Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

222 222

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Damascenus sic: « Voluntas est rationa- Damascenus sic: « Voluntas est rationa- lis appetitus » et Aristoteles in II To- lis appetitus » et Aristoteles in II To- picorum: «Omnis voluntas in ratione picorum: «Omnis voluntas in ratione est. » Ergo videtur, quod actus liberi ar- est. » Ergo videtur, quod actus liberi ar- bitrii qui est electio, duplicem habet fi- bitrii qui est electio, duplicem habet fi- nem, scilicet verum et bonum: verum nem, scilicet verum et bonum: verum est finis rationis, et bonum finis volun- est finis rationis, et bonum finis volun- tatis. In actu ergo liberi arbitrii sunt et tatis. In actu ergo liberi arbitrii sunt et actus rationis, et actus voluntatis. actus rationis, et actus voluntatis.

ULTERIUS quæritur, Si liberum arbi- ULTERIUS quæritur, Si liberum arbi- trium habet plures actus, quis sit princi- trium habet plures actus, quis sit princi- palis, et quis sit ordo inter illos? palis, et quis sit ordo inter illos?

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut libe- SOLUTIO. Dicendum, quod sicut libe- rum arbitrium est una potentia, ponens rum arbitrium est una potentia, ponens tamen libertatem suam circa rationem et tamen libertatem suam circa rationem et circa voluntatem principaliter, ita multos circa voluntatem principaliter, ita multos habet actus in quibus libertas ejus consi- habet actus in quibus libertas ejus consi- deratur, sicut patet in auctoritate Dama- deratur, sicut patet in auctoritate Dama- sceni inducta, inter quos tamen est sceni inducta, inter quos tamen est unus principalis: quia necesse est, quod unus principalis: quia necesse est, quod una potentia habeat unum principalem una potentia habeat unum principalem actum et ille actus est electio, sicut vult actum et ille actus est electio, sicut vult Augustinus. Augustinus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non sunt multi actus propter hoc, quod mul- sunt multi actus propter hoc, quod mul- tæ sunt potentiæ: sed propter hoc, quod tæ sunt potentiæ: sed propter hoc, quod libertatem ponit circa multas potentias, libertatem ponit circa multas potentias, præcipue circa rationem et voluntatem. præcipue circa rationem et voluntatem. Unde ex ratione est, quod arbitratur, Unde ex ratione est, quod arbitratur, quod judicat, quod disponit, quod sen- quod judicat, quod disponit, quod sen- tentiat, quod eligit: ex voluntate enim tentiat, quod eligit: ex voluntate enim est, quod vult, et appetit, et impetum fa- est, quod vult, et appetit, et impetum fa- cit, et agit, et utitur. cit, et agit, et utitur.

AD ALIUD dicendum, quod procedit et AD ALIUD dicendum, quod procedit et veritatem concludit: sed ita sunt in libe- veritatem concludit: sed ita sunt in libe- ro arbitrio quod circa has potentias po- ro arbitrio quod circa has potentias po- nit suam libertatem et non ita quod nit suam libertatem et non ita quod constituant essentiam liberi arbitrii se- constituant essentiam liberi arbitrii se- cundum quod potentia quædam est di- cundum quod potentia quædam est di- stincta et separata ab aliis. stincta et separata ab aliis.

AD ALIUD dicendum, quod verissimum AD ALIUD dicendum, quod verissimum

est, quod collatio rationis actus est, sed est, quod collatio rationis actus est, sed est circa quæ ponit liberum arbitrium est circa quæ ponit liberum arbitrium suam libertatem, secundum quod liberum suam libertatem, secundum quod liberum arbitrium est generalis potentia et gene- arbitrium est generalis potentia et gene- ralis motor, libere utens aliis potentiis et ralis motor, libere utens aliis potentiis et actibus aliarum potentiarum. actibus aliarum potentiarum.

AD ALIUD dicendum, quod verum est AD ALIUD dicendum, quod verum est finis rationis, et bonum finis voluntatis, finis rationis, et bonum finis voluntatis, et quod eligere respectu utriusque est : et quod eligere respectu utriusque est : quia etiam est verum ut verum, et est quia etiam est verum ut verum, et est verum ut bonum, secundum quod etiam verum ut bonum, secundum quod etiam dicit Philosophus, quod intellectus theo- dicit Philosophus, quod intellectus theo- ricus sive speculativus per extensionem ricus sive speculativus per extensionem fit practicus, sicut et ipsa potentia quæ fit practicus, sicut et ipsa potentia quæ et liberum arbitrium dicit, arbitrationem et liberum arbitrium dicit, arbitrationem suam quæ actus rationis est, extendit ad suam quæ actus rationis est, extendit ad appetitum voluntatis. Et ideo duo quæ appetitum voluntatis. Et ideo duo quæ sunt in ipso ut fines, efficiuntur unum re sunt in ipso ut fines, efficiuntur unum re quando arbitratur de aliquo vero ut sibi quando arbitratur de aliquo vero ut sibi bono. bono.

Ad Ad

AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad ques AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad ques quod electio principalis ejus actus est se- quod electio principalis ejus actus est se- cundum Augustinum et veritatem. cundum Augustinum et veritatem.

Et ad id quod ulterius quæritur de or- Et ad id quod ulterius quæritur de or- dine, dicendum quod in actibus rationis dine, dicendum quod in actibus rationis qui dicuntur esse liberi arbitrii, ordo est qui dicuntur esse liberi arbitrii, ordo est secundum dispositionem et processum ab secundum dispositionem et processum ab imperfecto ad perfectum et in hoc or- imperfecto ad perfectum et in hoc or- dine primum est inquirere, secundum est dine primum est inquirere, secundum est inquisita et inventa disponere, tertium inquisita et inventa disponere, tertium disposita dijudicare, quartum dijudicata disposita dijudicare, quartum dijudicata per sententiam determinare, quintum per sententiam determinare, quintum determinata eligere, qui actus perfectior determinata eligere, qui actus perfectior est quatuor præcedentium. In actibus est quatuor præcedentium. In actibus autem voluntatis etiam proceditur ab im- autem voluntatis etiam proceditur ab im- perfecto ad perfectum et sic primo oc- perfecto ad perfectum et sic primo oc- currit appetere, secundo velle, tertio fa- currit appetere, secundo velle, tertio fa- cere impetum, quarto agere in opere, cere impetum, quarto agere in opere, quinto uti ad usum voluntatis sive referre quinto uti ad usum voluntatis sive referre ad exercitium. ad exercitium.

Et hæc de libero arbitrio dicta suffi- Et hæc de libero arbitrio dicta suffi- ciant. ciant.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98.

223 223

TRACTATUS XVI. TRACTATUS XVI.

DE GRATIA QUA PERFICITUR ANIMA IN GRATUITIS, DE GRATIA QUA PERFICITUR ANIMA IN GRATUITIS, DE VOLUNTATE, ET VIRTUTE. DE VOLUNTATE, ET VIRTUTE.

Deinde tractanda sunt ea quæ dicuntur in distinctione XXVI libri II Deinde tractanda sunt ea quæ dicuntur in distinctione XXVI libri II Sententiarum, quæ incipit ibi, Hæc est gratia operans et cooperans. Sententiarum, quæ incipit ibi, Hæc est gratia operans et cooperans. Ubi ratione primi quod dicit in principio, Hæc est gratia operans et Ubi ratione primi quod dicit in principio, Hæc est gratia operans et cooperans, quæritur de gratia. cooperans, quæritur de gratia.

Et quæruntur quatuor, scilicet an sit, quid sit re, et quid sit definitione, Et quæruntur quatuor, scilicet an sit, quid sit re, et quid sit definitione, et cui insit primo et per se, utrum scilicet potentiæ vel substantiæ animæ ? et cui insit primo et per se, utrum scilicet potentiæ vel substantiæ animæ ?

QUÆSTIO XCVIII. QUÆSTIO XCVIII.

De gratia. De gratia.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

An sit gratia¹? An sit gratia¹?

AD PRIMUM objicitur certis viis: AD PRIMUM objicitur certis viis:

1. Prima via est ex consideratione 1. Prima via est ex consideratione agentis primi, quod tantæ perfectionis agentis primi, quod tantæ perfectionis

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten tiarum, Dist. XXVI, Art. 1. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXVI, Art. 1. Tom. XXVII hujusce

est, ut dicit Augustinus, quod nihil sup- est, ut dicit Augustinus, quod nihil sup- ponit in facto, sed agit universum esse ponit in facto, sed agit universum esse facti. Sicut patet in opere creationis, in facti. Sicut patet in opere creationis, in quo nec supponit instrumentum, nec quo nec supponit instrumentum, nec medium aliquod, sed totum perfectum medium aliquod, sed totum perfectum creatum producit simul ex seipso. Ergo creatum producit simul ex seipso. Ergo cum non sit minus, ut dicit Augustinus, cum non sit minus, ut dicit Augustinus, justificare impium quam creare cœlum justificare impium quam creare cœlum et terram, videtur quod gratia præter et terram, videtur quod gratia præter Deum in homine justificato nihil ponat. Deum in homine justificato nihil ponat. Et iterum videtur, quod gratia non sit Et iterum videtur, quod gratia non sit

novæ editionis. novæ editionis.

224 224

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliquis habitus in anima justificati homi- aliquis habitus in anima justificati homi- nis sed ab omnibus a quibus ponitur nis sed ab omnibus a quibus ponitur gratia, ponitur habitus infusus : ergo gratia, ponitur habitus infusus : ergo

non est. non est.

2. Adhuc, Objicitur ad idem secunda 2. Adhuc, Objicitur ad idem secunda via sic, quæ accipitur ex consideratione via sic, quæ accipitur ex consideratione dignitatis mentis humanæ, de qua dicit dignitatis mentis humanæ, de qua dicit Augustinus, quod « inter mentem no- Augustinus, quod « inter mentem no- stram et Deum nihil est medium. » Si stram et Deum nihil est medium. » Si ergo nihil est medium, gratia non erit ergo nihil est medium, gratia non erit medium et cum ab omnibus gratia medium et cum ab omnibus gratia ponatur medium inter Deum et mentem ponatur medium inter Deum et mentem nostram, qua Deus contingitur menti nostram, qua Deus contingitur menti nostræ, videtur quod gratia nihil sit. nostræ, videtur quod gratia nihil sit.

3. Adhuc, Tertia via objiciunt quidam 3. Adhuc, Tertia via objiciunt quidam sic, quod in spiritualibus agentibus non sic, quod in spiritualibus agentibus non minus observatur ordo sapientiæ quam minus observatur ordo sapientiæ quam in corporalibus. In corporalibus autem in corporalibus. In corporalibus autem natura quæ ordinata est, non agit per natura quæ ordinata est, non agit per duo quod potest facere per unum, quia duo quod potest facere per unum, quia superfluum esset. Ergo nec in spirituali- superfluum esset. Ergo nec in spirituali- bus. Constat autem, quod Deus per se- bus. Constat autem, quod Deus per se- ipsum potest gratificare hominem : ergo ipsum potest gratificare hominem : ergo videtur, quod hoc non facit per me- videtur, quod hoc non facit per me- diam gratiam, quia superfluum esset, diam gratiam, quia superfluum esset, et nihil superfluum est in operibus divi- et nihil superfluum est in operibus divi- nis. nis.

4. Adhuc, Ex simili quidam objiciunt. 4. Adhuc, Ex simili quidam objiciunt. Dicunt enim, quod gratia, sicut dicit Dicunt enim, quod gratia, sicut dicit Chrysostomus, est lumen et splendor Chrysostomus, est lumen et splendor animæ et dicunt, quod sol spiritualis animæ et dicunt, quod sol spiritualis potentior est quam corporalis. Cum ergo potentior est quam corporalis. Cum ergo sol corporalis per seipsum et non per sol corporalis per seipsum et non per medium illuminet aerem et mundum, medium illuminet aerem et mundum, videtur etiam quod sol divinus per se- videtur etiam quod sol divinus per se- ipsum et non per medium aliquod illu- ipsum et non per medium aliquod illu- minet animam. Et hoc confirmant per minet animam. Et hoc confirmant per dictum Hugonis de sancto Victore in dictum Hugonis de sancto Victore in commento super hierarchiam Dionysii commento super hierarchiam Dionysii dicentis: << Sicut non sumus creati nisi dicentis: << Sicut non sumus creati nisi per ipsum, ita in recreatione et beatitu- per ipsum, ita in recreatione et beatitu- dine nihil sistet nos usque ad ipsum. dine nihil sistet nos usque ad ipsum. Tollantur igitur qui ponunt media theo- Tollantur igitur qui ponunt media theo- phaniarum suarum inter nos et Deum : phaniarum suarum inter nos et Deum : quia non stabit cor nostrum nisi ad quia non stabit cor nostrum nisi ad Deum immediate perveniat. » Hoc Deum immediate perveniat. » Hoc

1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et anima, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et anima, cap. 11. cap. 11.

etiam confirmant per dictum Augustini etiam confirmant per dictum Augustini in libro I Confessionum, qui sic dicit : in libro I Confessionum, qui sic dicit : « Fecisti nos, Domine, ad te, et inquie- « Fecisti nos, Domine, ad te, et inquie- tum est cor nostrum donec requiescat tum est cor nostrum donec requiescat in te 2. » in te 2. »

5. Ad idem objiciunt deducendo ad 5. Ad idem objiciunt deducendo ad inconveniens. Dicunt enim, quod si me- inconveniens. Dicunt enim, quod si me- dium est gratia inter nos et Deum, cum dium est gratia inter nos et Deum, cum medium dicatur participatione extremo- medium dicatur participatione extremo- rum, oporteret quod gratia aliquid ex rum, oporteret quod gratia aliquid ex nobis haberet : quod valde inconveniens nobis haberet : quod valde inconveniens est ex nobis enim nihil est unde pla- est ex nobis enim nihil est unde pla- ceamus Deo. ceamus Deo.

6. Adhuc, Objiciunt ex opere beatifi- 6. Adhuc, Objiciunt ex opere beatifi- cationis et glorificationis, quod (dicunt) cationis et glorificationis, quod (dicunt) Deus sine aliquo medio operatur per Deus sine aliquo medio operatur per seipsum ipse enim solus est beatitudo seipsum ipse enim solus est beatitudo nostra, vita nostra, gloria nostra. Cum nostra, vita nostra, gloria nostra. Cum ergo etiam opus creationis faciat per ergo etiam opus creationis faciat per seipsum sine medio, videtur quod opus seipsum sine medio, videtur quod opus recreationis etiam faciat sine medio: recreationis etiam faciat sine medio: quia sic erit conformitas inter opus quia sic erit conformitas inter opus creationis, recreationis, et glorificationis. creationis, recreationis, et glorificationis.

7. Adhuc, A simili objiciunt. Dicunt 7. Adhuc, A simili objiciunt. Dicunt enim, quod gratia qua miles efficitur enim, quod gratia qua miles efficitur acceptus regi, nihil ponit in milite, sed acceptus regi, nihil ponit in milite, sed potius in rege bonam voluntatem quam potius in rege bonam voluntatem quam habet ad militem. Ergo a simili gratia habet ad militem. Ergo a simili gratia qua homo efficitur acceptus Deo, nihil qua homo efficitur acceptus Deo, nihil ponit in homine, sed in Deo. Istæ ra- ponit in homine, sed in Deo. Istæ ra- tiones sunt Pelagianorum qui annihilant tiones sunt Pelagianorum qui annihilant gratiam. gratiam.

8. Adhuc, Objiciunt etiam quasdam 8. Adhuc, Objiciunt etiam quasdam alias ratiunculas modicum valentes sic : alias ratiunculas modicum valentes sic : Si gratia aliquid est in homine, constat, Si gratia aliquid est in homine, constat, quod creata est: sed omnis creatura va- quod creata est: sed omnis creatura va- nitas est: cum ergo per gratiam homo nitas est: cum ergo per gratiam homo conjungitur primæ veritati et Deo, se- conjungitur primæ veritati et Deo, se- queretur quod homo per vanitatem con- queretur quod homo per vanitatem con- jungeretur Deo: quod valde absurdum jungeretur Deo: quod valde absurdum est, ut dicunt. Et ideo Pelagius dixit, est, ut dicunt. Et ideo Pelagius dixit, quod homo ex seipso habet unde placeat quod homo ex seipso habet unde placeat Deo. Quod valde absurdum est, et con- Deo. Quod valde absurdum est, et con- tra omnes auctoritates Sanctorum est. tra omnes auctoritates Sanctorum est. IN CONTRARIUM hujus objicitur, IN CONTRARIUM hujus objicitur, 1. Quod dicit Apostolus, I ad Co- 1. Quod dicit Apostolus, I ad Co-

2 IDEM, Lib. I Confessionum, cap. 1. 2 IDEM, Lib. I Confessionum, cap. 1.

Sed cont Sed cont

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98.

rinth. xv, 10 Gratia Dei sum id quod rinth. xv, 10 Gratia Dei sum id quod sum. Si ergo gratia Dei est id quod est sum. Si ergo gratia Dei est id quod est in beneplacito Dei, oportet quod gratia in beneplacito Dei, oportet quod gratia qua illud esse est in nobis, formaliter qua illud esse est in nobis, formaliter aliquid sit, sicut esse naturæ si est in aliquid sit, sicut esse naturæ si est in nobis, oportet quod aliqua forma sit in nobis, oportet quod aliqua forma sit in nobis qua illud esse perficitur in nobis. nobis qua illud esse perficitur in nobis.

2. Adhuc, Joan. 1, 16 : De plenitudine 2. Adhuc, Joan. 1, 16 : De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. Acceptum autem in nobis de pro gratia. Acceptum autem in nobis de plenitudine Christi, non potuit esse nisi plenitudine Christi, non potuit esse nisi creatum aliquod in nobis. Ergo gratia creatum aliquod in nobis. Ergo gratia aliquod creatum est in nobis. aliquod creatum est in nobis.

3. Adhuc, Si infinite distantia debeant 3. Adhuc, Si infinite distantia debeant conjungi, oportet quod hoc sit per po- conjungi, oportet quod hoc sit per po- tentiam ejus quod est infinitæ potentiæ, tentiam ejus quod est infinitæ potentiæ, ita scilicet, quod id quod est finitum in ita scilicet, quod id quod est finitum in potentia, accipiat aliud ab eo quod est potentia, accipiat aliud ab eo quod est infinitæ potentiæ unde conjungatur ei. infinitæ potentiæ unde conjungatur ei. Sed Deus et homo in infinitum distant, Sed Deus et homo in infinitum distant, et non conjunguntur nisi per gratiam et non conjunguntur nisi per gratiam gratum facientem. Necesse est ergo, gratum facientem. Necesse est ergo, quod homo qui est finitæ potentiæ, acci- quod homo qui est finitæ potentiæ, acci- piat habitum gratiæ a Deo, unde conjun- piat habitum gratiæ a Deo, unde conjun- gatur ei, cum virtute propria non possit gatur ei, cum virtute propria non possit ei conjungi. ei conjungi.

4. Adhuc, Deus in omnibus est essen- 4. Adhuc, Deus in omnibus est essen- tialiter, præsentialiter, et potentialiter, tialiter, præsentialiter, et potentialiter, et in sanctis est per inhabitantem gra- et in sanctis est per inhabitantem gra- tiam. Si ergo inhabitans gratia nihil tiam. Si ergo inhabitans gratia nihil esset speciale in sanctis, non differret esset speciale in sanctis, non differret modus quo est in sanctis, a modo quo modus quo est in sanctis, a modo quo est in omnibus: quod valde inconve- est in omnibus: quod valde inconve- niens est: quia modus quo operatur in niens est: quia modus quo operatur in sanctis ad meritum vitæ æternæ, valde sanctis ad meritum vitæ æternæ, valde differens est a modo quo operatur in differens est a modo quo operatur in omnibus ad rerum conservationem omnibus ad rerum conservationem gubernationem. gubernationem.

et et

SOLUTIO. Dicendum, quod gratia est SOLUTIO. Dicendum, quod gratia est aliquid creatum in homine. Est enim aliquid creatum in homine. Est enim habitus, qui (sicut dicit Magister in Lit- habitus, qui (sicut dicit Magister in Lit- tera) est fides operans per dilectionem. tera) est fides operans per dilectionem. Quæ gratia dicitur, eo quod est similitu- Quæ gratia dicitur, eo quod est similitu- do bonitatis divinæ, qua Deo per id do bonitatis divinæ, qua Deo per id quod suum est reconciliamur et unimur. quod suum est reconciliamur et unimur.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod gra- AD PRIMUM ergo dicendum, quod gra- tia est habitus infusus nobis, qui nos tia est habitus infusus nobis, qui nos gratos facit Deo, et opus nostrum per gratos facit Deo, et opus nostrum per

XXXIII XXXIII

225 225

informationem gratum reddit, et dat ei informationem gratum reddit, et dat ei efficaciam merendi vitam æternam. Nec efficaciam merendi vitam æternam. Nec est simile de hoc quod objicitur de opere est simile de hoc quod objicitur de opere creationis : quia opus creationis funda- creationis : quia opus creationis funda- tur super nihil, et ideo sola omnipoten- tur super nihil, et ideo sola omnipoten- tia Dei perficitur. Opus autem recreatio- tia Dei perficitur. Opus autem recreatio- nis sive gratificationis fundatur super nis sive gratificationis fundatur super hoc quod jam perfectum est in natura, hoc quod jam perfectum est in natura, quod per seipsum elevari non potest ad quod per seipsum elevari non potest ad conjunctionem Dei, et ideo indiget ali- conjunctionem Dei, et ideo indiget ali- quo dono quod ex Deo accipiat, quo quo dono quod ex Deo accipiat, quo elevetur ad inhabitationem divinam, quo elevetur ad inhabitationem divinam, quo Deo paretur locus in nobis sicut in tem- Deo paretur locus in nobis sicut in tem- plo. plo.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- AD ALIUD dicendum, quod cum dici- tur, quod inter mentem nostram et tur, quod inter mentem nostram et Deum nihil medium est, hoc intelligitur Deum nihil medium est, hoc intelligitur de medio sistente nos, ita quod non per- de medio sistente nos, ita quod non per- veniamus usque ad ipsum, sicut patet veniamus usque ad ipsum, sicut patet in verbis Augustini et Magistri Hugonis in verbis Augustini et Magistri Hugonis introductis. Sed potest esse medium ex introductis. Sed potest esse medium ex parte nostra, tale scilicet quod sit me- parte nostra, tale scilicet quod sit me- dium elevans potentiam nostram ut ha- dium elevans potentiam nostram ut ha- bitus perficiens potentiam merendi, quo bitus perficiens potentiam merendi, quo procedimus et elevamur usque ad ipsum : procedimus et elevamur usque ad ipsum : per hujus enim ascensiones cantamus per hujus enim ascensiones cantamus canticum graduum, ut dicit Augustinus, canticum graduum, ut dicit Augustinus, quo ascendimus ad ipsum: ut sit verum quo ascendimus ad ipsum: ut sit verum quod dicitur de nobis in Psalmo LXXXIII, quod dicitur de nobis in Psalmo LXXXIII, 8 Ibunt de virtute in virtutem, videbi- 8 Ibunt de virtute in virtutem, videbi- tur Deus deorum in Sion. tur Deus deorum in Sion.

AD ALIUD dicendum, quod illa via pro- AD ALIUD dicendum, quod illa via pro- cedit super quoddam falsum, scilicet cedit super quoddam falsum, scilicet quod Deus indigeat medio: hoc enim quod Deus indigeat medio: hoc enim falsum est. Medium autem quod est ibi, falsum est. Medium autem quod est ibi, videlicet gratia et habitus, est propter videlicet gratia et habitus, est propter nos quia scilicet in nobis nihil invenit nos quia scilicet in nobis nihil invenit Deus quo digni sumus inhabitatione sua. Deus quo digni sumus inhabitatione sua. Hoc est enim donum Spiritus sancti,cum Hoc est enim donum Spiritus sancti,cum quo scilicet ipse Spiritus in nobis est, quo scilicet ipse Spiritus in nobis est, sicut dicitur, ad Roman. vii, 15: Sed sicut dicitur, ad Roman. vii, 15: Sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba (Pater). Et in quo clamamus: Abba (Pater). Et ibidem, . 16: Ipse enim Spiritus testi- ibidem, . 16: Ipse enim Spiritus testi- monium reddit spiritui nostro, quod su- monium reddit spiritui nostro, quod su- mus filii Dei. Oportet igitur, quod gra- mus filii Dei. Oportet igitur, quod gra- tia sit gratum faciens quæ format nos in tia sit gratum faciens quæ format nos in filios Dei. filios Dei.

AD ALIUD dicendum, quod falsum sup- AD ALIUD dicendum, quod falsum sup-

15 15

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

226 226

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ponitur in simili quod inducunt. ponitur in simili quod inducunt.

Sol Sol

enim per seipsum non illuminat mun- enim per seipsum non illuminat mun- dum, sed per lumen quod effluit ab ipso, dum, sed per lumen quod effluit ab ipso, quod est intentio et similitudo solis. Et quod est intentio et similitudo solis. Et similiter sol divinus per lumen gratiæ similiter sol divinus per lumen gratiæ quod influit animæ, illuminat animam quod influit animæ, illuminat animam et gratificat eam. Et quod affirmant per et gratificat eam. Et quod affirmant per dictum Hugonis, patet quod nihil valet: dictum Hugonis, patet quod nihil valet: quia hoc medium non est medium si- quia hoc medium non est medium si- stens, sed elevans et promovens ad con- stens, sed elevans et promovens ad con- junctionem Dei. junctionem Dei.

Ad dictum Augustini dicendum, quod Ad dictum Augustini dicendum, quod Deus fecit nos ad se, ut alibi et extra Deus fecit nos ad se, ut alibi et extra ipsum locum quietis non haberemus, ipsum locum quietis non haberemus, nec finem dilectionis poneremus nisi in nec finem dilectionis poneremus nisi in ipso et ideo etiam inquietum est cor ipso et ideo etiam inquietum est cor nisi illuc perveniat : sed non fecit nos nisi illuc perveniat : sed non fecit nos tales, quod per nos possemus ascen- tales, quod per nos possemus ascen- dere, sed adjutorio gratiæ ipsius : et dere, sed adjutorio gratiæ ipsius : et ideo oportet gratiam esse in nobis, et ideo oportet gratiam esse in nobis, et aliquid a Deo acceptum. Et hoc est quod aliquid a Deo acceptum. Et hoc est quod dicitur, II ad Corinth. 11, 5 : Non quod dicitur, II ad Corinth. 11, 5 : Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nobis quasi ex nobis, sed sufficientia

nostra ex Deo est. nostra ex Deo est.

: :

AD ALIUD dicendum, quod medium AD ALIUD dicendum, quod medium non semper dicitur participatione extre- non semper dicitur participatione extre- morum æqualiter: hoc enim non dicitur morum æqualiter: hoc enim non dicitur nisi de medio quod per compositionem nisi de medio quod per compositionem est medium sed est medium coadjuvans est medium sed est medium coadjuvans et perficiens ad actum perfectum, sicut et perficiens ad actum perfectum, sicut virtus est medium per omnia ad actum virtus est medium per omnia ad actum perficiens. Et hoc modo gratia est me- perficiens. Et hoc modo gratia est me- dium et ideo non oportet, quod aliquid dium et ideo non oportet, quod aliquid habeat de nostro, sed totum quod est, habeat de nostro, sed totum quod est,

: :

sicut in per se objecto beatitudinis et sicut in per se objecto beatitudinis et gloriæ. gloriæ.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile de milite et rege, et Deo et homi- mile de milite et rege, et Deo et homi- ne quia miles ex se potest aliquid ha- ne quia miles ex se potest aliquid ha- bere et facere quod placeat regi: homo bere et facere quod placeat regi: homo autem ex se non potest habere et facere autem ex se non potest habere et facere quod placeat Dea, sed oportet, quod to- quod placeat Dea, sed oportet, quod to- tum ex divino munere accipiat: propter tum ex divino munere accipiat: propter quod etiam Socrates et Plato dixerunt in quod etiam Socrates et Plato dixerunt in libro Mennonis, quod virtutes tam intel- libro Mennonis, quod virtutes tam intel- lectuales quam morales non sunt ab ho- lectuales quam morales non sunt ab ho- mine, nec efficiuntur in homine per as- mine, nec efficiuntur in homine per as- suetudinem vel doctrinam, sed sunt Dei suetudinem vel doctrinam, sed sunt Dei dona. dona. licet Ad licet Ad

AD ULTIMUM dicendum, quod AD ULTIMUM dicendum, quod omne creatum in quantum creatum va- omne creatum in quantum creatum va- nitas sit, tamen gratia gratum faciens nitas sit, tamen gratia gratum faciens nullo modo vanitas est, sed veritas : nullo modo vanitas est, sed veritas : licet enim mutabile sit in quantum crea- licet enim mutabile sit in quantum crea- tum et vertibile, ut dicit Damascenus, tum et vertibile, ut dicit Damascenus, tamen ex hoc quod est similitudo virtu- tamen ex hoc quod est similitudo virtu- tis, veritatis, et bonitatis divinæ, cum tis, veritatis, et bonitatis divinæ, cum qua Deus inhabitat in Sanctis, multum qua Deus inhabitat in Sanctis, multum conjungitur veritati, et amittit vanita- conjungitur veritati, et amittit vanita- tem, et sic conjungit hominem cum Deo tem, et sic conjungit hominem cum Deo et Deum homini. et Deum homini.

QUATUOR quæ objiciuntur in contra- Ad.), QUATUOR quæ objiciuntur in contra- Ad.), rium, procedunt. rium, procedunt.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

habet de Deo ideo virtute illius opera- Quid sit gratia re, utrum scilicet sub- habet de Deo ideo virtute illius opera- Quid sit gratia re, utrum scilicet sub- tur operationem perfectam ad meri- tur operationem perfectam ad meri-

tum. tum.

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio AD ALIUD dicendum, quod illa objectio etiam supponit falsum quantum ad opus etiam supponit falsum quantum ad opus glorificationis: quia in opere glorifica- glorificationis: quia in opere glorifica- tionis ad hoc quod glorificemur in ipso tionis ad hoc quod glorificemur in ipso Deo, exigitur quod in anima sint habi- Deo, exigitur quod in anima sint habi- tus, qui dicuntur dotes animæ et corpo- tus, qui dicuntur dotes animæ et corpo- ris, quibus elevantur corpus et anima, ris, quibus elevantur corpus et anima, ut in Deo possint beatificari et glorificari ut in Deo possint beatificari et glorificari

1 Cf. Opp B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXVI, Art. 2. Tom. XXVII novæ tiarum, Dist. XXVI, Art. 2. Tom. XXVII novæ

stantia, vel accidens'? stantia, vel accidens'?

SECUNDO quæritur, Quid sit re gratia, SECUNDO quæritur, Quid sit re gratia, utrum substantia vel accidens? utrum substantia vel accidens? Et ad hoc objicitur sic: Et ad hoc objicitur sic:

1. Gratia est habitus infusus et om- 1. Gratia est habitus infusus et om- nis habitus est qualitas : ergo gratia est nis habitus est qualitas : ergo gratia est habitus et accidens. habitus et accidens.

2. Adhuc, Gratia est forma in anima, 2. Adhuc, Gratia est forma in anima,

editionis nostræ. editionis nostræ.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98.

assimilans hominem bonitati divinæ : assimilans hominem bonitati divinæ : hoc non potest esse nisi sit forma ha- hoc non potest esse nisi sit forma ha- bitualis ergo gratia forma habitualis bitualis ergo gratia forma habitualis

est. est.

3. Adhuc, Constat, quod gratia non 3. Adhuc, Constat, quod gratia non perficit in esse, sed in bene esse : sed si perficit in esse, sed in bene esse : sed si esset forma substantialis, perficeret in esset forma substantialis, perficeret in esse cum ergo non perficiat nisi secun- esse cum ergo non perficiat nisi secun- dum bene esse, sequitur necessario, quod dum bene esse, sequitur necessario, quod sit forma accidentalis. sit forma accidentalis.

4. Adhuc, Omne quod est de conse- 4. Adhuc, Omne quod est de conse- quentibus esse, de genere accidentium quentibus esse, de genere accidentium est gratia est de consequentibus esse, est gratia est de consequentibus esse, non enim datur gratia nisi existenti: non enim datur gratia nisi existenti: ergo videtur, quod de genere acciden- ergo videtur, quod de genere acciden-

tium est. tium est.

contra, ET QUAMVIS hoc verum sit, tamen contra, ET QUAMVIS hoc verum sit, tamen quidam objiciunt contra hoc sic : quidam objiciunt contra hoc sic :

1. Omne quod mutat subjectum in se 1. Omne quod mutat subjectum in se salvatum unum et idem, substantia est salvatum unum et idem, substantia est et hoc aliquid: gratia sic mutat subje- et hoc aliquid: gratia sic mutat subje- ctum ergo videtur, quod gratia sit sub- ctum ergo videtur, quod gratia sit sub- stantia et hoc aliquid. PRIMAM dicunt stantia et hoc aliquid. PRIMAM dicunt esse per se manifestam. SECUNDAM pro- esse per se manifestam. SECUNDAM pro- bant per id quod dicitur, I Reg. xvi, 14, bant per id quod dicitur, I Reg. xvi, 14, ubi dicitur, quod spiritus Domini reces- ubi dicitur, quod spiritus Domini reces- sit a Saul: quod non dicitur, nisi pro- sit a Saul: quod non dicitur, nisi pro- pter gratiam quæ recessit ab eo. Pro- pter gratiam quæ recessit ab eo. Pro- bant etiam per hoc quod dicitur, Numer. bant etiam per hoc quod dicitur, Numer. x1, 17, ubi dicitur: Auferam de spiritu x1, 17, ubi dicitur: Auferam de spiritu tuo, tradamque eis, scilicet septuaginta tuo, tradamque eis, scilicet septuaginta viris. Constat enim, quod non potest viris. Constat enim, quod non potest unum et idem septuaginta viris dividi, unum et idem septuaginta viris dividi, nisi substantia continua divisibilis. nisi substantia continua divisibilis.

2. Adhuc fortius objiciunt, dicentes 2. Adhuc fortius objiciunt, dicentes quod secundum quamlibet speciem qua- quod secundum quamlibet speciem qua- litatis potest fieri alteratio: secundum litatis potest fieri alteratio: secundum gratiam non fit alteratio, sed perfectio gratiam non fit alteratio, sed perfectio naturæ ergo videtur, quod gratia non naturæ ergo videtur, quod gratia non sit qualitas accidentalis. PRIMA probatur sit qualitas accidentalis. PRIMA probatur ex hoc, quod qualitas non confert esse ex hoc, quod qualitas non confert esse substantiale, sed accidentale. SECUNDA substantiale, sed accidentale. SECUNDA expresse scribitur in VI Physicorum, expresse scribitur in VI Physicorum, ubi dicitur, quod cum ex ignorante fit ubi dicitur, quod cum ex ignorante fit sciens, et ex non virtuoso virtuosus, non sciens, et ex non virtuoso virtuosus, non est alteratus, sed perfectus. Et si hoc est alteratus, sed perfectus. Et si hoc est verum de habitibus acquisitis, multo est verum de habitibus acquisitis, multo magis verum est de habitibus infusis. magis verum est de habitibus infusis.

227 227

SOLUTIO. Dicendum, quod revera gra- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod revera gra- Solutio. tia habitus est et qualitas perficiens ho- tia habitus est et qualitas perficiens ho- minem ad opera meritoria, quæ sunt minem ad opera meritoria, quæ sunt digna vita æterna, quam Deus operatur digna vita æterna, quam Deus operatur in nobis sine nobis, quæ informat volun- in nobis sine nobis, quæ informat volun- tatem præveniendo ut possit in opera tatem præveniendo ut possit in opera meritoria. Quia sicut habitus virtutis meritoria. Quia sicut habitus virtutis elevat potentiam ad hoc quod possit in elevat potentiam ad hoc quod possit in actum virtutis perfectum, ita habitus actum virtutis perfectum, ita habitus gratiæ et elevat animam operantem et gratiæ et elevat animam operantem et opus ejus, ut efficiatur meritorium vitæ opus ejus, ut efficiatur meritorium vitæ æternæ. Unde homo ex se non potest æternæ. Unde homo ex se non potest habere gratiam, sed ex gratuito dono habere gratiam, sed ex gratuito dono Dei quia nec potest esse ab homine et Dei quia nec potest esse ab homine et in homine quod dignum sit vita æterna : in homine quod dignum sit vita æterna : sed oportet, quod accipiat ex gratuito sed oportet, quod accipiat ex gratuito dono Dei, cum quo inhabitet eum Deus, dono Dei, cum quo inhabitet eum Deus, qui solus potest in talia opera merito- qui solus potest in talia opera merito- ria. Et de hoc multum notatum est in ria. Et de hoc multum notatum est in primo libro de processione temporali primo libro de processione temporali Spiritus sancti. Spiritus sancti.

Et ideo primæ quatuor rationes con- Et ideo primæ quatuor rationes con- cedendæ sunt et procedunt. cedendæ sunt et procedunt.

AD HOC quod in contrarium objicitur Ad object. 1. AD HOC quod in contrarium objicitur Ad object. 1. primo, dicendum quod gratia in seipsa primo, dicendum quod gratia in seipsa salvata non mutat subjectum, sed dicitur salvata non mutat subjectum, sed dicitur mutare subjectum, quando effectus ejus mutare subjectum, quando effectus ejus apparet in diversis et sic ab uno dicitur apparet in diversis et sic ab uno dicitur propagari in alium. Et sic loquuntur au- propagari in alium. Et sic loquuntur au- ctoritates inductæ ad probationem mi- ctoritates inductæ ad probationem mi- noris. Sic enim tollitur spiritus Moysi, noris. Sic enim tollitur spiritus Moysi, et datur septuaginta viris. et datur septuaginta viris.

AD ALIUD dicendum, quod alteratio Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod alteratio Ad object. 2. duobus modis capitur, scilicet ab aliter duobus modis capitur, scilicet ab aliter se habere, et ab alteratione proprie di- se habere, et ab alteratione proprie di- cta quæ fit secundum quale fluens, ut cta quæ fit secundum quale fluens, ut dicit Avicenna, quod est passio vel pas- dicit Avicenna, quod est passio vel pas- sibilis qualitas inferens vel illata : quæ sibilis qualitas inferens vel illata : quæ alteratio proprie dicitur, et est motus alteratio proprie dicitur, et est motus corruptibilis. Primo modo bene fit alte- corruptibilis. Primo modo bene fit alte- ratio secundum gratiam, et non secundo ratio secundum gratiam, et non secundo modo. modo.

Et quod dicit Philosophus, quod mu- Et quod dicit Philosophus, quod mu- tatus secundum virtutem intellectualem tatus secundum virtutem intellectualem vel moralem non est alteratus, sed per- vel moralem non est alteratus, sed per- fectus, ideo dicit, quia talium habituum fectus, ideo dicit, quia talium habituum perfectiones sunt secundum perfectio- perfectiones sunt secundum perfectio- nem naturalem, et ideo alteratus sic non- nem naturalem, et ideo alteratus sic non- dicitur alteratus, sed perfectus proprie, dicitur alteratus, sed perfectus proprie,

228 228

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sicut et felicitas dicitur operatio perfecta sicut et felicitas dicitur operatio perfecta et non impedita secundum propriam et et non impedita secundum propriam et connaturalem virtutem hominis. Omnes connaturalem virtutem hominis. Omnes enim tales perfectiones virtutum intelle- enim tales perfectiones virtutum intelle- ctualium et moralium, perfectiones na- ctualium et moralium, perfectiones na- turæ sunt quia natura apti sumus eas turæ sunt quia natura apti sumus eas suscipere et potentes : licet perfectio suscipere et potentes : licet perfectio completa in acquisitis virtutibus intelle- completa in acquisitis virtutibus intelle- ctualibus sit ad doctrinam, et in mora- ctualibus sit ad doctrinam, et in mora- libus ad assuetudinem, et infusis sit a libus ad assuetudinem, et infusis sit a Deo gratiam infundente, et sunt ad per- Deo gratiam infundente, et sunt ad per- fectionem naturæ. Et Tullius diffiniens fectionem naturæ. Et Tullius diffiniens virtutem dicit, quod « virtus est habi- virtutem dicit, quod « virtus est habi- tus in modum naturæ rationi consenta- tus in modum naturæ rationi consenta-

neus. » neus. »

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Quid sit gratia definitione 1 ? Quid sit gratia definitione 1 ?

TERTIO quæritur, Quid sit definitione TERTIO quæritur, Quid sit definitione gratia? gratia?

Et ponuntur diversæ definitiones San- Et ponuntur diversæ definitiones San- ctorum et Magistrorum. ctorum et Magistrorum.

1. Dicit enim Chrysostomus, quod 1. Dicit enim Chrysostomus, quod « gratia est sanitas mentis, et delectatio « gratia est sanitas mentis, et delectatio cordis. » cordis. »

2. Adhuc, Isidorus: « Gratia est divi- 2. Adhuc, Isidorus: « Gratia est divi- næ misericordiæ donum, per quod bonæ næ misericordiæ donum, per quod bonæ voluntatis fit exitus. » voluntatis fit exitus. »

3. Adhuc, Augustinus in libro de 3. Adhuc, Augustinus in libro de Correptione et gratia : « Gratia est habi- Correptione et gratia : « Gratia est habi- tus totius vitæ universaliter ordinati- tus totius vitæ universaliter ordinati-

vus. » vus. »

4. Adhuc, Super illud Psalmi cu, 15: 4. Adhuc, Super illud Psalmi cu, 15: Ut exhilaret faciem in oleo, dicit Glos- Ut exhilaret faciem in oleo, dicit Glos- sa « Gratia est quidam nitor animæ sa « Gratia est quidam nitor animæ concilians sanctum amorem. » concilians sanctum amorem. »

5. Præpositivus et alii antiqui Magi- 5. Præpositivus et alii antiqui Magi- stri sic definierunt eam : « Gratia est stri sic definierunt eam : « Gratia est habitus infusus, divinæ bonitati et cha- habitus infusus, divinæ bonitati et cha- ritati similis, gratum faciens habentem, ritati similis, gratum faciens habentem, et opus ejus gratum reddens. » et opus ejus gratum reddens. »

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXVI, Art. 4. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXVI, Art. 4. Tom. XXVII hujusce

CONTRA PRIMAM objicitur sic: CONTRA PRIMAM objicitur sic:

Sanitas mentis non fit nisi universali- Sanitas mentis non fit nisi universali- ter pulsa infirmitate tam culpæ quam ter pulsa infirmitate tam culpæ quam poenæ gratia non pellit pœnam, pœnas poenæ gratia non pellit pœnam, pœnas enim multi habuerunt Sancti, qui tamen enim multi habuerunt Sancti, qui tamen in gratia perfecti fuerunt, sicut et ipse in gratia perfecti fuerunt, sicut et ipse Christus: ergo videtur, quod male defi- Christus: ergo videtur, quod male defi- nitur quando dicitur, quod gratia sit sa- nitur quando dicitur, quod gratia sit sa- nitas mentis. Similiter non bene dicitur nitas mentis. Similiter non bene dicitur delectatio cordis, ut videtur: delectatio delectatio cordis, ut videtur: delectatio enim potius videtur esse fructus Spiri- enim potius videtur esse fructus Spiri- tus, quam gratia secundum se. tus, quam gratia secundum se.

ADHUC, Contra secundam definitionem ADHUC, Contra secundam definitionem quæ est Isidori objicitur sic: quæ est Isidori objicitur sic:

1. Per hoc enim quod dicitur, Divinæ 1. Per hoc enim quod dicitur, Divinæ misericordiæ donum, nihil specificatur misericordiæ donum, nihil specificatur de gratia quia etiam naturalia dona de gratia quia etiam naturalia dona sunt dona divinæ misericordiæ. sunt dona divinæ misericordiæ.

2. Adhuc etiam per hoc quod dicitur, 2. Adhuc etiam per hoc quod dicitur, Per quod est exitus bonæ voluntatis, Per quod est exitus bonæ voluntatis, non specificatur gratia a virtute: quia non specificatur gratia a virtute: quia per quamlibet virtutem fit exitus bonæ per quamlibet virtutem fit exitus bonæ voluntatis in opus perfectum : et sic gra- voluntatis in opus perfectum : et sic gra- tia non esset aliud quam virtus : quod tia non esset aliud quam virtus : quod non est verum, quia gratia est forma non est verum, quia gratia est forma virtutis, ut dicit Augustinus et forma virtutis, ut dicit Augustinus et forma non est formatum essentialiter. non est formatum essentialiter.

ADHUC, Objicitur contra tertiam quæ ADHUC, Objicitur contra tertiam quæ est Augustini. est Augustini.

Habitus enim vitæ universaliter ordi- Habitus enim vitæ universaliter ordi- nativus non potest esse unus, sed est nativus non potest esse unus, sed est universitas virtutum tam infusarum universitas virtutum tam infusarum quam acquisitarum: et sic gratia non quam acquisitarum: et sic gratia non esset nisi universitas virtutum : quod esset nisi universitas virtutum : quod omnino falsum est, quia gratia est quæ omnino falsum est, quia gratia est quæ informat virtutes ut gratæ sint, et sine informat virtutes ut gratæ sint, et sine qua gratæ esse non possunt. qua gratæ esse non possunt.

ADHUC, Contra quartam objicitur sic: ADHUC, Contra quartam objicitur sic: 1. Nitor proprie refertur in spirituali- 1. Nitor proprie refertur in spirituali- bus ad intellectum : gratia autem tam bus ad intellectum : gratia autem tam in intellectu quam in affectu est : non in intellectu quam in affectu est : non ergo bene definitur per nitorem. ergo bene definitur per nitorem.

2. Adhuc, Concilians sanctum amo- 2. Adhuc, Concilians sanctum amo-

novæ editionis. novæ editionis.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 98.

rem est charitas : et si charitas est con- rem est charitas : et si charitas est con- cilians sanctum amorem, tunc gratia cilians sanctum amorem, tunc gratia non est nisi charitas : quod falsum est, non est nisi charitas : quod falsum est, quia divisiones gratiarum multæ sunt, quia divisiones gratiarum multæ sunt, sicut dicitur, I ad Corinth. XII, 4 et sicut dicitur, I ad Corinth. XII, 4 et sic gratia in genere non potest esse sola sic gratia in genere non potest esse sola

charitas. charitas.

ADHUC, Objiciunt quidam contra quin- ADHUC, Objiciunt quidam contra quin- tam definitionem : tam definitionem :

Si enim gratia est donum et habitus Si enim gratia est donum et habitus gratum faciens habentem, et opus ejus gratum faciens habentem, et opus ejus gratum reddens tunc videtur, quod gratum reddens tunc videtur, quod per ea quæ ponuntur in definitione, de- per ea quæ ponuntur in definitione, de- terminari debet gratia: et hoc non vide- terminari debet gratia: et hoc non vide- tur convenire quia per hoc quod est tur convenire quia per hoc quod est donum Dei, a nullo alio distinguitur, donum Dei, a nullo alio distinguitur, sed simpliciter in genere ponitur. Simi- sed simpliciter in genere ponitur. Simi- liter per hoc quod dicitur, gratum fa- liter per hoc quod dicitur, gratum fa- ciens habentem, non videtur distingui: ciens habentem, non videtur distingui: quia omne donum signum est gratitudi- quia omne donum signum est gratitudi- nis divinæ quia non daret, nisi gratus nis divinæ quia non daret, nisi gratus esset. Similiter per hoc quod dicitur esset. Similiter per hoc quod dicitur opus ejus gratum reddens, non distin- opus ejus gratum reddens, non distin- guitur a virtute : quia virtutis pro- guitur a virtute : quia virtutis pro- prium est ut opus reddat gratum et bo- prium est ut opus reddat gratum et bo-

num. num.

ADHUC, Una objectio communis est: ADHUC, Una objectio communis est: quia unius rei unicum est esse: sed de- quia unius rei unicum est esse: sed de- finitio dicit esse: ergo unius rei unica finitio dicit esse: ergo unius rei unica est definitio. Quæratur ergo, Penes quid est definitio. Quæratur ergo, Penes quid sumantur tot definitiones? sumantur tot definitiones?

: :

SOLUTIO. Ad hoc ultimum primo re- SOLUTIO. Ad hoc ultimum primo re- spondendum est, quod unius rei unica spondendum est, quod unius rei unica est definitio quæ datur per essentialia est definitio quæ datur per essentialia rei sed multæ sunt assignationes diffi- rei sed multæ sunt assignationes diffi- nitivæ, quæ dantur etiam per effectus nitivæ, quæ dantur etiam per effectus diversos et per causas diversas rerum, et diversos et per causas diversas rerum, et per propria rerum quæ conveniunt ut per propria rerum quæ conveniunt ut accidentia propria et convertibilia cum accidentia propria et convertibilia cum re. Propter quod etiam demonstrationes re. Propter quod etiam demonstrationes non fiunt tantum per definitionem et non fiunt tantum per definitionem et causam propriam, sed etiam per signum causam propriam, sed etiam per signum quando convertitur cum causa. Et sic quando convertitur cum causa. Et sic diversæ dantur assignationes de gratia. diversæ dantur assignationes de gratia.

PRIMA enim quæ est Chrysostomi, datur PRIMA enim quæ est Chrysostomi, datur per proprium effectum gratiæ duplicem, per proprium effectum gratiæ duplicem,

229 229

qui est sanitas mentis, et delectatio cordis. qui est sanitas mentis, et delectatio cordis.

AD ID quod objicitur de sanitate, quæ AD ID quod objicitur de sanitate, quæ non efficitur nisi universaliter pulsa in- non efficitur nisi universaliter pulsa in- firmitate, dicendum quod dupliciter uni- firmitate, dicendum quod dupliciter uni- versaliter pellitur infirmitas, scilicet in versaliter pellitur infirmitas, scilicet in effectu, et in causa. In effectu gratia effectu, et in causa. In effectu gratia universaliter non pellit infirmitatem, sic- universaliter non pellit infirmitatem, sic- ut objectum est: sed in causa universa- ut objectum est: sed in causa universa- liter eam pellit, eo quod omnis infirmi- liter eam pellit, eo quod omnis infirmi- tas generaliter causatur a peccato. Unde tas generaliter causatur a peccato. Unde Hieronymus : « Quidquid patimur, pec- Hieronymus : « Quidquid patimur, pec- cata nostra meruerunt. » Et Gregorius : cata nostra meruerunt. » Et Gregorius : « Nulla nocebit adversitas, si nulla do- « Nulla nocebit adversitas, si nulla do- minetur iniquitas. » Et ambo fundant se minetur iniquitas. » Et ambo fundant se super Psalmum CII, 3 : Qui propitiatur super Psalmum CII, 3 : Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas. Unde cum gra- omnes infirmitates tuas. Unde cum gra- tia universaliter tollit peccatum, univer- tia universaliter tollit peccatum, univer- saliter tollit infirmitatem: et ideo dicitur saliter tollit infirmitatem: et ideo dicitur sanitas mentis. Delectatio autem cordis sanitas mentis. Delectatio autem cordis dicitur : quia dicunt Aristoteles in X dicitur : quia dicunt Aristoteles in X Ethicorum, et Michael Ephesius ibidem in Ethicorum, et Michael Ephesius ibidem in commento, et etiam Aspasius, quod dele- commento, et etiam Aspasius, quod dele- ctatio proprie nihil aliud est nisi diffusio ctatio proprie nihil aliud est nisi diffusio naturæ in operatione propria secundum naturæ in operatione propria secundum naturam facta. Et ideo etiam illa dele- naturam facta. Et ideo etiam illa dele- ctatio non habet contrarium, sicut est in ctatio non habet contrarium, sicut est in contemplatione theorematum. Et quia contemplatione theorematum. Et quia gratia per dulcedinem bonæ voluntatis gratia per dulcedinem bonæ voluntatis conjungit Deum homini in quo summa conjungit Deum homini in quo summa delectatio est et gaudium, ideo dicitur delectatio est et gaudium, ideo dicitur delectatio cordis. delectatio cordis.

AD ILLAM quæ est Isidori dicendum, AD ILLAM quæ est Isidori dicendum, quod illa datur per causam propriam quod illa datur per causam propriam gratiæ: quia tantum donum sicut est gratiæ: quia tantum donum sicut est gratia, non potest esse nisi optimæ vo- gratia, non potest esse nisi optimæ vo- luntatis Dei: per hoc enim confertur no- luntatis Dei: per hoc enim confertur no- bis summum bonum ut inhabitet in no- bis summum bonum ut inhabitet in no- bis. Et cum dicit, Per quod sit exitus bis. Et cum dicit, Per quod sit exitus bonæ voluntatis, non accipit volunta- bonæ voluntatis, non accipit volunta- tem pro una speciali potentia, sed po- tem pro una speciali potentia, sed po- tius, sicut dicit Anselmus, secundum tius, sicut dicit Anselmus, secundum quod voluntas est motor omnium po- quod voluntas est motor omnium po- tentiarum animæ universalis : quia om- tentiarum animæ universalis : quia om- nes moventur ad libitum voluntatis et nes moventur ad libitum voluntatis et sic non terminatur virtute, sed gratia sic non terminatur virtute, sed gratia generaliter: quia talis bonæ voluntatis generaliter: quia talis bonæ voluntatis exitus bonus non est, nisi per gratiam. exitus bonus non est, nisi per gratiam.

230 230

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Per hoc patet solutio ad ea quæ Per hoc patet solutio ad ea quæ objiciuntur contra hanc definitionem. objiciuntur contra hanc definitionem.

AD ILLAM quæ dicitur esse Augustini, AD ILLAM quæ dicitur esse Augustini, dicendum, quod illa datur per proprium dicendum, quod illa datur per proprium effectum effectus enim gratiæ proprius effectum effectus enim gratiæ proprius est, vitam totam universaliter ordinare est, vitam totam universaliter ordinare ad Deum. Et in hoc differt ab universali- ad Deum. Et in hoc differt ab universali- tate virtutum quia virtus non ordinat tate virtutum quia virtus non ordinat nisi ad actum et potentiam gratia au- nisi ad actum et potentiam gratia au- tem ordinat universaliter et totum ho- tem ordinat universaliter et totum ho- minem ad Deum. minem ad Deum.

Per hoc patet solutio objectorum con- Per hoc patet solutio objectorum con- tra illam. tra illam.

ILLA autem quæ accipitur de Glossa ILLA autem quæ accipitur de Glossa super Psalmum cш, 15, datur per pro- super Psalmum cш, 15, datur per pro- prium effectum gratiæ. Nitor enim con- prium effectum gratiæ. Nitor enim con- sistit in pulchritudine ex conformitate sistit in pulchritudine ex conformitate

ad primum pulchrum quod facit gratia. ad primum pulchrum quod facit gratia.

tia autem est secundum partem quæ est tia autem est secundum partem quæ est ratio, temperantia autem est secundum ratio, temperantia autem est secundum partem concupiscibilis, fortitudo vero est partem concupiscibilis, fortitudo vero est secundum partem quæ est irascibilis. Ita secundum partem quæ est irascibilis. Ita gratia est universalis infusus habitus, gratia est universalis infusus habitus, qui diffunditur in tota anima et in om- qui diffunditur in tota anima et in om- nibus viribus ejus et in omnibus operi- nibus viribus ejus et in omnibus operi- bus, et omnia facit grata Deo, et confert bus, et omnia facit grata Deo, et confert virtutem merendi vitam æternam : quia virtutem merendi vitam æternam : quia per talem gratiam Deus inhabitat in per talem gratiam Deus inhabitat in Sanctis et in bonis hominibus. Et hoc Sanctis et in bonis hominibus. Et hoc est quod dicitur, I ad Corinth. xv, 10: est quod dicitur, I ad Corinth. xv, 10: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit. ejus in me vacua non fuit.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Sanctus amor autem præcipue in chari- Cui insit gratia primo et per se, utrum Sanctus amor autem præcipue in chari- Cui insit gratia primo et per se, utrum

tate perficitur ex gratia, secundum quod tate perficitur ex gratia, secundum quod est conformitas summi boni ad bonum est conformitas summi boni ad bonum quod est in anima per gratiam. Et sic quod est in anima per gratiam. Et sic patet solutio objectionis de charitate fa- patet solutio objectionis de charitate fa-

ctæ. ctæ.

AD OBJECTUM contra quintam et ulti- AD OBJECTUM contra quintam et ulti- mam, dicendum quod illa videtur magis mam, dicendum quod illa videtur magis propria esse de gratia quam aliæ et per propria esse de gratia quam aliæ et per ea quæ in ea ponuntur, distinguitur ab ea quæ in ea ponuntur, distinguitur ab aliis, sicut distinguitur diffinitum per aliis, sicut distinguitur diffinitum per partes definitionis. Per hoc quod dicitur, partes definitionis. Per hoc quod dicitur, Habitus infusus, distinguitur ab habiti- Habitus infusus, distinguitur ab habiti- bus acquisitis. Per hoc quod dicitur, bus acquisitis. Per hoc quod dicitur, Divinæ bonitati similis, distinguitur ab Divinæ bonitati similis, distinguitur ab habitibus particularibus, qui non univer- habitibus particularibus, qui non univer- saliter assimilant nos divinæ bonitati, saliter assimilant nos divinæ bonitati, sed cuidam, sicut sapientia veritati, for- sed cuidam, sicut sapientia veritati, for- titudo potentiæ, et sic de aliis: sed gra- titudo potentiæ, et sic de aliis: sed gra- tia universaliter assimilat nos divinæ tia universaliter assimilat nos divinæ bonitati, et propter hoc consequenter bonitati, et propter hoc consequenter gratum faciens habentem, et opus ejus gratum faciens habentem, et opus ejus gratum reddens. Unde dicitur in libro gratum reddens. Unde dicitur in libro de Laudabilibus bonis, quod justitia est de Laudabilibus bonis, quod justitia est habitus, qui est in tota anima: pruden- habitus, qui est in tota anima: pruden-

1 Cf. Opp. B.Alberti. Comment. in II Senten⚫ 1 Cf. Opp. B.Alberti. Comment. in II Senten⚫ tiarum, Dist. XXVI, Art. 5. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXVI, Art. 5. Tom. XXVII hujusce

scilicet potentiæ, vel substantiæ scilicet potentiæ, vel substantiæ

animæ ? animæ ?

QUARTO quæritur, Cui insit gratia QUARTO quæritur, Cui insit gratia primo et per se, utrum scilicet potentiæ, primo et per se, utrum scilicet potentiæ, vel substantiæ animæ ? vel substantiæ animæ ?

Et videtur, quod potentiæ ex ipso no- Et videtur, quod potentiæ ex ipso no- mine gratiæ, quod ponitur in Littera a mine gratiæ, quod ponitur in Littera a Magistro et Augustino. Magistro et Augustino.

1. Dicitur enim gratia operans et co- 1. Dicitur enim gratia operans et co- operans: opus autem respicit potentiam : operans: opus autem respicit potentiam : ergo videtur, quod gratia insit per po- ergo videtur, quod gratia insit per po- tentiam. tentiam.

2. Adhuc, In Littera dicitur, quod 2. Adhuc, In Littera dicitur, quod facit velle et currere: utrumque autem facit velle et currere: utrumque autem est secundum potentiam. est secundum potentiam.

3. Adhuc, In Littera dicitur, quod 3. Adhuc, In Littera dicitur, quod prævenit voluntatem, et informat ut prævenit voluntatem, et informat ut velit voluntas autem potentia est: ergo velit voluntas autem potentia est: ergo videtur, quod insit immediate secundum videtur, quod insit immediate secundum potentiam. potentiam.

CONTRA: CONTRA:

In definitione præinducta dicitur, quod In definitione præinducta dicitur, quod gratum facit habentem, et opus ejus gratum facit habentem, et opus ejus

novæ editionis. novæ editionis.

Sed: Sed:

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99.

gratum reddit. Ergo videtur, quod im- gratum reddit. Ergo videtur, quod im- mediate inest secundum subjectum ha- mediate inest secundum subjectum ha- bentis, et per illud etiam inest potentiis. bentis, et per illud etiam inest potentiis.

SOLUTIO. Dicendum, quod gratia est SOLUTIO. Dicendum, quod gratia est universalis habitus, informans et subje- universalis habitus, informans et subje- ctum et potentias omnes et opera, per ctum et potentias omnes et opera, per quam Deus inhabitans in sanctis omni- quam Deus inhabitans in sanctis omni- bus influit vim merendi vitam æternam : bus influit vim merendi vitam æternam : quam vim sine Deo habere non possent: quam vim sine Deo habere non possent: quia hæc virtus infinita est, quæ non quia hæc virtus infinita est, quæ non convenit nisi Deo. Et ideo dicitur, Isa. convenit nisi Deo. Et ideo dicitur, Isa. XXVI, 12: Omnia opera nostra operatus XXVI, 12: Omnia opera nostra operatus es nobis, Domine. Et, Joan. xv, 5: es nobis, Domine. Et, Joan. xv, 5: Sine me nihil potestis facere. Et ibidem, Sine me nihil potestis facere. Et ibidem, Qui manet in me, et ego in eo, hic fert Qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum. fructum multum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ve- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ve- rum est, quod opus respicit potentiam rum est, quod opus respicit potentiam radicatam in essentia: et ideo etiam ha- radicatam in essentia: et ideo etiam ha- bitus gratiæ refertur ad essentiam. bitus gratiæ refertur ad essentiam.

AD ALIUD eodem modo respondendum AD ALIUD eodem modo respondendum est, quod velle facit et currere facit: sed est, quod velle facit et currere facit: sed utrumque refertur ad essentiam in qua utrumque refertur ad essentiam in qua radicatur potentia. Et ideo habitus gra- radicatur potentia. Et ideo habitus gra-

231 231

tiæ ad essentiam refertur. Aliter enim tiæ ad essentiam refertur. Aliter enim est de hoc habitu gratiæ, et aliter de ha- est de hoc habitu gratiæ, et aliter de ha- bitibus virtutum particularium. Virtutes bitibus virtutum particularium. Virtutes enim particulares perficiunt ad actus de- enim particulares perficiunt ad actus de- terminatos gratia autem gratum faciens terminatos gratia autem gratum faciens perficit actus ipsos, et operantes in com- perficit actus ipsos, et operantes in com- paratione ad Deum, ut scilicet et ope- paratione ad Deum, ut scilicet et ope- rans acceptus sit, et opus ejus acceptum. rans acceptus sit, et opus ejus acceptum. Sapient. iv, 10: Placens Deo factus est Sapient. iv, 10: Placens Deo factus est dilectus. Placens enim Deo est per gra- dilectus. Placens enim Deo est per gra- tiam et ideo ipse fit dilectus, et opera tiam et ideo ipse fit dilectus, et opera ejus. Et hoc est etiam quod dicit Au- ejus. Et hoc est etiam quod dicit Au- gustinus contra Julianum Pelagianum : gustinus contra Julianum Pelagianum : « Cooperando Deus in nobis perficit « Cooperando Deus in nobis perficit quod operando incipit: quia ipse ut ve- quod operando incipit: quia ipse ut ve- limus operatur incipiens, qui volentibus limus operatur incipiens, qui volentibus cooperatur perficiens. » cooperatur perficiens. »

AD ULTIMUM dicendum, quod volunta- AD ULTIMUM dicendum, quod volunta- tem ibi non accipit pro particulari po- tem ibi non accipit pro particulari po- tentia, sed (sicut paulo ante dictum est) tentia, sed (sicut paulo ante dictum est) pro generali motore omnium eorum pro generali motore omnium eorum quæ sunt in anima: et ille est libertas in quæ sunt in anima: et ille est libertas in tota anima diffusa. tota anima diffusa.

Ad 3. Ad 3.

ET ILLUD quod contra objicitur, pro- Ad object. ET ILLUD quod contra objicitur, pro- Ad object. cedit. cedit.

QUÆSTIO XCIX. QUÆSTIO XCIX.

De voluntate et annexis. De voluntate et annexis.

Deinde, Quæritur ratione ejus quod Deinde, Quæritur ratione ejus quod dicitur in libro II Sententiarum, di- dicitur in libro II Sententiarum, di- stinct. XXVI, cap. Voluntatem ipsam. stinct. XXVI, cap. Voluntatem ipsam. Primo quæritur, Quid sit voluntas, et Primo quæritur, Quid sit voluntas, et quæ divisio voluntatis ? quæ divisio voluntatis ?

Et secundo, De synderesi, quid sit, Et secundo, De synderesi, quid sit, an aliquando peccet, et utrum in toto an aliquando peccet, et utrum in toto possit exstingui vel non? possit exstingui vel non?

Et tertio, Quid sit conscientia, et in Et tertio, Quid sit conscientia, et in quo differt a synderesi, et prohæresi? quo differt a synderesi, et prohæresi?

232 232

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit voluntas, et de divisione Quid sit voluntas, et de divisione ipsius 19 ipsius 19

PRIMO ergo quæritur, Quid sit volun- PRIMO ergo quæritur, Quid sit volun- tas, et quæ divisio ipsius? tas, et quæ divisio ipsius?

1. Dicit autem Augustinus in libro de 1. Dicit autem Augustinus in libro de Duabus animabus : « Voluntas est animi Duabus animabus : « Voluntas est animi motus, cogente nullo ad aliquid non ad- motus, cogente nullo ad aliquid non ad- mittendum, vel adipiscendum 2. » mittendum, vel adipiscendum 2. »

Et de hac definitione quæritur, Utrum Et de hac definitione quæritur, Utrum data sit de voluntate quæ est potentia, data sit de voluntate quæ est potentia, vel de voluntate quæ est actus ? vel de voluntate quæ est actus ?

Si de voluntate ut potentia: tunc non Si de voluntate ut potentia: tunc non esset dicendum, quod voluntas est animi esset dicendum, quod voluntas est animi motus quia potentia non est motus. Si motus quia potentia non est motus. Si autem de motu sive de actu: tunc ite- autem de motu sive de actu: tunc ite- rum videtur inconveniens, quod deter- rum videtur inconveniens, quod deter- minat motum potentiæ quam non de- minat motum potentiæ quam non de- terminavit. terminavit.

2. Adhuc, Damascenus determinans 2. Adhuc, Damascenus determinans de voluntate in libro II de Fide ortho- de voluntate in libro II de Fide ortho- doxa, dicit sic: «Oportet scire, quod doxa, dicit sic: «Oportet scire, quod animæ inserta est naturaliter virtus ap- animæ inserta est naturaliter virtus ap- petitiva ejus quod secundum naturam petitiva ejus quod secundum naturam est, et omnium quæ naturæ substantia- est, et omnium quæ naturæ substantia- liter conferunt, expetitiva est ea, quæ liter conferunt, expetitiva est ea, quæ vocatur voluntas 3. » Et illa est alia de- vocatur voluntas 3. » Et illa est alia de- finitio ab illa quam dat Augustinus. finitio ab illa quam dat Augustinus.

SED CONTRA hanc similiter objicitur: SED CONTRA hanc similiter objicitur: quia voluntas non est tantum appetitus quia voluntas non est tantum appetitus naturalium, sed in omnibus, sicut dicit naturalium, sed in omnibus, sicut dicit Philosophus, voluntas semper est finis: Philosophus, voluntas semper est finis: consilium autem et electio sunt eorum consilium autem et electio sunt eorum quæ sunt ad finem. quæ sunt ad finem.

3. Adhuc, Damascenus, ibidem expo- 3. Adhuc, Damascenus, ibidem expo- nens quomodo voluntas sit eorum quæ nens quomodo voluntas sit eorum quæ

sunt secundum naturam, dicit sic : sunt secundum naturam, dicit sic : « Substantia et esse et vivere et moveri « Substantia et esse et vivere et moveri secundum intellectum et sensum appetit, secundum intellectum et sensum appetit, propriam concupiscens et plenam essen- propriam concupiscens et plenam essen- tiam. » Secundum hoc videtur, quod tiam. » Secundum hoc videtur, quod voluntas non sit nisi de his quæ sunt voluntas non sit nisi de his quæ sunt ordinata ad essentiam : quod omnino ordinata ad essentiam : quod omnino falsum est. falsum est.

4. Adhuc, Damascenus ibidem infra 4. Adhuc, Damascenus ibidem infra dicit sic: «Voluntas est ipse rationalis dicit sic: «Voluntas est ipse rationalis et naturalis appetitus, et simpliciter et naturalis appetitus, et simpliciter mixtus cum natura, et est naturæ con- mixtus cum natura, et est naturæ con- stitutivorum. » Et hoc videtur iterum esse stitutivorum. » Et hoc videtur iterum esse falsum: quia voluntas est multorum falsum: quia voluntas est multorum quæ naturam non constituunt. quæ naturam non constituunt.

5. Adhuc, Aristoteles in II Ethicorum 5. Adhuc, Aristoteles in II Ethicorum dicit, quod voluntarium est, cujus prin- dicit, quod voluntarium est, cujus prin- cipium est in ipso consciente singularia cipium est in ipso consciente singularia in quibus est actus: et talia sunt multa in quibus est actus: et talia sunt multa quæ ad consistentiam naturæ non per- quæ ad consistentiam naturæ non per- tinent. tinent.

6. Adhuc, Anselmus dicit, quod « vo- 6. Adhuc, Anselmus dicit, quod « vo- luntas est universalis motor omnium luntas est universalis motor omnium potentiarum animæ. » Cum enim dico, potentiarum animæ. » Cum enim dico, Possum ambulare, subintelligitur, si Possum ambulare, subintelligitur, si volo. Similiter cum dicitur, Possum volo. Similiter cum dicitur, Possum loqui. Et similiter cum dicitur, Possum loqui. Et similiter cum dicitur, Possum intelligere, possum videre, et sic de aliis. intelligere, possum videre, et sic de aliis. Et sic voluntas de omnibus est quæ sunt Et sic voluntas de omnibus est quæ sunt in libertate nostra facere vel non facere, in libertate nostra facere vel non facere, sicut Aristoteles dicit, quod voluntaria sicut Aristoteles dicit, quod voluntaria sunt, quorum principium est in nobis. sunt, quorum principium est in nobis.

7. Adhuc, Damascenus ibidem dividit 7. Adhuc, Damascenus ibidem dividit voluntatem in θέλησιν et βούλησιν. Et dicit, voluntatem in θέλησιν et βούλησιν. Et dicit, quod voluntas naturalis et ratio- quod voluntas naturalis et ratio- nalis est appetitus omnium naturæ con- nalis est appetitus omnium naturæ con- stitutivorum, et simplex virtus : qui enim stitutivorum, et simplex virtus : qui enim appetitus est aliorum non existens ratio- appetitus est aliorum non existens ratio- nalis, non dicitur voluntas. Boúhŋois au- nalis, non dicitur voluntas. Boúhŋois au- tem voluntas est qualiscumque naturalis tem voluntas est qualiscumque naturalis

nos, id est, voluntas. Et exponitur, nos, id est, voluntas. Et exponitur, scilicet naturalis et rationalis appetitus scilicet naturalis et rationalis appetitus alicujus rei. Nam injacet quidem homi- alicujus rei. Nam injacet quidem homi-

2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Duabus animabus, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Duabus animabus, cap. 10. cap. 10.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXVI, Art. 8. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXVI, Art. 8. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, hujusce novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, Summa de Creaturis, Tract. I, Quæst. 65, Art. Summa de Creaturis, Tract. I, Quæst. 65, Art. cap. 22. cap. 22. 1 et 2. Tom. XXXV. 1 et 2. Tom. XXXV.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUÆST. 99.

nis animæ virtus rationabilis appetendi. nis animæ virtus rationabilis appetendi. Cum igitur naturalis motus fuerit, ipse Cum igitur naturalis motus fuerit, ipse naturalis appetitus ad aliquam rem di- naturalis appetitus ad aliquam rem di- citur 60s, id est, voluntas consilia- citur 60s, id est, voluntas consilia- tiva. tiva.

SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus optime definit voluntatem per definitio- optime definit voluntatem per definitio- nem quæ ponitur in littera. nem quæ ponitur in littera.

AD ID quod primo quæritur, Utrum AD ID quod primo quæritur, Utrum definiat motum vel potentiam ? definiat motum vel potentiam ?

Dicendum, quod definit potentiam in Dicendum, quod definit potentiam in actu sive in motu existentem: illa enim actu sive in motu existentem: illa enim perfectissima est. Et propter hoc dicit, perfectissima est. Et propter hoc dicit, quod voluntas est motus animi. Et quia quod voluntas est motus animi. Et quia talis cogi non potest, quia libera est ad talis cogi non potest, quia libera est ad omnia quæ voluerit facere, sicut dicit omnia quæ voluerit facere, sicut dicit Augustinus, propter hoc dicit, Cogente Augustinus, propter hoc dicit, Cogente nullo. Quia quod cogitur, causa sui non nullo. Quia quod cogitur, causa sui non est, et per consequens liberum non est. est, et per consequens liberum non est. Dicit enim Aristoteles in primo primæ Dicit enim Aristoteles in primo primæ philosophiæ, quod liberum dicimus, qui philosophiæ, quod liberum dicimus, qui causa sui est. Et si libera non est, vo- causa sui est. Et si libera non est, vo- luntas non est. Et quia potentiæ ratio- luntas non est. Et quia potentiæ ratio- nales sunt ad opposita, ideo addit, Ad nales sunt ad opposita, ideo addit, Ad aliquid non admittendum, vel adipi- aliquid non admittendum, vel adipi- scendum. Utrumque in potestate et li- scendum. Utrumque in potestate et li- bertate habet et non agitur vel cogitur bertate habet et non agitur vel cogitur ad aliquos actus, sed habet in libertate ad aliquos actus, sed habet in libertate facere vel non facere. facere vel non facere.