ed contra. ed contra.

Quæst. Quæst.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 104. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 104.

de Bernardus de opere justificationis sic de Bernardus de opere justificationis sic inquit super Cantica: « Multum diffi- inquit super Cantica: « Multum diffi- cultatis assumpsit, quo te multæ dilec- cultatis assumpsit, quo te multæ dilec- tionis debitorem constitueret, admo- tionis debitorem constitueret, admo- neretque gratiarum actionis difficultas neretque gratiarum actionis difficultas redemptionis, quem minus devotum redemptionis, quem minus devotum effecerat conditionis facilitas. » Sed effecerat conditionis facilitas. » Sed majus opus majoris potentiæ est indica- majus opus majoris potentiæ est indica- tivum. Ergo videtur, quod justificatio tivum. Ergo videtur, quod justificatio majoris potentiæ sit indicativa quam majoris potentiæ sit indicativa quam creatio. creatio.

4. Adhuc, Quod mirabilius est, majo- 4. Adhuc, Quod mirabilius est, majo- ris potentiæ est indicativum. Justificatio ris potentiæ est indicativum. Justificatio hominis mirabilior est quam creatio, ut hominis mirabilior est quam creatio, ut dicit Gregorius in Collecta quæ legitur in dicit Gregorius in Collecta quæ legitur in vigilia Paschæ sic: « Deus qui mirabili- vigilia Paschæ sic: « Deus qui mirabili- ter hominem creasti, sed mirabilius red- ter hominem creasti, sed mirabilius red- emisti. » Redemptio autem non fit nisi emisti. » Redemptio autem non fit nisi per justificationem. Videtur ergo, quod per justificationem. Videtur ergo, quod justificatio majoris potentiæ sit quam justificatio majoris potentiæ sit quam creatio. creatio.

CONTRA: CONTRA:

Opus quod soli potentiæ divinæ inniti- Opus quod soli potentiæ divinæ inniti- tur, majoris est potentiæ quam id quod tur, majoris est potentiæ quam id quod etiam innititur alii potentiæ. Creatio soli etiam innititur alii potentiæ. Creatio soli innititur potentiæ divinæ, et incommuni- innititur potentiæ divinæ, et incommuni- cabilis est potentiæ creatæ : nulla enim cabilis est potentiæ creatæ : nulla enim creatura quidquam potest creare quan- creatura quidquam potest creare quan- tumcumque parvum, sicut in primo libro tumcumque parvum, sicut in primo libro ostensum est in tractatu de his quæ tem- ostensum est in tractatu de his quæ tem- poraliter Deo conveniunt, quæstione de poraliter Deo conveniunt, quæstione de hoc nomine, Creator¹. De opere autem hoc nomine, Creator¹. De opere autem justificationis dicit Augustinus : « Qui justificationis dicit Augustinus : « Qui creavit te sine te, non justificabit te sine creavit te sine te, non justificabit te sine te. » Ergo videtur, quod opus creationis te. » Ergo videtur, quod opus creationis majus sit quam opus justificationis, et majus sit quam opus justificationis, et majoris potentiæ. majoris potentiæ.

ULTERIUS quæritur, Utrum sit in tem- ULTERIUS quæritur, Utrum sit in tem- pore, vel in instanti? pore, vel in instanti?

Et videtur, quod in tempore. Et videtur, quod in tempore.

1. Justificatio enim motus alterationis 1. Justificatio enim motus alterationis est et omnis motus est in tempore: er- est et omnis motus est in tempore: er- go justificatio erit in tempore. go justificatio erit in tempore.

2. Adhuc, Objiciunt sic: Justificatio 2. Adhuc, Objiciunt sic: Justificatio est, quando de injusto fit justissimus : est, quando de injusto fit justissimus : ergo in ultimo nunc in quo desinit esse ergo in ultimo nunc in quo desinit esse

1 Cf. Iam Part. Summa theologiæ, Tract. XIII, 1 Cf. Iam Part. Summa theologiæ, Tract. XIII,

267 267

justitia in homine, tunc adhuc injustus justitia in homine, tunc adhuc injustus est: si ergo in eodem nunc incipit justi- est: si ergo in eodem nunc incipit justi- tia, in eodem nunc erit homo justus et tia, in eodem nunc erit homo justus et injustus, et contraria erunt in eodem si- injustus, et contraria erunt in eodem si- mul et secundum idem, quod impossi- mul et secundum idem, quod impossi- bile est. bile est.

SOLUTIO. Dicendum, quod ejusdem po- SOLUTIO. Dicendum, quod ejusdem po- tentiæ est, scilicet divinæ et infinitæ, et tentiæ est, scilicet divinæ et infinitæ, et creatio et justificatio: sicut enim solus creatio et justificatio: sicut enim solus Deus creat, ita solus Deus justificat. Deus creat, ita solus Deus justificat.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ratio AD PRIMUM ergo dicendum, quod ratio dicti Augustini est, non quod justificatio dicti Augustini est, non quod justificatio majoris potentiæ est ex parte facientis, majoris potentiæ est ex parte facientis, sed quod in facto aliquid est ex parte sed quod in facto aliquid est ex parte justificati et facti, quod non est in crea- justificati et facti, quod non est in crea- to to

sed hoc nihil adjicit potentiæ ex sed hoc nihil adjicit potentiæ ex parte facientis, quia utrumque potentiæ parte facientis, quia utrumque potentiæ infinitæ est : et ideo uterque actus in- infinitæ est : et ideo uterque actus in- communicabilis est ei quod est potentiæ communicabilis est ei quod est potentiæ finitæ, sicut omne creatum. finitæ, sicut omne creatum.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod omnes illæ difficultates quæ factæ quod omnes illæ difficultates quæ factæ sunt in opere justi, propter hominem sunt in opere justi, propter hominem justificatum factæ sunt, et non propter justificatum factæ sunt, et non propter hoc, quod majorem potentiam exigeret hoc, quod majorem potentiam exigeret ex parte facientis: sed ut justificatus ma- ex parte facientis: sed ut justificatus ma- gis obligaretur justificanti. gis obligaretur justificanti.

AD ALIUD eodem modo dicendum est, AD ALIUD eodem modo dicendum est, quod bene justificatus magis obligaretur quod bene justificatus magis obligaretur justificanti ex multis : sed ex his non justificanti ex multis : sed ex his non probatur, quod majori potentia utatur probatur, quod majori potentia utatur Deus in justificando, quam in creando. Deus in justificando, quam in creando.

AD ALIUD dicendum, quod neutrum AD ALIUD dicendum, quod neutrum opus, scilicet creatio vel recreatio est opus, scilicet creatio vel recreatio est miraculum sed utrumque mirabile : miraculum sed utrumque mirabile : neutrum enim est arduum et insolitum, neutrum enim est arduum et insolitum, præter spem et facultatem apparens, quod præter spem et facultatem apparens, quod est definitio miraculi, ut dicit Augusti- est definitio miraculi, ut dicit Augusti- nus. Utrumque tamen est mirabile: nus. Utrumque tamen est mirabile: quia mirabile dicitur, ut dicit Damasce- quia mirabile dicitur, ut dicit Damasce- nus, quod altitudine sua suspendit homi- nus, quod altitudine sua suspendit homi- nem, et ponit in agonia admirationis. In nem, et ponit in agonia admirationis. In hoc tamen opus recreationis mirabilius: hoc tamen opus recreationis mirabilius: quia amplioris bonitatis et charitatis est quia amplioris bonitatis et charitatis est indicativum, ut dicit Petrus diaconus indicativum, ut dicit Petrus diaconus beati Gregorii in benedictione cerei pa- beati Gregorii in benedictione cerei pa-

Quæst. 53. Tom. XXXI novæ editionis nostræ. Quæst. 53. Tom. XXXI novæ editionis nostræ.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4 Ad 4

Ad object. Ad object.

Ad quæst. Ad quæst.

268 268

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

schalis : « 0 inæstimabilis erga nos tuæ schalis : « 0 inæstimabilis erga nos tuæ charitatis dilectio! ut servum redimeres, charitatis dilectio! ut servum redimeres, Filium tradidisti. » Et in hoc dicitur mi- Filium tradidisti. » Et in hoc dicitur mi- rabilior recreatio: quia suspendit nos ad rabilior recreatio: quia suspendit nos ad altiorem bonitatem et charitatem Dei. altiorem bonitatem et charitatem Dei. AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod utrumque est ejusdem potentiæ et quod utrumque est ejusdem potentiæ et æqualis. Sed in hoc dicitur justificatio æqualis. Sed in hoc dicitur justificatio fieri non sine homine: quia non fit nisi fieri non sine homine: quia non fit nisi in homine consentiente et obstaculum in homine consentiente et obstaculum non ponente et non ita, quod homo non ponente et non ita, quod homo aliquid faciat ad perfectionem justifica- aliquid faciat ad perfectionem justifica-

tionis. tionis.

: :

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum sit in tempore, vel in nunc ? sit in tempore, vel in nunc ?

Dicendum, quod stulta quæstio est, et Dicendum, quod stulta quæstio est, et magis curiosa quam fructuosa. In omni- magis curiosa quam fructuosa. In omni- bus enim duobus motibus succedentibus bus enim duobus motibus succedentibus sibi, sicut generatio succedit corruptioni, sibi, sicut generatio succedit corruptioni, est accipere unum nunc ad quod termi- est accipere unum nunc ad quod termi- natur prior motus, et est in motum esse: natur prior motus, et est in motum esse: et a quo incipit sequens motus, et est in et a quo incipit sequens motus, et est in moveri et hoc est nunc continuans moveri et hoc est nunc continuans tempus, et nunc fluens vocatur in philo- tempus, et nunc fluens vocatur in philo- sophia. Et sic est in motu justificationis sophia. Et sic est in motu justificationis ex parte justificati, non justificantis in ex parte justificati, non justificantis in id quod peccatum est in deletum esse, id quod peccatum est in deletum esse, et a quo justitia incipit fieri. Unde non et a quo justitia incipit fieri. Unde non sequitur, quod in illo sit simul justus et sequitur, quod in illo sit simul justus et injustus. injustus.

Et sic patet solutio ad aliud obje- Et sic patet solutio ad aliud obje-

ctum. ctum.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Qualiter fides quæ per dilectionem ope- Qualiter fides quæ per dilectionem ope- ratur, perficit justificationem? ratur, perficit justificationem?

TERTIO quæritur, Qualiter fides quæ TERTIO quæritur, Qualiter fides quæ per dilectionem operatur, perficit justifi- per dilectionem operatur, perficit justifi-

cationem ? cationem ?

Magister, cap. Nam de gratia fidei, ubi Magister, cap. Nam de gratia fidei, ubi dicit, quod fides gratia est et Dei donum, dicit, quod fides gratia est et Dei donum, sic: «De gratia fidei Ephesiis scribens sic: «De gratia fidei Ephesiis scribens Apostolus ', similiter fidem non ex ho- Apostolus ', similiter fidem non ex ho- mine, sed ex Deo esse tantum asserit, mine, sed ex Deo esse tantum asserit, inquiens: Gratia estis salvati per inquiens: Gratia estis salvati per fidem et hoc non ex vobis, Dei enim fidem et hoc non ex vobis, Dei enim donum est. donum est.

1. Quæritur ergo, Quare attribuitur 1. Quæritur ergo, Quare attribuitur fidei justificatio et charitati? cum a fide fidei justificatio et charitati? cum a fide et charitate non denominetur, sed a ju- et charitate non denominetur, sed a ju- stitia sola. stitia sola.

2. Adhuc, Uniuscujusque virtutis est 2. Adhuc, Uniuscujusque virtutis est rectificare suam potentiam et ad rectitu- rectificare suam potentiam et ad rectitu- dinem deducere: et hæc est justificatio dinem deducere: et hæc est justificatio illa qua justificatur impius. Justitia illa qua justificatur impius. Justitia enim, ut dicit Anselmus, est rectitudo enim, ut dicit Anselmus, est rectitudo voluntatis, secundum quod est motor voluntatis, secundum quod est motor omnium potentiarum animæ, recta, et omnium potentiarum animæ, recta, et nusquam deflexa ad illicitum. Non ergo nusquam deflexa ad illicitum. Non ergo debet hoc attribui fidei vel charitati, sed debet hoc attribui fidei vel charitati, sed

omni virtuti. omni virtuti.

3. Adhuc, Cantic. 1, 3: Recti diligunt 3. Adhuc, Cantic. 1, 3: Recti diligunt te. Glossa Ambrosii : « Recti sunt qui te. Glossa Ambrosii : « Recti sunt qui habent voluntatem conformem voluntati habent voluntatem conformem voluntati divinæ. » Videtur ergo, quod justitia divinæ. » Videtur ergo, quod justitia qua justificatur impius, non sit nisi con- qua justificatur impius, non sit nisi con- formitas voluntatum, hominis scilicet et formitas voluntatum, hominis scilicet et Dei, et non debet attribui alicui speciali Dei, et non debet attribui alicui speciali virtuti. virtuti.

ULTERIUS quæritur, Si motus liberi Quæst ULTERIUS quæritur, Si motus liberi Quæst arbitrii exigitur ad justificationem im- arbitrii exigitur ad justificationem im- pii ? pii ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Omnis enim motus liberi arbitrii a 1. Omnis enim motus liberi arbitrii a libero arbitrio est : sed justitia qua ju- libero arbitrio est : sed justitia qua ju- stificatur impius, a solo Deo est, et non stificatur impius, a solo Deo est, et non a libero arbitrio, ut dicit Augustinus : a libero arbitrio, ut dicit Augustinus : ergo videtur, quod motus liberi arbitrii ergo videtur, quod motus liberi arbitrii non exigitur ad justificationem impii. non exigitur ad justificationem impii.

2. Adhuc, Multi justificantur qui non 2. Adhuc, Multi justificantur qui non habent usum liberi arbitrii, sicut parvuli habent usum liberi arbitrii, sicut parvuli et moriones qui justificantur et sanantur et moriones qui justificantur et sanantur a peccato originali. Non ergo generaliter a peccato originali. Non ergo generaliter motus liberi arbitrii exigitur ad justifi- motus liberi arbitrii exigitur ad justifi-

Et hoc quæritur gratia ejus quod dicit cationem impii. Et hoc quæritur gratia ejus quod dicit cationem impii.

1 Ad Ephes. II, 8. 1 Ad Ephes. II, 8.

d contra. d contra.

3lutio 3lutio

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 104. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 104.

3. Adhuc, Augustinus in libro I Re- 3. Adhuc, Augustinus in libro I Re- tractationum : « Homo sponte et libero tractationum : « Homo sponte et libero arbitrio cadere potuit, non etiam resur- arbitrio cadere potuit, non etiam resur- gere. » Sed si motus liberi arbitrii exi- gere. » Sed si motus liberi arbitrii exi- geretur et sufficeret ad impii justification geretur et sufficeret ad impii justification nem, homo per se posset resurgere, nem, homo per se posset resurgere, quod falsum est: ergo videtur, quod ad quod falsum est: ergo videtur, quod ad justificationem impii non exigitur motus justificationem impii non exigitur motus liberi arbitrii, nec sufficit. liberi arbitrii, nec sufficit.

CONTRA objicit Pelagius intendens pro- CONTRA objicit Pelagius intendens pro- bare, quod gratiæ et virtutes sint motus bare, quod gratiæ et virtutes sint motus liberi arbitrii sic: liberi arbitrii sic:

1. Augustinus super Joannem : « Quid 1. Augustinus super Joannem : « Quid est fides? credere quod non vides. » est fides? credere quod non vides. » Credere autem motus est. Ergo fides Credere autem motus est. Ergo fides

motus est. motus est.

2. Adhuc, Augustinus in libro de 2. Adhuc, Augustinus in libro de Doctrina Christiana: « Charitatem 'voco Doctrina Christiana: « Charitatem 'voco motum animi. » Ex hoc objicit : Si cha- motum animi. » Ex hoc objicit : Si cha- ritas quæ præcipua virtutum est, et fides ritas quæ præcipua virtutum est, et fides sunt motus animi, etiam aliæ virtutes sunt motus animi, etiam aliæ virtutes sunt motus animi: motus enim a libero sunt motus animi: motus enim a libero arbitrio est ergo virtutes a libero arbi- arbitrio est ergo virtutes a libero arbi- trio sunt. Et hoc expresse est contra ea trio sunt. Et hoc expresse est contra ea quæ prius probata sunt ab Augustino, quæ prius probata sunt ab Augustino, scilicet quod fides est bona qualitas scilicet quod fides est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, qua nemo ma- mentis, qua recte vivitur, qua nemo ma- le utitur, quam Deus operatur in nobis le utitur, quam Deus operatur in nobis sine nobis. sine nobis.

SOLUTIO. Dicendum quod justificatio SOLUTIO. Dicendum quod justificatio impii non est a nobis, nec ab aliquo mo- impii non est a nobis, nec ab aliquo mo- tu qui est a nobis, sed a Deo solo, qui tu qui est a nobis, sed a Deo solo, qui causa virtutis et gratiæ est in nobis, qua causa virtutis et gratiæ est in nobis, qua scilicet mens hominis sanatur et perfici- scilicet mens hominis sanatur et perfici- tur ut possit in opera meritoria: et tur ut possit in opera meritoria: et tunc ipse motus elicitur a libero arbitrio, tunc ipse motus elicitur a libero arbitrio, sed informatur gratia et virtute ut ha- sed informatur gratia et virtute ut ha- beat virtutem merendi. Et in hoc sensu beat virtutem merendi. Et in hoc sensu dicitur ab Augustino, quod « gratia dicitur ab Augustino, quod « gratia meretur augeri, ut aucta mereatur per- meretur augeri, ut aucta mereatur per- fici. » fici. »

AD PRIMUM ergo quæsitum dicendum, AD PRIMUM ergo quæsitum dicendum, quod justificatio impii attribuitur fidei et quod justificatio impii attribuitur fidei et charitati principaliter, ideo quia fides charitati principaliter, ideo quia fides est fundamentum in ædificio spirituali, est fundamentum in ædificio spirituali, charitas vero consummatio. De fide, ad charitas vero consummatio. De fide, ad

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractionum, cap. 15. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractionum, cap. 15.

269 269

Hebr. xi, 1 Est autem fides speranda- Hebr. xi, 1 Est autem fides speranda- rum substantia rerum. Glossa, id est rum substantia rerum. Glossa, id est fundamentum quod res sperandas facit fundamentum quod res sperandas facit subsistere in nobis. Et quod justificet, subsistere in nobis. Et quod justificet, Act. xv, 9 Nihil discrevit inter nos et Act. xv, 9 Nihil discrevit inter nos et illos, fide purificans corda eorum. De illos, fide purificans corda eorum. De charitate, ad Roman. XIII, 10: Plenitu- charitate, ad Roman. XIII, 10: Plenitu- do legis est dilectio. Et ibidem, v. 8 : do legis est dilectio. Et ibidem, v. 8 : Qui proximum diligit, legem implevit. Qui proximum diligit, legem implevit. Et, I ad Corinth. XIII, 13: Nunc autem Et, I ad Corinth. XIII, 13: Nunc autem manent fides, spes, charitas, tria hæc : manent fides, spes, charitas, tria hæc : major autem horum est charitas. Et major autem horum est charitas. Et propter hoc oportet, quod omnia opera propter hoc oportet, quod omnia opera etiam aliarum virtutum in fide facta etiam aliarum virtutum in fide facta sint, et in charitate formata, si debeant sint, et in charitate formata, si debeant valere ad meritum et ad justificationem. valere ad meritum et ad justificationem.

AD ALIUD quod objicitur, dicendum, AD ALIUD quod objicitur, dicendum, quod licet aliæ virtutes rectificent poten- quod licet aliæ virtutes rectificent poten- tias sibi subjectas ad actus proprios, ta- tias sibi subjectas ad actus proprios, ta- men non habent virtutem merendi vel men non habent virtutem merendi vel justificandi, nisi fundatæ in fide et for- justificandi, nisi fundatæ in fide et for- matæ in charitate: et ideo justificatio et matæ in charitate: et ideo justificatio et meritum plus attribuitur fidei et chari- meritum plus attribuitur fidei et chari- tati, quam aliis virtutibus. tati, quam aliis virtutibus.

AD ALIUD dicendum, quod recti esse AD ALIUD dicendum, quod recti esse non possunt nisi per fidem et charita- non possunt nisi per fidem et charita- tem quia fides conformat nos veritati, tem quia fides conformat nos veritati, et charitas bonitati: et in hoc est re- et charitas bonitati: et in hoc est re- ctitudo et plena conformitas ad Deum. ctitudo et plena conformitas ad Deum.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. AD ALIUD quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. cendum quod motus liberi arbitrii ut cendum quod motus liberi arbitrii ut causa nihil facit ad justificationem: nec causa nihil facit ad justificationem: nec enim est causa efficiens, nec formalis, enim est causa efficiens, nec formalis, sed solus Deus efficiens, et gratia ope- sed solus Deus efficiens, et gratia ope- rans et virtus formalis causa. Sed motus rans et virtus formalis causa. Sed motus liberi arbitrii in Deum et in detestatio- liberi arbitrii in Deum et in detestatio- nem peccati non exigitur, nisi ut non nem peccati non exigitur, nisi ut non ponatur obstaculum Spiritui sancto, qui ponatur obstaculum Spiritui sancto, qui neminem justificat invitum. Et hoc est neminem justificat invitum. Et hoc est quod dicitur in Psalmo xxxi, 1 : Beati quod dicitur in Psalmo xxxi, 1 : Beati quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Et ibidem, quorum tecta sunt peccata. Et ibidem, y. 2: Beatus vir cui non imputavit Do- y. 2: Beatus vir cui non imputavit Do- minus peccatum, nec est in spiritu ejus minus peccatum, nec est in spiritu ejus dolus. Dolus enim esset si dissentiret. dolus. Dolus enim esset si dissentiret. AD ALIUD dicendum, quod in his qui Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod in his qui Ad 2.

270 270

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non habent usum liberi arbitrii, justifi- non habent usum liberi arbitrii, justifi- catio est per virtutem sacramenti, et per catio est per virtutem sacramenti, et per virtutem sanguinis Christi : et a peccato virtutem sanguinis Christi : et a peccato quod non a voluntate sed a natura cor- quod non a voluntate sed a natura cor- rupta contractum est. De quo dicitur, rupta contractum est. De quo dicitur, ad Ephes. 11, 3: Eramus natura filii ad Ephes. 11, 3: Eramus natura filii iræ. Et in Psalmo L, 7: Ecce enim in iræ. Et in Psalmo L, 7: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in pecca- iniquitatibus conceptus sum, et in pecca- tis concepit me mater mea. Et quia illud tis concepit me mater mea. Et quia illud aliena culpa contractum est, sicut culpa aliena culpa contractum est, sicut culpa primorum parentum, ita etiam aliena primorum parentum, ita etiam aliena justitia sufficit ad justificandum ab ipso, justitia sufficit ad justificandum ab ipso, sicut justitia Christi in regenerationis sa- sicut justitia Christi in regenerationis sa- cramento. Sed in omnibus qui habent cramento. Sed in omnibus qui habent liberum arbitrium exigitur motus liberi liberum arbitrium exigitur motus liberi arbitrii in detestationem peccati, et in arbitrii in detestationem peccati, et in devotionem ad Deum justificantem : devotionem ad Deum justificantem : quia sine his, ut dictum est, obex pone- quia sine his, ut dictum est, obex pone- retur Spiritui sancto. retur Spiritui sancto.

AD OBJECTA Pelagii quæ sumit ex Ad c AD OBJECTA Pelagii quæ sumit ex Ad c verbis Augustini, dicendum, quod illa verbis Augustini, dicendum, quod illa verba Augustini non dicunt virtutem verba Augustini non dicunt virtutem esse motum, nec fidem, nec charitatem: esse motum, nec fidem, nec charitatem: sed loquitur ibi de virtutibus secundum sed loquitur ibi de virtutibus secundum quod sunt in motu et actu, et sic perfe- quod sunt in motu et actu, et sic perfe- ctæ sunt ad meritum. Et ideo Pelagius ctæ sunt ad meritum. Et ideo Pelagius deceptus erravit, ponens perfectionem deceptus erravit, ponens perfectionem sanctitatis et justificationis in homine, sanctitatis et justificationis in homine, quæ in solo Deo est ut in causa, ut di- quæ in solo Deo est ut in causa, ut di- ctum est licet in homine sit aliquid quo ctum est licet in homine sit aliquid quo disponitur ad justificationem ex con- disponitur ad justificationem ex con- gruo, non ex condigno. gruo, non ex condigno.

AD ULTIMUM dicendum, quod jam so- Ad object AD ULTIMUM dicendum, quod jam so- Ad object lutum est, quod Augustinus loquitur de lutum est, quod Augustinus loquitur de fide et charitate prout sunt in actu, et fide et charitate prout sunt in actu, et non prout sunt qualitates sive habitus non prout sunt qualitates sive habitus in anima a Deo creatæ. in anima a Deo creatæ.

QUESTIO CV. QUESTIO CV.

De tribus hæresibus inimicis gratiæ, scilicet Pelagii, Joviniani, De tribus hæresibus inimicis gratiæ, scilicet Pelagii, Joviniani, et Manichæi. et Manichæi.

Deinde tractanda sunt ea quæ dicun- Deinde tractanda sunt ea quæ dicun- tur a Magistro in libro II Sententiarum, tur a Magistro in libro II Sententiarum, dist. XXVIII, quæ incipit ibi, Id vero dist. XXVIII, quæ incipit ibi, Id vero inconcusse et incunctanter teneamus. inconcusse et incunctanter teneamus. Ubi principaliter quæruntur tria. Ubi principaliter quæruntur tria. Primum est de hæresi Pelagii. Primum est de hæresi Pelagii. Secundum est de testimoniis inductis Secundum est de testimoniis inductis ab ipso, qui hujus hæresim suam con- ab ipso, qui hujus hæresim suam con- firmavit. firmavit.

Tertium est de tribus hæresibus quæ Tertium est de tribus hæresibus quæ contradicunt gratiæ, scilicet Joviniani, contradicunt gratiæ, scilicet Joviniani, Manichæi, et Pelagii. Manichæi, et Pelagii.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De hæresi Pelagii. De hæresi Pelagii.

PRIMO ergo quæritur de hæresi Pela- PRIMO ergo quæritur de hæresi Pela- gii, de qua Augustinus in libro I Retra- gii, de qua Augustinus in libro I Retra- ctationum 1 sic dicit « : Pelagianorum hæ- ctationum 1 sic dicit « : Pelagianorum hæ- resis omnium novissima, a Pelagio mo- resis omnium novissima, a Pelagio mo- nacho exorta est. Hi Dei gratiæ qua nacho exorta est. Hi Dei gratiæ qua prædestinati sumus, et qua meruimus de prædestinati sumus, et qua meruimus de potestate tenebrarum erui, in tantum potestate tenebrarum erui, in tantum

* S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. * S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap.

9. 9.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 105. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 105.

inimici sunt, in sine hac credant homi- inimici sunt, in sine hac credant homi- nem posse facere omnia mandata di- nem posse facere omnia mandata di- vina. » vina. »

Pelagius autem ad hæc quæ dixit ta- Pelagius autem ad hæc quæ dixit ta- lem induxit rationem : lem induxit rationem :

1. Dicit enim Ambrosium dicere et 1. Dicit enim Ambrosium dicere et concilium Nicænum, quod anathema sit, concilium Nicænum, quod anathema sit, qui dicit Deum impossibilia præcepisse. qui dicit Deum impossibilia præcepisse. Mandata autem Dei data sunt homini Mandata autem Dei data sunt homini gratiam non habenti: et, sicut dicitur, gratiam non habenti: et, sicut dicitur, I Joan. v, 3 Mandata ejus gravia non I Joan. v, 3 Mandata ejus gravia non sunt. Aut ergo possibile est, quod homo sunt. Aut ergo possibile est, quod homo sine gratia operante et cooperante im- sine gratia operante et cooperante im- pleat mandata, aut non. Si non lunc pleat mandata, aut non. Si non lunc Deus impossibilia homini præcepit : Deus impossibilia homini præcepit : quod esse non potest: quia anathema quod esse non potest: quia anathema est qui hoc dicit. Et sic habetur propo- est qui hoc dicit. Et sic habetur propo- situm, quod non indigemus gratia ad situm, quod non indigemus gratia ad servandum mandata. servandum mandata.

2. Adhuc, Gregorius : « Servitia quan- 2. Adhuc, Gregorius : « Servitia quan- to minus debita, tanto magis sunt gra- to minus debita, tanto magis sunt gra- ta. » Sed si servimus Deo ex nostro, ta. » Sed si servimus Deo ex nostro, minus debitum est quam si servimus ex minus debitum est quam si servimus ex suo. Ergo videtur, quod magis sit gra- suo. Ergo videtur, quod magis sit gra- tum ex solis naturalibus servare man- tum ex solis naturalibus servare man- data, quam ex naturalibus et gratia. data, quam ex naturalibus et gratia.

3. Adhuc, Gratia habitus est acciden- 3. Adhuc, Gratia habitus est acciden- talis, quem contingit adesse et abesse talis, quem contingit adesse et abesse præter subjecti corruptionem. Ergo vi- præter subjecti corruptionem. Ergo vi- detur, quod non nisi accidentaliter se detur, quod non nisi accidentaliter se habet ad impletionem mandatorum : habet ad impletionem mandatorum : ergo etsi absit, nihilominus possent im- ergo etsi absit, nihilominus possent im- pleri ad salutem mandata. pleri ad salutem mandata.

4. Adhuc objicit Pelagius, et hoc po- 4. Adhuc objicit Pelagius, et hoc po- nitur in Littera in illo cap. Quod vero nitur in Littera in illo cap. Quod vero dicunt, sic : « Augustinus in libro III de dicunt, sic : « Augustinus in libro III de Libero arbitrio 1 asserit : et hoc assu- Libero arbitrio 1 asserit : et hoc assu- mit Pelagius contra eum sic dicens: Tu mit Pelagius contra eum sic dicens: Tu ipse, Augustine, in libro de Libero arbi- ipse, Augustine, in libro de Libero arbi- trio sic asseris Quis, inquis, peccat in trio sic asseris Quis, inquis, peccat in eo quod nullo modo caveri potest? Pec- eo quod nullo modo caveri potest? Pec- catum autem caveri potest. » Ergo vide- catum autem caveri potest. » Ergo vide- tur, quod sine gratia homo proficere tur, quod sine gratia homo proficere potest ne peccet non observando man- potest ne peccet non observando man- data. data.

5. Adhuc, Potentiæ definiuntur per 5. Adhuc, Potentiæ definiuntur per actus et actus per objecta, ita quod ad actus et actus per objecta, ita quod ad

271 271

intellectum veri perfectum non exigitur intellectum veri perfectum non exigitur nisi quod intellectus dirigatur in verum nisi quod intellectus dirigatur in verum et comprehendat ipsum. Ergo similiter et comprehendat ipsum. Ergo similiter ad voluntatem bonam quod perfecte bo- ad voluntatem bonam quod perfecte bo- na sit, non exigitur nisi ut voluntas di- na sit, non exigitur nisi ut voluntas di- rigatur in bonum et appetat ipsum: non rigatur in bonum et appetat ipsum: non ergo requiritur gratia. ergo requiritur gratia. CONTRA: CONTRA:

Nulla potentia potest in proprium Nulla potentia potest in proprium actum nisi sit completa per habitum actum nisi sit completa per habitum actus illius potentia merendi vitam actus illius potentia merendi vitam æternam per observationem mandato- æternam per observationem mandato- rum, constat quod est in homine secun- rum, constat quod est in homine secun- dum animam quia, sicut dicit Dama- dum animam quia, sicut dicit Dama- scenus, anima hominis propter hoc po- scenus, anima hominis propter hoc po- sita est in corpore, ut in eo pugnans sita est in corpore, ut in eo pugnans athletice contra vitia, mereatur beatitu- athletice contra vitia, mereatur beatitu- dinem æternam et sibi et corpori. Ergo dinem æternam et sibi et corpori. Ergo in hunc actum non potest nisi completa in hunc actum non potest nisi completa per habitum proprium istius: ille autem per habitum proprium istius: ille autem habitus est gratia gratum faciens: quia habitus est gratia gratum faciens: quia sicut supra in eodem tractatu de gratia sicut supra in eodem tractatu de gratia probatum est, quæstione, quid sit gra- probatum est, quæstione, quid sit gra- tia, solus habitus est gratiæ ille qui gra- tia, solus habitus est gratiæ ille qui gra- tum facit habentem, et opus ejus gratum tum facit habentem, et opus ejus gratum reddit ergo nullus actus alicujus po- reddit ergo nullus actus alicujus po- tentiæ potest esse meritorius sine gratia. tentiæ potest esse meritorius sine gratia.

Auctoritates etiam sunt contra Pela- Auctoritates etiam sunt contra Pela- gium, ad quas, sicut dicit Augustinus, gium, ad quas, sicut dicit Augustinus, astute respondit ut evaderet. Sicut est astute respondit ut evaderet. Sicut est illa Joannis, xv, 5: Sine me nihil pot- illa Joannis, xv, 5: Sine me nihil pot- estis facere. Glossa, « sine gratia mea, » estis facere. Glossa, « sine gratia mea, » Et illa Isaiæ, xxv1, 12: Omnia opera Et illa Isaiæ, xxv1, 12: Omnia opera nostra operatus es nobis, Domine. I ad nostra operatus es nobis, Domine. I ad Corinth. xv, 10 Gratia Dei sum id Corinth. xv, 10 Gratia Dei sum id quod sum. Et ibidem, Non ego autem, quod sum. Et ibidem, Non ego autem, sed gratia Dei mecum. sed gratia Dei mecum.

Sed contra. Sed contra.

Ad has omnes auctoritates et similes Ad has omnes auctoritates et similes dicit Augustinus respondisse Pelagium dicit Augustinus respondisse Pelagium astute ut evaderet: sic quod gratia di- astute ut evaderet: sic quod gratia di- vidatur ut facilius impleantur mandata, vidatur ut facilius impleantur mandata, non quin ex libero arbitrio possint im- non quin ex libero arbitrio possint im- pleri ante habentem gratiam. Sicut eum pleri ante habentem gratiam. Sicut eum qui vult discere aliquam scientiam juvat qui vult discere aliquam scientiam juvat doctor ut facilius discat: licet etiam sine doctor ut facilius discat: licet etiam sine doctore potentiam discendi habeat per doctore potentiam discendi habeat per inventionem. inventionem.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 18. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 18.

Solutio. Solutio.

Ad 1, Ad 1,

Ad 2. Ad 2.

272 272

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Dicendum, quod absque du- SOLUTIO. Dicendum, quod absque du- bio incunctanter et indubitanter tenen- bio incunctanter et indubitanter tenen- dum est, nullum umquam potuisse vel dum est, nullum umquam potuisse vel posse implere mandata divina ad effica- posse implere mandata divina ad effica- ciam meriti sine gratia gratum faciente : ciam meriti sine gratia gratum faciente : nec umquam hoc dixit nisi inimicus gra- nec umquam hoc dixit nisi inimicus gra- tiæ. Et indiget homo duplici gratia, tiæ. Et indiget homo duplici gratia, operante, et cooperante, de quibus in operante, et cooperante, de quibus in præhabitis disputatum est sufficienter. præhabitis disputatum est sufficienter.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod Deus AD PRIMUM ergo dicendum, quod Deus impossibilia homini non præcepit: nec impossibilia homini non præcepit: nec hoc aliquis dicit Catholicus. Præcepit hoc aliquis dicit Catholicus. Præcepit tamen servari mandata quæ sine gratia tamen servari mandata quæ sine gratia servari non possunt sed hæc gratia servari non possunt sed hæc gratia omnibus est præparata. Jacob. 1, 5: omnibus est præparata. Jacob. 1, 5: Dat nobis omnibus affluenter, et non Dat nobis omnibus affluenter, et non improperat. Qui enim facit quod in se improperat. Qui enim facit quod in se est, exhibendo Deo se, statim accipit est, exhibendo Deo se, statim accipit gratiam a Deo. Et hoc expresse dicitur gratiam a Deo. Et hoc expresse dicitur in Glossa super illud Psalmi CXXXVIII, in Glossa super illud Psalmi CXXXVIII, 16 Imperfectum meum viderunt oculi 16 Imperfectum meum viderunt oculi tui, et in libro tuo omnes scribentur. tui, et in libro tuo omnes scribentur. Glossa, « Supple, qui faciunt hoc quod Glossa, « Supple, qui faciunt hoc quod possunt. » Dies formabuntur splendore, possunt. » Dies formabuntur splendore, scilicet gratiæ a te datæ : et nemo in eis, scilicet gratiæ a te datæ : et nemo in eis, supple, deficit qui fecit hoc quod potuit. supple, deficit qui fecit hoc quod potuit. Et sic Deus non præcipit impossibilia : Et sic Deus non præcipit impossibilia : et tamen sine gratia non possunt servari et tamen sine gratia non possunt servari mandata ad efficaciam meriti, ut dictum mandata ad efficaciam meriti, ut dictum est. Et hoc est quod dicitur, ad Roman. est. Et hoc est quod dicitur, ad Roman. VII, 18 Velle adjacet mihi: perficere VII, 18 Velle adjacet mihi: perficere autem bonum non invenio. Et subdit autem bonum non invenio. Et subdit Apostolus, . 24, in persona damnati Apostolus, . 24, in persona damnati hominis, ut dicit Augustinus: Infelix hominis, ut dicit Augustinus: Infelix ego homo ! quis me liberabit de corpore ego homo ! quis me liberabit de corpore mortis hujus ? Et statim subdit, y. 25: mortis hujus ? Et statim subdit, y. 25: Gratia Dei per Jesum Christum Domi- Gratia Dei per Jesum Christum Domi-

num nostrum. num nostrum.

AD ALIUD dicendum, quod hoc stulte et AD ALIUD dicendum, quod hoc stulte et contra intentionem Gregorii inductum contra intentionem Gregorii inductum est : quia nulla creatura habet aliquid de est : quia nulla creatura habet aliquid de suo nisi acceperit a Deo. I ad Corinth. suo nisi acceperit a Deo. I ad Corinth. IV, 7: Quid habes quod non accepisti ? IV, 7: Quid habes quod non accepisti ? si autem accepisti, quid gloriaris quasi si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? Unde etiam id quod non acceperis? Unde etiam id quod naturale esse dicitur, non est nostrum: naturale esse dicitur, non est nostrum: quod si etiam nostrum esset aliquo mo- quod si etiam nostrum esset aliquo mo-

1 Cf. Supra, Tract. XV,Quæst. 96. 1 Cf. Supra, Tract. XV,Quæst. 96.

do, tamen ex ipso placere Deo non pos- do, tamen ex ipso placere Deo non pos- semus. Et hoc supra probatum est in semus. Et hoc supra probatum est in quæstione de divisione gratiæ: quia non quæstione de divisione gratiæ: quia non possumus placere Deo nisi ex hoc quod possumus placere Deo nisi ex hoc quod Dei est, et per quod ipse habitat in no- Dei est, et per quod ipse habitat in no- bis. Plura etiam de hoc dicta sunt in bis. Plura etiam de hoc dicta sunt in primo libro Summæ Theologiæ, in tra- primo libro Summæ Theologiæ, in tra- ctatu de missione Spiritus sancti in cor ctatu de missione Spiritus sancti in cor per invisibilem gratiam. per invisibilem gratiam.

AD ALIUD dicendum, quod licet gratia Ad AD ALIUD dicendum, quod licet gratia Ad sit habitus habentis, tamen non acciden- sit habitus habentis, tamen non acciden- taliter se habet ad actum merendi, sed taliter se habet ad actum merendi, sed substantialiter : et ideo meritum non substantialiter : et ideo meritum non potest esse sine gratia: sicut virtus, licet potest esse sine gratia: sicut virtus, licet accidens quoddam sit, tamen non potest accidens quoddam sit, tamen non potest progredi in actum, nisi adsit virtus : progredi in actum, nisi adsit virtus : quia aliter non potest esse actus virtutis quia aliter non potest esse actus virtutis nisi informetur virtute. nisi informetur virtute.

AD ALIUD dicendum, quod Pelagius in AD ALIUD dicendum, quod Pelagius in cassum sensit verbum Augustini. Homo cassum sensit verbum Augustini. Homo enim cavere potest peccatum accepta enim cavere potest peccatum accepta gratia, quam semper potest homo habere gratia, quam semper potest homo habere si facit quod in se est. De hoc tamen si facit quod in se est. De hoc tamen multum dictum est supra, in quæstione multum dictum est supra, in quæstione ubi quæritur, Si liberum arbitrium per ubi quæritur, Si liberum arbitrium per se potest resistere peccato' ? se potest resistere peccato' ?

Ad 4 Ad 4

AD ALIUD dicendum, quod in his quæ Ads AD ALIUD dicendum, quod in his quæ Ads secundum naturam vel sub natura sunt, secundum naturam vel sub natura sunt, tenet illa objectio: sed in his quæ supra tenet illa objectio: sed in his quæ supra naturam sunt, sicut est meritum, et naturam sunt, sicut est meritum, et fides, et bonum vitæ æternæ, non sufficit fides, et bonum vitæ æternæ, non sufficit nisi adsit aliquod divinum elevans natu- . nisi adsit aliquod divinum elevans natu- . ram supra se : et hoc est gratia per ram supra se : et hoc est gratia per quam Deus habitat in sanctis. quam Deus habitat in sanctis. ILLA quæ in contrarium objiciuntur, Ado ILLA quæ in contrarium objiciuntur, Ado procedunt. procedunt.

AD ID quod ultimo objicitur de respon- AD ID quod ultimo objicitur de respon- sione Pelagii, dicendum quod gratia sione Pelagii, dicendum quod gratia exigitur ut necessaria ad meritum, et exigitur ut necessaria ad meritum, et sine qua non potest esse meritum, ut sine qua non potest esse meritum, ut patet in rationibus inductis contra Pela- patet in rationibus inductis contra Pela- gium. gium.

Ad similitudinem quam inducit, dicen- Ad similitudinem quam inducit, dicen- dum quod nulla est. Doctrina enim dum quod nulla est. Doctrina enim scientiæ non est supra naturam: et ideo scientiæ non est supra naturam: et ideo non indiget aliquo elevante se non indiget aliquo elevante se supra supra naturam meritum autem beatitudinis naturam meritum autem beatitudinis

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 105. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 105.

æternæ supra omnem naturam est, et æternæ supra omnem naturam est, et ideo indiget gratia elevante se supra na- ideo indiget gratia elevante se supra na- turam. turam.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De testimoniis Pelagii quibus errorem De testimoniis Pelagii quibus errorem suum confirmavit. suum confirmavit.

SECUNDO, Quæritur de testimoniis in- SECUNDO, Quæritur de testimoniis in- ductis a Pelagio quibus errorem suum ductis a Pelagio quibus errorem suum confirmavit. confirmavit.

Quæ sunt in universo quatuor ex ver- Quæ sunt in universo quatuor ex ver- bis Augustini sumpta, quorum unum bis Augustini sumpta, quorum unum jam habitum est in libro III de Libero jam habitum est in libro III de Libero arbitrio sumptum, ubi dicit Augusti- arbitrio sumptum, ubi dicit Augusti- nus « Quis peccat in eo quod nullo nus « Quis peccat in eo quod nullo modo cavere potest? etc. » modo cavere potest? etc. »

Secundum est sumptum in libro contra Secundum est sumptum in libro contra Adamantinum, Manichæi discipulum, Adamantinum, Manichæi discipulum, ubi sic dicit: «Nisi quisque voluntatem ubi sic dicit: «Nisi quisque voluntatem suam mutaverit in bonum, bonum ope- suam mutaverit in bonum, bonum ope- rari non potest quod in nostra potesta- rari non potest quod in nostra potesta- te esse positum Dominus docet, Matth. te esse positum Dominus docet, Matth. XII, 33, ubi ait: Aut facite arborem bo- XII, 33, ubi ait: Aut facite arborem bo- nam, et fructum ejus bonum: aut facite nam, et fructum ejus bonum: aut facite arborem malam, et fructum ejus ma- arborem malam, et fructum ejus ma- lum. Ex hoc enim arguit Pelagius: Si hoc lum. Ex hoc enim arguit Pelagius: Si hoc est in nostra potestate, homo sine gra- est in nostra potestate, homo sine gra- tia potest esse bonus, et potest esse ma- tia potest esse bonus, et potest esse ma- lus. lus.

Tertium sumptum est de libro Augu- Tertium sumptum est de libro Augu- stini de Duabus animabus 3, ubi dicit stini de Duabus animabus 3, ubi dicit in nostra potestate esse, ut vel inseri in in nostra potestate esse, ut vel inseri in bonam olivam, scilicet bonitatem Dei, bonam olivam, scilicet bonitatem Dei, vel excidi ejus severitate mereamur. Ex vel excidi ejus severitate mereamur. Ex hoc enim arguit sic : Si in nostra po- hoc enim arguit sic : Si in nostra po- testate est, non requiritur gratia ulterior testate est, non requiritur gratia ulterior ad hoc. ad hoc.

Quartum est quod etiam inducit ab Quartum est quod etiam inducit ab Augustino super epistolam ad Romanos, Augustino super epistolam ad Romanos,

1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Libero arbitrio, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 18. cap. 18.

2 IDEM, Lib. contra Adamantinum, cap. 26. 2 IDEM, Lib. contra Adamantinum, cap. 26.

XXXIII XXXIII

273 273

VII, 15 et seq., sic dicente: « Quod cre- VII, 15 et seq., sic dicente: « Quod cre- dimus, nostrum est: quod autem bonum dimus, nostrum est: quod autem bonum operamur, illius est qui credentibus dat operamur, illius est qui credentibus dat Spiritum sanctum. » Et ibidem paulo Spiritum sanctum. » Et ibidem paulo post «Nostrum est credere et velle, post «Nostrum est credere et velle, illius autem dare credentibus et volenti- illius autem dare credentibus et volenti- bus facultatem bene operandi per Spiri- bus facultatem bene operandi per Spiri-

tum sanctum. » tum sanctum. »

His adhuc addit unum sumptum de His adhuc addit unum sumptum de libro Sententiarum Prosperi ab Augu- libro Sententiarum Prosperi ab Augu- stino, ubi sic dicit Augustinus : « Posse stino, ubi sic dicit Augustinus : « Posse habere fidem sicut posse habere charita- habere fidem sicut posse habere charita- tem natura hominum est: habere autem tem natura hominum est: habere autem fidem sicut habere charitatem gratia est fidem sicut habere charitatem gratia est fidelium. » Ex hoc enim arguit Pelagius, fidelium. » Ex hoc enim arguit Pelagius, quod in potestate hominis est posse ha- quod in potestate hominis est posse ha- bere fidem et charitatem. bere fidem et charitatem.

SOLUTIO. Ad hæc omnia respondetur Solutio. SOLUTIO. Ad hæc omnia respondetur Solutio. per verbum Augustini in libro I Retra- per verbum Augustini in libro I Retra- ctationum, ubi hoc solvit sic dicens: ctationum, ubi hoc solvit sic dicens: « Verum est quidem a Deo esse quod « Verum est quidem a Deo esse quod operamur bonum: sed eadem regula operamur bonum: sed eadem regula utriusque est, et volendi scilicet et fa- utriusque est, et volendi scilicet et fa- ciendi et utrumque ipsius est, quia ciendi et utrumque ipsius est, quia ipse præparat voluntatem : et utrumque ipse præparat voluntatem : et utrumque nostrum est, quia non fit nisi volentibus nostrum est, quia non fit nisi volentibus nobis. » Et hæc est eadem solutio quæ nobis. » Et hæc est eadem solutio quæ ante assignata est in quæstione de Justi- ante assignata est in quæstione de Justi- ficatione impii, quod scilicet ad justifi- ficatione impii, quod scilicet ad justifi- cationem exigitur voluntas consentiens, cationem exigitur voluntas consentiens, non faciens, ne scilicet obstaculum po- non faciens, ne scilicet obstaculum po- natur Spiritui sancto, qui facit gratiam natur Spiritui sancto, qui facit gratiam in Sanctis. in Sanctis.

3 IDEM, Lib. de Duabus animabus, cap. 12. 3 IDEM, Lib. de Duabus animabus, cap. 12. 4 IDEM, Lib. I Retractationum, cap. 23. 4 IDEM, Lib. I Retractationum, cap. 23.

18 18

274 274

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De tribus hæresibus in speciali quæ De tribus hæresibus in speciali quæ contradicunt gratiæ, scilicet Mani- contradicunt gratiæ, scilicet Mani- chæi, Joviniani, et Pelagii, et præci- chæi, Joviniani, et Pelagii, et præci- pue Joviniani. pue Joviniani.

TERTIO, Quæritur de tribus hæresibus TERTIO, Quæritur de tribus hæresibus quæ contradicunt gratiæ, Joviniani sci- quæ contradicunt gratiæ, Joviniani sci- licet, Manichæi, et Pelagii. licet, Manichæi, et Pelagii.

Et hoc quæritur ratione ejus quod di- Et hoc quæritur ratione ejus quod di- citur in Littera, cap. Id ergo de gratia citur in Littera, cap. Id ergo de gratia et libero arbitrio indubitanter tenea- et libero arbitrio indubitanter tenea- mus ubi dicitur, quod Manichæus dixit mus ubi dicitur, quod Manichæus dixit hominem peccatum vitare non posse: hominem peccatum vitare non posse: Jovinianus autem hominem posse pec- Jovinianus autem hominem posse pec- care Pelagius autem ad vitandum pec- care Pelagius autem ad vitandum pec- catum hominem gratia non indigere. catum hominem gratia non indigere. Tres enim istæ hæreses tollunt liberta- Tres enim istæ hæreses tollunt liberta- tem arbitrii, et adjutorium gratiæ. Ma- tem arbitrii, et adjutorium gratiæ. Ma- nichæus dixit esse duo principia: unum nichæus dixit esse duo principia: unum mali, et alterum boni et mala esse de mali, et alterum boni et mala esse de necessitate quæ de malo principio pro- necessitate quæ de malo principio pro- cedunt, sicut omnia peccata : et ideo cedunt, sicut omnia peccata : et ideo dicebat, quod homo de necessitate pec- dicebat, quod homo de necessitate pec- cat. Jovinianus dicebat hominem non cat. Jovinianus dicebat hominem non posse peccare et sicut dicit Hierony- posse peccare et sicut dicit Hierony- mus in libro contra Jovinianum, damna- mus in libro contra Jovinianum, damna- bat virginitatem in sacris virginibus, di- bat virginitatem in sacris virginibus, di- cens virgines in hoc peccare, quia absti- cens virgines in hoc peccare, quia absti- nendo ab amplexibus viri volebant se nendo ab amplexibus viri volebant se præferre sanctis matronis patriarcharum præferre sanctis matronis patriarcharum uxoribus, Saræ, Rebeccæ, quod incon- uxoribus, Saræ, Rebeccæ, quod incon- veniens reputabat. Pelagius autem in eo veniens reputabat. Pelagius autem in eo errabat, quod dixit hominem non indi- errabat, quod dixit hominem non indi- gere gratia. gere gratia.

Contra omnia hæc dicit Hieronymus Contra omnia hæc dicit Hieronymus scribens ad papam Damasum: << Libe- scribens ad papam Damasum: << Libe- rum arbitrium, inquit, sic confitemur, rum arbitrium, inquit, sic confitemur, ut dicamus nos semper indigere Dei au- ut dicamus nos semper indigere Dei au- xilio et hoc contra Pelagium: et tam xilio et hoc contra Pelagium: et tam illos errare qui cum Manichæo dicunt illos errare qui cum Manichæo dicunt

1 Cf. IV Sententiarum, Dist. XXXIII. 1 Cf. IV Sententiarum, Dist. XXXIII.

hominem peccatum vitare non posse, hominem peccatum vitare non posse, quam illos qui cum Joviniano asserunt quam illos qui cum Joviniano asserunt hominem non posse peccare. Utrumque hominem non posse peccare. Utrumque tollit libertatem arbitrii. Nos vero dici- tollit libertatem arbitrii. Nos vero dici- mus hominem semper peccare posse, et mus hominem semper peccare posse, et non peccare posse: ut semper nos liberi non peccare posse: ut semper nos liberi arbitrii esse confiteamur, et tamen auxi- arbitrii esse confiteamur, et tamen auxi- lio gratiæ indigere. Hæc est fides quam lio gratiæ indigere. Hæc est fides quam in Catholica Ecclesia didicimus, et quam in Catholica Ecclesia didicimus, et quam semper tenuimus. » semper tenuimus. »

De istis autem tribus hæresibus jam De istis autem tribus hæresibus jam in antehabitis satis pertractatum est : in antehabitis satis pertractatum est : hic enim satis dictum est de hæresi Pe- hic enim satis dictum est de hæresi Pe- lagii. lagii.

In principio autem secundi hujus con- In principio autem secundi hujus con- tra Manichæum plene disputatum est, tra Manichæum plene disputatum est, qui dicebat duo principia esse : unum qui dicebat duo principia esse : unum boni, alterum mali'. boni, alterum mali'.

De hæresi autem Joviniani hic solum De hæresi autem Joviniani hic solum relinquitur inquirendum quia probabat relinquitur inquirendum quia probabat matrimonium æquari virginitati, vel matrimonium æquari virginitati, vel etiam præferri ex duobus, ut dicit Hie- etiam præferri ex duobus, ut dicit Hie- ronymus in libro contra Jovinianum. ronymus in libro contra Jovinianum.

Unum est dictum Augustini, qui dicit, Unum est dictum Augustini, qui dicit, quod cœlibatus Joannis non præfertur quod cœlibatus Joannis non præfertur conjugio Abrahæ. Alterum est, quod conjugio Abrahæ. Alterum est, quod matrimonium in paradiso institutum est, matrimonium in paradiso institutum est, et benedictionem a Deo accepit, et præ- et benedictionem a Deo accepit, et præ- ceptum de generatione et multiplicatione ceptum de generatione et multiplicatione quando dixit, Genes. 1, 28: Crescite, et quando dixit, Genes. 1, 28: Crescite, et multiplicamini. Ex hoc enim dicit ma- multiplicamini. Ex hoc enim dicit ma- trimonium omnibus esse præferendum. trimonium omnibus esse præferendum. Et hoc facile eliditur. Et hoc facile eliditur.

1. Matth. x, 8, ubi loquitur Domi- 1. Matth. x, 8, ubi loquitur Domi- nus de fructu seminis in bonam terram nus de fructu seminis in bonam terram cadentis, et secundum expositionem cadentis, et secundum expositionem Sanctorum et orthodoxorum tractato- Sanctorum et orthodoxorum tractato- rum datur matrimonio fructus trigesi- rum datur matrimonio fructus trigesi- mus, viduitati sexagesimus, virginitati mus, viduitati sexagesimus, virginitati centesimus nec esset distantia in præ- centesimus nec esset distantia in præ- miis, nisi esset distantia in gratiis. miis, nisi esset distantia in gratiis.

2. Adhuc, Augustinus, in libro de 2. Adhuc, Augustinus, in libro de Sancta virginitate, tractans illud Apoca- Sancta virginitate, tractans illud Apoca- lypsis, xiv, 3 et 4 : Nemo potest dicere lypsis, xiv, 3 et 4 : Nemo potest dicere canticum, nisi illa centum quadraginta canticum, nisi illa centum quadraginta quatuor millia qui empti sunt de terra. quatuor millia qui empti sunt de terra. Hi sunt qui cum mulieribus non sunt Hi sunt qui cum mulieribus non sunt

olutio. olutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 105. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 105.

coinquinati : sic dicit loquens ad virgi- coinquinati : sic dicit loquens ad virgi- nes : « Cæteri sancti sequuntur agnum nes : « Cæteri sancti sequuntur agnum non quocumque ierit, sed quo potue- non quocumque ierit, sed quo potue- runt vos felicius exsultabitis, jucun- runt vos felicius exsultabitis, jucun- diusque regnabitis, sequentes agnum diusque regnabitis, sequentes agnum quocumque ierit. » quocumque ierit. »

Ad id ergo quod non præfertur cœli- Ad id ergo quod non præfertur cœli- batus Joannis conjugio Abrahæ, dicen- batus Joannis conjugio Abrahæ, dicen- dum quod hoc dixit Augustinus, quan- dum quod hoc dixit Augustinus, quan- tum ad utilitatis æqualitatem in propa- tum ad utilitatis æqualitatem in propa- gatione fidelium: quia tempus Abrahæ gatione fidelium: quia tempus Abrahæ non erat tempus revelatæ gratiæ : et non erat tempus revelatæ gratiæ : et tunc propagatio religionis non fiebat tunc propagatio religionis non fiebat nisi cum propagatione seminis, ut dicit nisi cum propagatione seminis, ut dicit Ambrosius quando scilicet nemo tene- Ambrosius quando scilicet nemo tene- batur ad religionis observantiam, nisi batur ad religionis observantiam, nisi qui fuit in domo patriarchæ. Et ideo qui fuit in domo patriarchæ. Et ideo utile fuit tunc semen propagare, ut cum utile fuit tunc semen propagare, ut cum semine propagaretur et religio: et hoc semine propagaretur et religio: et hoc fiebat per nuptias. Tempus autem coli- fiebat per nuptias. Tempus autem coli- batus Joannis fuit tempus revelatæ gra- batus Joannis fuit tempus revelatæ gra- tiæ, quando scilicet per spirituale semen, tiæ, quando scilicet per spirituale semen, id est, verbi Dei fiebat propagatio me- id est, verbi Dei fiebat propagatio me- lius quam per carnalem copulam. Unde lius quam per carnalem copulam. Unde

275 275

quantum ad hoc æqualia sunt: quia quantum ad hoc æqualia sunt: quia utrumque suo tempore proficiebat ad utrumque suo tempore proficiebat ad utilitatem propagationem religionis: in utilitatem propagationem religionis: in statu autem dignitatis inæqualia sunt. statu autem dignitatis inæqualia sunt.

Et ideo Hieronymus eodem libro Et ideo Hieronymus eodem libro contra Jovinianum inducit rationes contra Jovinianum inducit rationes Theophrasti Philosophi in libro qui dici- Theophrasti Philosophi in libro qui dici- tur Aceolus, quibus probat, quod Philo- tur Aceolus, quibus probat, quod Philo- sopho non est ducenda uxor, ut persua- sopho non est ducenda uxor, ut persua- deat sanctis virginibus propositum te- deat sanctis virginibus propositum te- nere, et nuptias non concupiscere : eo nere, et nuptias non concupiscere : eo quod magnum impedimentum sunt in quod magnum impedimentum sunt in spiritualibus. Et inducit verba Apostoli, spiritualibus. Et inducit verba Apostoli, I ad Corinth. vi, 34: Mulier innupta, et I ad Corinth. vi, 34: Mulier innupta, et virgo cogitat quæ Domini sunt, ut sit virgo cogitat quæ Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu : quæ autem sancta corpore et spiritu : quæ autem nupta est, cogitat quæ sunt mundi, quo- nupta est, cogitat quæ sunt mundi, quo- modo placeat viro. Et ibidem Apostolus modo placeat viro. Et ibidem Apostolus cum persuadet virginitatem, dicit sic, cum persuadet virginitatem, dicit sic, y. 35: Porro hoc ad utilitatem vestram y. 35: Porro hoc ad utilitatem vestram dico, non ut laqueum vobis injiciam, dico, non ut laqueum vobis injiciam, sed ad id quod honestum est, scilicet sed ad id quod honestum est, scilicet provocem, et quod facultatem præbeat provocem, et quod facultatem præbeat sine impedimento Dominum obsecrandi. sine impedimento Dominum obsecrandi.

276 276

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS XVII. TRACTATUS XVII.

DE PECCATO ORIGINALI, ET QUIBUSDAM CIRCUM- DE PECCATO ORIGINALI, ET QUIBUSDAM CIRCUM- STANTIBUS IPSUM. STANTIBUS IPSUM.

Deinde sunt tractanda ea quæ dicuntur a Magistro in libro II Sententia- Deinde sunt tractanda ea quæ dicuntur a Magistro in libro II Sententia- rum, distinct. XXIX, quæ incipit ibi, Post hæc considerandum est. In qua rum, distinct. XXIX, quæ incipit ibi, Post hæc considerandum est. In qua Magister in septem capitulis per ordinem positis sex dicit esse quærenda. Magister in septem capitulis per ordinem positis sex dicit esse quærenda. Primum est, Utrum homo ante peccatum in primo statu indiguerit gratia Primum est, Utrum homo ante peccatum in primo statu indiguerit gratia opérante et cooperante ? opérante et cooperante ?

Secundum est, Utrum ante peccatum habuerit virtutes, vel non ? Secundum est, Utrum ante peccatum habuerit virtutes, vel non ? Tertium est, De ejectione hominis de paradiso. Tertium est, De ejectione hominis de paradiso.

Quartum est, De flammeo gladio posito ante paradisum. Quartum est, De flammeo gladio posito ante paradisum.

Quintum est, Utrum ante peccatum comederint de ligno vitæ, vel non, et Quintum est, Utrum ante peccatum comederint de ligno vitæ, vel non, et quare non sunt facti immortales si comederunt ? quare non sunt facti immortales si comederunt ?

Sextum, Quomodo intelligatur illud, Nunc ergo ne forte mittat manum Sextum, Quomodo intelligatur illud, Nunc ergo ne forte mittat manum suam, et sumat de ligno vitæ, et comedat, et vivat in æternum 1 ? . suam, et sumat de ligno vitæ, et comedat, et vivat in æternum 1 ? .

1 Genes. III, 22. 1 Genes. III, 22.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 106. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 106.

QUESTIO CVI. QUESTIO CVI.

De statu hominis ante et post peccatum. De statu hominis ante et post peccatum.

277 277

MEMBRUM J. MEMBRUM J.

Utrum primus homo ante peccatum in- Utrum primus homo ante peccatum in- diguerit gratia operante et coope- diguerit gratia operante et coope- rante'? rante'?

PRIMO ergo quæritur, Utrum homo PRIMO ergo quæritur, Utrum homo ante peccatum indiguerit gratia operante ante peccatum indiguerit gratia operante et cooperante ? et cooperante ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Gratia enim operans est quæ prævenit 1. Gratia enim operans est quæ prævenit voluntatem ut velit efficaciter bonum: voluntatem ut velit efficaciter bonum: potuit enim efficaciter bonum velle et potuit enim efficaciter bonum velle et mereri et sibi et posteris, sicut supra in mereri et sibi et posteris, sicut supra in tractatu de primi hominis statu ante tractatu de primi hominis statu ante peccatum, quæstione, Utrum in gratia peccatum, quæstione, Utrum in gratia creatus sit ? probatum est. creatus sit ? probatum est.

2. Adhuc, Augustinus in Enchiridion 2. Adhuc, Augustinus in Enchiridion dicit sic «Illam immortalitatem, in qua dicit sic «Illam immortalitatem, in qua poterat non mori natura humana, per- poterat non mori natura humana, per- didit liberum arbitrium. Hanc vero, per didit liberum arbitrium. Hanc vero, per

: :

in qua non poterat mori, acceptura est in qua non poterat mori, acceptura est per gratiam quam fuerat, si non pecas- per gratiam quam fuerat, si non pecas- set, acceptura per meritum quamvis set, acceptura per meritum quamvis sine gratia nec tunc nullum meritum sine gratia nec tunc nullum meritum esse potuisset. » Ergo ante peccatum esse potuisset. » Ergo ante peccatum indiguit gratia operante et cooperante si indiguit gratia operante et cooperante si mereri debuit. mereri debuit.

3. Adhuc, Ad id quod supra naturam 3. Adhuc, Ad id quod supra naturam

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVII

est, ex solis naturalibus non potest homo est, ex solis naturalibus non potest homo proficere mereri autem immortalitatem proficere mereri autem immortalitatem gloriæ et vitæ æternæ supra naturam gloriæ et vitæ æternæ supra naturam est ergo si hanc mereri debuit, et ex est ergo si hanc mereri debuit, et ex naturalibus non potuit, indiguit gratia naturalibus non potuit, indiguit gratia operante et cooperante et sic patet, operante et cooperante et sic patet, quod ante peccatum gratia operante et quod ante peccatum gratia operante et cooperante eguit secundum Augustinum. cooperante eguit secundum Augustinum.

4. Adhuc, Glossa super illud, Jacobi, 4. Adhuc, Glossa super illud, Jacobi, 1, 17 Omne datum optimum, et omne 1, 17 Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est: distin- donum perfectum desursum est: distin- guit inter data optima, et dona perfecta: guit inter data optima, et dona perfecta: dicens, quod data optima sunt quæ cum dicens, quod data optima sunt quæ cum natura dantur dona perfecta dona natura dantur dona perfecta dona gratiæ, sine quibus homo non est per- gratiæ, sine quibus homo non est per- fectus. Constat autem, quod Deus fecit fectus. Constat autem, quod Deus fecit homidem perfectum. Eccli. xvII, 2: Se- homidem perfectum. Eccli. xvII, 2: Se- cundum se vestivit illum virtute. Si ergo cundum se vestivit illum virtute. Si ergo perfectus fuit Adam, constat quod gra- perfectus fuit Adam, constat quod gra- tiam operantem et cooperantem habuit tiam operantem et cooperantem habuit Adam et indiguit. Adam et indiguit.

5. Adhuc, Sicut se habet gratia ad 5. Adhuc, Sicut se habet gratia ad gloriam, ita quod perficitur in illa: ita gloriam, ita quod perficitur in illa: ita se habet natura ad gratiam, ita quod non se habet natura ad gratiam, ita quod non nisi in illa perficitur. Si ergo perfectus nisi in illa perficitur. Si ergo perfectus debuit homo esse ante lapsum, eguit debuit homo esse ante lapsum, eguit gratia operante et cooperante. gratia operante et cooperante.

6. Adhuc, Virtutes habuit, sicut dicit 6. Adhuc, Virtutes habuit, sicut dicit Augustinus in quadam homilia, sic : Augustinus in quadam homilia, sic : « Adam perdita charitate malus inventus « Adam perdita charitate malus inventus est. » Constat autem, quod charitatem est. » Constat autem, quod charitatem habuit: ergo et gratiam: quia charitas habuit: ergo et gratiam: quia charitas sine gratia non est. sine gratia non est.

7. Adhuc, Augustinus in Epistola 41 : 7. Adhuc, Augustinus in Epistola 41 :

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

* S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 106. * S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 106.

Solutio. Solutio.

278 278

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Princeps vitiorum dum vicit Adam de « Princeps vitiorum dum vicit Adam de limo terræ ad imaginem Dei factum, limo terræ ad imaginem Dei factum, pudicitia armatum, temperantia compo- pudicitia armatum, temperantia compo- situm, charitate splendidum, primos pa- situm, charitate splendidum, primos pa- rentes illis donis exspoliavit pariterque rentes illis donis exspoliavit pariterque peremit. » Et si habuit virtutes, habuit peremit. » Et si habuit virtutes, habuit et gratiam quia virtutes sine gratia non et gratiam quia virtutes sine gratia non

sunt. sunt.

8. Adhuc, Ambrosius ad Sabinum : 8. Adhuc, Ambrosius ad Sabinum : « Quando Adam solus erat, non est præ- « Quando Adam solus erat, non est præ- varicatus: quia mens ejus Deo adhære- varicatus: quia mens ejus Deo adhære- bat. » bat. » Sed sine gratia operante et Sed sine gratia operante et cooperante non potuit mens ejus Deo cooperante non potuit mens ejus Deo adhærere. Ergo gratiam habuit et indi- adhærere. Ergo gratiam habuit et indi- guit. guit.

9. Adhuc, Ambrosius in sermone 8 : 9. Adhuc, Ambrosius in sermone 8 : « Adam ante peccatum beatissimus auram « Adam ante peccatum beatissimus auram carpebat ætheream. » Quod facere non carpebat ætheream. » Quod facere non potuit sine gratia operante et coope- potuit sine gratia operante et coope- rante. Ergo indiguit gratia operante et rante. Ergo indiguit gratia operante et cooperante. cooperante.

SOLUTIO. Dicendum, quod de omnibus SOLUTIO. Dicendum, quod de omnibus his valde bene disputatum est in tractatu his valde bene disputatum est in tractatu de primo statu hominis, quæstione, de primo statu hominis, quæstione, Utrum in gratia creatus sit vel non? Utrum in gratia creatus sit vel non? Et ideo dicendum cum Magistro in Sen- Et ideo dicendum cum Magistro in Sen- tentiis, quod Adam in primo statu eguit tentiis, quod Adam in primo statu eguit gratia operante et cooperante. Non enim gratia operante et cooperante. Non enim habuit in quo movere pedem posset in habuit in quo movere pedem posset in profectu meriti sine gratiæ operantis et profectu meriti sine gratiæ operantis et cooperantis auxilio: licet haberet unde cooperantis auxilio: licet haberet unde stare posset, per libertatem scilicet ar- stare posset, per libertatem scilicet ar- bitrii. Et hoc intendunt dicere Sancti, bitrii. Et hoc intendunt dicere Sancti, quorum auctoritates inductæ sunt, Au- quorum auctoritates inductæ sunt, Au- gustinus scilicet, et Ambrosius. gustinus scilicet, et Ambrosius.

Et sic patet solutio ad totum. Et sic patet solutio ad totum.

Quæ enim in contrarium objici pos- Quæ enim in contrarium objici pos- sent, supra soluta sunt in prædicta quæ- sent, supra soluta sunt in prædicta quæ- stione. stione.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum Adam ante peccatum habuerit Utrum Adam ante peccatum habuerit virtutes, vel non ? virtutes, vel non ?

QUOD secundo quæritur, Utrum ante QUOD secundo quæritur, Utrum ante peccatum habuerit virtutes, vel non ? peccatum habuerit virtutes, vel non ? jam determinatum est per auctoritates jam determinatum est per auctoritates Sanctorum, et supra quæstione prædicta, Sanctorum, et supra quæstione prædicta, scilicet quod habuit virtutes et gratiam. scilicet quod habuit virtutes et gratiam. Et quæ objiciuntur in contrarium, su- Et quæ objiciuntur in contrarium, su- perius sunt soluta. perius sunt soluta.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De ejectione hominis de paradiso. De ejectione hominis de paradiso.

TERTIO, Quæritur de ejectione hominis TERTIO, Quæritur de ejectione hominis de paradiso. de paradiso.

Objiciunt enim quidam, quod Objiciunt enim quidam, quod

1. Ejici propter hoc non debuit in 1. Ejici propter hoc non debuit in poenam peccati: hoc enim peccatum ne- poenam peccati: hoc enim peccatum ne- cessitate moriendi punitum erat. Cum cessitate moriendi punitum erat. Cum ergo dicat auctoritas, Nahum, 1, 9, quod ergo dicat auctoritas, Nahum, 1, 9, quod non consurgit duplex tribulatio, et quod non consurgit duplex tribulatio, et quod non punit Deus bis in idipsum, videtur, non punit Deus bis in idipsum, videtur, quod secunda pœna ejectionis de para- quod secunda pœna ejectionis de para- diso fieri non debuit. diso fieri non debuit.

2. Adhuc, Desolatus consolatione in- 2. Adhuc, Desolatus consolatione in- diguit, non desolatione videtur ergo, diguit, non desolatione videtur ergo, quod ad consolationem in paradiso di- quod ad consolationem in paradiso di- mitti debuit, ut pœniteret ubi deliquit. mitti debuit, ut pœniteret ubi deliquit.

3. Adhuc, Psal. LXXVI, 10: Aut obli- 3. Adhuc, Psal. LXXVI, 10: Aut obli- viscetur misereri Deus? aut continebit in viscetur misereri Deus? aut continebit in ira sua misericordias suas ? Videtur ira sua misericordias suas ? Videtur ergo, quod iræ vindictæ aliquid miseri- ergo, quod iræ vindictæ aliquid miseri- cordiæ esse debuit admixtum, ut saltem cordiæ esse debuit admixtum, ut saltem relinqueretur in paradiso ad solatium relinqueretur in paradiso ad solatium vitæ mortalis. vitæ mortalis.

contra. contra.

utio. utio.

d 2. d 2.

d 3, d 3,

1. 1.

CONTRA: CONTRA:

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 106. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 106.

1. Habitaculum debet respondere ha- 1. Habitaculum debet respondere ha- bitanti secundum naturam: paradisus bitanti secundum naturam: paradisus habitaculum est beatorum beatitudine habitaculum est beatorum beatitudine innocentiæ ergo innocentia perdita Adæ innocentiæ ergo innocentia perdita Adæ non congruebat paradisus ad habitan- non congruebat paradisus ad habitan-

dum. dum.

2. Adhuc, Innocentia perdita inter- 2. Adhuc, Innocentia perdita inter- dictum est ei edulium de ligno vitæ, dictum est ei edulium de ligno vitæ, Genes. 111, 22: Nunc ergo ne forte mittat Genes. 111, 22: Nunc ergo ne forte mittat manum suam, et sumat de ligno vitæ, manum suam, et sumat de ligno vitæ, et comedat, et vivat in æternum. Ergo et comedat, et vivat in æternum. Ergo a simili etiam a loco debuit ejici, et poni a simili etiam a loco debuit ejici, et poni in locum miseriæ et mortalitatis. Et hoc in locum miseriæ et mortalitatis. Et hoc concedendum dicit Augustinus in Glossa concedendum dicit Augustinus in Glossa super Genesim ad litteram, quod ejecerit super Genesim ad litteram, quod ejecerit eum de paradiso in hunc locum miseria- eum de paradiso in hunc locum miseria- rum terræ maledictæ in opere hominis. rum terræ maledictæ in opere hominis.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod ex hoc non consurgit duplex tribulatio : ex hoc non consurgit duplex tribulatio : quia unum adjunctum est alteri. Neces- quia unum adjunctum est alteri. Neces- sitas enim moriendi requirit locum in sitas enim moriendi requirit locum in quo possit esse necessitas moriendi, quæ quo possit esse necessitas moriendi, quæ in paradiso esse non poterat. Unde in paradiso esse non poterat. Unde ejectio paradisi adjuncta pœna est ad ejectio paradisi adjuncta pœna est ad necessitatem moriendi: et sic una repu- necessitatem moriendi: et sic una repu- tatur cum illa. Et dicit Augustinus 1, tatur cum illa. Et dicit Augustinus 1, quod in illius peccati poenam ejectus est quod in illius peccati poenam ejectus est de paradiso in istum miseriarum locum. de paradiso in istum miseriarum locum.

AD ALIUD dicendum, quod licet conso- AD ALIUD dicendum, quod licet conso- latione indiguit, tamen habere non de- latione indiguit, tamen habere non de- buit quia indignum se fecit. Et Augu- buit quia indignum se fecit. Et Augu- stinus super Genesim ad litteram ponit stinus super Genesim ad litteram ponit similitudinem dicens: « Emisit eum Do- similitudinem dicens: « Emisit eum Do- minus Deus de paradiso voluptatis 2 in minus Deus de paradiso voluptatis 2 in locum sibi congruum, sicut plerumque locum sibi congruum, sicut plerumque malus cum inter bonos vivere coeperit, si malus cum inter bonos vivere coeperit, si in melius mutari noluerit, de bonorum in melius mutari noluerit, de bonorum congregatione pellitur, pondere pravæ congregatione pellitur, pondere pravæ consuetudinis pressus ³. » consuetudinis pressus ³. »