod est finis et principii, et secundum quod est in ratione finis, sic est corruptio unius: in ratione finis, sic est corruptio unius: secundum autem quod in ratione princi- secundum autem quod in ratione princi- pii, sic est generatio alterius. Sed solutio pii, sic est generatio alterius. Sed solutio ista improbatur per hoc quod dicit Ari- ista improbatur per hoc quod dicit Ari- stoteles in IV Physicorum 2, scilicet quod stoteles in IV Physicorum 2, scilicet quod quando quis puncto medio ut duobus quando quis puncto medio ut duobus ulitur uno, tunc quiescere accidit: unde ulitur uno, tunc quiescere accidit: unde si in eodem instanti accipitur finis et si in eodem instanti accipitur finis et principium, erit quies in medio : ergo et principium, erit quies in medio : ergo et tempus et hoc infra explanabitur in tempus et hoc infra explanabitur in quæstione de instanti sive de nunc. quæstione de instanti sive de nunc.