_D. ALBERTI MAGNI. _D. ALBERTI MAGNI.

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA. OPERA OMNIA.

IN HOC TOMO CONTINENTUR : IN HOC TOMO CONTINENTUR :

1° Compendium theologicæ veritatis in septem libros digestum. 1° Compendium theologicæ veritatis in septem libros digestum.

2º Prima pars Summæ de Creaturis. 2º Prima pars Summæ de Creaturis.

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATÆ VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATÆ VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

STEPH. CES. AUG. BORGNET, STEPH. CES. AUG. BORGNET,

Sacerdotis dioecesis Remensis. Sacerdotis dioecesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN TRIGESIMUM QUARTUM VOLUMEN TRIGESIMUM QUARTUM

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCXCV MDCCCXCV

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

SUMMA DE CREATURIS. SUMMA DE CREATURIS.

Prima pars de quatuor cocequævis, scilicet materia prima, Prima pars de quatuor cocequævis, scilicet materia prima, tempore, coelo, et Angelo. tempore, coelo, et Angelo.

TRACTATUS I. TRACTATUS I.

DE PRIMO COEQUEVO. DE PRIMO COEQUEVO.

QUÆSTIO I. QUÆSTIO I.

De creatione. De creatione.

Quæritur de creaturis. Quæritur de creaturis.

Et primo, de creatione. Secundo, de creaturis. Et primo, de creatione. Secundo, de creaturis.

Circa creationem quæruntur octo. Circa creationem quæruntur octo.

Primo, An sit creatio? Primo, An sit creatio?

Secundo, Quid sit? Secundo, Quid sit?

Tertio, Cujus sit proprius actus creare? Tertio, Cujus sit proprius actus creare?

Quarto, Utrum sit communicabilis alii? Quarto, Utrum sit communicabilis alii?

Quinto, Utrum sit opus naturæ vel voluntatis? Quinto, Utrum sit opus naturæ vel voluntatis?

Sexto, Utrum sit separatus ab opere naturæ et proposito? Sexto, Utrum sit separatus ab opere naturæ et proposito?

Septimo, Utrum plus sit ostensivus potentiæ, vel sapientiæ, vel bonitatis? Septimo, Utrum plus sit ostensivus potentiæ, vel sapientiæ, vel bonitatis? Octavo, Utrum sit naturalis vel miraculosus? Octavo, Utrum sit naturalis vel miraculosus?

308 308

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An creatio sit¹ ? An creatio sit¹ ?

Ad primum sic proceditur : Ad primum sic proceditur :

1. Quodcumque est, est substantia vel 1. Quodcumque est, est substantia vel accidens ergo si creatio est, erit sub- accidens ergo si creatio est, erit sub- stantia vel accidens: sed non est sub- stantia vel accidens: sed non est sub- stantia, nec accidens : ergo non est. stantia, nec accidens : ergo non est. PROBATIO MINORIS: quia quidquid est PROBATIO MINORIS: quia quidquid est substantia vel accidens, cadit in aliquo substantia vel accidens, cadit in aliquo decem prædicamentorum: sed creatio decem prædicamentorum: sed creatio non cadit in aliquo decem prædicamento- non cadit in aliquo decem prædicamento- rum ergo, etc. PROBATIO hujus est, rum ergo, etc. PROBATIO hujus est, quia si cadit in aliquo, non est nisi in quia si cadit in aliquo, non est nisi in actione, sed non cadit in actione, quia actione, sed non cadit in actione, quia actio est secundum quam in id quod sub- actio est secundum quam in id quod sub- jicitur, agere dicimur: sed creationi nihil jicitur, agere dicimur: sed creationi nihil subjicitur, quia creatio est ex nihilo : et subjicitur, quia creatio est ex nihilo : et si subjiceretur ei aliquid, hoc esset mate- si subjiceretur ei aliquid, hoc esset mate- ria sed hoc non est verum: quia ma- ria sed hoc non est verum: quia ma- teria est creata ut alia. teria est creata ut alia.

: :

Præterea, Proprium actionis est, ut dicit Præterea, Proprium actionis est, ut dicit Philosophus, ex se in eo quod subjici- Philosophus, ex se in eo quod subjici- tur, passionem inferre quod iterum non tur, passionem inferre quod iterum non convenit creationi : non enim omnia convenit creationi : non enim omnia creata patiuntur, cum passio sit propria creata patiuntur, cum passio sit propria materiæ, ut dicit Philosophus. materiæ, ut dicit Philosophus.

2. Item, Quodcumque est, est creator 2. Item, Quodcumque est, est creator vel creatura sed creatio est : ergo, etc.: vel creatura sed creatio est : ergo, etc.: sed non est creator: quia non convenit sed non est creator: quia non convenit creatori ratio creationis quæ est factio creatori ratio creationis quæ est factio alicujus ex nihilo. Similiter non est crea- alicujus ex nihilo. Similiter non est crea- tura quia creatura creationis est termi- tura quia creatura creationis est termi- nus nus

ergo nihil est. Præterea, Omnis ergo nihil est. Præterea, Omnis creatura creata est: ergo creatione crea- creatura creata est: ergo creatione crea- ta et sic iretur in infinitum. ta et sic iretur in infinitum.

3. Item, Quodcumque exit de potentia 3. Item, Quodcumque exit de potentia

ad actum, non exit per modum creatio- ad actum, non exit per modum creatio- nis sed omne quod est in mundo, exit nis sed omne quod est in mundo, exit de potentia ad actum : ergo non exit per de potentia ad actum : ergo non exit per modum creationis. PROBATIO MEDIÆ PRO- modum creationis. PROBATIO MEDIÆ PRO- POSITIONIS: Dicit Porphyrius, quod diffe- POSITIONIS: Dicit Porphyrius, quod diffe- rentiæ quæ dividunt superius, potestate rentiæ quæ dividunt superius, potestate sunt in illo sed quidquid est in mundo, sunt in illo sed quidquid est in mundo, est differentia entis: ergo potestate est est differentia entis: ergo potestate est in illo et ita exit ab illo sicut actus de in illo et ita exit ab illo sicut actus de potentia. Si forte dicatur, quod ens non potentia. Si forte dicatur, quod ens non habet causalitatem respectu aliorum, hoc habet causalitatem respectu aliorum, hoc erit contra Philosophum in principio de erit contra Philosophum in principio de Causis, qui dicit, quod ens est prima Causis, qui dicit, quod ens est prima causa, quæ magis influit quam aliqua causa, quæ magis influit quam aliqua secundarum. secundarum.

4. Præterea, Idem eodem modo se ha- 4. Præterea, Idem eodem modo se ha- bens, semper facit idem³: sed Deus est bens, semper facit idem³: sed Deus est idem eodem modo se habens ab æterno : idem eodem modo se habens ab æterno : ergo idem fluit opus ejus ab æterno : ergo idem fluit opus ejus ab æterno : sed creatio non fuit opus ejus ab æterno: sed creatio non fuit opus ejus ab æterno: ergo numquam fuit opus ejus : et ita ergo numquam fuit opus ejus : et ita nihil est. nihil est.

Si dicatur, quod creatio est opus vo- Si dicatur, quod creatio est opus vo- luntatis Dei, et voluntas est principium luntatis Dei, et voluntas est principium dilatorium. CONTRA: Cujuscumque actio dilatorium. CONTRA: Cujuscumque actio essentialiter non dividitur a voluntate, essentialiter non dividitur a voluntate, illius actio post voluntatem non est dila- illius actio post voluntatem non est dila- toria: sed actio Dei non est divisa es- toria: sed actio Dei non est divisa es- sentialiter ab ejus voluntate sentialiter ab ejus voluntate ergo post ergo post voluntatem non est dilatoria. PROBATIO voluntatem non est dilatoria. PROBATIO MEDIÆ est in XI Metaphysicæ, ubi dici- MEDIÆ est in XI Metaphysicæ, ubi dici- tur: Voluntas est actio illius. Præterea, tur: Voluntas est actio illius. Præterea, Omne quod habet voluntatem dilatoriam, Omne quod habet voluntatem dilatoriam, mutabile est ab habitu in actum : sed mutabile est ab habitu in actum : sed Deus est omnino immutabilis : ergo non Deus est omnino immutabilis : ergo non habet voluntatem dilatoriam. habet voluntatem dilatoriam.

IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicitur in principio Genesis, 1. Quod dicitur in principio Genesis, I, 1 In principio creavit Deus cœlum et I, 1 In principio creavit Deus cœlum et terram. Ergo creatio est. terram. Ergo creatio est.

2. Præterea, Non potest esse nisi pri- 2. Præterea, Non potest esse nisi pri- mum unum, et illud habebit rationem mum unum, et illud habebit rationem causæ respectu aliorum principiorum na- causæ respectu aliorum principiorum na-

Sed contra Sed contra

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summæ theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summæ theo- logiæ, Quæst. 2. Tom. XXXIII hujusce novæ logiæ, Quæst. 2. Tom. XXXIII hujusce novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

2 ARISTOTELES, Lib. V Metaphys. tex. com. 14. 2 ARISTOTELES, Lib. V Metaphys. tex. com. 14. * In Sex principiis, cap. de actione. * In Sex principiis, cap. de actione.

* PORPHYRIUS, cap. de differentia. * PORPHYRIUS, cap. de differentia.

5 Cf. II de Generatione et Corruptione, tex. 5 Cf. II de Generatione et Corruptione, tex. com. 56. com. 56.

6 Pro hoc vide VIII Physicorum, com. 15. 6 Pro hoc vide VIII Physicorum, com. 15. 7 Lib. XI Metaphys. tex. com. 51. 7 Lib. XI Metaphys. tex. com. 51.

Molutio. Molutio. Ad 1. Ad 1.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1.

turæ principia autem naturæ sunt for- turæ principia autem naturæ sunt for- ma, materia, et efficiens: ergo respectu ma, materia, et efficiens: ergo respectu illorum erit causalitas primi, et non pot- illorum erit causalitas primi, et non pot- est esse causalitas per modum generatio- est esse causalitas per modum generatio- nis quia secundum Philosophum, prin- nis quia secundum Philosophum, prin- cipiorum non est generatio: materia cipiorum non est generatio: materia enim non est generabilis : similiter nec enim non est generabilis : similiter nec forma, ut dicitur in Metaphysica' : sed forma, ut dicitur in Metaphysica' : sed potius compositum est generabile: ergo potius compositum est generabile: ergo de nihilo producuntur in esse oportet de nihilo producuntur in esse oportet enim, quod aut de potentia, aut de ni- enim, quod aut de potentia, aut de ni- hilo sed non de potentia: quia sic ma- hilo sed non de potentia: quia sic ma- teriæ esset materia, et potentiæ poten- teriæ esset materia, et potentiæ poten- tia ergo de nihilo et sic creatio erit. tia ergo de nihilo et sic creatio erit. 3. Præterea, In principio de Cœlo et 3. Præterea, In principio de Cœlo et Mundo dicit Philosophus : << Adhibui- Mundo dicit Philosophus : << Adhibui- mus magnificare Deum gloriosum crea- mus magnificare Deum gloriosum crea- torem omnium, eminentem proprietati torem omnium, eminentem proprietati bus eorum quæ sunt creata ³. » Præterea bus eorum quæ sunt creata ³. » Præterea in libro XVI de Animalibus dicit Philo- in libro XVI de Animalibus dicit Philo- sophus, quod sensibilis scilicet anima, sophus, quod sensibilis scilicet anima, et vegetabilis, educuntur de potentia : et vegetabilis, educuntur de potentia : intellectus autem egreditur ab extrinseco, intellectus autem egreditur ab extrinseco, et non educitur de potentia, et educitur et non educitur de potentia, et educitur in esse ergo de nihilo : ergo creatio in esse ergo de nihilo : ergo creatio erit. erit.

SOLUTIO. Quod concedimus dicentes SOLUTIO. Quod concedimus dicentes ad primum, quod substantia dicitur du- ad primum, quod substantia dicitur du- pliciter, determinabilis scilicet in prædi- pliciter, determinabilis scilicet in prædi- camento, et illa dividitur per primam et camento, et illa dividitur per primam et secundam, secundum quod habet ratio- secundam, secundum quod habet ratio- nem subjecti ad aliqua aut enim subji- nem subjecti ad aliqua aut enim subji- citur accidentibus et substantiis quibus citur accidentibus et substantiis quibus dam, ut prima aut accidentibus solum, dam, ut prima aut accidentibus solum, ut secunda. Et dicitur substantia quæ di- ut secunda. Et dicitur substantia quæ di- viditur contra accidens, et hæc non sic viditur contra accidens, et hæc non sic determinatur quia quædam substantia determinatur quia quædam substantia est, quæ accidentibus numquam substat, est, quæ accidentibus numquam substat, sicut immutabilis, sicut dicit Philosophus sicut immutabilis, sicut dicit Philosophus de primo, quod impossibile est quod sit de primo, quod impossibile est quod sit per dispositionem aliam. Unde hæc sub- per dispositionem aliam. Unde hæc sub- stantia non est nisi ens non in alio, et stantia non est nisi ens non in alio, et hæc non incidit in prædicamentum sub- hæc non incidit in prædicamentum sub- stantiæ proprie. Similiter accidens dici- stantiæ proprie. Similiter accidens dici-

1 Lib. VII Metaphys. tex. 26 et 27. 1 Lib. VII Metaphys. tex. 26 et 27.

2 Cf. I de Coelo et Mundo, tex. com. 2. 2 Cf. I de Coelo et Mundo, tex. com. 2.

³ In translatione Theodori est in libro II de ³ In translatione Theodori est in libro II de

309 309

tur istis duobus modis, scilicet ordina- tur istis duobus modis, scilicet ordina- bile in prædicamento, et hoc condividitur bile in prædicamento, et hoc condividitur prædicamento substantiæ : et dicitur ac- prædicamento substantiæ : et dicitur ac- cidens ens in alio, et hoc condividitur cidens ens in alio, et hoc condividitur contra substantiam secundo modo di- contra substantiam secundo modo di- ctam. Et sicut non omnis substantia sic ctam. Et sicut non omnis substantia sic determinata est in prædicamento sub- determinata est in prædicamento sub- stantiæ, ita etiam non proprie omne ac- stantiæ, ita etiam non proprie omne ac- cidens sic determinatum est in prædica- cidens sic determinatum est in prædica- mento aliquo accidentis : et hoc ideo, mento aliquo accidentis : et hoc ideo, quia quoddam accidens non est nisi ra- quia quoddam accidens non est nisi ra- tionis et non naturæ prædicamenta au- tionis et non naturæ prædicamenta au- tem, ut dicit Boetius, sunt prima decem tem, ut dicit Boetius, sunt prima decem rerum principia significantia. Posset ta- rerum principia significantia. Posset ta- men dici, quod creatio est in prædica- men dici, quod creatio est in prædica- mento relationis: sed relativum dicitur mento relationis: sed relativum dicitur dupliciter, scilicet quod significat relatio- dupliciter, scilicet quod significat relatio- nem, ut paternitas, filiatio, et hujusmodi: nem, ut paternitas, filiatio, et hujusmodi: vel quod refertur ad aliud, ut pater, et vel quod refertur ad aliud, ut pater, et filius, et hujusmodi. Et similiter se ha- filius, et hujusmodi. Et similiter se ha- bet creatio et creatura, scilicet quod licet bet creatio et creatura, scilicet quod licet secundum nomen non significet relatio- secundum nomen non significet relatio- nem, refeitur tamen ad aliud : quia sup- nem, refeitur tamen ad aliud : quia sup- ponit relationem creati ad creatorem : et ponit relationem creati ad creatorem : et hoc alibi melius patebit. hoc alibi melius patebit.

Et per hoc patet solutio ad primum. Et per hoc patet solutio ad primum. AD SECUNDUM dicendum, quod creatura AD SECUNDUM dicendum, quod creatura et creatio est accidens relationis, quem- et creatio est accidens relationis, quem- admodum dictum est: est enim relatio admodum dictum est: est enim relatio causata a principiis quæ sunt ante crea- causata a principiis quæ sunt ante crea- turam, ut Deus et nihil. turam, ut Deus et nihil.

Ad hoc autem quod objicitur, quod Ad hoc autem quod objicitur, quod creatura creata est, dicendum, quod pot- creatura creata est, dicendum, quod pot- est concedi eodem modo quo priora de- est concedi eodem modo quo priora de- nominant seipsa et tunc non potest in- nominant seipsa et tunc non potest in- ferri ulterius, quod illius creationis quæ. ferri ulterius, quod illius creationis quæ. creata est, sit alia creatio: et ideo non creata est, sit alia creatio: et ideo non ibitur in infinitum. ibitur in infinitum.

AD ALIUD dicendum, quod prima pro- AD ALIUD dicendum, quod prima pro- positio vera est de his quæ exeunt per positio vera est de his quæ exeunt per naturam sed differentiæ inferiores non naturam sed differentiæ inferiores non sunt in superioribus potestate per natu- sunt in superioribus potestate per natu- ram, sed per abstractionem et operatio- ram, sed per abstractionem et operatio- nem rationis et ideo nulla est illa obje- nem rationis et ideo nulla est illa obje- ctioquia superiora non sunt principia ctioquia superiora non sunt principia

Generatione animalium, cap. 3 (Nota ed. Lugd.) Generatione animalium, cap. 3 (Nota ed. Lugd.) 4 Vide XII Metaphys. tex. com. 39 et 51. 4 Vide XII Metaphys. tex. com. 39 et 51.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

310 310

D. ALB. MAG. ORD). PRÆD. D. ALB. MAG. ORD). PRÆD.

essendi, sed cognoscendi. Et ex hoc erra- essendi, sed cognoscendi. Et ex hoc erra- vit Plato in principiis quia eadem po- vit Plato in principiis quia eadem po- suit principia essendi et cognoscendi ¹. suit principia essendi et cognoscendi ¹.

AD ALIUD dicendum, quod illa proposi- AD ALIUD dicendum, quod illa proposi- tio verissima est in omnibus, Idem, etc. : tio verissima est in omnibus, Idem, etc. : sed primum uno modo se habet ad unum, sed primum uno modo se habet ad unum, et ad multa ut multa, et ad temporale ut et ad multa ut multa, et ad temporale ut temporale, et ad intemporabile ut in- temporale, et ad intemporabile ut in- temporabile, et ad compositum ut com- temporabile, et ad compositum ut com- positum, et ad simplex ut simplex. Et positum, et ad simplex ut simplex. Et accipitur ex verbo Philosophi in libro de accipitur ex verbo Philosophi in libro de Causis dicentis, quod causa prima existit Causis dicentis, quod causa prima existit in rebus omnibus secundum dispositio- in rebus omnibus secundum dispositio- nem unam et ideo Deus eodem modo nem unam et ideo Deus eodem modo se habet ad omnes res. Sed quod hæc res se habet ad omnes res. Sed quod hæc res modo causatur et non semper, hoc est modo causatur et non semper, hoc est ex sapientia ab æterno determinante sic: ex sapientia ab æterno determinante sic: et hoc appellat Apostolus plenitudinem et hoc appellat Apostolus plenitudinem temporis, quando misit Deus Filium temporis, quando misit Deus Filium suum in terris ³, scilicet ab æterna sa- suum in terris ³, scilicet ab æterna sa- pientia sit determinatum. Et bene conce- pientia sit determinatum. Et bene conce- dimus, quod solutio de dilatoria volun- dimus, quod solutio de dilatoria volun- tate non est bona. tate non est bona.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit creatio³ ? Quid sit creatio³ ?

Ad secundum sic proceditur : Ad secundum sic proceditur :

Dicit Glossa super Genesim super illud, Dicit Glossa super Genesim super illud, In principio creavit, id est, de nihilo In principio creavit, id est, de nihilo fecit. Ergo creatio est factio alicujus de fecit. Ergo creatio est factio alicujus de nihilo. nihilo.

Et tunc quæritur : Et tunc quæritur :

1. Quomodo factio ponatur in diffini- 1. Quomodo factio ponatur in diffini- tione creationis, cum facere sit agere, et tione creationis, cum facere sit agere, et agere non sit creare, ut probatum est su- agere non sit creare, ut probatum est su- pra ex diffinitione actionis 5 ? pra ex diffinitione actionis 5 ?

45. 45.

1 Vide pro hoc Averroem in Metaphys. com. 1 Vide pro hoc Averroem in Metaphys. com.

2 Ad Galat. IV, 3: At ubi venit plenitudo 2 Ad Galat. IV, 3: At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum, factum ex temporis, misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, etc. muliere, factum sub lege, etc.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment in II Sen- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment in II Sen-

2. Præterea, Cum dicitur, Alicujus, 2. Præterea, Cum dicitur, Alicujus, quæritur, Utrum illud dicat subjectum quæritur, Utrum illud dicat subjectum creationis, aut terminum? Et videtur, creationis, aut terminum? Et videtur, quod subjectum : quia cum creatio sit quod subjectum : quia cum creatio sit accidens et non radicetur in Deo, videtur accidens et non radicetur in Deo, videtur quod radicetur in creato. quod radicetur in creato.

3. Item, Alicujus habebit rationem 3. Item, Alicujus habebit rationem subjecti: propterea quæritur de illa præ- subjecti: propterea quæritur de illa præ- positione, de, utrum notet habitudinem positione, de, utrum notet habitudinem alicujus causæ, vel ordinem, vel utrum- alicujus causæ, vel ordinem, vel utrum- que. Quod non habitudinem alicujus que. Quod non habitudinem alicujus causæ, videtur ex hoc, quia cujuscum- causæ, videtur ex hoc, quia cujuscum- que causæ notet habitudinem, illa sup- que causæ notet habitudinem, illa sup- ponit personaliter, et nihil nullius rei est ponit personaliter, et nihil nullius rei est causa. Similiter videtur, quod non ordi- causa. Similiter videtur, quod non ordi- nem quia non ens pure non habet or- nem quia non ens pure non habet or- dinem, nec species, nec differentias. dinem, nec species, nec differentias.

Præterea, Propter dicta quorumdam Præterea, Propter dicta quorumdam quæritur, Quid sit creatio ? quæritur, Quid sit creatio ?

Si enim est actio, tunc oportet quod Si enim est actio, tunc oportet quod sit in agente, vel acto constat autem, sit in agente, vel acto constat autem, quod non est in agente per diffinitionem quod non est in agente per diffinitionem creationis. Si autem est in acto. CONTRA : creationis. Si autem est in acto. CONTRA : Subjectum tempore et causa est ante Subjectum tempore et causa est ante accidens, vel causa ad minus, sicut ma- accidens, vel causa ad minus, sicut ma- teria ante generationem: sed creatio ut teria ante generationem: sed creatio ut causa præcedit creatum, ut videtur : ergo causa præcedit creatum, ut videtur : ergo non est in ipso tamquam in eo quod fit. non est in ipso tamquam in eo quod fit. Præterea, actio primi substantia sua est, Præterea, actio primi substantia sua est, ut dicit Philosophus in I Metaphysicæ €. ut dicit Philosophus in I Metaphysicæ €. Quia actio ejus intellectus est et vita Quia actio ejus intellectus est et vita ejus et ita creatio non potest esse inter ejus et ita creatio non potest esse inter creantem et creatum: et cum omnis creantem et creatum: et cum omnis actio media est inter agentem et actum, actio media est inter agentem et actum, sive id quod fit, creatio non potest esse sive id quod fit, creatio non potest esse proprie actio secundum rem. proprie actio secundum rem.

6 6

Ad 1. Ad 1.

SOLUTIO. Dicimus ad primum, quod Solutio. SOLUTIO. Dicimus ad primum, quod Solutio. facere sumitur in communi modo prout facere sumitur in communi modo prout dicitur in principio secundi Sententia- dicitur in principio secundi Sententia- rum, quod facere convenit Deo et ho- rum, quod facere convenit Deo et ho-

tentiarum, Dist. I, Art 6. Tom. XXVII hujusce tentiarum, Dist. I, Art 6. Tom. XXVII hujusce novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

* Genes. I, 1. * Genes. I, 1.

5 Ex Beda in hunc locum (Nota edit. Lugd). 5 Ex Beda in hunc locum (Nota edit. Lugd). 6 Tex. com. 51. 6 Tex. com. 51.

Ad 2. Ad 2.

AM 3. AM 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1.

mini. Et similiter actio non sumitur mini. Et similiter actio non sumitur secundum ita strictam acceptionem secundum ita strictam acceptionem secundum quod diffinitur a Philosopho secundum quod diffinitur a Philosopho et a Gilberto Porretano. et a Gilberto Porretano.

AD ALIUD dicendum, quod alicujus AD ALIUD dicendum, quod alicujus secundum rationem notat terminum : secundum rationem notat terminum : qui tamen terminus est subjectum ejus- qui tamen terminus est subjectum ejus- dem relationis. Et hoc bene contingit in dem relationis. Et hoc bene contingit in relationibus rationis, licet non contingat relationibus rationis, licet non contingat in relationibus quæ sunt secundum rem, in relationibus quæ sunt secundum rem, ut patebit infra. ut patebit infra.

AD ALIUD dicendum, quod de notat AD ALIUD dicendum, quod de notat habitudinem ordinis. Ad argumentum habitudinem ordinis. Ad argumentum quod contra est, dicendum quod duplex quod contra est, dicendum quod duplex est ordo. Unus est in ordinatis, et ille est ordo. Unus est in ordinatis, et ille tantum est entis ad ens. Alter est in ra- tantum est entis ad ens. Alter est in ra- tione ordinante, et ille est æqualiter re- tione ordinante, et ille est æqualiter re- spectu entis et non entis, sicut patet in spectu entis et non entis, sicut patet in compositione quæ est entis et non entis, compositione quæ est entis et non entis, ut in veris et falsis, et in ordine unius ut in veris et falsis, et in ordine unius contradictorii ad alterum, quorum unum contradictorii ad alterum, quorum unum est ens et alterum non ens. est ens et alterum non ens.

AD HOC quod quæritur, Quid sit crea- AD HOC quod quæritur, Quid sit crea- tio? Dicendum quod relatio est, sicut tio? Dicendum quod relatio est, sicut supra dictum est: creare res secundum supra dictum est: creare res secundum rem non suscipit aliquam actionem : rem non suscipit aliquam actionem : quia primum non agit aliqua actione di- quia primum non agit aliqua actione di- versa a seipso, ut probatum est. versa a seipso, ut probatum est.

Si quidem quæritur, quomodo tunc Si quidem quæritur, quomodo tunc diffiniatur per facere ? Dicendum, quod diffiniatur per facere ? Dicendum, quod illa ratio est de nomine, et non de re. illa ratio est de nomine, et non de re.

Si ulterius objiciatur, quod rationi Si ulterius objiciatur, quod rationi nominis debet respondere ratio rei si nominis debet respondere ratio rei si verum sit nomen '. Dicendum, quod in- verum sit nomen '. Dicendum, quod in- tellectus dupliciter diffinit nomina: illa tellectus dupliciter diffinit nomina: illa enim in quæ potest sufficienter ex pro- enim in quæ potest sufficienter ex pro- priis principiis rerum, proprie diftinit, priis principiis rerum, proprie diftinit, ut hominem, et asinum, et hujusmodi. ut hominem, et asinum, et hujusmodi. Sed illa in quæ non potest nisi per com- Sed illa in quæ non potest nisi per com- parationem, diffinit in comparatione ad parationem, diffinit in comparatione ad similia illis, et necesse est omnes illas dif- similia illis, et necesse est omnes illas dif- finitiones deficere quemadmodum simi- finitiones deficere quemadmodum simi- lia deficiunt. Unde cum intellectus non lia deficiunt. Unde cum intellectus non

1 Vide pro hoc Averroem in I Physicorum, 1 Vide pro hoc Averroem in I Physicorum, com. 69 et 81, et III de Anima, com. 14. (Nota com. 69 et 81, et III de Anima, com. 14. (Nota edit. Lugd.) edit. Lugd.)

2 II Physicorum, tex. com. 18. 2 II Physicorum, tex. com. 18.

311 311

possit in actionem primi, nisi per simi- possit in actionem primi, nisi per simi- litudinem inventam in actionibus alio- litudinem inventam in actionibus alio- rum, diffinit actionem primi per compa- rum, diffinit actionem primi per compa- rationem ad actiones alias. rationem ad actiones alias.

Sed tunc objicitur ulterius, quod ille Sed tunc objicitur ulterius, quod ille intellectus falsus est. Responderi potest, intellectus falsus est. Responderi potest, quod non. Sicut enim dicit Philoso- quod non. Sicut enim dicit Philoso- phus, quod abstrahentium non est men- phus, quod abstrahentium non est men- dacium, eo quod modum abstractionis dacium, eo quod modum abstractionis non ponunt in re: sic potest dici, quod non ponunt in re: sic potest dici, quod iste modus intellectus non est falsus : iste modus intellectus non est falsus : quia modum illorum similium quæ ad- quia modum illorum similium quæ ad- ducit, non ponit in re, sed in multis sem- ducit, non ponit in re, sed in multis sem- per accipit aliquid, quo nititur ad per accipit aliquid, quo nititur ad intellectum rei, ut patet etiam in ge- intellectum rei, ut patet etiam in ge- neratione divina: ibi enim non est actus neratione divina: ibi enim non est actus medius inter generantem et genitum, medius inter generantem et genitum, tamen intellectus ponit ibi generationem tamen intellectus ponit ibi generationem generantem et genitum et similiter est generantem et genitum et similiter est hic creans, creatio, et creatum: tamen hic creans, creatio, et creatum: tamen secundum rem creatio nihil aliud est secundum rem creatio nihil aliud est quam relatio quædam rationis, quæ est quam relatio quædam rationis, quæ est in creatura ex hoc quod incipit esse post in creatura ex hoc quod incipit esse post nihil. nihil.

Et hæc de isto. Et hæc de isto.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Cujus sit proprius actus creare³ ? Cujus sit proprius actus creare³ ?

Ad tertium sic proceditur : Ad tertium sic proceditur :

et et

1. Tria sunt agentia, scilicet intelle- 1. Tria sunt agentia, scilicet intelle- ctus, natura, et Deus. Sed opus naturæ ctus, natura, et Deus. Sed opus naturæ et intelligentiæ practicæ semper supponit et intelligentiæ practicæ semper supponit materiam circa quam vel in quam ope- materiam circa quam vel in quam ope- retur. Creatio autem non est circa mate- retur. Creatio autem non est circa mate- riam vel in materia, sed de nihilo, ut riam vel in materia, sed de nihilo, ut habitum est. Ergo non erit opus naturæ habitum est. Ergo non erit opus naturæ vel intelligentiæ practicæ, et sic relin- vel intelligentiæ practicæ, et sic relin- quitur, quod sit opus Dei tantum. quitur, quod sit opus Dei tantum.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Il Part. Summa theo- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Il Part. Summa theo- logiæ, Quæst. 1 et 2. Tom. XXXII novæ editio- logiæ, Quæst. 1 et 2. Tom. XXXII novæ editio- nis nostræ. nis nostræ.

Sed contra. Sed contra.

312 312

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Item, Duo sunt exitus in esse : 2. Item, Duo sunt exitus in esse : unus de potentia in actum, alter de ni- unus de potentia in actum, alter de ni- hilo. Sed unus illorum proportionatur hilo. Sed unus illorum proportionatur potentiæ agentis creati, scilicet exitus de potentiæ agentis creati, scilicet exitus de potentia in actum. Ergo alter cum major potentia in actum. Ergo alter cum major sit, scilicet exitus de nihilo in esse actu, sit, scilicet exitus de nihilo in esse actu, erit proportionatus potentiæ agentis in- erit proportionatus potentiæ agentis in- creati. creati.

3. Item, Deus non univocatur cum 3. Item, Deus non univocatur cum creatura in aliquo: ergo etiam operatio creatura in aliquo: ergo etiam operatio sua proprie non univocabitur cum ope- sua proprie non univocabitur cum ope- ratione creaturæ: sed operatio creaturæ ratione creaturæ: sed operatio creaturæ est motus vel mutatio, generatio scilicet est motus vel mutatio, generatio scilicet simplex et secundum quid, scilicet alte- simplex et secundum quid, scilicet alte- ratio, et augmentatio, et secundum ratio, et augmentatio, et secundum locum motus ergo operatio divina non locum motus ergo operatio divina non erit univoca alicui horum: sed omnes erit univoca alicui horum: sed omnes istæ mutationes determinantur per tria istæ mutationes determinantur per tria principia rei mobilis, scilicet potentiam, principia rei mobilis, scilicet potentiam, privationem, et actum : ergo operatio privationem, et actum : ergo operatio divina non erit determinabilis per illa: divina non erit determinabilis per illa: et ita cum nulla mutatio sit existentis et ita cum nulla mutatio sit existentis in actu secundum quod est in actu, opor- in actu secundum quod est in actu, opor- tet quod operatio divina sit exitus de tet quod operatio divina sit exitus de nihilo in actum et hoc est creatio: ergo nihilo in actum et hoc est creatio: ergo creatio est operatio divina. Et firmitas creatio est operatio divina. Et firmitas hujus rationis est super hoc, quod omne hujus rationis est super hoc, quod omne quod exit in esse, aut exit de actu in quod exit in esse, aut exit de actu in actum, aut de potentia in actum, vel de actum, aut de potentia in actum, vel de nihilo in esse potentia vel actu : et pri- nihilo in esse potentia vel actu : et pri- mum membrum non est conveniens : mum membrum non est conveniens : ergo secundum erit et tertium : quartum ergo secundum erit et tertium : quartum enim membrum quod posset esse de enim membrum quod posset esse de non esse in non esse, etiam non est con- non esse in non esse, etiam non est con- veniens. veniens.

CONTRA: CONTRA:

1. Plato in Timæo inducit Deum lo- 1. Plato in Timæo inducit Deum lo- quentem diis motoribus orbium dicens, quentem diis motoribus orbium dicens, sic : « Imitantes meam juxta effectum sic : « Imitantes meam juxta effectum vestrum solertiam, ita instituite atque vestrum solertiam, ita instituite atque exercitate mortalia, ut quibus consortium exercitate mortalia, ut quibus consortium divinitatis et appellationis parilitas com- divinitatis et appellationis parilitas com- petit, divina prædita firmitate fingatis. » petit, divina prædita firmitate fingatis. » Sensus est, ut secundum quod effecti Sensus est, ut secundum quod effecti sunt Angeli solertia divina, participantes sunt Angeli solertia divina, participantes esse perpetuum divinum, ita in genere esse perpetuum divinum, ita in genere mortalium fingant animas rationales, mortalium fingant animas rationales,

1 Vide Ethic. Tract. VII, cap. 17. 1 Vide Ethic. Tract. VII, cap. 17.

quæ participant esse divinum perpetuum quæ participant esse divinum perpetuum parilitate appellationis et consortio natu- parilitate appellationis et consortio natu- ræ et sic videtur, quod Angeli creant ræ et sic videtur, quod Angeli creant animas ergo multo magis alia corpora- animas ergo multo magis alia corpora- lia. lia.

2. Item, Habetur per quoddam ver- 2. Item, Habetur per quoddam ver- bum infra «Id foenus quod condidera- bum infra «Id foenus quod condidera- tis facta secessione animæ et corporis tis facta secessione animæ et corporis recipiatis. » Et vult dicere, quod reci- recipiatis. » Et vult dicere, quod reci- piant animas post mortem, quas condi- piant animas post mortem, quas condi- derunt per creationem. derunt per creationem.

3. Item, Haberi potest per rationem : 3. Item, Haberi potest per rationem : Virtutes enim angelicæ sunt supra cor- Virtutes enim angelicæ sunt supra cor- poralia, et ita operationes ipsarum erunt poralia, et ita operationes ipsarum erunt supra operationes corporum, et supra supra operationes corporum, et supra operationes virtutum corporalium, quæ operationes virtutum corporalium, quæ sunt humidum, calidum, frigidum, et sunt humidum, calidum, frigidum, et siccum ergo erunt supra naturam: et siccum ergo erunt supra naturam: et ita cum natura operetur per exitum de ita cum natura operetur per exitum de potentia in actum, erit operatio Angelo- potentia in actum, erit operatio Angelo- rum de nihilo in esse. rum de nihilo in esse.

4. Item, In libro de Causis: Causa 4. Item, In libro de Causis: Causa prima non est intelligentia, neque ani- prima non est intelligentia, neque ani- ma, neque natura: imo est super ma, neque natura: imo est super intelligentiam, animam, et naturam, intelligentiam, animam, et naturam, quæ est creans omnes res: verumtamen quæ est creans omnes res: verumtamen est creans intelligentiam absque medio, est creans intelligentiam absque medio, et creans animam et naturam et reliquas et creans animam et naturam et reliquas res mediante intelligentia. Hæc sunt ver- res mediante intelligentia. Hæc sunt ver- ba in commento septimæ propositionis ba in commento septimæ propositionis in libro de Causis. in libro de Causis.

SOLUTIO. Dicimus, quod creare pro- Solu SOLUTIO. Dicimus, quod creare pro- Solu prius actus Dei est, et nullius alterius. prius actus Dei est, et nullius alterius.

Ad ob Ad ob

AD AUCTORITATES Platonis responden- 1, 2 AD AUCTORITATES Platonis responden- 1, 2 dum est, quod quædam operatio est, dum est, quod quædam operatio est, quæ proportionatur corpori ad suscipien- quæ proportionatur corpori ad suscipien- dam animam rationalem secundum quod dam animam rationalem secundum quod ipsa est actus corporis humani: inter ipsa est actus corporis humani: inter potentiam enim et actum proportio est : potentiam enim et actum proportio est : et respectu illius est operatio Angelorum et respectu illius est operatio Angelorum per molum coeli vel per motum orbis : et per molum coeli vel per motum orbis : et de hac loquitur Plato. Unde etiam positio de hac loquitur Plato. Unde etiam positio philosophica est', quod finis prosperita- philosophica est', quod finis prosperita- tis animæ post mortem, est quod conti- tis animæ post mortem, est quod conti- nuetur primo motori per contemplatio- nuetur primo motori per contemplatio- nem. Et hoc est quod dicit Plato in nem. Et hoc est quod dicit Plato in

11ubject. 11ubject.

3. 3.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1.

secunda auctoritate. Et non intelligit secunda auctoritate. Et non intelligit Plato, quod Angeli animabus dent esse. Plato, quod Angeli animabus dent esse. Et similiter intelligitur ultima aucto- Et similiter intelligitur ultima aucto- ritas Deus enim in opere naturæ infima ritas Deus enim in opere naturæ infima movet per superiora, scilicet per moto- movet per superiora, scilicet per moto- res et motus orbium. Et similiter anima res et motus orbium. Et similiter anima movet etiam in generatione et animato- movet etiam in generatione et animato- rum corruptione. Unde creatio ponitur rum corruptione. Unde creatio ponitur in auctoritate pro causalitate quacum- in auctoritate pro causalitate quacum- que, et non pro eductione in esse de que, et non pro eductione in esse de nihilo. nihilo.

AD RATIONEM dicendum, quod opera- AD RATIONEM dicendum, quod opera- tio intelligentiæ est supra materiam, sed tio intelligentiæ est supra materiam, sed non eodem modo quo operatio naturæ : non eodem modo quo operatio naturæ : quia operatio naturæ est supra materiam quia operatio naturæ est supra materiam secundum generationem et corruptionem secundum generationem et corruptionem et transmutationem: operatio autem et transmutationem: operatio autem Angelorum supra principium totius na- Angelorum supra principium totius na- turæ, quod est motus cœli : quia Angeli turæ, quod est motus cœli : quia Angeli deserviunt primo in movendo orbes. deserviunt primo in movendo orbes.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum creatio sit communicabilis alii a Utrum creatio sit communicabilis alii a Deo 2 ? Deo 2 ?

Ad quartum sic proceditur : Ad quartum sic proceditur :

1. Sicut dicit Augustinus, quod majus 1. Sicut dicit Augustinus, quod majus est de impio facere pium, quam creare est de impio facere pium, quam creare cælum et terram. Sed in justificatione cælum et terram. Sed in justificatione impii aliquid operatur creatura sicut gra- impii aliquid operatur creatura sicut gra- tia, vel etiam homo sanctus impetrans tia, vel etiam homo sanctus impetrans alii justificationem virtute orationum alii justificationem virtute orationum suarum. Ergo videtur, quod multo for- suarum. Ergo videtur, quod multo for- tius communicabilis sit alicui creaturæ tius communicabilis sit alicui creaturæ actus creationis. actus creationis.

2. Præterea, Plus est operari beatifi- 2. Præterea, Plus est operari beatifi- cando, quam creando: quia beatum esse cando, quam creando: quia beatum esse

313 313

est majus et melius est quam esse. Sed est majus et melius est quam esse. Sed communicat Deus actum beatificandi : communicat Deus actum beatificandi : quia dicit beatus Dionysius ³, quod qui- quia dicit beatus Dionysius ³, quod qui- dam Angeli purgant et illuminant et dam Angeli purgant et illuminant et perficiunt alios Angelos. Ergo etiam perficiunt alios Angelos. Ergo etiam communicabilis est actus creationis. communicabilis est actus creationis.

ร ร

IN CONTRARIUM est, quod operatio in- Sed contra. IN CONTRARIUM est, quod operatio in- Sed contra. finita non potest fieri a virtute finita : sed finita non potest fieri a virtute finita : sed educere aliquid de nihilo in esse est in- educere aliquid de nihilo in esse est in- finitum ergo non est comparabile finitum ergo non est comparabile eductioni de potentia in aliquid quæ est eductioni de potentia in aliquid quæ est finita et hoc contingit propter incompa- finita et hoc contingit propter incompa- rabilitatem potentiæ ad nihil. Sed sicut rabilitatem potentiæ ad nihil. Sed sicut dicit Philosophus in IV Physicorum dicit Philosophus in IV Physicorum quod omne finitum omni finito compa- quod omne finitum omni finito compa- rabile est. Et ibidem, quod entis ad non rabile est. Et ibidem, quod entis ad non ens non est proportio vel comparatio, ens non est proportio vel comparatio, sicut quatuor comparantur ad tria, et sicut quatuor comparantur ad tria, et duo ad unum, sed ad nihil nihil compara- duo ad unum, sed ad nihil nihil compara- tur. Ergo eductio alicujus de nihilo in tur. Ergo eductio alicujus de nihilo in esse non est operatio finita ergo non esse non est operatio finita ergo non erit nisi virtutis infinitæ et numquam erit nisi virtutis infinitæ et numquam finitæ quia sicut se habet opus finitum finitæ quia sicut se habet opus finitum ad virtutem finitam, ita opus infinitum ad virtutem finitam, ita opus infinitum ad virtutem infinitam. ad virtutem infinitam.

SOLUTIO. Dicimus, quod creatio est SOLUTIO. Dicimus, quod creatio est actus incommunicabilis, et non conve- actus incommunicabilis, et non conve- nit nisi Deo, sicut probat ultima ratio. nit nisi Deo, sicut probat ultima ratio.

AD PRIMUM quod contra hoc est, dici- AD PRIMUM quod contra hoc est, dici- mus quod non est simile de justificatione mus quod non est simile de justificatione et creatione: justificatio enim major di- et creatione: justificatio enim major di- citur creatione quantum ad circumstan- citur creatione quantum ad circumstan- tia justificationem quæ non sunt essen- tia justificationem quæ non sunt essen- tialia justificationi, sicut est voluntas tialia justificationi, sicut est voluntas mala quæ contrariatur Deo justificanti, mala quæ contrariatur Deo justificanti, quæ non est in creatione, ubi nihil con- quæ non est in creatione, ubi nihil con- trariatur Deo: sed creatio major est trariatur Deo: sed creatio major est justificatione quantum ad essentialia : justificatione quantum ad essentialia : termini enim inter quos est mutatio, termini enim inter quos est mutatio, essentialia principia sunt mutationis : et essentialia principia sunt mutationis : et illi in creatione sunt nihil et ens: sed in illi in creatione sunt nihil et ens: sed in

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

1 Vide VIII Physicorum, com. 15 et 46. 1 Vide VIII Physicorum, com. 15 et 46.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. III, Art 6. Tom. XXV nostræ edi- tiarum, Dist. III, Art 6. Tom. XXV nostræ edi- tionis. Cf. etiam Comment. in II Sententiarum, tionis. Cf. etiam Comment. in II Sententiarum, Dist. I, Art 7, Tom. XXVII. Et in III Senten- Dist. I, Art 7, Tom. XXVII. Et in III Senten- tiarum, Dist. XIV, Art. 3. Tom. XXVIII Et in tiarum, Dist. XIV, Art. 3. Tom. XXVIII Et in

IV Sententiarum, Dist. V, Art. 5. Tom. XXIX. IV Sententiarum, Dist. V, Art. 5. Tom. XXIX. Cf. adhuc lam Part. Summa theologiæ, Quæst. Cf. adhuc lam Part. Summa theologiæ, Quæst. 53, membr. 1 ad 3. Tom. XXXI. 53, membr. 1 ad 3. Tom. XXXI.

3 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 8. cap. 8.

* IV Physicorum, tex. com. 71. * IV Physicorum, tex. com. 71.

314 314

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

justificatione de ente in potentia fit bene justificatione de ente in potentia fit bene ens actu secundum gratiam: quod est ens actu secundum gratiam: quod est solutio ad sequentem quæstionem. solutio ad sequentem quæstionem.

ACTICULUS V. ACTICULUS V.

Utrum creatio sit opus naturæ vel volun Utrum creatio sit opus naturæ vel volun tatis ¹ ? tatis ¹ ?

mam et speciem: et sic generatio est mam et speciem: et sic generatio est opus naturæ et non cratio. Sccundum opus naturæ et non cratio. Sccundum autem quod voluntas secundum rem autem quod voluntas secundum rem idem est quod natura et substantia in idem est quod natura et substantia in divinis, sic creatio est opus naturæ et divinis, sic creatio est opus naturæ et substantiæ. substantiæ.

Et sic patet solutio ad totum. Et sic patet solutio ad totum.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quintum sic proceditur : Ad quintum sic proceditur :

Dicit Damascenus in libro primo de Dicit Damascenus in libro primo de Fide orthodoxa : « Creatio est in Dei Fide orthodoxa : « Creatio est in Dei voluntate opus existens, non coæterna voluntate opus existens, non coæterna cum Deo quia non aptum natum est cum Deo quia non aptum natum est quod ex non ente ad esse deducitur, quod ex non ente ad esse deducitur, coæternum esse ei quod sine principio coæternum esse ei quod sine principio est 2. » Ergo creatio est opus voluntatis est 2. » Ergo creatio est opus voluntatis et non naturæ. et non naturæ.

Item, Creatio etsi postea facta est, sed Item, Creatio etsi postea facta est, sed non ex Dei substantia: ex non ente vero non ex Dei substantia: ex non ente vero ad esse voluntate deducta est. ad esse voluntate deducta est.

IN CONTRARIUM est, quod creatio est opus IN CONTRARIUM est, quod creatio est opus Trinitatis et quidquid tribus personis Trinitatis et quidquid tribus personis convenit conjunctim, convenit secundum convenit conjunctim, convenit secundum naturam et substantiam: ergo creatio est naturam et substantiam: ergo creatio est opus naturæ et substantiæ. opus naturæ et substantiæ.

SOLUTIO. Creatio est opus voluntatis, SOLUTIO. Creatio est opus voluntatis, et est opus naturæ: secundum enim quod et est opus naturæ: secundum enim quod voluntas est principium operans super voluntas est principium operans super essentiam extrinsecam sibi, sicut est in essentiam extrinsecam sibi, sicut est in arte, sic creatio est opus voluntatis : arte, sic creatio est opus voluntatis : quia creatio est opus Dei non secundum quia creatio est opus Dei non secundum suam essentiam, sed secundum essen- suam essentiam, sed secundum essen- tiam extrinsecam, quæ educitur in esse tiam extrinsecam, quæ educitur in esse de nihilo et sic voluntas dividitur contra de nihilo et sic voluntas dividitur contra naturam, secundum quod natura est naturam, secundum quod natura est principium intrinsecum in eadem essen- principium intrinsecum in eadem essen- tia producens sibi simile secundum for- tia producens sibi simile secundum for-

: :

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Utrum creatio sit actus separatus ab Utrum creatio sit actus separatus ab opere naturæ et propositi³ ? opere naturæ et propositi³ ?

Ad sextum proceditur sic: Ad sextum proceditur sic:

1. Nihil fit in actu aliquo nisi per id quod 1. Nihil fit in actu aliquo nisi per id quod est in actu sed ex semine fit actu homo: est in actu sed ex semine fit actu homo: ergo si fit secundum naturam, oportet ergo si fit secundum naturam, oportet quod actus consimilis sit in semine secun- quod actus consimilis sit in semine secun- dum speciem hoc autem est falsum: dum speciem hoc autem est falsum: ergo actu homo non fit ab aliquo prin- ergo actu homo non fit ab aliquo prin- cipio quod sit in semine. Cum igitur in cipio quod sit in semine. Cum igitur in semine sint omnia principia generationis semine sint omnia principia generationis naturalis, ex principiis naturalibus non naturalis, ex principiis naturalibus non fit forma et actus hominis Eadem est fit forma et actus hominis Eadem est objectio de semine fabæ et omnibus aliis objectio de semine fabæ et omnibus aliis seminibus ad ea quæ nascuntur ex ipsis. seminibus ad ea quæ nascuntur ex ipsis. Prima autem propositio scripta est in Prima autem propositio scripta est in tertio de Anima *. tertio de Anima *.

2. Item, Nihil agit ultra suam speciem : 2. Item, Nihil agit ultra suam speciem : ergo calidum numquam ultra calidum, ergo calidum numquam ultra calidum, et frigidum numquam ultra frigidum, et et frigidum numquam ultra frigidum, et actus mixti numquam ultra actum mixti: actus mixti numquam ultra actum mixti: sed formæ substantiales nec sunt cali- sed formæ substantiales nec sunt cali- dum, frigidum, humidum, et siccum, dum, frigidum, humidum, et siccum, nec harmonia mixti: ergo videtur, quod nec harmonia mixti: ergo videtur, quod non actione mixti nec actione primarum non actione mixti nec actione primarum qualitatum efficiantur: et ideo oportet, qualitatum efficiantur: et ideo oportet, quod creatio sit actus conjunctus opera- quod creatio sit actus conjunctus opera- tioni naturæ, ita quod operatio naturæ tioni naturæ, ita quod operatio naturæ

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXX, Art. 3. Tom. XXVI nov tiarum, Dist. XXX, Art. 3. Tom. XXVI nov editionis nostræ. Cf. etiam Iam Part. Summæ editionis nostræ. Cf. etiam Iam Part. Summæ theologiæ, Quæst. 53, membr. 1. Tom. XXXI. theologiæ, Quæst. 53, membr. 1. Tom. XXXI.

2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. I de fide ortho- 2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. I de fide ortho-

doxa, cap. 8. doxa, cap. 8.

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. I, XI et XII. Tom. XXV novæ edi- tiarum, Dist. I, XI et XII. Tom. XXV novæ edi- tionis nostræ. tionis nostræ.

* III de Anima, tex. com. 17. * III de Anima, tex. com. 17.

*.lutio. *.lutio.

SUMMA DE CREATURIS, TRACT I, QUÆST. 1. SUMMA DE CREATURIS, TRACT I, QUÆST. 1.

disponat materiam, et creatio inducat disponat materiam, et creatio inducat formam. formam.

Si forte dicatur, quod formæ inducan- Si forte dicatur, quod formæ inducan- tur a virtute coelesti, hoc improbatur per tur a virtute coelesti, hoc improbatur per easdem propositiones: quia nihil fit in easdem propositiones: quia nihil fit in actu nisi per existens in actu: et etiam actu nisi per existens in actu: et etiam nihil agit ultra suam speciem: quia aliter nihil agit ultra suam speciem: quia aliter virtus activa non responderet essentiæ virtus activa non responderet essentiæ speciei, et etiam actio esset in infinitum: speciei, et etiam actio esset in infinitum: quia si non terminaretur ad idem in spe- quia si non terminaretur ad idem in spe- cie cum agente, non esset ratio quod cie cum agente, non esset ratio quod terminaretur in aliquo. Præterea, agens terminaretur in aliquo. Præterea, agens non intendit destruere nisi contrarium non intendit destruere nisi contrarium sibi. Et appello contrarium dissimile se- sibi. Et appello contrarium dissimile se- cundum formam in eadem materia exi- cundum formam in eadem materia exi- stens cum agente. stens cum agente.

SOLUTIO. Ad hoc est responsio Plato- SOLUTIO. Ad hoc est responsio Plato- nis, quod quia formæ similes non sunt ex nis, quod quia formæ similes non sunt ex generatis in materia et semine, ex quibus generatis in materia et semine, ex quibus fiunt generata, necesse est esse formas fiunt generata, necesse est esse formas separatas quæ dent formis generatorum separatas quæ dent formis generatorum esse. Et ratio sua ponitur in commento esse. Et ratio sua ponitur in commento super septimo Metaphysicæ', hæc scili- super septimo Metaphysicæ', hæc scili- cet, quod forma substantialis in quolibet cet, quod forma substantialis in quolibet ente est ens additum formis complexio- ente est ens additum formis complexio- nalibus, scilicet calido, frigido, humido, nalibus, scilicet calido, frigido, humido, et sicco, et immixtionibus horum. Istæ et sicco, et immixtionibus horum. Istæ ergo formæ additæ qualitatibus, aut ge- ergo formæ additæ qualitatibus, aut ge- nerantur ex se, et tunc erunt a non ge- nerantur ex se, et tunc erunt a non ge- nerante, quod est inconveniens: aut ab nerante, quod est inconveniens: aut ab extrinseco aliquo sibi, et illud extrinse- extrinseco aliquo sibi, et illud extrinse- cum, aut erit individuum aliquod ejus- cum, aut erit individuum aliquod ejus- dem speciei, aut species, aut genus in- dem speciei, aut species, aut genus in- clusa in ipsa materia, aut forma separata. clusa in ipsa materia, aut forma separata. Sed quia non est individuum vel species Sed quia non est individuum vel species vel genus inclusa in materia, relinquitur vel genus inclusa in materia, relinquitur quod tales formæ sint a forma separata. quod tales formæ sint a forma separata. Posteriores Philosophi respondent ali- Posteriores Philosophi respondent ali- ter, sicut Avicenna ³, et Theodosius, et ter, sicut Avicenna ³, et Theodosius, et sequaces illorum. Et fundant suam re- sequaces illorum. Et fundant suam re- sponsionem super tres propositiones,qua- sponsionem super tres propositiones,qua- rum prima est, quod illud quod est in rum prima est, quod illud quod est in potentia, non exit in actum nisi ab ali- potentia, non exit in actum nisi ab ali-

1 Vide opiniones et rationes Platonis, VII 1 Vide opiniones et rationes Platonis, VII Metaphys. com. 31. Metaphys. com. 31.

2 Pro hac responsione Avicenne vide ubi 2 Pro hac responsione Avicenne vide ubi supra. supra.

315 315

quo extrahente quod est suæ speciei vel quo extrahente quod est suæ speciei vel sui generis: et hæc superius in objectio- sui generis: et hæc superius in objectio- nibus inducta est. Secunda est, quod for- nibus inducta est. Secunda est, quod for- mæ substantiales quæ sunt in materia, mæ substantiales quæ sunt in materia, ut forma lapidis, hominis, et asini, neque ut forma lapidis, hominis, et asini, neque sunt activæ neque passivæ essentialiter. sunt activæ neque passivæ essentialiter. Et veritas hujus propositionis pendet ex Et veritas hujus propositionis pendet ex hoc quod substantialis forma non habet hoc quod substantialis forma non habet contrarium, et quod nihil sit activum et contrarium, et quod nihil sit activum et passivum essentialiter nisi contraria. passivum essentialiter nisi contraria. Tertia popositio est, quod formæ activæ Tertia popositio est, quod formæ activæ et passivæ sunt qualitates primæ. Et ex et passivæ sunt qualitates primæ. Et ex istis propositionibus sequitur, quod istis propositionibus sequitur, quod agens formas substantiales agat eas per agens formas substantiales agat eas per principia non naturalia: et ideo dicunt, principia non naturalia: et ideo dicunt, quod tales formæ sunt ab intelligentia quod tales formæ sunt ab intelligentia agente, et vocant eam datorem forma- agente, et vocant eam datorem forma-

rum. rum.

Sed opinio Aristotelis est alia ³, scili- Sed opinio Aristotelis est alia ³, scili- cet quod formæ naturales sunt generan- cet quod formæ naturales sunt generan- tes formas, quæ sunt in materia: semina tes formas, quæ sunt in materia: semina autem sunt, quæ dant formas generatis autem sunt, quæ dant formas generatis per formas quas accipiunt a generantibus per formas quas accipiunt a generantibus primis, scilicet semen hominis, a quo primis, scilicet semen hominis, a quo descinditur, a virtute cœlesti accipit vir- descinditur, a virtute cœlesti accipit vir- tutem formativam ad producendum for- tutem formativam ad producendum for- mam consimilem super materiam. In his mam consimilem super materiam. In his autem quæ non generantur ex semine, autem quæ non generantur ex semine, sicut illa quæ generantur ex putrefactio- sicut illa quæ generantur ex putrefactio- ne vel commixtione elementorum sola, ne vel commixtione elementorum sola, sicut est generatio mineralium, est virtus sicut est generatio mineralium, est virtus formativa respectu formæ substantialis a formativa respectu formæ substantialis a virtute cœlesti tantum. Generatio autem virtute cœlesti tantum. Generatio autem elementorum est a motu coeli cum virtu- elementorum est a motu coeli cum virtu- te cœlesti: quia est respectu formæ sub- te cœlesti: quia est respectu formæ sub- stantialis elementi. Et est ratio Aristote- stantialis elementi. Et est ratio Aristote- lis hæc, quod formæ illæ substantiales lis hæc, quod formæ illæ substantiales omnes, aut generantur per se, aut non omnes, aut generantur per se, aut non ex se. Non potest dari primum: quia ex se. Non potest dari primum: quia hæc generatio nihil esset: quia nihil ge- hæc generatio nihil esset: quia nihil ge- neratur ex seipso: ergo oportet, quod neratur ex seipso: ergo oportet, quod generentur ex alio: sed generans est illud generentur ex alio: sed generans est illud quod movet materiam donec recipiat quod movet materiam donec recipiat formam, et illud quod extrahit rem de formam, et illud quod extrahit rem de

3 Pro hac responsione Aristotelis vide Aver- 3 Pro hac responsione Aristotelis vide Aver- roem, VII Metaphys com. 31, et XII Metaphys, roem, VII Metaphys com. 31, et XII Metaphys, com. 13 et 18 ubi fuse exponitur. com. 13 et 18 ubi fuse exponitur.

Ad 1. Ad 1.

316 316

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

potentia ad actum : illud autem quod sic potentia ad actum : illud autem quod sic movet materiam, necessario est corpus movet materiam, necessario est corpus habens qualitatem activam aut poten- habens qualitatem activam aut poten- tiam, quæ movet corpus habens virtutem tiam, quæ movet corpus habens virtutem vel qualitatem activam, ut elementum vel qualitatem activam, ut elementum quod habet qualitatem activam, et cor- quod habet qualitatem activam, et cor- pus habens potentiam quod agit per pus habens potentiam quod agit per aliud corpus habens qualitatem activam, aliud corpus habens qualitatem activam, ut cœlum cujus virtus conjungitur virtuti ut cœlum cujus virtus conjungitur virtuti elementari: quia agit per qualitatem elementari: quia agit per qualitatem activam, calidum, frigidum, et hujusmo- activam, calidum, frigidum, et hujusmo- di. Ista ergo operatio quæ pendet ex di. Ista ergo operatio quæ pendet ex qualitatibus activis, aut est respectu for- qualitatibus activis, aut est respectu for- mæ et subjecti, aut respectu subjecti mæ et subjecti, aut respectu subjecti tantum et non formæ. Si respectu formæ tantum et non formæ. Si respectu formæ et subjecti, tunc habeo propositum. Si et subjecti, tunc habeo propositum. Si autem est tantum respectu subjecti, tunc autem est tantum respectu subjecti, tunc subjectum et sua forma sunt ab agen- subjectum et sua forma sunt ab agen- tibus separatis et sic unum, in quan- tibus separatis et sic unum, in quan- tum unum esset a duobus agentibus se- tum unum esset a duobus agentibus se- paratis, quod est inconveniens. paratis, quod est inconveniens.

Et si objiceretur, quod non est unum Et si objiceretur, quod non est unum in quantum unum, sed unum habet ratio- in quantum unum, sed unum habet ratio- nem formæ, alterum subjecti. CONTRA nem formæ, alterum subjecti. CONTRA est, quod subjectum nullum habet esse est, quod subjectum nullum habet esse actu quod causatur in generatione nisi actu quod causatur in generatione nisi per formam et sic subjecti et formæ est per formam et sic subjecti et formæ est unum esse tantum, quod causatur in ge- unum esse tantum, quod causatur in ge- neratione a virtutibus generantibus: et neratione a virtutibus generantibus: et sic tenet inconveniens conclusum ab Ari- sic tenet inconveniens conclusum ab Ari- stotele, quod unum in quantum unum stotele, quod unum in quantum unum causatur ab agentibus diversis. causatur ab agentibus diversis.

Præterea, Actio agentis in generatione Præterea, Actio agentis in generatione non est super subjectum propter subje- non est super subjectum propter subje- ctum, sed propter formam. Cujus ratio ctum, sed propter formam. Cujus ratio est, quia esse subjecti non est nisi pro- est, quia esse subjecti non est nisi pro- pter esse formæ. Et ex hoc sequitur, pter esse formæ. Et ex hoc sequitur, quod illud agens est respectu esse sub- quod illud agens est respectu esse sub- jecti, et respectu esse formæ. jecti, et respectu esse formæ.

Et sic sunt istæ rationes quæ movent Et sic sunt istæ rationes quæ movent Philosophum ad ponendum, quod formæ Philosophum ad ponendum, quod formæ substantiales producuntur a virtutibus substantiales producuntur a virtutibus formativis existentibus in materia. formativis existentibus in materia.

SECUNDUM hanc ultimam opinionem SECUNDUM hanc ultimam opinionem respondendum est ad primum objectum, respondendum est ad primum objectum, quod hæc propositio, Ens in potentia quod hæc propositio, Ens in potentia non fit in actu, nisi per illud quod est in non fit in actu, nisi per illud quod est in actu, vera est, si debito modo intelliga- actu, vera est, si debito modo intelliga- tur non enim sic intelligitur, quod fit tur non enim sic intelligitur, quod fit

in actu simili in genere et specie, sed si- in actu simili in genere et specie, sed si- milis est in natura. Et hoc patet: quia milis est in natura. Et hoc patet: quia hæc propositio inducitur in tractatu de hæc propositio inducitur in tractatu de intellectu agente, et intellectus agens non intellectu agente, et intellectus agens non est similis in specie vel genere cum intel- est similis in specie vel genere cum intel- lectu speculativo, qui est actus intellectus lectu speculativo, qui est actus intellectus possibilis: agens enim educit possibilem possibilis: agens enim educit possibilem in actum speculativum intellectus: et si in actum speculativum intellectus: et si intellectus agens esset idem specie vel intellectus agens esset idem specie vel genere cum speculativo, oporteret quod genere cum speculativo, oporteret quod esset in multis speciebus et multis gene- esset in multis speciebus et multis gene- ribus agens intellectus, secundum quod ribus agens intellectus, secundum quod sunt multa genere et specie, per quæ sunt multa genere et specie, per quæ perficitur speculativus intellectus. Unde perficitur speculativus intellectus. Unde intelligitur, quod est simile in actu con- intelligitur, quod est simile in actu con- veniente secundum naturam, sicut est veniente secundum naturam, sicut est de luce, quod ipsa conjuncta qualitatibus de luce, quod ipsa conjuncta qualitatibus complexionalibus rei variantibus super- complexionalibus rei variantibus super- ficiem terminati corporis, facit omnes ficiem terminati corporis, facit omnes colores. Et iste est sensus Philosophi in colores. Et iste est sensus Philosophi in illo loco, ut patet consideranti circum- illo loco, ut patet consideranti circum- stantias litteræ: sicut enim est lux, ita stantias litteræ: sicut enim est lux, ita est intellectus agens: et sicut qualitates est intellectus agens: et sicut qualitates primæ complexionales variantes super- primæ complexionales variantes super- ficiem, ita sunt phantasmata moventia ficiem, ita sunt phantasmata moventia intellectum possibilem. Et sicut est su- intellectum possibilem. Et sicut est su- perficies mota ab utroque, ita est intel- perficies mota ab utroque, ita est intel- lectus possibilis. Et sicut est species lectus possibilis. Et sicut est species coloris constituta, ita est intellectus spe- coloris constituta, ita est intellectus spe- culativus. Et similiter est in natura de culativus. Et similiter est in natura de virtute coelesti quæ est movens et agens, virtute coelesti quæ est movens et agens, secundum quod conjungitur cum virtute secundum quod conjungitur cum virtute complexionali quæ est in materia, et ipsa complexionali quæ est in materia, et ipsa materia est mota, et species constituta materia est mota, et species constituta est id quod efficitur in materia ex virtute est id quod efficitur in materia ex virtute cœlesti et virtute complexionali. Et non cœlesti et virtute complexionali. Et non oportet, quod similis sit illi in genere et oportet, quod similis sit illi in genere et specie, sed tantum in actu conveniente specie, sed tantum in actu conveniente

secundum naturam. secundum naturam.

AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- sitio vera est: quia nihil agit ultra suam sitio vera est: quia nihil agit ultra suam speciem : sed hæc est falsa, quod omnis speciem : sed hæc est falsa, quod omnis actio terminetur in simili specie: et hoc actio terminetur in simili specie: et hoc ideo contingit, quia materia mota non ideo contingit, quia materia mota non semper est mobilis secundum speciem semper est mobilis secundum speciem virtutis agentis, sicut materia elementa- virtutis agentis, sicut materia elementa- ris non est mobilis in speciem virtutis ris non est mobilis in speciem virtutis coelestis: sed movebitur in speciem illam, coelestis: sed movebitur in speciem illam, quæ magis convenit ab agente salvata quæ magis convenit ab agente salvata

Ad 2 Ad 2

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1. SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUÆST. 1.

nobilitate materiæ: sicut enim dictum nobilitate materiæ: sicut enim dictum

est, materia non semper mobilis est in est, materia non semper mobilis est in speciem virtutis moventis. Unde cum speciem virtutis moventis. Unde cum movens sit virtus coelestis cum qualitati- movens sit virtus coelestis cum qualitati- bus elementaribus, forma substantialis bus elementaribus, forma substantialis quæ generatur in materia in actu, re- quæ generatur in materia in actu, re- spondebit virtuti agenti quantum permit- spondebit virtuti agenti quantum permit- tit materia et hoc appellavimus supra tit materia et hoc appellavimus supra actum convenientem cum agente secun- actum convenientem cum agente secun- dum naturam. Sicut enim dicit Boetius, dum naturam. Sicut enim dicit Boetius, actio non solum terminatur secundum actio non solum terminatur secundum potestatem agentis, sed est secundum potestatem agentis, sed est secundum possibilitatem patientis et materiæ. Et possibilitatem patientis et materiæ. Et ideo dicit Aristoteles', quod omnes for- ideo dicit Aristoteles', quod omnes for- mæ substantiales sunt in materia, exce- mæ substantiales sunt in materia, exce- pto intellectu qui etiam secundum ipsum pto intellectu qui etiam secundum ipsum nullius corporis est actus. nullius corporis est actus.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Utrum actus creationis plus sit ostensi- Utrum actus creationis plus sit ostensi- vus potentiæ, vel sapientiæ, vel boni- vus potentiæ, vel sapientiæ, vel boni- tatis? tatis?

Ad septimum sic proceditur : Ad septimum sic proceditur :

Videtur, quod creatio indicet bonita- Videtur, quod creatio indicet bonita- tem quia dicit Augustinus: « Quia bo- tem quia dicit Augustinus: « Quia bo- nus est, sumus 2. » Dionysius dicit: nus est, sumus 2. » Dionysius dicit: « Bonum est diffusivum esse 3 : » esse « Bonum est diffusivum esse 3 : » esse autem diffunditur per creationem. Item, autem diffunditur per creationem. Item, Plato dicit in Timæo: «Dicamus igitur Plato dicit in Timæo: «Dicamus igitur quam ob causam ille rerum auctor gene- quam ob causam ille rerum auctor gene- rationem et hoc universum constituit. rationem et hoc universum constituit. Bonus erat. » Bonus erat. »

Videtur, quod ostendat sapientiam. Videtur, quod ostendat sapientiam. Plura enim ordinata, sapientiam osten- Plura enim ordinata, sapientiam osten- dunt quia dicit Philosophus in primo dunt quia dicit Philosophus in primo Metaphysicæ, quod sapientis est ordinare Metaphysicæ, quod sapientis est ordinare singula. Sed creata a creatione procedunt singula. Sed creata a creatione procedunt plura in ordine. Ergo ostendit sapien- plura in ordine. Ergo ostendit sapien- tiam. tiam.

317 317

Sed videtur, quod potentiam: quia Sed videtur, quod potentiam: quia operatio egreditur a potentia: et crea- operatio egreditur a potentia: et crea- tio est operatio quædam, ut videtur: tio est operatio quædam, ut videtur: ergo, etc. ergo, etc.

SED CONTRA: Potentia Dei est infinita, SED CONTRA: Potentia Dei est infinita, et non agit Deus secundum dimidium et non agit Deus secundum dimidium suæ potentiæ vel tertiam partem : ergo suæ potentiæ vel tertiam partem : ergo opus ostendens potentiam, ostendet eam opus ostendens potentiam, ostendet eam totam ergo oportet, quod sit infinitum : totam ergo oportet, quod sit infinitum : sed nullum creatum est infinitum: ergo sed nullum creatum est infinitum: ergo nullum creatum est ostensivum divinæ nullum creatum est ostensivum divinæ potentiæ. potentiæ.

SOLUTIO. Dicimus, quod creatio prin- Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod creatio prin- Solutio. cipaliter ostendit potentiam, sed cum hoc cipaliter ostendit potentiam, sed cum hoc ostendit bonitatem, et sapientiam. Po- ostendit bonitatem, et sapientiam. Po- tentiam ostendit per comparationem ad tentiam ostendit per comparationem ad terminos creationis, qui sunt nihil et ali- terminos creationis, qui sunt nihil et ali- quid qui, ut supra dictum est, nullam quid qui, ut supra dictum est, nullam habent proportionem et ideo quoad hoc habent proportionem et ideo quoad hoc ostenditur potentia infinita. Per compa- ostenditur potentia infinita. Per compa- rationem autem unius creati ad alterum rationem autem unius creati ad alterum quod cum ipso creatur, et per compara- quod cum ipso creatur, et per compara- tionem unius creati ad sua principia es- tionem unius creati ad sua principia es- sentialia, intelligitur sapientia. Per com- sentialia, intelligitur sapientia. Per com- parationem autem creati ad finem in quo parationem autem creati ad finem in quo est complementum creaturæ, intelligitur est complementum creaturæ, intelligitur bonitas. bonitas.

Et sic patet solutio omnium præter ul- Et sic patet solutio omnium præter ul- timum, ad quod dicendum, quod crea- timum, ad quod dicendum, quod crea- tura secundum qualitatem suæ essentiæ tura secundum qualitatem suæ essentiæ non ostendit omnem potentiam, sed se- non ostendit omnem potentiam, sed se- cundum modum suæ creationis: quia cundum modum suæ creationis: quia scilicet fit aliquid ex nihilo, quemadmo- scilicet fit aliquid ex nihilo, quemadmo- dum dictum est. dum dictum est.