432 432

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quot modis fiat personarum acceptio? Quot modis fiat personarum acceptio? et, Utrum quolibet modorum sit sem- et, Utrum quolibet modorum sit sem- per peccatum mortale, vel aliquando per peccatum mortale, vel aliquando veniale? veniale?

Glossa «Apud quem non est acceptio Glossa «Apud quem non est acceptio munerum, nec personæ. » Horrende et munerum, nec personæ. » Horrende et cito apparebit vobis, quoniam judicium cito apparebit vobis, quoniam judicium durissimum his qui præsunt fiet. Exi- durissimum his qui præsunt fiet. Exi- guo enim conceditur misericordia : po- guo enim conceditur misericordia : po- tentes autem potenter tormenta patien- tentes autem potenter tormenta patien- tur. Et quod in ministris sit judicium tur. Et quod in ministris sit judicium propter personarum acceptionem, statim propter personarum acceptionem, statim subdit: Non enim subtrahet personam subdit: Non enim subtrahet personam cujusquam Deus, qui est omnium do- cujusquam Deus, qui est omnium do- minator: nec verebitur magnitudinem minator: nec verebitur magnitudinem cujusquam, quoniam pusillum et ma- cujusquam, quoniam pusillum et ma-

SECUNDO quæritur, Quot modis fit per- gnum ipse fecit, et æqualiter cura est SECUNDO quæritur, Quot modis fit per- gnum ipse fecit, et æqualiter cura est sonarum acceptio? sonarum acceptio?

Item, Utrum quolibet illorum modo- Item, Utrum quolibet illorum modo- rum sit semper peccatum mortale, vel rum sit semper peccatum mortale, vel aliquando veniale? aliquando veniale?

Tres autem modi sunt. Tres autem modi sunt.

Primus scilicet in judicio. Isa. v, 23: Primus scilicet in judicio. Isa. v, 23: Væ qui justificatis impium pro muneri- Væ qui justificatis impium pro muneri- bus, et justitiam justi aufertis ab eo. bus, et justitiam justi aufertis ab eo.

Adhuc, Deuter. xv1, 19: Non accipies Adhuc, Deuter. xv1, 19: Non accipies personam, nec munera, scilicet ut a veri- personam, nec munera, scilicet ut a veri- tate devies: quia munera excæcant ocu- tate devies: quia munera excæcant ocu- los sapientum, et mutant verba justo- los sapientum, et mutant verba justo-

rum. rum.

Secundus modus est, quando aliquis Secundus modus est, quando aliquis propter divitias et nobilitatem promo- propter divitias et nobilitatem promo- vetur ad dignitates ecclesiasticas con- vetur ad dignitates ecclesiasticas con- tempto paupere litteratiore et sanctiore. tempto paupere litteratiore et sanctiore. His duobus modis acceptio persona- His duobus modis acceptio persona- mortale peccatum est, ut vult mortale peccatum est, ut vult Augustinus quia est in præjudicium Augustinus quia est in præjudicium alterius. alterius.

rum rum

De judicio dicitur, Deuter. 1, 17: Ita De judicio dicitur, Deuter. 1, 17: Ita parvum audietis ut magnum,... quia Dei parvum audietis ut magnum,... quia Dei judicium est. Et contra hoc præceptum judicium est. Et contra hoc præceptum facere, peccatum est mortale. Sapient. facere, peccatum est mortale. Sapient. VI, 2 et seq. Audite ergo, reges, et in- VI, 2 et seq. Audite ergo, reges, et in- telligite discite, judices finium terræ. telligite discite, judices finium terræ. Præbete aures, vos qui continetis multi- Præbete aures, vos qui continetis multi- tudines, et placetis vobis in turbis na- tudines, et placetis vobis in turbis na- tionum. Quoniam data est a Domino tionum. Quoniam data est a Domino potestas vobis, et virtus ab Altissimo, potestas vobis, et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra, et cogita- qui interrogabit opera vestra, et cogita- tiones scrutabitur: quoniam cum essetis tiones scrutabitur: quoniam cum essetis ministri regni illius, non recte judica- ministri regni illius, non recte judica- stis, nec custodistis legem justitiæ, neque stis, nec custodistis legem justitiæ, neque secundum voluntatem Dei ambulastis. secundum voluntatem Dei ambulastis.

illi de omnibus. Fortioribus autem for- illi de omnibus. Fortioribus autem for- tior instat cruciatio. tior instat cruciatio.

Tertius modus est in exhibitione ho- Tertius modus est in exhibitione ho- noris exterioris, de quo et etiam de modo noris exterioris, de quo et etiam de modo secundo dicitur, Jacobi, II, 1 et seq.: secundo dicitur, Jacobi, II, 1 et seq.: Fratres mei, nolite in personarum acce- Fratres mei, nolite in personarum acce- ptione habere fidem Domini nostri Jesu ptione habere fidem Domini nostri Jesu Christi gloriæ. Etenim si introierit in Christi gloriæ. Etenim si introierit in conventum vestrum vir annulum aureum conventum vestrum vir annulum aureum habens, in veste candida, introierit au- habens, in veste candida, introierit au- tem et pauper in sordido habitu, et in- tem et pauper in sordido habitu, et in- tendatis in eum qui indutus est veste tendatis in eum qui indutus est veste præclara, et dixeritis ei: Tu sede hic præclara, et dixeritis ei: Tu sede hic bene: pauperi autem dicatis: Tu sta bene: pauperi autem dicatis: Tu sta illic, aut sede sub scabello pedum meo- illic, aut sede sub scabello pedum meo- rum: nonne judicatis apud vosmetipsos, rum: nonne judicatis apud vosmetipsos, et facti estis judices cogitationum ini- et facti estis judices cogitationum ini- quarum? Ibi Augustinus in Glossa mar- quarum? Ibi Augustinus in Glossa mar- ginali : « Si hanc distantiam sedendi vel ginali : « Si hanc distantiam sedendi vel standi ad ordines ecclesiasticos refera- standi ad ordines ecclesiasticos refera- mus, non est putandum esse leve pecca- mus, non est putandum esse leve pecca- tum in personarum acceptione habere tum in personarum acceptione habere fidem Domini gloriæ. Quis enim ferat fidem Domini gloriæ. Quis enim ferat eligi divitem ad sedem honoris Ecclesiæ, eligi divitem ad sedem honoris Ecclesiæ, contempto paupere instructiore et san- contempto paupere instructiore et san- ctiore? Si autem de quotidianis conses- ctiore? Si autem de quotidianis conses- sibus loquimur, quis non hic peccat? sibus loquimur, quis non hic peccat? Non tamen peccat, nisi cum apud semet- Non tamen peccat, nisi cum apud semet- ipsum intus ita judicat, ut ei tanto me- ipsum intus ita judicat, ut ei tanto me- lior, quanto ditior ille videatur. » Hoc lior, quanto ditior ille videatur. » Hoc enim videtur significasse subdendo: enim videtur significasse subdendo: Nonne judicatis apud vosmetipsos, et Nonne judicatis apud vosmetipsos, et facti estis judices cogitationum iniqua- facti estis judices cogitationum iniqua- rum? rum?

Isto autem tertio modo, scilicet in ex- Isto autem tertio modo, scilicet in ex- hibitione honoris exterioris, non semper hibitione honoris exterioris, non semper

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXI, QUÆST. 130. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXI, QUÆST. 130.

433 433

peccat mortaliter: peccat tamen quando ; peccat mortaliter: peccat tamen quando ; divitem pro divitiis judicat esse hono- divitem pro divitiis judicat esse hono- randum. Et propter hoc Augustinus dicit randum. Et propter hoc Augustinus dicit in Regula «Non debent velle omnes in Regula «Non debent velle omnes quod paucos vident amplius, non quia quod paucos vident amplius, non quia honorantur, sed quia tolerantur acci- honorantur, sed quia tolerantur acci- pere. » Ubi innuit expresse, quod tales pere. » Ubi innuit expresse, quod tales exhibitiones necesse est fieri divitibus: exhibitiones necesse est fieri divitibus: quia aliter tolerari non possunt. Tamen, quia aliter tolerari non possunt. Tamen, Esther, ur, 3, Mardochæus Judæus lau- Esther, ur, 3, Mardochæus Judæus lau- datur, quia Aman divitem iniquum ado- datur, quia Aman divitem iniquum ado- rare noluit, ne honorem Dei sui trans- rare noluit, ne honorem Dei sui trans- ferret ad hominem. Sed super hoc ferret ad hominem. Sed super hoc distinguunt antiqui Magistri, quod Aman distinguunt antiqui Magistri, quod Aman iniquus voluit adorari adoratione latriæ, iniquus voluit adorari adoratione latriæ, quæ soli Deo debetur. Unde, ibidem, quæ soli Deo debetur. Unde, ibidem, XIII, 11 et seq., in oratione Mardochæi: XIII, 11 et seq., in oratione Mardochæi: Domine, cuncta nosti, et scis quia non Domine, cuncta nosti, et scis quia non pro superbia, et contumelia, et aliqua pro superbia, et contumelia, et aliqua gloriæ cupiditate, fecerim hoc, ut non gloriæ cupiditate, fecerim hoc, ut non adorarem Aman superbissimum: liben- adorarem Aman superbissimum: liben- ter enim pro salute Israel etiam vestigia ter enim pro salute Israel etiam vestigia pedum ejus deosculari paratus essem: pedum ejus deosculari paratus essem: sed timui ne honorem Dei mei transfer- sed timui ne honorem Dei mei transfer- rem ad hominem, et ne quemquam ado- rem ad hominem, et ne quemquam ado- rarem, excepto Deo meo. Dicit enim Da- rarem, excepto Deo meo. Dicit enim Da- mascenus in libro II de Fide orthodoxa, mascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod solus Deus adorandus est prostra- quod solus Deus adorandus est prostra- tione corporis, ut significemus, quod de tione corporis, ut significemus, quod de nihilo in aliquid nos erexit. Dulia autem nihilo in aliquid nos erexit. Dulia autem est reverentia quæ debetur homini ra- est reverentia quæ debetur homini ra- tione gradus dignitatis. Et hyperdulia tione gradus dignitatis. Et hyperdulia quæ debetur majoribus. quæ debetur majoribus.

His visis, patet quot modis fiat perso- His visis, patet quot modis fiat perso- narum acceptio, et quantum peccatum narum acceptio, et quantum peccatum sit, quod similiter fuit quærendum. sit, quod similiter fuit quærendum.

1 Cf. membrum præcedens. 1 Cf. membrum præcedens.

XXXIII XXXIII

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Quare specialiter dicatur in sacra Scri- Quare specialiter dicatur in sacra Scri- ptura, quod personarum acceptio non ptura, quod personarum acceptio non est apud Deum ? est apud Deum ?

TERTIO quæritur, Quare specialiter di- TERTIO quæritur, Quare specialiter di- catur, quod personarum acceptio non est catur, quod personarum acceptio non est apud Deum? apud Deum?

Dicitur enim, ad Roman. II, 11: Non Dicitur enim, ad Roman. II, 11: Non est acceptio personarum apud Deum: et est acceptio personarum apud Deum: et loquitur ibi de Judæo et Græco. Simili- loquitur ibi de Judæo et Græco. Simili- ter, ad Coloss. III, 23: Non est persona- ter, ad Coloss. III, 23: Non est persona- rum acceptio apud Deum. Et loquitur rum acceptio apud Deum. Et loquitur ibi de Domino et servo. I Petr. 1, 17: ibi de Domino et servo. I Petr. 1, 17: Sine personarum acceptione judicat. Sine personarum acceptione judicat. Act. x, 34 et 35, dixit Petrus: In veritate Act. x, 34 et 35, dixit Petrus: In veritate comperi, quia non est personarum acce- comperi, quia non est personarum acce- ptor Deus: sed in omni gente qui timet ptor Deus: sed in omni gente qui timet eum, et operatur justitiam, acceptus est eum, et operatur justitiam, acceptus est illi. Ad hoc facit auctoritas Sapientiæ, illi. Ad hoc facit auctoritas Sapientiæ, vi, 2 et seq., paulo ante inducta 1. vi, 2 et seq., paulo ante inducta 1.

TAMEN videtur contrarium: TAMEN videtur contrarium: Deuter. vi, 6 Te elegit Dominus Deuter. vi, 6 Te elegit Dominus Deus tuus, ut sis ei populus de cunctis Deus tuus, ut sis ei populus de cunctis populis qui sunt super terram. Luc. vi, populis qui sunt super terram. Luc. vi, 13: Vocavit discipulos suos, et elegit 13: Vocavit discipulos suos, et elegit duodecim ex ipsis, quos et Apostolos no- duodecim ex ipsis, quos et Apostolos no-

minavit. minavit.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod in Solutio. SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod in Solutio. veritate personarum acceptio non est veritate personarum acceptio non est apud Deum quia in omni eo quem ele- apud Deum quia in omni eo quem ele- git, causam non habet n'si liberam in- git, causam non habet n'si liberam in- dulgentiæ et bonitatis suæ largitatem : dulgentiæ et bonitatis suæ largitatem : et non respicit personam hominis, nec et non respicit personam hominis, nec merita, nec munera. Ad Titum, III, 4 et merita, nec munera. Ad Titum, III, 4 et 5: Cum apparuit benignitas et huma- 5: Cum apparuit benignitas et huma- nitas Salvatoris nostri Dei, non ex ope- nitas Salvatoris nostri Dei, non ex ope- ribus justitiæ quæ fecimus nos, sed ribus justitiæ quæ fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos secundum suam misericordiam salvos nos fecit. Ideo dicitur etiam præventrix nos fecit. Ideo dicitur etiam præventrix

28 28

434 434

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

gratia, quia prævenit nos libera sua vo- gratia, quia prævenit nos libera sua vo- luntate. Unde versus : luntate. Unde versus :

Quidquid habes meriti præventrix gratia donat. Quidquid habes meriti præventrix gratia donat. Nil Deus in nobis præter sua dona coronat. Nil Deus in nobis præter sua dona coronat.

Auctoritates vero in contrarium addu- Auctoritates vero in contrarium addu- ctæ, non intelliguntur de personarum ctæ, non intelliguntur de personarum acceptione quia propter propria peccata acceptione quia propter propria peccata

abjicit quos abjicit, et propter propriam abjicit quos abjicit, et propter propriam bonitatem eligit quos eligit, ut dictum bonitatem eligit quos eligit, ut dictum

est. est.

Sed quia satis dictum est de diversi- Sed quia satis dictum est de diversi- tate actuum peccatorum, in quibus coa- tate actuum peccatorum, in quibus coa- lescit malum, transeundum est ad di- lescit malum, transeundum est ad di- stinctionem XXXVI libri II Sententia- stinctionem XXXVI libri II Sententia-

rum. rum.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 131. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 131.

435 435

TRACTATUS XXII. TRACTATUS XXII.

DE RADICIBUS PECCATORUM. DE RADICIBUS PECCATORUM.

Deinde transeundum est ad distinctionem XXXVI, quæ sic incipit : Deinde transeundum est ad distinctionem XXXVI, quæ sic incipit : Sciendum est tamen quædam sic esse peccata, ut sint etiam poena peccato- Sciendum est tamen quædam sic esse peccata, ut sint etiam poena peccato-

rum 1. rum 1.

Ubi propter ea quæ tractat Magister ibi, quæremus tria. Ubi propter ea quæ tractat Magister ibi, quæremus tria.

Primum est, Utrum peccatum essentialiter sit poena peccati, vel non ? Primum est, Utrum peccatum essentialiter sit poena peccati, vel non ? Secundum est, Quomodo omne peccatum sit ex timore male humiliante, Secundum est, Quomodo omne peccatum sit ex timore male humiliante, vel ex amore inflammante, ut dicit Augustinus. vel ex amore inflammante, ut dicit Augustinus.

Tertium est, Quomodo omne peccatum sit vel ex concupiscentia carnis, Tertium est, Quomodo omne peccatum sit vel ex concupiscentia carnis, vel ex concupiscentia oculorum, vel ex superbia vitæ, sicut dicitur, vel ex concupiscentia oculorum, vel ex superbia vitæ, sicut dicitur, I Joannis, n, 16'. I Joannis, n, 16'.

QUESTIO CXXXI. QUESTIO CXXXI.

Quomodo peccatum sit pœna peccati? Quomodo peccatum sit pœna peccati?

Circa primum quæremus tria, scilicet Circa primum quæremus tria, scilicet utrum omne peccatum essentialiter sit utrum omne peccatum essentialiter sit poena cum hoc quod peccatum est? poena cum hoc quod peccatum est?

Secundum est, Utrum pœnam esse, Secundum est, Utrum pœnam esse,

* II Sententiarum, Dist. XXXVI. * II Sententiarum, Dist. XXXVI.

* I Joannis, 11, 16: Omne quod est in mundo, * I Joannis, 11, 16: Omne quod est in mundo,

essentialiter conjunctum sit ei quod est essentialiter conjunctum sit ei quod est esse peccatum ? esse peccatum ?

Tertium est, Utrum unum peccatum Tertium est, Utrum unum peccatum sit pœna alterius peccati? sit pœna alterius peccati?

concupiscentia carnis est, et concupiscentia ocu'o- concupiscentia carnis est, et concupiscentia ocu'o- rum, et superbia vitæ, rum, et superbia vitæ,

Sed contra. Sed contra.

436 436

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum omne peccatum essentialiter sit Utrum omne peccatum essentialiter sit pœna cum hoc quod est peccatum ' ? pœna cum hoc quod est peccatum ' ?

Ad primum proceditur sic: et est ar- Ad primum proceditur sic: et est ar- gumentum Magistri in Littera in cap. 1. gumentum Magistri in Littera in cap. 1. Et ideo merito quæritur. Et ideo merito quæritur.

1. Et objicit, quod non omne pecca- 1. Et objicit, quod non omne pecca- tum essentialiter sit poena peccati per tum essentialiter sit poena peccati per Augustinum in libro Retractationum 2 Augustinum in libro Retractationum 2 et in libro III de Libero arbitrio ³, qui et in libro III de Libero arbitrio ³, qui sic dicit: « Omnis poena peccati justa sic dicit: « Omnis poena peccati justa est, et supplicium nominatur, et de ju- est, et supplicium nominatur, et de ju- stitia Dei venit. » Ex hoc sic concludit: stitia Dei venit. » Ex hoc sic concludit: Si ergo peccatum in quantum peccatum, Si ergo peccatum in quantum peccatum, poena est, videtur omne peccatum in poena est, videtur omne peccatum in quantum est, justum esse, et a Deo pro- quantum est, justum esse, et a Deo pro- venire quod sanæ doctrinæ contrarium venire quod sanæ doctrinæ contrarium est quia peccatum non est a Deo. est quia peccatum non est a Deo.

2. Adhuc, Poena est effectus peccati 2. Adhuc, Poena est effectus peccati secundum justitiam Dei: effectus et secundum justitiam Dei: effectus et causa numquam sunt essentialiter idem: causa numquam sunt essentialiter idem: ergo peccatum et poena numquam sunt ergo peccatum et poena numquam sunt

essentialiter idem. essentialiter idem.

3. Adhuc, Quæcumque sic se habent 3. Adhuc, Quæcumque sic se habent ad invicem, quod unum prius est tem- ad invicem, quod unum prius est tem- pore quam aliud, numquam essentialiter pore quam aliud, numquam essentialiter sunt idem: peccatum et pœna sic se ha- sunt idem: peccatum et pœna sic se ha- bent, quod peccatum semper præcedit bent, quod peccatum semper præcedit poenam tempore: ergo numquam essen- poenam tempore: ergo numquam essen- tialiter sunt idem. tialiter sunt idem.

CONTRA: CONTRA:

1. Augustinus in libro Confessionum: 1. Augustinus in libro Confessionum: « Jussisti, Domine, et sic est, ut pœna sit « Jussisti, Domine, et sic est, ut pœna sit sibi omnis inordinatus actus. » Sed actus sibi omnis inordinatus actus. » Sed actus inordinatus est peccatum. Ergo omne inordinatus est peccatum. Ergo omne peccatum est sibi pœna. peccatum est sibi pœna.

2. Adhuc, Ad hoc facit, quod Magi- 2. Adhuc, Ad hoc facit, quod Magi- ster adducit Augustinum in Littera super ster adducit Augustinum in Littera super

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXXVI, Art. 1. Tom. XXVII hu- tiarum, Dist. XXXVI, Art. 1. Tom. XXVII hu- jusce editionis. jusce editionis.

illud Psalmi LV11, 9: Supercecidit ignis illud Psalmi LV11, 9: Supercecidit ignis et non viderunt solem, ubi sic ait : « Ignis et non viderunt solem, ubi sic ait : « Ignis superbiæ et concupiscentiæ et iræ in- superbiæ et concupiscentiæ et iræ in- telligitur. Istas poenas pauci vident, telligitur. Istas poenas pauci vident, ideo eas maxime commemorat Aposto- ideo eas maxime commemorat Aposto- lus, ad Roman. 1, 26: Tradidit illos lus, ad Roman. 1, 26: Tradidit illos Deus in passiones ignominiæ, ut faciant Deus in passiones ignominiæ, ut faciant quæ non conveniunt. » Ubi multa ponit quæ non conveniunt. » Ubi multa ponit quæ simul sunt peccata et poenæ. Et ad- quæ simul sunt peccata et poenæ. Et ad- dit dictum Augustini ibidem in Glossa: dit dictum Augustini ibidem in Glossa: « Inter primum peccatum apostasiæ et ul- « Inter primum peccatum apostasiæ et ul- timam pœnam ignis inferni, media quæ timam pœnam ignis inferni, media quæ sunt, et peccata sunt et poena peccati. » sunt, et peccata sunt et poena peccati. » 3. Adhuc adducit Gregorium super 3. Adhuc adducit Gregorium super Ezechielem, Homilia 11: « Contemnenti Ezechielem, Homilia 11: « Contemnenti qui non vult redire per pœnitentiam qui non vult redire per pœnitentiam ponit Deus offendiculum, ut scilicet gra- ponit Deus offendiculum, ut scilicet gra- vius impingat. Peccatum enim quod vius impingat. Peccatum enim quod per poenitentiam citius non deletur, aut per poenitentiam citius non deletur, aut peccatum est et causa peccati, aut pec- peccatum est et causa peccati, aut pec- catum est et poena peccati, aut pecca- catum est et poena peccati, aut pecca- tum simul et causa et poena peccati. › tum simul et causa et poena peccati. ›

>> >>

SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est poena, scilicet pœna damni, et pœna sen- poena, scilicet pœna damni, et pœna sen- sus. Poena damni omne peccatum pœna sus. Poena damni omne peccatum pœna est, eo ipso quod peccatum est: quia est est, eo ipso quod peccatum est: quia est corruptio modi, et speciei, et ordinis : corruptio modi, et speciei, et ordinis : quod damnum maximum est. Poena sen- quod damnum maximum est. Poena sen- sus est causa tantum pœnæ relinquit sus est causa tantum pœnæ relinquit enim pronitatem in anima, suo pondere enim pronitatem in anima, suo pondere inclinantem animam ad simile peccatum, inclinantem animam ad simile peccatum, sicut dicit auctoritas Gregorii paulo ante sicut dicit auctoritas Gregorii paulo ante inducta. Unde auctoritas ad hoc inducta, inducta. Unde auctoritas ad hoc inducta, scilicet peccata eo ipso quod peccata scilicet peccata eo ipso quod peccata sunt, pœna sunt, ut dictum est. sunt, pœna sunt, ut dictum est.

AD PRIMUM dicendum, quod nihil pro- AD PRIMUM dicendum, quod nihil pro- hibet unum et idem secundum diversas hibet unum et idem secundum diversas rationes quas habet, et a justitia Dei pro- rationes quas habet, et a justitia Dei pro- cedere, et non procedere: cujus tamen cedere, et non procedere: cujus tamen causa Deus non est impertiendo mali- causa Deus non est impertiendo mali- tiam, sed subtrahendo gratiam. Justum tiam, sed subtrahendo gratiam. Justum enim est ut qui avertit se a gratia, ei enim est ut qui avertit se a gratia, ei subtrahatur gratia. Sicut dicitur, Matth. subtrahatur gratia. Sicut dicitur, Matth. xxv, 28 de servo pigro quod ablatum xxv, 28 de servo pigro quod ablatum

2 S. AUGUSTINUS, Lib. Retractationum, cap. 9. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. Retractationum, cap. 9. IDEM, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 18. IDEM, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 18.

Solut Solut

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 131. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 131.

est ab eo talentum, et alii datum qui in est ab eo talentum, et alii datum qui in usum posuit. Omni enim habenti dabi- usum posuit. Omni enim habenti dabi- tur, et abundabit, sicut dicitur, Luc. tur, et abundabit, sicut dicitur, Luc. XIX, 26. XIX, 26.

AD ALIUD dicendum, quod effectus et AD ALIUD dicendum, quod effectus et causa non sunt essentialiter idem, ita causa non sunt essentialiter idem, ita quod sint eadem essentia: sed bene sic quod sint eadem essentia: sed bene sic sunt idem, quod sunt in eadem essentia sunt idem, quod sunt in eadem essentia secundum rationes diversas: et hoc suf- secundum rationes diversas: et hoc suf- ficit ad hoc quod essentialiter dicantur ficit ad hoc quod essentialiter dicantur

idem. idem.

AD ULTIMUM dicendum, quod peccatum AD ULTIMUM dicendum, quod peccatum et pœna damni simul tempore sunt: et et pœna damni simul tempore sunt: et quam cito peccatum fit, tam cito corrum- quam cito peccatum fit, tam cito corrum- pit modum, speciem, et ordinem et sic pit modum, speciem, et ordinem et sic est poena ex justitia Dei inflicta, non im- est poena ex justitia Dei inflicta, non im- pertiendo malitiam, sed subtrahendo pertiendo malitiam, sed subtrahendo gratiam, ut dictum est. gratiam, ut dictum est.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum esse pœnam, essentialiter conjun- Utrum esse pœnam, essentialiter conjun- ctum sit ei quod est esse peccatum' ? ctum sit ei quod est esse peccatum' ?

SECUNDO quæritur, Utrum esse pœ- SECUNDO quæritur, Utrum esse pœ- nam, essentialiter conjunctum sit ei quod nam, essentialiter conjunctum sit ei quod est esse peccatum ? est esse peccatum ?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Regulariter verum est, quod posita 1. Regulariter verum est, quod posita causa secundum actum causante, poni- causa secundum actum causante, poni- tur effectus. Causa autem secundum tur effectus. Causa autem secundum actum causans poenam, culpa est: quia actum causans poenam, culpa est: quia cum Deus justus sit, neminem punit nisi cum Deus justus sit, neminem punit nisi ex culpa. ex culpa.

2. Adhuc, Gregorius : « Nulla nocebit 2. Adhuc, Gregorius : « Nulla nocebit adversitas, si nulla dominetur iniquitas.»> adversitas, si nulla dominetur iniquitas.»> Ergo si nocet adversitas, necesse est, Ergo si nocet adversitas, necesse est, quod dominetur iniquitas, et sic pœna quod dominetur iniquitas, et sic pœna semper conjuncta est culpæ. semper conjuncta est culpæ.

3. Adhuc, Super illud Psalmi CII, 3: 3. Adhuc, Super illud Psalmi CII, 3: Qui propitiatur omnibus iniquitatibus Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas : tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas :

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXXVI, Art. 2. Tom. XXVII novæ tiarum, Dist. XXXVI, Art. 2. Tom. XXVII novæ

437 437

dicit Augustinus, quod hoc non diceret dicit Augustinus, quod hoc non diceret nisi ex infirmitate iniquitas esset. nisi ex infirmitate iniquitas esset.

4. Adhuc, Hieronymus : « Quidquid 4. Adhuc, Hieronymus : « Quidquid patimur, peccata nostra meruerunt. »> patimur, peccata nostra meruerunt. »> Poena ergo semper conjuncta est culpæ. Poena ergo semper conjuncta est culpæ. CONTRA quod consuevit poni instantia CONTRA quod consuevit poni instantia in Job et in Christo. Job, XVII, 2: Non in Job et in Christo. Job, XVII, 2: Non peccavi, et in amaritudinibus moratur peccavi, et in amaritudinibus moratur oculus meus. In Christo, I Petr. II, 22: oculus meus. In Christo, I Petr. II, 22: Qui peccatum non fecit, nec inventus est Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus : qui tamen multa pas- dolus in ore ejus : qui tamen multa pas- sus est. sus est.

SOLUTIO. Dicendum, quod ex ordine SOLUTIO. Dicendum, quod ex ordine justitiæ pœna semper comitatur culpam. justitiæ pœna semper comitatur culpam. Et est quadruplex. Prima est amissio Et est quadruplex. Prima est amissio Dei sive incommutabilis boni. Secunda, Dei sive incommutabilis boni. Secunda, spoliatio gratuitorum, per quæ Deus ha- spoliatio gratuitorum, per quæ Deus ha- bitat in homine. Tertia, vulneratio natu- bitat in homine. Tertia, vulneratio natu- ralium. Quarta, inordinatio in regno ani- ralium. Quarta, inordinatio in regno ani- mæ: quia ex peccato fiunt superiores mæ: quia ex peccato fiunt superiores vires ancillantes, sicut intellectus et ra- vires ancillantes, sicut intellectus et ra- tio et inferiores dominantes, sicut sen- tio et inferiores dominantes, sicut sen- sualitas et inferior portio rationis: et sic sualitas et inferior portio rationis: et sic totus homo pervertitur. totus homo pervertitur.

Unde primæ rationes tenent et proce- Unde primæ rationes tenent et proce- dunt. dunt.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

AD ID ergo quod in contrarium objici- Ad object. AD ID ergo quod in contrarium objici- Ad object. tur de Job et Christo, dicendum quod tur de Job et Christo, dicendum quod nihil valet: quia poena non sic se habet nihil valet: quia poena non sic se habet ad culpam sicut culpa ad pœnam. Culpa ad culpam sicut culpa ad pœnam. Culpa enim est causa pœnæ, et poena expiativa enim est causa pœnæ, et poena expiativa culpæ : ideo poena tam membris quam culpæ : ideo poena tam membris quam capiti sæpe infligitur sine culpa, sicut di- capiti sæpe infligitur sine culpa, sicut di- citur, Isa. LIII, 8: Propter scelus populi citur, Isa. LIII, 8: Propter scelus populi mei percussi eum. Et ibidem, y. 12: 1p- mei percussi eum. Et ibidem, y. 12: 1p- se peccata multorum tulit, et pro trans- se peccata multorum tulit, et pro trans- gressoribus rogavit, scilicet ut non per- gressoribus rogavit, scilicet ut non per- irent. Unde pœna se habet ad culpam ut irent. Unde pœna se habet ad culpam ut medicina expiativa: et ideo infligitur in- medicina expiativa: et ideo infligitur in- nocentibus, ut satisfaciant pro aliis : cum nocentibus, ut satisfaciant pro aliis : cum tamen non infligatur nisi pro peccatis tamen non infligatur nisi pro peccatis propriis vel alienis. propriis vel alienis.

editionis nostræ. editionis nostræ.

438 438

Sed contra. Sed contra.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum unum peccatum sit pœna alte- Utrum unum peccatum sit pœna alte- rius peccati¹? rius peccati¹?

TERTIO quæritur, Utrum unum pecca- TERTIO quæritur, Utrum unum pecca- tum sit poena alterius, sicut expresse tum sit poena alterius, sicut expresse dicitur in illo cap. Et licet ex hoc sensu. dicitur in illo cap. Et licet ex hoc sensu. Videtur, quod non. Videtur, quod non.

1. Si enim poena est, tunc juste inflicta 1. Si enim poena est, tunc juste inflicta est apud autem nullum judicem ita est, est apud autem nullum judicem ita est, quod qui punitur, puniatur quod iterum quod qui punitur, puniatur quod iterum peccet: ergo sequens peccatum non de- peccet: ergo sequens peccatum non de- bet esse pœna præcedentis. bet esse pœna præcedentis.

2. Adhuc. Si sic: tunc fieret accumu- 2. Adhuc. Si sic: tunc fieret accumu- latio peccatorum, quæ summe cavenda latio peccatorum, quæ summe cavenda est ergo videtur, quod unum peccatum est ergo videtur, quod unum peccatum addere alteri peccato non sit aliqua pœ- addere alteri peccato non sit aliqua pœ- na juste ab aliquo inflicta. na juste ab aliquo inflicta. CONTRA: CONTRA:

Gregorius in Moralibus dicit, quod Gregorius in Moralibus dicit, quod « peccatum quod per poenitentiam non « peccatum quod per poenitentiam non deletur, suo pondere mox ad aliud tra- deletur, suo pondere mox ad aliud tra- hit. » Et addit Magister: « Unde fit ut hit. » Et addit Magister: « Unde fit ut non solum peccatum sit, sed et causa non solum peccatum sit, sed et causa peccati. Ex illa quippe culpa subsequens peccati. Ex illa quippe culpa subsequens oritur. Peccatum vero quod ex peccato oritur. Peccatum vero quod ex peccato oritur, non solum peccatum est, sed et oritur, non solum peccatum est, sed et poena peccati: quia justo judicio Deus poena peccati: quia justo judicio Deus cor peccantis obnubilat, ut præcedentis cor peccantis obnubilat, ut præcedentis peccati merito etiam in alia cadat. Quem peccati merito etiam in alia cadat. Quem enim liberare noluit, deserendo percus- enim liberare noluit, deserendo percus- sit. » Unde Augustinus in libro V contra sit. » Unde Augustinus in libro V contra Julianum: «Præcedentis est hæc peccati Julianum: «Præcedentis est hæc peccati poena, et tamen etiam ipsa peccatum est. poena, et tamen etiam ipsa peccatum est. Judicio enim justissimi Dei traditi sunt, Judicio enim justissimi Dei traditi sunt, ut ait Apostolus 2 de quibusdam, sive ut ait Apostolus 2 de quibusdam, sive deferendo, sive alio modo explicabili, deferendo, sive alio modo explicabili, sive inexplicabili, in passiones ignomi- sive inexplicabili, in passiones ignomi- niæ, ut crimina criminibus vindicaren- niæ, ut crimina criminibus vindicaren- tur, et supplicia peccantium non tantum tur, et supplicia peccantium non tantum

sint tormenta, sed et vitiorum incremen- sint tormenta, sed et vitiorum incremen- ta. » ta. »

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXXVI, Art. 3. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXXVI, Art. 3. Tom. XXVII

SOLUTIO. Dicendum, quod unum pec- SOLUTIO. Dicendum, quod unum pec- catum est pœna alterius peccati tribus catum est pœna alterius peccati tribus modis, sicut dicunt auctoritates Sancto- modis, sicut dicunt auctoritates Sancto- rum inductæ. Primus modus est ex parte rum inductæ. Primus modus est ex parte spoliationis gratuitorum. Secundus est spoliationis gratuitorum. Secundus est ex parte boni increati amissi. Tertius est ex parte boni increati amissi. Tertius est ex parte corruptionis bonæ naturæ. Per ex parte corruptionis bonæ naturæ. Per hæc enim tria, scilicet bona gratuita, bo- hæc enim tria, scilicet bona gratuita, bo- num incommutabile, et integritatem na- num incommutabile, et integritatem na- turalium continetur homo in virtute ne turalium continetur homo in virtute ne cadat in sequens peccatum, et destitutus cadat in sequens peccatum, et destitutus ab his facile cadit, sicut infirmos spolia- ab his facile cadit, sicut infirmos spolia- tus et vulneratus, sicut dicit beatus Gre- tus et vulneratus, sicut dicit beatus Gre- gorius. His modis additur quartus, gorius. His modis additur quartus, quando scilicet peccatum commissum quando scilicet peccatum commissum dispositionem et habitum relinquit in dispositionem et habitum relinquit in anima, ex quibus pronior fit ad peccan- anima, ex quibus pronior fit ad peccan- dum. Additur etiam, quando unum pec- dum. Additur etiam, quando unum pec- catum administrat incentivum et fomi- catum administrat incentivum et fomi- tem alteri, sicut gula luxuriæ, et ebrietas tem alteri, sicut gula luxuriæ, et ebrietas homicidio, quod postea perpetratur. Et homicidio, quod postea perpetratur. Et dicit Aristoteles in II Ethicorum, quod dicit Aristoteles in II Ethicorum, quod duplices maledictiones ebrius meretur, duplices maledictiones ebrius meretur, in hoc scilicet, quod se inebriat, et alium in hoc scilicet, quod se inebriat, et alium occidit. occidit.

Solutio Solutio

AD PRIMUM ergo dicendum, quod est AD PRIMUM ergo dicendum, quod est Ad 1 Ad 1 poena quæ est tormentum peccantis et poena quæ est tormentum peccantis et inducta: et de hac procedit illa objectio. inducta: et de hac procedit illa objectio. Et est pœna damni, scilicet subtractio Et est pœna damni, scilicet subtractio gratiæ et boni incommutabilis, et vulne- gratiæ et boni incommutabilis, et vulne- ratio naturalium bonorum: et de illa ratio naturalium bonorum: et de illa nihil valet quia has pœnas incurrit ho- nihil valet quia has pœnas incurrit ho- mo justo judicio Dei. Apocal. xx1, 7: mo justo judicio Dei. Apocal. xx1, 7: Qui in sordibus est, sordescat adhuc: Qui in sordibus est, sordescat adhuc: et qui justus est, justificetur adhuc. et qui justus est, justificetur adhuc.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod accumulatio peccatorum non fit quod accumulatio peccatorum non fit nisi Deo deferente, per quam desertio- nisi Deo deferente, per quam desertio- nem homo gravis efficitur et quotidie nem homo gravis efficitur et quotidie cadit. Job, VII, 20: Quare posuisti me cadit. Job, VII, 20: Quare posuisti me contrarium tibi, et factus sum mihi- contrarium tibi, et factus sum mihi- metipsi gravis. metipsi gravis.

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

2 Ad Roman. 1, 24 et seq. 2 Ad Roman. 1, 24 et seq.

2. 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT: XXII, QUÆST. 132. IN II P. SUM. THEOL. TRACT: XXII, QUÆST. 132.

439 439

QUÆSTIO CXXXII. QUÆSTIO CXXXII.

Quomodo omne peccatum sit ex timore male humiliante, vel ex Quomodo omne peccatum sit ex timore male humiliante, vel ex amore inflammante ? amore inflammante ?

Deinde quæritur, Quomodo omne pec- Deinde quæritur, Quomodo omne pec- catum sit ex timore male humiliante, vel catum sit ex timore male humiliante, vel ex amore male inflammante ? ex amore male inflammante ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De timore male humiliante? De timore male humiliante?

« Incensa igni et suffossa peccata dicit. « Incensa igni et suffossa peccata dicit. Sed incensa sunt peccata illa quæ facit Sed incensa sunt peccata illa quæ facit ardens cupiditas. Suffossa vero quæ facit ardens cupiditas. Suffossa vero quæ facit timor male jacens. Et hæc sunt omnia timor male jacens. Et hæc sunt omnia peccata fiunt vel propter cupiditatem, peccata fiunt vel propter cupiditatem, vel propter timorem. Quem non capit vel propter timorem. Quem non capit cupiditas, vincit timor. Perscrutamini cupiditas, vincit timor. Perscrutamini conscientias vestras: interrogate corda conscientias vestras: interrogate corda vestra, utrum possint esse peccata nisi vestra, utrum possint esse peccata nisi aut timendo, aut cupiendo. Omnia ergo aut timendo, aut cupiendo. Omnia ergo peccata duæ res faciunt in homine, scili- peccata duæ res faciunt in homine, scili- cet timor, et cupiditas: sicut e converso cet timor, et cupiditas: sicut e converso amor Dei et timor ejus ducunt ad omne amor Dei et timor ejus ducunt ad omne bonum. Amas enim ut bene tibi sit, ti- bonum. Amas enim ut bene tibi sit, ti- mes ne male tibi sit, hoc age in Deo, mes ne male tibi sit, hoc age in Deo, non in sæculo. Uterque amor incendit, non in sæculo. Uterque amor incendit,

Et circa primum tria quæruntur. Et circa primum tria quæruntur. Primum est de ipsa divisione, utrum Primum est de ipsa divisione, utrum generalis sit, ita scilicet quod omne pec- generalis sit, ita scilicet quod omne pec- catum oritur vel ex timore, vel amore, catum oritur vel ex timore, vel amore, vel non ? vel non ? Secundum est de ipso timore, quid uterque timor humiliat, sed aliter et ali- Secundum est de ipso timore, quid uterque timor humiliat, sed aliter et ali-

sit? sit?

Tertium est de ipso timore, utrum ipse Tertium est de ipso timore, utrum ipse sit peccatum ex quo oritur peccatum ? sit peccatum ex quo oritur peccatum ?

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum ista divisio generalis sit qua di- Utrum ista divisio generalis sit qua di- citur, quod omne peccatum oritur vel citur, quod omne peccatum oritur vel ex timore, vel ex amore? ex timore, vel ex amore?

Ad primum sic proceditur : Ad primum sic proceditur : Suprà illud Psalmi LXXIX, 17: Incensa Suprà illud Psalmi LXXIX, 17: Incensa igni et suffossa, dicit Glossa Augustini: igni et suffossa, dicit Glossa Augustini:

ter. » Ex his accipitur, quod omne pec- ter. » Ex his accipitur, quod omne pec- catum criminale oritur vel ex timore catum criminale oritur vel ex timore male humiliante, vel ex amore male in- male humiliante, vel ex amore male in- flammante. flammante.

CONTRA: CONTRA:

1. Glossa Bedæ super illud epist. I 1. Glossa Bedæ super illud epist. I Joannis, 11, 15: Nolite diligere mun- Joannis, 11, 15: Nolite diligere mun- dum, etc. « Sicut dilectio Dei fons est dum, etc. « Sicut dilectio Dei fons est omnium virtutum et bonorum: ita dile- omnium virtutum et bonorum: ita dile- ctio mundi omnium vitiorum. » Ergo ctio mundi omnium vitiorum. » Ergo videtur, quod omne peccatum sit ex amo- videtur, quod omne peccatum sit ex amo- re, non ex timore: et sic non sunt duæ re, non ex timore: et sic non sunt duæ radices peccatorum, scilicet timor, et radices peccatorum, scilicet timor, et amor, sed una. amor, sed una.

2. Adhuc, Augustinus in libro II de 2. Adhuc, Augustinus in libro II de Libero arbitrio: «Clarum est in toto Libero arbitrio: «Clarum est in toto malefaciendi genere nihil aliud quam li- malefaciendi genere nihil aliud quam li- bidinem dominari. » Libido autem po- bidinem dominari. » Libido autem po- tius timor est, quam amor. Ergo videtur, tius timor est, quam amor. Ergo videtur,

Sed contra Sed contra

Solutio. Solutio.

440 440

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod omne peccatum oritur ex amore, quod omne peccatum oritur ex amore, non ex timore: et sic iterum divisio non ex timore: et sic iterum divisio nulla est. nulla est.

3. Adhuc, Bernardus in sermone 15 3. Adhuc, Bernardus in sermone 15 super Cantica: « Omne malum oritur ex super Cantica: « Omne malum oritur ex amore mundi superfluo. » Et sic iterum amore mundi superfluo. » Et sic iterum concluditur quod prius. concluditur quod prius.

4. Adhuc, Augustinus in libro 11 de 4. Adhuc, Augustinus in libro 11 de Libero arbitrio : « Convenit inter nos Libero arbitrio : « Convenit inter nos omnia mala facta non alia mala esse, nisi omnia mala facta non alia mala esse, nisi quod ex libidine et improbanda cupidi- quod ex libidine et improbanda cupidi- tate fiunt. » Et ex hoc sequitur idem tate fiunt. » Et ex hoc sequitur idem quod prius. quod prius.

5. Adhuc, Timor videtur oriri ex amo- 5. Adhuc, Timor videtur oriri ex amo- re. Unde super illud Matthæi, xiv, 5: He- re. Unde super illud Matthæi, xiv, 5: He- rodes timuit populum, Glossa: « Timor rodes timuit populum, Glossa: « Timor hominum differt, sed voluntatem pec- hominum differt, sed voluntatem pec- candi non aufert. Unde avidiores reddit candi non aufert. Unde avidiores reddit ad crimen, quos aliquando suspendit a ad crimen, quos aliquando suspendit a crimine. » Videtur ergo idem quod prius. crimine. » Videtur ergo idem quod prius.

SOLUTIO. Dicendum, quod hoc solvere SOLUTIO. Dicendum, quod hoc solvere non est difficile. Timor enim et amor non est difficile. Timor enim et amor duæ radices peccatorum sunt, sicut dicit duæ radices peccatorum sunt, sicut dicit Glossa inducta. Sed distinguit ipse Au- Glossa inducta. Sed distinguit ipse Au- gustinus, quod aliquando sunt respectu gustinus, quod aliquando sunt respectu ejusdem rei, et aliquando respectu diver- ejusdem rei, et aliquando respectu diver- sarum. Quando sunt respectu ejusdem, sarum. Quando sunt respectu ejusdem, timor oritur ex amore: quia tunc ex ni- timor oritur ex amore: quia tunc ex ni- mio amore boni commutabilis oritur mio amore boni commutabilis oritur timor perdendi, et fit causa peccati: et, timor perdendi, et fit causa peccati: et, sicut dicit Glossa inducta, avidiores facit sicut dicit Glossa inducta, avidiores facit ad peccatum, quia differt et non aufert. ad peccatum, quia differt et non aufert. Et in tali casu idem actus potest esse ti- Et in tali casu idem actus potest esse ti- moris et amoris secundum diversa: amo- moris et amoris secundum diversa: amo- ris sicut primo moventis, sed timoris ris sicut primo moventis, sed timoris malum quod ex hoc sequitur fugientis. malum quod ex hoc sequitur fugientis. Augustinus in libro II de Libero arbitrio: Augustinus in libro II de Libero arbitrio: « Quanto quis rem plus amat, tanto plus « Quanto quis rem plus amat, tanto plus perdere timet, et proclivior fit ad vitia perdere timet, et proclivior fit ad vitia -ne perdat. » Quando autem sunt respe- -ne perdat. » Quando autem sunt respe- ctu diversarum secundum materiam, ita ctu diversarum secundum materiam, ita quod unum amatur, et alterum timetur: quod unum amatur, et alterum timetur: tunc neutrum oritur ex altero: et sic di- tunc neutrum oritur ex altero: et sic di- cit Glossa, quod sunt diversæ radices cit Glossa, quod sunt diversæ radices peccatorum. peccatorum.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- tentiarum, Dist. XXXIV, Art. 6. Tom. XXVIII tentiarum, Dist. XXXIV, Art. 6. Tom. XXVIII

Unde quinque inducta quæ videntur Unde quinque inducta quæ videntur probare, quod una sit radix, scilicet probare, quod una sit radix, scilicet amor, procedunt secundum quod timor amor, procedunt secundum quod timor et amor sunt respectu ejusdem: quia et amor sunt respectu ejusdem: quia timor oritur ex amore, ut dictum est. timor oritur ex amore, ut dictum est.

Si quæritur, Secundum quam causam Si quæritur, Secundum quam causam detur ista divisio, et in quo differt ab illa, detur ista divisio, et in quo differt ab illa, I Joan. 11, 16 Omne quod est in mun- I Joan. 11, 16 Omne quod est in mun- do, concupiscentia carnis est, et concupi- do, concupiscentia carnis est, et concupi- scentia oculorum, et superbia vitæ. scentia oculorum, et superbia vitæ.

Leve est respondere. Ista enim datur Leve est respondere. Ista enim datur secundum causam motivam contra ma- secundum causam motivam contra ma- lum, vel ad bonum: quia timor nihil lum, vel ad bonum: quia timor nihil aliud est, nisi fuga mali pœnæ, et amor aliud est, nisi fuga mali pœnæ, et amor libido boni commutabilis. Illa vero quæ libido boni commutabilis. Illa vero quæ est in Joanne, datur per materiam: quia est in Joanne, datur per materiam: quia omne circa quod peccat homo, vel per- omne circa quod peccat homo, vel per- tinet ad concupiscentiam carnis, sicut tinet ad concupiscentiam carnis, sicut gula et luxuria: vel ad concupiscentiam gula et luxuria: vel ad concupiscentiam oculorum, sicut avaritia: vel ad super- oculorum, sicut avaritia: vel ad super- biam vitæ, sicut inanis gloria, et hujus- biam vitæ, sicut inanis gloria, et hujus- modi. modi.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit timor 1 ? Quid sit timor 1 ?

Secundo quæritur de timore, Quid Secundo quæritur de timore, Quid sit? sit?

Ad hoc proceditur sic: Ad hoc proceditur sic:

Dicit Augustinus in libro de Civitate Dicit Augustinus in libro de Civitate Dei «Timor est perturbatio animi in Dei «Timor est perturbatio animi in exspectatione mali. » exspectatione mali. »

Et Joannes Damascenus: « Timor est Et Joannes Damascenus: « Timor est præter naturam irrationalis systole, id præter naturam irrationalis systole, id est, contractio. >> est, contractio. >>

1. CONTRA PRIMAM sic objicitur: quia 1. CONTRA PRIMAM sic objicitur: quia perturbatio animi pœna est: timor au- perturbatio animi pœna est: timor au-

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Quæst Quæst

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 132. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 132.

tem secundum quod hic agitur de eo, tem secundum quod hic agitur de eo, culpa est ergo per poenam male defini- culpa est ergo per poenam male defini- tur timor. tur timor.

2. CONTRA SECUNDAM objicitur: Systole 2. CONTRA SECUNDAM objicitur: Systole enim et diastole sunt motus cordis cau- enim et diastole sunt motus cordis cau- sati ex passionibus naturalibus, quæ sunt sati ex passionibus naturalibus, quæ sunt quatuor, ut dicit Boetius, spes, timor, quatuor, ut dicit Boetius, spes, timor, tristitia, et gaudium. Ergo systole non tristitia, et gaudium. Ergo systole non est aliquid timoris, sed de effectu ejus : est aliquid timoris, sed de effectu ejus : et sic male definitur per systolem. et sic male definitur per systolem.

3. Adhuc, Joan. x, 12, super illud: 3. Adhuc, Joan. x, 12, super illud: Mercenarius autem, et qui non est pastor, Mercenarius autem, et qui non est pastor, Glossa « Timor est fuga mali ne perdat Glossa « Timor est fuga mali ne perdat quod amat. » Et si hæc est definitio : quod amat. » Et si hæc est definitio :

441 441

definitur per oppositum motivum quod definitur per oppositum motivum quod est amor, sicut habitum est. est amor, sicut habitum est.

QUOD AUTEM quæritur, Penes quid ac- QUOD AUTEM quæritur, Penes quid ac- cipiantur tot definitiones ? jam patet su- cipiantur tot definitiones ? jam patet su-

pra. pra.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

tunc definitur oppositum per oppositum: Utrum timor sit peccatum ex quo oritur tunc definitur oppositum per oppositum: Utrum timor sit peccatum ex quo oritur

quod esse non potest, quia oppositum quod esse non potest, quia oppositum essentialiter non potest esse opposito. essentialiter non potest esse opposito.

4. Ulterius quæritur, Penes quid ac- 4. Ulterius quæritur, Penes quid ac- cipiuntur tot definitiones, cum unius rei cipiuntur tot definitiones, cum unius rei unica sit definitio ? unica sit definitio ?

SOLUTIO. Dicendum, quod inductæ as- SOLUTIO. Dicendum, quod inductæ as- signationes quædam sunt, non veræ de- signationes quædam sunt, non veræ de- finitiones. Et prima, Augustini scilicet, finitiones. Et prima, Augustini scilicet, describit timorem prout est quædam describit timorem prout est quædam passio et per proprium ejus effectum passio et per proprium ejus effectum qui est perturbatio, et causam perturba- qui est perturbatio, et causam perturba- tionis, quæ est malum pœnæ. Secunda tionis, quæ est malum pœnæ. Secunda autem datur secundum proprium ejus autem datur secundum proprium ejus effectum. Objectum enim timoris malum effectum. Objectum enim timoris malum est quod dum cor fugit, in seipsum tra- est quod dum cor fugit, in seipsum tra- hitur secundum systolem. Tertia vero hitur secundum systolem. Tertia vero datur per proprium motivum timoris. datur per proprium motivum timoris. Sicut enim in præhabitis dictum est, Sicut enim in præhabitis dictum est, amor est motivum timoris: nisi enim amor est motivum timoris: nisi enim amaret quod habet, non timeret perdere. amaret quod habet, non timeret perdere. Et sic patet, quod sit timor secundum Et sic patet, quod sit timor secundum dicta Sanctorum. dicta Sanctorum.

Ad 1. AD ID ergo quod primo objicitur, di- Ad 1. AD ID ergo quod primo objicitur, di- cendum quod timor secundum quod est cendum quod timor secundum quod est actus voluntatis et rationalis animæ, actus voluntatis et rationalis animæ, peccatum est in se vero passio est, et peccatum est in se vero passio est, et sic ibi definitur. sic ibi definitur.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD dicendum, quod verum est, AD ALIUD dicendum, quod verum est, quod timor ibi definitur per proprium quod timor ibi definitur per proprium ejus effectum, cujus ipse est causa per ejus effectum, cujus ipse est causa per se. Causa enim innotescit per effectum se. Causa enim innotescit per effectum

sæpe. sæpe.

AD TERTIUM dicendum, quod ibi non AD TERTIUM dicendum, quod ibi non

peccatum ? peccatum ?

Tertio quæritur de timore, Utrum sit Tertio quæritur de timore, Utrum sit peccatum ex quo oritur peccatum ? peccatum ex quo oritur peccatum ? Et quæruntur tria. Et quæruntur tria.

Primum, Si est peccatum, utrum sem- Primum, Si est peccatum, utrum sem- per sit mortale, vel aliquando veniale, et per sit mortale, vel aliquando veniale, et aliquando mortale ? aliquando mortale ?

Secundum, De differentiis timoris. Secundum, De differentiis timoris. Tertium, Quando timor excuset vel Tertium, Quando timor excuset vel non excuset peccatum ? non excuset peccatum ?

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA I. PARTICULA I.

An timor sit peccatum ? et, Utrum sem- An timor sit peccatum ? et, Utrum sem- sit mortale, vel aliquando veniale, sit mortale, vel aliquando veniale, et aliquando mortale ? et aliquando mortale ?

per per

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

Videtur enim, quod non sit peccatum. Videtur enim, quod non sit peccatum. Poena enim et culpa malum dividunt ex Poena enim et culpa malum dividunt ex opposito: quod ergo est in genere pœnæ, opposito: quod ergo est in genere pœnæ, non est in genere culpæ : timor est hu- non est in genere culpæ : timor est hu- jusmodi: ergo nullum peccatum est. jusmodi: ergo nullum peccatum est.

ULTERIUS quæritur, Si semper sit mor- ULTERIUS quæritur, Si semper sit mor- tale, vel aliquando veniale? tale, vel aliquando veniale?

Ad 4. Ad 4.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

442 442

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Videtur, quod semper sit mortale. Videtur, quod semper sit mortale. Sapient. xvII, 10: Cum sit enim timida Sapient. xvII, 10: Cum sit enim timida nequitia, dat testimonium condemnatio- nequitia, dat testimonium condemnatio- nis semper enim præsumit sæva, per- nis semper enim præsumit sæva, per- turbata conscientia. Sed quod datur in turbata conscientia. Sed quod datur in omnium condemnationem, mortale pec- omnium condemnationem, mortale pec- catum est. Ergo videtur, quod talis timor catum est. Ergo videtur, quod talis timor sit mortale peccatum semper. sit mortale peccatum semper.

CONTRA hoc videtur esse, CONTRA hoc videtur esse,

1. Quod dicitur, Deuter. xx,8: Quis est 1. Quod dicitur, Deuter. xx,8: Quis est homo formidolosus, et corde pavido ? homo formidolosus, et corde pavido ? vadat, et revertatur in domum suam. vadat, et revertatur in domum suam. Ibi Glossa: « Docet non posse quem- Ibi Glossa: « Docet non posse quem- quam professionem contemplationis vel quam professionem contemplationis vel malitiæ spiritualis arripere, qui adhuc malitiæ spiritualis arripere, qui adhuc nudari pertimescit terrenis opibus. » Sed nudari pertimescit terrenis opibus. » Sed talis timor non revocat a præcepto Domi- talis timor non revocat a præcepto Domi- ni, sed a perfectione. Quidquid autem re- ni, sed a perfectione. Quidquid autem re- vocat a perfectione, veniale peccatum est. vocat a perfectione, veniale peccatum est.

2. Adhuc, Judicum, VII, 3 super illud: 2. Adhuc, Judicum, VII, 3 super illud: Qui formidolosus et timidus est, rever- Qui formidolosus et timidus est, rever- tatur. Glossa : « Pavidus est, qui primo tatur. Glossa : « Pavidus est, qui primo adspectu ad congressum trepidat: non adspectu ad congressum trepidat: non tamen toto corde terretur, sed animari tamen toto corde terretur, sed animari et reparari potest. » Sed peccatum mor- et reparari potest. » Sed peccatum mor- tale totum cor occupat. Ergo hujusmodi tale totum cor occupat. Ergo hujusmodi timor non est mortale peccatum. timor non est mortale peccatum.

SOLUTIO. Dicendum, quod solvendum SOLUTIO. Dicendum, quod solvendum est per distinctionem. Timor enim potest est per distinctionem. Timor enim potest accipi ut in genere passionis tantum, accipi ut in genere passionis tantum, vel prout est actus voluntatis ordinatæ vel prout est actus voluntatis ordinatæ vel inordinatæ. Si primo modo: tunc vel inordinatæ. Si primo modo: tunc nullum peccatum est, sed pœna tantum. nullum peccatum est, sed pœna tantum. Et sic procedit prima objectio. Si se- Et sic procedit prima objectio. Si se- cundo modo sic est timor aliquando cundo modo sic est timor aliquando meritum, aliquando peccatum. Timor meritum, aliquando peccatum. Timor enim Dei meritum et initium sapientiæ. enim Dei meritum et initium sapientiæ. Timor autem naturalis passio est et Timor autem naturalis passio est et nullum peccatum. Sed timor humanus, nullum peccatum. Sed timor humanus, quando aliquis timet pelli suæ et timor quando aliquis timet pelli suæ et timor mundanus, quando aliquis timet bonis mundanus, quando aliquis timet bonis suis temporalibus: uterque peccatum est, suis temporalibus: uterque peccatum est, aliquando veniale, aliquando mortale. Si aliquando veniale, aliquando mortale. Si enim ita timeat, quod Dei præceptum enim ita timeat, quod Dei præceptum propter timorem contemnat, et temporale propter timorem contemnat, et temporale

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- tentiarum, Dist. XXXIV, Art. 7. Tom. XXVIII tentiarum, Dist. XXXIV, Art. 7. Tom. XXVIII

bonum quod amittere timet, æterno bonum quod amittere timet, æterno præponat, procul dubio timor pecca- præponat, procul dubio timor pecca- tum mortale est. Et talis timor contra- tum mortale est. Et talis timor contra- riatur fortitudini, quæ est donum Spiri- riatur fortitudini, quæ est donum Spiri- tus sancti. Talis etiam timor in civilibus tus sancti. Talis etiam timor in civilibus contrariatur fortitudini virtuti, quæ est contrariatur fortitudini virtuti, quæ est virtus cardinalis. Et de tali dicitur in virtus cardinalis. Et de tali dicitur in III Ethicorum, quod taliter timens, tur- III Ethicorum, quod taliter timens, tur- piter projicit arma, et fugit ut salvet vi- piter projicit arma, et fugit ut salvet vi- tam cum ignominia: cum mors forti tali tam cum ignominia: cum mors forti tali salute sit eligentior. Et talis timor in salute sit eligentior. Et talis timor in theologicis et civilibus quando est contra theologicis et civilibus quando est contra præceptum Dei, mortale peccatum est. præceptum Dei, mortale peccatum est. Et hoc est quod dicitur, Apocal. xx1, 8 : Et hoc est quod dicitur, Apocal. xx1, 8 : Timidis autem, et incredulis, et exsecra- Timidis autem, et incredulis, et exsecra- tis, et homicidis, et fornicatoribus, et tis, et homicidis, et fornicatoribus, et veneficis, et idololatris, et omnibus men- veneficis, et idololatris, et omnibus men- dacibus, pars illorum erit in stagno ar- dacibus, pars illorum erit in stagno ar- denti igne et sulphure: quod est mors denti igne et sulphure: quod est mors secunda. Glossa super illud: Timidis, secunda. Glossa super illud: Timidis, etc. «Timidi sunt illi, qui timore pœna- etc. «Timidi sunt illi, qui timore pœna- rum fidem accipere fugiunt, vel acceptam rum fidem accipere fugiunt, vel acceptam relinquunt et hoc est mortale pecca- relinquunt et hoc est mortale pecca- tum. » Quando autem ita timet, quod tum. » Quando autem ita timet, quod Dei præceptum non contemnit, nec Dei præceptum non contemnit, nec Deum a mente abjicit, nec fortitudini Deum a mente abjicit, nec fortitudini quæ virtus est, contrariatur : tunc pec- quæ virtus est, contrariatur : tunc pec- catum veniale est quia talis potest re- catum veniale est quia talis potest re- parari et animari ad bellum, ut paulo parari et animari ad bellum, ut paulo ante in Glossa dictum est. ante in Glossa dictum est.

Et sic patet quando sit peccatum sim- Et sic patet quando sit peccatum sim- pliciter, et quando non sit mortale, et pliciter, et quando non sit mortale, et quando veniale. quando veniale.

Et secundum hoc procedunt objectio- Et secundum hoc procedunt objectio- nes omnes inductæ. nes omnes inductæ.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA II. PARTICULA II.

De differentia timoris ' ? De differentia timoris ' ?

Deinde, Quæritur de differentiis mali Deinde, Quæritur de differentiis mali timoris. timoris.

hujusce nova editionis hujusce nova editionis

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 132. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QUÆST. 132.

Dicitur autem timor respectu mali, et Dicitur autem timor respectu mali, et respectu magni. Et sic duæ divisiones respectu magni. Et sic duæ divisiones inveniuntur de timore. inveniuntur de timore.

Una est Bedæ, quæ est respectu mali. Una est Bedæ, quæ est respectu mali. Est enim malum corporis, et malum re- Est enim malum corporis, et malum re- rum, quod damnum dicitur. Respectu rum, quod damnum dicitur. Respectu mali corporis dicitur timor humanus, mali corporis dicitur timor humanus, qui timet pelli suæ. Respectu rerum qui timet pelli suæ. Respectu rerum dicitur timor mundamus, qui timet dam- dicitur timor mundamus, qui timet dam- num rerum et propter hoc perpetrat num rerum et propter hoc perpetrat illicitum ne damnum subeat. illicitum ne damnum subeat.

Respectu magni, Damascenus timorem Respectu magni, Damascenus timorem sic dividit in secundo libro de Fide sic dividit in secundo libro de Fide orthodoxa, dicens : « Dividitur autem orthodoxa, dicens : « Dividitur autem timor in sex, in segnitiem, in erubescen- timor in sex, in segnitiem, in erubescen- tiam, in verecundiam, in admirationem, tiam, in verecundiam, in admirationem, in stuporem, in agoniam. » Et definit in stuporem, in agoniam. » Et definit singula istorum, sic dicens : « Segnities singula istorum, sic dicens : « Segnities igitur est igitur est timor futuræ operationis. timor futuræ operationis. Erubescentia est timor in exspectatione Erubescentia est timor in exspectatione convitii, et est optima passio. Verecundia convitii, et est optima passio. Verecundia vero est timor in turpi actu, nec est vero est timor in turpi actu, nec est passio desperabilis ad salutem. Istæ enim passio desperabilis ad salutem. Istæ enim duæ passiones signa sunt emendationis duæ passiones signa sunt emendationis vitæ. Et ideo dicit Philosophus in III vitæ. Et ideo dicit Philosophus in III Ethicorum, quod duæ passiones medie- Ethicorum, quod duæ passiones medie- tatem habent virtutis, quamvis non acci- tatem habent virtutis, quamvis non acci- dant nisi malis et de malo. Fuga enim dant nisi malis et de malo. Fuga enim convitii bona est: quia facit recedere a convitii bona est: quia facit recedere a malo ne convitium sustineat. Similiter malo ne convitium sustineat. Similiter fuga a turpi actu bona est: quia facit fuga a turpi actu bona est: quia facit recedere a turpi, et inclinat ad honestum. recedere a turpi, et inclinat ad honestum. Admiratio est timor ex magna phantasia Admiratio est timor ex magna phantasia sive imaginatione. Stupor vero est timor sive imaginatione. Stupor vero est timor ex inassueta imaginatione. Quando enim ex inassueta imaginatione. Quando enim aliquid inassuetum apparet et insolitum, aliquid inassuetum apparet et insolitum, tunc stupemus nosipsos, sicut in miracu- tunc stupemus nosipsos, sicut in miracu-

443 443

lis. Unde, Act. III, 10, dicitur quod im- lis. Unde, Act. III, 10, dicitur quod im- pleti sunt stupore et exstasi, ex eo quod pleti sunt stupore et exstasi, ex eo quod Petrus miraculose sanavit claudum ad Petrus miraculose sanavit claudum ad portam templi, quæ dicitur Speciosa. portam templi, quæ dicitur Speciosa. Agonia vero est timor per casum et in- Agonia vero est timor per casum et in- fortunium. Timentes enim infortunari fortunium. Timentes enim infortunari actione, agoniamur. » actione, agoniamur. »

Causa divisionis secundum Damasce- Causa divisionis secundum Damasce- num est hæc quia definit timorem se- num est hæc quia definit timorem se- cundum quod est fuga cordis secundum cundum quod est fuga cordis secundum systolem. Unde omne illud quod facit systolem. Unde omne illud quod facit cor resilire in suam propriam parvita- cor resilire in suam propriam parvita- tem, vocat timorem. Et si hæc est magna tem, vocat timorem. Et si hæc est magna operatio et difficilis, vocatur segnities. operatio et difficilis, vocatur segnities. Si autem est in turpi illato ab alio, sicut Si autem est in turpi illato ab alio, sicut est convitium, vocatur erubescentia: est convitium, vocatur erubescentia: quia tunc demonstrat verecundiam signo quia tunc demonstrat verecundiam signo exteriori per ruborem. Si vero est de exteriori per ruborem. Si vero est de turpi perpetrato a seipso, vocatur vere- turpi perpetrato a seipso, vocatur vere- cundia. Et istæ duæ quia faciunt fugere cundia. Et istæ duæ quia faciunt fugere turpe, disponunt ad bonum, et faciunt turpe, disponunt ad bonum, et faciunt medietatem virtutis. Sed si est ex ma- medietatem virtutis. Sed si est ex ma- gnitudine, ita quod cor quasi stet et in gnitudine, ita quod cor quasi stet et in seipso insensibile fiat, tunc vocatur stu- seipso insensibile fiat, tunc vocatur stu- por. Si vero est ex suspensione ad cau- por. Si vero est ex suspensione ad cau- sam quæ nimis elevata est super nos, sam quæ nimis elevata est super nos, vocatur admiratio. Si autem fit, quod vocatur admiratio. Si autem fit, quod imaginamur maximum infortunium vel imaginamur maximum infortunium vel vitæ vel rerum, in quo necesse est nos vitæ vel rerum, in quo necesse est nos quasi in agone constitui et luctari utrum quasi in agone constitui et luctari utrum vincere possumus vel non, vocatur ago- vincere possumus vel non, vocatur ago- nia. nia.

Et per hoc patet, penes quid accipiun- Et per hoc patet, penes quid accipiun- tur species timoris, et secundum divisio- tur species timoris, et secundum divisio- nem Bedæ, et secundum divisionem Da- nem Bedæ, et secundum divisionem Da- masceni. masceni.

.444 .444

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO INCIDENS. QUÆSTIO INCIDENS.

Quid oporteat timere in periculis et arduis, et quid non? Quid oporteat timere in periculis et arduis, et quid non?

Solutio. Solutio.

JUXTA hoc quæritur, Quid oporteat JUXTA hoc quæritur, Quid oporteat timere et quid non in periculis et arduis? timere et quid non in periculis et arduis? Videtur enim, quod mors non sit ti- Videtur enim, quod mors non sit ti- menda. menda.

1. Matth. x, 28: Nolite timere eos qui 1. Matth. x, 28: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius timete eum possunt occidere: sed potius timete eum qui potest et animam et corpus perdere in qui potest et animam et corpus perdere in gehennam'. gehennam'.

2. Adhuc, Seneca: « Mors, exsilium, 2. Adhuc, Seneca: « Mors, exsilium, luctus non sunt supplicia, sed tributa luctus non sunt supplicia, sed tributa viventium. » Quæ tributa sunt, non sunt viventium. » Quæ tributa sunt, non sunt timenda. Ergo mors et hujusmodi alia timenda. Ergo mors et hujusmodi alia supplicia non sunt timenda. supplicia non sunt timenda.

CONTRA: CONTRA:

1. I Petr. 1,18: Servi,subditi estote in 1. I Petr. 1,18: Servi,subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis. Videtur et modestis, sed etiam dyscolis. Videtur ergo, quod etiam in malis et dyscolis ergo, quod etiam in malis et dyscolis regia potestas timenda est. regia potestas timenda est.

2. Adhuc, Ad Roman. XIII, 1 et 2: 2. Adhuc, Ad Roman. XIII, 1 et 2: Omnis anima potestatibus sublimioribus Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit: non est enim potestas nisi a subdita sit: non est enim potestas nisi a Deo... Itaque qui resistit potestati, Dei Deo... Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. ordinationi resistit.

SOLUTIO. Hoc solvendum est per di- SOLUTIO. Hoc solvendum est per di- stinctionem. Est enim timor naturalis stinctionem. Est enim timor naturalis qui nullum peccatum est, quo omnis qui nullum peccatum est, quo omnis homo timet in periculis naturaliter. Et homo timet in periculis naturaliter. Et est timor malus, scilicet humanus, et est timor malus, scilicet humanus, et mundanus. Et is duplex est, aliquando mundanus. Et is duplex est, aliquando venialis, aliquando mortalis, sicut in venialis, aliquando mortalis, sicut in præhabitis determinatum est. Si autem præhabitis determinatum est. Si autem ita timet, quod in se tremit, nihil tamen ita timet, quod in se tremit, nihil tamen

1 Cf. Luc. XII, 4 et 5. 1 Cf. Luc. XII, 4 et 5.

horum quæ Dei sunt propter timorem horum quæ Dei sunt propter timorem dimittit, veniale peccatum est. Sed si dimittit, veniale peccatum est. Sed si timor avertat eum a Deo ut a mente timor avertat eum a Deo ut a mente timorem Dei abjiciat, et non timeat trans- timorem Dei abjiciat, et non timeat trans- gredi, certe mortale peccatum est. gredi, certe mortale peccatum est. Timore Dei et timore humano omnis Timore Dei et timore humano omnis anima subjecta debet esse potestatibus anima subjecta debet esse potestatibus sublimioribus: quia sine tali ordinatione sublimioribus: quia sine tali ordinatione non potest agi vita humana, sicut supra non potest agi vita humana, sicut supra dicitur in epistola ad Romanos in Glossa dicitur in epistola ad Romanos in Glossa et in textu. et in textu.

AD PRIMUM ergo dicendum de Mat- AD PRIMUM ergo dicendum de Mat- thæo, quod hoc intelligitur de timore thæo, quod hoc intelligitur de timore humano et mundano: in quibus timor humano et mundano: in quibus timor Dei abjicitur et illicitum perpetratur. Dei abjicitur et illicitum perpetratur.

AD ALIUD dicendum, quod Seneca lo- AD ALIUD dicendum, quod Seneca lo- quitur de his quæ naturalia sunt, scilicet quitur de his quæ naturalia sunt, scilicet de naturalibus condemnatis per pecca- de naturalibus condemnatis per pecca- tum, propter quæ nihil præceptorum tum, propter quæ nihil præceptorum divinorum omittendum est. Et hoc est divinorum omittendum est. Et hoc est quod dicitur, ad Roman. VIII, 35 et seq.: quod dicitur, ad Roman. VIII, 35 et seq.: Quis ergo nos separabit a charitate Quis ergo nos separabit a charitate Christi? tribulatio ? an angustia ? an Christi? tribulatio ? an angustia ? an fames? an nuditas ? an periculum ? an fames? an nuditas ? an periculum ? an persecutio? an gladius?.... Certus sum persecutio? an gladius?.... Certus sum enim quia neque mors, neque vita, ne- enim quia neque mors, neque vita, ne- que Angeli, neque principatus, neque que Angeli, neque principatus, neque virtutes, neque instantia, neque futura, virtutes, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo, neque neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit profundum, neque creatura alia poterit nos separare a charitate Dei, quæ est in nos separare a charitate Dei, quæ est in Christo Jesu Domino nostro. Augustinus Christo Jesu Domino nostro. Augustinus ibidem in Glossa: « Charitas hæc dicta ibidem in Glossa: « Charitas hæc dicta est rectissima animi affectio, quæ nos est rectissima animi affectio, quæ nos conjungit Deo. » conjungit Deo. »