Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

252 252

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quartus est salus per quam nos salvat. Quartus est salus per quam nos salvat. Et sic continue transit per Judam, hoc Et sic continue transit per Judam, hoc est, per suos consitentes et glorificantes est, per suos consitentes et glorificantes Deum quia, sicut dicit beatus Bernar- Deum quia, sicut dicit beatus Bernar- dus « Sicut enim non dormit neque dus « Sicut enim non dormit neque dormitat qui custodit Israel', ita non dormitat qui custodit Israel', ita non dormit neque dormitat qui impugnat dormit neque dormitat qui impugnat Israel. » Israel. »

AD ALIUD dicendum, quod Chrysosto- AD ALIUD dicendum, quod Chrysosto- mus intendit dicere, quod omne donum mus intendit dicere, quod omne donum naturæ et omne donum gratiæ a gratia naturæ et omne donum gratiæ a gratia Dei est, et nihil horum habemus a no- Dei est, et nihil horum habemus a no- bis sicut etiam dicitur, Jacobi, 1, 17: bis sicut etiam dicitur, Jacobi, 1, 17: Omne datum optimum, et omne donum Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a perfectum desursum est, descendens a Patre luminum. Et tales divisiones non Patre luminum. Et tales divisiones non faciunt ad propositum, ut scilicet hære- faciunt ad propositum, ut scilicet hære- ses Pelagii evacuentur, et ideo non in- ses Pelagii evacuentur, et ideo non in- ducuntur. ducuntur.

AD ALIUD dicendum, quod Chryso- AD ALIUD dicendum, quod Chryso- stomus dicit, quod totum est de gratia stomus dicit, quod totum est de gratia

quidquid datur nobis de lege naturæ, quidquid datur nobis de lege naturæ, de lege scripta, et lege gratiæ et hoc de lege scripta, et lege gratiæ et hoc verum est et ideo dicitur, I ad Corinth. verum est et ideo dicitur, I ad Corinth. xv, 10: Gratia Dei sum id quod sum. xv, 10: Gratia Dei sum id quod sum.

AD ALIUD dicendum, quod Anselmus AD ALIUD dicendum, quod Anselmus verum dicit: quia illa est definitio gra- verum dicit: quia illa est definitio gra- tiæ, et quod multiplices sunt gratiæ: sed tiæ, et quod multiplices sunt gratiæ: sed illas non oportuit inducere "hic: quia illas non oportuit inducere "hic: quia hic non intendit de divisionibus gratia- hic non intendit de divisionibus gratia- rum, sed tantum de evacuatione hæ- rum, sed tantum de evacuatione hæ- resis Pelagianæ, quæ gratiam evacua- resis Pelagianæ, quæ gratiam evacua- vit et ideo non inducuntur nisi ea quæ vit et ideo non inducuntur nisi ea quæ valent ad hoc. valent ad hoc.

AD ID quod juxta hoc ultimo quæri- Ad qu AD ID quod juxta hoc ultimo quæri- Ad qu tur, dicendum quod gratia non operatur tur, dicendum quod gratia non operatur seipsam, sed operatur voluntatem in seipsam, sed operatur voluntatem in forma gratuiti boni, sicut albedo super- forma gratuiti boni, sicut albedo super- ficiem constituit in forma albi efficien- ficiem constituit in forma albi efficien- ter tamen totum faciens est Deus, et ter tamen totum faciens est Deus, et gratuita ejus voluntas et sic idem non gratuita ejus voluntas et sic idem non operatur seipsum. operatur seipsum.

QUÆSTIO CI. QUÆSTIO CI.

De gratia operante et cooperante. De gratia operante et cooperante.

Deinde ratione ejus quod dicitur in Deinde ratione ejus quod dicitur in eadem distinctione 2, cap. Hic conside- eadem distinctione 2, cap. Hic conside- randum est. randum est.

Hic quæruntur tria. Hic quæruntur tria.

Primum est, Utrum eadem sit operans Primum est, Utrum eadem sit operans et cooperans, sive præveniens et subse- et cooperans, sive præveniens et subse- quens, sive diversæ ? quens, sive diversæ ?

1 Psal. cxx, 4: Ecce non dormitabit neque dor- 1 Psal. cxx, 4: Ecce non dormitabit neque dor- miet qui custodit Israel. Cf. Isa. v, 27. miet qui custodit Israel. Cf. Isa. v, 27.

2 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. I. 2 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. I.

Secundum, Ratione sequentis capituli, Secundum, Ratione sequentis capituli, Si vero quæritur. Quomodo gratia pot- Si vero quæritur. Quomodo gratia pot- est augeri vel minui? est augeri vel minui?

Tertium, Qualiter gratia differt a vir- Tertium, Qualiter gratia differt a vir-

tute? tute?

De his enim tribus Magister quærit in De his enim tribus Magister quærit in

Littera. Littera.

Tom. XXVII editionis nostræ Opp. B. Alberti, Tom. XXVII editionis nostræ Opp. B. Alberti, pag. 463. pag. 463.

Sed contra. Sed contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 101. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 101.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum eadem sit gratia operans et coope- Utrum eadem sit gratia operans et coope- rans, sive præveniens_e et subsequens, rans, sive præveniens_e et subsequens,

vel diversæ 1 ? vel diversæ 1 ?

Ad primum objicitur sic : Ad primum objicitur sic :

1. Dicit Philosophus, quod actus sunt 1. Dicit Philosophus, quod actus sunt prævii potentiis secundum rationem : prævii potentiis secundum rationem : quia potentiæ distinguuntur per actus, et quia potentiæ distinguuntur per actus, et actus per objecta: sed eadem ratione di- actus per objecta: sed eadem ratione di- stinguuntur habitus per actus sicut et po- stinguuntur habitus per actus sicut et po- tentiæ quia habitus ad potentias ordi- tentiæ quia habitus ad potentias ordi- nantur, et perficiunt potentias ad actus: nantur, et perficiunt potentias ad actus: sed diversi sunt actus gratiæ prævenien- sed diversi sunt actus gratiæ prævenien- tis et subsequentis, operantis et coope- tis et subsequentis, operantis et coope- rantis, sicut patet, quod gratia operans rantis, sicut patet, quod gratia operans sive præveniens liberat et præparat ho- sive præveniens liberat et præparat ho- minis voluntatem ut bonum velit: sub- minis voluntatem ut bonum velit: sub- sequens autem sive cooperans, ut dicit sequens autem sive cooperans, ut dicit Augustinus, illam adjuvat ne frustra Augustinus, illam adjuvat ne frustra velit et isti sunt diversi actus: ergo et velit et isti sunt diversi actus: ergo et diversi habitus. diversi habitus.

2. Adhuc, Ipso nomine ostenditur, 2. Adhuc, Ipso nomine ostenditur, quod operans per se operatur: coope- quod operans per se operatur: coope- rans autem cum quodam alio: ergo vi- rans autem cum quodam alio: ergo vi- detur, quod non sunt ejusdem potentiæ: detur, quod non sunt ejusdem potentiæ: ergo nec ejusdem essentiæ sive substan- ergo nec ejusdem essentiæ sive substan- tiæ ergo sunt diversa. tiæ ergo sunt diversa.

CONTRA: CONTRA:

1. Gratiæ proprius actus est gratum 1. Gratiæ proprius actus est gratum facere habentem, et opus ejus gratum facere habentem, et opus ejus gratum reddere iste actus unius rationis est in reddere iste actus unius rationis est in communi et operante et cooperante: communi et operante et cooperante: ergo videtur, quod habitus unius ratio- ergo videtur, quod habitus unius ratio- nis sit operantis et cooperantis, præve- nis sit operantis et cooperantis, præve- nientis et subsequentis. nientis et subsequentis.

2. Adhuc, Gratia a duobus dicitur, 2. Adhuc, Gratia a duobus dicitur, quæ vere gratia est et simpliciter, scili- quæ vere gratia est et simpliciter, scili- cet quia gratis datur et non meritis red- cet quia gratis datur et non meritis red- ditur, et quia gratum facit habentem et ditur, et quia gratum facit habentem et

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXVI, Art. 10. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXVI, Art. 10. Tom. XXVII

253 253

opus ejus utrumque et per unam ratio- opus ejus utrumque et per unam ratio- nem habet operans et cooperans: ergo nem habet operans et cooperans: ergo videtur, quod sint gratia una et eadem. videtur, quod sint gratia una et eadem.

SOLUTIO. Ad hanc quæstionem satis re- SOLUTIO. Ad hanc quæstionem satis re- spondet Magister sic dicens : « Quibus- spondet Magister sic dicens : « Quibus- dam non irrationabiliter videtur, quod dam non irrationabiliter videtur, quod una et eadem sit gratia, idem donum, una et eadem sit gratia, idem donum, eadem virtus, quæ operatur et coopera- eadem virtus, quæ operatur et coopera- tur sed propter diversos ejus effectus et tur sed propter diversos ejus effectus et · dicitur operans et cooperans. » Et hoc · dicitur operans et cooperans. » Et hoc simpliciter concedendum est. simpliciter concedendum est.

: :

Solutio. Solutio.

AD PRIMUM autem dicendum, quod Ad 1. AD PRIMUM autem dicendum, quod Ad 1. actus sint prævii potentiis, hoc innega- actus sint prævii potentiis, hoc innega- bile est sed licet diversi sunt actus, bile est sed licet diversi sunt actus, qui sunt liberare voluntatem et adjuva- qui sunt liberare voluntatem et adjuva- re, tamen una et eadem virtus secun- re, tamen una et eadem virtus secun- dum rationem est in eis et hæc est dum rationem est in eis et hæc est virtus merendi et gratum faciendi quæ virtus merendi et gratum faciendi quæ est tam in gratia operante, quam in gra- est tam in gratia operante, quam in gra- tia cooperante et ideo una et eadem est tia cooperante et ideo una et eadem est gratia quæ geminatur per officia sive gratia quæ geminatur per officia sive actus, licet una forma gratiæ sit utris- actus, licet una forma gratiæ sit utris- que utraque enim confert vim meren- que utraque enim confert vim meren- di et gratum faciendi. di et gratum faciendi.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum aliquid sunt ejusdem potentiæ, et secun- aliquid sunt ejusdem potentiæ, et secun- dum aliquid non: secundum hoc enim dum aliquid non: secundum hoc enim ejusdem potentiæ sunt, quod utraque ejusdem potentiæ sunt, quod utraque gratum facit et vim confert merendi. gratum facit et vim confert merendi. Differunt autem in hoc, quod operans Differunt autem in hoc, quod operans facit hoc circa voluntatem, informando facit hoc circa voluntatem, informando eam cooperans autem circa actum libe- eam cooperans autem circa actum libe- ri arbitrii, eliciendo eum et dando ei vir- ri arbitrii, eliciendo eum et dando ei vir- tutem ut mereri possit et dignus sit vita tutem ut mereri possit et dignus sit vita æterna: et hoc non facit diversitatem æterna: et hoc non facit diversitatem essentiæ sive formæ, sed diversitatem essentiæ sive formæ, sed diversitatem effectuum tantum in voluntate et actu effectuum tantum in voluntate et actu ejus. ejus.

Ad 2. Ad 2.

Duo quæ objiciuntur in contrarium, Ad object. Duo quæ objiciuntur in contrarium, Ad object. procedunt, et probant hoc quod dictum procedunt, et probant hoc quod dictum

est. est.

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Solutio. Solutio.

254 254

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

in hoc enim major est quod in plu- in hoc enim major est quod in plu- ra merita potest et plus mereri, in hoc ra merita potest et plus mereri, in hoc scilicet, quod per depurationem magis scilicet, quod per depurationem magis recedit a contrario, peccato scilicet, et recedit a contrario, peccato scilicet, et magis accedit ad puritatem primæ boni- magis accedit ad puritatem primæ boni- tatis et virtutis: ex hoc enim habet tatis et virtutis: ex hoc enim habet

Quomodo gratia possit augeri vel majorem vim merendi et perfectam ac- Quomodo gratia possit augeri vel majorem vim merendi et perfectam ac-

minui 1 ? minui 1 ?

cipit vim merendi quando est intra. cipit vim merendi quando est intra. AD PRIMUM ergo dicendum, quod in AD PRIMUM ergo dicendum, quod in quantitatibus est augmentum quantitatis quantitatibus est augmentum quantitatis

Secundo quæritur, Quomodo gratia molis: in spiritualibus autem bene est Secundo quæritur, Quomodo gratia molis: in spiritualibus autem bene est potest augeri vel minui ? potest augeri vel minui ?

1. Dicit enim Augustinus: « Ipsa 1. Dicit enim Augustinus: « Ipsa enim gratia non est otiosa, sed meretur enim gratia non est otiosa, sed meretur augeri, ut aucta mereatur perfici. » Hoc augeri, ut aucta mereatur perfici. » Hoc enim non videtur esse proprie dictum: enim non videtur esse proprie dictum: cum augmentum proprie non sit nisi in cum augmentum proprie non sit nisi in quantitatibus in genere autem quanti- quantitatibus in genere autem quanti- tatis non est gratia præveniens nec sub- tatis non est gratia præveniens nec sub- sequens. sequens.

2. Adhuc, Inconvenienter videtur di- 2. Adhuc, Inconvenienter videtur di- cere, quod gratia meretur augeri: me- cere, quod gratia meretur augeri: me- ritum enim illud aut est ex congruo, aut ritum enim illud aut est ex congruo, aut ex debito. Non ex congruo quia nihil ex debito. Non ex congruo quia nihil præcedit primam gratiam unde con- præcedit primam gratiam unde con- gruum sit ipsam augeri. Similiter nec gruum sit ipsam augeri. Similiter nec ex debito quia hoc non posset esse nisi ex debito quia hoc non posset esse nisi ex Deo et Deus nulli aliquid debet, ut ex Deo et Deus nulli aliquid debet, ut dicit Hieronymus videtur ergo, quod dicit Hieronymus videtur ergo, quod ex debito non possit augeri. ex debito non possit augeri.

: :

SOLUTIO. Dicendum cum Augustino in SOLUTIO. Dicendum cum Augustino in libro de Quantitate animæ, quod duplex libro de Quantitate animæ, quod duplex est quantitas, virtutis scilicet, et molis. est quantitas, virtutis scilicet, et molis. Cum enim quæritur, quantus sit Her- Cum enim quæritur, quantus sit Her- cules? potest quæri quot pedum sit, vel cules? potest quæri quot pedum sit, vel quantæ virtutis. Et ideo dixerunt anti- quantæ virtutis. Et ideo dixerunt anti- qui, quod quantitas molis dividitur ad qui, quod quantitas molis dividitur ad intus per aliquid numerans quantitatem intus per aliquid numerans quantitatem subjecti, sicut est pes, ulna, et palma. subjecti, sicut est pes, ulna, et palma. Quantitas autem virtutis dividitur ad ex- Quantitas autem virtutis dividitur ad ex- tra, sicut posse in duos vel in tres vel in tra, sicut posse in duos vel in tres vel in quatuor est virtus Herculis. Unde gratia quatuor est virtus Herculis. Unde gratia augetur augmento virtutis et non molis : augetur augmento virtutis et non molis :

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XVII, Art. 10. Tom. XXV novæ tiarum, Dist. XVII, Art. 10. Tom. XXV novæ editionis nostræ. Cf. etiam comment. in III editionis nostræ. Cf. etiam comment. in III Sententiarum, Dist. XXIX, Art. 10. Sententiarum, Dist. XXIX, Art. 10.

Tom. Tom.

augmentum virtutis, licet non molis, sic- augmentum virtutis, licet non molis, sic- ut paulo ante dictum est. ut paulo ante dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod meritum AD ALIUD dicendum, quod meritum illud virtutis est ex congruo, et non ex illud virtutis est ex congruo, et non ex condigno vel debito congruum enim condigno vel debito congruum enim est, ut ipse dicit Augustinus, quod qui est, ut ipse dicit Augustinus, quod qui bene utitur gratia, quod addatur ei aug- bene utitur gratia, quod addatur ei aug- mentum illius gratiæ. Matth. xxv, 15: mentum illius gratiæ. Matth. xxv, 15: Dedit... unicuique secundum propriam Dedit... unicuique secundum propriam virtutem, id est, secundum usum et co- virtutem, id est, secundum usum et co- natum virtutis. natum virtutis.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Qualiter gratia differat a virtute ? Qualiter gratia differat a virtute ?

Tertio quæritur, Qualiter gratia differt Tertio quæritur, Qualiter gratia differt a virtute? a virtute?

Et videtur, quod non differat: Et videtur, quod non differat:

1. Quorum enim una est definitio, eo- 1. Quorum enim una est definitio, eo- rum unum est esse: sed una est gratiæ rum unum est esse: sed una est gratiæ et virtutis definitio: ergo unum esse. et virtutis definitio: ergo unum esse. MAJOR per se patet. MINOR scribitur in MAJOR per se patet. MINOR scribitur in Littera in sequenti distinctione, cap. 1, Littera in sequenti distinctione, cap. 1, ubi inducitur Augustinus sic dicens : ubi inducitur Augustinus sic dicens : « Virtus est bona qualitas mentis, qua « Virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, qua nemo male utitur, recte vivitur, qua nemo male utitur, quam Deus operatur in nobis sine no- quam Deus operatur in nobis sine no-

XXVIII. XXVIII.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXVI, Art. 11. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXVI, Art. 11. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Ad Ad

Ad Ad

contra. contra.

Solutio, Solutio,

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 101. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 101.

bis. » Omnia posita in hac definitione bis. » Omnia posita in hac definitione conveniunt gratiæ gratum facienti : hæc conveniunt gratiæ gratum facienti : hæc enim est bona qualitas mentis, qua recte enim est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, qua nemo male utitur, quam vivitur, qua nemo male utitur, quam Deus, etc. Ergo videtur, quod virtus et Deus, etc. Ergo videtur, quod virtus et gratia sint idem, et nullam habeant dif- gratia sint idem, et nullam habeant dif- ferentiam. ferentiam.

: :

2. Adhuc, Quorum est effectus unus, 2. Adhuc, Quorum est effectus unus, ipsa sunt eadem virtutis et gratiæ unus ipsa sunt eadem virtutis et gratiæ unus effectus est, scilicet meritum vitæ æter- effectus est, scilicet meritum vitæ æter- næ, quia virtute meremur, et gratia me- næ, quia virtute meremur, et gratia me- remur ergo sunt idem. remur ergo sunt idem.

3. Adhuc, Gratia dicitur, quia gratis 3. Adhuc, Gratia dicitur, quia gratis datur et gratum facit: utrumque horum datur et gratum facit: utrumque horum convenit virtuti, maxime infusæ : ergo convenit virtuti, maxime infusæ : ergo videtur, quod gratia et virtus infusa sint videtur, quod gratia et virtus infusa sint idem. idem.

CONTRA: CONTRA:

1. Quæcumque dividuntur secundum 1. Quæcumque dividuntur secundum subjecta, dividuntur secundum esse : subjecta, dividuntur secundum esse : virtutes et gratia dividuntur secundum virtutes et gratia dividuntur secundum subjecta, quia multi sunt qui habent subjecta, quia multi sunt qui habent virtutes cardinales, et non habent gra- virtutes cardinales, et non habent gra- tiam gratum facientem: ergo virtus et tiam gratum facientem: ergo virtus et gratia gratum faciens non sunt idem. gratia gratum faciens non sunt idem. 2. Adhuc, In Littera dicitur, quod 2. Adhuc, In Littera dicitur, quod gratia gratum faciens est fides quæ per gratia gratum faciens est fides quæ per dilectionem operatur, per quam justifi- dilectionem operatur, per quam justifi- catur impius. Videtur ergo, quod gratia catur impius. Videtur ergo, quod gratia non sit idem cum omni virtute, sed cum non sit idem cum omni virtute, sed cum quadam. quadam.

SOLUTIO. Dicendum, quod gratia pot- SOLUTIO. Dicendum, quod gratia pot- est sumi in genere, et in specie. Si in est sumi in genere, et in specie. Si in genere: tunc omne donum a Deo gratis genere: tunc omne donum a Deo gratis datum, sive corporale, sive spirituale datum, sive corporale, sive spirituale gratia est et sic virtutes cardinales, sive gratia est et sic virtutes cardinales, sive acquisitæ sive infusæ gratiæ sunt. Si in acquisitæ sive infusæ gratiæ sunt. Si in specie et stricte accipitur: tunc gratia specie et stricte accipitur: tunc gratia gratum faciens non est nisi ipsum do- gratum faciens non est nisi ipsum do- num, cum quo dat seipsum Deus in tem- num, cum quo dat seipsum Deus in tem- porali processione Spiritus sancti, hoc porali processione Spiritus sancti, hoc

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Libero arbitrio, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Libero arbitrio,

255 255

enim donum est sanctificans et gratifi- enim donum est sanctificans et gratifi- cans nec dicitur gratia quæ gratis da- cans nec dicitur gratia quæ gratis da- tur tantum, sed quia gratum facit ha- tur tantum, sed quia gratum facit ha- bentem, et opus ejus gratum reddit: bentem, et opus ejus gratum reddit: et hoc vero nomine dicitur gratia. Et et hoc vero nomine dicitur gratia. Et sic virtus generaliter non est idem sic virtus generaliter non est idem cum gratia sed primo modo omnis vir- cum gratia sed primo modo omnis vir- tus est gratia quæ gratis datur. tus est gratia quæ gratis datur.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ex AD PRIMUM ergo dicendum, quod ex illa definitione non potest probari, quod illa definitione non potest probari, quod virtus est gratia quæ gratum faciat. Li- virtus est gratia quæ gratum faciat. Li- cet enim omnis virtus talis sit bona qua- cet enim omnis virtus talis sit bona qua- litas mentis, secundum quod bonum de- litas mentis, secundum quod bonum de- finitur a Dionysio, quod bonum est quod finitur a Dionysio, quod bonum est quod est a bono non tamen est bona a bo- est a bono non tamen est bona a bo- nitate gratiæ gratum_facientis, sed est nitate gratiæ gratum_facientis, sed est bona, quia est a bono. Et licet recte vi- bona, quia est a bono. Et licet recte vi- vatur qualibet virtute, hæc tamen non vatur qualibet virtute, hæc tamen non est rectitudo talis quæ gratum faciat : est rectitudo talis quæ gratum faciat : sed est rectitudo theologicæ virtutis, sive sed est rectitudo theologicæ virtutis, sive cardinalis, quæ est rectitudo contingendi cardinalis, quæ est rectitudo contingendi finem, ut fides in primam veritatem, et finem, ut fides in primam veritatem, et spes in primam largitatem: vel rectitu- spes in primam largitatem: vel rectitu- do contingendi medium, sicut quatuor do contingendi medium, sicut quatuor virtutes cardinales, de quibus dicit Ari- virtutes cardinales, de quibus dicit Ari- stoteles in II Ethicorum, quod quamvis stoteles in II Ethicorum, quod quamvis extremum in bono, tamen in passionibus extremum in bono, tamen in passionibus et operationibus sunt medium. Et sic et operationibus sunt medium. Et sic etiam nemo male utitur eis quantum etiam nemo male utitur eis quantum est de se licet aliis male utens et non est de se licet aliis male utens et non recte vivens, possit eas habere infor- recte vivens, possit eas habere infor- mes et non informatas. mes et non informatas.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod non est Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod non est Ad 2. unus effectus virtutis et gratiæ, nisi vir- unus effectus virtutis et gratiæ, nisi vir- tutis formatæ per gratiam: et bene con- tutis formatæ per gratiam: et bene con- ceditur, quod illa virtus sit gratia. ceditur, quod illa virtus sit gratia.

AD ULTIMUM dicendum, quod non om- AD ULTIMUM dicendum, quod non om- nis virtus infusa facit gratum, sed virtus nis virtus infusa facit gratum, sed virtus infusa cum qua infunditur Spiritus san- infusa cum qua infunditur Spiritus san- ctus, gratum facit, et non alia: et talis ctus, gratum facit, et non alia: et talis non est nisi virtus formata per gratiam non est nisi virtus formata per gratiam gratum facientem et per charitatem. gratum facientem et per charitatem.

cap. 18. cap. 18.

Ad 3. Ad 3.

256 256

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUESTIO CII. QUESTIO CII.

De gratia tria quæruntur. De gratia tria quæruntur.

Deinde, Quærendum est de hoc quod Deinde, Quærendum est de hoc quod dicitur in illo cap. Si vero quæritur, dicitur in illo cap. Si vero quæritur, Quomodo ipsa gratia præveniens me- Quomodo ipsa gratia præveniens me- reatur augeri 1 ? reatur augeri 1 ?

Et quæruntur tria in capite illo. Et quæruntur tria in capite illo. Primum est, Qualiter gratia auge- Primum est, Qualiter gratia auge-

tur? tur?

Secundum, De divisione bonorum Secundum, De divisione bonorum quam ibidem dat Augustinus. quam ibidem dat Augustinus.

est in quo gratia et virtus possint auge- est in quo gratia et virtus possint auge- ri in ipso in hoc ergo non potest auge- ri in ipso in hoc ergo non potest auge- ri virtus et gratia. ri virtus et gratia.

CONTRA: CONTRA:

1. Profectus meriti est in homine : 1. Profectus meriti est in homine : profectus meriti auget bonum gratiæ et profectus meriti auget bonum gratiæ et virtutis ergo videtur, quod gratia et virtutis ergo videtur, quod gratia et virtus continue augentur in sanctis. virtus continue augentur in sanctis.

2. Adhuc, Luc. 11, 52: Et Jesus pro- 2. Adhuc, Luc. 11, 52: Et Jesus pro-

Tertium, Si virtute aliquis male possit ficiebat sapientia, et ætate, et gratia Tertium, Si virtute aliquis male possit ficiebat sapientia, et ætate, et gratia

uti? uti?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Qualiter gratia augetur ? Qualiter gratia augetur ?

Ad primum objicitur sic : Ad primum objicitur sic :

1. Augeri non potest nisi quod habet 1. Augeri non potest nisi quod habet quantitatem sed gratia et virtus nul- quantitatem sed gratia et virtus nul- lam habent quantitatem : ergo videtur, lam habent quantitatem : ergo videtur, quod augeri non possunt. quod augeri non possunt.

2. Adhuc, Jam habitum est paulo an- 2. Adhuc, Jam habitum est paulo an- te, quod hominis damnati per peccatum te, quod hominis damnati per peccatum duo sunt status, scilicet ante reparatio- duo sunt status, scilicet ante reparatio- nem, et post reparationem. Et ante re-. nem, et post reparationem. Et ante re-. parationem necesse est eum peccare parationem necesse est eum peccare damnabiliter, post reparationem vero damnabiliter, post reparationem vero venialiter. Uterque status facit ad dimi- venialiter. Uterque status facit ad dimi- nutionem gratiæ et virtutis, et non ad nutionem gratiæ et virtutis, et non ad augmentum. Ergo nullus status hominis augmentum. Ergo nullus status hominis

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. K. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. K. Tom. XXVII hujusce novæ editionis Opp. B. Tom. XXVII hujusce novæ editionis Opp. B.

apud Deum et homines. Non potest hoc apud Deum et homines. Non potest hoc intelligi de Jesu in propria persona : intelligi de Jesu in propria persona : quia ab instanti conceptionis propter quia ab instanti conceptionis propter unionem divinitatis plenus fuit omni unionem divinitatis plenus fuit omni gratia, et crescere non potuit: oportet gratia, et crescere non potuit: oportet ergo, quod intelligatur per effectum in ergo, quod intelligatur per effectum in sanctis videtur ergo, quod incremen- sanctis videtur ergo, quod incremen- tum accipiat gratia et virtus in homine : tum accipiat gratia et virtus in homine : ergo gratia et virtus augentur. ergo gratia et virtus augentur.

Sed Sed

ULTERIUS quæritur, Quomodo perfici- Qui ULTERIUS quæritur, Quomodo perfici- Qui tur gratia? tur gratia?

: :

1. Omnis enim perfectio est ad ali- 1. Omnis enim perfectio est ad ali- quem terminum ad summum gratiæ et quem terminum ad summum gratiæ et perfectum nemo venit: videtur ergo, perfectum nemo venit: videtur ergo, quod nemo in hac vita perfectus potest quod nemo in hac vita perfectus potest

esse. esse.

2. Adhuc, Aristoteles in III Physico- 2. Adhuc, Aristoteles in III Physico- rum dicit, quod « perfectum est cui rum dicit, quod « perfectum est cui nihil deest » sed nemo est cui nihil nihil deest » sed nemo est cui nihil desit in gratia detur ergo, quod nihil desit in gratia detur ergo, quod nihil perfectum sit in hac vita. perfectum sit in hac vita.

3. Adhuc, Jacobi, 11, 2: In multis 3. Adhuc, Jacobi, 11, 2: In multis offendimus omnes. Si hoc dicit Aposto- offendimus omnes. Si hoc dicit Aposto-

Alberti, pag. 463. Alberti, pag. 463.

contra. contra.

lutio. lutio.

1 1. 1 1.

Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 102. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 102.

lus de se, multo magis de aliis est verum. lus de se, multo magis de aliis est verum.

Videtur ergo, quod in nullo gratia per- Videtur ergo, quod in nullo gratia per-

fecta est. fecta est. CONTRA: CONTRA:

Ad Hebr. v, 14: Perfectorum est so- Ad Hebr. v, 14: Perfectorum est so- lidus cibus eorum qui pro consuetudine lidus cibus eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretio- exercitatos habent sensus ad discretio- nem boni ac mali. nem boni ac mali.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit Augustinus et in Littera ponitur, gratia Augustinus et in Littera ponitur, gratia meretur augeri, ut aucta mereatur per- meretur augeri, ut aucta mereatur per- fici. fici.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod du AD PRIMUM ergo dicendum, quod du plex est perfectio: corporalis, et spiri- plex est perfectio: corporalis, et spiri- tualis et duplex est quantitas, ut dicit tualis et duplex est quantitas, ut dicit Augustinus in libro de Quantitate ani- Augustinus in libro de Quantitate ani- mæ, scilicet corporalis, et virtualis. Quæ mæ, scilicet corporalis, et virtualis. Quæ corporaliter augentur, augentur secun- corporaliter augentur, augentur secun- dum quantitatem corporalem divisibi- dum quantitatem corporalem divisibi- lem. Quæ vero spiritualiter et virtualiter lem. Quæ vero spiritualiter et virtualiter augentur, augentur secundum quantita- augentur, augentur secundum quantita- tem virtualem dupliciter: vel secundum tem virtualem dupliciter: vel secundum recessum a contrario et secundum acces- recessum a contrario et secundum acces- sum ad terminum, secundum quod dicit sum ad terminum, secundum quod dicit Auctor libri Sex principiorum', quod Auctor libri Sex principiorum', quod albius dicitur nigro impermixtius secun- albius dicitur nigro impermixtius secun- dum recessum a contrario: et dicitur dum recessum a contrario: et dicitur etiam albius sive lucidius secundum etiam albius sive lucidius secundum accessum ad hoc quod est in termino accessum ad hoc quod est in termino albedinis cujus est prima nominis impo- albedinis cujus est prima nominis impo- sitio, quod hoc vere dicitur album. sitio, quod hoc vere dicitur album.

Dicendum ergo, quod gratia non au- Dicendum ergo, quod gratia non au- getur corporali augmento, sed spirituali: getur corporali augmento, sed spirituali: et augetur per accessum ad terminum, et augetur per accessum ad terminum, id est ad vere bonum cui nihil admixtum id est ad vere bonum cui nihil admixtum est de malo: quia illi vere imponitur est de malo: quia illi vere imponitur nomen gratiæ, et illud vere dicitur bo- nomen gratiæ, et illud vere dicitur bo- et assimilatur primo bono magis et assimilatur primo bono magis inter bona, de quo dicitur, Marc. x, 17: inter bona, de quo dicitur, Marc. x, 17: Nemo bonus, nisi unus Deus 2. Et sic Nemo bonus, nisi unus Deus 2. Et sic magis bonum est quod magis assimila- magis bonum est quod magis assimila- tur primæ bonitati. Et hoc est bonum tur primæ bonitati. Et hoc est bonum gratiæ. gratiæ.

num, num,

AD ALIUD dicendum, quod est augmen- AD ALIUD dicendum, quod est augmen- tum proportionatum statui, et est aug- tum proportionatum statui, et est aug- mentum simpliciter. Augmentum pro- mentum simpliciter. Augmentum pro-

1 Lib. de sex principiis, Tract. VIII, cap. 2. 1 Lib. de sex principiis, Tract. VIII, cap. 2.

XXXIII XXXIII

257 257

portionatum statui hominis potest ac- portionatum statui hominis potest ac- cipere homo ex merito augmentum cipere homo ex merito augmentum puritatis simpliciter non potest homo ac- puritatis simpliciter non potest homo ac- cipere in hac vita: quia dicit Joannes in cipere in hac vita: quia dicit Joannes in prima canonica, 1, 8: Si dixerimus quo- prima canonica, 1, 8: Si dixerimus quo- niam peccatum non habemus, etc., et niam peccatum non habemus, etc., et Proverb. xx, 9: Quis potest dicere ? Proverb. xx, 9: Quis potest dicere ? Mundum est cor meum, purus sum a Mundum est cor meum, purus sum a peccato? nec infans cujus vita unius diei peccato? nec infans cujus vita unius diei est super terram : quia ad minus habet est super terram : quia ad minus habet originale. Et super illud Augustinus: originale. Et super illud Augustinus: « Si omnes sancti et sanctæ convenirent « Si omnes sancti et sanctæ convenirent et dicerent, quia peccatum non habemus, et dicerent, quia peccatum non habemus, seipsos seducerent, et in ipsis veritas seipsos seducerent, et in ipsis veritas non esset. Excepta beata Virgine, de qua non esset. Excepta beata Virgine, de qua cum de peccatis agitur, propter hono- cum de peccatis agitur, propter hono- rem Domini Nostri Jesu Christi nullam rem Domini Nostri Jesu Christi nullam volo haberi quæstionem. » volo haberi quæstionem. »

Unde ad id quod objicitur de veniali, Unde ad id quod objicitur de veniali, de quo non potest homo sibi cavere de quo non potest homo sibi cavere etiam post reparationem, dicendum etiam post reparationem, dicendum quod veniale non excludit gratiam, nec quod veniale non excludit gratiam, nec gratiæ incrementum: quia non est sim- gratiæ incrementum: quia non est sim- pliciter peccatum, sed ad peccatum tan- pliciter peccatum, sed ad peccatum tan- tum dispositio. tum dispositio.

AD ILLA quæ objiciuntur in contra- Ad object. AD ILLA quæ objiciuntur in contra- Ad object. rium, dicendum quod simpliciter conce- rium, dicendum quod simpliciter conce- denda sunt et procedunt. denda sunt et procedunt.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod ulterius quæritur de perfe- Ad quæ. AD ID quod ulterius quæritur de perfe- Ad quæ. ctione gratiæ, dicendum quod perfectio ctione gratiæ, dicendum quod perfectio duplex est, simpliciter scilicet, et pro- duplex est, simpliciter scilicet, et pro- portionata statui. Nemo simpliciter est portionata statui. Nemo simpliciter est perfectus, nisi solus Deus secundum perfectus, nisi solus Deus secundum modum autem status sancti possunt esse modum autem status sancti possunt esse perfecti, quibus nihil deest de his quæ perfecti, quibus nihil deest de his quæ pertinent ad statum virtutis et me- pertinent ad statum virtutis et me- riti. riti.

AD ALIUD dicendum, quod nihil ita AD ALIUD dicendum, quod nihil ita simpliciter perfectum est cui nihil desit simpliciter perfectum est cui nihil desit præter Deum : sed multa sunt ita per- præter Deum : sed multa sunt ita per- fecta, quod nihil deest eis de his quæ fecta, quod nihil deest eis de his quæ pertinent ad statum meriti. Et hoc est pertinent ad statum meriti. Et hoc est quod dicitur, I ad Corinth. 1, 5 et seq., quod dicitur, I ad Corinth. 1, 5 et seq., in Glossa et in textu: In omnibus divites in Glossa et in textu: In omnibus divites facti estis in illo, in omni verbo, et in facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia: sicut testimonium Christi omni scientia: sicut testimonium Christi

* Cf. Matth. xix, 17; Luc. xvII, 19. * Cf. Matth. xix, 17; Luc. xvII, 19.

Ad 2 Ad 2

Ad 3. Ad 3.

A1 object. A1 object.

258 258

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

confirmatum est in vobis: ita ut nihil confirmatum est in vobis: ita ut nihil desit vobis in ulla gratia, exspectantibus desit vobis in ulla gratia, exspectantibus revelationem Domini nostri Jesu Christi, revelationem Domini nostri Jesu Christi, qui et confirmabit vos usque in finem qui et confirmabit vos usque in finem sine crimine, in die adventus Domini sine crimine, in die adventus Domini nostri Jesu Christi. nostri Jesu Christi.

AD ULTIMUM dicendum, quod Aposto- AD ULTIMUM dicendum, quod Aposto- lus dicit, quod desit ei et aliis perfectio lus dicit, quod desit ei et aliis perfectio simpliciter, et non secundum statum. simpliciter, et non secundum statum.

AD ID quod in contrarium objicitur, AD ID quod in contrarium objicitur, dicendum quod Apostolus ibi loquitur dicendum quod Apostolus ibi loquitur de perfectione status, quo multi sunt de perfectione status, quo multi sunt perfecti cum nihil desit eis de his perfecti cum nihil desit eis de his quæ pertinent ad meritum. Ad Philip. quæ pertinent ad meritum. Ad Philip. 111, 12 Non quod jam acceperim, aut 111, 12 Non quod jam acceperim, aut jam perfectus sim: sequor autem, si jam perfectus sim: sequor autem, si quo modo comprehendam in quo com- quo modo comprehendam in quo com- prehensus sum a Christo Jesu. prehensus sum a Christo Jesu.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De divisione bonorum in magna, mini- De divisione bonorum in magna, mini- ma, et media ma, et media

SECUNDO, Quæritur de divisione bono- SECUNDO, Quæritur de divisione bono- rum quam dat Augustinus, in bona rum quam dat Augustinus, in bona magna, minima, et media. magna, minima, et media.

Dicit enim, quod species quorumlibet Dicit enim, quod species quorumlibet corporum minima bona sunt, sine quibus corporum minima bona sunt, sine quibus recte vivi potest. Virtutes autem quibus recte vivi potest. Virtutes autem quibus recte vivitur, magna bona sunt. Potentiæ recte vivitur, magna bona sunt. Potentiæ vero animi, sine quibus recte vivi non vero animi, sine quibus recte vivi non potest, media bona sunt. potest, media bona sunt.

Videtur autem, quod hæc divisio in- Videtur autem, quod hæc divisio in- sufficiens sit : sufficiens sit :

1. Multa enim alia sunt bona quæ re- 1. Multa enim alia sunt bona quæ re- feruntur ad bonam vitam præter ista, feruntur ad bonam vitam præter ista, sicut sunt bona fortunæ, de quibus dicit sicut sunt bona fortunæ, de quibus dicit Aristoteles in primo Ethicorum, quod Aristoteles in primo Ethicorum, quod organice deserviunt ad felicem vitam, organice deserviunt ad felicem vitam, sive ad felicitatem. sive ad felicitatem.

2. Adhuc, Bona fortunæ vicinius vi- 2. Adhuc, Bona fortunæ vicinius vi- dentur se habere ad felicitatem quam dentur se habere ad felicitatem quam

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

species corporum quia, sicut dicit species corporum quia, sicut dicit Aristoteles ibidem, species corporum Aristoteles ibidem, species corporum non nisi decorant beatitudinem: bona non nisi decorant beatitudinem: bona autem fortunæ organice deserviunt et autem fortunæ organice deserviunt et vicinius est quod organice deservit, vicinius est quod organice deservit, quam id quod decorat solum. quam id quod decorat solum.

3. Adhuc, In bonis magnis quæ sunt 3. Adhuc, In bonis magnis quæ sunt virtutes, multæ sunt differentiæ. In his virtutes, multæ sunt differentiæ. In his enim est virtus theologica, virtus con- enim est virtus theologica, virtus con- suetudinalis, et donum Spiritus sancti: suetudinalis, et donum Spiritus sancti: et in virtute consuetudinali est bonum et in virtute consuetudinali est bonum in genere, bonum circumstantiæ, et bo- in genere, bonum circumstantiæ, et bo- num virtutis, de quibus omnibus nullam num virtutis, de quibus omnibus nullam facit mentionem Augustinus: et sic vide- facit mentionem Augustinus: et sic vide- tur esse diminutus. tur esse diminutus.

SOLUTIO. Dicendum quod bona quæ SOLUTIO. Dicendum quod bona quæ enumerat Augustinus, non enumerantur enumerat Augustinus, non enumerantur secundum diversitates generum vel spe- secundum diversitates generum vel spe- cierum, sed secundum quantitatem_boni- cierum, sed secundum quantitatem_boni- tatis qua faciunt ad rectam vitam et tatis qua faciunt ad rectam vitam et bonum usum et ideo dividit in magna, bonum usum et ideo dividit in magna, minima, et media: vocans illa magna, minima, et media: vocans illa magna, quæ essentialiter et causaliter constituunt quæ essentialiter et causaliter constituunt rectam vitam et bonum usum, et ad rectam vitam et bonum usum, et ad alium usum referri non possunt. Et vo- alium usum referri non possunt. Et vo- cans illa minima, quæ nec essentialiter, cans illa minima, quæ nec essentialiter, nec causaliter ad rectam vitam referun- nec causaliter ad rectam vitam referun- tur, et aliquando referuntur ad malum tur, et aliquando referuntur ad malum usum. Et vocans illa media, sine quibus usum. Et vocans illa media, sine quibus recta vita et bonus usus non est, licet recta vita et bonus usus non est, licet aliquando aliquis possit eis abuti. Et aliquando aliquis possit eis abuti. Et secundum hoc Augustini divisio bona et secundum hoc Augustini divisio bona et sufficiens est. Bonum enim, ut dicit sufficiens est. Bonum enim, ut dicit Dionysius in libro de Divinis nomini- Dionysius in libro de Divinis nomini- bus, si perfectam rationem boni habere bus, si perfectam rationem boni habere debeat, tria debet habere, scilicet quod debeat, tria debet habere, scilicet quod sit a bono, et in bono plantatum et ad sit a bono, et in bono plantatum et ad bonum. Unde illud bonum a quo recta bonum. Unde illud bonum a quo recta vita est plantata, et bonus usus rectæ vita est plantata, et bonus usus rectæ vitæ, et ad quod est recta vita et bonus vitæ, et ad quod est recta vita et bonus usus rectæ vitæ, hoc magnum bonam usus rectæ vitæ, hoc magnum bonam est. Illud autem bonum a quo recta vita est. Illud autem bonum a quo recta vita non est, nec bonus usus rectæ vitæ, et non est, nec bonus usus rectæ vitæ, et ad quod non est, vocatur minimum ad quod non est, vocatur minimum bonum: quia nihil facit ad bonum et bonum: quia nihil facit ad bonum et rectam vitam nisi per occasionem. Illud rectam vitam nisi per occasionem. Illud

cap. 4. cap. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 102. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 102.

vero bonum a quo recta vita essentialiter vero bonum a quo recta vita essentialiter

per se non est, sine quo tamen esse non per se non est, sine quo tamen esse non potest, sicut liberum arbitrium, et intel- potest, sicut liberum arbitrium, et intel- lectus, et voluntas, medium bonum. Et lectus, et voluntas, medium bonum. Et hoc modo data est divisio Augustini: et hoc modo data est divisio Augustini: et hoc modo inducitur contra Pelagium, hoc modo inducitur contra Pelagium, qui dixit, quod media bona constitue- qui dixit, quod media bona constitue- rent bonam vitam, quod falsum est. De rent bonam vitam, quod falsum est. De aliis bonis non tractat, quia non sunt aliis bonis non tractat, quia non sunt præsentis intentionis. præsentis intentionis.

259 259

rum matrem esse perfectam, quæ cuncta rum matrem esse perfectam, quæ cuncta difficilia redigat ad facilitatem. Hoc non difficilia redigat ad facilitatem. Hoc non convenit, nec est attribuendum alicui convenit, nec est attribuendum alicui bono creato, sed increato solum. » Qui bono creato, sed increato solum. » Qui ergo hoc attribuit virtuti creatæ, male ergo hoc attribuit virtuti creatæ, male utitur virtute et sic contingit virtutibus utitur virtute et sic contingit virtutibus male uti. male uti.

CONTRA: CONTRA:

Augustinus in libro II de Libero arbi- Augustinus in libro II de Libero arbi- trio dicit, et ponitur in Littera in se- trio dicit, et ponitur in Littera in se-

3 3

Et per hoc patet solutio ad tria obje- quenti distinctione, quod virtus est bona Et per hoc patet solutio ad tria obje- quenti distinctione, quod virtus est bona cta in contrarium. cta in contrarium.

De his tamen jamdudum facta est De his tamen jamdudum facta est summa que intitulatur de bono, in qua summa que intitulatur de bono, in qua disposite de omnibus differentiis bono- disposite de omnibus differentiis bono- rum et oppositorum malorum tractatum rum et oppositorum malorum tractatum est: quæ multum vulgata est, et com- est: quæ multum vulgata est, et com- muniter habetur et propter hoc non muniter habetur et propter hoc non oportet de talibus hic inquirere. oportet de talibus hic inquirere.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum virtute aliquis possit male uti¹? Utrum virtute aliquis possit male uti¹?

TERTIO quæritur et ultimo, Utrum vir- TERTIO quæritur et ultimo, Utrum vir- tute aliquis male possit uti? tute aliquis male possit uti?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Augustinus in libro I de Doctrina 1. Augustinus in libro I de Doctrina Christiana, ubi distinguit inter frui et Christiana, ubi distinguit inter frui et uti, dicit, quod virtutes quibusdam per- uti, dicit, quod virtutes quibusdam per- suaserunt, quod eas propter se dilige- suaserunt, quod eas propter se dilige- rent, sicut fuerunt Socratici Philosophi. rent, sicut fuerunt Socratici Philosophi. Quod non est faciendum nisi de summo Quod non est faciendum nisi de summo bono et incommunicabili. Illi ergo male bono et incommunicabili. Illi ergo male usi sunt virtutibus: et sic aliquis male usi sunt virtutibus: et sic aliquis male uti posset eis. uti posset eis.

2. Adhuc, Hoc idem dicit Boetius in 2. Adhuc, Hoc idem dicit Boetius in prooemio Arithmeticæ, sic: « Socrates prooemio Arithmeticæ, sic: « Socrates in exhortationibus suis cum virtutem in exhortationibus suis cum virtutem laudaret, et diceret eam omnium bono- laudaret, et diceret eam omnium bono-

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- * Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXVII, Art. 1. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXVII, Art. 1. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

? S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- ? S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia-

qualitas mentis, qua bene vivitur, qua qualitas mentis, qua bene vivitur, qua nemo male utitur. Ergo videtur, quod nemo male utitur. Ergo videtur, quod virtute non contingat male uti. virtute non contingat male uti.

Solutio. Dicendum, quod virtutes du- Solutio. Dicendum, quod virtutes du- plices sunt, infusæ scilicet, et acquisitæ: plices sunt, infusæ scilicet, et acquisitæ: informes et formatæ. Virtutibus theolo- informes et formatæ. Virtutibus theolo- gicis formatis numquam contingit male gicis formatis numquam contingit male uti. Virtutibus autem acquisitis per uti. Virtutibus autem acquisitis per assuetudinem vel per doctrinam contin- assuetudinem vel per doctrinam contin- git male uti per accidens et non per se: git male uti per accidens et non per se: contingit enim aliquid attribuere virtuti contingit enim aliquid attribuere virtuti quod non convenit ei nisi per accidens, quod non convenit ei nisi per accidens, sicut quod propter se diligenda sit, cum sicut quod propter se diligenda sit, cum non propter se diligenda sit, sed per se: non propter se diligenda sit, sed per se: propter se enim diligitur quod ad alium propter se enim diligitur quod ad alium finem non refertur, quod non est facien- finem non refertur, quod non est facien- dum nisi de Trinitate, ut dicit Augusti- dum nisi de Trinitate, ut dicit Augusti- nus. Per se vero diligitur qui in natura nus. Per se vero diligitur qui in natura et essentia propria habet quare diligatur, et essentia propria habet quare diligatur, sicut honestum et partes honesti. Sicut sicut honestum et partes honesti. Sicut enim dicit Tullius, « honestum est quod enim dicit Tullius, « honestum est quod sua propria vi trahit ut ametur, et sua sua propria vi trahit ut ametur, et sua propria dignitate nos allicit 1. » propria dignitate nos allicit 1. »

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum Ad 1. dicitur aliquid per se diligi, æquivoce dicitur aliquid per se diligi, æquivoce sumitur per se. Potest enim per se sumi sumitur per se. Potest enim per se sumi per oppositionem ad propter aliud et per oppositionem ad propter aliud et sic non sunt virtutes propter se dili- sic non sunt virtutes propter se dili- gendæ, sed dilectio earum referenda est gendæ, sed dilectio earum referenda est ad dilectionem Dei: et sic eam Socratici ad dilectionem Dei: et sic eam Socratici dilexerunt quia, sicut dicit Plato in dilexerunt quia, sicut dicit Plato in Mennone, Socrates dixit, quod virtus non Mennone, Socrates dixit, quod virtus non

na, cap. 11. na, cap. 11.

3 IDEM, Lib. II de Libero arbitrio, cap. 18. 3 IDEM, Lib. II de Libero arbitrio, cap. 18. TULLIUS, In fine I Rethoricæ. TULLIUS, In fine I Rethoricæ.

260 260

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

acquiritur doctrina vel assuetudine, sed acquiritur doctrina vel assuetudine, sed dono Dei. Et hoc dicitur etiam, Sapient. dono Dei. Et hoc dicitur etiam, Sapient. vin, 21: Et ut scivi quoniam non poteram vin, 21: Et ut scivi quoniam non poteram esse continens, nisi Deus det et hoc esse continens, nisi Deus det et hoc ipsum erat sapientiæ, scire cujus esset hoc ipsum erat sapientiæ, scire cujus esset hoc donum adii Dominum, et deprecatus donum adii Dominum, et deprecatus sum illum ex intimis præcordiis meis. sum illum ex intimis præcordiis meis. Continentia enim, ut dicit Aristoteles Continentia enim, ut dicit Aristoteles in VII Ethicorum, idem est quod mora in VII Ethicorum, idem est quod mora in mente, quando scilicet aliquis vi in mente, quando scilicet aliquis vi passionis, timoris scilicet vel iræ et tri- passionis, timoris scilicet vel iræ et tri- stitiæ vel gaudii, non extruditur extra stitiæ vel gaudii, non extruditur extra repagula mentis, quæ sunt limites virtu- repagula mentis, quæ sunt limites virtu-

tis et hoc non potest esse nisi per vir- tis et hoc non potest esse nisi per vir- tutem et talis numquam male utitur tutem et talis numquam male utitur virtute, sed semper bene. virtute, sed semper bene.

AD ALIUD dicendum, quod licet hoc fiat AD ALIUD dicendum, quod licet hoc fiat virtute increata sicut per causam pri- virtute increata sicut per causam pri- mam, tamen fit virtutibus acquisitis et mam, tamen fit virtutibus acquisitis et infusis sicut per causas proximas: unde infusis sicut per causas proximas: unde hoc sic attribuere virtutibus non est vir- hoc sic attribuere virtutibus non est vir- tutibus male uti. tutibus male uti.

ILLUD quod in contrarium objicitur, A ILLUD quod in contrarium objicitur, A concedendum est: et illo modo quo di- concedendum est: et illo modo quo di- ctum est intelligendum. ctum est intelligendum.

QUESTIO CIII. QUESTIO CIII.

De virtute. De virtute.

Deinde tractanda sunt ea quæ conti- Deinde tractanda sunt ea quæ conti- nentur in libro II Sententiarum, distinct. nentur in libro II Sententiarum, distinct. XXVII, ibi, Hic videndum est quid sit XXVII, ibi, Hic videndum est quid sit virtus, et quid sit actus vel opus ejus. virtus, et quid sit actus vel opus ejus.

Ubi statim occurrunt duo quærenda. Ubi statim occurrunt duo quærenda. Primum est, Quid sit virtus in ge- Primum est, Quid sit virtus in ge- nere? nere?

Secundum, Quomodo genus deduca- Secundum, Quomodo genus deduca- tur ad species virtutum per divisionem? tur ad species virtutum per divisionem?

tis. tis.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit virtus in Quid sit virtus in

genere genere

? ?

utitur, quam solus Deus in homine ope- utitur, quam solus Deus in homine ope-

ratur. » ratur. »

2. Ex dictis Aristotelis trahitur ista, 2. Ex dictis Aristotelis trahitur ista, quod « virtus in genere est habitus circa quod « virtus in genere est habitus circa difficile et bonum, optimorum operati- difficile et bonum, optimorum operati-

vus. » vus. »

3. Adhuc, Idem Aristoteles dat hanc 3. Adhuc, Idem Aristoteles dat hanc in III Ethicorum, quod «< virtus est in in III Ethicorum, quod «< virtus est in passionibus et operationibus medium passionibus et operationibus medium duarum malitiarum, quarum una est in duarum malitiarum, quarum una est in superabundantia, et altera in defectu, sed superabundantia, et altera in defectu, sed in bono est extremum. >> in bono est extremum. >>

4. A Tullio in fine Rhetoricæ primæ 4. A Tullio in fine Rhetoricæ primæ accipitur hæc, « Virtus est habitus in accipitur hæc, « Virtus est habitus in modum naturæ, rationi consentaneus. » modum naturæ, rationi consentaneus. » 3. Ab Anselmo hæc : « Virtus est dis- 3. Ab Anselmo hæc : « Virtus est dis- positio mentis bene constitutæ. » positio mentis bene constitutæ. » Et quæritur de singulis istis definitio- Et quæritur de singulis istis definitio-

INVENIUNTUR multæ definitiones virtu- nibus. INVENIUNTUR multæ definitiones virtu- nibus.

1. Prima est Augustini in Littera, hæc 1. Prima est Augustini in Littera, hæc scilicet, «< Virtus est bona qualitas men- scilicet, «< Virtus est bona qualitas men- tis, qua recte vivitur, qua nullus male tis, qua recte vivitur, qua nullus male

Primo ergo objicitur de definitione Au- Primo ergo objicitur de definitione Au- gustini. gustini.

1. Videtur enim inconveniens, quod 1. Videtur enim inconveniens, quod dicit, Bona qualitas mentis: qualitas dicit, Bona qualitas mentis: qualitas

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 103. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 103.

enim est, ut dicit Philosophus in Prædi- enim est, ut dicit Philosophus in Prædi-

: :

camentis, secundum quam quales esse camentis, secundum quam quales esse dicimur secundum virtutem autem non dicimur secundum virtutem autem non solum dicimur quales, sed perfecti: et solum dicimur quales, sed perfecti: et sic virtus in aliquid plus videtur esse sic virtus in aliquid plus videtur esse quam qualitas. quam qualitas.

2. Adhuc quod dicit, Qua recte vivitur, 2. Adhuc quod dicit, Qua recte vivitur, non videtur posse intelligi nisi de justi- non videtur posse intelligi nisi de justi- tia quia illa solum considerat quod re- tia quia illa solum considerat quod re- ctum est et hoc inconveniens est: quia ctum est et hoc inconveniens est: quia definitio generis debet convenire cuilibet definitio generis debet convenire cuilibet speciei. speciei.

3. Adhuc quod dicit, Qua nullus male 3. Adhuc quod dicit, Qua nullus male utitur, videtur non convenire: quia utitur, videtur non convenire: quia multi virtutibus acquisitis et intellectua- multi virtutibus acquisitis et intellectua- libus et moralibus abutuntur in superbiam libus et moralibus abutuntur in superbiam et inanem gloriam, sicut Pharisæi, qui et inanem gloriam, sicut Pharisæi, qui justitiam suam faciebant coram homi- justitiam suam faciebant coram homi- nibus ut viderentur et laudarentur ab eis. nibus ut viderentur et laudarentur ab eis.

4. Adhuc, Quam solus Deus operatur 4. Adhuc, Quam solus Deus operatur in hominibus, videtur inconveniens esse: in hominibus, videtur inconveniens esse: dicit enim Augustinus: « Qui creavit të dicit enim Augustinus: « Qui creavit të sine te, non justificabit te sine te. » Et sic sine te, non justificabit te sine te. » Et sic non solus Deus operatur virtutem in no- non solus Deus operatur virtutem in no- bis, sed etiam cooperatur homo. bis, sed etiam cooperatur homo.

Similiter objicitur de secunda quæ est Similiter objicitur de secunda quæ est Aristotelis, quod « virtus est habitus in ge- Aristotelis, quod « virtus est habitus in ge- nere circa difficile et bonum, optimorum nere circa difficile et bonum, optimorum operativus » hoc enim non videtur operativus » hoc enim non videtur convenire virtuti in genere, sed cui- convenire virtuti in genere, sed cui-

dam virtuti quam vocant heroicam, dam virtuti quam vocant heroicam, eorum qui dicuntur semidii eorum qui dicuntur semidii

quæ est quæ est et semiviri sive homines, sicut dicit et semiviri sive homines, sicut dicit Homerus de Hectore, ut narrat Aristo- Homerus de Hectore, ut narrat Aristo- teles in VII Ethicorum, sic dicens : teles in VII Ethicorum, sic dicens : « Inquit Homerus de Hectore, quoniam « Inquit Homerus de Hectore, quoniam valde fuit optimus: nec videbatur filius valde fuit optimus: nec videbatur filius mortalis viri esse, sed Dei. » Ergo vide- mortalis viri esse, sed Dei. » Ergo vide- tur definitio inconveniens esse: quia nec tur definitio inconveniens esse: quia nec omni, nec semper convenit, nec ubique: omni, nec semper convenit, nec ubique: cum secundum Aristotelem omne univer- cum secundum Aristotelem omne univer- sale et essentiale debeat de omni esse sale et essentiale debeat de omni esse ubique et semper. ubique et semper.

Similiter objicitur de tertia quæ etiam Similiter objicitur de tertia quæ etiam est Aristotelis quod « virtus est in passio- est Aristotelis quod « virtus est in passio- nibus et operationibus medium duarum nibus et operationibus medium duarum malitiarum, etc., » quia malitiarum, etc., » quia

261 261

1. Non omnis virtus est medium dua- 1. Non omnis virtus est medium dua- rum malitiarum, sed moralis tantum, in- rum malitiarum, sed moralis tantum, in- tellectualis non et sic videtur definitio tellectualis non et sic videtur definitio non esse universalis. non esse universalis.

2. Adhuc, Extremum esse in bono per 2. Adhuc, Extremum esse in bono per superabundantiam dicitur: ergo secun- superabundantiam dicitur: ergo secun- dum doctrinam Philosophorum, uni soli dum doctrinam Philosophorum, uni soli convenit quæcumque est extrema virtus, convenit quæcumque est extrema virtus, sicut in theologicis charitas, et in cardi- sicut in theologicis charitas, et in cardi- nalibus prudentia. nalibus prudentia.

3. Adhuc, Magis videtur felicitas extre- 3. Adhuc, Magis videtur felicitas extre- mum esse in bono, quam virtus: et sic mum esse in bono, quam virtus: et sic definitio magis convenit felicitati, quam definitio magis convenit felicitati, quam virtuti. virtuti.

Similiter objicitur de quarta quam dat Similiter objicitur de quarta quam dat Tullius, quod scilicet « virtus est habitus Tullius, quod scilicet « virtus est habitus in modum naturæ, rationi consenta- in modum naturæ, rationi consenta-

neus. » neus. »

1. Virtus enim videtur esse de superad- 1. Virtus enim videtur esse de superad- ditis naturæ, et non natura quædam : et ditis naturæ, et non natura quædam : et sic videtur, quod non consentiat rationi sic videtur, quod non consentiat rationi in modum naturæ. in modum naturæ.

2. Adhuc, Virtus non est de esse natu- 2. Adhuc, Virtus non est de esse natu- ræ, sed de bene esse: natura est de esse: ræ, sed de bene esse: natura est de esse: ergo videtur, quod virtus in modum na- ergo videtur, quod virtus in modum na- turæ rationi non consentiat: et sic vide- turæ rationi non consentiat: et sic vide- tur esse inconveniens. tur esse inconveniens.

Similiter objicitur de quinta et ultima Similiter objicitur de quinta et ultima quam dat Anselmus, scilicet quod «< vir- quam dat Anselmus, scilicet quod «< vir- tus est dispositio mentis bene constitu- tus est dispositio mentis bene constitu-

tæ. » tæ. »

1. In hac enim definitione nihil poni- 1. In hac enim definitione nihil poni- tur essentiale virtuti: mens enim non est tur essentiale virtuti: mens enim non est de essentia virtutis. de essentia virtutis.

2. Adhuc, In specie qualitatis habitus 2. Adhuc, In specie qualitatis habitus dividitur contra dispositionem: si ergo dividitur contra dispositionem: si ergo virtus est habitus, virtus non est dispo- virtus est habitus, virtus non est dispo- sitio et sic male dicit, quod sit disposi- sitio et sic male dicit, quod sit disposi- tio mentis bene constitutæ. tio mentis bene constitutæ.

Adhuc, Cum unius rei unicum sit esse Adhuc, Cum unius rei unicum sit esse quod indicat definitio, penes quid acci- quod indicat definitio, penes quid acci- piuntur tot definitiones ? piuntur tot definitiones ?

Solutio. Solutio.

SOLUTIO. Dicendum, quod inter omnes SOLUTIO. Dicendum, quod inter omnes definitiones melior est Augustini, et etiam Defin. Au definitiones melior est Augustini, et etiam Defin. Au convenientior. convenientior.

gustinî. gustinî.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2 Ad 2

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

stotelis. 1. stotelis. 1.

262 262

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et quod dicitur, Bona qualitas, hoc Et quod dicitur, Bona qualitas, hoc modo dicitur quo modo omnis forma in modo dicitur quo modo omnis forma in quale prædicatur sive substantialis sive quale prædicatur sive substantialis sive accidentalis. Hoc enim modo habitus accidentalis. Hoc enim modo habitus qualitas est, et est bona qualitas: quia qualitas est, et est bona qualitas: quia virtus in ratione boni determinatur: et virtus in ratione boni determinatur: et licet sit in ratione perficientis ad bonum, licet sit in ratione perficientis ad bonum, tamen quia habitus est, et habitus in ge- tamen quia habitus est, et habitus in ge- nere qualitatis, qualitas est, ut dicit Au- nere qualitatis, qualitas est, ut dicit Au- gustinus. gustinus.

Et per hoc patet solutio ad primum. Et per hoc patet solutio ad primum. AD ALIUD dicendum, quod omni virtute AD ALIUD dicendum, quod omni virtute recte vivitur per se, licet per accidens recte vivitur per se, licet per accidens aliquis opere virtutis abutatur, non refe- aliquis opere virtutis abutatur, non refe- rendo ipsum ad debitum finem: quamvis rendo ipsum ad debitum finem: quamvis enim rectitudo debiti sit justitiæ, tamen enim rectitudo debiti sit justitiæ, tamen rectitudo contingendi medium vel finem rectitudo contingendi medium vel finem omnis virtutis est. omnis virtutis est.

AD ALIUD dicendum, quod talis abusus AD ALIUD dicendum, quod talis abusus est per accidens, sicut dictum est, est per accidens, sicut dictum est,

AD ALIUD dicendum, quod ad infusio- AD ALIUD dicendum, quod ad infusio- nem virtutis nihil operatur homo ut cau- nem virtutis nihil operatur homo ut cau- sa, sed ut removens contrarium, scilicet sa, sed ut removens contrarium, scilicet ne ponatur obstaculum Spiritui sancto. ne ponatur obstaculum Spiritui sancto. Deus enim non justificat invitum, sed Deus enim non justificat invitum, sed volentem et consentientem: et hoc in- volentem et consentientem: et hoc in- tendit dicere Augustinus. tendit dicere Augustinus.

: :

Defin. Ari- AD ALIUD dicendum, quod definitio Defin. Ari- AD ALIUD dicendum, quod definitio Aristotelis datur secundum perfectionem Aristotelis datur secundum perfectionem virtutis in opere: habitus enim, ut dicit virtutis in opere: habitus enim, ut dicit Aristoteles, est perfectio ut somnus Aristoteles, est perfectio ut somnus actus autem ut vigilia. Et hoc est in anima actus autem ut vigilia. Et hoc est in anima et potentiis ejus et habitibus et licet hoc et potentiis ejus et habitibus et licet hoc plus principaliter conveniat heroicæ vir- plus principaliter conveniat heroicæ vir- tuti, tamen communiter convenit omni tuti, tamen communiter convenit omni virtuti quia quælibet virtus est in his virtuti quia quælibet virtus est in his circa quæ est per se, sicut temperantia circa quæ est per se, sicut temperantia circa concupiscentias et abstinentias, for- circa concupiscentias et abstinentias, for- titudo circa timores et audacias est. opti- titudo circa timores et audacias est. opti- morum quæ sunt in illo genere operativa, morum quæ sunt in illo genere operativa, quorum unumquodque est difficile et bo- quorum unumquodque est difficile et bo- num difficile enim est medium contin- num difficile enim est medium contin- gere et unumquodque talium in ratione gere et unumquodque talium in ratione boni virtutis determinatur. Unde hoc boni virtutis determinatur. Unde hoc convenit omni virtuti et ubique virtuti et convenit omni virtuti et ubique virtuti et semper, licet eminenter et excellenter semper, licet eminenter et excellenter conveniat heroicæ. conveniat heroicæ.

De De

AD ID quod objicitur de tertia, dicen- AD ID quod objicitur de tertia, dicen- dum quod illa assignatio non est nisi " dum quod illa assignatio non est nisi " virtutis moralis, sicut probat objectio : virtutis moralis, sicut probat objectio : omnis tamen virtus medium est: sed omnis tamen virtus medium est: sed moralis duarum malitiarum medium est. moralis duarum malitiarum medium est. Intellectualis vero medium, quod est ra- Intellectualis vero medium, quod est ra- tio recta. Et sic universalis est definitio : tio recta. Et sic universalis est definitio : quia omnis virtus circa medium est non quia omnis virtus circa medium est non eodem modo acceptum. eodem modo acceptum.

AD ALIUD dicendum, quod extremum AD ALIUD dicendum, quod extremum esse in bono, secundum quod generaliter esse in bono, secundum quod generaliter convenit virtuti, non accipitur secundum convenit virtuti, non accipitur secundum gradus boni: quia sic non conveniret ni- gradus boni: quia sic non conveniret ni- si uni soli, sicut probat objectio: sed si uni soli, sicut probat objectio: sed accipitur secundum oppositionem boni accipitur secundum oppositionem boni ad malum, in qua oppositione in extrema ad malum, in qua oppositione in extrema distantia est virtus in ratione boni et distantia est virtus in ratione boni et ideo est optima in ratione boni, et vitium ideo est optima in ratione boni, et vitium pessimum. Quia, sicut dicit Philosophus, pessimum. Quia, sicut dicit Philosophus, si aliquid opponitur alicui sicut bonum si aliquid opponitur alicui sicut bonum malo, in eodem genere oppositionis op- malo, in eodem genere oppositionis op- ponetur magis ad magis, et maxime ad ponetur magis ad magis, et maxime ad maxime. Unde sicut malum opponitur bo- maxime. Unde sicut malum opponitur bo- no, ita pejus meliori, et optimum pessimo. no, ita pejus meliori, et optimum pessimo.

AD ALIUD dicendum, quod felicitas est AD ALIUD dicendum, quod felicitas est aliter extremum quam virtus: felicitas aliter extremum quam virtus: felicitas enim est extremum ut finis per virtutem enim est extremum ut finis per virtutem intentus, virtus autem est extremum in intentus, virtus autem est extremum in ratione boni in oppositione ad malum, ratione boni in oppositione ad malum, sicut dictum est. sicut dictum est.

AD EA quæ objiciuntur contra definitio- ! AD EA quæ objiciuntur contra definitio- ! nem Tullii, dicendum quod illa definitio nem Tullii, dicendum quod illa definitio non datur per essentialia, sed penes mo- non datur per essentialia, sed penes mo- tus virtutis quibus movet rationem in tus virtutis quibus movet rationem in modum naturæ, et non artis. modum naturæ, et non artis.

AD ID quod objicitur de quinta, dicen- AD ID quod objicitur de quinta, dicen- dum quod Anselmus non intendit ibidem dum quod Anselmus non intendit ibidem definire virtutem, sed tantum dicere qua- definire virtutem, sed tantum dicere qua- liter se habet ad mentem et animam liter se habet ad mentem et animam quam optime disponit ad bonum. quam optime disponit ad bonum.

AD ALIUD dicendum, quod dispositio AD ALIUD dicendum, quod dispositio dividitur contra habitum, in hoc quod est dividitur contra habitum, in hoc quod est qualitas facile mobilis, habitus autem qualitas facile mobilis, habitus autem qualitas confirmata : et non in hoc qualitas confirmata : et non in hoc quod disponit subjectum et ordinat ad quod disponit subjectum et ordinat ad optimum, quia hoc maxime facit habitus optimum, quia hoc maxime facit habitus virtutis. virtutis.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 103. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 103.

AD ULTIMUM dicendum, quod licet uni- AD ULTIMUM dicendum, quod licet uni- cum sit esse rei quod indicat essentialis cum sit esse rei quod indicat essentialis de finitio, tamen multæ sunt habitudines de finitio, tamen multæ sunt habitudines et comparationes effectus et causæ unius- et comparationes effectus et causæ unius- cujusque, penes quas possunt accipi di cujusque, penes quas possunt accipi di versæ assignationes notitiam rei facientes. versæ assignationes notitiam rei facientes. Unde primæ duæ penes essentialia virtu- Unde primæ duæ penes essentialia virtu- tis accipiuntur et sunt essentiales: melior tis accipiuntur et sunt essentiales: melior tamen est Augustini, et magis essentialia tamen est Augustini, et magis essentialia indicans, præcipue de virtute infusa. indicans, præcipue de virtute infusa. Quarta quæ Tullii est, datur penes motum Quarta quæ Tullii est, datur penes motum virtutis quo movet rationem : movet virtutis quo movet rationem : movet enim in modum naturæ, et non in mo- enim in modum naturæ, et non in mo- dum artis et propter hoc virtus est om- dum artis et propter hoc virtus est om- ni arte certior, ut dicit Philosophus. De ni arte certior, ut dicit Philosophus. De Anselmi definitione jam dictum est. Anselmi definitione jam dictum est. Et sic patet solutio ad omnia objecta. Et sic patet solutio ad omnia objecta.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

263 263

prudentia, justitia, fortitudo, et tempe- prudentia, justitia, fortitudo, et tempe- rantia. Inter quas, ut dicit Bernardus in rantia. Inter quas, ut dicit Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium, libro V de Consideratione ad Eugenium, prudentia medium invenit, temperantia prudentia medium invenit, temperantia tangit, fortitudo tenet, justitia reddit. tangit, fortitudo tenet, justitia reddit.