ed contra. ed contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

237 237

peccato sunt opposita contradictorie: peccato sunt opposita contradictorie: quia si aliquando consentit, non remur- quia si aliquando consentit, non remur- murat semper: ergo hæc circa idem non murat semper: ergo hæc circa idem non possunt esse simul: synderesis est sem- possunt esse simul: synderesis est sem- per remurmurare peccato: ergo num- per remurmurare peccato: ergo num- quam potest consentire peccato : et non quam potest consentire peccato : et non fit peccatum nisi per consensum : ergo fit peccatum nisi per consensum : ergo synderesis non potest peccare. synderesis non potest peccare.

2. Adhuc, Synderesis est consentire in 2. Adhuc, Synderesis est consentire in

Utrum contingat synderesim aliquando bonum, et dissentire in malum in com- Utrum contingat synderesim aliquando bonum, et dissentire in malum in com-

peccare ' ? peccare ' ?

Quærendum est ulterius, Utrum con- Quærendum est ulterius, Utrum con- tingat synderesim aliquando peccare? tingat synderesim aliquando peccare? Et videtur, quod sic : Et videtur, quod sic :

1. Gregorius super Ezechielem dicit 1. Gregorius super Ezechielem dicit sic, et loquitur de synderesi sive de con- sic, et loquitur de synderesi sive de con- scientia « Hanc tamen videmus ali- scientia « Hanc tamen videmus ali- quando præcipitari, cum impius in pro- quando præcipitari, cum impius in pro- fundum venerit tunc enim contemnit, fundum venerit tunc enim contemnit, sicut dicitur, Proverb. xvIII, 3: Impius, sicut dicitur, Proverb. xvIII, 3: Impius, cum in profundum peccatorum venerit, cum in profundum peccatorum venerit, contemnit » Talis contemptus non fit contemnit » Talis contemptus non fit sine peccato. Ergo synderesis aliquando sine peccato. Ergo synderesis aliquando peccat. peccat.

2. Adhuc, Nihil punitur æternaliter in 2. Adhuc, Nihil punitur æternaliter in homine nisi quod mortaliter peccat. Duæ homine nisi quod mortaliter peccat. Duæ sunt pœnæ æternæ, ignis scilicet, et sunt pœnæ æternæ, ignis scilicet, et vermis conscientiæ. Vermis conscientiæ vermis conscientiæ. Vermis conscientiæ æternus est. Isa. LXVI, 24: Vermis eorum æternus est. Isa. LXVI, 24: Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstin- non morietur, et ignis eorum non exstin- guetur et erunt usque ad satietatem guetur et erunt usque ad satietatem visionis omni carni. Quod tractans bea- visionis omni carni. Quod tractans bea- tus Bernardus in Cantica, dicit sic: tus Bernardus in Cantica, dicit sic: << Horreo ignem urentem, catenam stri- << Horreo ignem urentem, catenam stri- dentem, vermem rodentem. » Vermis dentem, vermem rodentem. » Vermis autem in conscientia sive in synderesi autem in conscientia sive in synderesi est, et non insequitur nisi peccatum. est, et non insequitur nisi peccatum. Ergo oportet, quod peccatum sit in syn- Ergo oportet, quod peccatum sit in syn- deresi et in conscientia. Ergo peccat ali- deresi et in conscientia. Ergo peccat ali- quando. quando.

CONTRA: CONTRA:

1. Opposita simul inesse non possunt 1. Opposita simul inesse non possunt secundum idem semper remurmurare secundum idem semper remurmurare peccato et malo, et aliquando consentire peccato et malo, et aliquando consentire

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de Creaturis, Tract. I, Quæst. 71, Art. 2. Tom. Creaturis, Tract. I, Quæst. 71, Art. 2. Tom.

muni, et non in particulari: peccatum muni, et non in particulari: peccatum omne fit in particularibus actibus: ergo omne fit in particularibus actibus: ergo nullum peccatum fit secundum syndere- nullum peccatum fit secundum syndere- sim. sim.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum sicut di- Solutio. SOLUTIO. Ad hoc dicendum sicut di- Solutio. xerunt antiqui, Præpositivus et Altisio- xerunt antiqui, Præpositivus et Altisio- dorensis, quod synderesis proprium est dorensis, quod synderesis proprium est non peccare secundum se: tamen habet non peccare secundum se: tamen habet duas comparationes: unam scilicet ad duas comparationes: unam scilicet ad superius, et secundum hanc numquam superius, et secundum hanc numquam peccat: alteram quæ est ad inferius peccat: alteram quæ est ad inferius quod regit, hoc est, ad liberum arbi- quod regit, hoc est, ad liberum arbi- trium, et ad rationem, et ad voluntatem trium, et ad rationem, et ad voluntatem extra quas et supra quas est, ut dicit extra quas et supra quas est, ut dicit Gregorius et secundum hunc modum Gregorius et secundum hunc modum præcipitatur per accidens, sicut miles ca- præcipitatur per accidens, sicut miles ca- dente equo qui casus non est vitium dente equo qui casus non est vitium militis, sed equi: et non refertur ad militis, sed equi: et non refertur ad militem, nisi quia non tenuit per frænum militem, nisi quia non tenuit per frænum ne cespitaret. Ita aliquando imputatur ne cespitaret. Ita aliquando imputatur synderesi peccatum rationis, voluntatis, synderesi peccatum rationis, voluntatis, et liberi arbitrii: quia non tenuit ne ca- et liberi arbitrii: quia non tenuit ne ca- deret. deret.

ET Sic respondent ad primum : quia ET Sic respondent ad primum : quia sic videmus eam præcipitari, non culpa sic videmus eam præcipitari, non culpa sua, sed inferiorum cum impius in pro- sua, sed inferiorum cum impius in pro- fundum venerit, et non continet volun- fundum venerit, et non continet volun- tatem ab appetitu illiciti, nec rationem a tatem ab appetitu illiciti, nec rationem a judicio injusto, in quo præponit iniquum judicio injusto, in quo præponit iniquum æquo et ideo cadere dicitur. æquo et ideo cadere dicitur.

AD ALIUD dicitur eodem modo, scilicet AD ALIUD dicitur eodem modo, scilicet quod vermis in conscientia non rodit quod vermis in conscientia non rodit nisi sicut peccatum est in ea: et hoc est nisi sicut peccatum est in ea: et hoc est quia inferiores vires quibus supereminet quia inferiores vires quibus supereminet non continuit, cum tamen semper in se non continuit, cum tamen semper in se

XXXV novæ editionis nostræ. XXXV novæ editionis nostræ.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

238 238

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

recta fuerit. Sicut etiam Philosophus di- recta fuerit. Sicut etiam Philosophus di- cit in III de Anima de intellectu regente cit in III de Anima de intellectu regente et movente, quod intellectus semper est et movente, quod intellectus semper est rectus, phantasia autem recta et non rectus, phantasia autem recta et non recta. recta.

Ad object. 1. AD ALIA duo quæ in contrarium obji- Ad object. 1. AD ALIA duo quæ in contrarium obji- ciuntur, dicendum quod primum proce- ciuntur, dicendum quod primum proce- dit. dit.

Ad object. 2. Ad object. 2.

AD SECUNDUM dicendum, quod sicut AD SECUNDUM dicendum, quod sicut respicit inferiores vires quas continere respicit inferiores vires quas continere debet, ita etiam respicit particularia quæ debet, ita etiam respicit particularia quæ sunt in actibus illarum virium, et sic im- sunt in actibus illarum virium, et sic im- putatur ei peccatum quod fit in tali- putatur ei peccatum quod fit in tali- bus. bus.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum contingat synderesim in toto Utrum contingat synderesim in toto exstingui, vel non ? exstingui, vel non ?

Deinde quæritur, Si contingat eam in Deinde quæritur, Si contingat eam in toto exstingui? toto exstingui?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Hæresiarchæ sunt quibus dictat 1. Hæresiarchæ sunt quibus dictat conscientia, quod pro sua perfidia defen- conscientia, quod pro sua perfidia defen- denda debeant exponere vitam: et hoc denda debeant exponere vitam: et hoc est error et malum: ergo in eis non re- est error et malum: ergo in eis non re- murmurat malo et sic videtur in toto murmurat malo et sic videtur in toto exstincta. exstincta.

2. Adhuc, Ezechiel. I, 10, super il- 2. Adhuc, Ezechiel. I, 10, super il- lud : Facies aquilæ desuper ipsorum qua- lud : Facies aquilæ desuper ipsorum qua- tuor, Glossa Hieronymi : « Per faciem tuor, Glossa Hieronymi : « Per faciem aquilæ scintilla conscientiæ significatur, aquilæ scintilla conscientiæ significatur, quæ synderesis dicitur: et hanc quoque quæ synderesis dicitur: et hanc quoque videmus præcipitari et locum suum videmus præcipitari et locum suum amittere, cum impius in profundum ve- amittere, cum impius in profundum ve- nerit et contemnit 1. » Sed locum non nerit et contemnit 1. » Sed locum non amittit nisi exstinguatur. Ergo videtur, amittit nisi exstinguatur. Ergo videtur, quod in talibus exstinguitur. quod in talibus exstinguitur.

pheos et Taphnes constupraverunt te pheos et Taphnes constupraverunt te usque ad verticem. Glossa Hieronymi : usque ad verticem. Glossa Hieronymi : « Malignus spiritus de membris inferio- « Malignus spiritus de membris inferio- ribus usque ad verticem pertingit, quan- ribus usque ad verticem pertingit, quan- do castam celsitudinem mentis diffiden- do castam celsitudinem mentis diffiden- tiæ morbus corrumpit. » Celsitudo mentis tiæ morbus corrumpit. » Celsitudo mentis synderesis est. Ergo videtur, quod syn- synderesis est. Ergo videtur, quod syn- deresis corrumpitur : ergo et extingui- deresis corrumpitur : ergo et extingui-

tur. tur.

4. Adhuc, Super illud Psalmi xu, 1 : 4. Adhuc, Super illud Psalmi xu, 1 : Corrupti sunt et abominabiles facti sunt, Corrupti sunt et abominabiles facti sunt, Glossa: « Omni vi rationis privati. » Glossa: « Omni vi rationis privati. » Quædam vis rationis est synderesis. Quædam vis rationis est synderesis. Ergo aliquando privatur et exstingui- Ergo aliquando privatur et exstingui-

tur. tur.

5. Adhuc, Quidam objiciunt sic : 5. Adhuc, Quidam objiciunt sic : Fomes et synderesis ex opposito se Fomes et synderesis ex opposito se habent quantum ad actus: fomes exstin- habent quantum ad actus: fomes exstin- guitur in quibusdam, sicut in beata guitur in quibusdam, sicut in beata Virgine ex plenitudine gratiæ : ergo Virgine ex plenitudine gratiæ : ergo synderesis exstinguitur in quibusdam synderesis exstinguitur in quibusdam propter multitudinem culpæ. propter multitudinem culpæ.

CONTRA: CONTRA:

1. Isa. LXVI, 24: Vermis eorum non 1. Isa. LXVI, 24: Vermis eorum non morietur. Glossa, ibidem, «< Vermis morietur. Glossa, ibidem, «< Vermis scintilla conscientiæ est, quæ est synde- scintilla conscientiæ est, quæ est synde- resis, quæ etiam in damnatis semper resis, quæ etiam in damnatis semper remurmurat malo. « Ergo numquam remurmurat malo. « Ergo numquam exstinguitur. exstinguitur.

2. Adhuc, Sapient. v, 2 et 8 : Dicen- 2. Adhuc, Sapient. v, 2 et 8 : Dicen- tes intra se, pænitentiam agentes, et præ tes intra se, pænitentiam agentes, et præ angustia spiritus gementes ... Quid angustia spiritus gementes ... Quid nobis profuit superbia ? Ergo in damna- nobis profuit superbia ? Ergo in damna- tis remorsus conscientiæ est ad malum: tis remorsus conscientiæ est ad malum: ergo non exstinguitur in totum. ergo non exstinguitur in totum.

3. Adhuc, Luc. xv1, 24, super illud: 3. Adhuc, Luc. xv1, 24, super illud: Mitte Lazarum, ut intingat extremum Mitte Lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aquam, Glossa : « Petiit digiti sui in aquam, Glossa : « Petiit dives, ut extremo digiti Lazari refrige- dives, ut extremo digiti Lazari refrige- rium sentiret, et nuntiaret quinque rium sentiret, et nuntiaret quinque fratribus suis, ne venirent in hunc locum fratribus suis, ne venirent in hunc locum tormentorum. Quia reproborum mentem tormentorum. Quia reproborum mentem poena sua quandoque inutiliter erudit ad poena sua quandoque inutiliter erudit ad dilectionem, ut tunc etiam suos speciali- dilectionem, ut tunc etiam suos speciali- ter diligant, qui hic dum peccata dilige- ter diligant, qui hic dum peccata dilige- rent, nec se amabant. Petiit ergo et sibi rent, nec se amabant. Petiit ergo et sibi 3. Adhuc, Jerem. II, 16: Filii Mem- bonum et aliis. » Ergo videtur, quod in 3. Adhuc, Jerem. II, 16: Filii Mem- bonum et aliis. » Ergo videtur, quod in

¹ Proverb. xv, 3 : Impius, cum in profundum peccatorum venerit, contemnit. ¹ Proverb. xv, 3 : Impius, cum in profundum peccatorum venerit, contemnit.

Sed conin Sed conin

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99.

damnatis non omnino exstincta est, sed damnatis non omnino exstincta est, sed remurmuret malo et desideret bonum et remurmuret malo et desideret bonum et sibi et aliis. sibi et aliis.

4. Adhuc, Ibidem alia Glossa, « Ser- 4. Adhuc, Ibidem alia Glossa, « Ser- vatur diviti ad pœnam et cognitio paupe- vatur diviti ad pœnam et cognitio paupe- ris quem despexit, et memoria fratrum ris quem despexit, et memoria fratrum quos reliquit, ut de visa despecti gloria, quos reliquit, ut de visa despecti gloria, et de poena inutiliter amatorum amplius et de poena inutiliter amatorum amplius torqueatur. » Ergo videtur cum tortura torqueatur. » Ergo videtur cum tortura illa sit in conscientia, quod vermis non illa sit in conscientia, quod vermis non moritur, nec synderesis exstinguitur quin moritur, nec synderesis exstinguitur quin remurmuret malo. remurmuret malo.

5. Adhuc, Dionysius in libro de Divinis 5. Adhuc, Dionysius in libro de Divinis nominibus, dicit de dæmonibus sic: nominibus, dicit de dæmonibus sic: « Data illis naturalia dona nequaquam ea « Data illis naturalia dona nequaquam ea mutata esse dicimus, sed sunt integra et mutata esse dicimus, sed sunt integra et splendidissima quamvis ipsi non vi- splendidissima quamvis ipsi non vi- deant, claudentes suorum boni inspectivas deant, claudentes suorum boni inspectivas virtutes. » Synderesis autem est datum virtutes. » Synderesis autem est datum naturale. Ergo in damnatis non omnino naturale. Ergo in damnatis non omnino exstinguitur. exstinguitur.

6. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- 6. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- ro arbitrio : « Quomodo non est ibi ro arbitrio : « Quomodo non est ibi aliquid sapere ubi mala quæ tolerantur, aliquid sapere ubi mala quæ tolerantur, cogunt pœnitere malorum quæ facta cogunt pœnitere malorum quæ facta sunt. Numquid in tormentis est pœni- sunt. Numquid in tormentis est pœni- tere, aut pœnitere non est sapere ? » tere, aut pœnitere non est sapere ? » Ergo videtur, quod pœnitere et aliquid Ergo videtur, quod pœnitere et aliquid sapere per synderesim, sit in damnatis sapere per synderesim, sit in damnatis sapere ergo non exstinguitur in toto. sapere ergo non exstinguitur in toto.

7. Adhuc, Hieronymus dicit, quod in 7. Adhuc, Hieronymus dicit, quod in Cain scintilla conscientiæ non exstingue- Cain scintilla conscientiæ non exstingue- batur. batur.

SOLUTIO. Dicendum, quod scintilla SOLUTIO. Dicendum, quod scintilla conscientiæ sive synderesis in nullo nec conscientiæ sive synderesis in nullo nec viatore, nec damnato exstinguitur ex viatore, nec damnato exstinguitur ex toto sed actus ejus duplex est, scilicet toto sed actus ejus duplex est, scilicet inclinatio ab bonum, et murmuratio inclinatio ab bonum, et murmuratio contra malum. Quantum ad inclinatio- contra malum. Quantum ad inclinatio- nem ad bonum in damnatis exstinguitur. nem ad bonum in damnatis exstinguitur. Quantum ad remurmurationem mali ha- Quantum ad remurmurationem mali ha- bet duplicem actum, scilicet remurmu- bet duplicem actum, scilicet remurmu- rare malo quia malum, et hunc amittit rare malo quia malum, et hunc amittit in damnatis et remurmurare malo in in damnatis et remurmurare malo in comparatione ad pœnam quæ sentitur ex comparatione ad pœnam quæ sentitur ex peccato, et hunc numquam amittit nec peccato, et hunc numquam amittit nec

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

239 239

in viatore nec in damnato semper enim in viatore nec in damnato semper enim vellent non commisisse hoc malum pro- vellent non commisisse hoc malum pro- pter quod ita cruciantur. Et hæc solutio pter quod ita cruciantur. Et hæc solutio est antiquorum et bona: quia concordat est antiquorum et bona: quia concordat dictis Sanctorum. dictis Sanctorum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod in AD PRIMUM ergo dicendum, quod in hæresiarchis synderesis non in toto ex- hæresiarchis synderesis non in toto ex- stinguitur: hoc enim verum est quod stinguitur: hoc enim verum est quod dicit conscientia hæretico, quod vita pro dicit conscientia hæretico, quod vita pro fide ponenda est: sed error rationis qui fide ponenda est: sed error rationis qui dicit, quod hæc hæresis est fides, ita ob- dicit, quod hæc hæresis est fides, ita ob- nubilat eam, quod actum remorsionis nubilat eam, quod actum remorsionis habere non potest. habere non potest.

AD ALIUD superius jam responsum est : AD ALIUD superius jam responsum est : quia non amittit locum, nec præcipitatur quia non amittit locum, nec præcipitatur nisi ratione inferiorum potentiarum, ra- nisi ratione inferiorum potentiarum, ra- tionis scilicet, et voluntatis, etiam li- tionis scilicet, et voluntatis, etiam li- beri arbitrii, sicut miles cadit cadente beri arbitrii, sicut miles cadit cadente equo. equo.

AD ALIUD dicendum, quod celsitudo AD ALIUD dicendum, quod celsitudo mentis dicitur ibi superior portio ratio- mentis dicitur ibi superior portio ratio- nis, et non synderesis. In argumento nis, et non synderesis. In argumento autem est fallacia accidentis: quia arguit autem est fallacia accidentis: quia arguit ac si idem necesse sit prædicato et acci- ac si idem necesse sit prædicato et acci- denti inesse. denti inesse.

AD ALIUD recte eodem modo dicen- AD ALIUD recte eodem modo dicen- dum est, quod vis rationis ibi non dici- dum est, quod vis rationis ibi non dici- tur synderesis, sed superior portio ratio- tur synderesis, sed superior portio ratio- nis deliberativæ. In processu autem est nis deliberativæ. In processu autem est fallacia accidentis sicut in priori. fallacia accidentis sicut in priori.

Ad ULTIMUM dicendum, quod non est Ad ULTIMUM dicendum, quod non est simile de fomite et synderesi : quia syn- simile de fomite et synderesi : quia syn- deresis est de datis naturæ : et ideo na- deresis est de datis naturæ : et ideo na- tura manente non corrumpitur nec ex- tura manente non corrumpitur nec ex- stinguitur in toto: fomes autem est de stinguitur in toto: fomes autem est de causatis a culpa et a peccato: et ideo in causatis a culpa et a peccato: et ideo in his in quibus gratia ad plenum datur, in his in quibus gratia ad plenum datur, in toto tollitur. toto tollitur.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 8. Ad 8.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

EA QUÆ objiciuntur in contrarium, Ad object. EA QUÆ objiciuntur in contrarium, Ad object. concedenda sunt. concedenda sunt.

cap. cap.

4. 4.

240 240

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De conscientia, utrum sit potentia vel De conscientia, utrum sit potentia vel habitus? Et si est habitus, qualis habitus? Et si est habitus, qualis sit ille? sit ille?

DEINDE quæritur de conscientia, Utrum DEINDE quæritur de conscientia, Utrum sit potentia vel habitus ? sit potentia vel habitus ?

Et si est habitus, qualis sit ille ? Et si est habitus, qualis sit ille ? Et, Utrum sit idem quod synderesis Et, Utrum sit idem quod synderesis vel non ? vel non ?

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum synderesis sit potentia, vel Utrum synderesis sit potentia, vel habitus ? habitus ?

do immunda quorum nihil convenit do immunda quorum nihil convenit potentiæ animæ: ergo conscientia non potentiæ animæ: ergo conscientia non est animæ potentia. est animæ potentia.

3. Adhuc, Damascenus : « Conscientia 3. Adhuc, Damascenus : « Conscientia est lex nostri intellectus : » lex nostri est lex nostri intellectus : » lex nostri intellectus non est potentia, sed potius intellectus non est potentia, sed potius habitus naturalis insitus nobis habitus habitus naturalis insitus nobis habitus naturaliter insitus nobis non est potentia¹ naturaliter insitus nobis non est potentia¹ licet sit in potentia: ergo videtur, quod licet sit in potentia: ergo videtur, quod conscientia non sit potentia, sed potius conscientia non sit potentia, sed potius

habitus. habitus.

SED TUNC ulterius quæritur, Utrum Quæst SED TUNC ulterius quæritur, Utrum Quæst sit habitus naturalis vel acquisitus ? sit habitus naturalis vel acquisitus ?

Et videtur, quod acquisitus : quia Et videtur, quod acquisitus : quia aliquando quis habet conscientiam de re aliquando quis habet conscientiam de re quam prius non habuit. Et hujus est quam prius non habuit. Et hujus est exemplum quia dato mandato a prin- exemplum quia dato mandato a prin- cipe vel a Deo, aliquis habet conscientiam cipe vel a Deo, aliquis habet conscientiam de transgressione mandati quam prius de transgressione mandati quam prius non habuit quod non posset si natura- non habuit quod non posset si natura- liter esset insita: tunc enim haberet se liter esset insita: tunc enim haberet se uno modo. uno modo.

CONTRA: CONTRA:

1. Joannes Damascenus dicit conscien- 1. Joannes Damascenus dicit conscien- tiam legem esse nostri intellectus, prout tiam legem esse nostri intellectus, prout lex nostri intellectus repugnat legi carnis. lex nostri intellectus repugnat legi carnis. Ad Roman. VI, 22 et 23: Condelector Ad Roman. VI, 22 et 23: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem: legi Dei secundum interiorem hominem:

Videtur autem, quod non sit potentia, video autem aliam legem in membris Videtur autem, quod non sit potentia, video autem aliam legem in membris sed habitus. sed habitus.

1. Quando enim aliquid prædicatur 1. Quando enim aliquid prædicatur essentialiter de alio, passiones et diffe- essentialiter de alio, passiones et diffe- rentiæ prædicati prædicabuntur de subje- rentiæ prædicati prædicabuntur de subje- cto, per illam regulam quam dat Aristo- cto, per illam regulam quam dat Aristo- teles in Prædicamentis : « Quando teles in Prædicamentis : « Quando alterum de altero prædicatur ut de subje- alterum de altero prædicatur ut de subje- cto, quæcumque de prædicato dicuntur, cto, quæcumque de prædicato dicuntur, de subjecto dici necesse est. » Potentia de subjecto dici necesse est. » Potentia animæ substantialis pars animæ est, quæ animæ substantialis pars animæ est, quæ non potest prædicari de conscientia, quia non potest prædicari de conscientia, quia conscientia aliquando est et aliquando conscientia aliquando est et aliquando non est, quod non convenit parti ani- non est, quod non convenit parti ani- Ergo conscientia non est potentia Ergo conscientia non est potentia

mæ. mæ. animæ. animæ.

2. Adhuc, Damascenus : « Conscientia 2. Adhuc, Damascenus : « Conscientia aliquando recta est, et aliquando erro- aliquando recta est, et aliquando erro- nea : aliquando tranquilla, aliquando nea : aliquando tranquilla, aliquando perturbata aliquando munda, aliquan- perturbata aliquando munda, aliquan-

meis, repugnantem legi mentis meæ, et meis, repugnantem legi mentis meæ, et captivantem me in lege peccati quæ est in captivantem me in lege peccati quæ est in membris meis. Lex membrorum est ha- membris meis. Lex membrorum est ha- bitus innatus per naturam corruptam. bitus innatus per naturam corruptam. Ergo et lex mentis sive intellectus habitus Ergo et lex mentis sive intellectus habitus videtur esse innatus per naturam inte- videtur esse innatus per naturam inte- gram et sanam. gram et sanam.

2. Adhuc, Ad Roman. II, 14 et 15: 2. Adhuc, Ad Roman. II, 14 et 15: Cum enim gentes, quæ legem non habent, Cum enim gentes, quæ legem non habent, naturaliter ea quæ legis sunt faciunt, naturaliter ea quæ legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex: qui ostendunt opus legis scri- sunt lex: qui ostendunt opus legis scri- ptum in cordibus suis. Ibi Glossa Au- ptum in cordibus suis. Ibi Glossa Au- gustini : « Etsi gentiles non habent le- gustini : « Etsi gentiles non habent le- gem scriptam, habent tamen legem gem scriptam, habent tamen legem naturalem, qua quisque intelligit et sibi naturalem, qua quisque intelligit et sibi conscius est quid sibi bonum, et quid sit conscius est quid sibi bonum, et quid sit sibi malum. » Hujusmodi lex habitus sibi malum. » Hujusmodi lex habitus est naturalis. Ergo et conscientia. est naturalis. Ergo et conscientia.

Sed contr Sed contr

Jæst. 2, Jæst. 2,

contra. contra.

Solutio, Solutio,

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99.

SI HOC conceditur : tunc quæritur SI HOC conceditur : tunc quæritur ulterius, Utrum sit habitus cognitivus, ulterius, Utrum sit habitus cognitivus, vel motivus ? vel motivus ?

Et videtur, quod motivus : quia Et videtur, quod motivus : quia

1. Sicut dicit Damascenus: « Immissio 1. Sicut dicit Damascenus: « Immissio

perniciosi per quam fit lex membrorum, perniciosi per quam fit lex membrorum, habitus motivus est. » Cum ergo con- habitus motivus est. » Cum ergo con- traria sint in eodem genere, lex naturalis traria sint in eodem genere, lex naturalis sive conscientia quæ instigat ad bonum, sive conscientia quæ instigat ad bonum, habitus motivus est. habitus motivus est.

2. Adhuc, Habitus motivus est, qui 2. Adhuc, Habitus motivus est, qui movet ad delectabile et triste: et, sicut movet ad delectabile et triste: et, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, qui dicit Aristoteles in III de Anima, qui movet ad fugiendum vel prosequendum: movet ad fugiendum vel prosequendum: et sic movet habitus conscientiæ : ergo et sic movet habitus conscientiæ : ergo videtur esse habitus motivus. videtur esse habitus motivus.

CONTRA: CONTRA:

1. Conscientia dicit scientiam: scientia 1. Conscientia dicit scientiam: scientia est habitus cognitivus: ergo et conscien- est habitus cognitivus: ergo et conscien- tia. tia.

2. Adhuc, Cum dicitur, Iste est con- 2. Adhuc, Cum dicitur, Iste est con- scius secretorum illius, sensus est, quod scius secretorum illius, sensus est, quod cognitive scit iste ea quæ scit ille et hoc cognitive scit iste ea quæ scit ille et hoc est secundum habitum cognitivum et non est secundum habitum cognitivum et non motivum ergo conscientia dicit habi- motivum ergo conscientia dicit habi- tum cognitivum. tum cognitivum.

3. Adhuc, Ezechiel. 1, 10, in Glossa 3. Adhuc, Ezechiel. 1, 10, in Glossa super illud Facies aquila desuper ipso- super illud Facies aquila desuper ipso- rum quatuor, « Conscientiæ est errata rum quatuor, « Conscientiæ est errata corrigere et consiliari. » Utrumque ho- corrigere et consiliari. » Utrumque ho- rum fit secundum habitum cognitivum. rum fit secundum habitum cognitivum. Ergo videtur, quod sit habitus cogniti- Ergo videtur, quod sit habitus cogniti-

vus. vus.

4. Adhuc, I ad Corinth. IV, 4 : Nihil 4. Adhuc, I ad Corinth. IV, 4 : Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc justi- mihi conscius sum, sed non in hoc justi- ficatus sum. Hoc dixit Apostolus, quia ficatus sum. Hoc dixit Apostolus, quia nescivit se esse in peccato secundum nescivit se esse in peccato secundum habitum cognitivum. Ergo videtur, habitum cognitivum. Ergo videtur, quod conscientia habitus cognitivus quod conscientia habitus cognitivus sit. sit.

5. Adhuc, Eccle. VII, 23: Scit enim 5. Adhuc, Eccle. VII, 23: Scit enim conscientia tua, quia et tu crebro male- conscientia tua, quia et tu crebro male- dixisti aliis. Glossa, ibidem, « Qua judice dixisti aliis. Glossa, ibidem, « Qua judice nemo nocens absolvitur. » Scire et ju- nemo nocens absolvitur. » Scire et ju- dicare fiunt secundum habitum cogniti- dicare fiunt secundum habitum cogniti- Ergo conscientia est habitus cogni- Ergo conscientia est habitus cogni-

vum. vum. tivus. tivus.

241 241

nis dicendum est, quod conscientia du- nis dicendum est, quod conscientia du- pliciter accipitur, scilicet materialiter, et pliciter accipitur, scilicet materialiter, et sic ponitur pro eo quod scitum est in sic ponitur pro eo quod scitum est in anima vel scibile et hoc nec potentia anima vel scibile et hoc nec potentia est, nec habitus, sed scitum. Aliquando est, nec habitus, sed scitum. Aliquando accipitur formaliter, pro scientia scilicet accipitur formaliter, pro scientia scilicet quæ refertur ad scitum, licet non sub quæ refertur ad scitum, licet non sub eodem casu quo refertur scibile ad eodem casu quo refertur scibile ad scientiam, ut dicit Aristoteles in Prædi- scientiam, ut dicit Aristoteles in Prædi- camentis quia scientia dicitur scibilis camentis quia scientia dicitur scibilis scientia : scibile autem non dicitur scientia : scibile autem non dicitur scientiæ scibile, sed scientia scibile. Et si scientiæ scibile, sed scientia scibile. Et si sic accipitur pro scibili: tunc nec poten- sic accipitur pro scibili: tunc nec poten- tia, nec habitus est, sicut scibile nec est tia, nec habitus est, sicut scibile nec est sciens, nec scientia. Si autem accipitur sciens, nec scientia. Si autem accipitur formaliter tunc pro certo habitus est, formaliter tunc pro certo habitus est, et dicit habitum in potentia, vel poten- et dicit habitum in potentia, vel poten- tiam habitualem: et secundum hoc re- tiam habitualem: et secundum hoc re- spondendum est ad objecta. spondendum est ad objecta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet scientia secundum subjectum sit pars scientia secundum subjectum sit pars animæ, tamen secundum id quod est, ha- animæ, tamen secundum id quod est, ha- bitus est et ideo non convenit ei poten- bitus est et ideo non convenit ei poten- tia esse quia secundum id quod est, non tia esse quia secundum id quod est, non est pars animæ. Regula autem Aristote- est pars animæ. Regula autem Aristote- lis intelligitur de his ubi prædicatum es- lis intelligitur de his ubi prædicatum es- sentialiter in est subjecto et actu et in- sentialiter in est subjecto et actu et in- tellectu. tellectu.

AD ALIUD dicendum, quod conscien- AD ALIUD dicendum, quod conscien- tiam esse rectam vel non rectam, mun- tiam esse rectam vel non rectam, mun- dam vel immundam, accidit ei ex his dam vel immundam, accidit ei ex his quæ subjecta sunt conscientiæ et ideo quæ subjecta sunt conscientiæ et ideo

non non

oportet, quod illa participet con- oportet, quod illa participet con- scientia quæ est potentia habitualis. scientia quæ est potentia habitualis. AD ALIUD dicendum, quod conscientia AD ALIUD dicendum, quod conscientia est pro certo habitus et non potentia, est pro certo habitus et non potentia, sicut dictum est: sed aliquando deno- sicut dictum est: sed aliquando deno- minatur ab ipsa potentia, eo quod talis minatur ab ipsa potentia, eo quod talis habitus est in ipsa. habitus est in ipsa.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 1. dum quod conscientia dupliciter conside- dum quod conscientia dupliciter conside- ratur, scilicet in principiis regulantibus ratur, scilicet in principiis regulantibus conscientiam, quæ sunt principia uni- conscientiam, quæ sunt principia uni- versalia: et hæc innata sunt nobis, ut di- versalia: et hæc innata sunt nobis, ut di- cit Aristoteles in fine secundi Posterio- cit Aristoteles in fine secundi Posterio- rum : et etiam Boetius in libro de rum : et etiam Boetius in libro de Consolatione Philosophiæ, sequens Pla- Consolatione Philosophiæ, sequens Pla-

SOLUTIO. Ad primam partem quæstio- tonem et Socratem dicit, quod univer- SOLUTIO. Ad primam partem quæstio- tonem et Socratem dicit, quod univer-

XXXIII XXXIII

16 16

242 242

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

salia retinet, et singula perdit. Potest salia retinet, et singula perdit. Potest etiam considerari in scitis his et illis, et etiam considerari in scitis his et illis, et sic habitus est acquisitus, et convenit ei sic habitus est acquisitus, et convenit ei aliquando inesse, et aliquando non aliquando inesse, et aliquando non inesse. inesse.

Ad object. 1. AD ID quod contra hoc objicitur, di- Ad object. 1. AD ID quod contra hoc objicitur, di- cendum quod lex naturalis quæ dicitur cendum quod lex naturalis quæ dicitur lex nostri intellectus, habitus est innatus lex nostri intellectus, habitus est innatus nobis quantum ad universalia principia nobis quantum ad universalia principia regulantia in bonum, sicut dictum est: regulantia in bonum, sicut dictum est: hoc enim est lumen de quo dicitur in hoc enim est lumen de quo dicitur in Psalmo iv, 7 Signatum est super nos Psalmo iv, 7 Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine. Unde lex lumen vultus tui, Domine. Unde lex mentis habitus naturalis est quantum ad mentis habitus naturalis est quantum ad principia, acquisitus quantum ad scita. principia, acquisitus quantum ad scita. Et non est simile de fomite sive lege Et non est simile de fomite sive lege membrorum ille enim non tam habitus membrorum ille enim non tam habitus est, quam corruptio, et nihil habet cogni- est, quam corruptio, et nihil habet cogni- tionis, sed est simplex habitus ligans ad tionis, sed est simplex habitus ligans ad malum ex natura corrupta: propter quod malum ex natura corrupta: propter quod dicit Apostolus, quod contrariatur legi dicit Apostolus, quod contrariatur legi mentis quæ obligat ad bonum. mentis quæ obligat ad bonum.

dchject . AD ALIUD dicendum, quod hoc seque- dchject . AD ALIUD dicendum, quod hoc seque- retur si conscientia nihil aliud diceret retur si conscientia nihil aliud diceret nisi habitum legis talis: sed hoc non est nisi habitum legis talis: sed hoc non est verum quia aliquando dicit potentiam verum quia aliquando dicit potentiam cum habitu. cum habitu.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod juxta hoc quæritur, Utrum AD ID quod juxta hoc quæritur, Utrum sit habitus motivus, vel cognitivus ? sit habitus motivus, vel cognitivus ? Dicendum, quod motivus et cognitivus Dicendum, quod motivus et cognitivus est sicut intellectus practicus. est sicut intellectus practicus.

AD ID quod contra hoc objicitur, di- AD ID quod contra hoc objicitur, di- cendum quod conscientia dicitur lex ra- cendum quod conscientia dicitur lex ra- tionis et intellectus: quia ex universali- tionis et intellectus: quia ex universali- bus regulis ligat ad faciendum vel non bus regulis ligat ad faciendum vel non faciendum et sic est etiam habitus mo- faciendum et sic est etiam habitus mo- tivus et ad delectabile et ad poenale. Unde tivus et ad delectabile et ad poenale. Unde II ad Corinth. 1, 12: Gloria nostra hæc II ad Corinth. 1, 12: Gloria nostra hæc est, testimonium conscientiæ nostræ. Ibi est, testimonium conscientiæ nostræ. Ibi Glossa dicit sic: « Sicut impiis est Glossa dicit sic: « Sicut impiis est magna pœna conscientia, ita piis mag- magna pœna conscientia, ita piis mag- num gaudium. » Et per hoc patet so- num gaudium. » Et per hoc patet so- lutio ad duo prima quæ probant esse lutio ad duo prima quæ probant esse habitum motivum. Nec est simile de lege habitum motivum. Nec est simile de lege carnis, et de lege mentis: quia lex natu- carnis, et de lege mentis: quia lex natu- ralis per cognitionem dirigit motivam ralis per cognitionem dirigit motivam partem et ideo oportet, quod aliquid partem et ideo oportet, quod aliquid cognitionis habeat: nec opponitur fo- cognitionis habeat: nec opponitur fo-

miti ex omni parte, sed tantum ex illa miti ex omni parte, sed tantum ex illa qua motiva est ad bonum. Et ideo non qua motiva est ad bonum. Et ideo non oportet, si lex membrorum nihil habeat oportet, si lex membrorum nihil habeat cognitionis, quod etiam mentis nihil ha- cognitionis, quod etiam mentis nihil ha- beat cognitionis quia lex mentis et regit beat cognitionis quia lex mentis et regit et movet, lex carnis movet tantum. et movet, lex carnis movet tantum.

AD ALIUD dicendum, quod delectabile AD ALIUD dicendum, quod delectabile et triste sunt ex consequentibus con- et triste sunt ex consequentibus con- scientiam secundum quod est de hoc vel scientiam secundum quod est de hoc vel de illo secundum actum, et sic etiam est de illo secundum actum, et sic etiam est poena vel gaudium. poena vel gaudium.

AD ID quod contra objicitur, quod Ad ou AD ID quod contra objicitur, quod Ad ou scientiam dicit, dicendum quod dicit scientiam dicit, dicendum quod dicit scientiam regentem, et illa non est pure scientiam regentem, et illa non est pure speculativa. speculativa.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- Ad obi AD ALIUD dicendum, quod cum dici- Ad obi tur, Iste est conscius secretorum, con- tur, Iste est conscius secretorum, con- scius sumitur æquivoce ad conscientiam: scius sumitur æquivoce ad conscientiam: quia talis conscientia est pure specula- quia talis conscientia est pure specula- tiva. Cum autem dicitur, Iste est con- tiva. Cum autem dicitur, Iste est con- scius sibi, accipitur conscius pro con- scius sibi, accipitur conscius pro con- scientia approbationis et reprobationis, et scientia approbationis et reprobationis, et illa non est vere speculativa. illa non est vere speculativa.

AD ALIUD dicendum, quod corrigere et Adob AD ALIUD dicendum, quod corrigere et Adob consiliari sapienti convenit præcipue se- consiliari sapienti convenit præcipue se- cundum habitum, qui nec plene est spe- cundum habitum, qui nec plene est spe- culativus, nec plene practicus, sed culativus, nec plene practicus, sed utrumque habens, et talis habitus est utrumque habens, et talis habitus est conscientia. conscientia.

AD ALIUD dicendum, quod hoc dixit Adol AD ALIUD dicendum, quod hoc dixit Adol Apostolus et vere: sed ex hoc non sequi- Apostolus et vere: sed ex hoc non sequi- tur, quod conscientia dicat habitum qui tur, quod conscientia dicat habitum qui non sit sine speculatione. non sit sine speculatione.

AD ULTIMUM dicendum, quod con- Ad ob AD ULTIMUM dicendum, quod con- Ad ob scientia est qua conscimus nobis de secre- scientia est qua conscimus nobis de secre- tis quæ sunt in cordibus nostris, et hoc tis quæ sunt in cordibus nostris, et hoc non fit sine speculatione: nec oportet, non fit sine speculatione: nec oportet, quod pura speculatio sit, sed frequen- quod pura speculatio sit, sed frequen- tius multum habet de speculatione pra- tius multum habet de speculatione pra-

ctica. ctica.

contra. contra.

æst. 1. æst. 1.

Utrum Utrum

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

CONTRA: CONTRA:

243 243

1. Joannes Damascenus: << Lex Dei 1. Joannes Damascenus: << Lex Dei intellectum nostrum attrahit ad seipsam, intellectum nostrum attrahit ad seipsam, et pungit nostram conscientiam. » Sed et pungit nostram conscientiam. » Sed attrahere intellectum nostrum officium attrahere intellectum nostrum officium est conscientiæ. Ergo videtur, quod est conscientiæ. Ergo videtur, quod conscientia idem sit quod lex naturalis. conscientia idem sit quod lex naturalis. 2. Ad hoc idem arguitur in Glossa in 2. Ad hoc idem arguitur in Glossa in præcedenti articulo superius inducta, ad præcedenti articulo superius inducta, ad conscientia sit idem quod Roman. 11, 14 et 15, quæ sic dicit : conscientia sit idem quod Roman. 11, 14 et 15, quæ sic dicit : synderesis? synderesis?

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

«Etsi Gentiles non habeant legem scrip- «Etsi Gentiles non habeant legem scrip- tam, habent tamen legem naturalem, tam, habent tamen legem naturalem, qua quis intelligit et sibi conscius est qua quis intelligit et sibi conscius est

Deinde quæritur, Utrum conscientia quid sit bonum, et quid sit malum. » Deinde quæritur, Utrum conscientia quid sit bonum, et quid sit malum. »

sit idem quod synderesis? sit idem quod synderesis?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Ezechiel. 1, 6, super illud: Quatuor 1. Ezechiel. 1, 6, super illud: Quatuor facies uni, Glossa: « Synderesis est facies uni, Glossa: « Synderesis est

scintilla conscientiæ. » scintilla conscientiæ. » Videtur ergo, Videtur ergo, quod conscientia sit idem quod syndere- quod conscientia sit idem quod syndere- sis. sis.

2. Adhuc, In eadem Glossa dicitur, 2. Adhuc, In eadem Glossa dicitur, quod per quatuor facies intelliguntur quod per quatuor facies intelliguntur quatuor vires animæ, scilicet rationalis, quatuor vires animæ, scilicet rationalis, concupiscibilis, irascibilis, et synderesis. concupiscibilis, irascibilis, et synderesis. Rationalis per faciem hominis, irascibilis Rationalis per faciem hominis, irascibilis per faciem leonis, concupiscibilis per fa- per faciem leonis, concupiscibilis per fa- ciem vituli, synderesis per faciem aquilæ. ciem vituli, synderesis per faciem aquilæ. Cum ergo conscientiam necesse est re- Cum ergo conscientiam necesse est re- duci ad aliquam illarum, et non possit duci ad aliquam illarum, et non possit reduci nisi ad synderesim: ergo videtur, reduci nisi ad synderesim: ergo videtur, quod idem sit cum synderesi. quod idem sit cum synderesi.

CONTRA: CONTRA:

Differentiæ conscientiæ non conve- Differentiæ conscientiæ non conve- niunt cum synderesi. Est enim conscien- niunt cum synderesi. Est enim conscien- tia munda et immunda, et recta et non tia munda et immunda, et recta et non recta, et deponibilis: unde dicitur alicui recta, et deponibilis: unde dicitur alicui qui habet conscientiam immundam, quod qui habet conscientiam immundam, quod deponat eam. Horum nihil convenit syn- deponat eam. Horum nihil convenit syn- deresi. Ergo conscientia non est synde- deresi. Ergo conscientia non est synde- resis. resis.

ULTERIUS quæritur, Si conscientia sit ULTERIUS quæritur, Si conscientia sit idem quod lex naturalis? idem quod lex naturalis?

Et videtur, quod non : quia lex natu- Et videtur, quod non : quia lex natu- ralis scripta in naturali judicatorio, ut ralis scripta in naturali judicatorio, ut dicit Basilius, numquam est deponibilis. dicit Basilius, numquam est deponibilis. Ergo conscientia non est idem quod lex Ergo conscientia non est idem quod lex naturalis. naturalis.

Sed conscientia est qua quis conscius est Sed conscientia est qua quis conscius est sibi quid sit bonum et quid sit malum. sibi quid sit bonum et quid sit malum. Ergo conscientia est lex naturalis. Ergo conscientia est lex naturalis.

Sed contra. Sed contra.

ULTERIUS quæritur, Si conscientia sit Quæst. 2. ULTERIUS quæritur, Si conscientia sit Quæst. 2. semper in actu, vel aliquando in habitu ? semper in actu, vel aliquando in habitu ? Et videtur, quod semper in actu : Et videtur, quod semper in actu :

quia quia

1. Dicitur scintilla conscientiæ: scin- 1. Dicitur scintilla conscientiæ: scin- tilla autem semper micat : ergo videtur, tilla autem semper micat : ergo videtur, quod conscientia semper sit in actu in- quod conscientia semper sit in actu in- clinationis ad bonum, et murmurationis clinationis ad bonum, et murmurationis ad malum. ad malum.

2. Adhuc, Ezechiel. xxvIII, 18, super 2. Adhuc, Ezechiel. xxvIII, 18, super illud Producam ignem de medio tui, illud Producam ignem de medio tui, Glossa: « Omnia quæ ædificasti malæ Glossa: « Omnia quæ ædificasti malæ conscientiæ ignis consumet. » Ergo con- conscientiæ ignis consumet. » Ergo con- scientia est ignis. Ex hoc arguitur, quod scientia est ignis. Ex hoc arguitur, quod semper sit in actu: quia ignis semper semper sit in actu: quia ignis semper micat et ardet. micat et ardet.

3. Adhuc, Physicum dictum est, quod 3. Adhuc, Physicum dictum est, quod ponderosum semper tendit ad centrum : ponderosum semper tendit ad centrum : quia etsi actu non tendat, tamen semper quia etsi actu non tendat, tamen semper facit inclinationem ad descensum. Ergo facit inclinationem ad descensum. Ergo a simili cum conscientia semper remor- a simili cum conscientia semper remor- deat ad malum, et inclinet ad bonum, deat ad malum, et inclinet ad bonum, semper debet dici in actu, quamvis non semper debet dici in actu, quamvis non semper consequatur effectum. semper consequatur effectum.

CONTRA: CONTRA:

1. Constat, quod conscientia est in 1. Constat, quod conscientia est in parvulis. et in illis non est in actu. parvulis. et in illis non est in actu.

2. Adhuc, Conscientia est quædam 2. Adhuc, Conscientia est quædam scientia: scientia est habitus qui non est scientia: scientia est habitus qui non est semper in actu: ergo conscientia non semper in actu: ergo conscientia non semper est in actu. semper est in actu.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

244 244

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Ad primam quæstionem di- SOLUTIO. Ad primam quæstionem di- cendum est, quod synderis non est con- cendum est, quod synderis non est con- scientia quia synderesis est quædam scientia quia synderesis est quædam potentia animæ: conscientia autem est potentia animæ: conscientia autem est habitus, ut in antehabitis probatum est. habitus, ut in antehabitis probatum est. Duo tamen habet in se synderesis per Duo tamen habet in se synderesis per duplicem respectum: unum ad superius, duplicem respectum: unum ad superius, et alterum ad inferius. A superiori re- et alterum ad inferius. A superiori re- gitur, inferius regit. Et per respectum gitur, inferius regit. Et per respectum ad superius attingit habitum legis natu- ad superius attingit habitum legis natu- ralis, quæ regens est: propter quod et ralis, quæ regens est: propter quod et ipsa synderesis potentia habitualis est et ipsa synderesis potentia habitualis est et non potentia nuda: et sic dicitur scin- non potentia nuda: et sic dicitur scin- tilla conscientiæ, et communicat in ali- tilla conscientiæ, et communicat in ali- quo cum synderesi conscientia. Alterum quo cum synderesi conscientia. Alterum habet respectum' ad rationem inferiorem habet respectum' ad rationem inferiorem quæ disponit particularia: et in his pro- quæ disponit particularia: et in his pro- pter defectum rationis et voluntatis et pter defectum rationis et voluntatis et liberi arbitrii aliquando præcipitatur : liberi arbitrii aliquando præcipitatur : et dicimus aliquando conscientiam mun- et dicimus aliquando conscientiam mun- dam et immundam, rectam et non dam et immundam, rectam et non

Dicendum, quod lex naturalis et con- Dicendum, quod lex naturalis et con- scientia differunt per essentiam, sed con- scientia differunt per essentiam, sed con- veniunt in ordine ad idem, sicut in veniunt in ordine ad idem, sicut in syllogismis principium et illata conclusio. syllogismis principium et illata conclusio. Lex enim naturalis principium est quo Lex enim naturalis principium est quo regitur conscientia, sub quo principio regitur conscientia, sub quo principio ratio assumit de hoc et de illo et con- ratio assumit de hoc et de illo et con- scientia concludit de faciendo vel non fa- scientia concludit de faciendo vel non fa- ciendo. Ut sic verbi gratia, lex naturalis ciendo. Ut sic verbi gratia, lex naturalis dicit esse non fornicandum, nec furan- dicit esse non fornicandum, nec furan- dum, nec occidendum, ratio assumit hoc dum, nec occidendum, ratio assumit hoc vel illud esse fornicationem et furtum vel illud esse fornicationem et furtum vel homicidium, conscientia concludit vel homicidium, conscientia concludit non esse furandum. non esse furandum.

Et per hanc distinctionem patet solu- Et per hanc distinctionem patet solu- tio omnium objectorum ad illam partem. tio omnium objectorum ad illam partem.

AD ID quod juxta hoc quæritur, Utrum Ad AD ID quod juxta hoc quæritur, Utrum Ad conscientia semper sit in actu? conscientia semper sit in actu?

Dicendum, quod semper est in actu Dicendum, quod semper est in actu instigationis ad bonum, et retractionis a instigationis ad bonum, et retractionis a

rectam. Et quantum ad hoc nullam ha- malo, sicut bene probant objectiones rectam. Et quantum ad hoc nullam ha- malo, sicut bene probant objectiones

bet convenientiam cum synderesi. bet convenientiam cum synderesi.

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ Et per hoc patet solutio ad omnia quæ objiciuntur de hoc. objiciuntur de hoc.

AD ID quod ulterius quæritur, Si con- AD ID quod ulterius quæritur, Si con- scientia sit lex naturalis? scientia sit lex naturalis?

inductæ sed non consequitur effectum inductæ sed non consequitur effectum secundum actum propter exhortationem secundum actum propter exhortationem rationis, voluntatis, et liberi arbitrii. rationis, voluntatis, et liberi arbitrii. Et per hoc iterum patet solutio circa Et per hoc iterum patet solutio circa hoc. hoc.

QUÆSTIO C. QUÆSTIO C.

Qualiter se gratia habeat ad voluntatem et ad rationem ? Qualiter se gratia habeat ad voluntatem et ad rationem ?

Deinde ratione ejus quod dicitur in Deinde ratione ejus quod dicitur in illo capitulo ejusdem distinctionis : illo capitulo ejusdem distinctionis : Itaque bona voluntas comitatur gra- Itaque bona voluntas comitatur gra- tiam, quæritur, Qualiter gratia se ha- tiam, quæritur, Qualiter gratia se ha- beat ad voluntatem et rationem ? beat ad voluntatem et rationem ? Et quæruntur quatuor. Et quæruntur quatuor.

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. C. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. C. Tom. XXVII editionis nostræ Opp. B. Alberti, Tom. XXVII editionis nostræ Opp. B. Alberti,

Primum est, Utrum in aliquo volun- Primum est, Utrum in aliquo volun- tas præcedat gratiam ? tas præcedat gratiam ?

Secundum, Utrum voluntas et ratio Secundum, Utrum voluntas et ratio sine gratia possint non peccare damnabi- sine gratia possint non peccare damnabi- liter, vel necesse sit damnabiliter pec- liter, vel necesse sit damnabiliter pec-

care? care?

pag. 457. pag. 457.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 100. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 100.

Tertium, Utrum post habitam gratiam Tertium, Utrum post habitam gratiam necesse sit venialiter peccare, vel non? necesse sit venialiter peccare, vel non? Quartum, Quæ sit gratia illa quæ vo. Quartum, Quæ sit gratia illa quæ vo. luntatem retinet a peccato ? luntatem retinet a peccato ?

245 245

Apostoli, ad Roman. ix, 16: Igitur non Apostoli, ad Roman. ix, 16: Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis volentis, neque currentis, sed miserentis Dei est, sic arguit contra Julianum, qui Dei est, sic arguit contra Julianum, qui dixit, quod hoc ideo dictum sit, quia non dixit, quod hoc ideo dictum sit, quia non

De his enim quatuor mentionem facit est solius voluntatis implere præceptum De his enim quatuor mentionem facit est solius voluntatis implere præceptum Magister in Littera. Magister in Littera.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

divinum, eo quod homo nec sperare nec divinum, eo quod homo nec sperare nec credere potest nisi velit, nec ad palmam credere potest nisi velit, nec ad palmam currere nisi voluntate. Et Augustinus ar- currere nisi voluntate. Et Augustinus ar- guit in contrarium ex ordine verborum guit in contrarium ex ordine verborum sic: « Si propter hoc dictum est: Non sic: « Si propter hoc dictum est: Non est volentis neque currentis, sed Dei mi- est volentis neque currentis, sed Dei mi- serentis, quia sola voluntas hominis id serentis, quia sola voluntas hominis id

Utrum in aliquo voluntas præcedat non implet, sed adjuta per gratiam : tunc Utrum in aliquo voluntas præcedat non implet, sed adjuta per gratiam : tunc

gratiam ? gratiam ?

etiam e contrario poterat dici : Non est etiam e contrario poterat dici : Non est miserentis Dei, sed volentis et curren- miserentis Dei, sed volentis et curren- tis. » Et concludit sic: « Restat ergo ut tis. » Et concludit sic: « Restat ergo ut

PRIMO ergo quæritur, Utrum in aliquo recte ita dictum intelligatur, ut totum PRIMO ergo quæritur, Utrum in aliquo recte ita dictum intelligatur, ut totum voluntas præcedat gratiam ? voluntas præcedat gratiam ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Gratia enim dicitur gratia, quia 1. Gratia enim dicitur gratia, quia gratis datur. Si autem voluntas præcede- gratis datur. Si autem voluntas præcede- ret gratiam, voluntate mereretur quis ret gratiam, voluntate mereretur quis gratiam, et non esset gratia gratis data, gratiam, et non esset gratia gratis data, sed bonæ voluntatis meritis reddita. Et sed bonæ voluntatis meritis reddita. Et hoc est argumentum Augustini in libro I hoc est argumentum Augustini in libro I Retractationum contra Julianum Pela- Retractationum contra Julianum Pela- gianum. gianum.

1 1

2. Adhuc, Gratia dividitur in præve- 2. Adhuc, Gratia dividitur in præve- nientem, et subsequentem: nec potest nientem, et subsequentem: nec potest dici, quod præveniens dicatur nisi præ- dici, quod præveniens dicatur nisi præ- veniat voluntatem: non ergo comitatur veniat voluntatem: non ergo comitatur vel sequitur voluntatem, sicut dixit Ju- vel sequitur voluntatem, sicut dixit Ju- lianus, sed prævenit. lianus, sed prævenit.

3. Adhuc, Per rationem arguitur ad 3. Adhuc, Per rationem arguitur ad hoc sic: Nulla potentia in perfectum hoc sic: Nulla potentia in perfectum actum potest nisi sit completa per habi- actum potest nisi sit completa per habi- tum voluntas potentia est: ergo in per- tum voluntas potentia est: ergo in per- fectum actum boni meriti non potest nisi fectum actum boni meriti non potest nisi sit perfecta per habitum informantem ad sit perfecta per habitum informantem ad bonum meritum. Talis gratia non est bonum meritum. Talis gratia non est nisi gratia gratum faciens. Ergo vo- nisi gratia gratum faciens. Ergo vo- luntas in actum meriti non potest nisi luntas in actum meriti non potest nisi primo informetur gratia. primo informetur gratia.

9. 9.

Deo detur, qui hominis voluntatem bo- Deo detur, qui hominis voluntatem bo- nam et præparat adjuvandam, et adjuvat nam et præparat adjuvandam, et adjuvat præparatam. Nolentem prævenit ut velit, præparatam. Nolentem prævenit ut velit, volentem subsequitur ne frustra velit. » volentem subsequitur ne frustra velit. » 5. Adhuc, Joan. xv, 5: Sine me nihil 5. Adhuc, Joan. xv, 5: Sine me nihil potestis facere. Et ibidem, 4: Sicut potestis facere. Et ibidem, 4: Sicut palmes non potest facere fructum a se- palmes non potest facere fructum a se- metipso, nisi manserit in vite, sic nec metipso, nisi manserit in vite, sic nec vos, nisi in me manseritis. Constat au- vos, nisi in me manseritis. Constat au- tem, quod in ipso non manemus nisi per tem, quod in ipso non manemus nisi per inhabitantem gratiam, nec ipse in nobis. inhabitantem gratiam, nec ipse in nobis. Ergo voluntas sine gratia qua manet in Ergo voluntas sine gratia qua manet in Deo et Deus in eo, nihil boni facere pot- Deo et Deus in eo, nihil boni facere pot- est oportet igitur, quod præveniatur a est oportet igitur, quod præveniatur a gratia. gratia.

6. Adhuc, Isaiæ, xxvi, 12: Omnia 6. Adhuc, Isaiæ, xxvi, 12: Omnia opera nostra operatus es nobis, Domine. opera nostra operatus es nobis, Domine. Constat, quod Deus non operatur in no- Constat, quod Deus non operatur in no- bis sicut principium operum nostrorum bis sicut principium operum nostrorum nisi per gratiam. Ergo videtur, quod nisi per gratiam. Ergo videtur, quod oportet, quod voluntas præveniatur per oportet, quod voluntas præveniatur per gratiam: quia aliter gratiæ ut principio gratiam: quia aliter gratiæ ut principio non attribuerentur opera. non attribuerentur opera.

7. Adhuc, Voluntas sine gratia non 7. Adhuc, Voluntas sine gratia non est libera, sed serva servitute peccati 3. est libera, sed serva servitute peccati 3. Sed dicit Aristoteles in I Politicorum, Sed dicit Aristoteles in I Politicorum,

4. Adhuc, Augustinus ex illo verbo quod servus nullam habet virtutem nisi 4. Adhuc, Augustinus ex illo verbo quod servus nullam habet virtutem nisi

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap.

* Vide in libro II Sententiarum, Dist. XXVI, * Vide in libro II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. A. Tom. XXVII novæ editionis nostræ cap. A. Tom. XXVII novæ editionis nostræ

Opp. B. Alberti, pag. 441. Opp. B. Alberti, pag. 441.

3 Joan. VIII, 34: Omnis qui facit peccatum, 3 Joan. VIII, 34: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati. servus est peccati.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

246 246

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

in comparatione ad dominum, et secun- in comparatione ad dominum, et secun- dum jura liberum consensum non habet: dum jura liberum consensum non habet: ergo voluntas ante gratiam cum premi- ergo voluntas ante gratiam cum premi- tur servitute peccati, nec habet liberum tur servitute peccati, nec habet liberum consensum ad aliquid boni faciendum, consensum ad aliquid boni faciendum, nec habet virtutem ad aliquod bonum. nec habet virtutem ad aliquod bonum. CONTRA: CONTRA:

1. Augustinus in Enchiridion dicit: 1. Augustinus in Enchiridion dicit: « Voluntas hominis multa Dei dona præ- « Voluntas hominis multa Dei dona præ- cedit. » Non ergo semper prævenitur a cedit. » Non ergo semper prævenitur a gratia, sed aliquando prævenit gratiam. gratia, sed aliquando prævenit gratiam.

2. Adhuc, Augustinus, «Qui creavit 2. Adhuc, Augustinus, «Qui creavit te sine te, non justificabit te sine te. » te sine te, non justificabit te sine te. » Videtur ergo, quod voluntas præcedit Videtur ergo, quod voluntas præcedit justificationem et tunc volenti infundi- justificationem et tunc volenti infundi- tur gratia justificationis. tur gratia justificationis.

3. Et hoc videtur accipi ex ordine 3. Et hoc videtur accipi ex ordine verborum Apostoli, ad Ephes. v, 14: verborum Apostoli, ad Ephes. v, 14: Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis, Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus. Ex quo vide- et illuminabit te Christus. Ex quo vide- tur, quod oportet hominem primo surge- tur, quod oportet hominem primo surge- re per se, et postea illuminari per gra- re per se, et postea illuminari per gra-

tiam. tiam.

SOLUTIO. Dicendum, quod profanum SOLUTIO. Dicendum, quod profanum est dicere et hæreticum de hæresi Pela- est dicere et hæreticum de hæresi Pela- gii, quod voluntas vel præveniat vel co- gii, quod voluntas vel præveniat vel co- mitetur gratiam: sed gratia prævenit mitetur gratiam: sed gratia prævenit sicut informans, præparans, et adjuvans. sicut informans, præparans, et adjuvans. Unde etiam antiqui versus fecerunt, Unde etiam antiqui versus fecerunt, Præpositivus scilicet: Præpositivus scilicet:

Quidquid habes meriti præventrix gratia donat. Quidquid habes meriti præventrix gratia donat. Nil Deus in nobis præter sua dona coronat. Nil Deus in nobis præter sua dona coronat.

Unde profanum est dicere, nisi quod Unde profanum est dicere, nisi quod gratia semper prævenit voluntatem, et gratia semper prævenit voluntatem, et erigit eam ut velit bonum. Et ideo prima erigit eam ut velit bonum. Et ideo prima septem procedunt, et veritatem fidei con- septem procedunt, et veritatem fidei con- cludunt. cludunt.

Ad object. 1. AD PRIMUM ergo quod in contrarium Ad object. 1. AD PRIMUM ergo quod in contrarium objicitur, dicendum quod Augustinus ibi objicitur, dicendum quod Augustinus ibi non loquitur de gratia gratum faciente, non loquitur de gratia gratum faciente, sed de donis gratis datis, quæ aliquando sed de donis gratis datis, quæ aliquando prævenit voluntas. prævenit voluntas.

Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod hoc verbum Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod hoc verbum Augustini intelligitur quando voluntas Augustini intelligitur quando voluntas

1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 32. 1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 32.

non obicem ponit Spiritui sancto, quin non obicem ponit Spiritui sancto, quin velit adjuvari per gratiam: quia si nol- velit adjuvari per gratiam: quia si nol- let, gratiam non reciperet: eo quod gra- let, gratiam non reciperet: eo quod gra- tiam sibi oblatam rejiceret. tiam sibi oblatam rejiceret.

AD ULTIMUM dicendum, quod hoc ver- Ad AD ULTIMUM dicendum, quod hoc ver- Ad bum Apostoli intelligitur de surgente per bum Apostoli intelligitur de surgente per consensum voluntatis ad elevantem se, consensum voluntatis ad elevantem se, ne elevanti dissentiat. Unde Augustinus ne elevanti dissentiat. Unde Augustinus in libro VIII Confessionum, tractans illud in libro VIII Confessionum, tractans illud idem verbum de conversione sua ad idem verbum de conversione sua ad Deum dicit sic : « Non erat quid respon- Deum dicit sic : « Non erat quid respon- derem tibi dicenti mihi : Surge, qui derem tibi dicenti mihi : Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis, et illumi- dormis, et exsurge a mortuis, et illumi- nabit te Christus, nisi verba lenta et nabit te Christus, nisi verba lenta et somnolenta Modo et ecce modo, sine somnolenta Modo et ecce modo, sine paululum. Sed modo et modo non habe. paululum. Sed modo et modo non habe. bat modum, et sine paululum, in lon- bat modum, et sine paululum, in lon- gum ibat 2. » Sic etiam dicit Augustinus, gum ibat 2. » Sic etiam dicit Augustinus, quod credere prævenitur cogitatione : quod credere prævenitur cogitatione : quia nemo credit nisi cogitet prius quare quia nemo credit nisi cogitet prius quare vel quid credat. Credere enim est cogi- vel quid credat. Credere enim est cogi- tare cum assensu. Et ideo dicit Aposto- tare cum assensu. Et ideo dicit Aposto- lus, ad Roman, x, 10. Corde creditur lus, ad Roman, x, 10. Corde creditur ad justitiam. ad justitiam.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum voluntas et ratio sine gratia pos- Utrum voluntas et ratio sine gratia pos- sint non peccare damnabiliter, vel sint non peccare damnabiliter, vel necesse sit damnabiliter peccare? necesse sit damnabiliter peccare?

SECUNDO quæritur, Utrum voluntas et SECUNDO quæritur, Utrum voluntas et ratio sine gratia possint non peccare ratio sine gratia possint non peccare damnabiliter, vel necesse sit damnabili- damnabiliter, vel necesse sit damnabili- ter peccare? ter peccare?

Et videtur, quod sit necesse, quod Et videtur, quod sit necesse, quod damnabiliter peccent. damnabiliter peccent.

1. In libro II Sententiarum, distinct. 1. In libro II Sententiarum, distinct. XXV, cap. Et possunt notari in homine XXV, cap. Et possunt notari in homine quatuor status liberi arbitrii. « Ante quatuor status liberi arbitrii. « Ante « peccatum enim ad bonum nil impedie- « peccatum enim ad bonum nil impedie- « bat, ad malum nil impellebat. Non « bat, ad malum nil impellebat. Non « habuit infirmitatem ad malum, et ha- « habuit infirmitatem ad malum, et ha-

2 IDEM, Lib. VIII Confessionum, cap. 5 2 IDEM, Lib. VIII Confessionum, cap. 5

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 100. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 100.

« buit adjutorium ad bonum. Tunc sine « buit adjutorium ad bonum. Tunc sine « errore ratio judicare, et voluntas sine « errore ratio judicare, et voluntas sine « difficultate bonum appetere poterat. « difficultate bonum appetere poterat. « Post peccatum vero ante reparationem « Post peccatum vero ante reparationem « gratiæ premitur a concupiscentia et « gratiæ premitur a concupiscentia et « vincitur, et habet infirmitatem in ma- « vincitur, et habet infirmitatem in ma- « lo, sed non habet gratiam in bono: et « lo, sed non habet gratiam in bono: et « ideo potest peccare, et non potest non « ideo potest peccare, et non potest non « peccare, etiam damnabiliter. Post re- « peccare, etiam damnabiliter. Post re- « parationem vero, ante confirmationem « parationem vero, ante confirmationem « premitur a concupiscentia, sed non « premitur a concupiscentia, sed non << vincitur et habet infirmitatem in ma- << vincitur et habet infirmitatem in ma- « lo, sed gratiam in bono: ut possit pec- « lo, sed gratiam in bono: ut possit pec- «< care propter libertatem et infirmita- «< care propter libertatem et infirmita- « tem, et possit non peccare ad mor- « tem, et possit non peccare ad mor- << tem propter libertatem, et gratiam << tem propter libertatem, et gratiam « adjuvantem. » Sed si ita est, quod « adjuvantem. » Sed si ita est, quod ante reparationem non posset non pec- ante reparationem non posset non pec- care damnabiliter; per consequentiam care damnabiliter; per consequentiam quam docet Aristoteles in II Periherme- quam docet Aristoteles in II Periherme- nias, necesse est damnabiliter peccare: nias, necesse est damnabiliter peccare: quia quod non potest non esse, necesse quia quod non potest non esse, necesse est esse. est esse.

contra. contra.

2. Adhuc, Hoc idem videtur per illud 2. Adhuc, Hoc idem videtur per illud Isaiæ, XXXI, Isaiæ, XXXI, 3: Dominus inclinabit ma- 3: Dominus inclinabit ma- num suam, et corruet auxiliator, et ca- num suam, et corruet auxiliator, et ca- det cui præstatur auxilium, simulque det cui præstatur auxilium, simulque omnes consumentur. Ex his accipitur, omnes consumentur. Ex his accipitur, quod quem Dominus non tenet per ma- quod quem Dominus non tenet per ma- num gratiæ, cum propriis virtutibus sta- num gratiæ, cum propriis virtutibus sta- re non possit, necesse est quod continue re non possit, necesse est quod continue cadat. cadat.

3. Adhuc, In Psalmo LXVII, 3: Infi- 3. Adhuc, In Psalmo LXVII, 3: Infi- xus sum in lumo profundi, et non est xus sum in lumo profundi, et non est substantia. Substantia illa dicitur funda- substantia. Substantia illa dicitur funda- mentum sustinens ne descendat: ergo mentum sustinens ne descendat: ergo qui in limo concupiscentiæ infixus est, qui in limo concupiscentiæ infixus est, et non habet gratiam sublevantem, con- et non habet gratiam sublevantem, con- tinue descendit: ergo continue cadet. tinue descendit: ergo continue cadet.

4. Adhuc, Gregorius : « Peccatum 4. Adhuc, Gregorius : « Peccatum quod per poenitentiam mox non deletur, quod per poenitentiam mox non deletur, suo pondere ad aliud trahit. » Ergo ne- suo pondere ad aliud trahit. » Ergo ne- cesse est, quod ante reparationem conti- cesse est, quod ante reparationem conti-

nue cadat. nue cadat.

CONTRA: CONTRA:

Augustinus in libro I Retractationum: Augustinus in libro I Retractationum: « Peccatum est adeo voluntarium, quod « Peccatum est adeo voluntarium, quod

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap.

247 247

si non sit voluntarium, non sit pecca- si non sit voluntarium, non sit pecca- tum . » Sed peccatum sequens ante re- tum . » Sed peccatum sequens ante re- parationem constat, quod est peccatum. parationem constat, quod est peccatum. Ergo est voluntarium. Et arguit Augu- Ergo est voluntarium. Et arguit Augu- stinus: « Si aliquid fit voluntate, non stinus: « Si aliquid fit voluntate, non fit necessitate. » Ergo tale peccatum non fit necessitate. » Ergo tale peccatum non fit aliqua necessitate, sed voluntate libe- fit aliqua necessitate, sed voluntate libe- ra et sic non est necesse, quod peccet ra et sic non est necesse, quod peccet damnabiliter. damnabiliter.

SOLUTIO. Dicendum, quod necessitas SOLUTIO. Dicendum, quod necessitas duplex est, scilicet necessitas causæ agen- duplex est, scilicet necessitas causæ agen- tis, et necessitas non prohibentis. Sicut tis, et necessitas non prohibentis. Sicut est in descensu lapidis deorsum, in quo, est in descensu lapidis deorsum, in quo, sicut dicit Aristoteles et alii Philosophi sicut dicit Aristoteles et alii Philosophi naturales, causa agens est generans ad naturales, causa agens est generans ad formam gravis, quod generando dat for- formam gravis, quod generando dat for- mam, et dando formam dat omne quod mam, et dando formam dat omne quod consequens est eam, sicut motum et lo- consequens est eam, sicut motum et lo- cum et ideo gravi generato de necessi- cum et ideo gravi generato de necessi- tate descendit ad centrum, nisi aliquid tate descendit ad centrum, nisi aliquid sit prohibens, sicut columna supposita, sit prohibens, sicut columna supposita, quæ si removeatur, statim de necessitate quæ si removeatur, statim de necessitate descendit. Et ita dicendum est ad pro- descendit. Et ita dicendum est ad pro- positum, quod omne peccatum quidem positum, quod omne peccatum quidem sive præcedens reparationem gratiæ, sive sive præcedens reparationem gratiæ, sive subsequens, voluntarie fit, et nullum ex subsequens, voluntarie fit, et nullum ex necessitate agentis fit, ut dicit Augusti- necessitate agentis fit, ut dicit Augusti- nus. Si autem attendatur non prohibens, nus. Si autem attendatur non prohibens, sive necessitas non prohibentis, cum ex sive necessitas non prohibentis, cum ex peccato perpetrato jam insit pondus de- peccato perpetrato jam insit pondus de- primens et non gratia tenens, post per- primens et non gratia tenens, post per- petratum peccatum et ante gratiæ repa- petratum peccatum et ante gratiæ repa- rationem, quantum est ad defectum rationem, quantum est ad defectum gratiæ tenentis, homo non potest resiste- gratiæ tenentis, homo non potest resiste- re peccato quia nec ratio potest resi- re peccato quia nec ratio potest resi- stere errori, nec voluntas concupiscentiæ : stere errori, nec voluntas concupiscentiæ : et ideo non potest non peccare damna- et ideo non potest non peccare damna- biliter et tamen quodlibet peccatum biliter et tamen quodlibet peccatum quantum ad agens fit voluntarie, et non quantum ad agens fit voluntarie, et non necessitate. Et hoc est quod dicitur, necessitate. Et hoc est quod dicitur, Osee, XIII, 9: Perditio tua, Israel: tan- Osee, XIII, 9: Perditio tua, Israel: tan- tummodo in me auxilium tuum. Et, in tummodo in me auxilium tuum. Et, in Psalmo XCIII, 17: Nisi quia Dominus Psalmo XCIII, 17: Nisi quia Dominus adjuvit me, paulo minus habitasset in adjuvit me, paulo minus habitasset in inferno anima mea. inferno anima mea.