Solutio. Solutio. Ad 1 et 2. Ad 1 et 2.

192 192

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

definitio indicat esse, videtur quod unius definitio indicat esse, videtur quod unius non sit nisi una definitio. non sit nisi una definitio.

2. Adhuc, Per definitiones assignatas 2. Adhuc, Per definitiones assignatas videtur liberum arbitrium poni in diver- videtur liberum arbitrium poni in diver- sis generibus, quod esse non potest : sis generibus, quod esse non potest : una enim species est in uno genere, et una enim species est in uno genere, et Philosophus dicit, quod diversorum ge- Philosophus dicit, quod diversorum ge- nerum et non subalternatim positorum nerum et non subalternatim positorum diversæ sunt species. Petrus autem libe- diversæ sunt species. Petrus autem libe- rum arbitrium ponit in genere potestatis, rum arbitrium ponit in genere potestatis, Augustinus in genere facultatis, Bernar- Augustinus in genere facultatis, Bernar- dus in genere consensus. dus in genere consensus.

SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod licet unius rei unicum sit esse substan- licet unius rei unicum sit esse substan- tiale, tamen secundum comparationem tiale, tamen secundum comparationem ad diversas causas diversi sunt modi ad diversas causas diversi sunt modi illius esse, et sic diversis definitionibus illius esse, et sic diversis definitionibus potest definiri. Et definitio quidem Petri potest definiri. Et definitio quidem Petri datur per genus et differentiam quæ est datur per genus et differentiam quæ est causa libertatis habere enim virtutem causa libertatis habere enim virtutem inclinandi se ad quos vult actus, confert inclinandi se ad quos vult actus, confert libero arbitrio quod in seipso habet prin- libero arbitrio quod in seipso habet prin- cipium et dominium suorum actuum, et cipium et dominium suorum actuum, et

est propria causa libertatis quia sic est propria causa libertatis quia sic causa sui est et non alterius. Compara- causa sui est et non alterius. Compara- tum autem ad causam moventem, sic tum autem ad causam moventem, sic pro certo consensus est, ut dicit Ber- pro certo consensus est, ut dicit Ber- nardus consensus enim est, ut movet nardus consensus enim est, ut movet ad libere arbitrandum et judicandum, et ad libere arbitrandum et judicandum, et ad libere eligendum et appetendum et ad libere eligendum et appetendum et impetum faciendum. Comparatum autem impetum faciendum. Comparatum autem ad causam formalem, definitur a quibu- ad causam formalem, definitur a quibu- sdam sic Liberum arbitrium est liberum sdam sic Liberum arbitrium est liberum de voluntate judicium tale enim judi- de voluntate judicium tale enim judi- cium forma est liberi arbitrii, quam se- cium forma est liberi arbitrii, quam se- cundum Damascenum in omnibus ponit cundum Damascenum in omnibus ponit sibi subjectis, sicut patet in auctoritate sibi subjectis, sicut patet in auctoritate superius inducta. Definitio autem Au- superius inducta. Definitio autem Au- gustini datur in comparatione ad causam gustini datur in comparatione ad causam quæ est quasi materialis: ratio enim et quæ est quasi materialis: ratio enim et voluntas quasi materia sunt in quo ponit voluntas quasi materia sunt in quo ponit libertatem primo. Definitio autem An- libertatem primo. Definitio autem An- selni datur in comparatione ad finem. selni datur in comparatione ad finem.

Et sic secundum diversas considera- Et sic secundum diversas considera- tiones diversas habet definitiones, et in tiones diversas habet definitiones, et in diversis ponitur generibus. diversis ponitur generibus.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 92. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 92.

193 193

TRACTATUS XV. TRACTATUS XV.

DE POTENTIIS ANIMÆ, QUIBUS PERFICITUR ANIMA DE POTENTIIS ANIMÆ, QUIBUS PERFICITUR ANIMA IN NATURALIBUS. IN NATURALIBUS.

Deinde quærendum est de his quæ dicit Magister in libro II Sententia- Deinde quærendum est de his quæ dicit Magister in libro II Sententia- rum, distinct. XXIV, cap. Est enim sensualitas. rum, distinct. XXIV, cap. Est enim sensualitas.

Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit sensualitas ? Et quæruntur quatuor, scilicet quid sit sensualitas ?

Et si est una simplex potentia, vel in se habens plures, scilicet irascibi- Et si est una simplex potentia, vel in se habens plures, scilicet irascibi- lem, et concupiscibilem ? lem, et concupiscibilem ?

Tertio, Si habet aliquid rationis ? Tertio, Si habet aliquid rationis ?

Quarto, Si est in ea peccatum, vel non ? Quarto, Si est in ea peccatum, vel non ?

QUÆSTIO XCII. QUÆSTIO XCII.

De sensualitate. De sensualitate.

MEMBRUM 1. MEMBRUM 1.

Quid sit sensualitas ? Quid sit sensualitas ?

Ad primum proceditur sic: Ad primum proceditur sic:

1. Dicit Magister, quod sensualitas est 1. Dicit Magister, quod sensualitas est vis animæ inferior, ex qua est motus vis animæ inferior, ex qua est motus qui intenditur in corporis exteriores sen- qui intenditur in corporis exteriores sen-

XXXIII XXXIII

sus, et appetitus rerum ad corpus perti- sus, et appetitus rerum ad corpus perti- nentium. nentium.

ET CONTRA hoc objicitur: Motus enim ET CONTRA hoc objicitur: Motus enim qui intenditur in corporis sensus, duplex qui intenditur in corporis sensus, duplex est. Aut enim intenditur in sensibilia est. Aut enim intenditur in sensibilia accepta per sensus: et sic sensualitas accepta per sensus: et sic sensualitas non est nisi sensus communis, qui in- non est nisi sensus communis, qui in- tenditur in sensata dividendo et compo- tenditur in sensata dividendo et compo- nendo ea. Aut est motus qui intenditur nendo ea. Aut est motus qui intenditur in ea quæ accipiuntur cum sensatis, in ea quæ accipiuntur cum sensatis, sicut ovis figuram lupi accipit in sensu, sicut ovis figuram lupi accipit in sensu, et cum figura lupi accipit quod lupus et cum figura lupi accipit quod lupus est inimicus, et fugit. Et sic est de omni- est inimicus, et fugit. Et sic est de omni-

13 13

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

194 194

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bus sensatis, quod semper accipiuntur bus sensatis, quod semper accipiuntur cum eis quæ sunt convenientia vel in- cum eis quæ sunt convenientia vel in- convenientia et sic vel fugiunt si sunt convenientia et sic vel fugiunt si sunt inconvenientia, vel appetunt si conve- inconvenientia, vel appetunt si conve- nientia sunt: et sic sensualitas non erit nientia sunt: et sic sensualitas non erit nisi æstimativa. nisi æstimativa.

2. Adhuc, Appetitus rerum ad corpus 2. Adhuc, Appetitus rerum ad corpus pertinentium duplex est. Quædam enim pertinentium duplex est. Quædam enim res ad corpus pertinentes sunt concupi- res ad corpus pertinentes sunt concupi- scibiles et in illas est motus concupisci- scibiles et in illas est motus concupisci- bilis sive desiderii sensibilis. Quædam bilis sive desiderii sensibilis. Quædam sunt nocivæ et inimica: et contra illas sunt nocivæ et inimica: et contra illas insurgit irascibilis. Videtur ergo cum insurgit irascibilis. Videtur ergo cum omnia ista importet appetitus, quod non omnia ista importet appetitus, quod non propriam de sensualitate dat definitio- propriam de sensualitate dat definitio- nem quando dicit, quod sensualitas est nem quando dicit, quod sensualitas est quædam vis animæ inferior quæ intendi- quædam vis animæ inferior quæ intendi- tur in corporis exteriores sensus, et ap- tur in corporis exteriores sensus, et ap- petitus rerum ad corpus pertinentium. petitus rerum ad corpus pertinentium.

SOLUTIO. Dicendum, quod bona est SOLUTIO. Dicendum, quod bona est definitio quam ponit Magister: sensuali- definitio quam ponit Magister: sensuali- tas enim est una quædam vis communis tas enim est una quædam vis communis qua exteriori motu sensibilium vel ac- qua exteriori motu sensibilium vel ac- ceptorum cum sensibilibus illecebroso ceptorum cum sensibilibus illecebroso motu intenditur ad appetendum ea quæ motu intenditur ad appetendum ea quæ carnis sunt. Et hoc non est sensus com- carnis sunt. Et hoc non est sensus com- munis, nec æstimativa: Sensus enim munis, nec æstimativa: Sensus enim communis non nisi componit et dividit communis non nisi componit et dividit sensata particularia, ut dicat hoc album sensata particularia, ut dicat hoc album esse, hoc dulce. Estimativa autem non esse, hoc dulce. Estimativa autem non nisi æstimat de amico vel inimico, con- nisi æstimat de amico vel inimico, con- venienti vel inconvenienti, in quibus venienti vel inconvenienti, in quibus motibus nihil est illecebrosum et ser- motibus nihil est illecebrosum et ser- pentinum quod pectore et ventre repat pentinum quod pectore et ventre repat ad illicitum more serpentis. ad illicitum more serpentis.

Et per hoc patet solutio ad primum. Et per hoc patet solutio ad primum. AD ALIUD dicendum, quod appetitus AD ALIUD dicendum, quod appetitus rerum ad corpus pertinentium dupliciter rerum ad corpus pertinentium dupliciter consideratur, scilicet ut simplex et na- consideratur, scilicet ut simplex et na- turalis et sic est concupiscibilis vel turalis et sic est concupiscibilis vel irascibilis, quæ naturales sunt vires ani- irascibilis, quæ naturales sunt vires ani- mæ sensibilis appetitive. Omne enim mæ sensibilis appetitive. Omne enim animal, et omne animatum naturaliter animal, et omne animatum naturaliter appetit convenientia sibi, et fugit contra- appetit convenientia sibi, et fugit contra- ria, et insurgit, ut dicit Plato in Menone, ria, et insurgit, ut dicit Plato in Menone,

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXIV, Art 8. Tom. XXVII tentiarum, Dist. XXIV, Art 8. Tom. XXVII

contra inimica. Et sic isti motus simpli- contra inimica. Et sic isti motus simpli- ces sunt concupiscibilis et irascibilis. Est ces sunt concupiscibilis et irascibilis. Est etiam appetitus improbus ad illicitum, etiam appetitus improbus ad illicitum, præcipue in homine, qui serpentiva sua- præcipue in homine, qui serpentiva sua- sio est, quia pectore et ventre repit ad sio est, quia pectore et ventre repit ad persuasionem illiciti et appetendum vel persuasionem illiciti et appetendum vel persequendum contrarium furiose, et persequendum contrarium furiose, et non secundum rationem: et hic appeti- non secundum rationem: et hic appeti- tus proprie est sensualitatis. tus proprie est sensualitatis.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum sensualitas sit una simplex po- Utrum sensualitas sit una simplex po- tentia, vel in se habens plures, scilicet tentia, vel in se habens plures, scilicet concupiscibilem et irascibilem ' ? concupiscibilem et irascibilem ' ?

SECUNDO quæritur, Si sit una simplex SECUNDO quæritur, Si sit una simplex potentia, vel in se habens plures, scilicet potentia, vel in se habens plures, scilicet concupiscibilem et irascibilem ? concupiscibilem et irascibilem ?

Et videtur, quod sic, quod contineat Et videtur, quod sic, quod contineat in se plures. in se plures.

1. Ad sensualitatem enim pertinet se- 1. Ad sensualitatem enim pertinet se- cundum Magistrum omne illud ex quo cundum Magistrum omne illud ex quo est motus qui intenditur in corporis ex- est motus qui intenditur in corporis ex- teriores sensus, et appetitus rerum ad teriores sensus, et appetitus rerum ad corpus pertinentium. Concupiscibilis et corpus pertinentium. Concupiscibilis et irascibilis non sunt nisi eorum quæ per- irascibilis non sunt nisi eorum quæ per- tinent ad corporis exteriores sensus. tinent ad corporis exteriores sensus. Ergo videtur, quod concupiscibilis et Ergo videtur, quod concupiscibilis et irascibilis pertinent ad sensualitatem : et irascibilis pertinent ad sensualitatem : et sic non est una sola et simplex vis, sed sic non est una sola et simplex vis, sed composita ex multis. composita ex multis.

2. Adhuc, In concupiscentia homo 2. Adhuc, In concupiscentia homo communicat cum brutis et cujus est communicat cum brutis et cujus est actus, illius est potentia: ergo etiam in actus, illius est potentia: ergo etiam in concupiscibili communicat: et eadem concupiscibili communicat: et eadem ratio est de irascibili: videtur ergo, quod ratio est de irascibili: videtur ergo, quod hæc insit secundum sensualitatem secun- hæc insit secundum sensualitatem secun- dum definitionem quæ præassignata est dum definitionem quæ præassignata est de sensualitate. de sensualitate.

3. Adhuc, Istæ vires secundum quod 3. Adhuc, Istæ vires secundum quod videtur dicere Damascenus in libro II de videtur dicere Damascenus in libro II de

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

ntra. ntra.

io. io.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 92. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 92.

Fide orthodoxa, ubi distinguit lætitias, Fide orthodoxa, ubi distinguit lætitias, videntur distingui secundum passiones videntur distingui secundum passiones naturales, quæ sunt concupiscentia, gau- naturales, quæ sunt concupiscentia, gau- dium, spes, tristitia, timor: ut scilicet dium, spes, tristitia, timor: ut scilicet concupiscentia sive spes sit de futuro de- concupiscentia sive spes sit de futuro de- lectabili, et gaudium sive lætitia de præ- lectabili, et gaudium sive lætitia de præ- senti, timor sit fuga futuri mali, tristitia senti, timor sit fuga futuri mali, tristitia de præsenti. Hæ autem passiones præ- de præsenti. Hæ autem passiones præ- cipue secundum Platonem non conve- cipue secundum Platonem non conve- niunt nisi sensibili animæ: dicit enim niunt nisi sensibili animæ: dicit enim Plato, quod omnis delectatio est genera- Plato, quod omnis delectatio est genera- tio in sensibilem animam: et cum op- tio in sensibilem animam: et cum op- posita sint nata fieri circa idem, tunc posita sint nata fieri circa idem, tunc necesse est, quod omnis tristitia sit ge- necesse est, quod omnis tristitia sit ge- neratio in sensibilem animam. Videtur neratio in sensibilem animam. Videtur ergo, quod hæc omnia conveniunt et in- ergo, quod hæc omnia conveniunt et in- sunt secundum sensualitatem secundum sunt secundum sensualitatem secundum Magistrum in libro II Sententiarum, di- Magistrum in libro II Sententiarum, di- stinct. XXIV, cap. Est autem sensualitas. stinct. XXIV, cap. Est autem sensualitas. Secundum enim definitionem quam po- Secundum enim definitionem quam po- nit ibidem, tunc oportet, quod omnes nit ibidem, tunc oportet, quod omnes vires istas contineat. In omnibus enim vires istas contineat. In omnibus enim est appetitus rerum ad corpus pertinen- est appetitus rerum ad corpus pertinen- tium. tium.

SED CONTRA hoc est, quod videtur no- SED CONTRA hoc est, quod videtur no- men sensualitatis concernere in ratione men sensualitatis concernere in ratione sua motum ad illicitum concupiscibilis sua motum ad illicitum concupiscibilis autem et irascibilis secundum quod sunt autem et irascibilis secundum quod sunt sensibilis animæ non movent nisi ad na sensibilis animæ non movent nisi ad na turalem. Omni enim vivo est naturale turalem. Omni enim vivo est naturale appetere conveniens secundum naturam: appetere conveniens secundum naturam: et hoc est virtus concupiscibilis. Simili- et hoc est virtus concupiscibilis. Simili- ter omni vivo naturale est insurgere ter omni vivo naturale est insurgere contra nocivum et inimicum et fugere contra nocivum et inimicum et fugere illud et sic videtur, quod hoc insit se- illud et sic videtur, quod hoc insit se- cundum vitalem potentiam, et tamen cundum vitalem potentiam, et tamen tantum secundum sensualem. tantum secundum sensualem.

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate concupiscibilis et irascibilis, quæ moven- concupiscibilis et irascibilis, quæ moven- tur secundum impetum passionum, sunt tur secundum impetum passionum, sunt partes sensualitatis, sicut probant obje- partes sensualitatis, sicut probant obje- ctiones inductæ. Oportet enim in talibus ctiones inductæ. Oportet enim in talibus primo malum vel bonum cum sensu ac- primo malum vel bonum cum sensu ac- cipere vel per sensum, secundo per sen- cipere vel per sensum, secundo per sen- sum communem componere vel dividere sum communem componere vel dividere cum aliis sensatis, tertio per imaginatio- cum aliis sensatis, tertio per imaginatio-

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

195 195

nem in se reducere, quarto per æsti- nem in se reducere, quarto per æsti- mativam æstimare æstimatione conve- mativam æstimare æstimatione conve- nientis vel nocivi et sic tandem per nientis vel nocivi et sic tandem per concupiscibilem appetere, vel per irasci- concupiscibilem appetere, vel per irasci- bilem detestari vel fugere. bilem detestari vel fugere.

AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object. AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object. quod hæc secundum vitalem potentiam quod hæc secundum vitalem potentiam non insunt, sed secundum sensualem, non insunt, sed secundum sensualem, nisi secundum eos qui dicunt, quod nisi secundum eos qui dicunt, quod plantæ naturales habent sensus, sicut plantæ naturales habent sensus, sicut dicit Isaac secundum illos enim hæc dicit Isaac secundum illos enim hæc naturaliter sunt in viventibus, et non naturaliter sunt in viventibus, et non secundum sensualem motum, sed secun- secundum sensualem motum, sed secun- dum naturalem motum. Et dat signum: dum naturalem motum. Et dat signum: quia plantæ si fundatur ad radices aqua quia plantæ si fundatur ad radices aqua salsa, contrahuntur in radicibus ac si fu- salsa, contrahuntur in radicibus ac si fu- giant nocivum. Et si fundatur aqua dul- giant nocivum. Et si fundatur aqua dul- cis mixta fimo ovium, dilatantur ad cis mixta fimo ovium, dilatantur ad ipsum humorem ac si concupiscant ipsum humorem ac si concupiscant ipsum. ipsum.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum sensualitas habeat aliquid Utrum sensualitas habeat aliquid rationis ? rationis ?

TERTIO quæritur, Si habeat sensualitas TERTIO quæritur, Si habeat sensualitas aliquid rationis ? aliquid rationis ?

Et videtur, quod non: quia Et videtur, quod non: quia

1. Ratio non est nobis communis cum 1. Ratio non est nobis communis cum brutis, sicut dicit Augustinus: sensualis brutis, sicut dicit Augustinus: sensualis autem motus nobis est communis cum autem motus nobis est communis cum brutis ergo videtur, quod sensualitas brutis ergo videtur, quod sensualitas nihil rationis participat. nihil rationis participat.

2. Adhuc, Sensualis motus est rerum 2. Adhuc, Sensualis motus est rerum ad corpus pertinentium, ut dicunt Da- ad corpus pertinentium, ut dicunt Da- mascenus et Augustinus. Ratio non est mascenus et Augustinus. Ratio non est corporum, sed abstractorum a formis corporum, sed abstractorum a formis corporalibus. Ergo videtur, quod sen- corporalibus. Ergo videtur, quod sen- sualitas nihil participat rationis. sualitas nihil participat rationis.

3. Adhuc, Motus sensualitatis semper 3. Adhuc, Motus sensualitatis semper est cum hic et nunc: rationis numquam, est cum hic et nunc: rationis numquam, sed de his quæ sunt semper et ubique: sed de his quæ sunt semper et ubique:

cap. 13. cap. 13.

Fed contra. Fed contra.

196 196

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ergo videtur, quod sensualitas nihil ra- ergo videtur, quod sensualitas nihil ra- tionis participat. tionis participat.

CONTRA: CONTRA:

1. In libro II Sententiarum, di- 1. In libro II Sententiarum, di- stinct. XXIV, Magister dicit, quod sen- stinct. XXIV, Magister dicit, quod sen- sualitas comparatur mulieri : vir autem sualitas comparatur mulieri : vir autem et mulier æqualiter rationales sunt, ut et mulier æqualiter rationales sunt, ut dicit Augustinus. dicit Augustinus.

2. Adhuc, I ad Corinth. x1, 7, super 2. Adhuc, I ad Corinth. x1, 7, super illud: Mulier gloria viri est. Glossa: illud: Mulier gloria viri est. Glossa: << Mulier per sensualitatem intelligitur. » << Mulier per sensualitatem intelligitur. »

3. Adhuc, Augustinus in libro XII de 3. Adhuc, Augustinus in libro XII de Trinitate, tractans illud, Faciamus ho- Trinitate, tractans illud, Faciamus ho- minem et illud, Faciamus ei adjuto- minem et illud, Faciamus ei adjuto- rium simile sibi 2, dicit sic: << Sicut in rium simile sibi 2, dicit sic: << Sicut in omnibus pecoribus non est inventum omnibus pecoribus non est inventum adjutorium simile viro, nisi detractum adjutorium simile viro, nisi detractum de illo in conjugium sui formaretur, ita de illo in conjugium sui formaretur, ita menti nostræ, qua supernam considera- menti nostræ, qua supernam considera- mus veritatem, nullum est ad usum re- mus veritatem, nullum est ad usum re- rum corporalium, quantum naturæ ho- rum corporalium, quantum naturæ ho- minis satis est, simile adjutorium ex minis satis est, simile adjutorium ex animæ partibus quas communes cum pe- animæ partibus quas communes cum pe- coribus habemus. Et ideo rationabile coribus habemus. Et ideo rationabile nostrum non ad unitatis divortium se- nostrum non ad unitatis divortium se- paratum, sed in auxilium societatis paratum, sed in auxilium societatis quasi derivatum, in sui operis disparti- quasi derivatum, in sui operis disparti- tur officium 3. » Ex hoc accipitur, quod tur officium 3. » Ex hoc accipitur, quod si sensualitas tenet locum mulieris in si sensualitas tenet locum mulieris in matrimonio spirituali, sensualitas ali- matrimonio spirituali, sensualitas ali- quid rationis habet. quid rationis habet.

4. Adhuc, Constat quod sensualitas 4. Adhuc, Constat quod sensualitas motus est in quinque corporis exteriores motus est in quinque corporis exteriores sensus, et homo qui dicitur exte- sensus, et homo qui dicitur exte- rior, et participat rationem, est si- rior, et participat rationem, est si- cut interior : non enim potest dici, cut interior : non enim potest dici, quod homo exterior rationale animal quod homo exterior rationale animal non sit quia sic etiam sequeretur, quod non sit quia sic etiam sequeretur, quod non esset homo: et si non esset homo, non esset homo: et si non esset homo, homo non esset homo exterior: ergo homo non esset homo exterior: ergo videtur, quod sensualitas participat ra- videtur, quod sensualitas participat ra- tionem. tionem.

5. Adhuc, Augustinus in libro 5. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : « Si exterior LXXXIII Quæstionum : « Si exterior homo vita illa accipitur, qua per corpus homo vita illa accipitur, qua per corpus

1 Genes. 1, 26. 1 Genes. 1, 26.

2 Ibidem, 11, 18. 2 Ibidem, 11, 18.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3.

sentimus quinque notissimis sensibus, sentimus quinque notissimis sensibus, quos cum pecoribus habemus commu- quos cum pecoribus habemus commu- nes: nam et ipsa molestiis sensibilibus nes: nam et ipsa molestiis sensibilibus quæ persecutionibus ingeruntur, cor-' quæ persecutionibus ingeruntur, cor-' rumpi potest: non immerito et ipse homo rumpi potest: non immerito et ipse homo particeps dicitur similitudinis Dei, non particeps dicitur similitudinis Dei, non solum quia vivit, quod etiam in bestiis solum quia vivit, quod etiam in bestiis apparet, sed amplius quod ad mentem apparet, sed amplius quod ad mentem convertitur se regentem *. » Videtur convertitur se regentem *. » Videtur ergo, quod sensualitas aliquid habeat ergo, quod sensualitas aliquid habeat similitudinis Dei: similitudo autem non similitudinis Dei: similitudo autem non est nisi secundum rationem: ergo ali- est nisi secundum rationem: ergo ali- quid habet rationis. quid habet rationis.

CONTRA: CONTRA:

1. In libro II Sententiarum, di- 1. In libro II Sententiarum, di- stinct. XXIV, dicit Magister per verba stinct. XXIV, dicit Magister per verba Augustini, quod ibi incipit ratio, ubi no- Augustini, quod ibi incipit ratio, ubi no- bis nihil commune est cum bestiis. In bis nihil commune est cum bestiis. In sensualitate communicamus cum bestiis. sensualitate communicamus cum bestiis. Ergo in sensualitate nihil est rationis. Ergo in sensualitate nihil est rationis.

2. Adhuc, Serpentinus motus est in 2. Adhuc, Serpentinus motus est in sensualitate, qui nihil habet rationis: sensualitate, qui nihil habet rationis: videtur ergo, quod sensualitas nihil ha- videtur ergo, quod sensualitas nihil ha-

bet rationis. bet rationis.

3. Adhuc, Sensualitas ad exteriorem 3. Adhuc, Sensualitas ad exteriorem hominem pertinet, ratio vero ad interio- hominem pertinet, ratio vero ad interio- rem. Et de hoc dicit Apostolus, II ad rem. Et de hoc dicit Apostolus, II ad Corinth. IV, 16: Licet is qui foris est, Corinth. IV, 16: Licet is qui foris est, noster homo corrumpatur, tamen is qui noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est, renovatur de die in diem. Ibi intus est, renovatur de die in diem. Ibi Glossa «Quidquid nobis est commune Glossa «Quidquid nobis est commune cum pecore, exterior homo est. » cum pecore, exterior homo est. »

Sed c Sed c

SOLUTIO. Dicendum, quod participare Sol SOLUTIO. Dicendum, quod participare Sol rationem dupliciter dicitur, scilicet ut rationem dupliciter dicitur, scilicet ut per naturam, et ut per rationis suasio- per naturam, et ut per rationis suasio- nem et ordinem. Primo modo sensuali- nem et ordinem. Primo modo sensuali- tas non participat rationem, sed irratio- tas non participat rationem, sed irratio- nalis motus est et cum impetu. Secundo nalis motus est et cum impetu. Secundo modo participat rationem: quia suadetur modo participat rationem: quia suadetur et ordinatur a ratione. Et ideo Aristote- et ordinatur a ratione. Et ideo Aristote- les in I Ethicorum dicit, quod irrationa- les in I Ethicorum dicit, quod irrationa- bile duplex est et unum quidem suasi- bile duplex est et unum quidem suasi- bile ratione et ordinabile et hoc est bile ratione et ordinabile et hoc est humanum, et est subjectum vitii et virtu- humanum, et est subjectum vitii et virtu-

4 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Questionum, 4 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Questionum, Quæst. 51. Quæst. 51.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 92. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 92.

197 197

tis temperantia enim in concupiscibili Dei pertinet in hoc, quod sursum erigit tis temperantia enim in concupiscibili Dei pertinet in hoc, quod sursum erigit est, fortitudo autem in irascibili. Unde ad cœlestia contemplanda, est, fortitudo autem in irascibili. Unde ad cœlestia contemplanda, etiam Augustinus dicit, quod sensualitas etiam Augustinus dicit, quod sensualitas convertitur ad mentem, quia mente ra- convertitur ad mentem, quia mente ra- tionali suadetur et ordinatur, et obedit tionali suadetur et ordinatur, et obedit ad virtutis actum et hoc modo partici- ad virtutis actum et hoc modo partici- pat ordinem rationis, et non aliter. pat ordinem rationis, et non aliter. AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, dicendum quod istæ metaphoræ de viro dicendum quod istæ metaphoræ de viro et muliere valde differenter accipiuntur et muliere valde differenter accipiuntur in Scripturis. Et quando mulier sensua- in Scripturis. Et quando mulier sensua- litas dicitur, a mollitie accipitur et a litas dicitur, a mollitie accipitur et a subjectione quia sicut mulier viro, ita subjectione quia sicut mulier viro, ita debet esse subjecta sensualitas ordini ra- debet esse subjecta sensualitas ordini ra- tionis tamen proprie non dicitur mu- tionis tamen proprie non dicitur mu- lier, quia non est in eadem connaturali- lier, quia non est in eadem connaturali- tate cum viro secundum speciem, sed in tate cum viro secundum speciem, sed in eodem genere tantum, sicut bruta ejus- eodem genere tantum, sicut bruta ejus- dem generis sunt cum homine. dem generis sunt cum homine.

EA quæ ulterius objiciuntur, conce- Ad object. EA quæ ulterius objiciuntur, conce- Ad object. denda sunt. Per naturam enim sensuali- denda sunt. Per naturam enim sensuali- tas nihil habet rationis, licet suasibilis tas nihil habet rationis, licet suasibilis sit a ratione et ordinabilis et ideo ad sit a ratione et ordinabilis et ideo ad individuam vitam matrimonii spiritualis individuam vitam matrimonii spiritualis (quod inter superiorem partem rationis (quod inter superiorem partem rationis est et inferiorem) non pertinet, nisi simi- est et inferiorem) non pertinet, nisi simi- liter sicut a principio constitutionis ho- liter sicut a principio constitutionis ho- minis et creationis animalia bruta subje- minis et creationis animalia bruta subje- cta sunt homini. cta sunt homini.

AD ALIUD dicendum, quod mulier ibi AD ALIUD dicendum, quod mulier ibi iterum sensualitati attribuitur, in quan- iterum sensualitati attribuitur, in quan- tum sensualitas est ordinabilis ad ratio- tum sensualitas est ordinabilis ad ratio- nem, et ut mollis subjecta est rationi nem, et ut mollis subjecta est rationi quasi viro. quasi viro.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus loquitur ibi proprie et ideo secundum loquitur ibi proprie et ideo secundum eum sensualitas non est mulier, sed infe- eum sensualitas non est mulier, sed infe- rior portio rationis, sicut inferius osten- rior portio rationis, sicut inferius osten-

detur. detur.

AD ALIUD dicendum, quod exterior AD ALIUD dicendum, quod exterior homo pertinet ad sensualitatem, quæ homo pertinet ad sensualitatem, quæ nobis communis est cum bestiis, et non nobis communis est cum bestiis, et non dicitur homo nisi ab ordinabilitate ratio- dicitur homo nisi ab ordinabilitate ratio- nis, sicut omnia animalia in nobis et nis, sicut omnia animalia in nobis et brutalia dicuntur humana, quia ordinan- brutalia dicuntur humana, quia ordinan- tur ad rationem sicut ad formam consti- tur ad rationem sicut ad formam consti- tutivam et specificam, sicut potentiæ or- tutivam et specificam, sicut potentiæ or- dinantur ad ultimam formam specificam dinantur ad ultimam formam specificam et constitutivam. et constitutivam.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus optime dicit, et in veritate sensualitas optime dicit, et in veritate sensualitas aliquid participat rationis et similitudinis aliquid participat rationis et similitudinis divinæ in hoc, quod suasibilis est et or- divinæ in hoc, quod suasibilis est et or- dinabilis ad rationem: sicut etiam dixi- dinabilis ad rationem: sicut etiam dixi- mus, quod figura corporis ad imaginem mus, quod figura corporis ad imaginem

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXIV, Art. 9 et 12. Tom. XXVII tiarum, Dist. XXIV, Art. 9 et 12. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Utrum in sensualitate sit peccatum, Utrum in sensualitate sit peccatum, vel non ¹? vel non ¹?

QUARTO quæritur, Si in sensualitate sit QUARTO quæritur, Si in sensualitate sit peccatum, vel non? peccatum, vel non?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Ita dicit Magister in libro II Sen- 1. Ita dicit Magister in libro II Sen- tentiarum, distinct. XXIV, cap. Nunc tentiarum, distinct. XXIV, cap. Nunc superest. « Non omne veniale peccatum superest. « Non omne veniale peccatum geritur secundum rationem. Illud enim geritur secundum rationem. Illud enim quod in solo motu sensualitatis existit, quod in solo motu sensualitatis existit, peccatum est quod non est secundum ra- peccatum est quod non est secundum ra- tionem. >> tionem. >>

2. Et ibidem, « Si in solo motu sen- 2. Et ibidem, « Si in solo motu sen- suali tantum peccati illecebra remaneat suali tantum peccati illecebra remaneat et teneatur, veniale ac levissimum pec- et teneatur, veniale ac levissimum pec- catum est. » Ex his accipitur, quod in catum est. » Ex his accipitur, quod in sensualitate peccatum est: ergo in sen- sensualitate peccatum est: ergo in sen- sualitate peccatum est. sualitate peccatum est.

3. Adhuc, Ad Ephes. IV, 26, super 3. Adhuc, Ad Ephes. IV, 26, super illud: Irascimini, et nolite peccare, illud: Irascimini, et nolite peccare, Glossa «Surgit motus animi qui jam Glossa «Surgit motus animi qui jam non est in potestate nostra, propter poe- non est in potestate nostra, propter poe- nam peccati nisi ei consentiat ratio, nam peccati nisi ei consentiat ratio, permittit Apostolus irasci, quod est hu- permittit Apostolus irasci, quod est hu- mana tentatio ¹ : » et constat, quod lo- mana tentatio ¹ : » et constat, quod lo-

2 I ad Corinth. x, 13: Tentatio vos non appre- 2 I ad Corinth. x, 13: Tentatio vos non appre- hendat nisi humana. hendat nisi humana.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

198 198

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quitur de ira primo motu et constat, quitur de ira primo motu et constat, quod ille in sensualitate est: ergo pecca- quod ille in sensualitate est: ergo pecca- tum in sensualitate est. tum in sensualitate est.

CONTRA: CONTRA:

1. Vitium et virtus opponuntur. Sen- 1. Vitium et virtus opponuntur. Sen- sualitas prout nobis communis est cum sualitas prout nobis communis est cum brutis, subjectum virtutis non est, quia brutis, subjectum virtutis non est, quia etiamsi virtus sit in concupiscibili vel etiamsi virtus sit in concupiscibili vel irascibili, non est tamen in eis, nisi prout irascibili, non est tamen in eis, nisi prout illæ potentiæ sunt ordinabiles a ratione illæ potentiæ sunt ordinabiles a ratione et suasibiles, et secundum actum ordi- et suasibiles, et secundum actum ordi- natæ et persuasæ. Et hoc est quod dixe- natæ et persuasæ. Et hoc est quod dixe- runt antiqui, quod virtus non est nisi in runt antiqui, quod virtus non est nisi in concupiscibili et irascibili. Ergo videtur, concupiscibili et irascibili. Ergo videtur, quod nec vitium sit in sensualitate se- quod nec vitium sit in sensualitate se- cundum quod sensualitas est. cundum quod sensualitas est.

2. Adhuc, Peccatum est, ut dicit Au- 2. Adhuc, Peccatum est, ut dicit Au- gustinus in libro XXII contra Faustum, gustinus in libro XXII contra Faustum, dictum vel factum vel concupitum con- dictum vel factum vel concupitum con- tra legem Dei. Nihil tale confert sensua- tra legem Dei. Nihil tale confert sensua- litas prout nobis est communis cum bru- litas prout nobis est communis cum bru- tis. Ergo videtur, quod hoc modo non tis. Ergo videtur, quod hoc modo non sit in sensualitate peccatum. sit in sensualitate peccatum.

3. Adhuc, Augustinus in libro I Re- 3. Adhuc, Augustinus in libro I Re- tractationum: « Peccatum est adeo vo- tractationum: « Peccatum est adeo vo- luntarium, quod si non sit voluntarium, luntarium, quod si non sit voluntarium, non est peccatum 1. » Voluntas non est non est peccatum 1. » Voluntas non est in sensualitate. Ergo videtur, quod pecca- in sensualitate. Ergo videtur, quod pecca- tum etiam non possit esse in sensualitate. tum etiam non possit esse in sensualitate.

4. Adhuc, Peccatum in actu est cor- 4. Adhuc, Peccatum in actu est cor- ruptio speciei, modi, et ordinis in actu: ruptio speciei, modi, et ordinis in actu: talis modus, species, et ordo non sunt in talis modus, species, et ordo non sunt in actu nisi secundum rationem : ergo pec- actu nisi secundum rationem : ergo pec- catum quod est corruptio modi, speciei, catum quod est corruptio modi, speciei, et ordinis, non ponit in esse nisi in actu et ordinis, non ponit in esse nisi in actu qui est secundum rationem: talis actus qui est secundum rationem: talis actus non potest inesse sensualitati quæ est non potest inesse sensualitati quæ est nobis communis cum brutis: ergo in nobis communis cum brutis: ergo in sensualitate tali non potest esse pecca- sensualitate tali non potest esse pecca-

tum. tum.

SOLUTIO. Ad hoc satis responderunt SOLUTIO. Ad hoc satis responderunt antiqui bene distinguentes, quod pecca- antiqui bene distinguentes, quod pecca- tum dupliciter dicitur esse in aliquo, sci- tum dupliciter dicitur esse in aliquo, sci- licet ut in subjecto, vel ut in principio licet ut in subjecto, vel ut in principio sive origine. Si ut in subjecto, dixerunt sive origine. Si ut in subjecto, dixerunt quod peccatum non est in sensualitate quod peccatum non est in sensualitate

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap.

prout nobis est communis cum brutis. prout nobis est communis cum brutis. Si ut in origine sive in principio: tunc Si ut in origine sive in principio: tunc potest accipi sensualitas dupliciter, scili potest accipi sensualitas dupliciter, scili cet antecedenter ordinata ad rationem, cet antecedenter ordinata ad rationem, vel consequenter. Antecedenter, ut offe- vel consequenter. Antecedenter, ut offe- rens rationi delectabile conceptum: et rens rationi delectabile conceptum: et hoc naturale est, et non peccatum, hoc naturale est, et non peccatum, maxime quando accipitur sensualitas pro¯ maxime quando accipitur sensualitas pro¯ potentia naturali, non ut corrupta vel potentia naturali, non ut corrupta vel infecta corruptione primi serpentis. Sed infecta corruptione primi serpentis. Sed tunc incipit peccatum esse, quando ratio tunc incipit peccatum esse, quando ratio hoc accipit inordinate, et per hoc averti- hoc accipit inordinate, et per hoc averti- tur ab ordine recto, et sic peccatum ma- tur ab ordine recto, et sic peccatum ma- gis est in ratione, quam in sensualitate. gis est in ratione, quam in sensualitate. Non enim est in sensualitate nisi quasi Non enim est in sensualitate nisi quasi materialiter, prout originatur motus ille materialiter, prout originatur motus ille ex corruptione sensualitatis: quod po- ex corruptione sensualitatis: quod po- tius est poena primi peccati, quam pec- tius est poena primi peccati, quam pec- catum. Peccatum enim ibi incipit esse, catum. Peccatum enim ibi incipit esse, ubi fit aversio ab incommutabili bono: ubi fit aversio ab incommutabili bono: et hoc non est nisi secundum rationem. et hoc non est nisi secundum rationem. Et hæc solutio bona est, et trahitur ex Et hæc solutio bona est, et trahitur ex ipsis verbis Augustini, ubi distinguit ipsis verbis Augustini, ubi distinguit gradus peccati, qualiter scilicet peccatum gradus peccati, qualiter scilicet peccatum perficitur in nobis sicut in primis paren- perficitur in nobis sicut in primis paren- tibus, scilicet suggestione sensualitatis tibus, scilicet suggestione sensualitatis sicut serpentis, et gustu inferioris partis sicut serpentis, et gustu inferioris partis rationis sicut mulieris, et consensu supe- rationis sicut mulieris, et consensu supe- rioris partis rationis sicut viri. Et hæc rioris partis rationis sicut viri. Et hæc verba Augustini ponuntur in Littera verba Augustini ponuntur in Littera libri 11 Sententiarum, distinct. XXIV, libri 11 Sententiarum, distinct. XXIV, cap. Illud quoque prætermittendum non cap. Illud quoque prætermittendum non

est. est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ma- AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ma- gister vocat ibi veniale peccatum motum gister vocat ibi veniale peccatum motum primum, qui non est in sensualitate nisi primum, qui non est in sensualitate nisi sicut in corrupta origine et sic potius sicut in corrupta origine et sic potius est poena peccati, quam peccatum : quia est poena peccati, quam peccatum : quia perfectam rationem peccati non habet, perfectam rationem peccati non habet, eo quod etiam contra voluntatem sæpe eo quod etiam contra voluntatem sæpe surgit in homine. Et hoc est quod dici- surgit in homine. Et hoc est quod dici- tur, ad Roman. vi, 10 et 11 : Si autem tur, ad Roman. vi, 10 et 11 : Si autem quod nolo, illud facio, consentio legi, quod nolo, illud facio, consentio legi, quoniam bona est. Nunc autem jam non quoniam bona est. Nunc autem jam non ego operor illud, sed quod habitat in ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum. Glossa, hoc est, corruptio me peccatum. Glossa, hoc est, corruptio peccati. peccati.

13. 13.

d2 d2

id 3. id 3.

object. 1. object. 1.

object. 2. object. 2.

object. 3, object. 3,

d object. 4. d object. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 93. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 93.

AD ALIUD eodem modo dicendum, quod AD ALIUD eodem modo dicendum, quod non dicitur veniale et levissimum pecca- non dicitur veniale et levissimum pecca- tum propter aliud, nisi quod procedit ex tum propter aliud, nisi quod procedit ex corruptela primi peccati, qua factum est, corruptela primi peccati, qua factum est, quod sensualitas non obedienter se habet quod sensualitas non obedienter se habet ad rationem. ad rationem.

AD ALIUD dicendum, quod Glossa di- AD ALIUD dicendum, quod Glossa di- cit hoc quod dictum est. Dicit enim talem cit hoc quod dictum est. Dicit enim talem motum non esse peccatum, sed pœnam motum non esse peccatum, sed pœnam peccati et non esse in potestate nostra, peccati et non esse in potestate nostra, quia contra voluntatem sæpe surget. quia contra voluntatem sæpe surget.

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- dit et veritatem concludit. dit et veritatem concludit.

AD ALIUD dicendum, quod talis defini- AD ALIUD dicendum, quod talis defini- tio est mortalis peccati, quod perfectam tio est mortalis peccati, quod perfectam rationem peccati habet: et non convenit rationem peccati habet: et non convenit primo motui, qui poena peccati est, et primo motui, qui poena peccati est, et nihil habet de forma peccati, nisi in nihil habet de forma peccati, nisi in quantum ex corruptione primi peccati quantum ex corruptione primi peccati procedit. procedit.

AD ALIUD dicendum, quod hoc etiam AD ALIUD dicendum, quod hoc etiam intelligitur de mortali peccato, et non de intelligitur de mortali peccato, et non de primo motu corruptionis antiquæ, quæ primo motu corruptionis antiquæ, quæ sæpe insurgit contra voluntatem. sæpe insurgit contra voluntatem.

AD ULTIMUM dicendum, quod corruptio AD ULTIMUM dicendum, quod corruptio

199 199

modi, speciei, et ordinis in actu perfecte modi, speciei, et ordinis in actu perfecte non sunt nisi in mortali peccato. In ve- non sunt nisi in mortali peccato. In ve- niali autem non sunt nisi in dispositione niali autem non sunt nisi in dispositione ad talem corruptionem. In primo autem ad talem corruptionem. In primo autem motu corruptionis primi peccati non sunt motu corruptionis primi peccati non sunt nisi in initio materiali peccati, qui si per- nisi in initio materiali peccati, qui si per- ficiatur in ratione et voluntate, peccatum ficiatur in ratione et voluntate, peccatum ponit in esse, quod est corruptio modi, ponit in esse, quod est corruptio modi, speciei, et ordinis. speciei, et ordinis.

Ex dictis patet solutio cujusdam quæ- Ex dictis patet solutio cujusdam quæ- stionis quam quidam faciunt, licet non stionis quam quidam faciunt, licet non oporteret. Quærunt enim, Quare Philo- oporteret. Quærunt enim, Quare Philo- sophi non pervenerunt ad cognitionem sophi non pervenerunt ad cognitionem sensualitatis, prout hic disputamus de sensualitatis, prout hic disputamus de ipsa, et tamen pervenerunt ad cognitio- ipsa, et tamen pervenerunt ad cognitio- nem concupiscibilis et irascibilis et alia- nem concupiscibilis et irascibilis et alia- rum potentiarum motivarum, quæ nobis rum potentiarum motivarum, quæ nobis communes sunt cum brutis ? communes sunt cum brutis ?

Hujus enim causa est, quia nos sen- Hujus enim causa est, quia nos sen- sualitatis nomine potentiam accipimus sualitatis nomine potentiam accipimus et appetitum, qui serpentino suasu et et appetitum, qui serpentino suasu et deceptione se habet ad rationem: et hoc deceptione se habet ad rationem: et hoc non cognoverunt Philosophi. non cognoverunt Philosophi.

QUÆSTIO XCIII. QUÆSTIO XCIII.

De ratione et ejus partibus. De ratione et ejus partibus.

Deinde, Quæritur ratione ejus quod di- Deinde, Quæritur ratione ejus quod di- cit Magister in libro II Sententiarum, cit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XXIV, in illo cap. Est enim distinct. XXIV, in illo cap. Est enim sensualitas. « Et ubi nobis gradatim in sensualitas. « Et ubi nobis gradatim in « consideratione partium animæ progre- « consideratione partium animæ progre- « dientibus, primum aliquid occurrit « dientibus, primum aliquid occurrit « quod non est nobis commune cum « quod non est nobis commune cum « bestiis, ibi incipit ratio. » Et inducit « bestiis, ibi incipit ratio. » Et inducit Augustinum in libro XII de Trinitate Augustinum in libro XII de Trinitate sic dicentem: « Videamus ubi sit quasi sic dicentem: « Videamus ubi sit quasi

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 8. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 8.

quoddam hominis exterioris et interioris quoddam hominis exterioris et interioris confinium ¹. >> confinium ¹. >>

Ratione cujus quærendum est de ra- Ratione cujus quærendum est de ra- tione. tione.

Et quæruntur sex. Et quæruntur sex. Primo, quid sit ratio ? Primo, quid sit ratio ?

Secundo, In quo differt ab intellectu Secundo, In quo differt ab intellectu agente, possibili, adepto, et speculativo? agente, possibili, adepto, et speculativo? Tertio, Quid sit superior portio ratio- Tertio, Quid sit superior portio ratio-

nis? nis?

Sed contra. Sed contra.

200 200

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quarto, Quid sit portio rationis infe- Quarto, Quid sit portio rationis infe-

rior? rior?

Quinto, Qualiter conjugium spirituale Quinto, Qualiter conjugium spirituale sit inter superiorem et inferiorem por- sit inter superiorem et inferiorem por- tionem rationis ? tionem rationis ?

Sexto, Qualiter peccatum consumme- Sexto, Qualiter peccatum consumme- tur in illis ad similitudinem primi pec- tur in illis ad similitudinem primi pec- cati primorum parentum ? cati primorum parentum ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit ratio ? Quid sit ratio ?

PRIMO ergo quæritur, Quid sit ratio? PRIMO ergo quæritur, Quid sit ratio? 1. Et sumatur definitio Isaac in libro 1. Et sumatur definitio Isaac in libro de Definitionibus, qui eam definit sic: de Definitionibus, qui eam definit sic: « Ratio est vis sive virtus animæ, faciens « Ratio est vis sive virtus animæ, faciens currere causam in causatum. » Secun- currere causam in causatum. » Secun- dum hoc enim ratio est virtus collativa dum hoc enim ratio est virtus collativa et ratiocinativa, secundum quod Boetius et ratiocinativa, secundum quod Boetius dicit, quod « argumentum est ratio rei dicit, quod « argumentum est ratio rei dubiæ faciens fidem: » et sic ratio vide- dubiæ faciens fidem: » et sic ratio vide- tur esse tam superioribus quam inferiori- tur esse tam superioribus quam inferiori- bus inhærescens: de utrisque enim ar- bus inhærescens: de utrisque enim ar- gumentatur quid conveniens et quid gumentatur quid conveniens et quid inconveniens. inconveniens.

2. Adhuc, Damascenus in libro II de 2. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa dicit, quod « cum ratio- Fide orthodoxa dicit, quod « cum ratio- ne et libero arbitrio homo rationalis in- ne et libero arbitrio homo rationalis in- quirit et scrutatur et disponit et judicat.» quirit et scrutatur et disponit et judicat.» Et hæc omnia ratiocinantis sunt. Vide- Et hæc omnia ratiocinantis sunt. Vide- tur ergo, quod primus actus rationis sic tur ergo, quod primus actus rationis sic definitæ, sit inquisitio principiorum ex definitæ, sit inquisitio principiorum ex quibus argumentetur: secundus perscru- quibus argumentetur: secundus perscru- tatio, in qua ponderantur principia tatio, in qua ponderantur principia quantæ virtutis sint ad inferendum con- quantæ virtutis sint ad inferendum con- clusionem propositam: et tertius actus clusionem propositam: et tertius actus sit judicare quid ex quo inferri posset: sit judicare quid ex quo inferri posset: et quartus sit disponere sive ordinare et quartus sit disponere sive ordinare qualiter ex ipsis inferatur conclusio pro- qualiter ex ipsis inferatur conclusio pro- posita hæc enim omnia sunt ratiocina- posita hæc enim omnia sunt ratiocina- tionis. tionis.

CONTRA: CONTRA:

1. Hæc enim non habentur perfecte ab 1. Hæc enim non habentur perfecte ab homine a natura, sed acquisitione artis homine a natura, sed acquisitione artis

» »

et scientiæ, sicut et dicit Aristoteles in et scientiæ, sicut et dicit Aristoteles in principio Posteriorum, quod « omnis principio Posteriorum, quod « omnis ars et omnis doctrina intellectiva (et alia ars et omnis doctrina intellectiva (et alia translatio habet cogitativa sive ratioci- translatio habet cogitativa sive ratioci- nativa) ex præexistenti fit cognitione. nativa) ex præexistenti fit cognitione. Isaac autem loquitur de ratione secun- Isaac autem loquitur de ratione secun- dum quod est vis naturalis et pars ani- dum quod est vis naturalis et pars ani- mæ. Ergo videtur, quod hoc modo de- mæ. Ergo videtur, quod hoc modo de- finire non debuit. Sicut enim dicit finire non debuit. Sicut enim dicit Aristoteles in VI Topicorum: Peccat qui Aristoteles in VI Topicorum: Peccat qui definit rem secundum optimum rei et definit rem secundum optimum rei et perfectissimum. Sicut volens definire perfectissimum. Sicut volens definire furem dicit, quod fur est qui clam fura- furem dicit, quod fur est qui clam fura- tur hæc enim non est definitio furis, sed tur hæc enim non est definitio furis, sed boni furis et perfecti. Similiter definitio boni furis et perfecti. Similiter definitio inducta ab Isaac non videtur esse ratio- inducta ab Isaac non videtur esse ratio- nis, sed bonæ rationis et perfectæ se- nis, sed bonæ rationis et perfectæ se- cundum scientiam et artem. cundum scientiam et artem.

2. Adhuc, Super illud Psalmi iv, 7: 2. Adhuc, Super illud Psalmi iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine, dicit Glossa, quod « imago tui, Domine, dicit Glossa, quod « imago creationis est ratio, quæ signata est su- creationis est ratio, quæ signata est su- per nos lumine vultus Dei, quæ ostendit per nos lumine vultus Dei, quæ ostendit nobis bona ex lumine divino. » Imago nobis bona ex lumine divino. » Imago autem ab imitatione definienda est, et autem ab imitatione definienda est, et sic deberet definiri, quod ratio est imago sic deberet definiri, quod ratio est imago Dei per quam homo Deum imitatur. Dei per quam homo Deum imitatur.

SOLUTIO. Dicendum, quod ratio bene SOLUTIO. Dicendum, quod ratio bene definita est ab Isaac: eo quod virtus col- definita est ab Isaac: eo quod virtus col- lativa est, per quam homo de faciendis lativa est, per quam homo de faciendis et agendis et appetendis regitur et in- et agendis et appetendis regitur et in- struitur lumine vultus Dei, quod in crea- struitur lumine vultus Dei, quod in crea- tione impressum est nobis quantum ad tione impressum est nobis quantum ad prima principia universalia scibilium et prima principia universalia scibilium et operabilium: talia enim principia cum operabilium: talia enim principia cum ipsa natura inserta sunt nobis, et sine ipsa natura inserta sunt nobis, et sine eis capaces esse non possumus scibilium eis capaces esse non possumus scibilium et operandorum. Et hoc est quod dicit, et operandorum. Et hoc est quod dicit, quod facit currere causam in causatum. quod facit currere causam in causatum. Referendo enim talia principia ad ea quæ Referendo enim talia principia ad ea quæ eliciuntur ex ipsis, fit in nobis scientia eliciuntur ex ipsis, fit in nobis scientia et theorica et practica. Unde illa princi- et theorica et practica. Unde illa princi- pia dicuntur lumen divinum signatum pia dicuntur lumen divinum signatum super nos, ex quo instruimur et ad agen- super nos, ex quo instruimur et ad agen- da et scienda. Et hoc etiam dicit Aristo- da et scienda. Et hoc etiam dicit Aristo- teles in fine secundi Posteriorum, quod teles in fine secundi Posteriorum, quod principia prima per naturam sunt in no- principia prima per naturam sunt in no- bis. Et Boetius dicit in Consolatione phi- bis. Et Boetius dicit in Consolatione phi-

Sc luti Sc luti

lobject. 1. lobject. 1.

1 object. 2. 1 object. 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 93. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 93.

losophiæ, quod « intellectus noster sum- losophiæ, quod « intellectus noster sum- mam retinet, et singula perdit: » vocans mam retinet, et singula perdit: » vocans summam prima principia scibilium et summam prima principia scibilium et operandorum singula vero hæc vel illa operandorum singula vero hæc vel illa de quibus est scientia vel operatio. de quibus est scientia vel operatio.

AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, dicendum quod res definienda est secun- dicendum quod res definienda est secun- dum esse perfectum quod habet in natu- dum esse perfectum quod habet in natu- ra quia aliter definitio non indicaret ra quia aliter definitio non indicaret esse ejus, et quia secundum naturam hoc esse ejus, et quia secundum naturam hoc habet ratio ex prima creatione ejus in habet ratio ex prima creatione ejus in anima et ideo definitur per actum quem anima et ideo definitur per actum quem habet ex illis principiis. Nec est simile habet ex illis principiis. Nec est simile de fure quod enim fur clam furatur, ab de fure quod enim fur clam furatur, ab exércitio habet accidentali: definitio exércitio habet accidentali: definitio autem non indicat esse accidentale. autem non indicat esse accidentale.

AD ALIUD dicendum, quod ratio est AD ALIUD dicendum, quod ratio est imago creationis, hoc est, in qua creati imago creationis, hoc est, in qua creati sumus, et non est imago similitudinis, sumus, et non est imago similitudinis, nec recreationis. Imago autem similitu- nec recreationis. Imago autem similitu- dinis est, quæ ab imitatione definitur: dinis est, quæ ab imitatione definitur: quamvis et ista imitetur in lumine prin- quamvis et ista imitetur in lumine prin- cipiorum scibilium et agendorum quæ cipiorum scibilium et agendorum quæ impressa sunt nobis a lumine sapientiæ impressa sunt nobis a lumine sapientiæ divinæ. divinæ.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

In quo differat ratio ab intellectu agente, In quo differat ratio ab intellectu agente, possibili, adepto, et speculativo? possibili, adepto, et speculativo?

SECUNDO quæritur, In quo differat ra- SECUNDO quæritur, In quo differat ra- tio ab intellectu agente, possibili, adepto, tio ab intellectu agente, possibili, adepto, et speculativo? et speculativo?

Dicit enim Aristoteles in III de Anima, Dicit enim Aristoteles in III de Anima, quod in anima est sicut in omni natura. In quod in anima est sicut in omni natura. In omni enim natura aliud est universaliter omni enim natura aliud est universaliter agens, quo est omnia facere naturalia: agens, quo est omnia facere naturalia: et aliud est quo est omnia fieri, quod di- et aliud est quo est omnia fieri, quod di- citur materia. Ita in anima necesse est citur materia. Ita in anima necesse est esse istas differentias, hoc est, intelle- esse istas differentias, hoc est, intelle- ctum agentem, quo est omnia intelligibi- ctum agentem, quo est omnia intelligibi-

1 S. GREGORIUS NYSSENUS, Lib. de Homine, 1 S. GREGORIUS NYSSENUS, Lib. de Homine, cap. 1. cap. 1.

201 201

lia intellecta secundum actum facere: et lia intellecta secundum actum facere: et intellectum possibilem, quo est omnia intellectum possibilem, quo est omnia intelligibilia secundum actum fieri: qui intelligibilia secundum actum fieri: qui intellectus est sicut locus specierum in- intellectus est sicut locus specierum in- telligibilium agens autem sicut species telligibilium agens autem sicut species specierum intelligibilium, sicut lux cor- specierum intelligibilium, sicut lux cor- poralis et species et actus est omnium poralis et species et actus est omnium visibilium secundum actum. visibilium secundum actum.

Est etiam in anima intellectus, qui di- Est etiam in anima intellectus, qui di- citur adeptus ex lumine principiorum in- citur adeptus ex lumine principiorum in- telligibilium, qui intellectus est secun- telligibilium, qui intellectus est secun- dum prudentiam et sapientiam dictus, de dum prudentiam et sapientiam dictus, de quo dicit Aristoteles in principio libri de quo dicit Aristoteles in principio libri de Anima, quod non æqualiter inest omni- Anima, quod non æqualiter inest omni- bus, sed neque hominibus. De quo dicit bus, sed neque hominibus. De quo dicit Gregorius Nyssenus in libro de Homi- Gregorius Nyssenus in libro de Homi- ne¹, quod Aristoteles et Democritus dixe- ne¹, quod Aristoteles et Democritus dixe- runt, quod intellectus agens et adeptus runt, quod intellectus agens et adeptus

non non

habentur ab aliquo secundum habentur ab aliquo secundum actum, nisi a Philosopho. Et Plato in actum, nisi a Philosopho. Et Plato in secunda parte Timæi dicit, quod talis in- secunda parte Timæi dicit, quod talis in- tellectus admodum paucorum et divino- tellectus admodum paucorum et divino- rum hominum est. rum hominum est.

Est etiam in anima intellectus formalis Est etiam in anima intellectus formalis sive speculativus, qui est adeptio specie- sive speculativus, qui est adeptio specie- rum intelligibilium. Et cum omnes isti rum intelligibilium. Et cum omnes isti intellectus sint in anima ut partes et po- intellectus sint in anima ut partes et po- tentiæ animæ, quia non licet nobis po- tentiæ animæ, quia non licet nobis po- nere intellectum extra animam, sicut nere intellectum extra animam, sicut quidam Arabes posuerunt, eo quod in quidam Arabes posuerunt, eo quod in libro II de Fide orthodoxa dicit Dama- libro II de Fide orthodoxa dicit Dama- scenus de anima rationali, quod « anima scenus de anima rationali, quod « anima non est habens extra seipsam intellectum, non est habens extra seipsam intellectum, sed partem suiipsius purissimam : » tunc sed partem suiipsius purissimam : » tunc quæritur, In quo ratio differt ab intelle- quæritur, In quo ratio differt ab intelle- ctu? ctu?

1. Si enim dicatur, quod ratio compo- 1. Si enim dicatur, quod ratio compo- nit et dividit ea quæ intellectus concipit, nit et dividit ea quæ intellectus concipit, sicut videtur dicere Gregorius Nyssenus sicut videtur dicere Gregorius Nyssenus in libro de Homine, sic : « Rationalis na- in libro de Homine, sic : « Rationalis na- turæ capitulum est, hoc est, summa, fu- turæ capitulum est, hoc est, summa, fu- gere et avertere mala: pertransire vero gere et avertere mala: pertransire vero et eligere bona 2. » Et vult accipere hoc et eligere bona 2. » Et vult accipere hoc ab Apostolo, I ad Thessal. v, 21: Omnia ab Apostolo, I ad Thessal. v, 21: Omnia probate, quod bonum est tenete. Per- probate, quod bonum est tenete. Per- transit enim ratio omnia dijudicando, et transit enim ratio omnia dijudicando, et

* IDEM, Ibidem. * IDEM, Ibidem.

Sed contra. Sed contra.

Solutio, Solutio,

202 202

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

eligit, hoc est, eligendo determinat, sen- eligit, hoc est, eligendo determinat, sen- tentiam proferendo de bono eligendo a tentiam proferendo de bono eligendo a voluntate. Secundum hoc ratio non vi- voluntate. Secundum hoc ratio non vi- detur differre ab intellectu componente detur differre ab intellectu componente et dividente, sicut dicit Aristoteles in III et dividente, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, quod intelligentia est indi- de Anima, quod intelligentia est indi- visibilium, in quibus non est verum visibilium, in quibus non est verum vel falsum in quibus autem est verum vel falsum in quibus autem est verum vel falsum, jam compositio quædam in- vel falsum, jam compositio quædam in- tellectus est. Et in Prædicamentis dicit, tellectus est. Et in Prædicamentis dicit, quod singulum incomplexorum nec ve- quod singulum incomplexorum nec ve- rum nec falsum est. rum nec falsum est.

2. Adhuc, Tam ratio quam intellectus 2. Adhuc, Tam ratio quam intellectus non insunt animæ nisi secundum men- non insunt animæ nisi secundum men- tem, quæ superior pars animæ est, se- tem, quæ superior pars animæ est, se- cundum quam, ut dicit Augustinus in li- cundum quam, ut dicit Augustinus in li- bro XV de Trinitate: « Factus est homo bro XV de Trinitate: « Factus est homo ad imaginem Dei in memoria, intelligen- ad imaginem Dei in memoria, intelligen- tia, et voluntate. » Mens autem, ut dicit tia, et voluntate. » Mens autem, ut dicit Damascenus, dicitur a metior, metiris: Damascenus, dicitur a metior, metiris: quia singula mensurat ut sunt. Et in quia singula mensurat ut sunt. Et in quarto primæ philosophiæ dicit Aristote- quarto primæ philosophiæ dicit Aristote- les Anaxagoram dixisse, quod solus ho- les Anaxagoram dixisse, quod solus ho- mo sapiens mensura est omnium: quia mo sapiens mensura est omnium: quia per sensum mensura est sensibilium, per per sensum mensura est sensibilium, per intellectum vero mensura intelligibilium. intellectum vero mensura intelligibilium. Si ergo ratio est mensurans et pars men- Si ergo ratio est mensurans et pars men- tis, et intellectus mensurans et pars men- tis, et intellectus mensurans et pars men- tis similiter et mens composita ex tis similiter et mens composita ex memoria, intelligentia, et voluntate, ut memoria, intelligentia, et voluntate, ut dicit Augustinus: et constat, quod ratio dicit Augustinus: et constat, quod ratio ad memoriam non potest reduci, nec ad ad memoriam non potest reduci, nec ad voluntatem relinquitur, quod reducatur voluntatem relinquitur, quod reducatur ad intelligentiam. ad intelligentiam.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Secundum Dionysium, ratio habet Secundum Dionysium, ratio habet discursam scientiam, quæ colligitur ra- discursam scientiam, quæ colligitur ra- tiocinando et discurrendo ab uno in tiocinando et discurrendo ab uno in aliud. Intellectus autem habet scientiam aliud. Intellectus autem habet scientiam simplicem et deiformem. Cum igitur simplicem et deiformem. Cum igitur actus sint priores potentiis, ut dicit actus sint priores potentiis, ut dicit Aristoteles in II de Anima, et non sit Aristoteles in II de Anima, et non sit idem actus rationis et intellectus, sequi- idem actus rationis et intellectus, sequi- tur quod non sit eadem potentia intel- tur quod non sit eadem potentia intel- lectus et ratio. lectus et ratio.

SOLUTIO. Dicendum, quod absque du- SOLUTIO. Dicendum, quod absque du- bio ratio et intellectus componens et di- bio ratio et intellectus componens et di- videns et conferens intellecta, sunt una videns et conferens intellecta, sunt una

potentia animæ, quæ inest animæ se- potentia animæ, quæ inest animæ se- cundum sui superiorem partem, quæ cundum sui superiorem partem, quæ mens dicitur. Sunt tamen in anima, mens dicitur. Sunt tamen in anima, sicut dictum est, intellectus agens qui sicut dictum est, intellectus agens qui est lux, ut dicit Aristoteles in III de est lux, ut dicit Aristoteles in III de Anima, eo quod ille est imago et si- Anima, eo quod ille est imago et si- militudo quædam luminis primæ cau- militudo quædam luminis primæ cau- sæ sive Dei, cujus virtute omnia intel- sæ sive Dei, cujus virtute omnia intel- lecta agit ad lumen intellectuale, abs- lecta agit ad lumen intellectuale, abs- trahens formas intellectas ab omni trahens formas intellectas ab omni obscuratione materiæ et obumbratione obscuratione materiæ et obumbratione ab appenditiis materialibus causata, et ab appenditiis materialibus causata, et ponens eam in simplici esse suo, secun- ponens eam in simplici esse suo, secun- dum quod est ubique et semper, et non dum quod est ubique et semper, et non hic et nunc. Est etiam in anima intelle- hic et nunc. Est etiam in anima intelle- ctus possibilis, qui non est in potentia ctus possibilis, qui non est in potentia materiæ ad intellecta, quemadmodum materiæ ad intellecta, quemadmodum male dixit Theophrastus. Quia si in tali male dixit Theophrastus. Quia si in tali potentia esset ad intellecta, per quamli- potentia esset ad intellecta, per quamli- bet speciem intellectam formaretur ad bet speciem intellectam formaretur ad esse naturale illius speciei, sicut materia esse naturale illius speciei, sicut materia formatur ad esse per formam: et sic in- formatur ad esse per formam: et sic in- telligendo lapidem, esset lapis, et sic de telligendo lapidem, esset lapis, et sic de aliis, quod absurdum est: sed habet se aliis, quod absurdum est: sed habet se ad intellecta ut locus, et sicut tabula rasa ad intellecta ut locus, et sicut tabula rasa ad picturam, quæ locus est picturæ in ad picturam, quæ locus est picturæ in se et salvans picturam. Et ideo dicit Al- se et salvans picturam. Et ideo dicit Al- gazel, quod anima secundum intellectum gazel, quod anima secundum intellectum est sicut chartula brevis, in qua species est sicut chartula brevis, in qua species omnium sunt descriptæ. omnium sunt descriptæ.

Est etiam in anima intellectus adep- Est etiam in anima intellectus adep- tus, qui est, quando anima adipiscitur tus, qui est, quando anima adipiscitur simplices intellectus rerum intelligibi- simplices intellectus rerum intelligibi- lium per principia prima scibilia, ex qui- lium per principia prima scibilia, ex qui- bus sicut ex præexistentibus in anima, bus sicut ex præexistentibus in anima, formatur et distinguitur intellectus ad formatur et distinguitur intellectus ad hoc intelligendum, vel illud determi- hoc intelligendum, vel illud determi- nate et simpliciter. Et hic vocatur in- nate et simpliciter. Et hic vocatur in- tellectus adeptus ex lumine agentis. Et tellectus adeptus ex lumine agentis. Et ideo Aristoteles in III de Anima de ideo Aristoteles in III de Anima de intellectu agente loquens, duo ponit intellectu agente loquens, duo ponit exempla, scilicet quod est ut lux: est exempla, scilicet quod est ut lux: est enim imago primæ et divinæ lucis, enim imago primæ et divinæ lucis, qua omnia intelligibilia in esse simplici qua omnia intelligibilia in esse simplici accepta, sicut fuerunt in prima luce, se- accepta, sicut fuerunt in prima luce, se- cundum actum fiunt intelligibilia. Sed cundum actum fiunt intelligibilia. Sed quia hoc non sufficit ad perfectam scien- quia hoc non sufficit ad perfectam scien- tiam rei, sed oportet habere distinctam tiam rei, sed oportet habere distinctam notitiam de quolibet, dat aliud exem- notitiam de quolibet, dat aliud exem-

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUÆST. 77.

plum de lumine istius intellectus, et di- plum de lumine istius intellectus, et di- cit, quod est ut ars ad materiam. Ars cit, quod est ut ars ad materiam. Ars autem est, ut dicit Tullius, collectio autem est, ut dicit Tullius, collectio principiorum ad eumdem finem tenden- principiorum ad eumdem finem tenden- tium. Ita est in lumine intellectus agen- tium. Ita est in lumine intellectus agen- tis collectio principiorum primorum, tis collectio principiorum primorum, sine quibus non fit scientia in aliquo, per sine quibus non fit scientia in aliquo, per quorum lumen in intellectu possibili ge- quorum lumen in intellectu possibili ge- neratur scientia, et adipiscitur scientia neratur scientia, et adipiscitur scientia scibilium determinata: sicut per princi- scibilium determinata: sicut per princi- pia artis determinatus habitus generatur pia artis determinatus habitus generatur in anima artificis, et in omnibus his in- in anima artificis, et in omnibus his in- quirit et scrutatur, sicut dicit Damasce- quirit et scrutatur, sicut dicit Damasce- nus, disponit et confert ratio quid verum, nus, disponit et confert ratio quid verum, quid falsum, quid bonum, quid malum. quid falsum, quid bonum, quid malum. Et ideo a Dionysio dicitur habere discur- Et ideo a Dionysio dicitur habere discur- sas scientias, et non simplices et deifor- sas scientias, et non simplices et deifor- mesquia, sicut dicit Augustinus, in mesquia, sicut dicit Augustinus, in Deo non sunt cogitationes volubiles hinc Deo non sunt cogitationes volubiles hinc illinc, aut inde huc sed omnia uno in- illinc, aut inde huc sed omnia uno in- tuitu et simplici in seipso videt et scit. tuitu et simplici in seipso videt et scit. Et per hoc patet, quod ratio est intelle- Et per hoc patet, quod ratio est intelle- ctus componens et dividens et conferens ctus componens et dividens et conferens in lumine intellectus agentis accepta, et in lumine intellectus agentis accepta, et in lumine principiorum determinata. in lumine principiorum determinata. Principia enim sunt sicut instrumenta Principia enim sunt sicut instrumenta intellectus agentis, quibus possibilem intellectus agentis, quibus possibilem ducit in actum, et lumine intellectus ducit in actum, et lumine intellectus agentis facit intelligibilia in potentia in agentis facit intelligibilia in potentia in actu intellecta, sicut lux solis visibilia in actu intellecta, sicut lux solis visibilia in potentia, secundum actum facit visa. Et potentia, secundum actum facit visa. Et ideo dicit Aristoteles, et etiam Com- ideo dicit Aristoteles, et etiam Com- mentator suus, quod sicut in visu secun- mentator suus, quod sicut in visu secun- dum actum lux sive lumen quod est actus dum actum lux sive lumen quod est actus visibilis, et visibile sunt res una: visibile visibilis, et visibile sunt res una: visibile enim formatur ad actu luminis in ipso: enim formatur ad actu luminis in ipso: et sic visibile et actus visibilis efficiun- et sic visibile et actus visibilis efficiun- tur res una composita: sic in his quæ tur res una composita: sic in his quæ sunt sine materia, intellectus et intellecta sunt sine materia, intellectus et intellecta sunt res una quia intelligibile ad hoc sunt res una quia intelligibile ad hoc quod actu intelligatur, oportet quod for- quod actu intelligatur, oportet quod for- metur lumine intellectus agentis quod metur lumine intellectus agentis quod est agens intellectus. est agens intellectus.

Sic ergo patet differentia et conve- Sic ergo patet differentia et conve- nientia rationis ad intellectum agentem, nientia rationis ad intellectum agentem, adeptum, possibilem, formalem et spe- adeptum, possibilem, formalem et spe- culativum. Formalis enim et speculati- culativum. Formalis enim et speculati-

* S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 8. * S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 8.

203 203

vus in anima nihil aliud est, nisi species vus in anima nihil aliud est, nisi species intelligibilium in intellectu possibili, intelligibilium in intellectu possibili, quas adeptus est per lumen intellectus quas adeptus est per lumen intellectus agentis et intellectus adepti. Et ideo di- agentis et intellectus adepti. Et ideo di- cit Alpharabius in libro de Intellectu et cit Alpharabius in libro de Intellectu et intelligibili, quod intellectus in omnibus intelligibili, quod intellectus in omnibus intellectis adipiscitur seipsum et pro- intellectis adipiscitur seipsum et pro- prium lumen suum. Et ideo dicit ibidem, prium lumen suum. Et ideo dicit ibidem, quod omnes Philosophi posuerunt in tali quod omnes Philosophi posuerunt in tali intellectu radicem immortalitatis animæ. intellectu radicem immortalitatis animæ.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Quid sit superior portio rationis? Quid sit superior portio rationis?

TERTIO quæritur, Quid sit superior por- TERTIO quæritur, Quid sit superior por- tio rationis ? tio rationis ?

1. Et accipiantur verba Augustini, ubi 1. Et accipiantur verba Augustini, ubi in libro XII de Trinitate sic dicit: «Ratio- in libro XII de Trinitate sic dicit: «Ratio- nis autem pars superior æternis rationi- nis autem pars superior æternis rationi- bus conspiciendis vel consulendis adhæ- bus conspiciendis vel consulendis adhæ- rescit. » Secundum hoc superior portio rescit. » Secundum hoc superior portio rationis est, qua convertitur homo ad rationis est, qua convertitur homo ad Deum et divino lumine informatur: sed Deum et divino lumine informatur: sed secundum totam mentem in qua est ima secundum totam mentem in qua est ima go Dei convertitur ad Deum, et informa- go Dei convertitur ad Deum, et informa- tur lumine divino: ergo videtur, quod tur lumine divino: ergo videtur, quod illa portio rationis superior sit tota mens. illa portio rationis superior sit tota mens.