d 1. d 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 93. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 93.

mine sapientiæ, et ex eodem format et mine sapientiæ, et ex eodem format et regit inferiorem, sicut in præcedenti regit inferiorem, sicut in præcedenti membro quæstionis dictum est. membro quæstionis dictum est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ve- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ve- rum est, quod utraque pars est acceptio. rum est, quod utraque pars est acceptio. nis sed superior accipit ex Deo, qui non nis sed superior accipit ex Deo, qui non est sui generis, sed sicut secunda causa est sui generis, sed sicut secunda causa accipit a prima inferior vero portio ac- accipit a prima inferior vero portio ac- cipit a superiori regimen et formam re- cipit a superiori regimen et formam re- giminis, sicut ab eo quod est sui generis. giminis, sicut ab eo quod est sui generis. Et ideo superior dicitur vir, et inferior Et ideo superior dicitur vir, et inferior dicitur mulier. Quia vir est, qui in alio dicitur mulier. Quia vir est, qui in alio sui generis individuo generat ex proprio sui generis individuo generat ex proprio semine mulier autem, quæ ex alio sui semine mulier autem, quæ ex alio sui generis individuo generat. Et hoc modo generis individuo generat. Et hoc modo Deus non habet se ad animam : quia Deus non habet se ad animam : quia non est ejusdem naturæ cum ani- non est ejusdem naturæ cum ani-

ma. ma.

AD ALIUD dicendum, quod formari ab AD ALIUD dicendum, quod formari ab alio sui generis est mulieris, sed formari alio sui generis est mulieris, sed formari ab alio non sui generis, sed superioris, ab alio non sui generis, sed superioris, causæ secundæ est, quæ sic formatur a causæ secundæ est, quæ sic formatur a causa prima. causa prima.

AD ALIUD dicendum, quod illa forma- AD ALIUD dicendum, quod illa forma- tio qua Deus format nos ad opera bona, tio qua Deus format nos ad opera bona, est sicut formatio causæ secundæ a causa est sicut formatio causæ secundæ a causa prima, quæ non sunt ejusdem generis. prima, quæ non sunt ejusdem generis. Et hoc est quod dicitur in libro de Cau- Et hoc est quod dicitur in libro de Cau- sis, quod « primum est dives in se et in sis, quod « primum est dives in se et in omnibus aliis. >> omnibus aliis. >>

AD ALIUD dicendum, quod in nullo eo- AD ALIUD dicendum, quod in nullo eo- rum salvatur conjugium: eo quod sem- rum salvatur conjugium: eo quod sem- per deficit similitudo ejusdem naturæ et per deficit similitudo ejusdem naturæ et ejusdem speciei. Sed ibi est similitudo ejusdem speciei. Sed ibi est similitudo ejusdem causæ consequentis ad causam ejusdem causæ consequentis ad causam primam universalem, quæ movet alias primam universalem, quæ movet alias omnes consequentes, et informat eas. omnes consequentes, et informat eas. Et hoc potius est secundum Augustinum Et hoc potius est secundum Augustinum et Boetium fatum, quam matrimonium : et Boetium fatum, quam matrimonium : fatum enim, quod Græci elpappévnv di- fatum enim, quod Græci elpappévnv di- cunt, est implexio causarum, in qua (ut cunt, est implexio causarum, in qua (ut dicit Augustinus in libro V de Civitate dicit Augustinus in libro V de Civitate Dei) dominatur providentia, a qua Dei) dominatur providentia, a qua implexione causatur dispositio immobi- implexione causatur dispositio immobi- lis inhærens rebus mobilibus, per quam lis inhærens rebus mobilibus, per quam providentia singula suis nectit finibus, providentia singula suis nectit finibus,

1 S. AUGUSTINUS, Liber V de Civitate Dei, cap. 8. 1 S. AUGUSTINUS, Liber V de Civitate Dei, cap. 8. 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten-

207 207

ut dicit Boetius in V de Consolatione ut dicit Boetius in V de Consolatione philosophiæ. philosophiæ.

AD ULTIMUM dicendum, quod a timore AD ULTIMUM dicendum, quod a timore Dei concipimus, sed non conceptum Dei concipimus, sed non conceptum matrimonii vel conjugii, sed conceptum matrimonii vel conjugii, sed conceptum causæ, quo scilicet secunda causa con- causæ, quo scilicet secunda causa con- cipit a prima. Et ex hoc aliquando dici- cipit a prima. Et ex hoc aliquando dici- tur Deus verus animæ vir vel sponsus, tur Deus verus animæ vir vel sponsus, propter individuam vitam quæ est ex propter individuam vitam quæ est ex amore, non propter connaturalitatem amore, non propter connaturalitatem quæ exigitur ad matrimonium. quæ exigitur ad matrimonium.

Ad 5. Ad 5.

ILLUD quod contra objicitur, simplici- Ad object. ILLUD quod contra objicitur, simplici- Ad object. ter concedendum est sub metaphora quæ ter concedendum est sub metaphora quæ dicta est. dicta est.

MEMBRUM VI. MEMBRUM VI.

Qualiter in utraque portione, superiore Qualiter in utraque portione, superiore scilicet et inferiore, peccatum con- scilicet et inferiore, peccatum con- consummetur ad similitudinem primi consummetur ad similitudinem primi peccati primorum parentum ¹? peccati primorum parentum ¹?

SEXTO quæritur, Qualiter peccatum SEXTO quæritur, Qualiter peccatum consummetur in illis ad similitudinem consummetur in illis ad similitudinem primi peccati primorum parentum ? primi peccati primorum parentum ?

Et de hoc in libro II Sententiarum, di- Et de hoc in libro II Sententiarum, di- stinct. XXIV, cap. Nunc superest osten- stinct. XXIV, cap. Nunc superest osten- dere, ita dicit Magister : << In nobis dere, ita dicit Magister : << In nobis << sensualis motus cum illecebram pec- << sensualis motus cum illecebram pec- « cati conceperit, quasi serpens sugge- « cati conceperit, quasi serpens sugge- «rit mulieri, scilicet inferiori parti «rit mulieri, scilicet inferiori parti « rationis, id est, rationi scientiæ : « rationis, id est, rationi scientiæ : « quæ si consenserit illecebræ, mulier « quæ si consenserit illecebræ, mulier « edit cibum vetitum : post de eodem « edit cibum vetitum : post de eodem « dat viro, cum superiori parti rationis, « dat viro, cum superiori parti rationis, « id est, rationi sapientiæ eamdem ille- « id est, rationi sapientiæ eamdem ille- « cebram suggerit: quæ si consentit, « cebram suggerit: quæ si consentit, « tunc vir etiam cum fœmina cibum « tunc vir etiam cum fœmina cibum « vetitum gustat. » « vetitum gustat. »

Videtur autem hoc generaliter non Videtur autem hoc generaliter non esse verum, quia esse verum, quia

1. Non omne peccatum incipit a sen- 1. Non omne peccatum incipit a sen-

tiarum, Dist. XXIV, Art. 13. Tom. XXVII tiarum, Dist. XXIV, Art. 13. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

208 208

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

suali motu. Est enim peccatum infideli- suali motu. Est enim peccatum infideli- tatis, quod maximum peccatum est, tatis, quod maximum peccatum est, quod nullum objectum habet in sensua- quod nullum objectum habet in sensua- litate vel in sensu, quod etiam maxime litate vel in sensu, quod etiam maxime suggerit diabolus, sicut et in prima ten- suggerit diabolus, sicut et in prima ten- tatione maxime suggessit, ut verbis Dei tatione maxime suggessit, ut verbis Dei non crederetur quando dixit, Genes. non crederetur quando dixit, Genes. III, 1 Cur præcepit vobis Deus ut non III, 1 Cur præcepit vobis Deus ut non comederetis de omni ligno paradisi? comederetis de omni ligno paradisi? Et Heva respondit, . 3: Ne forte mo- Et Heva respondit, . 3: Ne forte mo- riamur. Serpens intulit, yy. 4 et 5 : riamur. Serpens intulit, yy. 4 et 5 : Nequaquam morte moriemini. Scit Nequaquam morte moriemini. Scit enim Deus quod in quocumque die enim Deus quod in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi ve- comederitis ex eo, aperientur oculi ve- stri et eritis sicut dii, scientes bonum stri et eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Ergo videtur, quod non et malum. Ergo videtur, quod non omne peccatum incipit a sensuali omne peccatum incipit a sensuali

motu. motu.

2. Adhuc, Cum serpens, ut dicitur, 2. Adhuc, Cum serpens, ut dicitur, Genes. 11, 1, callidior sit cunctis ani- Genes. 11, 1, callidior sit cunctis ani- mantibus terræ, sive astutior, videtur mantibus terræ, sive astutior, videtur male appropriari sensualitati : major male appropriari sensualitati : major enim astutia non est in sensualitate, sed enim astutia non est in sensualitate, sed potius in ratione et sic non est conve- potius in ratione et sic non est conve- niens adaptatio Augustini. niens adaptatio Augustini.

ULTERIUS quæritur, Quantum hoc pec- ULTERIUS quæritur, Quantum hoc pec- catum sit in quolibet gradu? catum sit in quolibet gradu?

Et dicit Magister, Si in motu sensuali Et dicit Magister, Si in motu sensuali tantum peccati illecebra teneatur, veniale tantum peccati illecebra teneatur, veniale ac levissimum peccatum est. De muliere ac levissimum peccatum est. De muliere autem dicit in eodem capite, infra: Si autem dicit in eodem capite, infra: Si peccatum non diu teneatur delectatione peccatum non diu teneatur delectatione cogitationis, sed statim ut mulierem cogitationis, sed statim ut mulierem tetigit, viri auctoritate pellatur, veniale tetigit, viri auctoritate pellatur, veniale est. Si vero diu in cogitatione delecta- est. Si vero diu in cogitatione delecta- tionis teneatur, etsi voluntas perficiendi tionis teneatur, etsi voluntas perficiendi desit, mortale est, et pro eo damnabitur desit, mortale est, et pro eo damnabitur similiter vir et mulier, id est, totus ho- similiter vir et mulier, id est, totus ho- mo quia tunc vir non sicut debuit, mo quia tunc vir non sicut debuit, mulierem cohibuit: unde potest dici con- mulierem cohibuit: unde potest dici con- sensisse. sensisse.

QUÆRITUR ergo ratione hujus, quando QUÆRITUR ergo ratione hujus, quando dicenda sit morosa delectatio, quæ di- dicenda sit morosa delectatio, quæ di- citur esse mortale peccatum ? citur esse mortale peccatum ?

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 12. 12.

Legitur enim in vitis Patrum, quod Legitur enim in vitis Patrum, quod quidam per triginta annos stimulum quidam per triginta annos stimulum carnis sustinuit: et cum semper pugna- carnis sustinuit: et cum semper pugna- ret contra stimulum cinere et cilicio et ret contra stimulum cinere et cilicio et jejunio, non profecit, sed crevit in eo jejunio, non profecit, sed crevit in eo stimulus ergo videtur, quod morosa stimulus ergo videtur, quod morosa delectatio non dicatur a tempore, sed ab delectatio non dicatur a tempore, sed ab aliquo alio. aliquo alio.

ADHUC quæritur de hoc quod dicit ADHUC quæritur de hoc quod dicit Augustinus in libro XII de Trinitate': Augustinus in libro XII de Trinitate': « Sane cum sola cogitatione mens oble- « Sane cum sola cogitatione mens oble- ctatur illicitis, non quidem discernens ctatur illicitis, non quidem discernens esse facienda, tenens tamen et volvens esse facienda, tenens tamen et volvens libenter, quæ statim ut attigerunt ani- libenter, quæ statim ut attigerunt ani- mum, respui debuerant, negandum non mum, respui debuerant, negandum non est esse peccatum, sed longe minus est esse peccatum, sed longe minus quam si et opere statuatur implendum. quam si et opere statuatur implendum. Et ideo de talibus quoque cogitationibus Et ideo de talibus quoque cogitationibus venia petenda est, pectusque percutien- venia petenda est, pectusque percutien- dum, atque dicendum: Dimitte nobis dum, atque dicendum: Dimitte nobis debita nostra » Constat, quod talis in- debita nostra » Constat, quod talis in- junctio pœnitentiæ venialis peccati est, junctio pœnitentiæ venialis peccati est, et non mortalis ergo videtur, quod et non mortalis ergo videtur, quod talis delectatio veniale peccatum sit. talis delectatio veniale peccatum sit.

• •

SOLUTIO. Dicendum, quod optima est SOLUTIO. Dicendum, quod optima est adaptio Augustini, et conveniens valde adaptio Augustini, et conveniens valde de peccati perfectione ad similitudinem de peccati perfectione ad similitudinem primi peccati. primi peccati.

AD ID ergo quod primo objicitur, AD ID ergo quod primo objicitur, quod non omne peccatum a sensualitate quod non omne peccatum a sensualitate incipit, dicendum quod licet non omne incipit, dicendum quod licet non omne peccatum objectum habeat in sensuali peccatum objectum habeat in sensuali tate, tamen omne peccatum a corrup- tate, tamen omne peccatum a corrup- tione sensualitatis procedit, et incipit: tione sensualitatis procedit, et incipit: quia primo parentum sensualitas a gu- quia primo parentum sensualitas a gu- stu vetiti et corrupta et infecta est, et stu vetiti et corrupta et infecta est, et sic in nos transfusa. Et ideo dicit Au- sic in nos transfusa. Et ideo dicit Au- gustinus, quod initium peccati a sen- gustinus, quod initium peccati a sen- sualitate est, corrupta scilicet et infecta. sualitate est, corrupta scilicet et infecta. AD ALIUD dicendum, quod bona est AD ALIUD dicendum, quod bona est adaptatio. Sicut enim dicit Damascenus, adaptatio. Sicut enim dicit Damascenus, serpens non tantum astute persuasit et serpens non tantum astute persuasit et callide, sed etiam delectabilibus moti- callide, sed etiam delectabilibus moti- bus mulieri appropinquavit et placuit. bus mulieri appropinquavit et placuit.

2 Matth. vi, 12. 2 Matth. vi, 12.

Quæst. Quæst.

Soluti Soluti

Ad Ad

uæst. 1. uæst. 1.

quæst. 2. quæst. 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 94. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 94.

Et quantum ad hoc magis attribuitur Et quantum ad hoc magis attribuitur sensualitati, quam inferiori parti rationis. sensualitati, quam inferiori parti rationis. Dicit tamen Magister in libro II Sen- Dicit tamen Magister in libro II Sen- tentiarum, distinct. XXIV, cap. Non est tentiarum, distinct. XXIV, cap. Non est autem silentio prætermittendum, quod autem silentio prætermittendum, quod « aliquando nomine sensualitatis intelli- « aliquando nomine sensualitatis intelli- gitur inferior portio rationis, quæ tem- gitur inferior portio rationis, quæ tem- poralium dispositioni intendit : » et hu- poralium dispositioni intendit : » et hu- jus causa est, quod inferior portio jus causa est, quod inferior portio rationis est quæ reflectitur ad sensum rationis est quæ reflectitur ad sensum et sensibilia, et quantum ad hoc concipit et sensibilia, et quantum ad hoc concipit illecebrosam delectationem, illecebrosam delectationem,

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod sicut Magister dicit, et etiam dum quod sicut Magister dicit, et etiam Augustinus, si in sensualitate solo motu Augustinus, si in sensualitate solo motu teneatur, qui primus motus dicitur, teneatur, qui primus motus dicitur, veniale et levissimum est : quia non veniale et levissimum est : quia non est nisi primus lactus peccati, et non est nisi primus lactus peccati, et non est in sensualitate sicut in subjecto, est in sensualitate sicut in subjecto, sicut in antehabitis probatum est, sed sicut in antehabitis probatum est, sed sicut in origine corrupta. sicut in origine corrupta.

AD ID quod ulterius quæritur de mo- AD ID quod ulterius quæritur de mo- rosa delectatione, dicendum quod non rosa delectatione, dicendum quod non dicitur morosa quantitate temporis, sed dicitur morosa quantitate temporis, sed morosa, sicut dixerunt antiqui, Præposi- morosa, sicut dixerunt antiqui, Præposi- tivus et Gulielmus Altisiodorensis, a tivus et Gulielmus Altisiodorensis, a negligentia superioris partis rationis. negligentia superioris partis rationis. Et hoc est quando superior portio videt Et hoc est quando superior portio videt et advertit, quod injacet illecebrosa de- et advertit, quod injacet illecebrosa de-

209 209

lectatio peccati in inferiori parte ratio- lectatio peccati in inferiori parte ratio- nis, et non avertit inferiorem partem nis, et non avertit inferiorem partem rationis, nec abstrahit, sed dissimulat et rationis, nec abstrahit, sed dissimulat et permittit inferiorem partem turpiter in permittit inferiorem partem turpiter in ea delectari. Et tales dicuntur a beato ea delectari. Et tales dicuntur a beato Gregorio ponderosi, qui pondus dele- Gregorio ponderosi, qui pondus dele- ctationis in corde portant, et non ex- ctationis in corde portant, et non ex- cludunt. Et tales pertinent ad malitiam cludunt. Et tales pertinent ad malitiam Pharisæorum, qui dixerunt legem cohi- Pharisæorum, qui dixerunt legem cohi- bere manum, non animam cum Sal- bere manum, non animam cum Sal- vator dicat, Matth. v, 28: Omnis qui vator dicat, Matth. v, 28: Omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam machatus est eam in corde eam, jam machatus est eam in corde suo. Et, Job, xXXI, 1 Pepigi fædus suo. Et, Job, xXXI, 1 Pepigi fædus cum oculis meis, ut ne cogitarem qui- cum oculis meis, ut ne cogitarem qui- dem de virgine. Ibi Glossa: « Quia dem de virgine. Ibi Glossa: « Quia mors per fenestras sensuum intrat, eos mors per fenestras sensuum intrat, eos extra custodit, ne per eos anima exte- extra custodit, ne per eos anima exte- riora capiat. » Non enim debet intueri riora capiat. » Non enim debet intueri quod non licet concupisci : quia cæ- quod non licet concupisci : quia cæ- tera bona non placent sine munditia tera bona non placent sine munditia cordis. cordis.

AD ULTIMUM quod quæritur, dicendum Ad quæst. 3. AD ULTIMUM quod quæritur, dicendum Ad quæst. 3. quod non intendit Augustinus dicere, quod non intendit Augustinus dicere, quod tale peccatum sit veniale ex gene- quod tale peccatum sit veniale ex gene- re, sed ex circumstantia aliqua quam re, sed ex circumstantia aliqua quam habet in sequia scilicet ad opus non habet in sequia scilicet ad opus non deducitur, venia dignum est: et ideo cum deducitur, venia dignum est: et ideo cum dolore contritionis et oratione Domini- dolore contritionis et oratione Domini- ca remittitur. ca remittitur.

QUÆSTIO XCIV. QUÆSTIO XCIV.

De libero arbitrio. De libero arbitrio.

Deinde ratione ejus quod dicit Magi- Deinde ratione ejus quod dicit Magi- ster in illo capite ejusdem distinctionis, ster in illo capite ejusdem distinctionis, Hoc autem sciendum, quæritur primo, Hoc autem sciendum, quæritur primo, Quorum sit liberum arbitrium? Quorum sit liberum arbitrium?

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXV, capp. B, C, D. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXV, capp. B, C, D. Tom. XXVII nostræ editionis Opp. B. Alberti, Tom. XXVII nostræ editionis Opp. B. Alberti,

XXXIII XXXIII

Et ratione ejus quod dicitur in sequen- Et ratione ejus quod dicitur in sequen- ti capitulo, Et quidem, quæritur se- ti capitulo, Et quidem, quæritur se- cundo, Utrum in Deo sit liberum arbi- cundo, Utrum in Deo sit liberum arbi-

trium? trium?

pag. 425 et seq. pag. 425 et seq.

1 1

210 210

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et ratione ejus quod dicitur iterum in Et ratione ejus quod dicitur iterum in sequenti capitulo, Angeli vero et sancti, sequenti capitulo, Angeli vero et sancti, quæritur tertio, Utrum in beatis et quæritur tertio, Utrum in beatis et confirmatis in beatitudine, scilicet An- confirmatis in beatitudine, scilicet An- gelis et sanctis, sit liberum arbitrium? gelis et sanctis, sit liberum arbitrium?

MEMBRUM 1. MEMBRUM 1.

Quorum sit liberum arbitrium ? Quorum sit liberum arbitrium ?

VIDETUR enim, quod secundum supe- VIDETUR enim, quod secundum supe- rius inductam definitionem liberum rius inductam definitionem liberum arbitrium etiam conveniat brutis : arbitrium etiam conveniat brutis : quia quia

rum rum

1. Bruta non habent necessitatem fa- 1. Bruta non habent necessitatem fa- ciendi quod faciunt, sed secundum libe- ciendi quod faciunt, sed secundum libe- desiderium operantur : et sicut desiderium operantur : et sicut dicit Avicenna, sibiipsis sunt causa dicit Avicenna, sibiipsis sunt causa operationum, et nihil operantur quod operationum, et nihil operantur quod etiam non possunt dimittere si desi- etiam non possunt dimittere si desi- derant. derant.

2. Adhuc, In hoc differt anima a na- 2. Adhuc, In hoc differt anima a na- tura, ut dicit Avicenna, quod natura de tura, ut dicit Avicenna, quod natura de necessitate est ad unum anima autem necessitate est ad unum anima autem habet libertatem convertendi se ad op- habet libertatem convertendi se ad op- posita et hoc videtur esse proprium posita et hoc videtur esse proprium liberi arbitrii ergo bruta habent libe- liberi arbitrii ergo bruta habent libe- rum arbitrium. rum arbitrium.

3. Adhuc, Secundum Damascenum, 3. Adhuc, Secundum Damascenum, duplex est vertibilitas in creatura, sci- duplex est vertibilitas in creatura, sci- licet naturæ, et appetitus. Et vertibilitas licet naturæ, et appetitus. Et vertibilitas appetitus est secundum liberum arbi- appetitus est secundum liberum arbi- trium et hæc vertibilitas est in irra- trium et hæc vertibilitas est in irra- tionalibus animalibus: ergo videtur, tionalibus animalibus: ergo videtur, quod in eis sit liberum arbitrium vel quod in eis sit liberum arbitrium vel aliquid simile libero arbitrio. aliquid simile libero arbitrio.

4. Adhuc, Prima libertas qua dicitur 4. Adhuc, Prima libertas qua dicitur liberum arbitrium, est a coactione: et liberum arbitrium, est a coactione: et videmus, quod hæc libertas est in brutis videmus, quod hæc libertas est in brutis animalibus, non enim coguntur ad ea animalibus, non enim coguntur ad ea quæ faciunt, sed a seipsis habent quod quæ faciunt, sed a seipsis habent quod agunt ergo videtur, quod insit eis agunt ergo videtur, quod insit eis liberum arbitrium, vel aliquid loco liberi liberum arbitrium, vel aliquid loco liberi

arbitrii. arbitrii.

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

5. Adhuc, Aristoteles in VIII Physi- 5. Adhuc, Aristoteles in VIII Physi- corum distinguit in motu locali proces- corum distinguit in motu locali proces- sivo, et naturali, dicens quod motus sivo, et naturali, dicens quod motus naturalis, sicut ignis movetur sursum, naturalis, sicut ignis movetur sursum, et terra deorsum, est a generante vel et terra deorsum, est a generante vel removente prohibens : motus autem removente prohibens : motus autem processivus in animalibus est ab appe- processivus in animalibus est ab appe- titu et phantasia moventibus, et est titu et phantasia moventibus, et est in ipsis moveri et quiescere. In quibus in ipsis moveri et quiescere. In quibus autem est moveri et quiescere, liberta- autem est moveri et quiescere, liberta- tem videntur habere liberi arbitrii. Et tem videntur habere liberi arbitrii. Et sic videtur, quod animalia irrationalia sic videtur, quod animalia irrationalia habeant libertatem arbitrii. habeant libertatem arbitrii.

CONTRA: CONTRA:

1. Damascenus in libro II de Fide 1. Damascenus in libro II de Fide orthoxa dicit sic : « In irrationalibus orthoxa dicit sic : « In irrationalibus quidem appetitus fit alicujus, et confe- quidem appetitus fit alicujus, et confe- stim impetus ad operationem. Irratio- stim impetus ad operationem. Irratio- nalis enim appetitus est irrationabilium, nalis enim appetitus est irrationabilium, et aguntur a naturali appetitu. Ideo et aguntur a naturali appetitu. Ideo neque voluntas dicitur irrationabilium neque voluntas dicitur irrationabilium appetitus, neque consiliatio. Voluntas appetitus, neque consiliatio. Voluntas enim est rationalis et liberam habens enim est rationalis et liberam habens potestatem naturalis appetitus'. » Ex potestatem naturalis appetitus'. » Ex hoc accipitur, quod in quibus non est hoc accipitur, quod in quibus non est ratio, neque consilium est, neque vo- ratio, neque consilium est, neque vo- luntas, neque liberum arbitrium. In luntas, neque liberum arbitrium. In brutis non est ratio. Ergo neque consi- brutis non est ratio. Ergo neque consi- lium, neque voluntas, neque liberum lium, neque voluntas, neque liberum

arbitrium. arbitrium.

2. Adhuc, Secundum actus liberi ar- 2. Adhuc, Secundum actus liberi ar- bitrii propter libertatem sequitur homi- bitrii propter libertatem sequitur homi- nem laus et vituperium, vitium et vir- nem laus et vituperium, vitium et vir- tus hæc non sunt in brutis : ergo nec tus hæc non sunt in brutis : ergo nec liberum arbitrium. liberum arbitrium.

3. Adhuc, Liberum arbitrium inest 3. Adhuc, Liberum arbitrium inest secundum ea secundum quæ imago Dei secundum ea secundum quæ imago Dei inest nobis: hoc est secundum volun- inest nobis: hoc est secundum volun- tatem et rationem sive intellectum : si tatem et rationem sive intellectum : si ergo liberum arbitrium esset in brutis, ergo liberum arbitrium esset in brutis, sequeretur, quod bruta essent ad ima- sequeretur, quod bruta essent ad ima- ginem Dei, quod omnino absurdum ginem Dei, quod omnino absurdum

est. est.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- bitrium in solis est rationabilibus in bitrium in solis est rationabilibus in quibus est consilium, electio, et senten- quibus est consilium, electio, et senten-

cap. 22. cap. 22.

Sed co Sed co

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 94. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 94.

tia, et voluntas, ut dicit Damascenus: tia, et voluntas, ut dicit Damascenus: secundum quod consilium dicitur appe- secundum quod consilium dicitur appe- titus inquisitivus in his quæ in nobis titus inquisitivus in his quæ in nobis sunt rebus fiendis. Consiliatur enim si sunt rebus fiendis. Consiliatur enim si debet pertractare rem vel non: deinde debet pertractare rem vel non: deinde judicat quid melius, et dicitur judicium: judicat quid melius, et dicitur judicium: deinde disponit et amat quod ex consilio deinde disponit et amat quod ex consilio judicatum est, et vocatur sententia: judicatum est, et vocatur sententia: deinde post dispositionem fit electio : deinde post dispositionem fit electio : electio autem est duobus præjacentibus electio autem est duobus præjacentibus eligere, et optare hoc præ altero. eligere, et optare hoc præ altero.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non sufficit ad liberum arbitrium, quod non sufficit ad liberum arbitrium, quod non cogatur necessitate ad opus, sed hoc cogatur necessitate ad opus, sed hoc sufficit tantum ad hoc quod non necessi- sufficit tantum ad hoc quod non necessi- tate naturæ habet, sicut comburit ignis: tate naturæ habet, sicut comburit ignis: sed oportet addere, quod agat ex libera sed oportet addere, quod agat ex libera electione et libero consilio, et non aga- electione et libero consilio, et non aga- tur impetu passionis et cum illa non tur impetu passionis et cum illa non sint in brutis, liberum arbitrium non sint in brutis, liberum arbitrium non inest in brutis, ut dicit Damascenus et inest in brutis, ut dicit Damascenus et omnes Sancti. Liberum enim arbitrium, omnes Sancti. Liberum enim arbitrium, ut dicit Magister in libro II Sententia- ut dicit Magister in libro II Sententia- rum, distinct. XXV, cap. Jam vero ad rum, distinct. XXV, cap. Jam vero ad propositum, sicut dixerunt Philosophi propositum, sicut dixerunt Philosophi est liberum de voluntate judicium. Judi- est liberum de voluntate judicium. Judi- cium autem non est nisi rationis: et ideo cium autem non est nisi rationis: et ideo brutis convenire non potest. brutis convenire non potest.

d 2. Ad aliud dicendum, quod hoc non d 2. Ad aliud dicendum, quod hoc non sufficit ad libertatem arbitrii: sed opor- sufficit ad libertatem arbitrii: sed opor- tet addere, quod ex libera electione tet addere, quod ex libera electione et judicio, sicut paulo ante dictum et judicio, sicut paulo ante dictum

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

est. est.

AD ALIUD dicendum, quod non est in AD ALIUD dicendum, quod non est in brutis vertibilitas secundum liberum brutis vertibilitas secundum liberum arbitrium, sed secundum appetitum so- arbitrium, sed secundum appetitum so- lum, qui secundum quod dicunt Dama- lum, qui secundum quod dicunt Dama- scenus, Dionysius et Gregorius Nysse- scenus, Dionysius et Gregorius Nysse- nus, agitur, et non agit: ducitur, et nus, agitur, et non agit: ducitur, et non ducit. non ducit.

AD ALIUD dicendum, quod bruta non AD ALIUD dicendum, quod bruta non habent omnimodam libertatem a coa- habent omnimodam libertatem a coa- ctione et hoc est ideo, quia sicut di- ctione et hoc est ideo, quia sicut di- ctum est, appetitus eorum ducitur et ctum est, appetitus eorum ducitur et agitur impetu, et non agit et ducit: et agitur impetu, et non agit et ducit: et

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXV, cap. C. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXV, cap. C. Tom. XXVII nostræ editionis Opp. B. Alberti, Tom. XXVII nostræ editionis Opp. B. Alberti, pag. 426. pag. 426.

211 211

quod agitur et ducitur, aliquid coactionis quod agitur et ducitur, aliquid coactionis sustinet et compulsionis. sustinet et compulsionis.

AD ULTIMUM dicendum, quod Aristo- AD ULTIMUM dicendum, quod Aristo- teles ibi intendit distinguere inter ea quæ teles ibi intendit distinguere inter ea quæ moventur a se, hoc est, a principio quod moventur a se, hoc est, a principio quod est in seipsis: et ea quæ moventur per est in seipsis: et ea quæ moventur per se, hoc est, natura per necessitatem se, hoc est, natura per necessitatem naturæ, ut inveniat proprietatem moto- naturæ, ut inveniat proprietatem moto- ris primi nec intendit ibi aliquid de ris primi nec intendit ibi aliquid de libero arbitrio: ad hoc enim exigitur et libero arbitrio: ad hoc enim exigitur et liberum arbitrium, et consilium, et libera liberum arbitrium, et consilium, et libera electio, et liber appetitus ducens et non electio, et liber appetitus ducens et non ductus. ductus.

Ad 5. Ad 5.

Ea quæ objiciuntur in contrarium, Ad object. Ea quæ objiciuntur in contrarium, Ad object. procedunt: quia concordant dictis San- procedunt: quia concordant dictis San- ctorum. ctorum.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum in Deo sit liberum arbitrium? Utrum in Deo sit liberum arbitrium?

SECUNDO quæritur, Utrum in Deo sit SECUNDO quæritur, Utrum in Deo sit liberum arbitrium ? liberum arbitrium ?

Hoc enim Magister disputat in illo Hoc enim Magister disputat in illo capitulo, Et quidem secundum prædi- capitulo, Et quidem secundum prædi- ctam assignationem 1. ctam assignationem 1.

1. Et accipiatur objectio Magistri ibi- 1. Et accipiatur objectio Magistri ibi- dem ubi dicit, quod secundum prædi- dem ubi dicit, quod secundum prædi- ctam assignationem liberi arbitrii, se- ctam assignationem liberi arbitrii, se- cundum quam bonum eligitur gratia cundum quam bonum eligitur gratia assistente, et malum ea deserente, non assistente, et malum ea deserente, non est liberum arbitrium nisi in his in qui- est liberum arbitrium nisi in his in qui- bus potuit deflecti liberum arbitrium ad bus potuit deflecti liberum arbitrium ad utrumlibet, hoc est, ad malum. Sic non utrumlibet, hoc est, ad malum. Sic non est in Deo. Ergo videtur in Deo non est in Deo. Ergo videtur in Deo non esse liberum arbitrium. esse liberum arbitrium.

2. Adhuc, Damascenus in libro II de 2. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa : « In Deo non dicimus Fide orthodoxa : « In Deo non dicimus esse electionem 2. » Sed eligere proprius esse electionem 2. » Sed eligere proprius actus liberi arbitrii est. Ergo videtur, actus liberi arbitrii est. Ergo videtur, quod in Deo non sit liberunı arbitrium : quod in Deo non sit liberunı arbitrium :

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 22. cap. 22.

Solu Solu

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

Sed contra. Sed contra.

212 212

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quia cui non convenit actus, illi non quia cui non convenit actus, illi non convenit potentia. convenit potentia.

CONTRA: CONTRA:

1. Augustinus in libro XXIV de Civi- 1. Augustinus in libro XXIV de Civi- tate Dei : « Certe Deus ipse numquid tate Dei : « Certe Deus ipse numquid quia peccare non potest, ideo liberum quia peccare non potest, ideo liberum arbitrium habere negandus est ' ? » Qua- arbitrium habere negandus est ' ? » Qua- si dicat si dicat

Non. Non.

2. Adhuc, Ambrosius in libro de Trini- 2. Adhuc, Ambrosius in libro de Trini- tate: Paulus dicit, I ad Corinth. xn, 11: tate: Paulus dicit, I ad Corinth. xn, 11: Hæc omnia operatur unus atque idem Hæc omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult, Spiritus, dividens singulis prout vult, hoc est, ut dicit Ambrosius, pro liberæ hoc est, ut dicit Ambrosius, pro liberæ voluntatis arbitrio, non pro necessitatis voluntatis arbitrio, non pro necessitatis obsequio. Ergo in Deo est liberum arbi- obsequio. Ergo in Deo est liberum arbi- trium. trium.

3. Adhuc, Anselmus in libro de Libe- 3. Adhuc, Anselmus in libro de Libe- ro arbitrio: « Quamvis liberum arbi- ro arbitrio: « Quamvis liberum arbi- trium secundum definitionem sit com- trium secundum definitionem sit com- mune omni rationali creaturæ, multum mune omni rationali creaturæ, multum tamen differt illa quæ est Dei, ab illa tamen differt illa quæ est Dei, ab illa quæ est rationalis creaturæ. » Ergo libe- quæ est rationalis creaturæ. » Ergo libe- rum arbitrium est in Deo et homine com- rum arbitrium est in Deo et homine com- muniter et in Angelo. muniter et in Angelo.

4. Adhuc, Nihil est ita liberum sicut 4. Adhuc, Nihil est ita liberum sicut Deus, qui (sicut Hieronymus ait) nulli Deus, qui (sicut Hieronymus ait) nulli aliquid debet, nec alicui obligatur, nec aliquid debet, nec alicui obligatur, nec aliqua necessitate compellitur, sed pro aliqua necessitate compellitur, sed pro liberæ voluntatis arbitrio facit quidquid liberæ voluntatis arbitrio facit quidquid facit, sicut dicitur, Matth. xx, 15: Aut facit, sicut dicitur, Matth. xx, 15: Aut non licet mihi quod volo facere? Ergo non licet mihi quod volo facere? Ergo videtur, quod liberum arbitrium commu- videtur, quod liberum arbitrium commu- ne sit Deo et rationali creaturæ. ne sit Deo et rationali creaturæ.

ADHUC quæritur ulterius, Si univoce ADHUC quæritur ulterius, Si univoce convenit liberum arbitrium Deo et ratio- convenit liberum arbitrium Deo et ratio- nali creaturæ ? nali creaturæ ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

In auctoritate Anselmi præinducta In auctoritate Anselmi præinducta dicit, quod una est definitio liberi arbi- dicit, quod una est definitio liberi arbi- trii in Deo et in creatura: et quorum trii in Deo et in creatura: et quorum una est definitio, sunt univoca: ergo una est definitio, sunt univoca: ergo univoce est liberum arbitrium in creatore univoce est liberum arbitrium in creatore et in creatura. et in creatura.

CONTRA: CONTRA:

1. Liberum arbitrium in Deo Deus 1. Liberum arbitrium in Deo Deus est, et substantia divina: in creatura est, et substantia divina: in creatura

* S. AUGUSTINUS, Lib. XXIV de Civitate Dei, * S. AUGUSTINUS, Lib. XXIV de Civitate Dei,

potentia naturalis est, quæ (ut dicit Ari- potentia naturalis est, quæ (ut dicit Ari- stoteles in Prædicamentis) est una de stoteles in Prædicamentis) est una de speciebus qualitatis. In nullo autem uni- speciebus qualitatis. In nullo autem uni- vocantur substantia et accidens. Ergo vocantur substantia et accidens. Ergo videtur, quod univoce non conveniat videtur, quod univoce non conveniat liberum arbitrium Deo et creaturæ. liberum arbitrium Deo et creaturæ.

2. Adhuc Hieronymus in Homilia de 2. Adhuc Hieronymus in Homilia de filio prodigo: « Solus Deus est in quem filio prodigo: « Solus Deus est in quem peccatum non cadit, nec cadere potest: peccatum non cadit, nec cadere potest: cætera cum sint liberi arbitrii, in utram- cætera cum sint liberi arbitrii, in utram- que partem flecti possunt. » que partem flecti possunt. »

3. Adhuc, Constat, quod major est 3. Adhuc, Constat, quod major est libertas in eo quod in omnibus causa sui libertas in eo quod in omnibus causa sui est, et nulli obligatur, quam in eo quod est, et nulli obligatur, quam in eo quod causa sui non est nisi per aliam causam causa sui non est nisi per aliam causam et obligatur alii, Omnis creatura ratio- et obligatur alii, Omnis creatura ratio- nalis causa sui non est et obligatur alte- nalis causa sui non est et obligatur alte- ri, Deo scilicet, sine quo nihil potuit ri, Deo scilicet, sine quo nihil potuit facere, licet sine ipso possit deficere. facere, licet sine ipso possit deficere. Ergo libertas aliter est in creatore quam Ergo libertas aliter est in creatore quam in creaturis, et similiter liberum arbi- in creaturis, et similiter liberum arbi- trium. trium.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberum SOLUTIO. Dicendum, quod liberum arbitrium est in Deo, et summa libertate arbitrium est in Deo, et summa libertate liberum, qui ita liber est, quod semper liberum, qui ita liber est, quod semper facit omne quod vult, nec indigentia nec facit omne quod vult, nec indigentia nec necessitate nec debito obligatur ad ali- necessitate nec debito obligatur ad ali- quid. quid.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet secundum illam definitionem quæ non secundum illam definitionem quæ non vera definitio libertatis est, non sit in vera definitio libertatis est, non sit in Deo, tamen est in Deo secundum veram Deo, tamen est in Deo secundum veram libertatis rationem. Et in argumento est libertatis rationem. Et in argumento est fallacia consequentis: e converso enim fallacia consequentis: e converso enim valeret non est in Deo : ergo secundum valeret non est in Deo : ergo secundum hanc rationem non est in Deo: unde hanc rationem non est in Deo: unde convertitur consequentia quæ converti convertitur consequentia quæ converti non potest, et incidit fallacia consequen- non potest, et incidit fallacia consequen- tis procedit enim ab inferiori ad supe- tis procedit enim ab inferiori ad supe- rius negando, qui processus nihil valet. rius negando, qui processus nihil valet.

AD ALIUD dicendum, quod in Deo est AD ALIUD dicendum, quod in Deo est electio, sed aliter quam in nobis, sicut et electio, sed aliter quam in nobis, sicut et in Deo aliter est consilium quam in no- in Deo aliter est consilium quam in no- bis. Secundum quod consilium est igno- bis. Secundum quod consilium est igno- rantis et dubitantis, sic consilium non est rantis et dubitantis, sic consilium non est in Deo sed secundum quod consilium, in Deo sed secundum quod consilium,

cap. ult. cap. ult.

object. object.

quæst. quæst.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 94. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 94.

ut dicit Gregorius, est certa definitio ut dicit Gregorius, est certa definitio faciendorum, sic in Deo consilium est, faciendorum, sic in Deo consilium est, et electio quæ est determinatio voliti. Et et electio quæ est determinatio voliti. Et sic dicit Augustinus super illud Apostoli, sic dicit Augustinus super illud Apostoli, ad Ephes. 1, 4: Elegit nos in ipso ante ad Ephes. 1, 4: Elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, quod eliguntur mundi constitutionem, quod eliguntur quæ non sunt, et non fallitur electio vel quæ non sunt, et non fallitur electio vel eligens. Et de consilio dicit Gregorius eligens. Et de consilio dicit Gregorius super illud Isaiæ, xxxviii, 1 : Dispone super illud Isaiæ, xxxviii, 1 : Dispone domui tuæ, quia morieris tu, et non domui tuæ, quia morieris tu, et non vives quod mutat Deus sententiam, sed vives quod mutat Deus sententiam, sed non consilium vocans sententiam sen- non consilium vocans sententiam sen- sum verborum quam per Prophetas sum verborum quam per Prophetas enuntiat, consilium autem certam defi- enuntiat, consilium autem certam defi- nitionem faciendorum quam apud se nitionem faciendorum quam apud se definit de quolibet quando et qualiter definit de quolibet quando et qualiter fiat hoc enim numquam mutatur. Isa. fiat hoc enim numquam mutatur. Isa. xxv, 1 Consilium tuum antiquum ve- xxv, 1 Consilium tuum antiquum ve- rum fiat 1. rum fiat 1. AD ID quod contra objicitur, conce- AD ID quod contra objicitur, conce- dendum est quia hoc expresse dicunt dendum est quia hoc expresse dicunt Sancti. Sancti.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod non univoce, nec æquivoce dum quod non univoce, nec æquivoce liberum arbitrium convenit Deo et crea- liberum arbitrium convenit Deo et crea- turæ, sed communitate analogiæ, quæ turæ, sed communitate analogiæ, quæ est secundum prius et posterius: libertas est secundum prius et posterius: libertas enim per prius est in Deo, et per poste- enim per prius est in Deo, et per poste- rius in creatura. Et hoc innuit ipse An- rius in creatura. Et hoc innuit ipse An- selmus dicens, quod « libertas aliter est selmus dicens, quod « libertas aliter est in Deo, et aliter in creatura. » in Deo, et aliter in creatura. »

Ad id quod objicitur, quod una est Ad id quod objicitur, quod una est definitio secundum Anselmum, dicen- definitio secundum Anselmum, dicen- dum quod una est definitio analogice dum quod una est definitio analogice conveniens, et non secundum unitatem conveniens, et non secundum unitatem generis et speciei vel univoci potestas generis et speciei vel univoci potestas enim conservandi rectitudinem, multo enim conservandi rectitudinem, multo major est in Deo quam in creatura. major est in Deo quam in creatura. bject. 1. AD ALIUD dicendum, quod nec univoce bject. 1. AD ALIUD dicendum, quod nec univoce

nec æquivoce conveniunt, sicut dictum nec æquivoce conveniunt, sicut dictum est, sed secundum analogiam. est, sed secundum analogiam. bject 2. AD ALIUD dicendum sicut etiam Magi- bject 2. AD ALIUD dicendum sicut etiam Magi-

ster in Sententiis dicit, quod Hierony- ster in Sententiis dicit, quod Hierony- mus non intendit, nisi quod aliter est in mus non intendit, nisi quod aliter est in Deo, et aliter in creatura: hoc tamen Deo, et aliter in creatura: hoc tamen non facit communitatem æquivoci, quæ non facit communitatem æquivoci, quæ

213 213

est in solo nomine, sed facit communita- est in solo nomine, sed facit communita- tem analogiæ, quæ est in hoc, quod licet tem analogiæ, quæ est in hoc, quod licet res communis sit, tamen per prius con- res communis sit, tamen per prius con- venit Deo quam creaturæ et hoc verum venit Deo quam creaturæ et hoc verum est et ideo prædicatur de creatore et est et ideo prædicatur de creatore et creatura communitate analogiæ, non creatura communitate analogiæ, non simpliciter univoce. simpliciter univoce.

AD ULTIMUM dicendum, quod hæc ratio Ad object. 3. AD ULTIMUM dicendum, quod hæc ratio Ad object. 3. non probat nisi quod per prius convenit non probat nisi quod per prius convenit Deo, et per posterius creaturæ et hoc Deo, et per posterius creaturæ et hoc est verum, et ideo prædicatur de crea- est verum, et ideo prædicatur de crea- tore et creatura communitate analogiæ, tore et creatura communitate analogiæ, et non simpliciter univoce. et non simpliciter univoce.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum in beatis et confirmatis in beati- Utrum in beatis et confirmatis in beati- tudine, scilicet Angelis et sanctis, sit tudine, scilicet Angelis et sanctis, sit liberum arbitrium? liberum arbitrium?

TERTIO quæritur, Utrum in beatis et TERTIO quæritur, Utrum in beatis et confirmatis in beatitudine, scilicet Ange- confirmatis in beatitudine, scilicet Ange- lis et sanctis, sit liberum arbitrium ? lis et sanctis, sit liberum arbitrium ? Et videtur, quod non: quia Et videtur, quod non: quia

1. Ubi est necessitas, ibi non est liber- 1. Ubi est necessitas, ibi non est liber- tas. In Angelis tam bonis quam malis tas. In Angelis tam bonis quam malis est necessitas, in malis ad malum, in est necessitas, in malis ad malum, in bonis ad bonum: mali enim non possunt bonis ad bonum: mali enim non possunt eligere bonum, nec boni possunt eligere eligere bonum, nec boni possunt eligere malum. Ergo videtur, quod necessitatem malum. Ergo videtur, quod necessitatem habent, et non libertatem. Et idem est de habent, et non libertatem. Et idem est de confirmatis in patria, et damnatis in in- confirmatis in patria, et damnatis in in- ferno. ferno.

2. Adhuc, Liberum arbitrium, ut dicit 2. Adhuc, Liberum arbitrium, ut dicit Damascenus, est libera electio eorum Damascenus, est libera electio eorum quæ ex consilio et inquisitione per sen- quæ ex consilio et inquisitione per sen- tentiam definitivam determinata sunt. tentiam definitivam determinata sunt. Talis autem determinatio non est in con- Talis autem determinatio non est in con- firmatis vel in bono, vel in malo: firmatis vel in bono, vel in malo: adstricti enim sunt ad unum. Ergo vi- adstricti enim sunt ad unum. Ergo vi- detur, quod non sit in eis facultas liberi detur, quod non sit in eis facultas liberi arbitrii, ut scilicet pro arbitrio liceat eis arbitrii, ut scilicet pro arbitrio liceat eis eligere quod volunt. eligere quod volunt.

1 Vulgata habet, Isa. xxv, 1: Quoniam fecisti mirabilia, cogitationes antiquas fideles. Amen! 1 Vulgata habet, Isa. xxv, 1: Quoniam fecisti mirabilia, cogitationes antiquas fideles. Amen!

Sed contra. Sed contra.

214 214

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

3. Adhuc, Augustinus in libro 3. Adhuc, Augustinus in libro XXIV de Civitate Dei ait : « Sicut pri- XXIV de Civitate Dei ait : « Sicut pri- ma immortalitas quam peccando Adam ma immortalitas quam peccando Adam perdidit, fuit posse non mori: ita pri- perdidit, fuit posse non mori: ita pri- mum arbitrium fuit, posse non peccare, mum arbitrium fuit, posse non peccare, novissimum, non posse peccare 1. » Con- novissimum, non posse peccare 1. » Con- firmati ergo sancti et Angeli sive in bono firmati ergo sancti et Angeli sive in bono sive in malo, liberum arbitrium habent sive in malo, liberum arbitrium habent non flexibile, sed de necessitate obliga- non flexibile, sed de necessitate obliga- tum ad unum. Cum ergo de ratione libe- tum ad unum. Cum ergo de ratione libe- ri arbitrii sit quod sit flexibile ad utrum- ri arbitrii sit quod sit flexibile ad utrum- libet, videntur non habere liberum arbi- libet, videntur non habere liberum arbi- trium. trium.

CONTRA: CONTRA:

1. Magister in libro II Sententiarum, 1. Magister in libro II Sententiarum, distinct. XXV : « Angeli et sancti qui distinct. XXV : « Angeli et sancti qui jam feliciter cum Domino vivunt, atque jam feliciter cum Domino vivunt, atque ita gratia beatitudinis confirmati sunt ut ita gratia beatitudinis confirmati sunt ut ad malum nec flecti velint nec possint, ad malum nec flecti velint nec possint, libero arbitrio non carent. >> libero arbitrio non carent. >>

2. Adhuc, Augustinus in Enchiridion : 2. Adhuc, Augustinus in Enchiridion : « Sic oportebat primum hominem fieri, « Sic oportebat primum hominem fieri, ut bene velle posset et male. Postea vero ut bene velle posset et male. Postea vero sic erit ut male velle non possit: nec sic erit ut male velle non possit: nec ideo carebit libero arbitrio 2, » Ergo vi- ideo carebit libero arbitrio 2, » Ergo vi- detur, quod sancti et Angeli confirmati detur, quod sancti et Angeli confirmati habent liberum arbitrium. habent liberum arbitrium.

3. Adhuc, Quod naturaliter inest ut 3. Adhuc, Quod naturaliter inest ut potentia animæ non spoliatur per pecca- potentia animæ non spoliatur per pecca- tum quia peccatum naturalia non spo- tum quia peccatum naturalia non spo- liat, sed vulnerat, sicut dicit Glossa super liat, sed vulnerat, sicut dicit Glossa super illud Lucæ, x, 30: Qui etiam despoliave- illud Lucæ, x, 30: Qui etiam despoliave- runt eum, et plagis impositis abierunt, runt eum, et plagis impositis abierunt, semivivo relicto. Ergo videtur, quod semivivo relicto. Ergo videtur, quod damnati in inferno per peccatum non damnati in inferno per peccatum non amiserunt liberum arbitrium: multo amiserunt liberum arbitrium: multo minus ergo in beatitudine confirmati ex minus ergo in beatitudine confirmati ex confirmatione amiserunt liberum arbi- confirmatione amiserunt liberum arbi- trium, sed potius liberius habuerunt. trium, sed potius liberius habuerunt.

4. Adhuc videtur per verbum Dionysii 4. Adhuc videtur per verbum Dionysii in libro de Divinis nominibus, ubi sic in libro de Divinis nominibus, ubi sic dicit de dæmonibus: « Data illis natu- dicit de dæmonibus: « Data illis natu- ralia dona nequaquam ea mutata esse ralia dona nequaquam ea mutata esse

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XXIV de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XXIV de Civitate Dei, cap. ult. cap. ult.

2 IDEM, In Enchiridion, cap. 105. 2 IDEM, In Enchiridion, cap. 105.

- -

dicimus, sed sunt integra et splendi- dicimus, sed sunt integra et splendi- dissima, quamquam ipsi non videant, dissima, quamquam ipsi non videant, claudentes suorum boni inspectivas vir- claudentes suorum boni inspectivas vir- tutes ³. » Liberum autem arbitrium est tutes ³. » Liberum autem arbitrium est de datis naturalibus, sicut paulo ante de datis naturalibus, sicut paulo ante habitum est, quod hoc fuit adjutorium habitum est, quod hoc fuit adjutorium primo homini in conditione datum. primo homini in conditione datum.

SOLUTIO. Dicendum, quod tam in dam- SOLUTIO. Dicendum, quod tam in dam- natis quam in beatis est liberum arbi- natis quam in beatis est liberum arbi- trum, maxime secundum illam definitio- trum, maxime secundum illam definitio- nem liberi arbitrii quam Magister ponit nem liberi arbitrii quam Magister ponit in illo capitulo: Jam vero ad propositum in illo capitulo: Jam vero ad propositum redeamus. Ubi dicit, quod « Philosophi redeamus. Ubi dicit, quod « Philosophi definientes liberum arbitrium, dixerunt, definientes liberum arbitrium, dixerunt, liberum arbitrium est liberum de volun- liberum arbitrium est liberum de volun- tate judicium. » In damnatis enim et in tate judicium. » In damnatis enim et in confirmatis voluntas libera est ab omni confirmatis voluntas libera est ab omni coactione et æqualiter, dum nihil est coactione et æqualiter, dum nihil est quod compellat vel damnatos ad malum, quod compellat vel damnatos ad malum, vel beatos ad bonum: sed solus status vel beatos ad bonum: sed solus status exigit ut beati velint bonum, et non exigit ut beati velint bonum, et non possint velle malum et damnati velint possint velle malum et damnati velint malum, et non possint velle bonum: sine malum, et non possint velle bonum: sine tamen coactione tam isti quam illi volunt tamen coactione tam isti quam illi volunt quod volunt: non enim sunt in statu quod volunt: non enim sunt in statu merendi vel demerendi, sicut dicit Dama- merendi vel demerendi, sicut dicit Dama- scenus sed sunt in statu præmii in quo scenus sed sunt in statu præmii in quo recipiunt quod meruerunt. recipiunt quod meruerunt.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non habent necessitatem coactionis quæ sola habent necessitatem coactionis quæ sola impedit libertatem, sed sicut dictum est, impedit libertatem, sed sicut dictum est, habent necessitatem confirmationis, que habent necessitatem confirmationis, que est secundum exigentiam justitiæ divi- est secundum exigentiam justitiæ divi- næ et hæc nihil tollit de libertate. næ et hæc nihil tollit de libertate.

AD ALIUD dicendum, quod ex facultate AD ALIUD dicendum, quod ex facultate liberi arbitrii eligunt quod volunt: et liberi arbitrii eligunt quod volunt: et quod adstricti sunt ad unum sive bonum quod adstricti sunt ad unum sive bonum sive malum, ex ordine divinæ justitiæ sive malum, ex ordine divinæ justitiæ est, quæ non impedit libertatem. est, quæ non impedit libertatem.

QUATUOR quæ adducuntur in contra- QUATUOR quæ adducuntur in contra- rium, concedenda sunt, et procedunt se- rium, concedenda sunt, et procedunt se- cundum dicta Sanctorum. cundum dicta Sanctorum.

3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 4. cap. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 95. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 95.

215 215

QUÆSTIO XCV. QUÆSTIO XCV.

De quadruplici statu liberi arbitrii. De quadruplici statu liberi arbitrii.

Deinde ratione hujus quod dicit Ma- Deinde ratione hujus quod dicit Ma- gister in libro II Sententiarum, distinct. gister in libro II Sententiarum, distinct. XXV, cap. Et possunt in homine notari XXV, cap. Et possunt in homine notari quatuor status, quæritur de statibus li- quatuor status, quæritur de statibus li-

beri arbitrii. beri arbitrii.

Dicit enim ibi Magister, quod « ante Dicit enim ibi Magister, quod « ante « peccatum nil impediebat ad bonum, « peccatum nil impediebat ad bonum, << nil impellebat ad malum. Non habuit << nil impellebat ad malum. Non habuit « infirmitatem ad malum, et habuit ad « infirmitatem ad malum, et habuit ad jutorium ad bonum. Tunc sine errore jutorium ad bonum. Tunc sine errore « ratio judicare, et voluntas sine difficul- « ratio judicare, et voluntas sine difficul- «tate bonum appetere poterat, etc. » «tate bonum appetere poterat, etc. »

«‹ «‹

Secundum hoc videtur, quod liberum Secundum hoc videtur, quod liberum arbitrium non secundum unam rationem arbitrium non secundum unam rationem dicatur in statu ante peccatum, et in sta- dicatur in statu ante peccatum, et in sta- tu post peccatum : tu post peccatum :

1. Quod tamen negat Bernardus in 1. Quod tamen negat Bernardus in libro de Libero arbitrio, dicens quod in libro de Libero arbitrio, dicens quod in omnibus tam bonis quam malis dicitur omnibus tam bonis quam malis dicitur liberum a coactione et necessitate. liberum a coactione et necessitate.

2. Adhuc. Constat, quod liberum ar- 2. Adhuc. Constat, quod liberum ar- bitrium secundum nomen communiter bitrium secundum nomen communiter prædicatur in omni statu de homine : et prædicatur in omni statu de homine : et causa est, ut dicit Damascenus et Grego- causa est, ut dicit Damascenus et Grego- rius Nyssenus, quia in ipso homine est, rius Nyssenus, quia in ipso homine est, quod sit principium actuum suorum et quod sit principium actuum suorum et dominus. Liberum enim dicimus, ut di- dominus. Liberum enim dicimus, ut di- cit Aristoteles in primo primæ philoso- cit Aristoteles in primo primæ philoso- phiæ, qui causa sui est: et sicut in ante phiæ, qui causa sui est: et sicut in ante habitis dictum est ex verbis Damasceni, habitis dictum est ex verbis Damasceni, qui agit et non agitur ad aliquid. Vide- qui agit et non agitur ad aliquid. Vide- tur ergo, quod nomine et ratione com- tur ergo, quod nomine et ratione com- mune sit ad omnem statum et sic univo- mune sit ad omnem statum et sic univo- ce prædicatur. ce prædicatur.

1 Eccle. XII, 1 Eccle. XII, 14 Et cuncta quæ fiunt adducet 14 Et cuncta quæ fiunt adducet Deus in judicium pro omni errato, sive bonum, Deus in judicium pro omni errato, sive bonum,

3. Contra, Ibidem dicit Magister de 3. Contra, Ibidem dicit Magister de secundo statu qui est post peccatum sic: secundo statu qui est post peccatum sic: « Post peccatum vero ante reparationem « Post peccatum vero ante reparationem gratiæ premitur a concupiscentia et vin- gratiæ premitur a concupiscentia et vin- citur, et habet infirmitatem in malo, sed citur, et habet infirmitatem in malo, sed non habet gratiam in bono : et ideo pot- non habet gratiam in bono : et ideo pot- est peccare, et non potest non peccare, est peccare, et non potest non peccare, etiam damnabiliter. » Ex hoc videtur, etiam damnabiliter. » Ex hoc videtur, quod in statu post peccatum, quando non quod in statu post peccatum, quando non habet gratiam gratum facientem, homo habet gratiam gratum facientem, homo necessitatem habet ad peccandum et co- necessitatem habet ad peccandum et co- actionem. Ex hoc sequitur, quod pecca- actionem. Ex hoc sequitur, quod pecca- tum suum non sit voluntarium. Augu- tum suum non sit voluntarium. Augu- stinus enim sic objicit in libro de præde- stinus enim sic objicit in libro de præde- stinatione Sanctorum : « Si est volunta- stinatione Sanctorum : « Si est volunta- rium, jam non est necessarium. »> rium, jam non est necessarium. »>

4. Adhuc, Nihil necessarium debet ho- 4. Adhuc, Nihil necessarium debet ho- mini imputari : quia non est in ipso fa- mini imputari : quia non est in ipso fa- cere vel non facere. Si ergo sic est pec- cere vel non facere. Si ergo sic est pec- catum in quod incidit homo, post pec- catum in quod incidit homo, post pec- catum non debet homini imputari ad catum non debet homini imputari ad poenam et hoc falsum est et contra fi- poenam et hoc falsum est et contra fi- dem, cum dicit, Eccle. XII, 14, quod de dem, cum dicit, Eccle. XII, 14, quod de omni errato adducet Deus in judicium omni errato adducet Deus in judicium hominem errantem 1. Et, Matth. xn, 26: hominem errantem 1. Et, Matth. xn, 26: Dico vobis, quoniam omne verbum otio- Dico vobis, quoniam omne verbum otio- sum quod locuti fuerint homines, red- sum quod locuti fuerint homines, red- dent rationem de eo in die judicii. dent rationem de eo in die judicii.

5. Adhuc, Naturalia non tolluntur per 5. Adhuc, Naturalia non tolluntur per peccatum, licet vulnerentur. Et hoc idem peccatum, licet vulnerentur. Et hoc idem inducit Magister in illo cap. Unde ma- inducit Magister in illo cap. Unde ma- nifestum est. Ergo videtur, quod post nifestum est. Ergo videtur, quod post peccatum non amittit homo ·libertatem : peccatum non amittit homo ·libertatem : quia est de naturalibus donis ergo nul- quia est de naturalibus donis ergo nul-

sive malum illud sit. sive malum illud sit.

Solutio. Solutio.

216 216

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lam incurrit peccandi necessitatem: er- lam incurrit peccandi necessitatem: er- go post peccatum potest resistere pecca- go post peccatum potest resistere pecca- to sicut et ante. to sicut et ante.

6. Ulterius, Quæritur de tertio statu 6. Ulterius, Quæritur de tertio statu quem ponit ibidem Magister dicens: quem ponit ibidem Magister dicens: « Post reparationem vero ante confirma « Post reparationem vero ante confirma tionem premitur a concupiscentia, sed tionem premitur a concupiscentia, sed non vincitur et habet quidem infirmi- non vincitur et habet quidem infirmi- tatem in malo, sed gratiam in bono : ut tatem in malo, sed gratiam in bono : ut possit peccare propter libertatem et in- possit peccare propter libertatem et in- firmitatem, et possit non firmitatem, et possit non peccare ad peccare ad mortem propter libertatem et gratiam mortem propter libertatem et gratiam adjuvantem. » adjuvantem. »

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit Augustinus, quatuor sunt status liberta- Augustinus, quatuor sunt status liberta- tis in homine, scilicet ante peccatum, tis in homine, scilicet ante peccatum, sub peccato, sub gratia, et in confirma- sub peccato, sub gratia, et in confirma- tione futuræ beatitudinis. Et in omnibus tione futuræ beatitudinis. Et in omnibus his meo judicio libertas a coactione his meo judicio libertas a coactione æqualiter remanet in homine propter li- æqualiter remanet in homine propter li- bertatem voluntatis, quam si perderet bertatem voluntatis, quam si perderet homo, peccatum non esset peccatum. homo, peccatum non esset peccatum. Dicit enim Augustinus in libro I Retra- Dicit enim Augustinus in libro I Retra- ctationum, quod « omne peccatum est ctationum, quod « omne peccatum est adeo voluntarium, quod si non sit vo- adeo voluntarium, quod si non sit vo- `luntarium, non sit peccatum *. » Sed li- `luntarium, non sit peccatum *. » Sed li- bertas a peccato et libertas a miseria bertas a peccato et libertas a miseria non conveniunt homini æqualiter sed di- non conveniunt homini æqualiter sed di- versimode secundum hos status. versimode secundum hos status.

Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ma- Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ma-

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

gister bene describit ibi primum statum gister bene describit ibi primum statum liberi arbitrii quantum ad rationem et liberi arbitrii quantum ad rationem et voluntatem, quarum facultas est libe- voluntatem, quarum facultas est libe- rum arbitrium. rum arbitrium.

Et quod objicitur contra per Bernar- Et quod objicitur contra per Bernar- dum, dicendum, quod libertas a coactio- dum, dicendum, quod libertas a coactio- 'ne quæ naturalis est, manet in omni 'ne quæ naturalis est, manet in omni statu sicut et in ipsa natura. Nullus enim statu sicut et in ipsa natura. Nullus enim cogitur ad peccatum, nec cogi potest : cogitur ad peccatum, nec cogi potest : quia facere peccatum, vel non facere quia facere peccatum, vel non facere peccatum est in libertate voluntatis. peccatum est in libertate voluntatis.

AD ALIUD dicendum, quod conceditur, AD ALIUD dicendum, quod conceditur, quod univoce prædicatur quantum ad quod univoce prædicatur quantum ad libertatem a coactione. libertatem a coactione.

AD ID quod objicit Magister de secun- AD ID quod objicit Magister de secun- do statu, dicendum quod verba Magistri do statu, dicendum quod verba Magistri

1 S. AUGUSTINUS, Lib. Retractationum, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. Retractationum, cap.

tenenda sunt: quia sunt verba Augusti- tenenda sunt: quia sunt verba Augusti- ni. Sed hoc non sequitur, si vincitur ni. Sed hoc non sequitur, si vincitur quod cogatur de necessitate loquuntur quod cogatur de necessitate loquuntur enim Augustinus et Magister per quam- enim Augustinus et Magister per quam- dam similitudinem quæ necessaria est. dam similitudinem quæ necessaria est. Si enim aliquis habeat deprimentia, et Si enim aliquis habeat deprimentia, et nihil elevans, necesse est quod depri- nihil elevans, necesse est quod depri- mentia vincant, et faciant ipsum cadere mentia vincant, et faciant ipsum cadere deorsum. Ita est in libero arbitrio quod deorsum. Ita est in libero arbitrio quod non habet gratiam elevantem, et habet non habet gratiam elevantem, et habet infirmitatem propriam prementem, et infirmitatem propriam prementem, et pondus peccati mortalis, necesse est, pondus peccati mortalis, necesse est, quod cadat in peccatum: tamen semper quod cadat in peccatum: tamen semper cadit electione propriæ voluntatis, et cadit electione propriæ voluntatis, et nulla necessitate coactionis. Et hoc est nulla necessitate coactionis. Et hoc est quod dicitur, Isa. LXIV, 6: Cecidimus quod dicitur, Isa. LXIV, 6: Cecidimus quasi folium universi, et iniquitates quasi folium universi, et iniquitates nostræ quasi ventus abstulerunt nos. Et, nostræ quasi ventus abstulerunt nos. Et, Jerem. XIII, 23 Si mutare potest Æthi- Jerem. XIII, 23 Si mutare potest Æthi- ops pellem suam, aut pardus varietates ops pellem suam, aut pardus varietates suas, et vos poteritis bene facere, suas, et vos poteritis bene facere, cum didiceritis malum. Et causam red- cum didiceritis malum. Et causam red- dit Gregorius dicens: Peccatum quod dit Gregorius dicens: Peccatum quod per poenitentiam citius non deletur, suo per poenitentiam citius non deletur, suo pondere ad aliud trahit. » Unde quando pondere ad aliud trahit. » Unde quando homo est in peccato, et non habet gra- homo est in peccato, et non habet gra- tiam adjutricem et reparantem vulnus tiam adjutricem et reparantem vulnus peccati, non potest resistere peccato peccati, non potest resistere peccato propter dispositionem malam quæ est in propter dispositionem malam quæ est in ipso et tamen nulla necessitate cogitur ipso et tamen nulla necessitate cogitur ad peccandum, sed infirmitate volunta- ad peccandum, sed infirmitate volunta- tis deprimitur ut sit servus peccati, et tis deprimitur ut sit servus peccati, et (ut dicit Augustinus) nullam habet li- (ut dicit Augustinus) nullam habet li- bertatem nisi hanc miseram et extremæ bertatem nisi hanc miseram et extremæ servituti subjectam, quod delectabiliter servituti subjectam, quod delectabiliter et voluntarie servit peccato. Et hoc in et voluntarie servit peccato. Et hoc in sequentibus magis apparebit, ubi de li- sequentibus magis apparebit, ubi de li- bertate disputabitur. bertate disputabitur.

AD ID quod ulterius objicitur, dicen- AD ID quod ulterius objicitur, dicen- dum quod loquitur Augustinus ibi de dum quod loquitur Augustinus ibi de necessitate coactionis: quia hoc est in- necessitate coactionis: quia hoc est in- voluntarium quod nihil habet de volun- voluntarium quod nihil habet de volun- tate, quod ab Aristotele definitur in II tate, quod ab Aristotele definitur in II Ethicorum, et a Damasceno in libro Ethicorum, et a Damasceno in libro II de Fide orthodoxa, quod violentum II de Fide orthodoxa, quod violentum est, cujus principium est in alio nil con- est, cujus principium est in alio nil con- ferente ad violentiam vim passo: et hoc ferente ad violentiam vim passo: et hoc

13. 13.

d 5. d 5.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 96. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 96.

est, quod non imputatur ad peccatum. est, quod non imputatur ad peccatum.

AD ALIUD dicendum, quod per pecca- AD ALIUD dicendum, quod per pecca- tum non tollitur libertas a coactione, li- tum non tollitur libertas a coactione, li- cet vulneretur: sed tollitur libertas a cet vulneretur: sed tollitur libertas a peccato, et per peccatum servituti adji- peccato, et per peccatum servituti adji- citur, et premitur ad aliud peccatum, ita citur, et premitur ad aliud peccatum, ita quod non resistit: tamen-semper hoc quod non resistit: tamen-semper hoc facit ex voluntate et non ex necessitate facit ex voluntate et non ex necessitate coactionis. coactionis.

217 217

dum quod Magister satis bene describit dum quod Magister satis bene describit ibi statum tertium qui est sub gratia, ibi statum tertium qui est sub gratia, in quo potest homo peccare venialiter ex in quo potest homo peccare venialiter ex libertate arbitrii et voluntate : quia sic- libertate arbitrii et voluntate : quia sic- ut dicitur in prima canonica Joannis, 1, ut dicitur in prima canonica Joannis, 1, 8 : Si dixerimus quoniam peccatum non 8 : Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est. Et potest resistere pec- in nobis non est. Et potest resistere pec- cato mortali propter gratiam adjuvan, cato mortali propter gratiam adjuvan,

d 6. d 6.

Ap Hoc quod ultimo quæritur, dicen- tem. Ap Hoc quod ultimo quæritur, dicen- tem.

QUESTIO XCIV. QUESTIO XCIV.

De triplici divisione libertatis arbitrii secundum Magistrum, scilicet De triplici divisione libertatis arbitrii secundum Magistrum, scilicet a necessitate, a peccato, et a miseria. a necessitate, a peccato, et a miseria.

Deinde ratione ejus quod dicit Magister Deinde ratione ejus quod dicit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XXV, in libro II Sententiarum, distinct. XXV, in illo cap. Est namque libertas arbitrii in illo cap. Est namque libertas arbitrii triplex, quæritur de triplici libertate ar- triplex, quæritur de triplici libertate ar- bitrii, scilicet a necessitate, a peccato, et bitrii, scilicet a necessitate, a peccato, et a miseria. a miseria.

1. Et de libertate a necessitate dicit sic: 1. Et de libertate a necessitate dicit sic: « A necessitate et ante peccatum, et post « A necessitate et ante peccatum, et post æque liberum est arbitrium: sicut enim æque liberum est arbitrium: sicut enim tunc cogi non poterat, ita nec modo. tunc cogi non poterat, ita nec modo. Ideoque voluntas merito apud Deum Ideoque voluntas merito apud Deum judicatur, quæ semper a necessitate li- judicatur, quæ semper a necessitate li- bera est et numquam cogi potest. Ubi bera est et numquam cogi potest. Ubi necessitas, ibi non est libertas: ubi non necessitas, ibi non est libertas: ubi non est libertas, nec voluntas, et ideo nec est libertas, nec voluntas, et ideo nec meritum. Hæc libertas in omnibus est meritum. Hæc libertas in omnibus est tam bonis quam malis. » tam bonis quam malis. »

2. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- 2. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- ro arbitrio et gratia sic dicit : « Libertas ro arbitrio et gratia sic dicit : « Libertas arbitrii est a peccato, et a coactione, et a arbitrii est a peccato, et a coactione, et a miseria. » Et quæritur, Qualiter ista di- miseria. » Et quæritur, Qualiter ista di- visio concordat cum prima quam ponit visio concordat cum prima quam ponit Magister? Magister?

3. Adhuc, Bernardus, ibidem, « Li- 3. Adhuc, Bernardus, ibidem, « Li- bertas a coactione est liberi arbitrii : bertas a coactione est liberi arbitrii :

libertas a peccato, liberi consilii : liber- libertas a peccato, liberi consilii : liber-

tas tas

a miseria, libertas complaciti. » a miseria, libertas complaciti. »

4. Adhuc, Bernardus, ibidem, «< Li- 4. Adhuc, Bernardus, ibidem, «< Li- bertas arbitrii est liberum velle. » Ibi- bertas arbitrii est liberum velle. » Ibi- dem, Bernardus : « Arbitrii est discer- dem, Bernardus : « Arbitrii est discer- nere quid liceat, consilii quid expediat, nere quid liceat, consilii quid expediat, complaciti quid libeat. » complaciti quid libeat. »

5. Adhuc, Ibidem, Bernardus « Ar- 5. Adhuc, Ibidem, Bernardus « Ar- bitrii est liberum velle, consilii verum bitrii est liberum velle, consilii verum sapere, complaciti plenum posse. » sapere, complaciti plenum posse. »